________________
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१३५० ष्यते । किं तर्हि ? कथञ्चित् । यथा चास्य नित्यानित्यता तथोक्तमेव । नित्यानित्य एव ग्राह्यग्राहकभावस्वकृतकर्मफलभोगादयो युज्यन्ते, कथञ्चिदवस्थितत्वात्, तस्यैव तथावृत्तेः, अनुभवसिद्धत्वात्, अतो विरोधिधर्माध्यासितस्वरूप एव वस्तुन्यनेकान्तवादिन एव सकलव्यवहारसिद्धिः, पीडानिर्वेदमार्गज्ञानभावनादीनामपि कथञ्चिदेका
.......... व्याख्या - स्माभिः-जैनैः आत्मादि वस्त्विष्यते । किं तर्हि ? कथञ्चित् नित्यम्, नित्यानित्यमित्यर्थः । यथा चास्य-वस्तुनो नित्यानित्यता तथा चोक्तमेव प्राक् । एवं नित्यानित्य एव आत्मादिवस्तुनि ग्राह्यग्राहकभावश्च स्वकृतकर्मफलप्रत्युपभोगादयश्चेति विग्रहः युज्यन्ते-घटन्ते । कथमित्याह-कथञ्चिदवस्थितत्वात् कारणात् । कथञ्चिदवस्थितत्वं च तस्यैव-ग्राह्यादेः तथावृत्तेः-विशिष्टग्राह्यादिरूपेण वर्तनात् अनुभवसिद्धत्वात् कारणादिति । अतो विरुद्धधर्माध्यासितस्वरूप एव वस्तुनि शब्दवृत्त्या अनेकान्तवादिन एव-वादिन एव सकलव्यवहारसिद्धिः, पीडानिर्वेदमार्गज्ञानभावनादीनामपि-व्यवहारभेदानां कथञ्चिदेकाधि
.............. मनेतिरश्मि ....... समे (8नो) मामा वगैरे वस्तुने मेति नित्य (म.प्रत्युत - अनुत्पन्न - स्थिरै ४२वभावी) નથી માનતા, પણ કથંચિત્ (=કોઈક અપેક્ષાએ) નિત્ય માનીએ છીએ, અર્થાત્ નિત્યાનિત્ય ( દ્રવ્યની અપેક્ષાએ નિત્ય અને પર્યાયની અપેક્ષાએ અનિત્ય - એમ નિત્યાનિત્ય) માનીએ છીએ... અને વસ્તુની 'नित्य-अनित्यता' पूर्वे (00 अधि।२मां) अभे 580 ४ छे.
આવા નિત્યાનિત્યરૂપ આત્મા વગેરે વસ્તુમાં જ ગ્રાહ્ય-ગ્રાહકભાવ, પોતે કરેલા કર્મનો ફળભોગ વગેરે સંગત થઈ શકે, કારણ કે આવી વસ્તુ કથંચિત્ અવસ્થિત (=સ્થાયી) રહે છે.
તેનું (=તેઓ કથંચિત્ અવસ્થિત હોવાનું) કારણ એ કે, તે ગ્રાહ્યાદિરૂપ આત્મા વગેરે જ વિશિષ્ટ ગ્રાહ્યાદિરૂપે તદવસ્થ રહે છે અને આવું અનુભવસિદ્ધ પણ છે જ. (તાત્પર્ય એ કે, એક જ ઘડો બેચાર વરસ સુધી તેવો ને તેવો જ દેખાય છે, અર્થાત્ બે-ચાર વરસ સુધી તે ગ્રાહ્યરૂપે તદવસ્થ રહે છે – એ પરથી તેનું કથંચિ અવસ્થાન નિબંધ જણાઈ આવે છે.)
એટલે હકીકતમાં અનેકાંતવાદીઓના મતે જ, સદસ-નિત્યાનિત્ય વગેરે વિરુદ્ધધર્મથી અધ્યાસિત સ્વરૂપવાળી વસ્તુમાં જ (શબ્દવૃત્તિથી) નિરુપચરિતરૂપે ગ્રાહ્ય-ગ્રાહકાદિ તમામ વ્યવહારો સિદ્ધ थाय छे... (मेट मेiतवाहीमते सहि वस्तुमा तेवा व्यवहारो असिद्ध छे, मेसित थयु.)
જ સ્થાયી હોવાથી, તેમાં ગ્રાહ્ય ગ્રાહકભાવ અને કર્મકતૃત્વ-કર્મભોસ્તૃત્વ વગેરે જુદા જુદા ક્રમભાવી અનેક પર્યાયો નિબંધ સંગત થઈ શકે.
१. 'यथास्य नित्या०' इति ग-पाठः। २. 'ग्राहकस्वभावस्वकृत०' इति ग-पाठः । ३. 'तथा प्रवृत्तेः' इति गपाठः। ४. 'किञ्चिदेकाधि०' इति ग-पाठः ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
