Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 87

सटिप्पनकं कौटलीयमर्थशास्त्रम् अप्रार्थनीयोऽयं राजा विपन्ने घातसम्पन्ने नरकपातः संक्रोशः प्राभिरेकलोष्टेवधश्चेति विगं वेदयेयुः । [३० प्र.] प्रियमेकपुत्रं बनीयात् । बहुपुत्रः प्रत्यन्तमन्यविषयं वा प्रेषयेत् यत्र गर्भ: 'पण्यं' डिंबो वो न भवेत् । .....आत्मसम्पन्नं से(सै)नापत्ये यौवराज्ये वा स्थापयेत् ।
बुद्धिमानाहार्यबुद्धिदुर्बुद्धिरिति पुत्रविशेषाः। शिष्यमाणौ धर्मार्थावुपलभते चानुतिष्ठति च बुद्धिमान् । उपलभमानो नानुतिष्ठत्याहार्यबुद्धिः।। अपायनित्यो धर्मार्थद्वेषी" चेति दुर्बुद्धिः। स योकपुत्रःपुत्रोत्पी ३० द्वि. त्तावस्य प्रयतेत। पुत्रिकापुत्रानुत्पादयेद्वा। वृद्धस्तु व्याधितो वा राजा मातृबन्धुकुल्यगुणवत्सामन्तानामन्यत१ भेदप्रकारमाह । २ त्वत्पिता बलपौरुषसंपन्नत्वात्सुरक्षत्वाच्च योद्धुमशक्यः। रक्षाशैथिल्येऽपि नैकांतिकी सिद्धि___यतो विपन्नेऽस्मिंस्त्वत्फलीभूते घातोऽस्माकं नाशः। ३ शरीरसंजननसंवर्धनरक्षणैः पितुः परमोपकारित्वात् संक्रोशः । ४ अनुरक्तप्रकृतिश्चायं राजा ततश्च प्र० । ५ पितृघात्ययमिति । ६ अथैवमुक्तोऽपि जन्मांतरवैरानुबंधानिवर्तेत । तदा विरागं राज्ञे । ७ निगडैरिति शेषः । अन्यत्रगमनाशंकायाम् । ८ आटविकविषयम् । ९ परस्य राष्ट्र मित्रादिविषयम् । १० गर्भ इव गर्भः पुत्रत्वेन जामातृत्वेन वा न तैर्गृह्यते तं प्रदश्य न विकुठवते। ५१ पण्यवस्पण्यं कृत्वा वा पितृप्रकृतीर्भिक्षिरवा शक्तिमात्मनः पूरयति । १२ डमरो डमरकारको यत्र न भवति तं विषयं प्रेषयेत् । १३ बुद्धिवशादेव त्रैविध्यं राजपुत्राणां दर्शयन्नाह । अष्टगुणबुद्धिसंपन्नः। १४ प्रथमस्य लक्षणमाह । गुरुभिरुपदिश्यमानौ। १५ आचार्यादिभिः प्रतिक्षणमाहार्या बुद्धिर्यस्य । तत्प्रेरणयाऽनुष्ठाने प्रवृत्तः इत्यर्थः । तं
प्रयत्नेन शिक्षयेत । १६ अपायहेतुषु कामादिव्यसनेषु नित्यप्रवृत्तः । १७ धर्मद्वेषी नास्तिकत्वात् । अर्थद्वेषी दैवपरत्वात् । १८ तस्य राज्यायोग्यत्वात् । दुर्बुद्धिनोत्पन्नो दुर्बुद्धिरेव स्थादित्याशंकायाम्-पुत्रिकेत्याचाह ।
पुत्रत्वेन गृहीतानां दुहितॄणां ब्राह्मणैः क्षत्रियैर्वा पुत्रा० तत्तुल्यः पुत्रिकापुत्र इति वचनात् । १९ क्षीणशुक्रः। २० क्षेत्रभूताया देव्या ज्ञातिः । २१ राज्ञः कुलोत्पन्नः। २२ प्रशस्तगुणवदिति संबध्यते ।
1 SIG 'यं' नास्ति। 2 SJG 'वेदयेयुः' नास्ति । 3 SJG वा बनीयात् । 4 s.Jvl पण्डय; svl पण्यं; J पण्डो। 5 s डिमबो; svl डिम्बो; Jv] पण्यबिम्बो। GSJG सैनापत्ये। 7 8JG शिष्यमाणो। 6 G वियतेत । 9 तुल्य; svl कुल्य ।