Agam 13 Upang 02 Rajprashniya Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 159

सुबोधिनी टीका. सु. १६ भगवद्वन्दनार्थ सूर्याभस्य गमनव्यवस्था
शिष्यः पृच्छति भवेद् एतद्रपः स्यात् एतद्रपः- भृङ्गादिरूपो वर्णो नीलमणीनां कदाचिद् भवेत् ? तत्राऽऽचार्य आह-नो अयमर्थः समर्थः । यद्येवं तर्हि - नीलमणीनां भृङ्गादिकानां दृष्टान्तत्वेनोपादानं किमर्थम् ? अत आह औपम्यमात्रम्उपमामात्रम् एतत् उक्तम्, ते खलु नीलामणयः इतः भृङ्गादिभ्यः, इष्टतरका एव- नीलेन वर्णनाभीप्सिततरा एव यावत् - यावत्पदेन 'कान्ततरका एव मानोज्ञतरका एव मनोऽमतरका एव' इत्येतत्पदसङ्ग्रहो बोध्यः, एषां विवरणमनन्तरपूर्वसूत्रतोऽवसेयम् । वर्णेन नीलवर्णेन प्रज्ञप्ताः ।
१४७
लोहितमणीनामुपमां दर्शयति - ' तत्थ णं इत्यादि । तत्र तेषु मणिपु । ये लोहितकाः - रक्ताः मणयः, तेषां - लोहितवर्णानां मणीनां खलु अयमेतद्रूपः - अनुपदं वक्ष्यमाणरूपो वर्णावासः - वर्णनक्रमः प्रज्ञप्तः, स यथा नामक:उरभ्ररुधिरम् - मेषरुधिरम्, शशरुधिरम् - शशः - प्रसिद्धः, तस्य रुधिरम्, नररुक्या कदाचित् होता है ? इसके उत्तर में आचार्य कहते हैं - हे आयुष्मत् ! श्रमण ! यह अर्थ समर्थ नहीं हैं । तो इस पर फिर शिष्य ऐसा प्रश्न करता है कि यदि ऐसी बात है तो फिर नीलमणियों की उपमा में इन भृङ्गादिकों को दृष्टान्तरूप से क्यों प्रदर्शित किया गया हैं ? तब इसके उत्तर में आचार्य कहते हैं कि - यह तो केवल उपमामात्र है, क्यों कि वे नीलमणि इन भृङ्गादिकों की अपेक्षा अपने नीलवर्ण से अभीप्सिततर ही हैं, यावत् कान्ततर ही हैं, मनोज्ञतर ही हैं और मनोsaarक ही हैं । इन कान्ततर आदि पदों का विवरण अनन्तर सूत्र में अच्छी तरह से किया जा चुका है अतः वहीं से इनका विवरण देखना चाहिये. ।
-
लोहितमणियों के विषय में उपमा इस प्रकार से है - जैसा उरभ्र का रुधिर लाल होता है, खरगोश का रुधिर लाल होता हैं, मनुष्य का એના જવાબમાં આચાર્ય કહે છે કે હું આયુષ્મન્ ! શ્રમ! આ અર્થ સમ નથી. ત્યાર પછી શિષ્ય ફરી પ્રશ્ન કરતાં કહે છે કે જો એમ હોય તે નીલમણિઓની ઉપમા માટે ભંગ (ભ્રમરા) વગેરેને ઉપમાનરૂપમાં શા માટે દર્શાવ્યા છે ? એના જવામમાં આચાય કહે છે કે આતા ફક્ત ઉપમા માત્ર છે, કેમકે નીલર્માણુ આ ભૂંગ વગેરે કરતાં પણ પાતાના નીલવર્ણ થી જ સવિશેષ અભીપ્સતતર છે. યાવત્ કાંતતર છે મનાતર જ છે. અને મનેામતરક જ છે. આ કાંતતર વગેરે પદોનું સ્પષ્ટીકરણ પહેલાંસૂત્રમાં કરવામાં આવ્યું છે. એથી જિજ્ઞાસુજનાએ ત્યાંથી અથ જાણી લેવા જોઇએ.
લેાહિતમણિના વિષયમાં ઉપમાં આ પ્રમાણે છે-જેવું ઉરભ્ર (મેષ)નું રુધિર લાલ હેાય છે, સસલાનુ` રુધિર લાલ હેાય છે, માણસનુ` રુધિર લાલ હેાય છે, વરાહનું
શ્રી રાજપ્રશ્નીય સૂત્ર : ૦૧