Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 102

15
सटिप्पनकं कौटलीयमर्थशास्त्रम्
५७ • अध्यक्षसल्यायकादिभ्यो गोपस्थानिकानीकस्थचिकित्सकास्व(श्व)दमकजङ्घाकारिकेभ्यश्च विक्रयाधानवर्जानीति ।
करदेभ्यः कृतक्षेत्राण्येकपौरुषिकाणि प्रयच्छेत् । अकृतानि च कर्तृभ्यो ना[देयानि ।
अकृषतामाच्छिद्यान्येभ्यः प्रयच्छेत् । ग्रामभृतकवैदेहका वा कृषेयुः।। अकृषन्तो वाऽवही ४० वि.]नं दद्युः । धान्यपशुहिरण्यैश्चैताननुगृह्णीयात् । तान्यनुसुखेन दद्युः। _ अनुग्रहपरिहारौ चैतेभ्यः कोशवृद्धिकरौ दद्यात् । कोशोपघातको वर्जयेत् । अल्पकोशो हि राजा पौरजानपदानेव ग्रसते । ___निवेशसमकालं यथागतकं वा परिहारं दद्यात् । निवृत्तपरिहारान् । पितेवानुगृह्णीयात् । • • आकरकांतद्रव्यहस्तिवनव्रजवणिक्पथप्रचारान् वारिस्थलपथपण्यपत्तनानि च निवेशयेत् ।।
___ सहोदकमाहार्योदकं वा सेतुं बन्धयेत् । अन्येषां वा बनतां भूमिमार्गवृक्षोपकरणानुग्रहं कुर्यात् । पुण्यस्थानारामाणां च ।।
• संभूय सेतुबन्धादपक्रामतः कर्मकरबलीवर्दाः कर्म कुर्युः। व्ययक[४१ प्र.मणि च भागी स्यात् न चांशं लभेत् ।
मत्स्यप्लवहरितपण्यानां सेतुषु राजा स्वाम्यं गच्छेत् ।
दासाहितकबन्धूनशृण्वतो राजा विनयं ग्राहयेत् । बालवृद्धव्यसन्यनाथांश्च विभूयात् । स्त्रियमप्रजातां प्रजातायाश्च पुत्रान् ।
बालद्रव्यं ग्रामवृद्धा वर्द्धयेयुराव्यवहारप्रापणात् देवद्रव्यं च ।
अपत्यदारं मातापितरौ भ्रातूनप्राप्तव्यवहारान् भगिनीः कन्या विधवाश्चाबिभ्रतः शक्तिमतो द्वादशः पणो दण्डः। अन्यत्र पतितेभ्योऽन्यत्र मातुः।
पुत्रदारमप्रतिविधाय प्रव्रजतः पूर्वसाहसदण्डः स्त्रियं च प्रव्राजयतः। लुप्तव्यायामः प्रव्रजेदापृच्छय धर्मस्थानन्यथा नियम्येत ।
वानप्रस्थादन्यः प्रव्रजितभावः सजी तादन्यः सङ्घः [४१ द्वि.] सामुत्था1svl °स्थानिनानीक। 2 SJ जङ्घारिके; svl Gvl जंघालके; G जंघाकरिके। 3 JG वर्जम् । 4 SIG 'च' नास्ति । 5 SIG नादेयात् । 6 SI °न्तोऽपहीनं । 7 8JG एनान् । 8 SIG चैभ्यः। 9 ss कोशोपपातिको; svlG °घातिको। 10 svl यथागतं । 11 SIG लमेत । 12 svl दासाहतक। 13 SIG °वृद्धव्याधितव्यसन्य। 14 SIG राजा बिभृयात् । 15s वर्ज[र्ध]येयु'; G वर्जयेयु । 16 svld अपत्यदारान् । 17 sG पूर्वस्साहस'; I पूर्व साहस । 18 sJd लुप्तव्यवायः । 19 savl प्रव्रजेदापृच्छय धर्मखान%; svl °दापृच्छय भर्मस्थान । 204 सुजातादन्यः ।
सटि. कौट० अर्थ.8
25