________________
&.....................
अधिकारः) व्याख्या-विवरण-विवेचनसमन्विता
१४२० (२७६) एवं च 'अस्य तदतद्वादिनो निष्कलङ्कमतिसमुत्प्रेक्षितसन्न्यायानुसारतः सर्वमेव प्रमाणप्रमेयादि प्रतिनियतं न घटते' इति वचनमात्रम्, तदतद्वादिन एव स्वपरभावाभावोभयात्मकतया सर्ववस्तूनां प्रतिनियतत्वसिद्धेः अन्यथा चासिद्धेः, इतरेतरात्मकत्वेन तत्स्वरूपहानिप्रसङ्गात् ॥
.............. व्याख्या ......... स्वभावभेदस्तत्स्वभावभेदस्तदुपपत्तेरिति । एवं शीतोष्णादिष्वपि निदर्शनेषु योज्यम् ॥
___ एवं चेत्यादि । एवं च-उक्तनीत्या अस्य तदतद्वादिनः-स्याद्वादिनः निष्कलङ्कमतिसमुत्प्रेक्षितश्चासौ सन्यायश्च तदनुसारतः-तदनुसारेण । किमित्याह-सर्वमेव प्रमाणप्रमेयादि प्रतिनियतं न घटते इति वचनमात्रं निरर्थकं मूलपूर्वपक्षोक्तमिति । कथमित्याह-तदतद्वादिन एव-अनेकान्तवादिन एव स्वपरभावाभावोभयात्मकतया कारणेन सर्ववस्तूनांप्रमाणादीनां प्रतिनियतत्वसिद्धेः कारणात्, अन्यथा चासिद्धेः प्रतिनियतत्वस्य । असिद्धिश्च इतरेतरात्मकत्वेन पररूपाभावाभावेन पररूपप्राप्त्या इतरेतरात्मकत्वमनेनेतरेतरात्मकत्वेन तत्स्वरूपहानिप्रसङ्गात्-प्रमाणादिवस्तुस्वरूपहानिप्रसङ्गात् । प्रमाणस्य प्रमेयरूपापत्त्या प्रमेय....... ............................. मनेतिरश्मि ................................... નથી. કારણ કે, જડ-ચેતનરૂપે બંનેનો સ્વભાવ જુદો જુદો છે. (એટલે પરમાણુ અચેતન હોવાથી જ્ઞાનને પણ અચેતન માનવું એ બુદ્ધિનું કામ નથી.) તેમ છાયા-આતપમાં પણ સમજવું. (અર્થાત્ છાયાઆતપમાં વિરોધ હોય તેટલા માત્રથી સદસદાદિમાં પણ વિરોધ માનવો; એ બુદ્ધિનું કામ નથી જ.)
આમ, છાયા-આતપમાં કહેલી યુક્તિઓ, શીતોષ્ણ વગેરે ઉદાહરણોમાં પણ જોડવી.
સાર એટલે વસ્તુને સદસપ, નિત્યાનિત્યરૂપ એમ જુદા જુદા અનેકરૂપ માનવામાં કોઈ વિરોધ નથી.
* स्यादाम १ प्रतिनियत व्यवस्था * (२७६) ७५२ ४डेदी नीतिने अनुसारे, पूर्वपक्षमा (पाना नं. ६० ५२) ४ ४युं तुं - “તમામ વસ્તુઓને ત-અતરૂપ કહેનારા સ્યાદ્વાદીમતે, નિષ્કલંકમતિ બૌદ્ધ અનુપ્રેક્ષિત સત્યાયના અનુસારે જે પ્રમાણ-પ્રમેયાદિ વ્યવસ્થાઓ છે, તે બધી પ્રતિનિયત ઘટે નહીં.” – એ કથન પણ માત્ર બોલવા પૂરતું જણાઈ આવે છે. કારણ કે હકીકતમાં તો અનેકાંતવાદીમતે જ પ્રમાણ-પ્રમેયાદિ દરેક વસ્તુઓ (૧) સ્વરૂપે ભાવ, અને (૨) પરરૂપે અભાવ - એમ ઉભયરૂપ હોવાથી પ્રતિનિયતપણે સિદ્ધ છે, (અન્યથા) જો એકાંત માનો, તો (સ્વરૂપે ભાવ કે પરરૂપે અભાવ ન રહેતાં) તેઓનું પ્રતિનિયતપણું સિદ્ધ થાય નહીં. કારણ કે તેઓ એકબીજારૂપ બનવાથી તેમના સ્વરૂપની હાનિ થાય. જુઓ -
१. द्रष्टव्यं ६०तमं पृष्ठं । २. 'अन्यथा तदसिद्धेः, इतरे०' इति क-पाठः। ३. द्रष्टव्यं ६०तम पृष्ठं ।
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
