Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 12 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 42

२८
भगवतीसूत्र गोयमा आयाहिगरणी वि पराहिगरणी वि तदुभयाहिगरणी वि' आत्माधिकरणी अपि पराधिकरणी अपि तदुभयाधिकरणी अपि । ननु यस्तु स्वयमेव कृष्यादि कर्म करोति स आत्माधिकरणी' इति पोच्यते, परन्तु यस्य वणिजादेः कृष्यादि नास्ति स कथमधिकरणीति चेदत्रोच्यते-अविरत्यपेक्षया तथा भवति, अयं भावः अधपि पुरुषविशेषस्य कृष्यादि नास्ति तथापि तस्य तद्विषयकं ममत्वं तिष्ठत्येवातः स आत्माधिकरणी भवति । गौतमः पृच्छति-से केणटेणं भंते एवं बुच्चइ जाव तदुभयाहिगरणी वि' तत् केनार्थेन भदंत एवमुच्यते यावत् आत्माधिकरणी अपि धिकरणी है। इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं -'गोयमा ! आयाहिगरणी, वि; पराहिगरणी वि, तदुभयाहिगरणी वि' हे गौतम ! जीव आत्मा. धिकरणी भी है, पराधिकरणी भी है और तदुभयाधिकरणी भी है। वहां ऐसो शंका हो सकती हैं-कि जो मनुष्य अपने आप ही कृष्यादिवर्म करता है ऐसा वह जीव भले ही आत्माधि करणी हो, परन्तु जिसके वास वणिज्य या कृष्पादिकर्म कुछ भी नहीं है वह जीव आत्माधिरणी कैसे हो सकता है ? तो इसका उत्तर ऐसा है कि ऐसा जीव अविरति की अपेक्षा आत्माधिकरणी होता है। इसका तात्पर्य-यह है कि यद्यपि किसी पुरुष विशेष के भले ही कृष्पादि कर्म न हो तथापि उसमें तनिषयक ममत्व भाव का सद्भाव होने के कारण वह आत्माधिकरणी आदि है। अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'से केणढेग भंते ! एवं बुच्चइ, जाव तदुभयाहिगरणी वि' हे भदन्त ! ऐसा आप किस कारण से कहते ७. मयाधि४२४ी छे तना उत्तरमा प्रभु ४३ छ है "गोयमा ! भायाहिगरणी वि, पराहिगरणा वी, तदुभयाहिगरणी" 8 गौतम ! ७१ सामाधियी ५५५ છે પરાધિકરણી પણ છે અને તે બંને અધિકરણવાળ પણ છે.
શંકા–જે મનુષ્ય પોતે જ ખેતી વિગેરે કર્મ કરે છે એ તે જીવ ભલે આત્માધિકરણી હોય પરંતુ જેની પાસે વ્યાપાર કે ખેતી વિગેરે કઈ પણ કર્મ નથી તે જીવ આત્માધિકરણી કેવી રીતે હોઈ શકે છે?
ઉત્તર-એ જીવ અવિરતિ (અપ્રત્યાખ્યાન)ની અપેક્ષાએ આત્માધિકરણી હોય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે કે કેઈ પુરૂષ વિશેષને ભલે ખેતી વિગેરે કર્મ ન હોય તે પણ તેમાં તે સંબંધી મમત્વભાવને અભાવ હોવાના કારણે તે આત્માધિકરણી છે.
हवे गीतमस्वामी से पूछे छे , “से केणद्वेणं भंते ! एवं वुचइ, नाव तदुभयाहिगरणी वि" ७ सन् ! सेतु भा५ ॥ भोट । छ।
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨