Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 45

नीतिनिर्णीतिनानी तासु पाषाणकुद्दालाः कुठारीकांडक[ल्पनाः] । मुधुंढीमुद्गरा दंडाश्चक्रयंत्रशतघ्नयः॥ कार्याः कारिकाशूलोवेधनाग्राश्च वेणवः।
उष्ट्रग्रीव्यग्निंसंयोगाः कुप्यकल्पे च यो विधिः ॥ [२.३.४३] तासु कुल्यासु पाषाणा हस्तयंत्रादिक्षेप......"लाः खननयुद्धार्थाः, कुठार्यश्छेदनयुद्धार्थाः, कांडकल्पनाः शरसंस्कारोपकारणानि । मुषंढ्योः गदादि......। मुद्रा रजकमुद्गराकाराः प्रहरणविशेषाः, दंडा लोहदारुमया ... [चक्रा]"णि हस्तयंत्रक्षेप्याणि, यंत्राणि जामदग्यसर्वतोभद्रबहुमुखादीनि, बाणपाषाणादि......चिताशतं हंतीति......
कारिका इत्ययस्कारघटिताः, शूलावेधनायाश्चक्रकाख्याः, वेणव उष्ट्रग्रीवाकार... " दुर्गलंभे.........णैर्यत्रैस्तैलादिकानि यैः क्षिप्यते। कुप्यकल्पे च कुप्यानां कल्पना...
.........[इति मुग्धविलासाङ्कयोग्यमविरचित] [18A]नीतिनिर्णीत्यभिधानायां कौटलीय-राजसिद्धान्तटीकायामध्यक्षप्रचारे तृतीयोऽध्यायः॥ . .
[अथ दुर्गनिवेशनामा चतुर्थोऽध्यायः।]
........."विधीयत इति सूत्रार्थः । संबंधस्तु विहितमपि दुर्गमनिविष्टमनुपयोग। ......"नामा कश्चिद्देवविशेष इति प्रतिकूलत्वात्सर्वैर्देवैर्विजित्योत्तानः पातितस्तस्य...... दने ब्रह्मा स्थितः । देवो...... दंगमवष्टभ्य स्थितः । स तत्रस्थः पूज्यते । तस्य मर्मसिरावंसादि परित्यज्य निवेशः क्रियमाणः प्रशांतो भवतीति । वास्तुविभागः कर्त्तव्य इति शेषः । त्रयःप्राचीनाराजमार्गा......र्वाभिमुखमंचतीति।त्रय उदीचीना उदग्मुखाः प्रागुदग्ग्रहणं मंगल्यार्थम् । ते चैकाशीति पदे नवनवकविभक्ते वास्तुनि द्रष्टव्याः । वास्तुहृदया"दुत्तरे नवभागे यथोक्त............"पुरविधानमिति वचनसामर्थ्यात् । नह्येकाशीति पदं विहाय नवभागसंभवः । तथा चोक्तम् ।।
"दश पूर्वायता वंशा दश चैवोत्तरायताः।
नवभागकृता शेयाः पदानां नव............ । दश पूर्वामुखान्यनुवंशे सूत्राणि प्रसार्य दशैवोदग्मुखानीति। चतुरस्रपादानां नवनवका ॐ भवंति । नवके नवके मध्यमे पदे मर्मत्रिमर्मोद्धंगामिनः.........[रा]जमार्गास्तथैव त्रय उदीचीनास्ते च महामर्मरूपा वंशाः । तथा चोक्तम् ।
वंशमेकहृदयं नवमर्म चतुःशिरम् । उत्तानसंस्थितं विद्धि पुरुषं वास्तुक ......... ॥[18B]
[इतोऽग्रे मूलादर्शस्त्रुटितः।]
SJG कुद्दालकुठारी । २ SG मुसृण्ठि Svl. मुसृष्ठी । J भुशुण्डी। ३ SJG दण्डचक्र। ४SJG का। ५ G शूल'। ६ SJG ग्रीव्योऽग्निसंयोगाः। ७S,Jvl. योऽवधिः।