Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 58

सटिप्पनकं कौटलीयमर्थशास्त्रम् श्रीतिविदो 'नवानमात्यान्कुर्वीत । नवास्तु यमस्थाने दण्डधरं मन्यमाना भयानानपराध्यंतीति ॥
नेति बाहुदन्तीपुत्रः । शास्त्रविददृष्टकर्माकर्मसु विषादं गच्छेत् । तस्मादैभिजनप्रज्ञाशौचशौर्या[ १२ प्र.नुरागयुक्तानमात्यान्कुर्वीत । गुणप्राधान्यात् ॥
___ *सर्वमुपपन्नमिति कौर्टल्यः। कार्यसामर्थ्याद्धि पुरुषसामर्थ्य कल्प्यते ।। सामर्थ्यतश्च ।
विभज्यामात्यविभवं देशकालौ च कर्म च ।
अमात्याः सर्व एवैते कार्याः स्युर्न तु मत्रिणः॥ इति विनयाधिकारिके अष्टमोऽध्यायः॥ छ ॥ अमात्योत्पत्तिः ॥ . . [मत्रिपुरोहितोत्पत्तिः।]
जॉनपदोऽभिजातः स्ववंग्रहः कृतशिल्पश्चक्षुष्मान् प्राज्ञोधारयिष्णुर्दशोर वाग्मी प्रगल्भः प्रतिपत्तिमानुत्साहप्रर्भावयुक्तः क्लेशसहः शुचिमैत्रो" [१२ द्वि.]
१ क्रमागतान् पूर्वममात्यत्वेऽव्यवहृतान् । २ बाहुदंसी इंदमाता तस्याः पुत्रः। ३ सर्वेषाममास्यगुणानां मध्य एत एव गुणाः प्रधानभूताः।
५ कार्याणि विजिगीषोः समाहर्तृकादिनी खनिद्रव्यहस्तिवनकार्योपयुक्तकर्मपर्यवसानान्दे. बमादशस्वपि तीर्थेषु मूलामात्या अष्टादश । तेषां कारणिकत्वेन स्थिताः प्रत्येक त्रयस्त्रय एवमुपकातपंचाशत्सर्वेपि द्विद्विसप्ततिसंख्याः। तदपेक्षया उच्यते कार्यसामादिति ।
६ अमास्यसंज्ञासामान्यान्मंत्रि...कर्तव्यत्वे प्राप्ते प्राह ।। ७ जनपदभवः । राज्ञ इति शेषः । ८ अभिजात इति । आहारे......योनी च गर्ने कर्मणि चापि यः।
शुचिः कृत्वगतस्यापि न पापे रमतेऽस्य धीः॥ ९ उत्पथप्रवृत्तं स्वामिनं सुखेनावगृह्णातीति । १० शानचक्षुः। ११ अविस्मरणशीलः। १२ अस्पष्टाक्षरेयं टिप्पनी । १३ प्रतिपत्तिः प्रतिभा । अविमर्शेपि यथावदुत्तरं दीयते । १४ दैवजनिता प्रभुशक्तिः प्रभावः। १५ मित्र इति । मित्रसाधुकारी बहुमित्रो भवति ।
1 SIG 'भयात्' नास्ति । 2 'ददृष्टकर्माकर्मसु; JG °ददृष्टकर्मा कर्मसु। 3 sJO "तस्मात् नास्ति । 4 SIG 'न्यादिति। 5 इतोऽप्रे व पुस्तके सर्वत्र 'कौटिल्य' स्थाने 'कौटल्य' इति पाठः खीकृतो दृश्यते । 6s अमात्योत्पत्तिः अष्टमोऽध्यायः; J प्रथमेऽधिकरणे अमा'; G प्रथमाधिकरणे अष्टमो017 G वाग्गमी। 8 svl कलेशहर ।