Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 94

सटिप्पनकं कौटलीयमर्थशास्त्रम् तस्मानित्योत्थितो राजा कुर्यादानुशासनम् । अर्थस्य मूलमुत्थानमनर्थस्य विपर्ययः॥ अनुत्थाने ध्रुवो नाँशः प्राप्तस्यानागतस्य च ।
प्राप्यते फलमुत्थानाल्लभते चार्थसम्पदम् ॥ ॥इति विनयाधिकारिके [३४ द्वि.] एकोनविंशतितमोऽध्यायः॥ छ ।
[निशान्तप्रणिधिः। [*निशान्तप्रणिधिः।] वास्तुकप्रशस्ते देशे सप्राकारपरिषा(खा)द्वारमनेककक्षापरिगतमंतःपुरं कारयेत् ।
कोशहविधानेन मध्ये वासगृहम् । गूढभित्तिसञ्चार मोहनगृहं तन्मध्ये पासगृहं कारयेत् । भूमिगृहासन्नचैत्यदेवतापिधानद्वारमनेकसुरगा- . सारं वा 'तस्योपरि प्रासादं वा गूढभित्तिसोपानं शुषिरस्तम्भप्रवेशा१ प्रजानां करणीयार्थशिक्षणम् ।
m
चतर्विधस्य । ३ राशोऽनुयोगे प्रजाभिः प्राप्तस्यार्थस्य विनाशो भवति । ४ भविष्यतवार्थस्य योगलक्षणं फलं राज्ञा प्राप्यते । ५ अर्थानां पुष्टश्वम्। * निशातप्रणिधिरिति सूत्रम् । निशाम्यति निश्चलीभवत्यत्र राजादयो निशाया तो
घा यदन्न गम्यते तनिशांतमंतःपुरम् । तत्र प्रणिधिः प्रणिधानम् । स्थावरजंगमानां तत्र प्रणिधानं सावधानता । राज्ञ आत्मनो दाराणां च रक्षणार्थमिति सूत्रार्थः । संबंधस्तूद्दिष्टे स्पष्टमेव दाररक्षणं मिशांतप्रणिधी प्रवक्ष्याम इति । अत्र दारेभ्यो रक्षणं दाराणां चारक्षणमिति । ( इदं सूत्रं मूलभूतपंक्ती लिखितं नोपलभ्यते। टिप्पणी चेयं पृष्ठपार्श्वभागे लिखिता समुपलभ्यते-सं०) ६ दारणामात्मनश्च रक्षार्थ गृहरचनां तावदाह-वास्तुका वास्तुविद्याविदस्तैः प्रकर्षेण शते। • वक्ष्यमाणलक्षणे कोशगृहम् । तस्य विधामम् । चतुरस्त्रां वापी निरुदकोपलेही खानमिस्वेति सर्व योज्यम् । तन्मध्ये वासगृहम् । राज्ञो वासाय शय्यागृहम् । गूढभित्तिसंचारमिति-गूढो भित्तिसु संचारो यस्मिंसदपेकर्तुः प्रविष्टस्य मोहजननत्वात् मोहनगृहम् । तन्मध्ये वा वासगृहं कारयेत् । मूमिगृहं वा परैरविदितं तद्वोपनार्थ वा प्रकटराजगृहस्यांतः किल देवताचैत्य इष्टका. भिधीयत इति । श्रियः सरस्वत्या वा भवनम् । तत्रासन्नचैत्यकाष्टदेवतैव यंत्रप्रयोगादपिधानद्वारं तहेवतायतसमिति जनैः प्रतीयते । न भूमिगृहद्वारमिति भावः। अनेकसुरंगा
संचारमापचपसारार्थ वासगृहं कारयेदिति संबंधः । ९ अनेकभूमिकं घंटामलसारककलशोपेतम् । १० भित्सिगर्भविरचितसोपानत्वात् । गूढेत्यादि । ११ शुषिरत मेत्यादि । शुषिरस्तम्भेषु रचितशू(सू)श्मसोपानत्वात् प्रवेशोऽपसारश्च स्तंभ
मध्येमैव भवति । तद्वासार्थ कारयेत् । 1s राजप्रणिधिः एकोनविंशोध्याथः: J प्रथमेऽधिकरण राज० एकोन०; प्रथमाधिकरणे एकोनं राज। 29JC कक्ष्या। 3 SJ 'मध्ये' पतितः; svl G वा मध्ये वास । 4 SJG वा वासगृहं । 58JG 'कारयेत्' नास्ति। 6 JG हं वासन्नकाष्ठचत्य। 7 विधान। 88JG वा तस्योपरि' नास्ति । 98JG सुचिर।
सटि. कौट. अर्थ.7