Arthashastra aparnama Rajsiddhanta

Author(s): Kautilya Acharya,
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai

Page 29

नीतिनिर्णीतिनाम्नी अत्र हेतुः । निराश्रयत्वाद्रामाणां क्षेत्राभिरामंत्वाच्च पुरुषाणां कोशविष्टिद्रव्यधान्यरसवृद्धिर्भवतीति ॥ [२.१.३१]
निराश्रयत्वाद्रामाणां शालारामाभावात् क्षेत्राभिगमत्वाच्च पुरुषाणां नटा5 धभावात् । कोशादिवृद्धिर्भवति । कोशोहि हिरण्यदानात् । विष्टिः सीतादिसाहाय्यदानात् । द्रव्यं वस्त्रादि । ध{}न्यानां रसानां तैलघृता"[5B]दीनां वृद्धिर्भवति । तद्वृद्ध्या राज्यवृद्धिः । उत्तरत्रापि परिहारमाह ।*
परचक्राटवीग्रस्तं व्याधिदुर्भिक्षपीडितम् । देशं परिहरेद्राजा व्ययक्रीडाश्च वर्जयेदिति ॥ [२.१.३२]
परचक्रं शत्रु[स]'न्यं । अटव्याटविकस्ताभ्यां ग्रस्तं कृतदाहविलोपं व्याधिदुर्मिक्षपीडितं देशं परिहरेत् दण्डकरादि न गृह्णीयादित्यर्थः । व्ययक्रीडाश्च कर्षकादीनां परस्परस्पर्द्धया......[व्य]"यक्रीडा निषेधयेत् । विघ्नं मा भूदिति । वातरक्षार्थमाह ।*
दण्डविष्टिकराबाधै रक्षेदुपहतां कृषिम् । । स्तेनव्यालविषग्राहैाधिभिश्च पशुव्रजान् ॥ [२.१.३३]
दण्डविष्टिकरै......"चितादभ्यधिकगृहीतैः समाहर्तादिभिर्ये आबाधास्तैरुपहतां पीडितां कृषि रक्षेदिति सम्बन्धः । स्तेनैश्चौरैालाघ्रादिभिर्विषैः स्थावरजङ्गमैग्राहैः शिशुमारादिभिर्व्याधिभिरीशानज्वरादिभिरुपहतान् पशुव्रजान् रक्षेत् ॥ छ ।
वल्लभैः कार्मिकैः स्तेनैरन्तपालैश्च पीडितम् । शोधयेत् पशुसङ्घश्च क्षीयमाणं वणिक्पथ[मिति ॥ [२.१.४३]
वल्लभै राज्ञीकुमारादिभिः । काम्मिकैः शुल्काध्यक्षादिभिः । स्तेनैरन्तपा[6A] "लैश्च पीडितं रक्षेदिति वर्तते । पशुसबैश्च क्षीयमाणं वणिक्पथं शोधयेदिति ।
राजा स्वपशुदानैरनुगृह्णीयादिति भावार्थः । 25 .. अतिदेशमाह ।*
एवं द्रव्य[द्विपवनं सेतुबन्ध]"मथाकरान् । रक्षेत् पूर्वकृतान् राजा नवांश्चाभिप्रवर्तयेदिति ॥ [२.१.४४]
एवमनंतरोक्तविधानेन वल्लभादिभिः पीड्यमानं द्रव्यवनं {द्विपवनं} हस्तिवनं सेतुबन्धमथाकरान...... पूर्वकृतान् राजा नवांश्चाभिप्रवर्तयेत् ॥ छ ।
30.
इति मुग्धविलासाङ्कयोग्यमविरचितनीतिनिर्णीत्यभिधानायां कौटलीयराजसिद्धान्तटीकायामध्यक्षप्रचारे प्रथ[मो अध्यायः॥ छ ॥ छ ।
SJG °रतत्वाच्च । २ SJG वारवत्। ३ दन्यं द्विप’, J ज्यद्विप ।