Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 68

सटिप्पनकं कौटलीयमर्थशास्त्रम्
'गृहीतपुत्रदारांश्च कुर्यादुभयवेतनान् ।
तांश्चारि [१८ द्वि.] प्रहितान् विद्यात्तेषां शौचं च तद्विधैः ॥ "एवं शत्रौ च मित्रे च मध्यमे चावपेच्चरान् । उदासीने च तेषां च तीर्थेष्वष्टादशस्वपि ॥ अन्तर्गृहर्गतास्तेषां कुब्जवामनपंडकाः । शिल्पवत्यः स्त्रियो मूकाश्चित्राश्च म्लेच्छजातयः ॥ दुर्गेषु वणिजः संस्था दुर्गाते सिद्धतापसाः । कर्षक दास्थितौ राष्ट्र राष्ट्रांते व्रजवासिनः ॥ वने वनेचरीः कार्याः श्रवणीविकादयः । परप्रवृत्तिज्ञानार्थाः शीघ्राश्चारपरम्पराः ॥ परस्य चैते बोद्धव्याः तादृशैरेव तादृशाः । चारसञ्चारिणः संस्था गूढाश्चागूढसंज्ञकाः ॥ अकृत्यान् [१९ . ] कृत्यपक्षीयैः "दर्शितान् कार्यहेतुभिः ।
7
२ उभयचेतनान् ।
१ अस्पष्टाक्षरा ।
३ उक्तं च
:
मत्स्यस्येव गतिं मत्स्याश्चाहेरिव पदान्यहिः । स्वचेष्टितैर्विजानन्ति धूर्तां धूर्त विचेष्टितम् ॥ ४ उभयवेतनैः स्वकीयैः ।
५ अरिविषये गूढपुरुषप्रणिधानं दर्शयन्नाह ।
६ शत्रौ च शब्दात् शत्रुमित्रे तन्मित्रे मित्रे च स्वकीये समुच्चयात् तन्मित्रेषु च मध्यमे उदासीने समुच्चयात् तन्मित्रेषु च निक्षिपेत् चरान् ।
७ उक्तेन न्यायेन मंत्र्यादिषु तीर्थेष्वष्टादशसु च । तेषां पूर्वोक्तानाम् एवं द्वादश विजिगीषु विहायैकदेशराजानः प्रत्येकं तेषां मंत्र्यादितीर्थान्यष्टादशैव गूढप्रणिधानस्थानानां द्वेशते सप्तविंशत्यधिके । एषु स्थानेषु ।
८ स्थानवशात् चरावापमाह ।
९ संचारप्रणिधानमुक्त्वा संस्थाप्रणिधानमाह । दुर्गेषु वणिजः संस्था इत्यादि ।
१० वनेचरा गृहपतिक
गृहपति... ......!
१२ टिप्पनीयमस्पष्टाक्षरा ।
.........
२३
• भेदात् श्रवणा इति मुंडतापस बौद्धजैनाः । आटविकादयो
१३ *
[१४]....... .... तपस्वि ...... • गृहपतिकसंज्ञिताः ।
१५ परस्य शत्रोद्धुं न शक्यते । उक्तं चकः समानाभिहारेण नान् । भृत्यराशौ स्थितान्वेत्ति शंखे क्षीरकणानिव ॥ तत् परिज्ञानार्थं उपायान्तरमाह । अकृत्यानित्यादि ।
१६ क्रोधलोभ भयमानैः कारणभूतैः प्रनिरूपितान् । तद्यथा मंत्री सेनापत्यादीकान् कृतककृत्यान् कृत्वा मानाधिकारभ्रष्टान् राष्ट्रान्निर्वासयेत् । तेषु च परावसर्पा विश्वसन्ति । ततश्च ते विजिगीषोः सूचयन्त्येवं परावसर्पज्ञानार्थे मुख्यानन्ते वासयेदिति ।
*********
1 sJE गृहचरास्तेषां । 2 so षण्डकाः; वञ्चकाः | 3 SJG "स्थिता । svl वनचराः । 5 sJG श्रमणा । 6s चैके; svl चैते । 7 sJG संज्ञिताः ।
*****...
4 s वनचरैः;
5
10