Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 105

६०
सटिप्पन कौटलीयमर्थशास्त्रम् देिशस्य च दशार्णानां ख्यातस्य च महागिरेः । विंध्याद्रेत्रवत्याश्च मध्ये दाशार्णकं वनम् ॥ तथा । अवंतीनां च देशस्य नर्मदायास्तथैव च । द्वारकार्बुदयोश्चैव मध्ये सौराष्ट्रकं वनम् ॥ कुरुक्षेत्रस्य देशस्य कालिकाकाननस्य च । सिंधोहिमवतश्चैव मध्ये पांचनदं वनम् ॥}
सर्वेषां कर्मणा वीर्य' जवस्तेजश्च वर्धते ॥ ॥इति अध्यक्षप्रचारे द्वितीयेऽधिकरणे द्वितीयोऽध्यायः। भूमिच्छिद्रापिधान ॥[४४द्वि.]
[दुर्गविधानम् ।] चतुर्दिशं जनपदांते सांपरायिकं दैवकृतं दुर्ग कारयेत् । अन्तीपं स्थलं वा निम्नावरुद्धमौदकम् । प्रास्तरं गुही वा पार्वतम् निरुदकस्तम्बमिरिण वा धान्वनम् । खंजनोदकं स्तम्बगहनं वा वनदुर्गम् । तेषां नदीपर्वतदुर्ग जनपदारक्षस्थानम् । धान्वनं वनदुर्गमटवीस्थानमापद्य[प]सारों वेति ।
जनपदमध्ये समुदायस्थानं स्थानीयं निवेशयेत् । वास्तुकप्रशस्ते देशे नदीसङ्गमे हृदस्याविशोष्यस्याङ्के सरसस्तडागस्य वा वृत्तं दीर्घ चतुरस्रं वा वास्तुवशेन वा प्रदक्षिणोदकं पण्यपुटभेदनमंसर्पथवारिपथाभ्यामुपेतम् ।
तस्य परिखास्तिस्रो दण्डान्तरा द्विदंडातरों वा कारयेत् । चतुर्दश द्वादश दशेति दण्डान्" विस्तीर्णा विस्तरादवगाढाः पादोनमर्द्ध भूमिवशेने वा त्रिभागमूला मूलँचतुरस्रा वीं पाषाणोपहिताः पाषाणेष्टकाबद्धपार्था वा[४५ प्र.] तोयान्तिकीरागंतुतोयपूर्णा वा सपरिवाहाः पद्मग्राहवतीच ।
चतुर्दण्डावकृष्टं परिखायाः पदण्डोच्छ्रितमवरुद्धं द्विगुणविष्कम्भं खाताद्वप(पं) कारयेत् ।
उ(ऊ)चंचयं मश्चकैपृष्ठं कुम्भकुक्षिकं वा हस्तिभिर्गोभिश्च क्षुण्णं कण्टकि11 वीर्य। 2 SI भूमिच्छिद्रविधानं द्वितीयोऽध्यायः । आदितस्त्रयोविंशः; G द्वि' भूमि आदितत्रयोविंशः। 3 svlavl देवकृतं । 4J प्रस्तर; Jvl प्रास्तरं। 5 SIG गुहां खजनो'; svl खंजनो। '7 sJG स्थम्ब°। 8 sJG धान्वनवनदुर्ग। 9 savl आपाद्यप्रसारो; srlsa आपद्यप्रसारो। 10 sva 'इति' नास्ति। 11 SG समदय। 12 sa हदस्य वा अविशोष', svl हृदस्य वाटविशोष; I °वाविशोष । 13 SIG तटाक। 14 वास्तुक। 15 SIG 'वा' नास्ति । 16 SIG 'पथ' नास्ति । 17 svl °मपेतस्य। 18 SJG 'द्विदंडातरा वा नास्ति । 19 s दण्डानु; svl दण्डान् । 20 SIG विस्ताराद। 21 SIG °गाधाः। 22 SIG 'भूमिवशेन' नास्ति । 23 SIG मूले चतु। 24 SIG 'वा' नास्ति। 25 SG 'च' नास्ति; avl वतीश्च । 26 SIG तद्विगुण । 27 JG मचपृष्ठं ।