________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१२४२ किमत्र चिन्त्यते ? एकस्मिन्नधिकरणे भेदाभेदयोर्विरोधात् । इह तु कारणं भिन्नं कार्य चाभिन्नमिति को विरोधः ? अपि च हेतोः फलात्मापत्त्या कार्यकारणभावव्यवस्थायां स्यादनेकस्मादेकोत्पत्त्ययोगो यथा परमते । तत्र ह्येको हेतुः फलात्मतां प्रतिपन्न इत्यपरस्य कार्यात्मन्यवकाशासम्भवादानर्थक्यम् ।(९४) यदा पुनः कारणानि स्वस्मिन्नेव स्वभावे ............................ ... व्याख्या ................................. एकस्मिन्नधिकरणे-आधारे भेदाभेदयोविरोधात् । इह तु कारणं भिन्नमनेकसमग्रभेदं कार्य चाभिन्न-निर्भागैकरूपमिति को विरोधः ? अपि च हेतोः फलात्मापत्त्या तत्तथाभावेन कार्यकारणभावव्यवस्थायां सत्यां स्यादनेकस्मात् कारणात् एकोत्पत्त्ययोगो यथा परमतेत्वामधिकृत्य । एतदेव भावयति तत्र हीत्यादिना । तत्र यस्मात् एको हेतुः फलात्मतां प्रतिपन्न इति कृत्वा अपरस्य-हेतोः कार्यात्मनि अवकाशासम्भवात् कारणात् आनर्थक्यम् । यदा
....... मनेतिरश्मि ........ __ (43) बौद्ध : (पूर्वपक्ष :) २५३ ! म तो विया२वानु ? सीधी पात छ , d मे:અધિકરણમાં ભેદ-અભેદ કહીએ તો વિરોધ આવે. (એક જ કાર્યને ભિન્ન-અભિન્ન કહીએ, તો – તે न घटवाथी - विरोध मावे ४.)
५९ अमे तो ते हेता ४ नथी. सभेतो; get gEL समय३५ (=सामग्री-संतति) ३५, આલોકાદિ અનેક કારણોને ભિન્ન કહીએ છીએ અને નિરંશ-એકરૂપ કાર્યને અભિન્ન કહીએ છીએ.... આમ, ભેદ-અભેદ બંને જુદા જુદા અધિકરણને (=કારણ/કાર્યને) લઈને કહીએ છીએ, તો તેમાં વિરોધ शुं?
હકીકતમાં તો તે જૈનો ! તમે જે કાર્ય-કારણભાવની વ્યવસ્થા કહો છો કે; હેતુ તે કાર્યરૂપે પરિણમે છે, અર્થાત્ ફળરૂપ બની જાય છે; તે વ્યવસ્થાને અનુસાર તો, તમારા મતે, અનેક કારણોથી એક કાર્યની ઉત્પત્તિ બિલકુલ સંગત થતી નથી, તે આ પ્રમાણે – (જૈનમતે અનેકથી એકની ઉત્પત્તિ ન घटे, मे सिद्ध ४२१। बौद्ध युति मापे छ -)
અનેક કારણોમાંનું કોઈ એક કારણ; ધારો કે ફળરૂપે પરિણમી ગયું, તો તે ફળ, તે એક કારણથી જ પરિપૂર્ણપણે વ્યાપ્ત થઈ ગયું... અને એટલે તે કાર્યમાં, બીજું કોઈ કારણ પ્રવેશી શકે – તે રૂપે ५२५।भी श3 - मेवो मांशि ५९अवश संभावित नथी...
....... विवरणम् .. 45. एकस्मिन्नधिकरणे आधारे भेदाभेदयोर्विरोधादिति । एकमेव कार्यं कथं भिन्नमभिन्नं च भवतीत्यर्थः ।।
46. अनेकसमग्रभेदमिति । रूपालोकाद्यनेकसमग्रभेदस्वभावं कारणमित्यर्थः ।।
...............
१. 'फलात्मनां' इति क-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
