Book Title: Sramana 1998 10
Author(s): Shivprasad
Publisher: Parshvanath Vidhyashram Varanasi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/525035/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa SRAMANA (A Quarterly Research Journal of Jain Studies) ||A sAtha hArajA sahaDa vidyApIla pArzvanAtha sA vijjA jA vArANasI dukravamAyaNa Vol. 49 No. 10 - 12 OCTOBER - DECEMBER 1998 camaDa zAzAkha dAdacA kaNa pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI PARSVANATHA VIDYAPITHA, VARANASI sacce khu bhagava Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa - pArzvanAtha vidyApITha kI traimAsika zodha-patrikA aMka 10-12 akTUbara- disambara 1998 - pradhAna sampAdaka prophesara sAgaramala jaina sampAdaka DaoN0 zivaprasAda prakAzanArtha lekha-sAmagrI, samAcAra, vijJApana evaM sadasyatA Adi ke lie samparka kareM sampAdaka zramaNa pArzvanAtha vidyApITha AI0 TI0 AI0 mArga, karauMdI _po0 A0- bI0 eca0 yU0 vArANasI 221005 ( u0 pra0) dUrabhASa : 316521, 318046 phaiksa : 0542- 318046 ISSN 0972-1002 vArSika sadasyatA zulka saMsthAoM ke lie ru0 150.00 vyaktiyoM ke lie : ru0 100.00 isa aMka kA mUlya : ru0 50.00 AjIvana sadasyatA zulka saMsthAoM ke lie : ru0 1000.00 vyaktiyoM ke lie : ru0 500.00 noTa : sadasyatA zulka kA ceka yA DrAphTa pArzvanAtha vidyApITha ke nAma se hI bhejeN| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya prathama varga meM lekhoM ko pArzvanAtha vidyApITha (pUrva pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna) dvArA gata 49 varSoM se nirantara zramaNa nAmaka zodha patrikA kA prakAzana hotA A rahA hai| isameM jainadharma-darzana ke vividha pakSoM ke mahattvapUrNa lekhoM kA vizAla saMgraha aba taka prakAzita ho cukA hai| pahale yaha zodha patrikA mAsika prakAzita hotI rahI parantu aba 1990 se yaha traimAsika rUpa meM prakAzita ho rahI hai| bahuta samaya se sudhI pAThakoM kI mAMga thI kI zramaNa meM prakAzita lekhoM kI sUcI kA prakAzana ho jisase vidvatjana apane anukUla viSayoM ke sambandha meM jAnakArI prApta kara skeN| pArzvanAtha vidyApITha ke pUrva nidezaka aura vartamAna meM mArgadarzaka pro0 sAgaramala jaina kI preraNA se yaha kArya prArambha kiyA gyaa| varSa kramAnusAra rakhA gayA hai| dvitIya varga meM lekhakoM kA karate hue unake lekhoM kI akArAdikrama se sUcI dI gayI hai jise zramaNa ke apraila-sitambara 1998 ke aMka meM hama prakAzita kara cuke haiN| isa aMka meM zramaNa meM prakAzita lekhoM ko viSayAnukrama se rakhA gayA hai| isake antargata sAta khaNDa haiN| prathama khaNDa meM darzana - tattvamImAMsA aura jJAna mImAMsA; dUsare khaNDa meM dharma, sAdhanA, nIti evaM AcAra, tIsare khaNDa meM Agama evaM sAhitya; cauthe khaNDa meM itihAsa, jaina purAtattva evaM kalA; pAMcaveM khaNDa meM samAja evaM saMskRti; chaThe khaNDa meM tulanAtmaka viSayoM aura antima khaNDa meM zeSa vividha viSayoM ko rakhA gayA hai| varNa kramAnusAra vargIkaraNa isa sUcI ko taiyAra karane meM mujhe vidyApITha ke pravaktA DaoN0 vijaya kumAra jaina, DaoN0 sudhA jaina aura DaoN0 asIma kumAra mizra se sahayoga prApta huA hai| akSara sajjA rAjeza kampyUTarsa evaM mudraNa kArya DivAina priMTarsa ne pUrNa kiyA hai| maiM ina sabhI kA hRdaya se AbhArI hU~ / isa sUcI ko taiyAra karane meM jo bhI truTiyAM raha gayI haiM unake lie pAThaka kSamA karane kI kRpA kareMge aisI prArthanA hai| ziva sampAdaka Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa viSayAnusAra lekha sUcI - - - - - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa zramaNa atIta ke jharokhe me saMkalanakartA DaoN0 zivaprasAda DaoN0 vijaya kumAra jaina DaoN0 sudhA jaina DaoN0 asIma kumAra mizra prastuta aGka meM 1. zramaNa : viSayAnusAra lekha sUcI (1) darzana-tattva mImAMsA aura jJAna mImAMsA (2) dharma, sAdhanA, nIti evaM AcAra (3) Agama aura sAhitya (4) itihAsa, purAtattva evaM kalA (5) samAja evaM saMskRti (6) tulanAtmaka (7) vividha 2. sAhitya satkAra 3. jaina jagat 349-367 368-389 390-419 419-439 439-476 477-482 482-492 1-9 9-18 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka I0 san pRSTha 28 22 31-34 17-22 19 ___ 1. darzana-tattva mImAMsA aura jJAna mImAMsA akalaMkadeva kI dArzanika kRtiyA~ DaoN0 mohanalAla mehatA ajIvadravya zrI hukumacandra saMgave adhyAtmavAda aura bhautikavAda DaoN0 sAgaramala jaina adhyAtmavAda : eka adhyayana zrI devendramuni zAstrI adhyAtmavAdiyoM se paM0 udaya jaina anta: prajJAzakti darzanAcArya muni yogeza kumAra atayAtrA muni rAjendrakumAra 'ratneza' antarAlagati DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA anekAnta : ahiMsA DaoN0 jagadIzacandra jaina anekAnta ahiMsA kA vyApaka rUpa anekAnta eka dRSTi zrI RSabhacaMda jaina 'phaujadAra' anekAnta darzana munizrI nagarAja jI anekAntavAda DaoN0 pratibhA jaina anekAntavAda aura usakI vyAvahArikatA DaoN0 vijaya kumAra anekAntavAda kI vyAvahArika jIvana meM upayogitA zItalacaMda jaina 39 28 1977 1971 1980 1967 1971 1985 1988 1977 1962 1962 1980 1989 1983 1996 1980 14 54-64 18-24 2-4 19-21 8-13 7-8 51-52 10-12 9-10 2-9 13-35 23-27 a my 34 47 5 10-12 10 31 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 varSa aMka zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 sanat kumAra jaina zrI devendra kumAra zrI kastUramala bAMThiyA zrI zrIprakAza dube pro0 kalyANamala lor3hA s - 9 I0 san 1981 1954 1968 1962 1991 pRSTha 18-19 31-33 7-11 6-8 1-10 198 4-6 44 10-12 lekha anekAntavAda kI vyAvahArika jIvana meM upayogitA apane ko jAniye abhavyajIva navauveyaka taka kaise jAtA hai ? aravinda kA anekAnta darzana aha~ paramAtmane namaH azoka ke abhilekhoM meM anekAMtavAdI cintana : eka samIkSA asaMyata jIva kA jInA cAhanA rAga hai AkAza Agama sAhitya meM karmavAda AcArya divAkara kA pramANa : eka anuzIlana AcArya haribhadrasUri kA dArzanika dRSTikoNa AcArAMga kA dArzanika pakSa AcArAMga kI dArzanika mAnyatAyeM AcArAMga meM ullekhita 'paramata' AcArAMga meM so'ham kI avadhAraNA kA artha / Atma-anAtma dvandvAtmikI DA0 aruNapratApa siMha pro0 dalasukha mAlavaNiyA DaoN0 mohanalAla mehatA 8-13 3-6 5-7 4-12 3-6 mry ~ * * * * * * * * * * * 1993 1953 1969 1971 1965 1971 1987 1953 1966 1984 1987 DaoN0 zrIraMjana sUrideva ku0 suzIlA jaina sva0 DaoN0 parameSThI dAsa jaina DA0 indra paM0 becaradAsa dozI muni yogeza kumAra saMnyAsI rAma 19-23 1-11 21-24 11 1940 9-19 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ga >> or my lekha Atma parimANa (vistAra kSetra) jaina darzana ke sandarbha meM Atmabodha kA kSaNa Atma vijJAna AtmA aura paramAtmA tu AtmA kA bala AtmA kI mahimA Adhunika sandarbha meM jaina darzana Apa samyag dRSTi haiM yA mithyA dRSTi Asrava va baMdha . Astika aura nAstika indriya nigraha se mokSa-prApti Izvara aura AtmA : jaina dRSTi Izvaratva: jaina aura yoga-eka tulanAtmaka adhyayana uccagotra aura nIcagotra uttarAdhyayana kA anekAntika pakSa uttarAdhyayana meM mokSa kI avadhAraNA upAsakadazAMgasUtra kA AlocanAtmaka adhyayana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka muni yogeza kumAra AcArya Ananda RSi 34 zrI gopIcanda dhArIvAla 16 DaoN0 sAgaramala jaina 31 zrI kizorIlAla mazarUvAlA zrI jayabhagavAna jI eDavokeTa zrI bRjakizora pANDeya pro0 indracandra zAstrI 2 zrI gopIcanda dhArIvAla 17 DaoN0 indra 5 zrI kRSNa 'juganU' DaoN0 zrIraMjana sUrideva DaoN0 lalitakizoralAla zrIvAstava 41 DaoN0 mohanalAla mehatA 22 DaoN0 zrIraMjana sUrideva 28 DaoN0 mahendranAtha siMha DaoN0 subhASa koThArI PM My Mar 212 8 I0 san 1984 . 1983 1965 .1980 1954 1952 1979 1951 . 1965 1954 1986 1980 1990 1971 1977 1989 1986 . 351 pRSTha 28-36 10-11 31-38 1 / 1-2 30 18-22 32-36 19-25 27-30 5-7 10-14 71-84 3-4 3-10 35-38 8-13 1-2 7 11 6 10-12 12 12 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 lekha nii : * * * * * * aMka 7-8 8 10-12 3 3 7-9 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 sukhalAla jI zrI zrIprakAza dube DaoN0 nandalAla jaina DaoN0 mohanalAla mehatA zrI ravIndranAtha mizra DaoN0 ratnA zrIvAstava DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 lAlacanda jaina DaoN0 pradyumnakumAra jaina paM0 phUlacandra siddhAntazAstrI DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 dhUpanAtha . pro0 indracandra zAstrI DaoN0 ratnalAla jaina zrI rameza muni DaoN0 mohanalAla mehatA pro0 rAmacandra mahendra zrI abhayakumAra jaina ekaM sadviprA bahudhA vadanti karma aura anIzvaravAda karma aura karmabandha karma kA svarUpa karma kA svarUpa karma kI naitikatA kA AdhAra-tattvArthasUtra ke prasaMga meM karmavAda va anyavAda kyA jaina darzana nAstika darzana hai ? . kyA jainadharma rahasyavAdI hai ? kyA dhana-sampatti Adi karma ke phala haiM kAla kAlacakra kevalajJAna sambandhI kucha bAteM karma kI vicitratA- manovijJAna kI bhASA meM SaDdravya : eka paricaya gaNadharavAda gA~dhI siddhAnta guNasthAna : manodazAoM kA AdhyAtmika vizleSaNa 45 22 30 or n mb sw vara or x xara * * * * * * * * * * I0 san 1953 1963 1994 1971 1984 1994 1971 1979 1977 1951 1969 1995 1952 1989 1972 1958 1958 1977 pRSTha 3-10 9-12 10-22 3-11 5-7 1-9 11-20 3-15 11-17 30-39 7-9 42-43 19-22 35-41 14-15 3-6 28-29 3-14 -12 * Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka aMka " 43 4-6 guNasthAna siddhAnta kA udbhava evaM vikAsa guNasthAna siddhAnta kA udbhava evaM vikAsa gurutvAkarSaNa se paramANu zakti taka chadmasthAnAM ca matibhramaH / 26 vA~ prAcyavidyA vizva-sammelana kSatracUr3AmaNi meM ullikhita katipaya nItivAkya jagat : satya yA mithyA jIva aura jagat jaina adhyAtmavAda : Adhunika saMdarbha meM jaina Agama aura guNasthAna siddhAnta jaina Agama sAhitya meM pramANavAda jaina AgamoM meM dharma-adharma (dravya) : eka aitihAsika vivecana jaina evaM nyAyadarzana meM karmasiddhAnta jaina evaM bauddha dharma meM svahita evaM lokahita kA prazna DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 sAgaramala jaina zrI dulIcanda jaina zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 nArAyaNa hemanadAsa samtAnI zrI udayacaMda jaina 'prabhAkara' zrI kanhaiyAlAla sarAvagI paM0 becaradAsa dozI DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 zrIprakAza pANDeya zrI gaNezamuni zAstrI I0 san 1977 1992 1992 1960 1958 1964 1973 1988 1960 1983 1996 1979 353 pRSTha 9-18 23-43 1-26 30-34 26-30 3-8 12-21 5-11 13-15 1-17 3-14 29-34 243 39 5 12 34 48 DaoN. vijaya kumAra zrI premakumAra agravAla DaoN0 sAgaramala jaina 24 10-12 1 12 1 5 1997 1972 1980 1980 1974 53-72 12-19 2-10 5-13 3-9 " jaina karma-siddhAnta 32 25 DaoN. pramoda kumAra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 varSa aMka karma siddhAnta: eka vizleSaNa jaina karma siddhAnta aura manovijJAna jaina karma siddhAnta kA udbhava evaM vikAsa karma siddhAnta kA kramika vikAsa tarkazAstra meM bauddha pratyakSa pramANavAda zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 ratnalAla jaina zrI ravIndranAtha mizra zrI lAlacanda jaina I0 san 1994 1992 1985 1985 1976 1976 1976 1976 1972 1952 pRSTha 94-127 65-70 19-26 16-21 3-8 10-15 15-19 12-20 8-15 9-15 27 a garamy swam aa vax jaina tarkazAstra meM 'sannikarsa-pramANavAda' jainadarzana jainadarzana aura aravinda darzana meM ekatva aura anekatva sambandhI vicAra jainadarzana aura bhakti : eka thIsisa jaina darzana aura mArksavAda jainadarzana kA zabda vijJAna jainadarzana kA syAdvAda siddhAnta jainadarzana kI dena suzrI hIrA kumArI ku0 mamatA guptA DaoN0 devendra kumAra zrI hariom siMha zrI manohara muni jI zrI abhayakumAra jaina DaoN0 maMgaladeva zAstrI 35 16 32 10 128 27 1 1984 1965 1981 1961 1975 1956 16-20 3-8 16-20 28-31 3-14 13-14 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha jainadarzana kI pRSThabhUmi meM Izvara kA astittva jainadarzana ke antargata jIva tattva kA svarUpa jainadarzana meM karma kA svarUpa jainadarzana ke sandarbha meM bhASA kI utpatti jainadarzana meM ajIva tattva kA sthAna jainadarzana meM anekAntavAda kA svarUpa jainadarzana meM AtmasvarUpa jainadarzana meM kathana kI satyatA jainadarzana meM karmavAda kI avadhAraNA jainadarzana meM jJAna kA svarUpa jainadarzana meM naitikatA kI sApekSatA jaina tattvavidyA meM 'pudgala' kI avadhAraNA jaina tarka zAstra ke saptabhaMgI naya kI Agamika vyAkhyA jaina darzana jaina darzana meM janma aura mRtyu kI prakriyA jaina darzana meM jIva kA svarUpa jaina darzana meM parISaha jaya kA svarUpa evaM mahattva zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 vinodakumAra tivArI "" DaoN0 rAdhezyAma zrIvAstava ku0 arcanA pANDeya DaoN0 vinodakumAra tivArI zrI bhikhArIrAma yAdava DaoN0 udayacanda jaina suzrI arcanA pANDeya ku0 pramilA pANDeya DaoN0 rAmajI siMha DaoN0 sAgaramala jaina zrI ambikAdatta zarmA DaoN0 bhikhArIrAma yAdava zrI udaya muni zrI ambikAdatta zarmA zrI vijaya kumAra ku0 kamalA jozI varSa 36 33 24 37 34 32 36 www 36 23 24 x w 46 m m 39 39 29 38 37 40 aMka 1) 12 J J 10 OM m m 4-6 1 10 11 or ov 11 355 I0 san 1985 1982 1973 1986 1983 1981 1985 1985 1972 1973 1995 1987 1988 1977 1987 1986 1989 41-45 pRSTha 9-11 12-15 31-35 11-18 18- 21 1-9 1-11 6-9 22-27 27-32 123-133 6-15 1-26 14-17 2-9 9-15 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 lekha zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA jaina darzana meM pratyakSa kA svarUpa (vizeSa zodha nibandha) jainadarzana meM pramANa (vizeSa zodha nibandha) jainadarzana meM pudgala dravya jainadarzana meM pudgala skandha jainadarzana meM pramANa kA svarUpa 328 25 DaoN0 ramezacandra jaina zrI ramezamuni zAstrI zrI ramezamuni zAstrI O pRSTha 1-24 1-34 8-15 10-12 9-13 9-13 16-22 / . mux or mx 5 w gux I0 san 1982 1981 1974 1977 1975 1975 1975 1975 1975 1975 1976 15-18 23-29 25-30 " zrI harerAma siMha / jainadarzana meM bandha aura mukti jainadarzana meM bandha kA svarUpa: vaijJAnika avadhAraNAoM ke sandarbha meM jainadarzana meM baMdhana mokSa jaina darzana meM brahmAdvaitavAda jaina darzana meM mukti kI avadhAraNA jaina darzana meM zabdArtha sambandha zrI anilakumAra gupta zrI vijaya kumAra DaoN0 lAlacanda jaina zrI pANDeya rAmadAsa 'gaMbhIra' DaoN0 sudarzanalAla jaina 376 309 1975 1986 1979 1980 1992 3-9 10-19 11-26 2-12 27-39 43 4-6 e Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka lakha varSa aMka I0 san pRSTha zrI lalitakizoralAla zrIvAstava 25 zrI rAmajI 23 1974 1972 23-28 18-22 10 30 4 10-12 jaina darzana meM sarvajJatA kA svarUpa jaina darzana meM syAdvAda aura usakA mahattva jaina dArzanika sAhitya meM abhAva pramANa : eka mImAMsA jaina dArzanika sAhitya meM IzvaravAda kI samAlocanA jaina dRSTi se jJAna-nirUpaNa jainadharma kA lezyA-siddhAnta : eka vimarza jainadharma kI prAsaMgikatA jainadharma-darzana kA sAratattva jainadharma : mAnavatAvAdI dRSTikoNa : eka mUlyAkaMna jainadharma meM Atmatattva nirUpaNa jainadharma meM 'ekAnta niyativAda' aura 'samyak niyati' kA bheda jainadharma meM karmayoga kA svarUpa jainadharma meM mAnava jainadharma meM mAnavatAvAda zrI ramezamuni zAstrI zrImatI maMjulA bhaTTAcAryA zrI ramezamuni zAstrI 29 DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 nijAmuddIna DaoN0 sAgaramala jaina 45 DaoN0 lalitakizoralAla zrIvAstava 40 pro0 rAmadeva rAma 1979 1992 1978 1995 1980 1994 1989 1982 23-35 67-69 29-35 150-165 19-25 1-13 34-45 1-9 31 1-3 33 7-8 paM0 phUlacanda siddhAntazAstrI zrI kanhaiyAlAla sarAvagI 30 DaoN0 rajjana kumAra/DaoN0 sunItA kumArI 41 zrI kastUramala bAMThiyA 6-8 15-20 105-112 25-32 P 1979 1990 1966 3 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 lekha kI avadhAraNA jainadharma meM aura zubha azubha jainadharmAnusAra jIva, prANa aura hiMsA jaina nIti- darzana evaM usakA vyAvahArika pakSa jaina nyAyadarzana: samanvaya kA mArga jaina purANoM meM punarjanma kI kathAyeM - "" jainabhASAdarzana kI samasyAe~ jaina mahAkavi paM0 banArasIdAsa kA rahasyavAda jaina misTIsijma "" jaina vAGgamaya meM Ayurveda jaina zramaNa sAdhanA: eka paricaya jaina saMskRti aura mithyAttva jaina saMskRti kA divya sandeza - anekAnta jaina saMskRti meM satya kI avadhAraNA jaina siddhAnta zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI subhASacanda jaina DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA DaoN0 DI0 Ara0 bhaMDArI DaoN0 ramezacandra jaina zrI dhanyakumAra rAjeza zrImatI arcanArAnI pANDeya zrI gaNezaprasAda jaina pro0 yU0 e0 AsarAnI varSa 30 19 36 26 22 22 42 20 24 24 "" DaoN0 zrIraMjana sUrideva DaoN0 subhASa koThArI 42 5 paM0 becaradAsa dozI muni jyotirdhara 37 DaoN0 rAjadeva dube evaM pramodakumAra siMha 35 DaoN0 mohanalAla mehatA 29 aMka 20 7 no O x x 0 x ar 5 J f 1-3 2 n 1) 1-3 mov x 3 1 4 8 I0 san 1979 1968 1985 1975 1971 1971 1991 1968 1973 1973 1968 1991 1954 1985 1984 1978 pRSTha 23-32 18-22 1-8 23-27 23-31 10-15 93-96 18-22 27-38 32-41 14- 22 33-50 40 2-7 12-15 3-13 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 3 33 .18 or a war I0 san 1954 1981 1952 1982 1952 pRSTha 5-9 7-11 17-21 34-36 5-11 or zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka jainAgamoM meM jJAnavAda DaoN0 mohanalAla mehatA jJAna bhI sampadA hai munizrI rAmakRSNa jJAna kI khoja meM munizrI jayantIlAla jI jJAna-pramANya aura jaina darzana zrI bhikhArIrAma yAdava jJAna sApekSa hai pro0 vimaladAsa DaoN0 govinda triguNAyaka kA "jaina darzana va saMta-kavi" sambandhI vaktavya zrI agaracanda nAhaTA tattvasUtra saMnyAsI rAma tattvArtharAjavArtika meM varNita bauddhAdimata DaoN0 udayacanda jaina tarka kA kSetra pro0 vimaladAsa jaina tIrthaMkara aura du:khavAda DaoN0 devendrakumAra jaina tIrthakaravAda zrI kastUramala bAMThiyA tyAga kA manovijJAna zrI mA~ aravindAzrama tIrthakara, buddha aura avatAra kI avadhAraNA kA zrI ramezacandra gupta tulanAtmaka adhyayana dvandva aura dvandva nivAraNa (jaina darzana ke vizeSa-prasaMga meM) DaoN0 surendra varmA 39 1964 1988 1984 1952 1973 1956 1965 1985 28-36 1-8 37-48 31-36 26-28 9-16 29-33 27-37 9 3 10 47 10-12 1996 1-13 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa aMka 16 14 360 lekha darzana aura dharma darzana aura jJAna jaba cAritra meM AyA darzana aura dharma darzana aura vijJAna : eka cintana dvAdazAranayacakra kA dArzanika adhyayana dharma aura darzana ke kSetra meM haribhadra kA avadAna dharma aura darzana ke kSetra meM haribhadra kA avadAna dharma evaM darzana-eka gaveSaNAtmaka vivecana dharma aura darzana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI devendramuni zAstrI zrI mahendrasAgara pracaNDiyA paM0 kailAzacandra zAstrI zrI gaNezamuni zAstrI zrI jitendra bI0 zAha DaoN0 sAgaramala jaina saMgItA jhA muni rAjendrakumAra ratneza munizrI suzIlakumAra jI 16 43 37 40 99 r rMMA - MMA T 36 I0 san __ pRSTha 1965 3-7 1985 18-19 1962 9-13 1965 8-12 1992 59-63 1986 1-20 1989 30-40 1985 16-18 1956 20-23 1956 23-28 1981 35-48 1978 14-18 1972 13-17 1974 10-15 1956 5-12 1974 3-8 1974 3-10 " 32 29 naya aura nikSepa-eka vizleSaNa nayavAda: eka dRSTi nikSepa meM naya yojanA nikSepavAda : eka paridRSTi nihmavavAda nizcaya aura vyavahAra nizcaya aura vyavahAra : puNya aura pApa DaoN0 kRpAzaMkara vyAsa zrI kanhaiyAlAla sarAvagI zrI udayacaMda jaina zrI ramezamuni zAstrI zrI mohanalAla mehatA paM0 kailAzacandra zAstrI paM0 dalasukha mAlavaNiyA 2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka 2 ___aMka 1 10-12 36 4 20 48 nyAya sampanna vibhava paMcakAraNa samavAya paramatattva : AcArya vinobA bhAve kI dRSTi meM paramANu parigraha mImAMsA pudgala pudgala : eka vivecana punarjanma siddhAnta kI vyApakatA prAtibhajJAnAtmaka cintana : sApekSa cintana pratyeka AtmA paramAtmA hai pramANavAda : eka paryavekSaNa - kramaza: 20 DaoN0 ratanacandra jaina DaoN0 narendra bahAdura DaoN0mohanalAla mehatA zrI raghuvIrazaraNa divAkara DaoN0 mohanalAla mehatA muni buddhamalla jI zrI devendramuni zAstrI zrI pANDeya rAmadAsa 'gaMbhIra' paM0 kailAzacandra zAstrI zrI devendramuni zAstrI 5 a x r so ar y or w a v 24 I0 san 1950 1997 1985 1969 1951 1969 1974 1973 1982 1963 1974 1974 1974 1997 1972 1973 1972 pRSTha / 9-12 73-80 22-26 5-7 9-14 20-22 14-18 3-10 5-17 31-32 3-13 7-18 13-22 133-140 3-15 3-11 11-14 34 15 25 pramANa-lakSaNa-nirUpaNa meM pramANa mImAMsA kA avadAna pramANa svarUpa vimarza - kramaza: 25 48 4-6 DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 sudarzanalAla jaina 24 er mm prameya : eka anucintana 24 23 DaoN0 zrIraMjana sUrideva Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 lekha pralaya se ekalaya kI ora pravartaka evaM nivartaka dharmoM kA manovaijJAnika vikAsa eva unake dArzanika evaM sAMskRtika pradeya prAcIna jaina AgamoM meM cArvAka darzana kA prastutIkaraNa prAcIna jaina graMthoM meM karma siddhAnta kA vikAsakrama baMdhana se alaMkAra bandha ke kArya meM mithyAttva aura kaSAya kI bhUmikAeM brahmAdvaitavAda kA samAlocanAtmaka parizIlana "" bhagavAn mahAvIra kA adhyAtma darzana bhagavAn mahAvIra kA IzvaravAda bhagavAn mahAvIra kA tattvajJAna bhAratIya darzanoM kI AtmA bhAratIya darzanoM kI samanvaya paramparA bhAratIya darzanoM meM AtmA bhAratIya saMskRti meM dAna kA mahattva bhAratIya samAja kA AdhyAtmika darzana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka muni rAjendra kumAra 'ratneza' DaoN0 sAgaramala jaina " DaoN0 azoka siMha suzrI mohinI zarmA DaoN0 ratanacandra jaina DaoN0 lAlacanda jaina "" upAdhyAya zrI amaramuni DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA ku0 maMjulA mehatA upAdhyAya zrI amaramuni jI DaoN0 ena0 ke0 devarAja zrI baziSThanArAyaNa sinhA zrI devendramuni zAstrI zrI devendra kumAra varSa 39 30 46 43 4 34 30 31 14 26 26 12 12 20 aMka J 8 1-3 10-12 4 6 10 2 6-7 10 1-2 9 9 4 7 12 I0 san 1988 1979 1995 1993 1953 1983 1979 1979 1963 1975 1974 1961 1961 1959 1969 1950 pRSTha 2-4 14-20 46-58 19-28 3-5 2-8 3-13 9-22 1-5 9-12 63-67 9-11 21-24 19-26 10-20 27-29 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha varSa 14 aMka 2 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI chaganalAla zAstrI DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 kevalakRSNa mittala zrI ramezamuni zAstrI yuvAcArya zrI mahAprajJa zrI abhayamuni jI mahArAja DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 devendrakumAra jaina 363 pRSTha / 26-28 3-11 14-20 25-28 18-22 36-37 97-122 3-5 28 34 I0 san 1962 1980 1978 1977 1982 1955 1995 1973 9 2 46 24 bheda meM abheda kA sarjaka syAdvAda bheda vijJAna : mukti kA siMhadvAra bhautikavAda evaM samayasAra kI saptabhaMgI vyAkhyA mana aura saMjJA " mana kI zakti banAma sAmAyika mana-nigraha mana, zakti, svarUpa aura sAdhanA : eka vizleSaNa mahAkavi svayaMbhU kA prakRti darzana mahAvIra ke samakAlIna vibhinna AtmavAda evaM usameM jaina AtmavAda kA vaiziSTya mahAvIra saMdeza-dArzanika dRSTi mahApaNDita rAhula sAMkRtyAyana ke jainadharma sambandhI mantavyoM kI samAlocanA mAnava mAnavatAvAdI samAja kA AdhAra ahiMsA mAnavavyaktittva kA vargIkaraNa munirAma siMha kA ugra adhyAtmavAda DaoN0 sAgaramala jaina zrI hariom siMha 1995 1980 59-68 18-21 DaoN0 sAgaramala jaina puSpA dhArIvAla munizrI suzIlakumAra jI DaoN0 triveNIprasAda siMha DaoN0 devendra kumAra 1994 1955 1959 1990 1968 2 4-6 179-184 24-36 7-11. 41-50 12-22 41 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa aMka 364 lekha muni vAriSeNa kA samyakattva mUlya aura mUlyabodha kI sApekSatA kA siddhAMta mUlyoM kA saMkaTa aura AdhyAtmikatA mokSa mImAMsA meM jaina darzana kA yogadAna yajJa : eka anucintana - kramaza: zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 zrIraMjana sUrideva DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 devendra kumAra zrI dhanyakumAra rAjeza zrI sudarzanalAla jaina 43 16 22 17 17 12 20 DaoN0 mohanalAla mehatA paM0 ambAlAla premacanda zAha 17 17 27 I0 san - 1964 1992 1965 1971 1966 1966 1969 1966 1965 1976 1961 1961 1967 1969 1967 1960 1993 pRSTha 42-47 1-22 20-23 3-9 31-38 15-27 5-7 29-39 73-84 14-17 12-15 10-11 5-17 22-25 32-36 16-19 11-16 rUpI aura arUpI labdhiphala labdhiyAM lezyA : eka vizleSaNa vanaspati kI gatizIlatA vanaspati vijJAna vAstavikatAvAda aura jaina darzana vigrahagati evaM antarAbhava vizva kA nirmANa tattva : dravya vizva vijJAna vRtti : bodha aura virodha 1-2 8 12 2 zrI ramezamuni zAstrI zrI komalacanda zAstrI zrI paM0 becaradAsa dozI munizrI mahendrakumAra dvitIya' DaoN0 komalacaMda jaina DaoN0 zrIraMjana sarideva paM0 becaradAsa jI dozI mahopAdhyAya candraprabhasAgara 20 18 44 4-9 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI ramezamuni zAstrI ku0 arcanA pANDeya zrI ramezamuni zAstrI . wax I0 san 1977 . 1985 1977 pRSTha 17-20 9-13 22-26 4-6 lekha vyutsarga Avazyaka zabda kA vAcyArtha jAti yA vyakti zabdoM kI artha mImAMsA SaGjIvanikAya meM trasa evaM sthAvara ke vargIkaraNa kI samasyA Sar3Avazyaka meM sAmAyika zrotendriya kI prApyakAritA : eka samIkSA saMvara aura nirjarA saMsAra kA antaraMga pradeza saMskRta sAhitya meM karmavAda satya ke AvaraNa yA mUrchAeM 'satyaM svargasya sopAnam' samyag jJAna aura mithyA jJAna samyak dRSTi aura mithyA dRSTi DaoN0 sAgaramala jaina zrI hukumacaMda saMgave zrI naMdalAla jaina zrI gopIcaMda dhArIvAla 18 19 38 16 9 1 13-21 11-16 25-32 10-17 23-25 10-16 12-19 DA0 ratnalAla jaina DaoN0 indracandra zAstrI DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla pro0 indracandra zAstrI DaoN0 indracandra zAstrI >> or m 59 or or any mx & or 1993 1971 1982 1967 1968 1987 1964 1954 1951 1954 1954 1951 1979 3-4 2 4 11-14 3-10 4-11 9-14 11-22 sabase bar3A prazna - maiM kauna hU~ samantabhadra dvArA kSaNikavAda kI samIkSA munizrI rAmakRSNa jI mahArAja zrI narendrakumAra jaina Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 lekha " samarAiccakahA meM cArvAka darzana samayasAra ke anusAra AtmA kA kartRtva akartRtva evaM bhoktRtva-abhoktRtva samayasAra saptadazAMgI TIkA meM gaNitIya nyAya evaM darzana samyakatva kI kasauTI samyagdarzana samyak dRSTikoNa satya pArakhI dRSTi sarvajJatA - eka cintana sUtrakRtAMga meM varNita dArzanika vicAra sUtrakRtAMga meM varNita mata-matAMtara svapna : eka manovaijJAnika vizleSaNa svarUpa aura pararUpa syAdvAda syAdvAda - eka paryavekSaNa syAdvAdaHeka bhASAyI paddhati zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka >> zrI jhinakU yAdava DaoN0 zrIprakAza pANDeya DaoN0 lakSmIcaMda jaina DaoN0 mohanalAla mehatA zrI gopIcaMda dhArIvAla munizrI zrImallajI DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 zrIprakAza pANDeya DaoN0 indracandra zAstrI zrI mohanalAla mehatA paM0 sukhalAla ku0 kusuma jaina zrI ramezamuni zAstrI zrI bhikhArIrAma yAdava jI saMghavI varSa 30 24 42 29 1 19 11 21 41 5 4 m 30 25 33 aMka 2 1 1-3 m 1-2 7-8 7 4-6 5 O or ov 11 11 1-2 3 I0 san 1979 1972 1991 1978 1949 1967 1960 1970 1990 1954 1952 1952 1980 1974 1982 pRSTha 17-25 24-27 57-70 6-10 28-29 27-31 25-29 34-38 57-76 11-20 11-15 5-10 21-33 22-28 33-38 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vava aMka lekha syAdvAda aura anekAntavAda syAdvAda aura saptabhaMgI-eka cintana syAdvAda eka parizIlana -kramaza: zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 darabArIlAla koThiyA pro0 sAgaramala jaina zrI devendramuni zAstrI 4 . 10 367 I0 san pRSTha 1964 . 17-20 1990 3-44 1969 15-20 1969 8-15 1969 13-21 1997 1-13 1952 3-8 1984 15-23 1950 25-28 1958 17-20 1959 24-28 48 DaoN0 sItArAma dube zrI candrazaMkara zukla zrImatI maMjU siMha DaoN0 mohanalAla mehatA zrI kastUramala bAMThiyA munizrI nemicandra jI sa o ar y auror w syAdvAda kI avadhAraNA : udbhava evaM vikAsa syAvAda kI sarvapriyatA sUtrakRtAMga meM prastuta tajjIva taccharIvAda saundarya kA manovaijJAnika vizleSaNa hama anekAntavAdI haiM yA ekAntavAdI ? hai hara kSetra meM anekAntavAda kA prayoga ho haribhadra kI krAntadarzI dRSTi, dhUrtAkhyAna ke sandarbha meM haribhadra ke dharma-darzana meM krAntikArI tattva : sambodhaprakaraNa ke sandarbha meM hindI jaina kaviyoM kA Atma-svAtaMtrya hiMsA-ahiMsA kA jaina darzana pro0 sAgaramala jaina 1988 21-25 39 4 145 DaoN0 zrIraMjana sUrideva DaoN0 mohanalAla mehatA 1988 1963 1980 9-20 27-30 12-14 3 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka I0 san pRSTha 368 lekha 2- dharma, sAdhanA, nIti evaM AcAra akSaya tRtIyA : eka cintana atIta dharma aura sAdhu saMsthA adhimAsa aura paryuSaNA adhyAtma-AvAsa/paryuSaNa anAsakti ardhamAgadhI Agama sAhitya meM samAdhimaraNa kI avadhAraNA adhyAtma sAdhanA kaisI ho aSTapAhur3a kI prAcIna TIkAe~ asvAda vrata bhI tapa hai ahiMsaka zaktiyoM kA aikya ahiMsA zrI devendramuni zAstrI baraTrenDa rasala zrI kastUramala bAMThiyA muni yogezakumAra ajita zukadeva zarmA 2 7 35 23 8 3 1 11 10 1967 1951 1955 / 1984 / 1972 7-12 31-34 17-23 7-16 23-26 DaoN0 sAgaramala jaina AcArya vinobA DaoN0 mahendrakumAra jaina 'manuja' zrI agaracanda nAhaTA satIza kumAra zrI madanalAla jaina zrI rAjakumAra jaina 'akhila' zrI gopIcaMda dhArIvAla 1-3 11 10-12 12 9 6-7 9 6 1994 1960 1992 1961 1958 1955 1956 1965 1967 80-93 10-12 45-48 25-31 20-25 55-56 24-29 20-28 18-19 ahiMsA ahiMsA : eka vizleSaNa 16 7 188 " Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha ahiMsA : eka vizleSaNa "" "" ahiMsA aura zastrabala ahiMsA aura zizu ahiMsA kA jaina dRSTi se vizleSaNa ahiMsA kA artha vistAra, saMbhAvanA aura ahiMsA kI kasauTI kA kSaNa sImA kSetra ahiMsA kA vyAvahArika rUpa ahiMsA kA mahAn niyama ahiMsA kA virATa rUpa ahiMsA kA vyApaka artha ahiMsA kI tIna dhArAyeM ahiMsA kI pratiSThA kA mArga ahiMsA kI mahAnatA ahiMsA kI yugavANI zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI baziSThanArAyaNa sinhA " zrI nandalAla mAru AcArya vinobA bhAve zrI e0 ema0 yostana zrI nandalAla mAru zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' DaoN0 sAgaramala jaina paM0 zrI malla jI zrI vAsudevazaraNa agravAla zrI udaya jaina zrI lAlajI rAma zukla paM0 munizrI mallajI ma0sA0 zrI hastimala jI 'sAdhaka' zrI nArAyaNa saksenA DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla varSa 10 1 0 10 10 0 18 18 18 1 18 10 a av ov 31 11 4 21 10 16 6 aMka 1-2 6 11 2 3-4 5 w m w 3 W 10 10 9 9 3 7-8 10 6-7 I0 san 1966 1967 1967 1949 1957 1967 1959 1980 1960 1953 1970 1949 1958 1959 1965 1955 369 pRSTha 73-77 10-15 33-37 24-26 3-9 11-14 78, 44-46 3-21 28-31 1-2 28-31 33-36 34-37 43-45 12-15 3-4 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 lekha ahiMsA kI pariNati-samanvaya aura satyAgraha ahiMsA kI lokapriyatA ahiMsA kI samasyAe~ ahiMsA kI sAdhanA ahiMsA kI sAdhanA ahiMsA kI sArthakatA ahiMsA ke itihAsa meM nirAmiSatA ahiMsA ke tIna kSetra (kramaza:) ahiMsA niuNA diTThA ahiMsA paramodharmaH ahiMsA, saMyama aura tapa ahiMsA se koI virodha nahIM Agama maryAdA aura saMtoM ke varSAvAsa AcArya haribhadra evaM unakA yoga AcArya haribhadra kA yogadarzana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka kAkA kAlelakara zrI jJAnamuni yuvAcArya mahAprajJa kAkA kAlelakara zrI gopIcaMda dhArIvAla zrI saubhAgyamala jaina zrI gaNezamuni zAstrI kAkA kAlelakara ,, kastUramala bAMThiyA zrI zrI ravizaMkara mizra zrI jamanAlAla jaina zrI zaradakumAra 'sAdhaka' munizrI AIdAnajI DaoN0 kamala jaina zrI dhanaMjaya mizra varSa 17 15 34 1 18 35 19 15 15 14 33 m or x 11 14 8 44 41 aMka 9 12 9 9 1-2 2 11 9 10 6-7 wa 10 1-3 7-9 I0 san 1966 1964 1983 1950 1966 1983 1968 1964 1964 1963 1982 1960 1963 1957 1993 1990 pRSTha 18-21 19-24 2-4 11-13 43-60 8-12 9-14 16-19 16-17 34-43 17-19 35-38 36-39 26-33 8-27 35-44 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka I0 san 371 pRSTha / 39 42 12 4-6 29 10 12 lekha AcArAMga ke zastra parijJA adhyayana meM pratipAdita SaDjIvanikAya sambandhI ahiMsA AcArAMga meM anAsakti Acelakya kalpa-eka cintana Atmazuddhi aura sAdhanA kA parva Atmazuddhi kA parva - paryuSaNa Atmazodhana kA mahAn parva : paryuSaNa Atmopalabdhi kI kalA : dhyAna AdhyAtmika khoja AdhyAtmika sAdhanA aura usakI paramparAe~ AhAra darzana AhAra-vihAra meM utsarga-apavAda mArga kA samanvaya AhAra zuddhi ke lie kyA kareM ? IryApatha-pratikramaNa IzvaralAlakRta "jaina nirvANa : paramparA aura parivRta' lekha meM AtmA kI mApa-jokha zIrSakake antargata uThAye gaye praznoM ke uttara utAra-car3hAva ke bIca ubharatI ahiMsA DaoN0 phUlacanda jaina 'premI' DaoN0 zrIprakAza pANDeya zrI ramezamuni zAstrI zrI mAIdayAla jaina zrI saradAramala jaina zrI agaracanda nAhaTA mahopAdhyAya muni candraprabhasAgara paM0 zrI becaradAsa dozI kumArI indulA DaoN0 kastUranAtha gosvAmI DaoN0 sudarzanalAla jaina munizrI nirmala kumAra zrI dhIrajalAla TokarazIzAha 1988 1991 1977 1959 1965 1951 1993 1960 1959 1987 1989 1960 1950 8-15 73-88 18-20 20-21 34-35 7-13 1-7 13-15 11 11 10 10 388 40 9 11 10 7 21-22 11-15 19-20 34-36 1 zrI pukharAja bhaNDArI zrI zaradakumAra sAdhaka 44 31 1-3 4 1993 28-34 198015-18 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 lekha varSa aMka upazamana kA AdhyAtmika parva udAyana kA puryaSaNa 148 42 25 27 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 dalasukha mAlavaNiyA upAdhyAya zrI amaramuni mahAtmA bhagavAnadIna DaoN0 pratibhA tripAThI paM0 dalasakha mAlavaNiyA zrI zivakumAra nAmadeva zrI premacandra rAMvakA munizrI nathamala jI AcArya Ananda RSi jI paM0 ratna zrI jJAnamuni jI paM0 zrI vijayamuni zAstrI munizrI samadarzI jI zrI lakSmInArAyaNa bhAratIya DaoN0 komalacanda jaina zrI saubhAgyamala jaina zrI rAmapraveza zAstrI anu0 narendra gupta Rgveda meM ahiMsA ke sandarbha ekAntapApa aura ekAntapuNya kalacurI nareza aura jaina dharma kAlidAsa ke kAvyoM meM ahiMsA aura jainatva kRtikarma ke bAraha prakAra kIrti ke zatru- krodha aura kuzIla kSamA kA Adarza kSamApanA kA Adarza kSamA kA parva kSamApanA dina kSamA pahalA dharma hai kSamA se vizva bandhutva gAMdhIjI aura ahiMsA gAMdhI jI kI dRSTi meM ahiMsA kA artha 21 pRSTha 3-5 7-11 26-29 44-62 11-16 19-22 23-26 26-33 1-9 29-31 15-16 38-39 I0 san 1954 1980 1963 1991 1955 1974 1976 1969 1981 1959 1957 1959 1962 1959 1985 1961 1952 32 :: ng e 8 9 9 * * * * * * * * * 10 10 10 32-34 37 . 2-4 12 9-13 11-12 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha varSa aMka gujarAta kA jainadharma ___worr guNavrata 46 7-9 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka sva0 munizrI jinavijaya jI DaoN0 mohanalAla mehatA zrI kanhaiyAlAla sarAvagI zrI indra paM0 dalasukha mAlavaNiyA paM0 kalAnAtha zAstrI zrI mArutinaMdana prasAda tivArI paM0 becaradAsa jI dozI zrI pI0 esa0 kumArasvAmI rAjA zrI premakumAra agravAla ku0 kamalA jozI zrI premakumAra agravAla zrI siddharAja DhaDDA zrI dinakara munizrI nandISeNa vijaya DaoN0 mukularAja mehatA zrI premakumAra agravAla 10 373 pRSTha 1-39 22-27 18-23 21-22 28-30 70-73 19-21 40-45 33-35 13-22 27-34 8-12 60-63 17-23 19-21 gyAraha pratimA (vrata) aura ekAdazI caritra ke mApadaNDa cAturmAsa cAturmAsa: svarUpa aura paramparAe~ * jaina sAhitya aura zilpa meM rAmakathA jaina tyAgI varga ke sAmane eka vikaTa samasyA jainadharma kI dena jaina darzana meM ahiMsA jaina darzana meM Avazyaka sAdhanA jaina darzana meM yoga kA pratyaya jainadharma jainadharma jainadharma kA dRSTikoNa jainadharma : nirjarA evaM tapa jainadharma meM upAsanA 11 I0 san 1987 1966 1978 1950 1950 1995 1977 1959 1950 1971 1989 1973 1958 1960 1963 1987 1971 >> >> 22 40 24 9 11 14 8 4 7 11-12 6 10 4-8 2 Mr 23 12-17 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI premakumAra agravAla varSa 22 pRSTha 9-12 20-28 28-33 14-20 23 26 3-7 374 lekha jainadharma meM zaktipUjA kA svarUpa jainetara darzanoM meM ahiMsA jainadharma meM bhakti kA sthAna jaina darzana meM mokSa kA svarUpa jainadharma eka sampradAyAtIta dharma jainadharma meM samAdhimaraNa kI avadhAraNA jainadharma viSayaka bhrAntiyAM jaina sAdhanA paddhati meM dhyAna yoga jaina sAdhanA meM caitanya kendroM kA nirUpaNa jaina stotroM meM navadhA bhakti jaina AcAra zAstra kI gatizIlatA kA samAjazAstrIya adhyayana jaina paramparA meM dhyAna yoga jaina aura vaidika sAhitya meM parAvidyA jainadharma Astika yA nAstika (kramaza:) I0 san 1971 1971 1972 1975 1982 1988 1959 1986 ku0 pramilA pANDeya DaoN0 pramoda kumAra DaoN0 nijAmuddIna zrI rajjana kumAra paM0 becaradAsajI dozI sAdhvI priyadarzanA jI yuvAcArya mahAprajJa zrI dharmacandra jaina 37 le a suora xa or womx & 3-8 19-27 18-27 2-5 25-29 38 1987 34 1983 zrI dhanyakumAra rAjeza 21 24 21 zrI kanhaiyAlAla sarAvagI 1970 1973 1970 1975 1975 1973 3-12 9-16 5-15 19-25 21-25 12-17 26 24 jainadharma meM bhAvanA DaoN0 ajita zukadeva Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka AcArya anantaprasAda jaina zrI agaracaMda nAhaTA zrI gulAbacanda jaina 25 3 47 lekha jaina siddhAnta meM yoga aura Asrava hai jinadharma kA tamAzA jainadharma aura bhakti jainadharma darzana meM ArAdhanA kA mahattva " jainadharma evaM bauddhadharma-paraspara pUraka jainadharma : eka avalokana jainadharma aura prayAga jinamArga jaina darzana meM mokSopAya jainadharma meM mokSa kA svarUpa jainadharma kA vaiziSTya jIvana kI aMtima sAdhanA jaina sAdhanA ke manovaijJAnika AdhAra jainadharma meM acelakatva aura sacelakatva kA prazna jainadharma meM AdhyAtmika vikAsa jainadharma meM tIrtha kI avadhAraNA jainadharma meM bhakti kA sthAna DaoN0 komalacandra jaina DaoN0 ke0 eca0 trivedI DaoN0 kRSNalAla tripAThI zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 rAmajI siMha zrI vinodakumAra tivArI pro0 vimaladAsa koMdiyA zrI satyadeva vidyAlaMkAra DaoN0 sAgaramala jaina ": k k k F * * * * 5 9 k * * * * I0 san 1974 1954 1979 1984 1976 1972 1996 1970 1973 1982 1954 1955 1979 1997 1997 1990 1980 375 pRSTha 11-19 9-11 24-31 11-14 8-11 24-28 15-22 3-15 32-36 7-10 3-10 31-33 8-14 77-112 157160 1-28 14-17 0 30 48 4-6 48 4-6 41 4-6 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 lekha jainadharma meM bhakti kI avadhAraNA jainadharma meM svAdhyAya kA artha evaM sthAna jaina sAdhanA meM dhyAna jaina sAdhu kI bhikSA vidhi jaina darzana meM puruSArtha catuSTaya jaina sAdhanA jaina darzana meM mokSa kA svarUpa : bhAratIya darzanoM ke paripekSya meM jaina AcAra paddhati meM ahiMsA cAritra nirmANa meM AcAra paddhati kA yogadAna jaina sAdhanA paddhati meM samyagdarzana 11 jainadharma meM ahiMsA jainAgamoM meM varNita nAgapUjA jainadharma kI AcAra saMhitA jainadharma meM tAMtrika sAdhanA kA praveza jainadharma meM tapa kA svarUpa aura mahattva zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 sAgaramala jaina "" "" zrI satIza kumAra pro0 surendra varmA paM0 sukhalAla jI saMghavI DaoN0 sudarzanalAla jaina DaoN0 rAjadeva dube " zrI ramezamuni zAstrI 11 zrI rAmadeva yAdava zrI rAmahaMsa caturvedI zrI rikhabacaMda laharI DaoN0 ratilAla ma0 zAha zrI rAmajI siMha Dhene ne ne ke varSa 45 45 35 35 34 26 26 33 37 16 24 25 aMka 1-3 1-3 1-3 11-12 1-3 8 oro 2 7 2 10 2 12 11 I0 san 1994 1994 1994 1958 1996 1950 1983 1983 1983 1975 1975 1981 1986 1964 1973 1974 pRSTha 18-36 37-43 44-79 64-65 21-46 9-11 18-24 13-20 26-32 9-12 3-6 16-22 1-7 26-28 25-30 22-27 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha jainadharma meM nItidharma aura sAdhanA jainadharma meM bhakti kA svarUpa jainadharma bhagavAn mahAvIra kI kasauTI para jaina dRSTi meM cAritra jainadharma : eka nirvacana jainadharma aura bihAra jaina AcAra meM indriyadamana kI manovaijJAnikatA jainadharma meM arihanta aura tIrthaMkara kI avadhAraNA jaina dRSTi se cAritra vikAsa-kramazaH "" jaina zrAvakAcAra "" kramaza: "" jainoM meM sAdhvI pratimA kI pratiSThA-pUjA va vandanaM jJAnIjanoM kA maraNa: bhakta pratyAkhyAna maraNa tanAva: kAraNa evaM nivAraNa tapa kA upAdeya : karmoM kI nirjarA zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI rAmajI siMha muni lalitaprabha sAgara zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' DaoN0 zrIraMjana sUrideva "" ,, zrI ratanacanda jaina zrI ramezacandra gupta DaoN0 mohanalAla mehatA " 77 "" "" zrI mahendrakumAra jaina 'masta' zrI rajjana kumAra jaina DaoN0 sudhA DaoN0 Aditya pracaNDiyA 'dIti' & 2 x x * 9 varSa 25 34 14 34 7 20 32 34 15 15 or m 30 30 30 48 38 48 35 aMka J vo 6-7 4 r 8 4 11 12 8 7-9 7 1-3 11 I0 san 1974 1983 1963 1983 1955 1969 1981 1983 1964 1964 1979 1979 1979 1997 1987 1997 1984 377 pRSTha 25-30 5-7 6-8 17-21 3-6 5-19 1-16 5-9 17-23 13-18 16-22 16-23 21-32 82-85 14- 19 1-20 19-20 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 I0 san 1952 1967 35 1984 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka ___ varSa DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla paM0 becaradAsa dozI 19 zrI cimanalAla cakubhAI zAha zrI vRjanandana mizra zrI jJAnamuni jI mahArAja DaoN0 bI0 sI0 jaina 32 DaoN0 zrIraMjana sarideva 24 upAdhyAya zrI amaramuni 32 zrI arhaddAsa dige 19 DaoN0 sAgaramala jaina 34 lekha tapa ke pratIka mahAvIra tapa kyA hai ? tapazcaryA-upavAsa tapodhana mahAvIra tRSNA aura usakA aMta tIrthaMkara triratna : mokSa ke sopAna dayAmUrti : dharmaruci anagAra dazadharma yoga sAdhanA hai dazalakSaNa/dazalakSaNa dharma ke / dAna, zIla, tapa, bhAva ke racayitA aura dAnakulaka kA pATha digambara paramparA meM zrAvaka ke guNa aura bheda divAbhojana hI kyoM ? dharma aura adharma dharma aura dhArmika dharma aura puruSArtha dharma aura sahiSNutA sra are my or 9 24 pRSTha 8 14-19 20-22 56-57 19-20 8-10 22-26 5-7 31-36 13-28 1961 1956 1981 1973 1981 1968 1983 zrI agaracaMda nAhaTA. zrI kasturamala bAMThiyA DaoN0 mahezadAna siMha cauhAna DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 Aditya pracaNDiyA paM0 sukhalAla jI DaoN0 jyotiprasAda jaina 20 1973 1965 1955 1969 1983 1960 1964 18-24 56-66 33-34 5-7 20-21 14-17 33-34 34 15 5-6 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka varSa 9 2 12 lekha dharma-kalyANa kA mArga dharma kA bIja aura usakA vikAsa dharma kA tattva dharma kA bahiSkAra yA pariSkAra dharma kA mUla AdhAra-ahiMsA dharma kA marma dharma kA svarUpa dharma kyA hai ? zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 munizrI rAmakRSNa jI mahArAja paM0 sukhalAlajI saMghavI TaoNlasTaoNya zrI ajAtazatru zrI zivanArAyaNa saksenA zrI subodhakumAra jaina bhaMDArI saradAracaMda jaina DaoN0 sAgaramala jaina 379 pRSTha 16-19 9-14 / 22-26 19-22 20-23 24-29 5-7 16 12 orn >> 39 >> 1-8 I0 san 1957 1951 1952 1960 1965 1953 1984 1980 1980 1980 1983 1952 1952 1977 1963 1957 1982 1967 " >> dharma karate pApa to hotA hI hai! dharma kI utpatti aura usakA artha dharma ko chAnane kI AvazyakatA dharma kSetre-hima kSetre dharma nirapekSa yA Izvara nirapekSa dharma parivartana-zramaNa dharmoM kI bhUmikA aura nidAna dharma : merI dRSTi meM 28 2-5 2-7 2-4 35-37 9-14 29-35 19-28 4-8 5-11 24-28 zrI pravAhI zrI mohanalAla mehatA zrI ratilAla ma0 zAha zrI kAnajI bhAI paTela zrI prabhAkara gupta zrI mahendrakumAra phusakele munizrI nemicaMda 14 8 33 18 10 7 4 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 lekha dhArmika ekatA dhArmika jIvana kI preraNA dhyAna yoga kI jaina paramparA naitika AcaraNa vidhi : sorena karkegArDa aura jaina darzana dhyAna sAdhanA kA dizAbodha naI pIr3hI aura dharma nirvANa : upaniSad se jaina darzana taka niHzastrIkaraNa naitikatA kA AdhAra paMcayAma dharma - eka paryavekSaNa paMcaparameSThi maMtra kA kartRtva aura dazavaikAlika paryuSaNa paryuSaNa: Atma cintana se sAmAjika cintana kI ora paryuSaNa : Atma saMkrAnti kA advitIya adhyAya paryuSaNa : AtmA kI upAsanA kA parva paryuSaNa aura naI pratimAe~ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka "" upAdhyAya amaramuni zrI sUrajacandra 'satyapremI' pANDeya rAmadAsa 'gambhIra' zrI saubhAgya muni jI 'kumuda' zrI sAgaramala jaina 'sAthI' DaoN0 zAnti jaina muni AIdAna zrI jagadIza sahAya zrI vrajanandana sAdhvI (DaoN0) surekhAzrI zrI madhukara mui DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 narendra bhAnAvata munizrI rAmakRSNa zrI lakSmInArAyaNa varSa 15 11 10 m s m z m 2 33 35 27 33 15 42 31 12 32 32 12 aMka 5-6 10 vo 7 1 11 6-7 oro o or 7-12 11 ov ov or ov 11 11 I0 san 1964 1959 1958 1981 1984 1961 1976 1958 1981 1964 1991 1980 1961 1981 1981 1961 pRSTha 65-68 9-12 17-18 3-12 11-14 31-34 25-29 17-22 1-18 20-23 1-10 2-6 15-17 2-5 26-30 24-25 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha paryuSaNa aura pazcAtApa paryuSaNa aura bauddha dharma paryuSaNa aura sAmAjika zuddhi paryuSaNa aura hamArA kartavya "" paryuSaNa eka cintana paryuSaNa paryuSaNa : paricaya aura vyAkhyA kI sahI ArAdhanA paryuSaNa : dasa lakSaNa paryuSaNa parva paryuSaNa kA pAvana saMdeza paryuSaNa parva kA matalaba "" paryuSaNa parva : kyA, kaba aura kaise paryuSaNa : saMbhAvanAoM kI khoja parvarAja-dasa lakSaNI paryuSaNa parva parinirvANa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka munizrI kanhaiyAlAla jI 'kamala' zrI udayacanda jaina munizrI nemicanda jI zrI agaracanda nAhaTA " zrI lakSmInArAyaNa bhAratIya zrI hIrAcandra sUri vidyAlaMkAra suzrI zarabatI jaina zrI gulAbacaMda jaina zrI vimaladAsa jaina zrI agaracaMda nAhaTA bhAI baMzIdhara " DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 nemicaMda jaina zrI gaNezaprasAda jaina zrI jaya bhikkhu varSa 12 12 12 8 36 10 10 12 12 1 no mo 12 10 33 30 31 3 aMka 11 11 11 11 11 11 11 11 12 11 11 11 11 10 11 11 12 I0 san 1961 1961 1961 1957 1985 1959 1959 1961 1961 1950 1959 1961 1989 1982 1979 1980 1952 381 pRSTha 28 27-30 19-22 9-14 6-12 9-10 6-8 9-11 14-15 31-40 25-26 13-14 4-5 1-19 3-7 19-25 17-21 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 lekha parva kI ArAdhanA parvarAja paryuSaNa parvArAdhana kI eka rUpatA kA prazna pAzcAtApa "" pArzvakAlIna jainadharma puNya aura pApa purANa pratipAdita zIlavrata pratikramaNa pratyAlocanA - mahAvIra kA antastala jainAgama paramparA meM gRhasthAcAra tathA prAkRta usakI pAribhASika zabdAvalI prANAtipAta viramaNa: ahiMsA kI upAdeyatA prAcIna meM jaina dharma kA vaibhava mathurA prAcIna bhAratIya zramaNa evaM zramaNacaryA prema kI saritA pravAhita karane vAlA parva bArahabhAvanA : eka anuzIlana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka upAdhyAya amaramuni paM0 amRtalAla zAstrI zrI saubhAgya muni 'kumuda' zrI bhaMvaralAla nAhaTA 22 DaoN0 vinodakumAra tivArI DaoN0 mohanalAla mehatA zrI sanatakumAra jaina svAmI satyabhakta jI zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 kamaleza jaina DaoN0 brajanArAyaNa zarmA DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla DaoN0 jhinakU yAdava muni maNiprabha sAgara DaoN0 kamalezakumAra jaina varSa 10 36 39 39 40 22 30 6 khh y 43 38 4 24 35 45 aMka 12 11 12 8 11 4-6 10 12 11 7-9 I0 san 1959 1959 1985 1988 1988 1989 1971 1979 1955 1955 1992 1987 1953 1973 1984 1994 pRSTha 17-19 15-16 14-15 23-24 22-24 3-9 3-7 15-1 3-12 33-36 47-68 6-15 7-11 6-12 4-6 56-61 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakha a I0 san 1956 1981 9 7-8 1957 6-7 . bAla saMnyAsa dIkSA pratibandhaka bila ucita hai ! bauddha evaM jaina ahiMsA kA tulanAtmaka adhyayana bauddha granthoM meM jaina dharma bauddhadharma bauddha dharma kA chaThAM saMgAyana brahmacarya kI gupti bhagavAn mahAvIra aura ahiMsA bhagavAn mahAvIra aura unake dvArA pratipAdita dharma bhagavAn mahAvIra aura dharmakrAMti bhagavAn mahAvIra kA aceladharma bhagavAn mahAvIra kA mArga bhagavAna mahAvIra kI ahiMsA bhagavAn mahAvIra kI jIvana sAdhanA bhagavAn mahAvIra kI dharma krAMti bhagavAn mahAvIra kI sAdhanA bhagavAn mahAvIra kI sAdhanA evaM dezanA bhaktAmarastotra ke pAdapUrtirUpa stavakAvya # 9 : ng 3 2 9 7 8 " ae7 : wng : : : zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI prabhudAsa bAlUbhAI paTAvarI DaoN0 bhAgacanda jaina ___32 DaoN0 gulAbacaMda jaina 8 paM0 dalasukha mAlavaNiyA bhikSu dharmarakSita upAdhyAya zrI hastimala jI suzrI zarabatI jaina zrI RSabhacanda 'phaujadAra' munizrI nemicanda jI paM0 kailAzacandra zAstrI paM0 dalasukha mAlavaNiyA zrI narendra jaina 15 pro0 devendrakumAra jaina 6 pro0 pRthvIrAja jaina upAdhyAya amaramuni 35 zrI bhUracaMda jaina 29 zrI agaracaMda nAhaTA 21 383 pRSTha 18-23 1-16 18-28 19-22 12-18 7-13 40-45 2-4 21-25 3-10 20-22 24-26 62-64 26-30 1950 1954 1965 1956 1981 1963 1977 1955 1964 1955 1957 1984 1978 1970 14 __ 28 11 6-7 12 7 11 21-27 25-29 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 lekha bhaktimArga kA siMhAvalokana bhAratIya darzanoM meM ahiMsA bhAratIya darzana meM mokSa kI avadhAraNA bhAratIya cintana meM mokSa aura mokSamArga -kramazaH zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 dalasakha mAlavaNiyA zrI ratnalAla jaina DaoN0 rAjIva pracaNDiyA zrI devendramuni zAstrI 10-12 45 27 I0 san 1951 1985 1994 1976 1976 1976 1987 1976 pRSTha 9-15 23-31 1-9 3-10 3-7 3-8 25-31 9-14 10 27 zrI rajjana kumAra DaoN0 devendrakumAra jaina 38 27 maraNa ke vividha prakAra mahAkavi puSpadanta kI bhakti cetanA mahAparva paryuSaNa kA pAvana sandeza : apane Apa ko parakheM mahAbhArata kA AcAra darzana mahAparva saMvatsarI mahAbhiniSkramaNa mahAvIra kA tapa: karma mahAvIra kA dharma : sarvodaya tIrtha mahAvIra kA saMyama aura unakA sAdhanAmaya jIvana 14 1985 1962 AcArya AnandaRSi jI - zrI baziSThanArAyaNa sinhA jJAna mani mahArAja rasika trivedI DaoN0 mohanalAla mehatA AcArya rAjakumAra jaina ku0 savitA jaina our m AMMA-33 vy r ~ 15 14-15 27-36 24-28 19-22 37-41 16-20 27-30 19-23 24-26 13-15 32 1952 1964 1974 1981 1982 1961 1958 mahAvIra kI sAdhanA aura siddhAnta mahAvIra stuti ku0 vijayA jaina zrI agaracaMda nAhaTA Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 26 aMka 1-2 12 lekha mahAvIropadiSTa parigraha parimANa vrata mAnatuMgasUriracita paMcaparameSThistotra mAnava sAdhya hai yA sAdhana maniyoM kA Adarza tyAga mUlAcAra meM muni kI AhAra-caryA mUlAdhAra kI samAdhimaraNa maiM mukti cAhatA hU~ mokSa mRtyu evaM sallekhanA yazastilaka campU aura jaina dharma yuvAcitta dharma se vimukha kyoM yoga aura bhoga yoga kA janatantrIkaraNa lezyA-eka vizleSaNa varSA Rtu kA AhAra-vihAra zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI jamanAlAla jaina zrI agaracanda nAhaTA pro0 nemicaraNa mittala munizrI AIdAna jI mahArAja DaoN0 phUlacanda jaina 'premI' zrI udayacaMda jaina zrI bhaMvaramala siMghI zrI gopIcaMda dhArIvAla DaoN0 hukumacanda saMgave DaoN0 (ku0) satyabhAmA darzanAcArya muni yogeza vijayamuni zAstrI pro0 zrIraMjana sUrideva kumArI suzIlA jaina vaidyarAja paM0 sundaralAla jaina 385 I0 san pRSTha / 1974 - 57-62 1975 14-17 1960 9-11 1952 7-8 1975 3-13 1971 21-30 1955 1966 14-19 1974 32-39 1984 15-28 1987 20-22 1958 7-8 1978 3-7 1972 20-24 1954 16-19 1956 23-25 1955 19-20 1962 29-34 1962 26-30 da ag an rw mmg x x s roxo a m m mm or 1 39 29 23 vasanta Rtu kA AhAra-vihAra vrata kA mUlya vItarAga kI upAsanA DaoN0 nemicanda zAstrI zrI jJAnamuni jI 13 13 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 lekha vIra hanumAna: svayaMbhU kavi kI dRSTi meM vIroM kA zrRMgAra : ahiMsA vairAgya kyA hai ? vaidika dharma tathA jaina dharma zAMti kA amogha astra-kSamA zItaRtu kA AhAra-vihAra zIlavrata: eka vivecana zIlavrata grahaNa zuddha-azuddha bhAvadhArA zuddhi, cikitsA aura siddhi kA mahAn parva-saMvatsarI zuddhi prayoga kA jhAMkI zuddha vyavahAra kA Andolana zvetAmbara paNDita paramparA zvetAmbara-paramparA meM zrAvaka ke guNa aura bheda / zraddhA kA kSetra zramaNa-AcAra : eka paricaya zramaNa : eka vyAkhyA zramaNa jIvana kA badalatA huA itihAsa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrIraMjana sUrideva zrInArAyaNa saksenA sva0 choTAlAla harajIvana suzIla paM0 ke0 bhujabalI zAstrI muni lalitaprabha sAgara vaidyarAja paM0 suMdaralAla jaina zrI sanatakumAra jaina zrI raghuvIrazaraNa divAkara yuvAcArya mahAprajJa yuvAcArya mahAprajJa munizrI nemicandra jI zrI kizorIlAla mazarUvAlA zrI agaracanda nAhaTA zrI kastUramala bAMThiyA paM0 dalasakha mAlavaNiyA zrI ramezamani zAstrI zrI mahendrakumAra jaina munizrI AIdAna jI If a war or arm uma ag oo w na I0 san 1974 1965 1964 1978 1983 1954 1979 1951 1987 1984 1964 1951 1987 1966 1952 1976 1961 1956 pRSTha 9-15 3-8 22-29 9-13 29-31 19-20 10-18 12-13 2-6 2-3 9-13 14-18 10-13 3-14 9-12 3-7 11-13 29-34 13 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 lekha zramaNa-dharma zramaNa-dharma : eka vizleSaNa zramaNa paramparA meM dharma aura usakA mahattva zramaNa saMskRti meM ahiMsA ke prAcIna saMdarbha-kramaza: zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 mohanalAla mehatA zrI ramezamuni zAstrI zrI kAnajIbhAI paTela DaoN0 bhAgacaMda jaina 'bhAskara' 25 27 pRSTha 33-38 15-18 23-27 3-9 10-17 6 21 8 9 my v ur m ur 9 218 23 3-9 zramaNa saMskRti meM mokSa kI avadhAraNA zramaNoM kA yugadharma zrAvaka ke guNa evaM bheda- kramazaH zrI premakumAra agravAla munizrI nemicandra jI zrI kastUramala bAMThiyA 12 8-9 3-11 17 17 I0 san 1974 1976 1964 1970 1970 1972 1961 1966 1966 1966 1975 1962 1951 1959 1953 1980 1961 1989 1985 3-11 zrAvaka meM SaTkarma saMthArA AtmahatyA nahIM saMnyAsa kA AdhAra antarmukhI pravRtti saMnyAsa kI maryAdA saMnyAsamArga aura mahAvIra saMyama jIvana kA samyak dRSTikoNa saMvatsarI saMvatsarI saMvatsarI kI sarvamAnya tArIkha oww 3-10 7-13 35-39 23-26 13-14 7-11 2-13 31-35 DaoN0 ramezacandra jaina zrI dalasukha mAlavaNiyA DaoN0mohanalAla mehatA AcArya vinobA paM0 dalasukha mAlavaNiyA DaoN0 sAgaramala jaina zrI samIra muni 'sudhAkara' DaoN0 gokulacanda jaina dilIpa surANA 11 31 12 40 36 16-22 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 33 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka muni nagarAja jI DaoN0 sAgaramala jaina zrI rAjArAma jaina muni dulaharAja AcArya Ananda RSi DaoN0 sAgaramala jaina 33 46 11 1-3 WWW I0 san 1982 1995 1953 1965 1983 1995 1981 1983 1988 388 lekha saMvatsarI mahAparva : svarUpa aura apekSAeM sakArAtmaka ahiMsA kI bhUmikA saccI sAdhanA kA prabhAva sacela-acela sadAcAra kA mahattva sadAcAra ke zAzvata mAnadaNDa sadAcAra-mAnadaNDa aura jainadharma samAdhimaraNa samAdhimaraNa kA svarUpa samAdhimaraNa kI avadhAraNA: uttarAdhyayanasUtra ke pariprekSya meM samAdhimaraNa kI avadhAraNA kI Adhunika pariprekSya meM samIkSA sAdhanA kI amara jyoti sAdhanA meM zraddhA kA sthAna | sAdhu maryAdA kyA? kitanI ? sAdhu samAja aura nivRtti sAdhuoM kA zithilAcAra sAmAyika kA mUlya pRSTha 6-9 69-86 28-29 11-15 11-12 134-149 22-27 9-13 12-17 34 zrI gaNezaprasAda jaina zrI rajjana kumAra 39 38 3 ... . . . . . . . . . . . 1987 14 DaoN0 sAgaramala jaina muni samadarzI AcArya zrI Ananda RSi jI zrI saubhAgyamala jaina paM0 dalasukha mAlavaNiyA zrI saubhAgyamala jaina upAdhyAya zrI amaramuni W0 0 33 1991 1963 1980 1982 1951 1964 1980 99-101 41-47 12-18 15-18 9-12 9-13 6-8 3 2 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka __varSa aMka mahAsatI ujjavala kumArI 1 12 zrI kanhaiyAlAla sraavgii| 295 I0 san 1950 1978 389 pRSTha / 26 / 10-17 lekha sAmAyika kI sArthakatA sAmAyika : sau sayAne ekamata siddharSigaNikRta upamitibhavaprapaMcAkathA se saMkalita "dharma kI mahimA" siddhi kA patha : Arjavadharma siddhi yoga kA mahattva sirohI jile meM jainadharma sevA : svarUpa aura darzana somadevakRta upAsakAdhyayana meM zIlavrata(kramaza:) 18 11 zrI gopIcaMda dhArIvAla zrImatI alakA pracaNDiyA 'dIti' paM0 ke0 bhujabalI zAstrI DaoN0 sohanalAla pATanI zrI ramezamuni zAstrI zrI sanatakumAra jaina 1967 1984 1978 1982 33 1976 18-23 17-18 28-29 32-37 3-4 34-38 23-28 35-36 25-31 8-9 11 30 30 32 12 " zrI rAjakumAra chAjeDa pRthvIrAja jaina zrI agaracaMda nAhaTA 1979 1979 1981 1950 1955 6 10 svAdhyAya : eka Atma cintana hajarata muhammada aura islAma hamArI bhakti niSThA kaisI ho ? haribhadra kI zrAvakaprajJapti meM varNita ahiMsA: - Adhunika saMdarbha meM hiMsaka aura ahiMsaka yuddha hiMsA kA bolabAlA Ahimsa in the Ancient East 57-70 38 DaoN0 aruNapratApa siMha azoka kumAra siMha zrI tArAcandra mehatA Shri Ram Chandra Jain 10-12 11 1-3 1990 1987 1962 1965 ori 6-7 23-38 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka I0 san pRSTha 16 21 3. Agama aura sAhitya aMga graMthoM kA bAhya rUpa aMgavijjA akhila bhAratIya prAcyavidyA mahAsammelana ajJAta kavikRta zIlasaMdhi aNagAra vandanA battIsI addhamAgahAe bhASAe bhAsaMti arihA apane ko parakhie apabhraMza aura dezI tattva apabhraMza kathAkAvyoM kA hindI premAkhyAnoM ke zilpa para prabhAva apabhraMza kA kAvya saundarya apabhraMza kA vikAsa kArya tathA jaina sAhityakAroM kI dena apabhraMza kI zodha kahAnI apabhraMza ke jainapurANa aura purANakAra paM0 becaradAsa dozI zrI nArAyaNa zAstrI zrI gulAbacandra caudharI DaoN0 sanatkumAra raMgATiyA DaoN0 (zrImatI) munnI jaina zrI naMdalAla mAru munizrI surezacandra jI zAstrI DaoN0 devendrakumAra jaina * * * * w : roorgaa a aa 1964 1970 1951 1969 1997 1973 1955 1974 15-22 28-32 38-44 21-26 60-70 13-15 39-41 3-8 6 11 : a zrI premacaMda jaina pro0 surezacandra gupta 1967 1954 43-53 23-30 3 23 zrImatI mInA bhAratI DaoN0 devendrakumAra jaina rItA vizvanoI 8 1-2 7-12 1972 1966 1991 29-34 3-7 45-56 42 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha apabhraMza ke jaina sAhitya kA mahattva apabhraMza caritakAvya tathA kathAkAvya apabhraMza jaina sAhitya "" apabhraMza sAhitya : upalabdhiyA~ aura prabhAva abhayakumAra zreNikarAsa "" ardhamAgadhI Agama sAhitya ardhamAgadhI bhASA meM sambodhana kA eka vismRta zabda- prayoga 'Ausante' alalita jaina sAhitya kA anuvAda-kucha samasyAe~ aSTalakSI: saMsAra kA eka adbhuta grantha aSTalakSI meM ullikhita aprApya racanAyeM asAmpradAyika jaina sAhitya cauthI AgamavAcanA kA savAla Agama sAhitya meM prakIrNakoM kA sthAna, mahattva, racanA - kAla evaM racayitA zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 hajArIprasAda dvivedI DaoN0 devendra kumAra zrI devendramuni zAstrI "" DaoN0 devendra kumAra DaoN0 sanatakumAra raMgATiyA "" DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 ke0 Ara0 candra DaoN0 naMdalAla jaina mahopAdhyAya candraprabha sAgara zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 pI0 ela0 vaidya zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 sAgaramala jaina varSa 4 23 22 2 a a a w 22 12 19 19 46 w n o 2 x o 46 32 40 18 4 48 aMka 11 mo 1 10 11 1-3 7-9 12 3 7 7-8 11-12 4-6 I0 san 1953 1972 1971 1971 1960 1968 1968 1995 1995 1981 1989 1967 1953 1958 1997 391 pRSTha 1-3 3-10 18-12 12-17 21-25 25-30 22-28 1-45 66-69 21-26 2-8 9-11 17-24 68-70 147156 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 lekha varSa 29 30 aMka 2 12 I0 san 1977 1979 1962 1953 1968 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 mohanalAla mehatA muni zrI kanhaiyAlAla 'kamala' paM0 becaradAsa dozI DaoN0 baziSTha nArAyaNa sinhA zrI agaracanda nAhaTA rAjamala pavaiyA DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI devendramuni zAstrI DaoN0 kamala jaina DaoN0 sudarzanalAla jaina Agamika prakaraNa Agamika vyAkhyAe~ AgamoM kA Anuyogika-vargIkaraNa AgamoM ke sampAdana meM kucha vicAra yogya prazna AcArya kundakunda aura unakA sAhitya AcArya bhadrabAhu aura haribhadra kI ajJAta racanAe~ AcArya mAnatuMgasUriviracita bhaktAmarakAvya AcArya vAdirAjasUri AcArya siddhasena divAkara kI sAhitya sAdhanA AcArya haribhadra aura unakA sAhitya / AcArya haribhadra aura dharmasaMgrahaNI - kramaza: pRSTha 3-13 3-17 9-12 25-29 15-21 25-31 1-4 26-29 5-14 1-12 21-29 16-22 3-10 1974 1982 1968 1968 1993 1969 1968 1971 20 20 zrI udayacaMda jaina 22 AcArya hemacandra aura kumArapAlacarita AcArya hemacandra ke paTTadhara AcArya rAmacadra ke anupalabdha nATakoM kI khoja atyAvazyaka AcArya hemacandra ke yogazAstra para eka prAcIna TIkA 11 4 zrI agaracaMda nAhaTA 18 1967 21-25 zrI jugalakizora mukhtAra 18 11 1967 2-17 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka lekha AcArAMga kA paricaya AcArAMga ke kucha mahattvapUrNa zabda AcArAMgasUtra -kramaza: zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka munizrI kanhaiyAlAla jI 'kamala' sAdhvI zrI kanakaprabhA paM0 dalasukha mAlavaNiyA / varSa 12 18 8 a avaa aa aa aa a r or a a a sa ro ou rom x su var arvamu 393 I0 san pRSTha / 1961 , 27-35 1966 61-64 1957 - 4-7 1957 7-9 1957 10-2 1958 23-25 1958 3-6 1958 3-6 1958 34-37 1958 9-15 1958 26-29 1958 25-27 1987 1-19 1966 19-26 1966 12-14 1967 29-31 1967 AcArAMgasUtra- eka vizleSaNa ArSaprAkRta kA vyAkaraNa -kramaza: DaoN0 sAgaramala jaina paM0 becaradAsa dozI 39 17 17 z ' Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa aMka zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracaMda nAhaTA zrI agaracanda nAhaTA 12 10 125 I0 san 1961 1961 1971 1955 1978 1984 1964 1991 1970 29 394 lekha eka ajJAta grantha kI upalabdhi eka ajJAta jainamuni kA saMskRta dUta kAvya "haMsadUta" eka aprakAzita prAcIna prAkRta sUtra kA adhyayana eka Azcaryamaya grantha uttarAdhyayana: nAmakaraNa va kartRtva uttarAdhyayanasUtra uttarAdhyayanasUtra : dhArmika kAvya upadezamAlA (dharmadAsagaNi) eka samIkSA upA0 bhaktilAbharacita nyAyasAraavacUrNi Rgveda meM arhat aura RSabhavAcI RcAyeM : eka- adhyayana RSibhASita kA antastala RSibhASita kA parIkSaNa RSibhASita kA sAmAjika darzana karmaprAbhRta athavA SaTakhaNDAgama: eka paricaya karmayogI kRSNa ke AgAmI bhava katipaya jainetara grathoM kI ajJAta jaina TIkAeM pRSTha 29-30 17-21 23-25 29-32 3-11 2-26 48-57 97100 19-21 35 DaoN0 sUryadeva zarmA zrI devendramuni zAstrI zrI mizrIlAla jaina pro0 kAnajI bhAI paTela dInAnAtha zarmA zrI agaracaMda nAhaTA 1-3 42 21 45 DaoN0 sAgaramala jaina zrI manohara muni 1 15 43 1-3 sAdhvI (DaoN0) pramoda kumArI DaoN0 mohanalAla mehatA zrI devendramuni zAstrI zrI agaracaMda nAhaTA 0 0 Wm W U 1994 1960 1964 1992 1964 1972 1978 185-202 7-8 26-31 69-79 20-27 3-9 26-31 mare 30 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 ke0 bhujabalI zAstrI varSa aMka 7 I0 san 1973 . pRSTha 13-20 9 43 7-9 lekha kannar3a meM jaina sAhitya kavi challakRta araDakamalla kA cAra bhASAoM meM varNana kavi depAla kI anya racanAyeM kavi ratnAkara aura ratnAkarazataka kavivIra aura unakA jaMbUsAmicariu kalpasUtra kA hindI padyAnuvAda kalyANasAgarasUri ko preSita sacitra vijJaptilekha kaSAyaprAbhRta zrI bha~varalAla nAhaTA zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 zrIraMjana sUrideva DaoN0 devendra kumAra zrI agaracaMda nAhaTA 1992 1982 1968 1969 1955 1965 1965 1965 1967 53-58 29-33 17-24 8-17 2-8 29-30 16-21 22-26 15-22 DaoN0 mohanalAla mehatA y or a ora a ao morona kaSAyaprAbhRta kI vyAkhyAyeM kyA 'sapakamAlA' nAmaka racanA~e alaMkAra zAstra sambandhI hai? kyA vyAkhyAprajJapti kA 15vAM zataka prakSipta hai? kAvyakalpalatAvRtti kIrtivarddhanakRta sadayavatsa-sAvaliMgAcaupaI kundakundAcArya kI sAhityika udbhAvanAe~ zrI agaracanda nAhaTA 1978 1970 1958 1976 1976 12-17 12-19 12-15 22-26 30-32 zrI azokakumAra mizra zrI ramezamuni zAstrI Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 lekha kuMbhAriyAke jaina abhilekhoM kA sAMskRtika-adhyayana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 harihara siMha pRSTha varSa 28 I0 san 1977 1977 1971 1967 zrI phUlacaMda jaina 'premI' zrI premasumana jaina 30-36 25-38 24-29 3-8 kuralakAvya kuvalayamAlAkahA kA kathA-sthApatya-saMyojana kuvalayamAlA kI mukhya kathA aura avAntara - kathAe~ (kramaza:) DaoN0 ke0 Ara0 candra E ao ar ar mx w ovo x 1975 1975 1975 1975 1975 1975 3-8 3-8 10-11 19-21 19-22 21-25 zrI kastUramala bAMThiyA 1967 2-17 "kuvalayamAlA' madhyayuga ke AdikAla kI eka - jaina kathA kuvalayamAlAkahA meM ullikhita kaDaMga, candra - aura tAra dvIpa gItAsaMjJaka jaina racanAeM kSetrajJa zabda kA svIkArya prAcInatama ardhamAgadhI rUpa zrI premasumana jaina zrI agaracanda nAhaTA DaoN0 ke0 Ara0 candra va 1972 1951 1992 13-8 25-27 41-44 10-12 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa 397 pRSTha aMka I0 san zrI agaracaMda nAhaTA 41 22 10-12 12 6 1990 1971 1954 49-56 13-17 16-17 lekha kSetrajJa zabda ke vividha rUpoM kI kathA aura usakAardhamAgadhI rUpAntara caturviMzatistava kA pATha bheda aura eka atirikta gAthA candravedhyaka Adi-sUtra anupalabdha nahIM haiN| candravedhyaka (prakIrNaka) eka AlocanAtmaka - paricaya candana-malayAgiri cUrNiyAM aura cUrNikAra chIhala kI eka durlabhaM prabandha kRti jayaprabhasUriracita kumArasaMbhavaTIkA jayasiMhasUriracita aprasiddha RSabhadeva aura vIracaritra yugala kAvya jinacandrasUrikRta kSapaka zikSA kA viSaya jinarAjasUrikRta naiSadhamahAkAvyavRtti / jinasena kA pArzvabhyudaya : meghadUta kA mAkhaula jIvita sAhitya kI vANI jaikobI aura vAsI-candana-kalpa -kramaza: zrI sureza sisodiyA zrI azoka kumAra mizra DaoN0 mohanalAla mehatA zrI azokakumAra mizra zrI agaracaMda nAhaTA 27 6 27 ruirym or vari 1992 1976 1955 1976 1970 45-53 20-25 10-14 22-28 31-33 zrI agaracaMda bhaMvaralAla nAhaTA 208 zrI zrIraMjana sUrideva zrI vijaya muni munizrI mahendrakumAra jI 'dvitIya' * * * * * * 1979 1971 1969 1967 1951 1966 19-23 34-35 15-18 28-32 36-37 27-34 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka I0 san #222 w 9 v pRSTha 23-28 14-20 13-18 1966 1966 jaina abhilekhoM kI bhASAoM kA svarUpa evaM - vividhatAe~ jaina Agama aura vijJAna jaina AgamoM kA manthana -kramazaH zrInArAyaNa dube zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 indra zrI agaracanda nAhaTA DaoN0 sAgaramala jaina zrI saubhAgyamala jaina zrI mohanalAla mehatA My >> ~ My 12 9 10-12 8 1991 1961 1953 1953 1950 1997 1984 1956 89-92 36-40 35-37 29-30 9-14 1-28 6-9 9-12 jaina AgamoM kA mahattva aura karttavya jaina AgamoM kI mUla bhASA : ardhamAgadhI yA zaurasenI jaina AgamoM meM vidvat goSThI jaina AgamoM meM niyuktiyA~ jaina AgamoM meM huA bhASika svarUpa parivartana - eka vimarza jaina AlaMkArikoM kI rasaviSayaka manyatAe~ jaina kalA viSayaka sAhitya jaina kannar3a vAGgamaya 45 DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 kamalezakumAra jaina DaoN0 jyotiprasAda jaina zrI ke0 bhujabalI zAstrI Mry x w no 1978 1978 1953 239-253 14-24 18-21 47-51 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na varSa aMka jaina kavi jaTamalakRta premavilAsakathA jaina kavi vikrama aura unakA nemidUta kAvya jaina kRSNa sAhitya -kramazaH zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI azokakumAra mizra zrI ravizaMkara mizra zrI devendramuni zAstrI 32 22 10 399 I0 san pRSTha 1975 . 20-23 1981 9-14 / 1971 10-16 1971 14-19 1997 71-75 1978 3-14 1953 35-38 DaoN0 rAmapraveza kumAra DaoN0 mohanalAla mehatA paM0 phUlacandra siddhAntazAstrI 48 30 1-3 5 7-88 zrI devendramuni zAstrI DaoN0 kumuda giri paM0 ambAlAla premacaMda zAha 5 10-12 "jainacampUkAvya"- eka paricaya jaina dharma darzana kA strota-sAhitya jaina purANa sAhitya jaina, bauddha aura vaidika sAhitya-eka tulanAtmaka - adhyayana jaina mahApurANa : eka kalAparaka adhyayana jainaratnazAstra jaina rAsa kI durlabha hastalikhita prati : vikrama - lIlAvatIcaupAI jaina rAsa sAhitya jaina lokakathA sAhitya : eka adhyayana jaina vidyA ke adhyayana evaM saMzodhana kendroM kI sthApanA 1981 1994 1970 1-28 33-36 29-32 DaoN0 surendrakumAra Arya zrI agaracaMda nAhaTA zrI mahendra rAjA 1975 1956 1953 13-14 15-16 13-28 4 11 DaoN0 ke0 RSabhacandra 34 7 1983 22-25 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa aMka 30 400 lekha jaina vidvAnoM ke kucha hindI vaidyaka grantha jaina vyAkaraNazAstroM meM zodha kI saMbhAvanAe~ jaina vyAkhyA aura vicAra jaina vyAkhyA paddhati jaina zAstroM meM varNita 18 zreNiyoM kA ullekha jaina sAhitya aura anusaMdhAna kI dizA jaina sAhitya aura sAMskRtika saMvedanA jaina sAhitya kA itihAsa aura isakI pragati sAhitya kA navIna anuzIlana jaina sAhitya kA navIna saMskaraNa jaina sAhitya kA siMhAvalokana jaina kathA sAhitya kA sArvajanIna mahattva jaina sAhitya kA vihaMgAvalokana jaina sAhitya kA bRhada itihAsa, bhAga 5 ke katipaya saMzodhana jaina sAhitya kI pratiSThA jaina sAhitya ke viSaya meM ajaina vidvAnoM kI dRSTiyA~ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka AcArya rAjakumAra jaina zrI rAmakRSNa purohita DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA paM0 sukhalAla jI zrI jJAnacanda zrI gokulacaMda zrI gurucaraNasiMha moMgiyA paM0 dalasukha mAlavaNiyA DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla vAlTara zUbiMga paM0 dalasukha mAlavaNiyA muni jinavijaya jI DaoN0 indra 27 I0 san 1976 1979 1960 1953 1975 1959 1976 1954 1953 1953 1958 1954 1953 xroronarny yoon aw or pRSTha 15-24 13-22 21-24 71-73 18-21 33-35 11-21 30-39 11-12 13-14 30-40 29-38 8-14 21 zrI agaracaMda nAhaTA zrI gokulacaMdra jaina DaoN0 indra 1970 1960 1953 20-23 32-34 25-28 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha varSa aMka pRSTha Na agravAla jaina sAhitya nirmANa kI navIna yojanA jaina sAhitya ke saMketa cinha jaina sAhitya meM kRSNa-kathA jaina sAhitya sevA jaina harivaMzapurANa-eka sAMskRtika adhyayana jainAgama-padAnukrama -kramazaH zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN. vAsudevazaraNa agravAla DaoN0 indra zrImatI rItA siMha DaoN0 indra lallU pAThaka DaoN0 mohanalAla mehatA zrI jamanAlAla jaina o ra ar an I0 san 1952 1953 1988 1958 1982 . 1975 30-38 27-32 13-15 15-22 26-33 x 5 w a vor of my s 1975 1975 1975 1975 1975 1975 1975 1976 1976 1976 26-30 28-31 21-25 22-26 30-32 29-31 24-27 27-30 31-33 31-34 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka 276 I0 san 1976 1976 197 1976 1975 1976 1976 1953 1981 1972 1978 1960 pRSTha 29-31 27-30 29-30 37-38 29-31 30-32 33-34 11-12 78-86 20-21 3-11 59-62 27 DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla AcArya rAjakumAra jaina zrI campAlAla siMghaI DaoN0 bhUpasiMha rAjapUta zrI agaracaMda nAhaTA 32 23 jaina sAhitya kA navIna anuzIlana jainAcAryoM dvArA Ayurveda sAhitya meM yogadAna jainoM meM satI prathA jyotiSazAstra aura sanmati vardhamAna mahAvIra jJAnArNava (grantha paricaya) taraMgalolA aura usake racayitA se sambandhita - bhrAntiyoM kA nivAraNa tIrthaMkara pratimAoM kA udbhava aura vikAsa titthogAlI (tirthodgAlika) prakIrNaka kI gAthA - saMkhyA kA nirdhAraNa Tr paM0 vizvanAtha pAThaka - DaoN0 harihara siMha 46 10-12 1-2 1995 1973 15-23 43-52 atulakumAra prasAda siMha 47 10-12 1996 53-64 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha terApaMtha sampradAya ke hastalikhita grantha saMgrahAlaya thullavaMza kI eka apUrNa prazasti telagU bhASA ke avadhAnI vidvAnoM kI paramparA dazarUpaka eka apabhraMza dohA : kucha tathya dazarUpaka kI eka avyAkhyAtmaka gAthA dazarUpakAvaloka meM uddhRta apabhraMza udAharaNa dazAzrutaskandha kI bRhad TIkA aura TIkAkAra matikIrti dazAzrutaskandha ke vividha saMskaraNa evaM TIkAe~ dazAzrutasvandha niryukti : antarAvalokana dazAzrutaskandha niryukti meM iMGgita dRSTAMta dvIpasAgaraprajJapti dhammapada aura uttarAdhyayana kA eka tulanAtmaka adhyayana dhvanyAloka evaM dazarUpaka kI do prAkRta gAthAeMeka cintana dhUmAvalI-prakaraNam nandIsUtra kI eka jainetara TIkA niryukti sAhitya : eka punarcintana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracaMda nAhaTA zrI bha~varalAla nAhaTA zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 devendrakumAra jaina paM0 vizvanAtha pAThaka DaoN0 harivallabha bhayANI zrI agaracaMda nAhaTA "" DaoN0 azokakumAra siMha 33 zrI agaracaMda nAhaTA mahendranAtha siMha zrI vizvanAtha pAThaka sAdhvI atulaprabhA zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 sAgaramala jaina varSa 11 18 11 33 33 33 29 29 48 48 16 37 30 47 16 45 aMka 1-2 2 t J 10 2 10-12 1-3 3 8-9 7 1-3 7 4-6 I0 san 1960 1966 1959 1982 1982 1982 1978 1977 1997 1997 1965 1986 1979 1996 1965 1994 403 pRSTha 23-25 21-15 24-27 24-26 20-21 38 3-9 21-24 31-44 47-59 18-19 1-9 32-36 60-64 13-14 203-233 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 lekha niryuktiyA~ aura niyuktikAra nizIthacUrNi para eka dRSTi nemicandrajI zAstrI aura 'arihA' zabda paMcAstikAya ke TIkAkAra aura TIkAeM paMcendriya saMvAda : eka AdhyAtmika rUpaka kAvya paMjAbI meM jaina sAhitya kI AvazyakatA >> "" paM0 jodharAja kAsalIvAla aura unakA sukhavilAsa DaoN0 ramezacandra jaina paM0 muni vinayacandrakRta grahadIpikA paM0 rAmacaMdra gaNiracita sumukhanRpatikAvya paumacariu - paramparA, saMdarbha aura zilpa zrI agaracaMda nAhaTA paumacariyaM : saMkSipta kathAvastu "" paumasirIcariu ke mUla strota zramaNa : atIta ke jharokhe meM paccIsavIM nirvANa-zatAbdI ke AyojanoM meM - Agama-vAcanA bhI ho lekhaka zrI mohanalAla mehatA zrI vijaya muni paM0 becaradAsa dozI DaoN0 lAlacanda jaina DaoN0 mantrI jaina zrI mAIdayAla jaina "" DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 ke0 RSabha candra "" "" "" "" 17 zrI nandalAla mAru varSa 11 20 30 48 12 25 21 19 23 17 17 17 222 17 17 25 aMka 11 6 4 7-9 w m u 100 10 0 11 12 m Xx 3 4 6 I0 san 1954 1960 1969 1979 1997 1961 1974 1970 1968 1972 1966 1966 1966 1966 1966 1966 1974 pRSTha 9-15 54-58 32-36 3-12 51-67 22-23 14-17 15-17 30-31 3-7 8-11 22-27 26-30 3-8 3-8 16-23 32-35 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 ramezacandra jaina 405 pRSTha 3-6 10-18 I0 san 1974 1972 25 23 zrI agaracanda nAhaTA zrI abhayakumAra jaina zrI premasumana jaina 1970 1977 1973 30-31 13-17 3-16 lekha padmacarita : eka mahAkAvya padmacarita kI bhASA aura zailI padmamaMdiraracita bAlAvabodha pravacanasAra kA nahIM pravacanasAroddhAra kA hai| paramAnandavilAsa : eka paricaya pazcima bhArata kA jaina saMskRta sAhitya ko yogadAna pANinIya vyAkaraNa kA saralIkaraNa aura AcArya hemacandra pAli kyA bolacAla kI bhASA thI ? pArzvabhyudaya meM zrRMgArarasa pArvAbhyudaya meM prakRti-citraNa piNDaniyukti puNDarIka kA dRSTAta purANoM meM RSabhadeva purudevacampU kA AlocanAtmaka parizIlana puSpadanta aura sUra kA kRSNa lIlAcitraNa puSpadanta kA kRSNa kAvya zrI zyAmadhara zukla DaoN0 komalacaMda jaina DaoN0 ramezacandra jaina 28 28 " DaoN0 jagadIzacandra jaina zrI zrIprakAza dube DaoN0 manoharalAla dalAla DaoN0 kapUracanda jaina DaoN0 devendrakumAra jaina 1996 1969 1977 1977 1966 1964 1974 1987 1970 1967 17 15 5-6 25 9 388 22 11 19 1-2 3-10 17-21 9-15 25-30 28-31 12-14 11-14 7-13 3-11 3-13 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 lekha puSpadanta kA kRSNa-kAvya : eka anuzIlana "" puSpadanta kI rAmakathA puSpadanta kI rAmakathA kI vizeSatAe~ paiMtAlIsa aura battIsa sUtroM kI mAnyatA para vicAra 45 Agama aura mUlasUtra kI mAnyatA para vicAra prabandhakoza kA aitihAsika vaibhava prasiddhiprApta zvetAmbara jainoM kI kucha kRtrima kRtiyoM prAkRta kA adhyayana prAkRta aura usakA vikAsa strota prAkRta aura usakA sAhitya prAkRta kI bRhatkathA "vasudevahiNDI" meM varNita kRSNa prAkRta ke vikAsa meM bihAra kI dena - kramazaH prAkRta jaina kathA sAhitya-kramazaH 77 prAkRta 'paumacariya' rAmacarita zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka ku0 premalatA jaina "" DaoN0 devendrakumAra jaina ku0 premalatA jaina zrI agaracanda nAhaTA " DaoN0 praveza bhAradvAja zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 sunItakumAra cATurjyA zrI zrIraMjana sUrideva zrI agaracanda nAhaTA DaoN0 zrIraMjana sUrideva "" zrI devendramuni zAstrI "" DaoN0 zrIraMjana sUrideva varSa 2 2 2 2 27 27 17 28 1 33 41 19 19 a ago x x x x 22 10 45 21 21 22 22 22 aMka 4 J 1-2 or on 11 6 4-6 4 9 out m 6 3 7-9 j wor 6 I0 san 1976 1976 1965 14-18 1976 5- 12 1950 24-29 1982 61-63 1990 89-100 1968 9-30 1968 10-12 1971 3-9 1959 13-19 1994 23-30 1970 4-14 1970 20-36 1971 3-10 1971 16-21 1970 14-19 pRSTha 3-9 3-9 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM 405 lekha lekhaka zrI agaracanda nAhaTA I0 san 1976 pRSTha 10-14 27 5 prAkRta bhadrabAhusaMhitA kA ardhakANDa prAkRta bhASA ke kucha dhvani-parivartanoM kI dhvani - vaijJAnika vyAkhyA prAkRta bhASA aura jaina Agama prAkRta bhASA ke cAra karmagrantha prAkRta vyAkaraNa aura bhojapurI kA 'kera' pratyaya-kramaza: DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 ramezacandra jaina zrI agaracanda nAhaTA paM0 kapiladeva giri 1977 1987 1962 1971 1971 3-7 16-22 24-25 29-38 24-38 DaoN0 ke0 Ara0 candra 1991 11-19 prAkRta vyAkaraNa : vararuci banAma hemacandra - aMdhAnukaraNa yA viziSTa pradAna prAkRta sAhitya ke itihAsa ke prakAzana kI - AvazyakatA prAkRta sAhitya meM zrIdevI kI loka-paramparA pArzvabhyudayakAvya : vicAra-vitarka prajJAcakSu rAjakavi zrIpAla kI eka ajJAta racanA-zatArthI pradyumnacarita meM prayukta chanda-eka adhyayana prAcIna jaina kathA sAhitya kA udbhava, vikAsa - aura vasudevahiMDI zrI agaracanda nAhaTA zrI rameza jaina DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI agaracaMda nAhaTA ku0 bhAratI ur - 19 1953 1977 1967 1967 1997 21-27 21-25 39-42 6-8 68-80 7-9 DaoN0 (zrImatI) kamala jaina 46 10-12 1995 52-63 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 lekha prAcIna jaina rAjasthAnI gadya sAhitya prAcIna jaina sAhitya ke prArambhika niSThAsUtra prAcIna pAMDulipiyoM kA saMpAdana : kucha prazna aura hala prAcIna bhAratIya vAGmaya meM pArzvacarita prANapriya kAvya kA racanAkAla, zloka saMkhyA aura sampradAya baMgalA Adi bhASAoM ke sambandhavAcI pratyaya brAhmI lipi aura RSabhanAtha bundelakhaNDI bhASA meM prAkRta ke dezIzabda bIsavIM zatI kA jaina itihAsa bhaktAmara kI eka aura sacitra prati bhaktAmarastrota kI sacitrapratiyA~ ? bhaktAmarastrota ke zlokoM kI saMkhyA 44 yA 48 bhagavAn mahAvIra kI 25vIM nivArNazatI kaise manAyeM bhagavAn mahAvIra kI maMgala virAsata bhaTTaakalaMkakRta laghIyastraya: eka dArzanika adhyayana bhaTTAraka sakalakIrti aura unakI sadbhASitAvalI zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracaMda nAhaTA paM0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 jayakumAra jaina zrI agaracaMda nAhaTA paM0 kapiladeva giri DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 komalacaMda jaina zrI agaracanda nAhaTA "" " "" zrI nandalAla mAru paM0 sukhalAla saMghavI hemantakumAra jaina DaoN0 ramezacandra jaina varSa 7 40 29 32 33 22 27 21 5 24 22 21 19 40 41 25 aMka I 10 10 10 10 11 11 7 12 7 7 4 10 1-2 6 7-9 1-2 I0 san 1956 1989 1978 1980 pRSTha 11-18 11-20 19-23 29-45 1982 27-29 1971 18-29 1975 25-28 1970 20-23 1954 20-24 1973 21-24 1971 13-19 1970 27-31 1967 32-36 1989 1-8 1990 83-90 1973 29-34 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 ___ aMka 1 I0 san 1954 . pRSTha / 6-8 6 1991 71-74 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka bhadrabAhu kA kAlamAna munizrI phUlacanda jI bharatamuni dvArA prAkRta ko saMskRta ke sAtha pradattasammAna aura gauravapUrNa sthAna DaoN0 ke0Ara0candra bhavisayattakahA tathA apabhraMza kathAkAvya; kucha - pratisthApanAyeM DaoN0 devendrakumAra jaina bhAratIya AryabhASA aura apabhraMza bhAratIya AcAryoM kI dRSTi meM kAvya ke hetu DaoN0 gaMgAsAgara rAya bhAratIya kathA sAhitya meM padmacarita kA sthAna zrI ramezacandra jaina bhAratIya pratIka paramparA meM jaina sAhitya kA yogadAna DaoN0 premacaMda jaina bhAratIya vAGmaya meM prAkRta bhASA kA mahattva paM0 becaradAsa dozI bhAratIya sAhitya kI ramaNIya kAvya racanA : - gauDavaho DaoN0 zrIraMjana sUrideva bhASA aura sAhitya zrI kanhaiyAlAla sarAvagI bhASya aura bhASyakAra zrI mohanalAla mehatA maMgalakalazakathA zrI bha~varalAla nAhaTA malliSeNa aura unakI syAdvAdamaMjarI DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA 1971 1976 1963 1973 1970 1968 6-11 9-12 24-27 3-11 32-37 6-16 24 21 a roa osor or x 9 w 19 24 1973 1976 1955 1968 1975 3-7 3-14 4-12 26-34 3-6 19 266 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 lekha mahAkathA kuvalayamAlA ke racanAkAra kA uddezya - aura pAtroM kA Ayojana mahAkavi banArasIdAsa kA rasadarzana mahAkavi jinaharSa aura unakI kavitA mahAkavi svayaMbhU ke kAvyavicAra mahAn sAhityakAra AcArya haribhadrasUri mahArASTrI prAkR mahAvIra - sambandhI eka ajJAta saMskRta caritra mahAvIra - sambandhI sAhitya mahAvIra se pahale kA jaina itihAsa mahendrakumAra 'nyAyAcArya' dvArA sampAdita evaM - anUdita SaDdarzanasamuccaya kI samIkSA maho0 samayasuMdara kA eka saMgrahagraMtha 'gAthAsahastrI' mahopAdhyAya samayasundara-racita kathAkoza mANikyanandIviracita parIkSAmukha mAnavamUlyoM kI kAvyakathA bhavisayattakahA munimeghakumAraracita kirAtamahAkAvya kI avacUri zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 ke0 Ara0 candra zrI gaNezaprasAda jaina zrI mohana 'ratneza' DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 jyotiprasAda jaina paM0 becaradAsa dozI zrI agaracanda nAhaTA ku0 maMjulA mehatA DaoN0 indu DaoN0 sAgaramala jaina zrI agaracaMda nAhaTA zrI bha~varalAla nAhaTA DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 devendra kumAra zrI agaracaMda nAhaTA varSa 24 23 29 24 17 19 26 25 4 V m x y a 8 48 23 28 28 19 20 aMka 11 w 5 o 1 or 1 10 1-2 11 1-2 4 7-8 4-6 11 1 9 I0 san 1973 1972 1978 1973 1965 1968 1974 1974 1953 1997 1972 1976 1977 1968 1968 pRSTha 10- 13 31-41 24-26 25-27 53-55 5-8 52-56 27-32 30-34 141-146 23-28 24-27 23-24 5-9 15-17 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha varSa aMka 186 42 21 7-12 3 7-8 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI premacaMda jaina zrI mAIdayAla jaina DaoN0 ke0 Ara0 candra zrI premacaMda jaina zrI agaracaMda nAhaTA zrI zreyAMsakumAra jaina zrI ravizaMkara mizra DaoN0 kamaleza kumAra jaina zrI agaracanda nAhaTA zrI kundanalAla jaina zrI agaracaMda nAhaTA I0 san 1967 1953 1991 1970 1964 1977 411 pRSTha 2-9 7-11 11-15 98-24 63-64 17-22 70-77 " 29 munirAmasiMhakRta 'pAhuDadohA' eka adhyayana mUka sAhityasevI : zrI pannAlAlajI mUlaardhamAgadhI ke svarUpa kI punarracanA mUlAcAra meghadUta kI eka ajJAta bAlabodhikA paMjikA meghavijaya ke samasyApUrti kAvya merutuMga ke jainameghadUta kA eka samIkSAtmaka adhyayana mevAr3a meM citrita kalpasUtra kI eka viziSTa prati yoganidhAna raghuvaMza kI ajJAta jaina TIkA rasa-vivecana : anuyogadvAra sUtra meM rahasyavAdI jaina apabhraMzakAvya kA hindI sAhitya para prabhAva -kramazaH v 48 1-3 16 16 16 1977 1997 1963 1976 1965 1965 1965 1965 1969 12 4 5 6 zrI premacandra jaina 24-26 21-32 31-32 23-29 26-31 12-17 12-17 15-19 23-31 x 9 rAjasthAnI ke vikAsa meM apabhraMza kA yogadAna zrI ramezacandra jaina m Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 lekha rAjasthAnI jaina sAhitya "" rAjasthAnI evaM hindI jaina sAhitya rAjasthAnI loka kathAoM sambandhI sAhitya - nirmANa meM jainoM kA yogadAna rAmacandrasUri aura unakA sAhitya rAyapaseNai upAMga aura usakA racanAkAla - kramazaH "" "" "" "" 'rAyapaseNiyaupAMga aura usakA racanAkAla kI samIkSA laMdana meM katipaya aprApya jaina grantha loka sAhitya ke Adisarjaka-jaina vidvAn loMkAgacchIya vidvAnoM ke tIna saMskRta grantha vacana- koSa vajjAlagga kI kucha punarvicAra (kramaza:) gAthAoM ke artha para zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracandra nAhaTA "" zrI bha~varalAla nAhaTA zrI agaracandra nAhaTA DaoN0 kRSNapAla tripAThI zrI kastUramala bAMThiyA >> "" "" "" muni kalyANavijaya zrI agaracandra nAhaTA "" "" zrI bhAgacandra jaina paM0 vizvanAtha pAThaka varSa ww 6 39 10 45 15 15 15 16 16 16 2 7 11 12 31 aMka 8 6-7 V 7-9 10 11 12 1 mi 4 J nar m 10 3 7 I0 san 1955 1955 1988 1959 1994 1964 1964 1964 1964 1964 1965 1951 1955 1960 1961 1980 pRSTha 15-22 4-9 2-4 29-31 10-22 9-16 2-8 3-10 3-11 3-11 38 27-29 9-12 24-28 34-36 3-7 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka lekha " varSa 31 44 47 aMka 2 4-6 4-6 vasantavilAsamahAkAvya kA kAvya-saundarya vasudevahiNDI kA samIkSAtmaka adhyayana vasudevahiNDI meM rAmakathA vasumatImahAkAvya vAgbhaTTAlaMkAra DaoN0 kezavaprasAda gupta DaoN0 kamala jaina zrI gaNezaprasAda jaina zrI agaracanda nAhaTA paM0 amRtalAla zAstrI I0 san 1979 . 1993 1996 1985 1961 1956 1970 413 pRSTha 3-8 36-58 11-35 7-13 17-20 4-7 20-28 35 128 2 vAcaka zrIvallabharacita 'vidagdhamukhamaNDana' kI darpaNa TIkA kI pUrI prati anveSaNIya hai vAsupUjyacaritam : eka adhyayana - kramaza: sva0 agaracanda nAhaTA zrI udayacaMda prabhAkara 1995 1972 . 23 1972 27 19 33 1975 1968 1982 vikramalIlAvatIcaupAIviSayaka vizeSa jJAtavya vidyAvilAsarAsa videzoM meM jaina sAhitya : adhyayana aura anusaMdhAna vinayaprabhakRta jaina vyAkaraNa graMtha zabdadIpikA vipAkasUtra kI kathAyeM vipAkasUtra ke AkhyAna : eka vihaMgAvalokana 74-75 3-10 10-17 22-23 12-25 16-28 17-21 17-20 9-14 zrI agaracanda nAhaTA zrI sanatkumAra raMgATiyA DaoN0 bhAgacanda bhAskara zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI jamanAlAla jaina 1979 1958 1977 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 lekha vilAsakIrtiracita prakriyAsArakaumudI vizvezvarakRta zrRMgAramaMjarIsaTTaka kA anuvAda-kramaza: zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 ke0 RSabhacandra varSa 29 aMka 11 OM ar an n m x 5 w I0 san 1978 1972 1972 1972 1972 1973 1973 1973 1973 1973 1973 1973 1966 1983 1983 1960 1954 pRSTha 24-28 34-38 20-23 28-32 30-34 33-35 32-37 36-38 22-26 25-30 29-34 16-19 18-25 25-28 14-24 32-33 14-23 a v vIranandI aura unakA candraprabhacarita vIravardhamAnacarita meM zAntarasa vimarza vairAgyamUlaka eka aitihAsika premakAvya : taraMgavatI vairAgyazataka vaizAlI aura bhagavAn mahAvIra kA divya saMdeza paM0 amRtalAla zAstrI zrImatI urmilA jaina zrI gaNezaprasAda jaina zrI agaracanda nAhaTA zrI mahAvIraprasAda premI or or or w rox Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha zabdaratna- mahodadhi nAmaka saMskRta gujarAtI jaina koza zambUka AkhyAna (jaina tathA jainetara) sAmagrI kA tulanAtmaka adhyayana zAnta rasa : mAnyatA aura sthAna zAnta rasa : jaina kAvyoM kA pramukha rasa zAstra kI maryAdA zAstra racanA kA uddezya zAstra vAcanA kI Aja phira AvazyakatA zAstroM kI prAmANikatA zivazarmasUrikRta karmaprakRti zvetAmbara sAhitya meM rAmakathA zvetAmbara sAhitya meM rAmakathA kA svarUpa zramaNa bhagavAn mahAvIra zramaNa-sAhitya meM varNita vividha sampradAya zrAvakaprajJapti ke racayitA kauna ? zrI AtmArAmajI aura hindI bhASA zrI kizanadAsa jI kRta - 'upadezabAvanI' - zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracanda nAhaTA zrI vimalacandra zukla zrI jayakumAra jaina DaoN0 maMgalaprakAza mehatA paM0 mahendrakumAra nyAyAcArya paM0 sukhalAla jI zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 mohanalAla mehatA "" DaoN0 sAgaramala jaina paM0 becaradAsa dozI DaoN0 bhAgacandra jaina 'bhAskara' paM0 bAlacandra zAstrI zrI pRthvIrAja jaina zrI ambAzaMkara nAgara varSa 28 m m 32 29 36 5 21 15 32 36 23 26 16 w ov 5 11 aMka 12 4 2 12 12 11 8 7 10 11 I0 san 1977 1980 1978 1984 1952 1953 1957 1970 1964 1981 1985 1972 1975 1965 1954 1960 415 pRSTha 22-24 46-51 8-12 1-3 25-29 24 4-7 38-40 7-15 7-11 2-6 3-9 3-13 3-7 11-15 28-32 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 pRSTha varSa 19 aMka 12 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka zrI jayabhikkhU ke granthoM kA hindI anuvAda zrI kastUramala bAMThiyA zrImaddevacandraracita karma sAhitya zrI agaracanda nAhaTA zrIpAlacarita kI kathA DaoN0 devendra kumAra jaina SaTdarzanasamuccaya ke laghuTIkAkAra somatilakasUri zrI agaracaMda nAhaTA SaTprAbhRta ke racanAkAra aura usakA racanAkAla DaoN0 ke0 Ara0 candra saMDeragacchIya IzvarasUri kI prApta evaM aprApta-racanAyeM zrI agaracanda nAhaTA saMdezarAsaka meM ullikhita (vanaspatiyoM ke nAma) paryAvaraNa ke tattva zrI zrIraMjana sUrideva I0 san 1968 1965 1971 1972 1997 1974 25-34 33-37 3-7 20-23 45-52 29-32 ~ 29 0-12 7 10-12 saMvegaraMgazAlA-eka spaSTIkaraNa pro0 hIrAlAla rasikalAla kApar3iyA saMyuktanikAya meM jaina sandarbha vijayakumAra jaina saMvegaraMgazAlA devabhadrasUri racita aura anupalabdha hai ? zrI agaracanda nAhaTA saMvegaraMgazAlA nAmaka do grantha nahIM eka hI hai saMskRta kAvya zAstra ke vikAsa meM prAkRta kI bhUmikA zrI dhanIrAma avasthI saMskRta dUta kAvyoM ke nirmANa meM jaina kaviyoM kA yogadAna zrI ravizaMkara mizra saMskRta vyAkaraNa zAstra meM jainAcAryoM kA yogadAna zrIrAma yAdava saMskRta sAhitya ke itihAsa ke jaina saMmbandhita saMzodhana zrI agaracanda nAhaTA MMMrr wr 1976 1995 1969 1981 1969 1969 1986 27-29 24-27 32 16-23 23-26 34 2-9 1982 1982 1-15 11-20 22-26 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha saMskRta sAhitya meM abhyudaya nAmAnta jaina kAvya sandarbha evaM bhASAyI dRSTi se AcArAMga ke upodghAta meM prayukta prathama vAkya ke pATha kI prAcInatA para kucha vicAra saptakSetrirAsu saptasandhAnamahAkAvya meM jyotiSa samayasAra samaNasutta samayasAra : AcAra-mImAMsA samayasAra saptadazAMgI TIkA: eka sAhityika-mUlyAMkana samarAiccakahA kA avikalagurjarAnuvAda samarAiccakahA kI saMkSipta kathAvastu aura usakA sAMskRtika mahattva samavAyAMgasUtra meM visaMgati sarvAMgasundarI-kathAnaka sAta lAkha zloka parimita saMskRta sAhitya ke nirmAtA jainAcArya vijayalAvaNyasUri sAdhuvandanA ke racayitA sAvayapaNNatti : eka tulanAtmaka adhyayana - kramaza : zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI jayakumAra jaina DaoN0 ke0 Ara0 candra DaoN0 sanatkumAra raMgATiyA zrI zreyAMsakumAra jaina zrI mizrIlAla jaina "" DaoN0 dayAnanda bhArgava DaoN0 nemicanda jaina zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 jhinakU yAdava zrI naMdalAla mAru DaoN0 ke0 Ara0 candra zrI agaracanda nAhaTA "" paM0 bAlacaMda siddhAntazAstrI varSa 29 * a * * * ara a 45 19 28 35 35 29 29 19 25 19 24 23 22 21 aMka 1 ov 7-9 6 12 5 7 10 1-2 g g 122 8 2 2 I0 san 1977 1994 1968 1977 1984 1984 1978 1978 1968 1973 1968 1973 1972 1970 1969 417 pRSTha 3-8 52-59 23-28 17-21 42-59 27-41 3-11. 3-8 6-17 35-42 32-34 16-21 19-23 29-32 5-11 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka lekha varSa 3 4 * * * * * * 15 saMta vinobA zrI satIza kumAra DaoN0 devendra kumAra jaina .8 m x 5 w or mor v org x 5 o I0 san 1970 1970 1970 1970 1969 1964 1959 1971 1969 1967 1954 1979 1965 1973 sAhitya aura sAhityika sAhitya bhavana ke nirmANa kA zubhAraMbha siripAlacariu : eka mUlyAkaMna siripAlacariu : saMdarbha aura zilpa siddharSigaNikRta upamitibhavaprapaMcAkathA siddhivinizcaya aura akalaMka siMhadeva racita eka vilakSaNa mahAvIrastotra somadevakRta yazastilaka svayaMbhU aura unakA paumacariu svayaMbhU kA kRSNakAvya aura sUrakAvya ke adhyayana - kI samasyAe~ triSaSTizalAkApuruSacarita meM gaNadharavAda triSaSTizalAkApuruSacarita meM mahAvIra carita triSaSTizalAkAparuSacarita meM rasoda bhAvanA pRSTha 5-13 22-28 24-29 20-27 5-13 15-28 24-27 3-7 5-14 26-31 31-32 20-25 2-7 3-13 * * * * 18 zrI gopIcaMda dhArIvAla paM0 dalasukha mAlavaNiyA zrI agaracaMda nAhaTA zrI gokulacaMda jaina DaoN0 devendrakumAra jaina 30 16 25 9 1-2 DaoN0 maMjulA mehatA * * * * d uw on 1979 1977 1976 1977 33-35 11-16 16-22 15-20 " Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha harikalazaracita dillI - mevAta deza caityaparipATI haribhadra ke dhUrtAkhyAna kA mUla srotaH eka cintana harSakIrtisUri racita dhAtutaraMgiNI harSakulacarita kamalapaMcazatikA hindI kAvyoM meM mahAvIra hIrANaMdasUri kA vidyAvilAsa aura usa para - AdhArita racanAeM hemacandra aura bhAratIya kAvyAlocanA vijayagaNi aura vijayaprazastimahAkAvya Metrical Studies of Dasasrutaskandha Niryukti in the light of its parallels 4. itihAsa, purAtattva evaM kalA akabara aura jainadharma 'agasta' kI aitihAsikatA ajJAta prAcIna jainatIrtha: kasarAvada aDDAlijIyagaccha atizaya kSetra papaurA zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracaMda nAhaTA pro0 sAgaramala jaina zrI agaracaMda nAhaTA "" zrI premacanda rAMvakA zrI azokakumAra mizra DaoN0 devendrakumAra zrI udayacaMda jaina Dr. Ashok Kumar Singh DaoN0 omaprakAza siMha zrI zaradacandra mukharjI zrI lakSmIcaMda jaina DaoN0 zivaprasAda paM0 amRtalAla zAstrI varSa 27 39 singsaengsaeng 30 20 26 26 17 22 47 33 38 23 29 48 16 aMka 8 4 12 5 12 9 7-9 10 6 10-12 6 I0 san 1976 1988 1979 1969 1975 1975 1966 1971 1996 1982 1954 1978 1997 1965 419 pRSTha 18- 21 26-28 35-38 20-22 14-20 21-26 2-7 23-24 59-76 56-60 30-32 25-27 81-82 18-22 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa aMka I0 san pRSTha * * 1967 1953 1960 1988 420 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka aSTAlakSI meM ullekhita jayasundarasUri kI - zatArthI kI khoja Avazyaka zrI agaracaMda nAhaTA ahamadAbAda ke bhAmAzAha zrI jayabhikkhu ahiMsA kA kramika vikAsa paM0 sukhalAla jI AcArya amitagati: vyaktitva aura kRtitva DaoN0 kusuma jaina AcArya : eka madhura zAstA upAdhyAya amaramuni AcArya caNDarudra munizrI lakSmIcandra jI AcArya zAkaTAyana (pAlyakIrti) aura pANini zrI rAmakRSNa purohita AcArya somadevasUri zrI gokulacanda jaina AcArya hemacandra zrI gulAbacandra caudharI AcArya hemacandra aura unakI sAhityika mAnyatAeM ___ DaoN0 devendrakumAra AcArya hemacandra : eka mahAn vaiyAkaraNa zrI abhayakumAra jaina AcArya hemacandra : eka yugapuruSa pro0 sAgaramala jaina 1957 * * * * * * * * * * 3 : Mark Twim Mirro 1960 1981 1960 1951 1961 1976 1989 1997 1975 1989 1956 1950 27-28 21-24 9-15 17-23 12-16 18-19 52-61 31-33 16-24 22-26 8-13 3-15 60-70 13-18 2-12 19-22 13-19 AcArya hemacandra : jIvana, vyaktitva evaM kRtitva Anandaghana jI kharataragaccha meM dIkSita the AryarakSita AryoM se pahale kI saMskRti zrI abhayakumAra jaina zrI bhaMvaralAla nAhaTA DaoN0 indracandra zAstrI DaoN0 gulAbacandra caudharI Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 varSa 29 I0 san 1978 . pRSTha / 23-24 9 1973 1951 1951 1959 1957 15-19 31-32 34-36 11-16 43-48 & rmou om zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka ASTA kI paramArakAlIna aprakAzita jaina pratimAe~ DaoN0 mAyArAnI Arya ASutoSa myUjiyama meM nAgaura kA eka sacitravijJaptipatra zrI agaracanda bhaMvaralAla nAhaTA itihAsa kI punarAvRtti : eka bhrAmaka dhAraNA zrI gulAbacandra caudharI itihAsa kI punarAvRttiHyathArtha darzana pro0 devendrakumAra jaina itihAsa bolatA hai zrI satyadeva vidyAlaMkAra indrabhUti gautama zrI vijayamuni zAstrI uccairnAgara zAkhA kI utpatti sthAna evaM umAsvAti - ke janmasthala kI pahacAna DaoN0 sAgaramala jaina ujjayinI zrI amaracandra ur3IsA meM jaina kalA evaM pratimA-vijJAna kI - rAjanaitika evaM sAMskRtika pRSThabhUmi DaoN0 mArutinandana prasAda tivArI ur3IsI nRtya aura jaina samrATa khAravela zrI subodhakumAra jaina uttara pradeza meM madhyayugIna jaina zilpakalA kA-vikAsa DaoN0 zivakumAra nAmadeva uttara bhAratIya zilpa meM mahAvIra zrI mArutinaMdana tivArI upakezagaccha kA saMkSipta itihAsa DaoN0 zivaprasAda upAsaka pratimAyeM DaoN0 mohanalAla mehatA upariyAlI kA vikhyAta jaina tIrtha zrI bhUracanda jaina 7-12 10 . 1991 1952 17-24 27-33 ___ 25 28 287 21 12 7-12 1973 1971 1977 1970 1991 14-21 21-22 16-20 18-23 61-182 89-92 26-28 1965 8 1981 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI bhUracanda jaina varSa 32 aMka 8 I0 san 1981 pRSTha 26-28 DaoN0 asImakumAra mizra zrI bhUracanda jaina 10-12 1995 1976 44-51 27-29 lekha upariyAlI kA vikhyAta jaina tIrtha aitihAsika adhyayana ke jaina srota aura unakI prAmANikatA: eka adhyayana aitihAsika jaina tIrtha nAMdiyA osavaMza-sthApanA ke samaya saMbandhI mahattvapUrNa - ullekha osavAla aura pApitya sambandhoM para TippaNI RSabhaputra bharata aura bhArata karma kI maryAdA karNATaka meM jaina zilpakalA kA vikAsa kalacuri-kalA meM jaina zAsana deviyoM kI mUrtiyA~ kalacurikAlIna jaina zilpa-saMpadA kalpapradIpa meM ullikhita 'kher3A' gujarAta kA nahI rAjasthAna kA hai kalpapradIpa meM ullikhita bhagavAn mahAvIra ke katipaya tIrthakSetra kArItalAI kI jaina dvimUrtikA pratimAeM zrI agaracaMda nAhaTA zrI bha~varalAla nAhaTA zrI gaNezaprasAda jaina DaoN0 mohanalAla mehatA zrI zivakumAra nAmadeva 1952 1989 1970 1971 1976 1974 1978 27-33 8-13 24-32 3-5 14-18 24-26 23-32 zrI bhaMvaralAla nAhaTA 40 11 1989 25-28 DaoN. zivaprasAda zrI zivakumAra nAmadeva 1989 1989 1975 20-29 15-19 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 423 pRSTha varSa 5 39 26 28 25 aMka 10 12 1-2 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka kAlakAcArya zrI ilAcanda jozI kAzI ke katipaya aitihAsika tathya paM0 amRtalAla zAstrI kumbhAriyA kA mahAvIra mandira DaoN0 harihara siMha kumbhAriyA jainatIrtha zrI bhUracanda jaina kumbhAriyA tIrtha kA kalApUrNa mahAvIra maMdira zrI agaracanda nAhaTA kuSANakAlIna mathurA kI jaina sabhyatA DaoN0 esa0 sI0 upAdhyAya kezI ne pUchA zrI gokulacanda jaina koraMTagaccha DaoN0 zivaprasAda kyA lokAzAha vidvAn nahIM the ? zrI nandalAla mAru krAntidarzI mahAvIra upAdhyAya amaramuni krodha Adi vRttiyoM para vijaya kaise ? araviMda kyA kRSNa gaccha kI sthApanA samvat 1391 - meM huI thI ? zrI agaracanda nAhaTA koTizilA tIrtha kA bhaugolika abhijJAna DaoN0 kastUracanda jaina khajurAho kI kalA aura jainAcAryoM kI samanvayAtmaka - evaM sahiSNu dRSTi DaoN0 sAgaramala jaina gItA ke rAjasthAnI anuvAdaka jaina kavi thirapAla zrI agaracanda nAhaTA I0 san 1954 . 1988 1974 1977 1974 1955 1960 1989 1966 / / 1982 1953 23-29 16-18 47-52 25-28 28-31 17-18 11-13 15-43 78-80 28-38 8-10 12 40 18 18 1-2 3 24 2 7-12 1972 1991 28-29 51-60 26 4-6 10 1994 1974 173-178 19-23 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTha aMka 5 10 or w 10 236 w 243 m 424 lekha gyAraha gaNadhara sambaMdhI jJAtavya bAteM gvAliyara ke tomarakAlIna dAnavIra gvAliyara ke tomaravaMzIya rAjA guptakAla meM jaina-dharma gupta samrAToM kA dharma samabhAva gommaTa AiDolsa oNpha karNATaka caMdanabAlA aura mRgAvatI caNDakauzika kA upasarga sthAna yogI pahAr3I candrAvatI kI jaina pratimAe~ ; eka paricayAtmaka sarvekSaNa cittaur3a kA jaina kIrtistambha 24 tIrthaMkaroM ke nAmoM meM nAtha zabda kA prayoga kaba se jaMgama Agama saMzodhana maMdira jaina itihAsa kI eka jhalaka AcArya hemacandra : eka yugapuruSa jainadharma kI prAcInatA aura vizeSatA jamAlI kA matabheda jAliharagaccha kA saMkSipta itihAsa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI agaracanda nAhaTA zrI campAlAla siMghaI DaoN0 rAjArAma jaina DaoN0 amaracanda mittala zrI campAlAla siMghaI paM0 ke0 bhujabalI zAstrI zrI jayacandra bAphaNA zrI bhaMvaralAla nAhaTA zrI vinoda rAya zrI bhUracanda jaina zrI agaracaMda nAhaTA . paM0 dalasukha mAlavaNiyA paM0 mahendrakumAra nyAyAcArya pro0 sAgaramala jaina kumArI maMjulA mehatA zrI manohara muni DaoN0 zivaprasAda * * * * * * * * * * * * * * * * * * 37 22 12 I0 san | 1973 1972 1968 1959 1972 1973 1952 1971 1977 1977 1970 1951 1956 1989 1973 1958 1992 11 1 22-26 10-13 6-13 16-22 18-20 36-38 31-32 5-8 36-38 34-35 18-22 28-32 3-8 3-15 8-15 66-68 41-46 o 2 12 5 6-7 4-6 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 varSa aMka I0 san pRSTha / 27 1975 9-17 19 1968 32-35 23-33 6 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka jAlaura meM mahAvIra-mandira kI zilpa sAmAgrI - kA mUrti-vaijJAnika adhyayana DaoN0 mAruti nandana pra0 tivArI jinacandrasUriracita zrAvakasAmAcArI kI pUrI - prati kI khoja zrI agaracaMda nAhaTA jIrApallIgaccha kA itihAsa DaoN0 zivaprasAda jaina itihAsa lekhakoM kA AvAhAna zrI kastUramala bAMThiyA jainakalA evaM sthApatya DaoN0 mohanalAla mehatA jaina kalAtIrtha : khajurAho zrI zivakumAra nAmadeva jaina kalA pradarzanI zrI agaracaMda nAhaTA jaina tIrtha rAtAmahAvIrajI zrI bhUracanda jaina jaina tIrtha zaMkhezvarapArzvanAtha jaina tIrthaMkara aura bhilla prajAti DaoN0 devendrakumAra jaina jaina dharma evaM guru mandira jasavantalAla mehatA jainadharma kA eka vilupta sampradAya yApanIya kramaza: pro0 sAgaramala jaina 12 OM n xom na svoooaaa w 1961 1979 1974 1957 1976 1978 1972 1985 1988 1988 1968 1969 22-27 36-38 26-28 25-29 25-27 19-26 1-16 1-18 18-24 22-29 36 7 39 9 39 11 19 12 206 jainadharma kI prAcInatA jainadharma kI prAcInatA -kramaza: zrI zAMtilAla mAMDalika DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka " jainadharma kI prAcInatA tathA itihAsa jainadharma ke dhArmika anuSThAna evaM kalA tattva jainadharma meM sarasvatI jaina paramparA jaina paramparA jaina paramparA kA AdikAla -kramazaH DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 sAgaramala jaina zrImatI sudhA jaina DaoN0 mohanalAla mehatA DaoN0 indracandra zAstrI I0 san 1969 1969 1969 1978 1991 1975 1952 1959 9 vrry AM >> pRSTha 27-32 19-27 23-27 3-16 1-39 13-14 13-17 9-11 9-17 9-17 12-18 1-16 19-21 13-19 18-21 16-19 29-36 jaina paramparA kA aitihAsika vizleSaNa jaina mUrtikalA jaina mUrtikalA jainamUrtiyoM kA kramika vikAsa jaina maMdira va stUpa jaina yakSa gomukha kA pratimA nirUpaNa 1963 1963 1990 1950 1953 1972 1973 1976 pro0 sAgaramala jaina zrI avadhakizora nArAyaNa DaoN0 vinayatoSa bhaTTAcArya zrI premakumAra agravAla ku0 sudhA jaina zrI mArutinandana prasAda tivArI 4 23 24 10 4 12 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # & 4 2 12 12 12 lekha jaina lekhoM kA sAMskRtika adhyayana jaina vAstukalA : saMkSipta vivecana jaina zilpakalA aura mathurA jainazilpa kA eka viziSTa prakAra : sahastrakUTa jaina sarasvatI haMsavAhanA yA mayUravAhanA jaina sAhitya aura zilpa meM vAgdevI sarasvatI jaina sAhitya ke itihAsa kI pUrva pIThikA sAhitya ke itihAsa-nirmANa sUtra jaina sAhitya meM kaliGga jaina sAhitya meM gommaTezvara bAhubali jaina sAhitya meM stUpanirmANa kI prathA jaina saMskRti ke pratIka mauryakAlIna abhilekha jainAgama varNita tIrthaMkaroM kI bhikSuNI jainAcArya zrI kAMzIrAma jI jainoM meM mUrti aura usakI pUjA paddhatiyoM meM - vikAsa aura vikAra jaunapura kI bar3I masjida kyA jaina maMdira hai? zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI nArAyaNa dube 40 DaoN0 zivakumAra nAmadeva 28 ku0 sudhA jaina 23 zrI agaracaMda nAhaTA 25 zrI zivakumAra nAmadeva 26 DaoN0 mArutinandana prasAda tivArI zrI kastUramala bAMThiyA 20 DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla zrI amaracandra DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 harihara siMha 21 DaoN0 puSpamitra jaina ___ 24 DaoN0 azokakumAra siMha 40 zrI sumana muni ___ 11 I0 san 1989 . 1976 1972 1974 1975 1976 1969 1953 1956 1981 1970 1973 1989 1960 427 pRSTha / 18-26 16-21 16-19 16-21 18-20 30-34 18-24 11-16 3-6 1-9 16-22 17-25 17-30 30-33 11 8 9 9 9 zrI kastUramala bAMThiyA zrI agaracaMda nAhaTA * * 1968 1979 6-17 33-35 v Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 lekha jhAraDA kI jaina deviyoM kI aprakAzita pratimAeM tarkapradhAna saMskRta vAGmaya ke Adi preraka : siddhasena divAkara tAraMgA kA ajitanAtha maMdira tIrthakSetra zatruMjaya tIrthaMkara pratimAoM kI vizeSatAe~ tIrthaMkara mahAvIra kI janma bhUmi : videha kA - kuNDapura tIrthaMkara mahAvIra kI nirvANa bhUmi 'pAvA' tIrthaMkara zrI pArzvanAtha tIrthaMkara pArzvanAthaH prAmANikatA aura aitihAsikatA dakSiNa bhArata meM jainadharma aura saMskRti dakSiNa bhArata meM jainadharma, sAhitya aura tIrthakSetra dakSiNa bhAratIya zilpa meM mahAvIra darzANa meM jainadharma dAnavIratA kA kIrtimAna- vastupAla digambara AryA jinamatI kI mUrti dhArmika evaM paryaTana sthala giranAra zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 surendrakumAra Arya zrI mohana ratneza DaoN0 harihara siMha " zrI zivakumAra nAmadeva zrI gaNezaprasAda jaina >> "" DaoN0 vinodakumAra tivArI zrI gaNezaprasAda jaina "" zrI mArutinaMdana tivArI zrI mohanalAla dalAla zrI campAlAla siMghaI zrI agaracanda nAhaTA zrI bhUracanda jaina varSa 27 29 29 22 25 36 38 35 38 Aw 21 x x x m o o 24 22 24 23 10 30 aMka 11 7 4 7 11 1 12 12 I0 san 1976 1977 1978 1971 1974 1985 1986 1983 1986 1969 1973 1970 1973 1971 1959 1979 pRSTha 13-14 15-26 3-13 19-25 24-26 2-11 5-11 2-5 2-7 15-25 14-18 12-17 20-24 17-20 31-32 26-29 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekhaka varSa ___41 5 25 46 aMka 1-3 11 34 25 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha dharmaghoSagaccha kA saMkSipta itihAsa DaoN0 zivaprasAda dharmabandhu harbarTa vArana anu0 kRSNacandrAcArya dhubelA saMgrahAlaya kI advitIya jaina pratimAeM zrI zivakumAra nAmadeva nAgendragaccha kA itihAsa DaoN0 zivaprasAda nandIsena muni mahendrakumAra 'prathama' nANakIya gaccha DaoN0 zivaprasAda nAlandA yA nAgalandA paM0 becaradAsa dozI nepAla kA zAhavaMza aura unake pUrvaja muni kanakavijaya paramparAgata pAvA hI bhagavAn mahAvIra kI nirvANa bhUmi zrI balavantasiMha mehatA pallIvAlagacchIya zAMtisUri kA samaya evaM pratiSThA zrI agaracanda nAhaTA pazcimI bhArata ke jaina tIrtha DaoN0 zivaprasAda pahale mahAvIra nirvANa yA buddhanirvANa zrI kastUramala bAMThiyA zrIraMjana sUrideva pAlanapura kA prAcIna prahalaviyA jaina mandira zrI bhUracaMda jaina pAvA: kasauTI para zrI kanhaiyAlAla sarAvagI pAvA kahA~ ? gaMgA ke uttara yA dakSiNa meM munizrI mahendrakumAra jI 'prathama' pAvApura zrI jinavaraprasAda jaina >> 9 >> * * * * * * * * * * * 15 * * * * I0 san 1990 1954 1974 1995 1983 1989 1974 1951 1972 1952 1990 1959 1955 1978 1974 1970 1972 429 pRSTha 45-104 16-22 24-27 20-65 12-16 2-34 11-13 34-38 21-30 31-33 45-78 10-21 3-5 24-27 16-23 23-24 11-19 7-9 pArasanAtha 29 12 >> Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 lekha zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI amitAbha varSa aMka 2 I0 san 1960 pArzvanAtha ke do paTTadhara pArzvanAtha janmabhUmi maMdira, vArANasI kI purAtattvIya pRSTha 20-21 vaibhava 41 pro0 sAgaramala jaina DaoN0 zivaprasAda pippalagaccha kA itihAsa 47 " 77-88 65-82 83-117 48 4-6 10-12 1-3 9 10 7-9 1990 1996 1997 1966 1956 1992 15 zrI ajita muni pro0 devendra kumAra DaoN0 zivaprasAda 17 7 3-5 29-51 43 puSkara ke sambandha meM zodha puSpadaMta kyA puSpabhATa the ? pUrNimAgaccha kA saMkSipta itihAsa pUrNimAgaccha-pradhAna zAkhA aparanAma DhaMDheriyA - zAkhA kA saMkSipta itihAsa pUrNimApakSa-bhImapallIyAzAkhA kA itihAsa pethar3arAsa ke kartA kauna prabandhakoza meM upalabdha Arthika vivaraNa prajJAcakSu paM0 sukhalAla saMghavI prayAga-eka mahAn jaina kSetra prAcIna aitihAsika nagarI : jUnA (bAr3amera) prAcIna jaina tIrtha osiyA~ 10-12 4-6 44 19 38 zrI sanatkumAra raMgATiyA zrI azokakumAra siMha zrI dhanapati TuMkaliyA zrI subodhakumAra jaina zrI bhUracaMda jaina 1992 1993 1968 1986 1956 1971 1974 1977 49-66 22-35 16-20 17-26 37-39 17-19 17-21 30-32 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM | lekhaka lekha 28 30 aMka 6 10 zrI bhUracaMda jaina I0 san 1977 1979 1977 1974 1950 431 pRSTha 26-29 30-34 21-23 31-34 33-34 ku0 sudhA jaina A0 candrazekhara zAstrI 25 prAcIna jaina tIrtha : karer3A pArzvanAtha prAcIna jaina tIrtha : karer3A pArzvanAtha prAcIna jainatIrtha zrI gaMgANI prAcIna bhArata meM jaina citrakalA prAcIna bhArata meM saMskRtiyoM kA saMgharSa prAcIna bhAratIya sainya vijJAna evaM yuddha nItijaina srotoM ke AdhAra para phalavarddhikA pArzvanAtha tIrtha : eka aitihAsika dRSTi banArasa se jainoM kA sambandha 12vIM zatAbdI kI eka tIrthamAlA brahmANagaccha kA itihAsa bAhubali : cakravartI kA vijetA bIkAnerI citra-zailI kA sarvAdhika citroM vAlA - 39 32 2 zrI indrezacandra siMha zrI zivaprasAda paM0 dalasukha mAlavaNiyA zrI agaracanda nAhaTA DaoN0 zivaprasAda upAdhyAya zrI amaramuni 1988 1981 1951 1976 1997 1981 9-17 27-31 15-18 19-23 14-50 21-26 27 48 3 2 32 kalpasUtra 28 zrI agaracanda nAhaTA zrI bhUracanda jaina 34 baiMgalora kA AdinAtha jaina mandira bhagavAn zrI ajitanAtha bhagavAn ariSTanemi kI aitihAsikatA 1977 1983 1982 1971 20-24 22-23 17-20 13-18 zrI devendramuni zAstrI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 w many zramaNa : atIta ke jharokhe meM / lekha lekhaka varSa aMka bhagavAn neminAtha kA samaya-eka vicAraNIya-samasyA zrI agaracanda nAhaTA 23 3 bhagavAn neminAtha ke samaya sambandhI saMzodhana zrI agaracanda nAhaTA bhagavAn bAhubali ke prati zrI dilIpa surANA ___35 3 bhagavAn mahAvIra aura harikezI zrI samIramuni 'sudhAkara' 14 6-7 bhagavAn mahAvIra kA janma aura nirvANabhUmi zrI gulAbacandra caudharI bhagavAn mahAvIra kA janma sthAna zrI narezacandra mizra bhagavAn mahAvIra kA nirvANa zrI mahendrakumAra zAstrI bhagavAn mahAvIrakAlIna vaizAlI meM jaina dharma zrI zAMtilAla mAMDalika bhagavAn mahAvIra kI janmabhUmi zrI bhagavAnadAsa kesarI 2 bhagavAn mahAvIra kI nirvANa tithi para punarvicAra DaoN0 sAgaramala jaina 45 4-6 bhagavAn mahAvIra kI nirvANa tithi : eka punarvicAra DaoN0 aruNapratApa siMha 10-12 bhagavAn mahAvIra kI nirvANa-bhUmi : kauna sI-pAvA zrI ratilAla ma0 zAha 268 bhagavAn mahAvIra kI nirvANa-sthalI zrI anantaprasAda jaina bhagavAn mahAvIra kI pramukha AryikAeM DaoN0 azokakumAra siMha 40 6 bhagavAn mahAvIra ke gaNadhara paM0 dalasukha mAlavaNiyA 5 5 bhagavAn mahAvIra ke bAda zrI samIra muni 'sudhAkara' 15 5-6 bhagavAn mahAvIra ke samasAmayika AcArya zrI bhAgacanda jaina ___14 9 I0 san pRSTha 1972 1972 15-19 1969 12-13 1984 8-10 1962 29-31 1951 9-12 1968 3-15 1962 9-13 1968 6-8 1952 28-35 1994 254-268 1995 1-4 1975 14-18 1985 14-16 1989 30-33 1954 1-10 1964 / / 72-75 1963 9-16 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 9 10 1 lekha bhagavAn mahAvIra ke yuga kA jaina samrATa mahArAja ceTaka bhAMDavA jaina tIrtha bhArata kA prAcIna jaina kendra : kasarAvada bhArata kA sarvaprAcIna saMvat bhArata meM prAcIna jaina guphAe~ bhAratavarSa ke mUla nivAsI zramaNa bhAratIya purAtattva tathA kalA meM bhagavAna mahAvIra bhAratIya vicAra pravAha kI do dhArAe~ bhAratIya vidyAvid DaoN0 jaoNna jyArja buhalara bhAvaDAragaccha kA saMkSipta itihAsa magadha sAmrAjya kA prathama samrATa zreNika madhyapradeza ke gunA jile kA jaina purAtattva maDAhaDAgaccha kA itihAsa : eka adhyayana marudharA kA aitihAsika jainatIrtha : nAkor3A mahAkavi puSpadaMta : eka paricaya maladhArI abhayadeva aura hemacandrAcArya mahAkavi puSpadanta aura gommaTezvara bAhubali zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa zrI devendramuni zAstrI zrI bhUracanda jaina 28 DaoN0 manoharalAla dalAla 24 paM0 bhujabalI zAstrI 31 DaoN0 zivakumAra nAmadeva 27 zrI gaNezaprasAda jaina 21 zrI zivakumAra nAmadeva 26 DaoN0 mohanalAla mehatA 11 zrI kastUramala bAMThiyA 18 DaoN0 zivaprasAda 40 zrI gaNezaprasAda jaina 19 DaoN0 zivaprasAda 45 zrI bhUracanda jaina ___26 zrI gaNezaprasAda jaina 21 paM0 dalasukha mAlavaNiyA DaoN0 devendrakumAra 32 433 I0 san pRSTha 1974 . 20-24 1977 29-32 1973 28-31 1979 35 1976 15-22 1970 32-37 1974 38-46 1960 13-19 1966 13-20 1989 15-33 1968 25-34 1982 19-23 1994 31-51 1975 10-15 1970 15-19 1953 1-10 1981 13-16 40 * 400 7-9 5 6 or 4 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 I0 san 1989 1989 / 1960 1954 1981 1970 1971 1982 1966 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka mahAkavi mAgha osavAla the? zrI mAMgIlAla bhUtor3iyA 40 mahAkavi hastimalla zrI bhAgacanda jaina mahAtmA husena basarAI DaoN0 indra mahAvIrakAlIna vaizAlI DaoN0 zrIraMjana sUrideva 33 mahAvIra kI nirvANa bhUmi pAvA kI sthiti paM0 kapiladeva giri 22 mahAvIra kI nirvANa-bhUmi pAvA kI vartamAna sthiti zrI kanhaiyAlAla sarAvagI 23 mahAvIra kI vihAra bhUmi-magadha aura usakI saMskRti zrI gaNezaprasAda jaina 33 'mahAvIracaryA' graMtha sambandhI mahApaMDita rAhula jI ke-do patra zrI agaracaMda nAhaTA mahAvIra nirvANa bhUmi pAvA- eka vimarza zrI bhagavatIprasAda khetAna mahAvIra nirvANa bhUmi pAvA : eka samIkSA DaoN0 jagadIzacandra jaina mahAvIra nirvANa samvat meM zatAbdiyoM kI bhUla zrI dhanyakumAra rAjeza 21 mahAvIra ke samakAlIna AcArya zrI gokulacanda jaina 12 mahAvaiyAkaraNa AcArya hemacandra DaoN0 zrIraMjana sUrideva 22 mAMDava : eka prAcIna jaina tIrtha -kramaza: zrI zAMtilAla mAMDalika 21 mAMDava : eka prAcIna tIrtha zrI tejasiMha gaur3a ___ 22 mAlapurA kI vikhyAta jaina dAdAvAr3I zrI bhUracanda jaina 29 797 ~ ~ ~422 . pRSTha 10-14 47-49 21-25 20-25 27-33 30-31 23-27 9-10 93-98 23-25 14-21 65-69 8-13 5-14 24-30 8-12 22-23 10-12 2 6-7 10 1994 1969 1961 1971 1970 1970 u or agus 1971 1978 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka lekha varSa 30 aMka 2 zrI suzIla zrI bhUracaMda jaina AcArya sarve zrI agaracanda nAhaTA 11-12 mAMDalI kA gurumandira mithilApati namirAja mer3atA-phalaudI pArzvanAtha tIrtha yaha naI paramparA karavaTa le rahI hai rAjasthAna meM mahAvIra ke do upasarga sthala rAjasthAna meM mahAvIra maMdira rAjasthAna meM madhyayugIna jaina pratimAe~ rAjA DUMgara siMha tomara rANakapura ke jaina mandira rASTrIya ekatA aura sAhitya laMkA meM jainadharma lodravA kA kalAtmaka kalpavRkSa lodravA-jaisalamera tIrtha para zrI ghaNTAkarNa mahAvIra mandira vajrasvAmI vaDagaccha ke yugapradhAna dAdA munizekharasUri vardhamAna jaina Agama-mandira vahAvI vidroha 26 27 28 20 27 36 DaoN0 zivakumAra nAmadeva DaoN0 rAjArAma jaina zrI bhUracanda jaina DaoN0 nagendra zrI DI0 jI0 mahAjana zrI bhUracanda jaina I0 san 1978 1955 1975 1958 1975 1976 1977 1969 1976 1985 1968 1982 1981 no a or w war or go w mor or a ori pRSTha / 32-36 36-37 29-33 30-32 17-20 26-28 20-24 30-36 13-15 20-25 5-11 10-13 24-26 8-11 36-39 21-23 31-34 1956 DaoN0 indracaMdra zAstrI zrI agaracaMda nAhaTA zrI bhUracanda jaina zrI mahendrarAjA 1973 1976 1957 8 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka vikhyAta jaina tIrthaH prabhAsa pATana zrI bhUracanda jaina vigata hajAra varSa ke jaina itihAsa kA siMhAvalokana-kramaza: zrI kastUramalabAMThiyA varSa 27 __16 aMka 3 10 I0 san 1976 1965 1965 1965 pRSTha 23-26 3-11 3-14 3-19 " zrI agaracanda nAhaTA zrI ajitamuni 'nirmala' 1956 1966 17-18 25-31 vidvadvara vinayasAgara AdyapakSIya nahIM, pippalakazAkhA ke the - vizva-vyavasthA aura siddhAntatrayI vidizA se prApta jaina pratimAe~ aura rAmagupta kI aitihAsikatA vIrAvatAra vaidika paramparA kA prabhAva vaidika vAGmaya aura purAtattva meM tIrthaMkara RSabhadeva vaizAlI aura dIrghaprajJa mahAvIra vaizAlI kA santa rAjakumAra zAjApura kA purAtAttvika mahattva zilpa kalA evaM prAkRtika vaibhava kA pratIka - jaisalamera kA amarasAgara zrI zivakumAra nAmadeva zrI samantabhadra paM0 becaradAsa dozI DaoN0 rAjadeva dube pro0 vAsudevazaraNa agravAla zrI kanhaiyAlAla sarAvagI pro0 kRSNadatta bAjapeyI 25 376 12 4 388 1974 1986 1961 1987 1956 1976 1990 18-23 1-6 9-14 2-6 26-35 3-7 111-111 - 7 10-12 zrI bhUracanda jaina 1975 24-27 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha zilpa meM gommaTezvara bAhubali zuMga-kuSANakAlIna jaina zilpakalA zvetAmbara jainoM ke pUjAvidhiyoM kA itihAsa 11 zramaNa jIvana kA badalatA huA itihAsa zramaNa paramparA : eka vivecana zramaNa saMskRti kI prAcInatA zramaNa bhagavAn mahAvIra kA dIkSA darzana zravaNabelagolA ke zilAlekha, dakSiNa bhArata - meM jainadharma aura gommaTezvara zrAvastI kA jaina rAjA suhaladeva zrImadbhAgavata meM RSabhadeva zrImAlapurANa meM bhagavAn mahAvIra aura gaNadhara - gautama kA vikRta varNana saMpratikAlIna AhAr3a ke maMdira kA jIrNoddhAra stavana saMsAra kA itihAsa - tIna zabdoM meM samrATa aura sAmrAjya zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 mArutinaMdana prasAda tivArI zrI zivakumAra nAmadeva zrI kastUramala bAMThiyA "" munizrI AIdAna jI zrI ramezamuni zAstrI zrI devendramuni zAstrI paM0 zrI mallajI zrI gaNezaprasAda jaina "" zrI ramAkAnta jhA zrI agaracanda nAhaTA zrI bha~varalAla nAhaTA zrI mahendra rAjA DaoN0 Aditya pracaNDiyA 'dIti' varSa 7 2 2 2 2 2 2 2 X 32 17 7 30 21 14 19 28 12 26 29 3 32 aMka 3 10 11 12 6-7 6-7 9 4 9 8 I0 san 1981 1976 1966 1966 1956 1978 1970 1963 1968 1977 1961 1975 1978 1952 1981 437 pRSTha 10-20 22-25 4-15 2-14 30-35 3-10 3-12 44-48 13-21 14- 18 73-75 26-28 23-30 22-24 17-23 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka __ varSa pro0 candrikAsiMha 'upAsaka' 438 lekha sAranAtha-kAzI kI tapobhUmi sAranAtha ke bhagnAvazeSa sarasvatI kA maMdira sArdhapUrNimAgaccha kA itihAsa siddhakSetra bAvanagajA jI siddhasena divAkara I0 san 1950 1950 1959 1993 1986 DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla DaoN0 ziva prasAda zrI nemicanda jaina DaoN0 indracandra zAstrI 'indu' 1953 1953 1975 1951 1976 sirohI ke prAcIna jaina mandira somanAtha saurASTra kA prAcIna jainatIrtha tAladhvajagiri solaMkI-kAla ke jaina mandiroM meM jainetara citraNa sthUlabhadra sthA0 jaina sAdhvIsaMgha kA pAramparika itihAsa svayaMbhU kI gaNadhara paramparA svAmI samantabhadra jI haribhadrasUri kA samaya-nirNaya Prrore >> >> rd 2m 88 zrI bhUracanda jaina zrI kizorIlAla mazarUvAlA zrI bhUracanda jaina DaoN0 harihara siMha DaoN0 indracandra jaina zrI ajita muni DaoN0 devendrakumAra jaina pro0 padmanAbha jainI sva0 muni zrI jinavijaya jI .8 x or an amor ao ro w or on an 1977 pRSTha 25-28 26-31 5-9 42-59 2-4 25-31 29-35 9-12 18-23 24-28 30-32 9-11 31-32 31 17-23 1-32 1-30 1956 1973 1973 1952 1988 1988 40 " Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka I0 san zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka __ varSa harSapurIyagaccha aparanAma maladhArIgaccha kA saMkSipta itihAsa DaoN0 zivaprasAda hubalI kA acalagaccha jaina derAsara zrI bhUracanda jaina hubalI kA zrI zAntinAtha maMdira 34 hArIjagaccha DaoN0 zivaprasAda Origin and Development of Tirthankara Dr. Harihar Singh Images Panis and Jainas Dr. S.P. Naranga 5 3 10-12 3 1985 1983 1995 1978 439 pRSTha / 36-67 26-28 43-45 28-33 22-30 10-12 1995 87-89 8 5. samAja evaM saMskRti akSaya tRtIyA adbhuta adbhuta bhikhArI evaM mahAn dAtA adhUrA samAjavAda ananya sAthI kA viyoga anamola vANI-saMkalana arntadraSTA mahAvIra zrImatI kalAdevI jaina zrI vidyAbhikSu zrI rAjadeva tripAThI zrI satIza kumAra paM0 becaradAsa dozI mahAtmA cetanadAsa jI zrI manohara muni jI 10 32 32 1957 1965 1962 1959 1981 1980 o aumsori 40-43 15-16 29-31 59-61 __54 19 38-40 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 varSa aMka zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka munizrI mahendrakumAra jI (prathama) mahAtmA bhagavAnadIna jI zrIkRSNa 'juganU zrI raghuvIrazaraNa divAkara lekha apanA aura parAyA apane ko pahacAniye aparAdha kI auSadhi : kSamA aparigrahavAda -kramaza: 35 pRSTha 10-14 1-6 32 avoro o o om x x w or a w I0 san 1984 1981 1985 1951 1951 1951 1952 1952 1952 1953 1953 1961 1960 1958 1981 1955 9-14 12-14 18-20 34-36 25-29 3-8 8-12 11-15 23-25 41-43 22-25 2-6 35-36 47-50 12 on aparigraha athavA akarmaNyatA aparigraha aura Aja kA jaina samAja aparigraha ke tIna upadeSTA apanI paramAtma zakti ko pahacAno apane vyaktitva kI parakha kIjiye aparigraha kI naI dazA zrI gopIcanda dhArIvAla munizrI samadarzI DaoN0 gulAbacandra caudharI zrI saubhAgyamala jaina zrI je0 ena0 bhAratI zrI jamanAlAla jaina 10 33 m m 1958 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 pRSTha / 10-11 21-22 8-10 4-7 21-22 10-13 lekha aparigraha hI kyoM aparigrahavAda aparigrahavAda kA yaha upahAsa kyoM aparigrahI mahAvIra aba sAdhu samAja sa~bhale abhI to saberA hI hai ? amaravANI amRta jItA, viSa hArA asamatA miTAne kA upAya asalI dukAna/nakalI dukAna aspRzyatA aura jainadharma aspRzyatA kA pApa ahiMsaka bhArata hiMsA kI ora ahiMsaka mahAvIra Agama prakAzana meM sahayoga kauna aura kaise kare ? Agama-sAhitya meM kSetra pramANa praNAlI Agamika sAhitya meM mahAvIra caritra zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka kumArI puSpA munizrI rAmakRSNajI ma.sA0 7 12 paM0 zrI mRgendramuni jI "vainateya" 10 zrI jamanAlAla jaina 136 zrI zAdIlAla jaina 11-12 muni mahendrakumAra jI 'prathama' zrI amaracaMda jI mahArAja upAdhyAya amaramuni 33 10 zrI umeza muni DaoN0 sAgaramala jaina zrI becaradAsa dozI zrI rAmakRSNa jaina zrImatI rAjalakSmI 10 7-8 paM0 kailAzacandra zAstrI 76-7 zrI kastUramala bAMThiyA 18 6 zrI ramezamuni zAstrI 5 DaoN0 komalacanda jaina 26 1-2 I0 san 1959 1956 1959 1962 1958 1983 1954 1982 1960 1982 1955 1957 1959 1956 1967 1978 1974 25-29 22-23 20-21 34-38 54-55 51-55 48-50 16-25 18-21 28-33 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 lekha AcArya hemacandra : eka mahAn kAvyakAra AcArAMga meM samAja aura saMskRti Aja kA yuga mahAvIra kA yuga hai Aja kA yuvaka dharma se vimukha kyoM ? Aja ke sandarbha meM jaina paMcavratoM kI upayogitA zramaNa : atIta ke jharokhe meM AgamoM meM rAjA evaM rAjanIti para striyoM kA - prabhAva AcAryazrI AtmArAma jI kI Agama sevA AcArya kAlaka aura 'haMsamayUra' AcArya vidyAnanda AcArya samrATa pUjya zrI AtmArAma jI mahArAja eka aMzumAlI zrI hIrAlAla jaina ku0 mInAkSI zarmA AcArya somadeva : vyaktitva tathA kartRtva : svarUpa aura darzana AcArya zrI ramezamuni zAstrI AcArya haribhadrasUri : prAkRta ke eka sazakta racanAkAra zrI premasumana jaina AcArya hemacandra aura jaina saMskRti 11 lekhaka DaoN0 pramodamohana pANDeya zrI agaracaMda nAhaTA pRthvIrAja jaina zrI gulAbacandra caudharI DaoN0 indracandra zAstrI zrI abhayakumAra jaina sva0 DaoN0 parameSThIdAsa jaina DaoN0 omaprakAza zrI mANakacaMda pIMcA "bhAratI" DaoN0 vinodakumAra tivArI ,, varSa x m n o 24 13 1 45 37 28 VO ~ * ~ * ~ 18 19 28 38 9 34 38 38 aMka 10 10-12 x 2 2 4 12 12 4 11 4 3 7 I0 san 1973 1962 1950 1950 1994 1986 1977 1967 1968 1977 1987 1957 1982 1987 1987 pRSTha 3-8 40 39-40 24-27 26-32 3-8 11-16 19-26 3-6 3-13 20-32 30-34 26-28 8-12 2-6 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44.3 ON lekha ADambara priya nahIM dharma priya bano Atma sukha sabhI sukhoM kA rAjA Atmanita banAma parahita AdipurANa meM rAjanIti AdIza jina adhUrI jor3I Ananda AbhUSaNa bhAra svarUpa hai Arogya AryAratna zrI vicakSaNa zrIjI ma0 sA0 Alocaka Atma nirIkSaNa IsAiyoM kA mahAparva-krisamasa uttarabhArata kI sAmAjika-Arthika saMracanA : jaina Agama sAhitya ke sandarbha meM upajIvI samAja ekatA ? ekatA ? ekatA ? .& in or mux uguxo xorn zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka zrI saubhAgyamuni jI 'kumuda' 36 3 AcArya AnandaRSi jI 33 11 paM0 dalasukha mAlavaNiyA DaoN0 ramezacandra jaina 27 8 DaoN0 prakAzacandra jaina 28 4 upAdhyAya zrI amaramuni 31 8 muni mahendrakumAra 34 7 zrI saubhAgyamuni jI 368 paM0 sundaralAla jaina vaidyaratna zrI gulAbacaMda jaina __31 7 zrI vijaya muni 4 4 suzrI zarabatIdevI jaina suzrI nirmalA prItiprema pRSTha / 2-4 3-5 9-11 3-13 3-8 14-18 12-17 I0 san 1985 1982 1951 1976 1977 1980 1983 1985 1953 1980 1953 1955 1955 2-4 1 my w w 23-25 16-23 6-7 20-23 12-16 umezacandra siMha zrI bhramarajI sonI zrI rAjendrakumAra zrImAla 38 11 12 11 1987 1960 1985 12-24 33-35 22-26 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 lekha ekatA kI ora eka kadama eka nayA purohitavAda eka mahAn virAsata kI sahamati meM uThA hAtha elAcArya munizrI vidyAnanda jI kA sAmAjika darzana upAdhyAya zrI amaramuni jI : eka jyortimaya-vyaktitva osavAla aura pArthApatya sambandha kannar3a saMskRti ko jainoM kI dena karmoM kA phala kalA kA kaula kalpanA kA svarga yA svarga kI kalpanA kavi puSpadanta kI rAmakathA kaviratna zrI amaramuni jI kavivara devIdAsa : jIvana, vyaktitva evaM kRtitva kavi-svarUpa : jaina AlaMkArikoM kI dRSTi meM karmazAstravid rAmadevagaNi aura unakI racanAe~ kyA aNuvrata Andolana asAmpradAyika hai ? kyA jAtismaraNa bhI nahIM rahA or w uronun xaoar o orar zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka aMka zrI RSabhadAsa rAMkA muni surezacandra zAstrI 7 6-7 zrImahendrakumAra phusakule 36 8 zrI ratneza kusumAkara 31 2 muni samadarzI zrI mAMgIlAla bhUtor3iyA 408 pro0 ke0 esa0 dharaNendraiyA DaoN0 Aditya pracaNDiyA zrI manubhAI paMcolI zrI saubhAgyamala jaina 32 4 zrI gaNezaprasAda jaina 21 9 munizrI kAMtisAgara jI 8 5 zrI abhayakumAra jaina 28 10 DaoN0 kamalezakumAra jaina 27 7 zrI agaracaMda nAhaTA ___29 9 muni samadarzI 10 9 zrI kastUramala bAMThiyA I0 san 1959 1956 1985 1979 1982 1989 1953 1981 1954 1981 1970 1957 1977 1976 1978 1959 1960 pRSTha 22-24 27-31 11-14 23-27 21-25 24-25 39-46 20-21 1-3 17-21 24-27 8-10 12-19 8-12 11-19 23-24 29-34 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI gopIcanda dhAr3IvAla zrI kastUramala bAMThiyA varSa 16 aMka 4 I0 san 1965 - 1965 .. 1960 pRSTha / 22-25 17-21 lekha kyA jainadharma jIvita raha sakatA hai? kyA the? kyA haiM? kyA honA hai ? kyA bhagavAn mahAvIra ke vicAroM se vizvazAMti-saMbhava hai? kyA mahAvIra sAmAjika puruSa the ? kyA maiM jaina hU~? kyA yahI zikSA hai? kyA rAma kathA kA vartamAna rUpa kalpita hai| DaoN0 (ku0) maMjulA mehatA DaoN0 mohanalAla mehatA pro0 dalasukha mAlavaNiyA zrI rAjArAma jaina zrI dhanyakumAra rAjeza 3 kyA striyA~ tIrthaMkara ke sAmane baiThatI nahIM ? kyA hama aparAdhI nahIM kAnoM sunI so jhUTha saba krAMtikArI mahAvIra zrI naMdalAla mAru zrI jinendra kumAra DaoN0 ratanakumAra jaina paM0 becaradAsa dozI zrI ratnacaMda jaina zAstrI DaoN. devendrakumAra jaina zrI samIra muni munizrI candraprabhasAgara 21 21 24 ___35 33 12 15 16 15 34 or w or on gusano wa w or a 1980 1960 1952 1952 1970 1970 1973 1983 1981 1961 1964 1965 1964 1983 17-22 15-16 9-12 30-32 10-19 18-27 27-30 7-8 12-15 41-44 13-16 9-11 18-21 krAMtidarzI mahAvIra krodha aura kSamA kSamA-vANI Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 10-12 105 446 lekha garbhApaharaNa-eka samasyA garbhApaharaNa sambandhI kucha bAteM garbhApaharaNa-sambandhI spaSTIkaraNa gA~dhI jI ke mitra aura mArgadarzaka : zrImadrAjacandra grAmadAna se grAma-svarAjya grISma Rtu kA AhAra-vihAra guru nAnaka guNoM ke AgAra gRhastha ke aSTamUla guNa-tulanAtmaka adhyayana cakSuSmAna paM0 sukhalAla jI cakravartiyoM ke cakravartI zramaNa mahAvIra camatkAra ko namaskAra cAritra kI dRr3hatA cintana : samyak jIvana dRSTi caubIsaveM jaina tIrthaMkara bhagavAn mahAvIra kA janma sthAna janajAgaraNa aura jaina mahilAyeM janataMtra ke mahAn upAsaka bhagavAn mahAvIra zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI ratilAla ma0 zAha zrI agaracaMda nAhaTA zrI ratilAla ma0 zAha pro0 surendra varmA zrI nemizaraNa mittala vaidyarAja paM0 sundaralAla jaina DaoN0 indra zrI yazapAla jaina zrI azoka parAzara upAdhyAya zrI mahendrakumAra jI zrI vedaprakAza sI0 tripAThI DaoN0 ratanakumAra jaina zrI kevalamuni jI DaoN0 hukumacaMda saMgave DaoN0 sItArAma rAya DaoN0 zrIraMjana sUrideva DaoN0 indracaMdra zAstrI HMMMy TTMMMMMM 4. words 93 - I0 san 1972 1972 1972 1995 1959 1954 1954 1981 1979 1981 1981 1981 1986 1982 1989 1961 1957 pRSTha 21-25 27-28 24-27 1-4 20-24 34-36 12-25 41-43 20-24 14-15 31 11-14 26-33 28-31 1-7 27-31 3-7 325 32 6 327 37 8-9 , 42 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 aMka 10-12 lekha jarmana jaina zrAvikA DaoN0 zArloTe krAujhe jinavallabhasUri kI prAkRta sAhitya sevA jIvana aura viveka jIvana kA satya jIvana kI kalA jIvana ke do rUpa-dhana aura dharma jIvanadarzana jIvana rahasya jIvana dRSTi jIvana dRSTi jIvana meM anekAnta jIvana saMgrAma jIvana vikAsa kI preraNA: sahayoga jaina anusaMdhAna kA dRSTikoNa jaina Agama sAhitya meM janapada jaina Agama sAhitya meM varNita dAsa-prathA jaina AgamoM meM jananI evaM dIkSA zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka * zrI hajArImala bAMThiyA zrI agaracaMda nAhaTA zrI DoMgare mahArAja DaoN0 ratanakumAra jaina upAdhyAya amaramuni paM0 munizrI AIdAna jI upAdhyAya amaramuni zrI bhagavAnalAla mAMkaDa paM0 becaradAsa dozI upAdhyAya amaramuni zrI manoharamuni jI zrI bhAgacanda jaina zrI prakAza muni jI DaoN0 mahendrakumAra nyAyAcArya zrI ramezamuni zAstrI DaoN0 indrezacandra siMha DaoN0 komalacanda jaina 2. 9ar rrrrrr or I0 san pRSTha / 1997 - 83-92 1963 32-35 19801 1981 21-25 1956 3-6 1956 16-18 1980 7-9 1954 31-34 1960 18-20 1982 8-10 1959 26-28 1958 26-27 1961 36-38 1953 15-16 20-22 1990 85-92 1976 19-22 7-8 1978 41 27 10-12 3 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 lekha varSa 45 42 38 17 10 34 aMka 4-6 4-6 10 11 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 indrezacandra siMha zrI subhASamuni 'sumana' zrI kRSNalAla zarmA zrI bhaMvaramala siMghI DaoN0 sAgaramala jaina sva0 zrI agaracanda nAhaTA muni rUpacanda zrI jasakaraNa DAgA DaoN0 aruNapratApa siMha muni puNyavijaya jI zrI komalacanda jaina zrI gaNezaprasAda jaina jaina AgamoM meM mUlyAtmaka zikSA aura vartamAna sandarbha OM jaina AgamoM meM varNita jAtigata samatA jaina aura bauddha darzana : eka tulanAtmaka adhyayana jaina upAzraya vyavasthA aura karmacArI taMtra ' jaina ekatA ekatA kA prazna ekatA kA svarUpa va usake upAya ekatA saMbhava kaise? jaina ekatA : sUtra va sujhAva jaina evaM bauddha dharma meM bhikSuNI saMgha kI sthApanA jaina jJAna bhaNDAroM para eka dRSTipAta jaina aura bauddha AgamoM meM vivAha paddhati jaina tIrthaMkaroM kA janma kSatriyakula meM hI kyoM ? 34 I0 san __ 1994 1991 1987 1966 1959 1983 1983 1983 1983 1984 1953 1963 1978 1980 1983 1951 1975 mr or r >> v u 9 3 me pRSTha 162-172 63-72 6-17 27-33 35-37 1-27 1-21 28-32 22-41 1-16 1-7 18-22 21-25 15-18 2-5 21-26 14-18 * , * * * * 2 jainatva kA gaurava aura hama jainatva yA jaina cetanA jaina darzana meM nArI mukti zrI harSacanda pro0 vimaladAsa jaina ku0 candralekhA paMta 26 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 449 pRSTha 23-33 lekha jaina darzana meM samatA jaina divAkara munizrI cauthamala jI ma0 ke jaina dRSTi meM nArI kI avadhAraNA jaina dharma aura Aja kI duniyA~ jainadharma aura usakA sAmAjika dRSTikoNa " jainadharma aura darzana kI prAsaMgikatA-vartamAna paripekSya meM jainadharma aura nArI jainadharma aura yuvAvarga jainadharma aura varNa vyavasthA * * * * * zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka ____ aMka zrI abhayakumAra jaina 1 zrI vipina jArolI 2 DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI RSabhacandra zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' DaoN0 indra 43 7-9 zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' zrI pyArelAla zrImAla 'sarasa paMDita' 34 paM0 phUlacandra siddhAntazAstrI 2 6 25-28 35-36 9-18 rora re marry * 1-8 I0 san 1977 1985 1992 1964 1963 1992 1967 1983 1951 1951 1994 1972 1990 1967 1997 1972 1985 45 23 41 4-6 5 10-12 jainadharma aura sAmAjika samatA jainadharma bhaugolika sImA meM Abaddha kyoM ? jainadharma meM nArI kI bhUmikA jainadharma meM sAmAjika pravRtti kI preraNA jainadharma meM sAmAjika cintana jaina padoM meM rAgoM kA prayoga jaina parva dIpAvalI : utpatti evaM mahattva DaoN0 sAgaramala jaina zrI kanhaiyAlAla sarAvagI DaoN0 sAgaramala jaina munizrI nathamala DaoN0 sAgaramala jaina zrI pyArelAla zrImAla DaoN. vinodakumAra tivArI 3-9 35-39 15-23 20-26 144-161 34-38 1-48 20-23 1-19 11-14 2-5 48 4-6 37 2 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 44 aMka 10-12 10 pRSTha 1-7 14-19 23-25 12-17 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka varSa jaina paramparA ke vikAsa meM striyoM kA yogadAna DaoN0 aruNapratApa siMha jaina paramparA meM mahAbhArata kathA DaoN0 kalyANIdevI jAyasavAla jaina purANoM meM rAma kathA zrI gaNezaprasAda jaina jaina purANoM meM samatA zrI devIprasAda mizra jaina paurANika sAhitya meM yuddha zrI dhanyakumAra rAjeza jaina bhikSuNI-saMgha aura usameM nAriyoM ke praveza ke kaarnn| __ zrI aruNapratApa siMha jaina bhaugolika sthAnoM kI pahacAna DaoN0 premasumana jaina jaina mandira aura harijana pro0 mahendrakumAra jaina 'nyAyAcArya' jaina muni aura mA~sAhAra parihAra zrI kastUramala bAMThiyA jaina muni kyA kucha kara sakatA hai ? zrI mannUlAla jaina jaina rakSAparva : vAtsalya pUrNimA zrI bhUracaMda jaina . jaina rAjanIti meM dUtoM aura guptacaroM kA svarUpa DaoN0 ramezacandra jaina jaina rAsarAsaka-paribhASA, vikAsa aura kAvyarUpa DaoN0 premacaMda jaina jaina vAGmaya kA saMgIta pakSa / zrI pyArelAla zrImAla sarasa paMDita' 31 jaina vidyA ke niSkAma sevaka : lAlA harajasarAya jaina DaoN0 sAgaramala jaina jaina zikSaNa saMsthAoM meM dhArmika zikSA zrI dhanadeva kumAra jaina zikSA : uddezya evaM paddhatiyA~ DaoN0 zrIraMjana sUrideva 24 >> >> >> My or I0 san 1993 1989 1968 1978 1970 1982 1983 1951 1967 1982 1978 1976 1970 1979 1986 1953 1968 12-16 6-11 25-30 14-25 15-18 19-22 16-24 3-9 25-27 21-24 13-16 19-23 v rs33 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na aMka 5 jaina saMskRti jaina saMskRti aura parivAra vyavasthA jaina saMskRti aura pracAra : eka cintana saMskRti aura mahAvIra saMskRti aura rAjanIti jaina saMskRti aura vivAha jaina saMskRti kA vistAra samAja aura vaizAlI jaina samAja aura sarvodaya jaina samAja kA dharma pracAra jaina samAja ke liye naI dizA jaina samAja dvArA kAvya sevA jaina samAja vyavasthA jaina sAdhu aura harijana jaina sAdhuoM kA saMsthArUpI parigraha jaina sAhitya aura saMskRti kA janajIvana para prabhAva jaina sAhitya meM janapada zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa paM0 mahendrakumAra nyAyAcArya zrI premasumana jaina 17 zrI gajendra muni 18 zrI vijayamuni zAstrI zrI devendramuni zAstrI __ 19 zrI gokulacaMda jaina zrI devendramuni zAstrI 18 paM0 pannAlAla dharmAlaMkAra 3 santa vinobA zrI samIra muni 'sudhAkara' sAhU zAMtiprasAda jI zrI rUpacaMda jaina zrI baziSThanArAyaNa sinhA 17 zrI mAIdayAla jaina 12 ku0 sudhA jaina 25 DaoN0 acchelAla a daw 5 x xo so 5 w ga voor I0 san 1954 - 1965 1967 1962 1968 1962 1967 1952 1959 1966 451 pRSTha 3-13 38-51 30-36 33-42 24-31 8-21 31-37 36-38 38-39 12-14 3-7 20-22 32-36 14-16 9-10 15-18 15-24 1952 1966 1966 1952 1961 1974 1975 27 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka OM 6 -7 10-12 7-8 4 pRSTha 22-29 26-30 34-38 93-110 63-70 10-11 26-32 34-38 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI udayacaMda jaina - mani nemicandra zrI agaracaMda nAhaTA 7 DaoN0 azokakumAra siMha muni puNyavijaya jI DaoN0 Aditya pracaNDiyA 'dIti' | devendramuni zAstrI zrI ratilAla dIpacaMda desAI zrI rAjamala pavaiyA upAdhyAya zrI amaramuni DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI DI0 jI0 mahAjana DaoN0 devendrakumAra jaina zrI mahendrakumAra zAstrI zrIsaubhAgyamala jaina zrI gaNezaprasAda jaina 17 452 lekha jaina sAhitya meM zizu jaina siddhAntoM kA samAjavyApI prayoga jainAgamoM meM mahAvIra ke jIvanavRtta kI sAmagrI jainAcArya rAjazekharasUri : vyaktitva evaM kRtitva jaisalamera bhaNDAra kA uddhAra jaisI dRSTi vaisI sRSTi jyotirdhara mahAvIra jJAna tapasvI munizrI puNyavijaya jI jJAnadvIpa kI zikhA DhaMr3haNa RSi kI titikSA NAyakumAracariu kI sAMskRtika pRSThabhUmi tamilakSetrIya jaina yogadAna tIrthaMkara mahAvIra tIrthaMkara aura unakI zikSAyeM tIrthaMkara mahAvIra janmanA brAhmaNa yA kSatriya tIrthaMkara mahAvIra kA nirvANadivasa 'dIpAvalI' tIrthaMkara mahAvIra kA nirvANa parva 'dIpAvalI' - eka samIkSA 1-2 I0 san 1971 1967 1955 1990 1953 1982 1965 1967 1981 1982 1971 1969 1979 1964 33 19 30 10 11-14 14-18 5-10 14-16 7-10 51-55 20-23 1981 yor. 1982 15-20 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 923 I0 san 1977 . 1985 1980 453 pRSTha / 21-26 12-14 9-11 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka varSa aMka tIrthaMkaroM kI nizcita saMkhyA kyoM ? zrI ratilAla ma0 zAha tIrthaMkara mahAvIra kI zikSAoM kA sAmAjika mahattva DaoN0 vinodakumAra tivArI tyAga kA mUlya upAdhyAya amaramuni triSaSTizalAkApuruSacarita meM pratipAdita sAMskRtika - jIvana DaoN0 umezacandra zrIvAstava 43 4-6 4-6 dakSiNa hindustAna aura jainadharma paM0 dalasukha mAlavaNiyA dayA-dAna kI mAnyatA zrI satIzakumAra 'bhairava' 2 dAna kI AtmakathA zrI bhagna hRdaya 11-12 dAna sambandhI mAnyatA para vicAra zrI agaracaMda nAhaTA dArzanika puruSa munizrI rAmakRSNa 32 5 dArzanika kSitija kA dIptimAna nakSatra upAdhyAya zrI amaramuni 32 digambara rahanA kyA mahAvIra kA AcAra thA ? / zrI ratilAla ma0 zAha 27 dvisandhAnamahAkAvya meM rAjya aura rAjA kA svarUpa DaoN0 ramezacandra jaina 258 dIpamAlA : eka adhyAtmika parva paM0 zrI jJAnamuni jI mahArAja dIpAvalI : eka sAdhanA parva DaoN0 zrIraMjana sUrideva 8 1 duHkha kA janaka lobha AcArya zrI AnandaRSi 32 2 durdAnta dasyu dayA kA devatA banA zrI vIrendrakumAra jaina ___336 69-84 17-19 33-36 33-36 3-10 34 rur 333 vor or or w 1992 1950 1956 1958 1955 1981 1981 1976 1974 1955 1956 1980 1982 11-13 26-30 3-12 25-28 33-35 5-12 39-40 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka lekha varSa aMka 36 4 13 2 pRSTha 2-4 15-21 28-29 32-36 7-8 28-30 9-13 17-18 durbala ko satAnA kSatriya dharma nahIM dRr3ha pratijJa kezava devacandrakRta yaMtraprakRti kA vastra TippaNaka dharmamaya samAja racanA kI AdhArazilA-kSamApanA dharma aura yuvA pIr3hI dharma eka AdhAra : svastha samAja racanA kA punaruddhAra aura saMskRti kA navanirmANa dharma kA mAna dharma kA sarvodaya svarUpa dharma ke sthAna para saMskRti dharma ko samAja sevA se jor3A jAya dharma puruSa aura karma puruSa dhyAna yogI mahAvIra naI samAja vyavasthA namaskAramaMtra kA maulika parama artha nayA vihAna-nayA samAja narka kA prazna 18 xuan & a novux or w ar 35 I0 san 1985 1985 1979 1962 1982 1966 1950 1984 1963 1951 1985 1955 1961 1958 1955 1959 1981 munizrI mahendrakumAra 'prathama' zrI agaracanda nAhaTA munizrI nemicandajI zrImatI bInA nirmala sAdhvI zrI maMjulA paM0 dalasukha mAlavaNiyA DaoN0 Aditya pracaNDiyA paM0 cainasukhadAsa jaina kAkA kAlelakara zrI jinendra kumAra paM0 phUlacaMdajI 'zramaNa' munizrI nathamala jI kumAra priyadarzI paM0 sUrajacaMdra 'satyapremI' zrI badrIprasAda svAmI zrI saubhAgyamala jaina 14 1-2 6 ur 6 36 6-8 21-22 28-30 42-56 18-20 32-35 26-29 9 6 aan 33 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha nAgadatta nAtha kauna ? nArI aura tyAga mArga nArI utkrAnti ke masIhA bhagavAn mahAvIra nArI kA mahattva nArI kA sthAna ghara hai yA bAhara? nArI kI pratiSThA nArI ke atIta kI jhAMkI - satIprathA nArI jAgaraNa nArI jIvana kA Adarza nirgrantha-nirgranthI saMgha naitika utthAna aura zikSaNa saMsthAyeM paMjAba meM strI zikSA paMDita kauna ? paMDitaratna sukhalAla jI paM0 sukhalAla jI - eka saMsmaraNa paM0 sukhalAla jI ke tIna vyAkhyAna mAlAoM ke paThanIya graMtha : eka sukhada saMsmaraNa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka muni mahendrakumAra upAdhyAya zrI amaramuni zrI pRthvIrAja jaina darzanAcArya muni yogezakumAra zrI AIdAna jI mahArAja satyavatI jaina zrI kizorIlAla mazarUvAlA zrI gulAbacandra caudharI suzrI premakumArI divAkara DaoN. santoSakumAra 'candra' munizrI puNyavijaya jI pro0 pRthvIrAja jaina zrI rAmasvarUpa jaina mahAtmA bhagavAnadIna paM0 ke0 bhujabali zAstrI zrI devendramuni zAstrI zrI agaracanda nAhaTA varSa 36 31 35 2 2 orm m 000 32 32 32 32 aMka ov 12 10 11 12 1 5. 5. 5 I0 san 1984 1980 1951 1984 1954 1954 1951 1950 1951 1952 1966 1952 1950 1980 1981 1981 1980 455 pRSTha 2-7 12-16 14-20 24-26 30-36 35 4-8 11-18 26-31 31-34 32-37 27-30 38-40 1-4 47 28-32 57 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 lekha bhaugolika sthala paumacariu kI avAntara kathAoM meM bhaugolika sAmAgrI paumacariyaM ke kucha paumacariyaM meM anArya jAtiyA~ paumacariu meM nArI paumacariyaM meM varNita rAma kI vanayAtrA 11 padmacarita meM vastra aura AbhUSaNa padmacarita meM zakunavidyA paryAvaraNa evaM ahiMsA paryAvaraNa ke pradUSaNa kI samasyA aura jainadharma paryuSaNa parva aura Aja kI nArI paryuSaNa kA sAmAjika mahattva paryuSaNa parva para eka aitihAsika dRSTipAta paryuSaNa parva kI ArAdhanA paryuSaNa parva para do mahattvapUrNa dhArmika anuSThAna paryeSaNa mImAMsA parva aura dharma caryA pallavanareza mahendravarmana "prathama" kRta mattavilAsaprahasana meM varNita dharma aura samAja zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 ke0 RSabhacandra "" 32 DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 ke0 RSabhacandra " DaoN0 ramezacandra jaina "" DaoN0 DI0Ara0 bhaNDArI DaoN0 sAgaramala jaina suzrI zarabatIdevI jaina zrI jayanta muni paM0 munizrI rAmakRSNa jI mahArAja paM0 munizrI phUlacandra jI 'zramaNa' zrI agaracaMda nAhaTA munizrI kanhaiyAlAla jI 'kamala' zrI jayabhagavAna jaina zrI dinezacandra caubIsA varSa 18 16 18 25 16 16 25 24 43 45 7 7 7 6 7 6 7 44 aMka 12 11 6 8 9 9 11 1-3 4-6 11 11 11 11 11 11 12 1-3 I0 san 1967 1965 1967 1974 1965 1965 1974 1973 1992 1994 1956 1956 1956 1955 1956 1955 1956 1993 pRSTha 3-16 17-21 2-5 24-27 3-8 13-18 3-10 29-35 81-90 135-143 34-35 10-15 17-21 14-16 37-39 17-21 3-9 35-41 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa aMka I0 san 1950 . 42 36 28 29 I am a orm oor s zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka pArivArika jIvana sukhI kaise ho? zrImatI yamunAdevI pAThaka pANDavapurANa meM rAjanaitika sthiti suzrI rItA vizvanoI pApa kA ghaTa muni mahendrakumAra pArzvanAthacarita meM pratipAdita samAja zrI jayakumAra jaina pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna ke mArgadarzaka zrI gulAbacanda jaina paM0 sukhalAla jI pitRhIna DaoN0 indra puruSArtha ke pratIka paM0 sukhalAla jI sAhU zreyAMsaprasAda jaina paurANika sAhitya meM rAjanIti zrI dhanyakumAra rAjeza prajJAcakSu paM0 sukhalAla jI : eka paricaya zrI gulAbacanda jaina prajJApuruSa paM0 jagannAtha jI upAdhyAya kI dRSTi meM - buddha vyakti nahIM prakriyA DaoN0 sAgaramala jaina pratikriyA hai du:kha yuvAcArya mahAprajJa prajJApuruSa sAdhvIratna zrI vicakSaNa zrI jI prajJAmUrti zrI ramezamani zAstrI prabhAvazAlI vyaktitva (manovaijJAnika lekha) zrI komala jaina prAkRta hindI koza ke mahAn praNetA : paM0 haragovindadAsa zrI agaracanda nAhaTA prAgaitihAsika bhArata meM sAmAjika mUlya evaM paramparAe~ DaoN. jagadIzacandra jaina prAcIna jaina AgamoM meM rAjasva vyavasthA DaoN0 anilakumAra siMha prAcIna jaina graMthoM meM kRSi DaoN0 acchelAla yAdava 457 pRSTha / 29-33 75-86 11-13 3-9 3-5 25-29 48-49 3-13 55 / / 1985 1977 1978 1954 1982 1971 1981 23 . 46 4-6 33 166-169 2-6 1995 1982 1981 1981 1957 35 33 32 e or soos or a x 28 1977 5 10-12 1-3 1992 1996 1973 . 12-14 19-22 13-19 11-19 24-27 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 lekha parva aura dharma caryA pallavanareza mahendravarmana " prathama" kRta mattavilAsaprahasana meM varNita dharma aura samAja pArivArika jIvana sukhI kaise ho ? pANDavapurANa meM rAjanaitika sthiti pApa kA ghaTa pArzvanAthacarita meM pratipAdita samAja pArzvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna ke mArgadarzaka paM0sukhalAla jI pitRhIna puruSArtha ke pratIka paM0 sukhalAla jI paurANika sAhitya meM rAjanIti prajJAcakSu paM0 sukhalAla jI : eka paricaya prajJApuruSa paM0 jagannAtha jI upAdhyAya kI dRSTi meM buddha vyakti nahIM prakriyA pratikriyA hai duHkha prajJA puruSa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI jayabhagavAna jaina zrI dinezacandra caubIsA zrImatI yamunAdevI pAThaka rItA bizvanoI muni mahendrakumAra zrI jayakumAra jaina zrI gulAbacandra jaina DaoN0 indra sAhU zrI dhanyakumAra rAjeza zreyAMsaprasAda jaina zrI gulAbacandra jaina DaoN0 sAgaramala jaina yuvAcArya mahAprajJa sAdhvI ratna zrI vicakSaNa zrI jI varSa 7 X or w v 44 42 36 28 5 m m x 29 32 23 32 www m 46 33 32 aMka 12 1-3 7 1-3 3 11 3 g v 4-6 I0 san 1955 1993 1950 1991 1985 1977 1978 1954 1981 1971 1981 pRSTha 3-9 35-41 29-33 75-86 11-13 3-9 3-5 25-29 48-49 3-13 55 1995 166-169 1982 1981 2-6 35 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha varSa 32 8 28 .& 555 or a x a I0 san 1981 . 1957 1977 1992 1996 1973 1972 459 pRSTha / 33 12-14 19-22 13-19 11-19 24-27 29-33 43 10-12 47 24 23 11 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka prajJAmUrti zrI ramezamuni jI zAstrI prabhAvazAlI vyaktitva (manovaijJAnika lekha) zrI komala jaina prAkRta hindI koza ke mahAn praNetA : paM0haragovindadAsa zrI agaracanda nAhaTA prAgaitihAsika bhArata meM sAmAjika mUlya evaM paramparAe~ DaoN0 jagadIzacandra jaina prAcIna jaina AgamoM meM rAjasva vyavasthA DaoN0 anilakumAra siMha prAcIna jaina graMthoM meM kRSi DaoN0 acchelAla yAdava prAcIna jaina sAhitya meM utsava-mahotsava DaoN0 jhinakU yAdava prAcIna jaina sAhitya meM varNita Arthika jIvana : eka adhyayana zrImatI kamalaprabhA jaina prAcIna jaina sAhitya meM zikSA kA svarUpa DaoN0 rAjadeva dube prAcIna prAkRta graMthoM meM upalabdha bhagavAn mahAvIra kA jIvana carita DaoN0 ke0 RSabhacandra prAcIna bhArata meM aparAdha aura daMDa DaoN0 pramodamohana pANDeya prAcIna bhAratavarSa meM gaNataMtra kA Adarza zrI kanhaiyAlAla sarAvagI prANapriya kAvya ke racayitA va racanAkAla zrI agaracaMda nAhaTA prANImAtra ke vikAsa kA AdhAra jainadharma DaoN0 mahendrasAgara pracaMDiyA balabhadra aura hariNa upAdhyAya amaramuni 37 36 1986 1985 10-19 16-24 28 24 ua w w rara 24 1977 1973 1973 1972 1980 1982 3-10 17-21 9-12 17-20 16-18 23 32 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 lekha varSa zramaNa : atIta ke jharokhe meM : lekhaka DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla muni mahendrakumAra upAdhyAya zrI amaramuni aMka 10 I0 san 1954 1984 1981 pRSTha 3-9 8-10 17-23 32 9 DaoN0 yadunAthaprasAda dube 4-6 1991 21-32 3 31 ___33 battIsa prakAra kI nATyavidhi bandara kA ronA balidAna kI amara gAthA vasantavilAsakAra bAlacandra sUriH vyaktitva evaM kRtitva bAlakoM ke saMskAra nirmANa meM abhibhAvaka, zikSaka evaM samAja kI bhUmikA binA vicAre jo karai buddha aura mahAvIra bahmadatta bhaktAmarastotra : eka adhyayana bharatezavaibhava meM pratipAdita sAmAjika evaM Arthika vyavasthA bhagavAn mahAvIra bhagavAn mahAvIra bhagavAn mahAvIra aura unakA zAMti saMdeza bhagavAn mahAvIra aura jAtibheda DaoN0 sAgaramala jaina upAdhyAya amaramuni DaoN0 devasahAya triveda munizrI mahendrakumAra jI 'prathama' DaoN0 harizaMkara pANDeya 1980 1981 1979 1983 1995 26-38 12-14 30-34 40-42 7-9 10 w w zrI supArzvakumAra jaina zrI madanalAla jaina zrI mahendrarAjA jaina paM0 zrI jJAnamuni jI zrI pRthvIrAja jaina 1975 1956 1962 1955 1950 3-8 55-56 47-53 5-17 11-16 w 6-7 w Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha bhagavAn mahAvIra aura nArI jAti bhagavAn mahAvIra aura unakA upadeza adhyAtma bhagavAn mahAvIra aura yuvA bhagavAn mahAvIra aura vizvazAMti bhagavAn mahAvIra aura samatA kA AcaraNa bhagavAn mahAvIra bhagavAn mahAvIra unake jIvana kI vividha bhUmikAeM bhagavAn mahAvIra kA Adarza aura hama bhagavAn mahAvIra kA Adarza jIvana bhagavAn mahAvIra kA upadeza aura Adhunika samAja bhagavAn mahAvIra kA jIvana aura darzana bhagavAn mahAvIra kA nirvANa kalyANaka bhagavAn mahAvIra kA vicAra tathA kRtitva samasta vizva ke lie anupama dharohara bhagavAn mahAvIra kA vyaktitva zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI vimala jaina DaoN0 gulAbacandra caudharI zrI jamanAlAla jaina DaoN0 nijAmuddIna muni nemicaMda upAdhyAya amaramuni paM0 sukhalAla saMghavI zrImatI kAMtA jaina zrI pUnamacanda muNota jaina paM0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA DaoN0 sAgaramala jaina upAdhyAya amaramuni DaoN0 rAmakumAra varmA DaoN0 gulAbacandra caudharI varSa f 2 x m 2 2 x 15 14 33 35 15 34 2 36 32 45 35 31 m w 6 aMka 12 8 or or o 10 1 www 9) 6 7 115 6 1-3 1 1 6-7 I0 san 1964 1963 1982 1983 1964 1982 1952 1951 1985 1981 1994 1983 1979 1955 461 pRSTha 35-38 15-17 51-55 10- 13 30-34 5-14 9-16 33-36 22-23 17-22 14-17 2-6 36-37 41-46 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka pa 6 I0 san 1957 1959 1962 7-8 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa muni kanhaiyAlAla jI 'kamala' 8 zrI vaziSThanArAyaNa sinhA 10 DaoN0 zrIraMjana sUrideva 13 munizrI nagarAja jI 38 paM0 amRtalAla zAstrI muni vasantavijaya paM0 sukhalAla jI 26 DaoN0 maMgaladeva zAstrI zyAmavRkSa maurya zrI jJAnamuni 1986 462 lekha bhagavAna mahAvIra kA vyaktitva bhagavAn mahAvIra kA samanyavAda bhagavAn mahAvIra kI janmakAlIna paristhitiyA~ bhagavAn mahAvIra kI talasparzinI ahiMsA dRSTi bhagavAn mahAvIra kI divya dezanA bhagavAn mahAvIra kI dena bhagavAn mahAvIra kI maMgala virAsata bhagavAn mahAvIra kI mahAmAnavatA bhagavAn mahAvIra kI vyApaka dRSTi bhagavAn mahAvIra ke ATha saMdeza bhagavAn mahAvIra ke Adarza aura yathArtha kI pRSThabhUmi bhagavAn mahAvIra ke jIvana kA eka bhrAnta dRzya bhagavAn mahAvIra ke nirvANa kA 2500vAM varSa bhagavAn mahAvIra-jIvana aura siddhAnta bhagavAn mahAvIra : jIvana sambandhI pramukha ghaTanAeM bhagavAn mahAvIra : samatAdharma ke prarUpaka 1957 1964 1974 1963 1984 1964 17-23 46-50 22-26 2-4 33-34 37-40 3-9 / 9-11 29-31 28-32 14 6 15 muni zrI nagarAja jI DaoN0 jyotiprasAda jaina zrI gopIcaMda dhArIvAla zrI dharmacandra 'mukhara' DaoN0 maMgalaprakAza mehatA paM0 dalasukha mAlavaNiyA 23 6 36 1984 1964 1972 1955 1985 1974 20-22 33-46 26-31 36-40 12-15 18-27 6-7 1-2 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' zrI kastUramala bAMThiyA lekha bhagavAn yA sAmAjika krAMtikArI bhagavAn mahAvIra ke jIvana caritra varSa 11 aMka I0 san 1960 . 1964 1969 463 pRSTha / 25-27 49-63 5-22 203 3-8 14-16 bharatezavaibhava meM pratipAdita sAmAjika evaM Arthika vyavasthA bhAgyavAna andhA puruSa bhAgya banAma puruSArtha bhArata kI ahiMsaka saMskRti bhAratIya cikitsA zAstra .. bhArata kI ahiMsaka saMskRti bhAratIya darzanoM kA samanvayavAdI sthitaprajJa puruSa bhAratIya manISA ke ujjvalatama pratIka paM0 sukhalAla jI bhAratIya saMskRti bhAratIya saMskRti kA dRSTikoNa bhAratIya saMskRti kA praharI bhAratIya saMskRti meM dAna kA mahatva zrI supArzvakumAra jaina muni mahendra kumAra DaoN0 sAgaramala jaina munizrI rAmakRSNajI ma0 sA0 zrI atrideva vidyAlaMkAra munizrI rAmakRSNajI ma0 sA0 paM0 zrI vijayamuni jI aw) >> Mur ur ure a ora a mus __ 1975 1983 1985 1956 1953 1956 1981 20-23 29-34 21-25 17-27 5 / DaoN0 rAmajI siMha DaoN0 maMgaladeva zAstrI s mor or w 1981 1955 1955 1955 1969 44-46 18-31 3-16 26-28 8-16 kaviratna zrI amaramunijI zrI devendramuni zAstrI 6 12 206 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 aMka 7-9 4-6 12 4 33 464 zramaNa : atIta ke jharokhe meM .. lekha lekhaka varSa bhAratIya rAjanIti meM jaina saMskRti kA yogadAna zrI indrezacandra siMha 41 bhAratIya saMskRti kA samanvita rUpa DaoN0 sAgaramala jaina 4-5 bhAratIya saMskRti ke vikAsa meM zramaNa dhArA kA mahatva DaoN0 komalacanda jaina 35 bhigamaMgA mana DaoN0 ratanakumAra jaina bhikSuNI saMgha kI utpatti evaM vikAsa DaoN0 aruNapratApa siMha bhikSu saMgha aura samAjasevA bhikSu jagadIza kAzyapa maMgalamaya mahAvIra pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya maMdiroM ke jhagar3e aura jaina samAja zrI RSabhadAsa rAMkA 2 mana kI lar3AI upAdhyAya amaramuni 31 manuSya prakRti se zAkahArI DaoN0 mahendrasAgara pracaNDiyA mamatA mahAtmA bhagavAnadIna. 32 manuSya kI paribhASA zrI mahAvIraprasAda gairolA manuSya kI pragati ke prati bhayaMkara vidroha munizrI AIdAna jI mahArAja mahatvapUrNa jaina kalA ke prati jaina samAja kI upekSA vRtti zrI agaracaMda nAhaTA ___31 mahAkavi svayaMbhU aura nArI DaoN0 devendrakumAra jaina mahAkavi ratnAkara ke katipaya adhyAtma gIta paM0 ke0 bhujabalI zAstrI I0 san 1990 / 1994 1984 1982 1980 1950 1952 1951 / 1980 1981 1980 1980 1954 pRSTha 27-34 129-134 15-24 21-28 17-20 13-16 23-24 28-32 13-16 32-34 3-4 14-16 18-19 6 - Gm m mm_. <3 10 2 1980 1974 1968 13-14 3-7 23-25 20 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI mahezazaraNa saksenA varSa aMka I0 san 1955 . pRSTha 14-17 47 __47 36 25 24 DaoN0 USA siMha DaoN0 Aditya pracaNDiyA zrI jamanAlAla jaina zrI devendramuni zAstrI zrI bhUparAja jaina zrI subhASamuni sumana upAdhyAyazrI amaramuni jI lekha mahAtmA kanphyUziyasa mahAtmA gA~dhI kA mAnavatAvAdI rAjanItika cintana aura jainadarzana eka samIkSAtmaka adhyayana mahAmAnava mahAvIra kA jIvana pradeya mahAvIra aura unakI dezanA mahAvIra aura unake siddhAnta mahAvIra aura kSamA mahAvIra aura buddha mahAvIra kA akhaNDa vyaktittva mahAvIra kA jIvana darzana mahAvIra kA jIvana darzana mahAvIra kA darzana, sAmAjika paripekSya meM mahAvIra kA maMgala upadeza mahAvIra kA vIratva mahAvIra kA saMdeza mahAvIra kA sAmyavAda mahAvIra kI jaya 37 32 99 3ur 39 ur sr wori. 1996 1985 1974 1973 1953 1986 1981 1984 1986 1981 1962 1968 1955 1954 1954 55-59 55-59 7-9 21-24 3-8 30-34 12-16 11-16 3-14 7-9 2-9 49-50 22-27 24-34 28-31 31-33 DaoN0 sAgaramala jaina mr ow / or 19 DaoN0 harizaMkara varmA DaoN0 bhAnIrAma varmA zrI raghuvIrazaraNa divAkara zrI sundaralAla jaina DaoN0 indra w 6 5 6 9 3 3 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 varSa aMka 326 & zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI kapUracanda jaina DaoN0 mohanalAla mehatA muni surezacandra zAstrI zrI kastUramala bAMThiyA DaoN0 sAgaramala jaina sva0 zrI jinendravarNI zrI kastUramala bAMThiyA lekha mahAvIra kI vANI mahAvIra kSatriya putra the yA brAhmaNaputra ? mahAvIra ke ye uttarAdhikArI mahAvIra ke jIvana para nayA prakAza mahAvIra ke siddhAnta-yugIna saMdarbha meM mahAvIra jayantI mahAvIra bhUle ? w 12 or 336 w m E - * aet 5 * 9 ng 9 ng * * * * * 9 % mahAvIra bhUle ! mahAvIra mahAn the mahAvIra vivAhita the yA avivAhita mahilAoM kI maryAdA mAnava jAti ke abhyudaya kA parva 'dIpAvalI' mAnava jIvana kA AdhAra mAnava dharma kA sAra mAnava saMskRti aura mahAvIra I0 san __ pRSTha 1981 23-26 1974 34-38 1955 57-60 1961 31-33 1982 3-27 1984 15-19 1956 22-29 1956 4-15 1956 51-54 1957 50-52 1975 12-16 1961 32-33 1984 11-14 1950 25-27 1981 6-15 1956 22-25 1960 21-23 pro0 dalasukhabhAI mAlavaNiyA pro0 vimaladAsa koMdiyA zrI ratilAla ma0 zAha zrImatI zakuntalA mohana darzanAcArya muni yogezakumAra zrI pRthvIrAja jaina zrI jagadIzasahAya pro0 devendrakumAra jaina o w w w x Mur ur >> May a 1 32 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI kanhaiyAlAla sarAvagI zrI e0 ema0 yostana varSa 28 aMka 2 3-4 3-4 3-4 30 3 lekha mAnava saMskRti kA vikAsa maoNntesari Andolana maoNntesari zikSA ke 50 varSa maoNntesari zikSA-paddhati mA~sa kA mUlya munizrI cauthamala jI kI janma zatAbdI munizrI dezapAla : jIvana aura kRtitva mulAkAta mahAvIra se mUrta-aMkanoM meM tIrthaMkara mahAvIra ke jIvana-dRzya meghakumAra kA AdhyAtmika jAgaraNa merI kucha anubhUtiyA~ mokSa maulika cintana kI AvazyakatA yaha dharma prANa deza hai yugapuruSa AcAryasamrATa AnnadaRSi jI ma0 yugapuruSa bhagavAn mahAvIra yugInapariveza meM mahAvIra svAmI ke siddhAnta ku0 USA meharA upAdhyAya amaramuni jI zrI gulAbacanda jI DaoN0 sanatkumAra raMgATiyA zrI zaradakumAra sAdhaka DaoN0 mArutinandanaprasAda tivArI zrI vijaya muni zrI zAdIlAla jaina mmmmm 3 ruro 467 pRSTha / 3-15 67-79 61-66 38-48 22-25 24-27 62-69 2-6 / / 21-25 25-27 88-91 18 20-23 28-30 103-105 24-27 36 I0 san 1976 . 1957 1957 1957 1980 1979 1981 1985 1976 1957 1963 1958 1963 1951 1992 1951 1995 6 14 -12 11-12 14 zrI agaracaMda nAhaTA zrI raghuvIrazaraNa divAkara upAcArya zrI devendramunijI mahArAja zrI pRthvIrAja jaina DaoN0 sAgaramala jaina 26 7-9 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 lekha varSa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI indrezacandra siMha DaoN0 ke0 RSabhacandra aMka a 18 18 16 24 1-2 10 12 2 & ar ar nor I0 san 1989 1966 1967 1965 1972 1983 1980 pRSTha 26-36 8-12 9-12 32-34 16-27 14-19 13-15 zrI gaNezaprasAda jaina zrI gaNeza lalavAnI upAdhyAyazrI amaramuni 34 ___32 yuddha aura yuddhanIti rAkSasa : eka mAnava vaMza rAmakathA ke vAnara : eka mAnava jAti rAmakathAviSayaka katipaya bhrAMta dhAraNAyeM rAjagRha rAjya kA tyAga : tyAgI se bhaya rAjA megharatha kA balidAna rAmasanehI sampradAya ke reNazAkhA ke do sarAvagI AcArya rASTranirmANa aura jaina rASTrabhASA ke Adyajanaka bhagavAn mahAvIra rASTrIya vikAsa yAtrA meM jaina dharma evaM jaina patrakAroM kA yogadAna rUr3hicchedaka mahAvIra lavaNa evaM aMkuza kI devavijaya kA bhaugolika paricaya loka kalyANa ke lie zramaNa saMskRti varNa aura jAtivAda : jaina dRSTi 9 w zrI agaracaMda nAhaTA zrI mAIdayAla jaina DaoN0 ratilAla ma0 zAha 29 11 24 6 4 1978 1960 1973 12-16 49-56 28-31 36 3 n w 3 6 zrI jinendra kumAra paM0 becaradAsa dozI DaoN0 ke0 RSabhacaMdra bhikSu jagadIza kAzyapa zrI kanhaiyAlAla sarAvagI 16 n 1985 1952 1965 1949 1978 6-10 32-37 3-15 19-21 17-20 or a Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha varNa vicAra vartamAna azAnti kA ekamAtra samAdhAna ahiMsA vartamAna yuga ke sandarbha meM bhagavAn mahAvIra ke upadeza vartamAna sandarbha aura bhagavAn mahAvIra kI ahiMsA lekhaka zrI ramezacaMdra jaina zrI kastUrInAtha gosvAmI zrI kanhaiyAlAla sarAvagI DaoN0 Aditya pracaNDiyA zrI narezacandra mizra zrI jinavijayasenasUri varAMGgacarita meM aThAraha zreNiyoM ke pradhAna : eka vizleSaNa DaoN0 ramezacandra jaina varAGgacarita meM rAjanIti vardhamAna : cintana khaNDa vardhamAna se mahAvIra kaise bane ? zramaNa : atIta ke jharokhe meM vasurAjA vAdirAja sUri : vyaktitva evaM kRtitva vidvat ratnamAlA kA eka amUlya ratna vidyAdhara : eka mAnava jAti vidyAmUrti paM0 sukhalAla jI vidyAvAridhi evaM prajJAputra vimalasUri ke paumacariu kA bhaugolika adhyayana vivAha aura kanyA kA adhikAra vivAha - bhAratIyettara paramparAyeM " muni mahendrakumAra zrI udayacanda 'prabhAkara' vidyAnanda muni DaoN0 ke0 RSabhacandra paM0 dalasukha mAlavaNiyA munizrI nagarAja jI DaoN0 kAmatAprasAda mizra suzrI premakumArI divAkara DaoN0 baziSThanArAyaNa sinhA varSa 7 2 2 2 2 2 2 * Z * I m 24 34 25 35 19 15 26 25 35 28 32 18 a m 32 32 2 16 aMka 5 8 ur 6 6 5-6 7 11 4 7 5 4 4 5. 12 12 8 I0 san 1972 1983 1974 1984 1968 1964 1975 1974 1984 1977 1981 1967 1952 1981 1981 1951 1965 469 pRSTha 7-11 13-16 28-34 27-28 1-4 69-75 3-8 8-16 3-8 53 18-20 15-18 16 12-20 25-30 24-32 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 lekha 14 43 vizvazAMti kA AdhAra-gA~dhIvAda vizva ahiMsA saMgha aura pravRttiyA~ vItarAga mahAvIra kI dRSTi vIrasaMgha aura gaNadhara vaidika sAhitya meM jaina paramparA vaizAlI ke gaNataMtra kI eka jhA~kI vyakti aura samAja vyakti aura samAja vyakti pahale yA samAja zAnti kI khoja meM zAMti ke agradUta-bhagavAn mahAvIra zAsanaprabhAvaka AcArya jinaprabhasUri zAstra aura sAmAjika krAnti zikSA aura usakA uddezya zikSA kA jahara zikSA ke do rUpa zramaNa : atIta ke jharokhe meM ... lekhaka 16 zrI narendrakumAra jaina 5 DaoN0 bUlacanda jaina 14 zrI jJAna muni 10 zrI zrIraMjana sUrideva pro0 dayAnanda bhArgava DaoN0 indra zrI ratana pahAr3I DaoN0 sAgaramala jaina zrI kanhaiyAlAla sarAvagI zrI pravINaRSi jI suzrI zaziprabhA jaina 14 zrI agaracanda nAhaTA paM0 sukhalAla jI 12 zrI esa0 Ara0 zAstrI zrI umAzaMkara tripAThI .18 om uw w o xura a w or some I0 san 1965 1954 1963 1959 1957 1992 1954 1950 1982 1974 1980 1963 1976 1961 1957 1956 1955 pRSTha 19-28 37-40 6-8 / 11-13 35-38 9-13 28-30 20-24 3-4 28-31 17-19 4.9-52 13-20 9-12 34 25 31 28 4-7 30 27 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka zikSA ke sAdhana zizu aura saMskRti zrI esa0 Ara0 svAmI zubhakAmanA pro0 devendrakumAra jaina zramaNa kumArI satya jaina zramaNa aura zramaNopAsaka zrI kastUramala bAMThiyA zramaNa jIvana meM adhikaraNa kA upazamana paM0 muni kanhaiyAlAlajI ma0 'kamala' zramaNa bhagavAn mahAvIra paM0 becaradAsa dozI zramaNa bhagavAn mahAvIra kI ziSya saMpadA muni phUlacandajI 'zramaNa' zramaNa bhagavAn mahAvIra ke cAritrika alaMkaraNa-kramaza: ravizaMkara mizra PM w m * My Marr Mry or rur r - 9 I0 san 1951 - 1957 1954 1952 1967 1956 1974 1955 1982 1984 1977 1956 1950 1972 1958 1950 471 pRSTha / 13-17 10-14 31-33 23 25-29 23-27 10-17 30 1-2 1-2 18-29 16-17 9-15 6-10 73-74 15-22 33 zramaNa-saMgha zramaNa saMgha kI zikSA-dIkSA kA prazna zramaNa saMskRti aura nayA saMvidhAna zramaNa saMskRti aura nArI zramaNa saMskRti kA bhAvI vikAsa zramaNa saMskRti kA kendra-vipulAcala aura usakA par3osa DaoN0 mohanalAla mehatA paM0 munizrI surezacandra jI mahArAja | zrI pRthvIrAja jaina 1 DaoN0 komalacaMda jaina paM0 kRSNacandrAcArya zrI gulAbacandra caudharI 2 5 7 11-12 1 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 lekha zramaNa saMskRti kA sAra zramaNa saMskRti kA hArda zramaNa saMskRti kI AdhyAtmika pRSThabhUmi zramaNa saMskRti kI mUla saMvedanA zramaNa saMskRti kI pRSThabhUmi zramaNa saMskRti ke maulika upAdAna zramaNa saMskRti meM kSamA zramarasa kA strota : zrAvaka zrAvaka kise kahA jAya zrAvaka ke mUlaguNa zrAvaka gaMgadatta zrIkRSNa : eka samIkSAtmaka adhyayana "" zrI tAraNa svAmI saMvedanahInatA se sulagatI sabhyatA saMvatsarI aura AcArya zrI sohanalAla jI ma0 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI devendramuni zAstrI zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' zrI manohara munijI DaoN0 devendrakumAra jaina zrImatI urmilA jaina zrI vasantakumAra caTTopAdhyAya zrI kAnajI bhAI paTela zrI jamanAlAla jaina zrI kastUramala bAMThiyA zrI sanatkumAra jaina munizrI mahendrakumAra 'prathama' zrI dhanyakumAra rAjeza "" zrI devendra kumAra muni rAjendrakumAra 'ratneza' zrI vijJa varSa 20 16 8 23 33 13 29 18 29 36 20 20 36 6 aMka J 5 7-8 10 12 4 11 4 11 11 12 4 11 I0 san 1969 1965 1957 1972 1982 1958 1962 1978 1967 1978 1985 1969 1969 1950 1985 1955 pRSTha 8-17 2-11 35-38 16-17 3-5 9-21 9-13 13-22 10-23 3-18 14-15 27-34 26-31 29-32 14-19 30-33 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I0 san 1950 . 1950 1950 lekha saMskRti-eka vizleSaNa saMskRti kA artha saMskRti kA AdhAra-vyakti svAtaMtrya saMskRti kA prazna saMskRti kA svarUpa saMskRti kyA hai? saMskRti kI duhAI saccI kSamA saccI sanAthatA sattA kA darpa sadvicAra hetu maulika prakriyA sadA jAgrata naravIra sanatkumAra kA saundarya santa ekanAtha ke jIvana prasaMga sanmati mahAvIra aura 'sarvodaya' saphala huA samyakattva parAkrama zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa zrI gulAbacandra caudharI 1 paM0 phUlacandajI siddhAntazAstrI pro0 mahendrakumAra jI 'nyAyAcArya' pro0 vimaladAsa jaina zrI devendramuni zAstrI 15 DaoN0 nAmavara siMha 12 zrI RSabhadAsa rAMkA sAdhvIzrI kAnakumArI jI DaoN0 ravizaMkara mizra 36 upAdhyAya amaramuni jI zrI saubhAgyamuni 'kumuda' 35 sAdhvIzrI mRgAvatI evaM sAdhvI suvratA zrIjI upAdhyAya amaramuni jI ___33 DaoN0 indracandra zAstrI 5 zrI mahAvIraprasAda premI zrI rAjamala pavaiyA 32 ~ ~ ~ MMMMMMMy we lo a varor rar sox sa mw a 1950 1964 1961 1957 1981 1985 1982 1984 1981 1982 1954 1955 1981 473 pRSTha 13-16 33-34 33-36 23-27 33-34 34-39 15-18 31-32 10-12 13-16 10-11 36 10-14 11-19 51-53 1 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 lekha ____aMka 46 10-12 6 10 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 pratibhA jaina DaoN0 mohanalAla mehatA zrI RSabhadAsa rAMkA zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' muni mahendrakumAra 'prathama' zrI cimanalAla cakubhAI zAha pro0 devendrakumAra jaina pRSTha 34-41 39-44 69-72 25-28 27-30 30 52 samakAlIna jaina samAja meM nArI samatA aura samanvaya kI bhAvanA samatA ke pratIka mahAvIra samatA ke saMdezadAtA : bhagavAn mahAvIra samatAzIla bhagavAna mahAvIra samadarzI dArzanika samanvaya yA saphAI samAja kA dharma samAja meM mahilAoM kI upekSA-eka vicAraNIya viSaya samAjazAstra kI pRSThabhUmi meM jainoM ke sampradAya / sarasvatI putra sarvadharma samabhAva aura syAdvAda sarvadharmasamAnatva kI kuMjI sarvodaya aura rAjanIti sarvodaya aura hRdaya parivartana sAdhu saMsthA aura lokazikSaNa 13 31 17 32 37 11 10. I0 san 1995 1959 1958 1964 1979 1981 1952 1961 1979 1966 1981 1986 1960 1958 1958 1961 DaoN0 premacandra jaina zrI lakSmInArAyaNa 'bhAratIya' zreSThI zrI acalasiMha jI zrI subhASamuni 'sumana' zrI amaramuni jI zrI satIzakumAra zrI baziSThanArAyaNa sinhA munizrI nemicanda jI u ya oro or m oor xosa 7-10 21-23 8-19 11-19 50 10-15 18 / 29-31 32-34 35-40 37 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha sAdhu samAja kI pratiSThA sAdhvI samAja se sAmAyika aura dhyAna sAmpradAyika kadAgraha sAMskRtika parva kI sAmAjika upayogitA sirpha phaizana kI khAtira subuddhi aura durbuddhi sukha kA sAgara sukha- du:kha sumana rakha bharosA mahAvIra kA sUDA-sahelI kI premakathA sevA : eka vizleSaNa sevAvratI naMdISeNa sone kI camaka somadevasUri aura jainAbhimata varNa vyavasthA somadevasUri kI arthanIti- eka samAjavAdI dRSTikoNa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka paM0 kRSNacandrAcArya munizrI AIdAnajI DaoN0 Aditya pracaNDiyA zrI pRthvIrAja jaina sAdhvIzrI arNimA zrIjI zrI prakAza mehatA muni mahendrakumAra 'prathama' DaoN0 Aditya pracaNDiyA 'dIti' zrI kanhaiyAlAla sarAvagI zrI utsavalAla tivArI zrI bha~varalAla nAhaTA zrI devendramuni zAstrI upAdhyAya amara muni upAdhyAyazrI amara muni zrI gokulacaMda jaina zrI kRSNamurArI pANDeya varSa mo 4 35 1 32 33 36 33 31 36 42 18 32 31 13 32 aMka 7-8 4 4 Cr 11 2 4 1) 7-12 1-2 7 1 8 I0 san 1952 1953 1984 1949 1981 1981 1985 1982 1980 1985 1991 1966 1980 1980 1961 1981 475 pRSTha 61-63 21-22 4-8 27-30 16-20 23-24 7-13 22-24 9-13 10-11 25-34 26-42 14-17 8-9 9-14 24-25 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ m m m 32 m ur 26 " " n w m m 476 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekha lekhaka sneha ke dhAge zrI amaramuni jI smRti nandana zrI jinendra kumAra svabhAva parivartana yuvAcArya mahAprajJa svAmI kezavAnanda svAmI satyasvarUpajI svAmI vivekAnanda zrI zItalacandra caTarjI svapna aura vicAra muni sukhalAla sva0 paNDita jI eka calate phirate vizvakoza zrI zAdIlAla jaina strImukti, anyatairthika mukti evaM savastramukti kA prazna DaoN0 sAgaramala jaina striIzikSA suzrI kAMtA jaina hamArI pravRttiyA~ aura unakA mUlyAMkana DaoN0 indracandra zAstrI _hamAre patana kA mukhya kAraNa : hiMsA zrI nArAyaNa saksenA hamAre samAja kI bhAvI pIr3hI zrI udaya jaina hameM sAmAjika mUlyoM ko badalanA hai zrI jamanAlAla jaina harijana maMdira praveza zrI bhagatarAma jaina harivaMzapurANakAlIna samAja aura saMskRti zrI dhanyakumAra rAjeza hindI jaina kavi chatrapati : vyaktitva tathA kRtitva DaoN0 Aditya pracaNDiyA dIti' hindI jaina sAhitya kA vismRta bundelI kavi : devIdAsa DaoN0 (zrImatI) vidyAvatI jaina hemacandrAcArya kI sAhitya sAdhanA DaoN0 mohanalAla mehatA I0 san 1982 1981 1985 1951 1955 1983 1981 1997 1950 1965 1965 1952 1957 1956 1970 1984 1992 1977 pRSTha 2-7 39-40 12-18 26-31 34-35 20-21 51 113-132 23-26 32-36 16-19 16-18 13-17 58-61 3-13 1-5 29-39 27-31 7 35 6-7 2 8 10-12 7 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha 6. tulanAtmaka adhyAtma aura vijJAna - kramazaH "" anya pramukha bhAratIya darzanoM evaM jaina darzana meM - karmabandha kA tulanAtmaka svarUpa AtmA : bauddha evaM jaina dRSTi Adhunika vijJAna aura ahiMsA Adhunika vijJAna, dhyAna evaM sAmAyika iSukArIya adhyayana (uttarAdhyayana) evaM zAMtiparva - (mahAbhArata) kA pitA-putra saMvAda ujjayinI aura jainadharma "" "" "" zramaNa : atIta ke jharokhe meM "" lekhaka pro0 sAgaramala jaina DaoN0 aruNapratApa siMha zrI tejasiMha gaur3a karmaprAbhRta athavA SaTkhaMDAgama : eka paricaya- kramaza: DaoN0 mohanalAla mehatA "" ku0 kamalA jozI zrI kanhaiyAlAla sarAvagI zrI jJAnamuni jI mahArAja DaoN0 pArasamala agravAla "" >> "" "" varSa 40 48 42 24 8 47 x m w w w w w 42 16 aMka 6 4-6 4-6 11 6 7-9 1-3 4 3 4 5 6 I0 san 1989 1997 1991 1973 1957 1996 1991 1972 1964 1965 1965 1965 1965 477 pRSTha 9-19 20- 29 33-43 3-9 10-14 34-43 87-92 3-12 29-32 23-28 32-37 19-22 23-29 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM . lekhaka varSa aMka I0 san pRSTha zrI agaracanda nAhaTA zrI rAmadayAla jaina zrI komalacanda jaina 17 1-2 ___ 186 sau0 sudhA rAkhe DaoN0 komalacanda jaina 478 lekha jinadattasUri kA zakunazAstra evaM haribhadrasUri kA vyavahArakalpa jaina aura vaiSNava kAvya paramparA meM rAma jaina aura bauddha AgamoM meM gaNikA bauddha aura jaina AgamoM meM jananI jaina aura bauddha AgamoM meM jananI : eka pahalU bauddha aura jaina AgamoM meM jananI : eka spaSTIkaraNa bauddha aura jaina AgamoM meM nArI jIvana : eka aura spaSTIkaraNa jaina aura hindU jaina granthoM aura purANoM ke bhaugolika varNana kAtulanAtmaka adhyayana jaina, bauddha aura hindU dharma kA pArasparika prabhAva jaina evaM bauddha darzana meM pramANa vivecana jaina evaM bauddha pAribhASika zabdoM ke artha nirdhAraNa aura anuvAda kI samasyAyeM jaina tatvoM para zUbriga ke vicAra jaina tathA anya bhAratIya darzanoM meM sarvajJatA vicAra (kramaza:) 188 1810 19 1979 1972 1965 1967 1967 1967 1968 1950 31-33 19-22 73-84 26-33 14-17 15-19 23-24 16-17 paM0 dalasukha mAlavaNiyA 23 zrI agaracaMda nAhaTA DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 dharmacandra jaina 7 4-6 10-12 1972 1997 1992 15-20 30-59 21-40 4-6 DaoN0 sAgaramala jaina zrI kastUramala bAMThiyA zrI narendrakumAra jaina 1994 1970 1979 234-238 16-23 3-13 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha "" jainadharma aura Adhunika vijJAna jainadharma aura bauddhadharma jainadharma aura vyAvasAyika pU~jIvAda: vebara kI anudRSTi jainadharma aura hindU dharma (sanAtana dharma) kA pArasparika sambandha jainadharma : vaidika dharma ke saMdarbha meM jaina-bauddha sammata karma siddhAMta jaina saMskRti aura zramaNa paramparA jaina sammata AtmasvarUpa kA anya bhAratIya darzanoM se tarka aura bhAvanA tulanAtmaka vivecana tIrthaMkara aura Izvara ke sampratyayoM kA tulanAtmakavivecana tulanAtmaka darzana para do dRSTiyA~ triratna, sarvodaya aura sampUrNa krAnti draupadI kathAnaka kA jaina aura hindU srotoM ke AdhAra para tulanAtmaka adhyayana zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka "" DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 ramezacandra jaina zrI kRSNalAla zarmA DaoN0 sAgaramala jaina DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI rAmaprasAda tripAThI DaoN0 zAntArAma bhAlacandra deva DaoN0 (zrImatI) kamalA paMta kAkA kAlelakara DaoN0 sAgaramala jaina zrI zrIprakAza dUbe DaoN0 dhUpanAtha prasAda zrImatI zIlA siMha varSa 30 m 43 28 18 47 23 22 41 42 or 46 15 47 46 aMka 9 10-12 10 1-2 1-3 8 1 4-6 7-12 1-3 7-8 7-9 7-9 I0 san 1979 1992 1977 1966 1996 1972 1970 1990 1991 1949 1995 1964 1996 1995 479 pRSTha 3-10 1-12 3-11 65-72 3-10 8-12 23-36 29-40 35-43 31-32 87-92 17-21 44-48 76-82 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 devendrakumAra jaina zrI ramezacandra jaina 24 4 24 480 lekha paumacariu aura rAmacaritamAnasa : eka tulanAtmaka adhyayana padmacarita aura paumacariu padmacarita aura harivaMzapurANa pAtaMjala tathA jaina yoga : svarUpa evaM prakAra purANa banAma kathA sAhitya : eka prazna cinha pravRtti mArga aura nivRtti mArga | prasAda aura tIrthaMkara prAkRta ke prabandha kAvya : saMskRti prabandha kAvyoM ke sandarbha meM buddha aura mahAvIra kA parinirvANa I0 san 1973 1973 1972 1979 1970 1970 1972 pRSTha 11-14 3-7 3-7 3-15 13-9 34-36 21-24 ku0 maMgalA sAMDa DaoN0 premacaMda jaina zrI subodhakumAra jaina DaoN0 devendrakumAra jaina s: 3 92 - 9 murg DaoN0 zrIraMjana sUrideva zrI kastUramala bAMThiyA 13 3-10 8-16 25-36 20-26 24-33 bauddha aura jaina AgamoM meM jananI bauddha aura jaina AgamoM meM putravadhU bhagavAn ariSTanemi aura karmayogI kRSNa bhagavAn buddha aura bhagavAn mahAvIra bhAgavadgItA aura jainadharma bhAratIya sAhitya aura Ayurveda mmm No F5 sau0 sudhA rAkhe DaoN0 komalacanda jaina zrI devendramuni zAstrI paM0 dalasukha mAlavaNiyA zrI agaracaMda nAhaTA zrI devendramuni zAstrI 1974 1962 1962 1967 1967 1972 1965 1964 1967 19 1-2 188 24 1 164 r42 9-21 11-12 20-23 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 481 lekha zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa zrI gopIcaMda dhArIvAla 16 paM0 dalasukha mAlavaNiyA zrI lakSmIcandra jaina __ 17 aMka 10 I0 san 1965 1953 pRSTha 22-29 3-4 28-31 10 1966 DaoN0 sAgaramala jaina zrI premasumana jaina 7-9 1993 1967 1-10 3-14 18 1969 bhautikavAda va adhyAtmavAda bhautikatA aura adhyAtma kA samanvaya maharSi aravinda : jaina darzana kI dRSTi meM mahAyAna sampradAya kI samanvayAtmaka dRSTi : bhagavad gItA aura jainadharma ke paripekSya meM mahAkavi svayaMbhU aura tulasIdAsa mahAvIra aura gA~dhI kA ahiMsA darzana janajIvana ke saMdarbha meM mahAvIra aura buddha : kaivalya aura bodhi mithyAtva ina jainijma eNDa zaMkara : e kampareTiva sTaDI vardhamAna aura hanumAna vedottarakAlIna AtmavidyA aura jainadharma vaidika evaM zramaNa paramparA meM dhyAna zAstra aura zastra zvetAmbara mUlasaMgha evaM mAthurasaMgha-eka vimarza zramaNa aura brAhmaNa DaoN0 zrIraMjana sUrideva munizrI nagarAja jI 1967 5-12 3-6 6-7 DaoN0 lalitakizora lAla zrIvAstava 24 zrI sUrajacaMdra 'satyapremI' DaoN0 ajita zukadeva DaoN0 rajjana kumAra paM0 sukhalAla jI DaoN0 sAgaramala jaina pro0 indra 1972 1955 1972 1996 1949 1992 1950 w in San Seba ar 35-41 23 10-16 47-59 13-15 15-23 29-32 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 lekha zramaNa aura vaidika sAhitya meM svarga aura naraka zramaNa evaM brAhmaNa paramparA meM parameSThI pada saMskRta aura prAkRta kA samAnAntara adhyayana saMskRta zabda aura prAkRta apabhraMza samrATa akabara aura jainadharma sarvodaya aura jaina dRSTikoNa sAMkhya aura jaina darzana sAmyavAda aura zramaNa vicAradhArA sthAnAGga aura samavAyAGga - kramazaH "" sthAnAGga evaM samavAyAGga meM punarAvRtti kI samasyA syAdavAda evaM zUnyavAda kI samanvayAtmaka dRSTi hindU evaM jaina paramparA meM samAdhimaraNa : eka samIkSA hindU-banAma jaina helmuthaphona glAsanapa aura jainadharma 7- vividha adhyayana : eka sujhAva zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI dhanyakumAra rAjeza sAdhvI (DaoN0) surekhA jI zrI zrIraMjana sUrideva DaoN0 devendrakumAra jaina DaoN0 sAgaramala jaina zrI mahAvIracaMda dhArIvAla DaoN0 ramezacandra jaina zrI pRthvIrAja jaina paM0 becaradAsa dozI 33 DaoN0 azokakumAra siMha DaoN0 (ku0 ) ratnA zrIvAstava DaoN0 aruNapratApa siMha pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya zrI subodhakumAra jaina zrI mahendra rAjA varSa 23 43 27 28 48 62 15 28 15 15 47 43 44 6 21 8 aMka 10 1-3 2 8 4-6 9 vor o 10 10-12 1-3 10-12 4 12 1 I0 san 1972 1992 1975 1977 1997 1964 1977 1949 1964 1964 1996 1992 1993 1955 1970 1956 pRSTha 3-9 55-67 3-8 18-20 71-76 33-36 14-19 22-27 2-6 2-8 36-52 91-102 14-18 38-40 13-17 12-14 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha antarAyakarma apane vyaktitva kI parakha kIjiye apabhraMza kI pUrva svayaMbhU yugInakavitA apUrvarakSA aba kahA~ taka abhaya kA ArAdhaka avida pada zatArthI asura Agama jhUThe haiM kyA ? AgarA meM zrI ratnamuni zatAbdI samAroha Atma nirIkSaNa AtmabalI sAdhaka aura daivItattva Adhunika pustakAlaya Adhunika pustakAlayoM meM pustakasUcI udbhaTa vidvAn paM0 becaradAsa dozI utsarga aura apavAda upavAsa se lAbha " aem :: 9 5 5 8 9 : : : aer 9 : : 1 or 5 w or w w or wo oro no wa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka varSa aMka DaoN0 mohanalAla mehatA zrI mahendra rAjA DaoN0 devendrakumAra 185 zrI vidyA bhikSu 176 paM0 becaradAsa dozI 7 1 DaoN0 indra 5 6 maho0 vinayasAgara zrI gaNezaprasAda jaina 22 9 paM0 dalasukha mAlavaNiMyA zrIkRSNacandrAcArya ___ 15 8 7-8 zrI pArasamala 'prasUna' 18 5 munizrI saMtabAla 15. zrI mahendra rAjA I0 san 1972 1954 1967 1966 1955 1954 1954 1971 1957 1964 1967 1964 1955 483 pRSTha 3-5 27-29 5-9 12-13 8-14 1-8 26-30 30-33 56-59 12-16 9-10 9-12 37-40 37-38 37-38 30-33 27-30 1955 zrI gulAbacandra jaina munizrI puNyavijaya jI zrI atrideva gupta ___ 15 17 5 1964 1966 1954 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 lekha varSa aMka zramaNa : atIta ke jharokhe meM . lekhaka zrI esa0 esa0 gupta zrI kailAzacandra jaina DaoN0 devendrakumAra paM0 kailAzacandra jI zrI dhanadevakumAra 'sumana' eka duniyA~ aura eka dharma eka patra eka pratikriyA eka samasyA aisA kyoM ? kalakattA vizvavidyAlaya meM saMskRta kA ucca-zikSaNa kramazaH or o 20 193 1 I0 san 1957 1969 1968 1950 1954 or >> m or 4-7 25 35 / 21-25 21-26 ur ma0 ma0 vidhuzekhara bhaTTAcArya mr mm kalcurIkAlIna bhagavAn zAMtinAtha kI pratimAe~ kazmIra kI saira zrI zivakumAra nAmadeva paM0 kailAzacandra zAstrI 36 23 10 3 wdeg 2 AMur 3 1952 1952 1972 1954 1954 1954 1971 1962 1962 1978 1953 24-32 27-31 14-15 33-36 29-30 25-27 30-32 25-27 42-44 26-31 29-32 3 pro0 jI0 Ara0 jaina zrI gaMgAsAgara rAya karmoM kA phala denevAlA kampyUTara kAvya kA prayojana : eka vimarza kAvya meM loka maMgala kAvyazAstriyoM kI dRSTi meM zleSa kAza ! maiM adhyApikA hotI ! 22 13 13 zrI zreyAMsakumAra jaina suzrI zarabatI jaina Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 lekha # 6 1 18 9 28 kisakI jaya kauna bhUkhe mareMge kyA Apa asundara haiM? kyA rAvaNa ke dasa mukha the ? khoja sambandhI kucha anubhava aura samasyAyeM gaMgA kA jala leya aragha gaMgA ko dInA gajeTiyara oNpha iMDiyA meM jainI aura jainadharma gharoM meM bacce calie aura khUba calie cAturmAsa vyavasthA meM sudhAra kIjiye jaba Apa ghara se akelI nikaleM jindagI kise kahate haiM? 'jI' kI AtmakathA jIvana caritra grantha jIvana kI saccI krAnti jIvana dharma jIvita dharma zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka pro0 indracaMdra zAstrI zrI pITara phrImaina kumArI reNukA cakravartI DaoN0 ke0 RSabha candra DaoN0 dhIrendra varmA paM0 jamanAlAla jaina zrI subodhakumAra jaina zrImatI brajezakumArI yAjJika vaidyarAja paM0 sundaralAla jaina zrI annarAja jaina ku0 rUpalekhA varmA priMsa kropATakina pro0 devendrakumAra jaina zrI agaracaMda nAhaTA munizrI padmavijaya jI zrI baziSThanArAyaNa sinhA DaoN0 rAdhAkRSNan 3 ae ae7 9 ng 6 ng aet : 9 ae7 ng 8 * * ) .18 or or a vow in orar or w x na I0 san 1952 1954 1954 1967 1951 1957 1970 1957 1955 1963 1956 1955 1956 1959 1962 1960 1957 pRSTha 33-37 14-17 34-38 22-24 9-12 23-28 28-35 54-60 27-29 21-23 19-20 17 4 15-17 35-38 25-27 23-26 8 34 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aMka 4 486 lekha jaina gItoM kI paramparA jaina jyotiSa tithi patrikA jaina jJAna bhaNDAroM ke prakAzita sUcI grantha jainatva kI kasauTI jainoM ne bhI yuga kA AhvAna sunA jyortidhara do jaina vidvAn TamATara DaoNkTara alabarTa svITjara DaoN0 bhayAMNI ke vyAkhyAna DaoN0 mArIA maoNntesari 7-8 12 zramaNa : atIta ke jharokhe meM . lekhaka zrI pyArelAla zrImAla zrI vijJa zrI agaracanda nAhaTA zrI kRSNacandrAcArya zrI kastUramala bAMThiyA zrI agaracaMda nAhaTA AyurvedAcArya zrI sundaralAla jaina zrI mAIdalAla jaina zrI zrIprakAza dube zrI mahendra rAjA zrI pRthvIrAja jaina . zrI gaNezaprasAda jaina pRSTha 9-11 11-15 73-79 31-32 33-37 16-19 29-31 2 I0 san 1959 1956 1953 1950 1963 1956 1956 1957 1963 1957 1950 1971 1971 1954 1956 1955 1951 8-11 29 >> xxy vvv rrrry ur 3-4 talAka 15 2 2 8 3-4 2 2 227 22 4 19-20 18-21 29-34 26-30 20-24 9-11 30-34 7-13 27-29 dAsa, dasyu aura paNi drAviNa dIpAvalI kI jaina paramparA durbalatA kA pApa do krAntikArI jaina vidvAn do premiyoM kI yaha dIkSA paM0 mahendrakumAra nyAyAcArya zrI vinodarAya jaina zrI ratilAla dIpacaMda desAI DaoN0 mohanalAla mehatA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ varSa 4 lekha daure ke saMsmaraNa nayA aura purAnA dharma aura vidyA kA vikAsa mArga nigaMThanAtaputta nirAmiSa bhojana : eka samasyA naI pIr3hI aura dharma narasiMha mehatA nyAyocita vicAroM kA abhinandana patha-bhraSTa pArzvanAtha vidyAzrama pArzvanAtha vidyAzrama - eka sAMskRtika anuSThAna 14 11 9 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka zrI harajasarAya jaina muni surezacandra zAstrI paM0 sukhalAla jI zrI bharatasiMha upAdhyAya DaoN0 sampUrNAnanda zrI naMdalAla mAru DaoN0 indracandra zAstrI paM0 zrI jugalakizora mukhtAra zrI abhayamuni jI mahArAja pro0 vimaladAsa jaina paM0 dalasukha mAlavaNiyA paM0 becaradAsa dozI zrI mahendra rAjA . 3rma, verb - 9 - - urr I0 san 1953 1955 1963 1960 1958 1968 1954 1966 1955 1952 1949 1967 1956 1956 1956 1963 1951 2 9 m ~~ 9 9 9 km 487 pRSTha 23-26 20-22 9-17 21-23 28-33 35-38 17-20 16-21 33-36 13-23 33-34 7-8 27-29 25-26 7-9 / 28-30 21-25 pulisa pustaka sUcI 7 4 7 6 punIta smaraNa pUjya zrI jinavijayendra sUri jI pratijJA zrI devendrakumAra zAstrI zrI zaMkara muni zrI hukumacanda siMghaI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 lekha prAcyabhAratI kA adhivezana prema kA abhyAsa baccoM kI mUlabhUta AvazyakatAe bAlaka kI vyavasthApriyatA buniyAdI sudhAra bailUna meM bhagavAn mahAvIra aura dIvAlI bhagavAn mahAvIra : eka zraddhAMjali bhagavAn mahAvIra ke jIvana kI eka jhalaka bhAratIya tyauhAra bhAratIya vizvavidyAlayoM meM jaina zodha kArya bhAvanAoM kA jIvana para prabhAva bhoga tRSNA bhojana aura usakA samaya magadha meM dIpamAlikA mahAmAnava kI mAnasika bhUmikA mahAvIra jayantI kA artha zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka DaoN0 navaratna kapUra AcArya vinobA bhAve ku0 ilA khAsanavIsa DaoN0 mArIA maoNntesari zrI umAzaMkara tripAThI zrI maiksa eDAlora DaoN0 jyotiprasAda jaina DaoN0 maGgaladeva zAstrI paM0 kailAzacandra zAstrI suzrI mohinI zarmA DaoN0 gokulacaMda jainapro0 dharmendrakumAra kAMkariyA zrI gopIcaMda dhArIvAla zrI amRtalAla zAstrI muni kAMtisAgara pro0 rAjabalI pANDeya bhAI zrI baMzIdhara jI varSa Fo For 15 14 9 20 7 aa jo 4 13 aMka 1 or m J 3-4 6 4 V 6-7 10 12 11 12 as w I0 san pRSTha 1963 26-30 1949 22-23 1957 15-20 1957 49-53 1949 17-20 1955 21-28 1962 1956 1958 1952 1968 1957 1969 1956 1949 1953 1962 8 3-8 30-32 27-30 29-28 25-26 18-19 18-20 37-40 3-6 19-21 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 489 aMka 7-8 lekha bujhatI huI cinagAriyA~ mAtRbhASA aura usakA gaurava mAnava kucha to vicAra kara mAnavamAtra kA tIrtha mAnavatA ke do akhaMDa praharI merI bambaI yAtrA mUka sevikA : vijayA bahana mRtyuJjaya yaha agasta kA mahInA yaha manamAnI kaba taka yuddha aura zramaNa yuvakoM ke prati ravIndranAtha ke zikSA siddhAnta aura vizvabhAratI 'roTI' zabda kI carcA lakhanaU abhibhASaNa lekhaka aura vizvazAMti likhAI kA sastApana Po n mg x rx 5 org n or a wan war zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka munizrI suzIlakumAra zAstrI 3 DaoN0 vAsudevazaraNa agravAla munizrI mahAprabhavijaya jI mahArAja / paM0 sukhalAla jI zrI bharatasiMha upAdhyAya ___ 11 DaoN0 indra zrI zaradakumAra sAdhaka zrI mohanalAla mehatA zrI ema0 ke0 bhArilla zrI rAkeza 3 paM0 kailAzacandra zAstrI 1 zrI candanamala cAMda 21 zrI zivanAtha 6 paM0 becaradAsa dozI 18 paM0 zrI sukhalAla jI saMghavI DaoN0 esa0 rAdhAkRSNan zrI agaracanda nAhaTA I0 san 1952 . 1962 1955 1953 1960 1953 1992 1950 1956 1952 1949 1969 1955 1967 1951 1955 1958 pRSTha 35-37 9-13 23-24 1-2 14-20 11-15 40-41 14-18 7-9 31-33 12 10-12 7 10 7-8 2 9-11 o oroo or an orn 13-14 3-7 15-19 3-28 30-32 3-5 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 lekha varmA meM holI kA tyauhAra vahita aura ahita vicAroM para niyantraNa ke upAya vijaya vidyAlaya se mAtA-pitA kA sambandha vizva kaleNDara vizvakaleNDara kyoM nahIM apanAyA jAya ? vismRta paramparAe~ vairAgya ke patha para vikAsa kA mukhya sAdhana (kramaza:) "" vyAvahArika kriyAe~ zatAvadhAnI ratnacandra pustakAlaya zabdoM kI zavapUjA na ho zAka vicAra zAstroddhAra kI AvazyakatA zizu kI nidrA zaitAna zramaNa saMgha ke dasa varSa zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka suzrI nirmalA prItiprema zrI gaNezaprasAda jaina pro0 lAlajI rAma zukla ku0 satyavatI jaina zrImatI suzIlA zrI mahendrakumAra jaina pro0 veMkaTAcalam munizrI dulaharAja jI zrI hajArImala bAMThiyA paM0 sukhalAla jI kumArI AratI pAtrA DaoN0 mohanalAla mehatA munizrI nathamala jI zrI atrideva gupta vidyAlaMkAra AcArya AtmArAmajI zrImatI kamalA devI khalIla jibrAna DaoN0 indracandra zAstrI varSa 22 16 ~ ~ ~ 5 mm 12 2 13 aMka 11 10 2 3-4 4 8 5 12 10 11 3-4 12 4 10 4 I0 san 1955 1971 1950 1950 1957 1955 1955 1965 1950 1950 1950 1957 1951 1961 1951 1962 1954 1952 1962 pRSTha 30-32 20 - 23 31-35 35-38 29-32 33-37 14-18 18 17-25 13-18 11-13 23-28 31-36 15-19 33-36 41 32-34 23-33 17-19 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ E zrI kRSNa kI jIvana jhA~kI zrI jainendra gurukula, paMcakUlA zrI pArzvanAtha vidyAzrama zrI raMjanasUrideva kI kucha moTI bhUleM zrI ratnamuni : jIvana paricaya . zrI lAlAbhAI vIracanda desAI 'jayabhikkhu' saMgharSa aura AliMgana saMgharSa karanA hogA saMsAra kI cAra upamAe~ saMsAra ke dharmoM kA udaya saMskRta kaviyoM ke upanAma saccA jaina saccA vaibhava sat kA svarUpa : anekAntavAda aura vyavahAravAdakI dRSTi meM sadAcAra hI jIvana hai santa zrI gaNezaprasAda varNI saphalatA ke tIna tattva Wry 22423930 zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka ___ varSa zrI vijayamuni zAstrI pro0 indracandra zAstrI 2 zrI harajasarAya jaina zrI jugalakizora mukhtAra 18 zrI vijaya muni 15 zrI kastUramala bAMThiyA 19 DaoN0 indracandra zAstrI zrI nirmala kumAra jaina zrI premIjI DaoN0 indra zrI jagannAtha pAThaka zrI yazovijaya upAdhyAya zrI esa0 kAnta .fmorror boor rum role I0 san 1958 1951 1956 1967 1964 1968 1966 1954 1956 1954 1960 1955 1955 491 pRSTha 6-9 15-20 63-80 30-30 19-28 28-37 25-32 19-23 13-14 20-25 13-17 25-26 19-35 DaoN0 rAjendrakumAra siMha munizrI raMgavijaya jI zrI kailAzacandra zAstrI DaoN0 indracandra zAstrI ___41 1 12 12 1990 1950 1961 1961 17-25 35-37 16-18 28-30 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lekha aMka sapheda dhotI sabase pahalA pATha samasta jaina saMgha ko namra vijJapti sAMpU sarovara sAmudrika vijJAna zramaNa : atIta ke jharokhe meM lekhaka pro0 mahendrakumAra nyAyAcArya zrI kRSNacandrAcArya munizrI nyAya vijayajI zrI jaya bhikkhu zrI vijaya rAja 1964 sudhAra kA mUlamaMtra suhRdaya zrI munilAla jI sevaka sevA kA artha sevAgrAma kuTIra kA saMdeza hama kidhara baha rahe haiM? hama sau varSa jI sakate haiM? hamArA Aja kA jIvana hamArA krAntivArasA zrI jugalakizora mukhtAra zrI harasajarAya jaina pro0 indracandra zAstrI munizrI vidyAvijaya jI DaoN0 rAjendra prasAda DaoN0 indra zrI devendrakumAra jaina zAstrI zrI ratanasAgara jaina paM0 becaradAsa dozI Pr ~ 23 u urww x x x x x x x x mov - 9 Mom >> 239 v rura I0 san pRSTha 1951 21-24 1949 28-30 1966 . 34--39 1954 34-39 1954 27-29 1955 38-40 1962 9-16 66-68 1950 17-23 1950 35-38 1950 36-38 5-13 1955 31-33 1950 27-30 1954 1-8 1954 6-15 1953 28-33 1952 17-22 1965 27-33 1952 hamArI yAtrA ke kucha saMsmaraNa hamAre jAgaraNa kA zIrSAsana hRdaya kA mAdhurya-karuNA lAlA harajasarAya jaina muni surezacandra munizrI vinayacandajI Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhitya satkAra nirgrantha (aMgrejI, gujarAtI aura hindI bhASA meM prakAzita hone vAlI vArSika zodha patrikA, sampAdaka - prA0 ema0 e0 DhAMkI; DaoN0 jItendra bI0 zAha; pravezAMka varSa 1996; pRSTha 9+ 108+ 110+62; dvitIyAMka pRSTha 14+100+106+50; prakAzaka- zAradAbena cimanabhAI ejyukezanala risarca senTara, zAhIbAga, ahamadAbAda; AkAra-Dabala DimAI; mUlya - eka sau rUpayA prtyek| __prastuta aMka ahamadAbAda meM hAla ke varSoM meM sthApita eka nUtana zodhasaMsthAna zAradAbena cimanabhAI ejyukezanala risarca senTara kI zodha patrikA hai| jainadharma-darzana, sAhitya aura bhAratIya sthApatya kalA ke vizvavikhyAta marmajJa prAdhyApaka zrI madhusUdana DhAMkI tathA prAkRta bhASA evaM sAhitya ke prakANDa vidvAna, yuvA manISI DaoN0 jItendra bI0 zAha ke sampAdakattva meM prakAzita yaha zodha patrikA aba taka prakAzita jaina patrapatrikAoM meM sarvazreSTha hai| tIna bhASAoM meM prakAzita hone vAlI yaha dUsarI zodha patrikA hai| Dabala DimAI AkAra meM mudrita isa zodha patrikA meM jaina darzana,bhASA, sAhitya, kalA, itihAsa aura purAtattva Adi viSayoM para cane hae zreSTha lekhoM kA saMkalana hai| isa patrikA kI yaha vizeSatA hai ki isameM jahA~ eka ora jainavidyA ke mUrdhanya vidvAnoM ke lekhoM ko sthAna diyA gayA hai. vahIM dUsarI ora yuvA lekhakoM ke zodha lekhoM ko bhI Avazyaka mahattva pradAna kiyA gayA hai| isa patrikA kI sAja-sajjA atyanta AkarSaka aura mudraNa truTirahita hai| patrikA meM lekhoM se sambandhita citroM ko sarvazreSTha ArTapepara para mudrita kiyA gayA hai, jisase isakA mahattva aura bhI jyAdA bar3ha gayA hai| aise sundara prakAzana ke lie sampAdaka aura prakAzaka donoM hI badhAI ke pAtra haiN| ___mAnatuMgAcArya aura unake stotra : lekhaka-prAdhyApaka zrI madhusUdana DhAMkI aura jItendra zAha : prakAzaka -zAradAbena cimanabhAI ejyukezanala risarca senTara, ahamadAbAda 380004; prathama saMskaraNa 1997 I0, pRSTha 12+134; AkAra-rAyala AkTo; muuly-sdupyog| - yugAdIzvara jina RSabha ke guNastavasvarUpa bhaktAmarastotra kA jaina paramparA meM atyanta mahattvapUrNa sthAna hai| zvetAmbara aura digambara donoM hI sampradAyoM meM ise prAya: samAna pratiSThA prApta hai| isa ati mahimna stotra ke kartA zvetAmbara haiM yA digambara, unakA samaya kyA hai; isa stotra kI zloka saMkhyA 44 hai yA 48; ina sabhI praznoM kA uttara DhaMDhane kA prayAsa aba taka aneka jaina aura ajaina vidvAnoM ne kiyA hai, parantu ve koI niSpakSa aura sarvAMgINa nirNaya prastuta nahIM kara sake haiN| isa pustaka meM prAdhyApaka zrI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM madhusUdana DhAMkI ne isa stotra aura usake racanAkAra se sambandhita sabhI praznoM kA akATya sAkSyoM dvArA saTIka uttara prastuta kiyA hai| grantha ke prArambha meM pro0 jagadIza candra jaina dvArA likhita pUrvAvaloka, paM0 dalasukha mAlavaNiyA dvArA likhita parovacana evaM lekhakadvaya dvArA likhita prAstAvika atyanta mahattvapUrNa hai| vastuta: yaha pustaka ucca stara ke zodhArthiyoM ke lie mArgadarzaka kA kArya kregii| Aja kI bhISaNa maMhagAI ke yuga meM bhI isa anamola grantha ko amUlya hI vitarita karanA prakAzaka kI udAratA kA paricAyaka hai| sahI arthoM meM yaha grantha amUlya hI hai| aise grantharatna ke lekhana aura prakAzana tathA usake ni:zulka vitaraNa ke lie lekhaka, prakAzaka aura prakAzana hetu Arthika sahayoga pradAna karane vAle TrasTIgaNa sabhI abhinandanIya haiN| hindI ke mahAvIra prabandha kAvyoM kA AlocanAtmaka adhyayana-lekhikADaoN0 divya guNAzrI, prakAzaka-vicakSaNa smRti prakAzana, zrI munisuvrata svAmI jainamaMdira, dAdAsAhebanA pagalAM, navaraMgapurA, ahamadAbAda- 380009; prathama saMskaraNa maI 1998 I0, AkAra-DimAI, pRSTha- 10+275; hArDaborDa vAiDiMga, muuly-sdupyog| jisa prakAra pUrvakAla meM prAkRta-saMskRta aura apabhraMza bhASAoM meM aneka racanAkAroM ne bhagavAn mahAvIra ke caritra kA guNagAna kiyA hai usI prakAra isa yuga meM rASTrabhASA hindI meM bhI vibhinna racanAkAroM ne prabandhakAvyoM ke rUpa meM unake jIvana caritra kA varNana kiyA hai jise sAdhvIratna divyaguNAzrI jI ne apane zodha prabandha kA AdhAra banAyA hai| zodha prabandha cAra adhyAyoM meM vibhakta hai| prathama adhyAya meM 4 khaMDa haiN| inameM pUrva bhUmikA, jainadharma kI prAcInatA, tIrthaMkaroM kI paramparA meM bhagavAn mahAvIra aura AdhArabhUta prabandha kAvyoM kA sAhityika paricaya diyA gayA hai| dvitIya adhyAya meM bhagavAn kA vistRta jIvana paricaya dete hue unake pArivArikajanoM kA varNana hai| tRtIya adhyAya meM prabandhaMgranthoM ke bhAvapakSa kA vivecana hai jisake antargata unameM varNita jainadharma, rASTrIya bhAvanA, yugIna paristhitiyoM Adi kA eka sau pRSThoM meM vistRta vivecana hai| caturtha adhyAya meM vivecya prabandha granthoM ke kalApakSa para 70 pRSThoM meM prakAza DAlA gayA hai| jaina vidyA ke viziSTa abhyAsI DaoN0 zekharacanda jaina ke nirdezana meM taiyAra kiyA gayA yaha zodha prabandha vastuta: sAdhvI jI dvArA vidvat samAja ko diyA gayA eka anupama bheMTa hai| pustaka kI sAja-sajjA AkarSaka aura mudraNa truTirahita hai| grantha ko ni:zulka vitarita karanA prakAzaka kI udAratA kA paricAyaka hai| zrI lAvaNya jIvanadarzana : kAvyapraNetA-AcArya zrImad vijayasuzIla sUri prakAzaka-zrI suzIla sAhitya prakAzana samiti, rAikA bAga, jodhapura, rAjasthAna342001; prakAzana varSa- maI 1997 I0; pRSTha 8+120; AkAra-rAyala AThapejI; mUlya- 25 ruupyaa| Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM prastuta pustaka tapAgaccha ke prasiddha AcArya sva0 zrI vijayalAvaNya sUrIzvara jI mahArAja kA sarala hindI bhASA meM chandobaddha jIvana caritra hai jo unake praziSya AcArya vijayasuzIla sUri dvArA praNIta hai| maMgalAcaraNa se prArambha isa grantha meM AcAryazrI ke jIvana se sambandhita ghaTanAyeM bar3e hI sundara rUpa meM varNita haiN| saurASTradarzana nAmaka khaMDa meM ukta prAnta ke vibhinna tIrthoM kA aura anupama sAhityasAdhanA ke antargata AcAryazrI kI sAhityika kRtiyoM kA sundara vivecana hai / kRti ke anta meM racanAkAra kI prazasti aura saMdarbha granthasUcI bhI dI gayI hai / grantha kA mudraNa atyanta kalAtmaka aura truTirahita hai| zrIlAvaNyasUrimahAkAvyam : preNatA - AcArya zrImad vijayasuzIla sUri jI ma0 prakAzaka- pUrvokta, prakAzana varSa - maI 1997; pRSTha 16 + 152; AkAra-rAyala AThapejI; muuly-svaadhyaay| prastuta mahAkAvya AcAryazrI lAvaNyasUri jI mahArAja ke jIvana para AdhArita eka utkRSTa racanA hai| saMskRta bhASA meM racita isa mahAkAvya meM racanAkAra ne zakya sabhI tattvoM samAveza kiyA hai aura isa prakAra unhoMne saMskRta sAhitya ko vartamAna kAla meM apanI lekhanI se samRddha kiyA hai| isa mahAkAvya meM mUlagAthA ke sAtha usakA saMskRta aura hindI bhASA meM anuvAda bhI diyA gayA hai, jisase sAmAnyajana bhI isase lAbhAnvita ho skegeN| pustaka kI sAja-sajjA AkarSaka aura mudraNa kalApUrNa evaM nirdoSa hai| mahArASTra kA jaina samAja : lekhaka- zrI mahAvIra sAMgalIkara; prakAzaka jaina phreNDsa, 201, mumbaI-puNe mArga, ciMcavar3a pUrva, puNe 411019; prakAzana varSa - akTUbara 1998 I0; AkAra-DimAI, pRSTha- 32; mUlya 15 rUpayA / prastuta laghu pustikA meM vidvAn lekhaka dvArA gAgara meM sAgara bharane kA saphala prayAsa kiyA gayA hai| yaha pustikA 6 adhyAyoM meM vibhakta hai| ina meM prastAvanA, mahArASTra ke jaina samAja aura usake pramukha vyakti, sthAnIya jaina saMsthAoM Adi kA bahuta hI sundara vivecana hai| anta meM pariziSTa (eka) ke antargata mahArASTra kI jaina jAtiyoM aura pariziSTa (do) meM jaina saMsthAoM tathA patra-patrikAoM kI sUcI dI gayI hai| yaha pustaka vastutaH eka aitihAsika dastAveja hai ataH na kevala zodhArthiyoM balki janasAmAnya ke bhI liye paThanIya aura saMgrahaNIya hai / jJAnArNava : eka samIkSAtmaka adhyayana lekhikA - sAdhvI DaoN0 darzana latA; prakAzaka zrI zvetAmbara sthAnakavAsI saMgha, gulAbapurA ( rAjasthAna); prathama saMskaraNa 1997 I; pRSTha 20+256 AkAra - rAyala AThapejI; mUlya 150 rUpayA / prastuta pustaka sAdhvI darzanalatA jI ke zodhaprabandha kA mudrita rUpa hai jisa para Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 zramaNa : atIta ke jharokhe meM DaoN0 Ara0 sI0 dvivedI ke nirdezana meM rAjasthAna vizvavidyAlaya jayapura se unheM pIeca0 DI0 kI upAdhi prApta huI hai| zodha prabandha 5 adhyAyoM meM vibhakta hai| prathama adhyAya meM bhAratIya yoga paramparA kA vistRta paricaya diyA gayA hai jisake antargata siMdhukAlIna sabhyatA meM yoga; tApasa paraMparA, avadhUta paraMparA tapa kA yoga ke rUpa meM vikAsa, pAtaMjala yoga, rAjayoga, haThayoga, jJAnayoga, bhaktiyoga, karmayoga, jaina tathA bauddha yoga Adi kI carcA hai| dvitIya adhyAya meM granthakAra evaM grantha kA paricaya diyA gayA hai| tRtIya adhyAya meM grantha ke svarUpa va racanAzailI para prakAza DAlA gayA hai| caturtha adhyAya yogAMgavizleSaNa ke rUpa meM hai| isake antargata Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhyAna kI pAtratA - apAtratA, zuddhopayoga, bahirAtmA-aMtarAtmA-paramAtmA, dhyAna ke pratikUla sthAna, yoga sAdhanA meM dhyAna, upaniSadoM meM dhyAna saMketa, dhyAna ke bhedaprabheda Adi kI 100 pRSThoM meM carcA kI gayI hai| pAMcavAM aura aMtima adhyAya upasaMhAra svarUpa hai| isake antargata yoga ke kSetra meM AcArya zubhacandra kI dena racanAkAra para pUrvavartI granthakAroM kA prabhAva tathA uttaravartI lekhakoM para zubhacandra ke prabhAva kI carcA hai aura anta meM niSkarSa prastuta kiyA gayA hai| zodha prabandha meM do pariziSTa bhI haiM jinameM se prathama meM vartamAna kAla meM pracalita vibhinna dhyAna paddhatiyoM- vipazyanA, prekSAdhyAna, samIkSaNa dhyAna, bhAvAtIta dhyAna tathA rajanIza dvArA nirUpita dhyAna paddhatiyoM Adi kI sakSipta carcA hai| aMtima pariziSTa meM saMdarbha granthoM kI sUcI dI gayI hai jo atyanta mahattvapUrNa hai| pro0 dayAnanda bhArgava dvArA likhita Amukha evaM DaoN0 chaganalAla zAstrI kA paryavalokana pustaka ke mahattva ko dviguNita kara dete haiN| eka zvetAmbara sAdhvI dvArA eka digambara AcArya ke grantha ko apane zodha prabandha kA AdhAra banAnA hI atyanta AhalAdaka hai| aise prAmANika grantha ke lekhana va prakAzana ke lie lekhikA aura prakAzaka saMsthA donoM hI dhanyavAda ke pAtra haiN| adhyAtma upaniSad bhAga 1-2 : racanAkAra-mahopAdhyAya yazovijaya gaNi; saMskRta va gujarAtI bhASA meM TIkAkAra va saMpAdaka muni yazovijaya jI; saMzodhaka AcArya jagaccandrasUrIzvara jI evaM jayasundaravijaya jI gaNi; prakAzaka - zrI andherI gujarAtI jaina saMgha, karamacaMda jaina pauSadhazAlA, 106, esa0 bI0 roDa, irlAbrija, aMdherI (pazcima) mumbaI - 56; prakAzana varSa - vi0 saM0 2054; prathama bhAga - pRSTha 27+153; dvitIya bhAga 21 + 154 se 367; donoM bhAgoM kA mUlya 190 rUpayA; AkAra - rAyala ATha pejI / zvetAmbara paramparA ke zreSTha racanAkAroM meM tapAgacchIya mahopAdhyAya yazovijaya jI kA nAma atyanta Adara ke sAtha liyA jAtA hai| unake dvArA racita aneka racanAoM meM adhyAtmaupaniSad bhI eka hai| isa kRti para vartamAna yuga meM tapAgaccha ke hI vidvAn muni zrI yazovijaya jI ne saMskRta bhASA meM adhyAtma vaizAradI TIkA aura gurjara bhASA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM meM adhyAtma prakAza vyAkhyA kI racanA kI hai jinakA saMzodhana AcArya zrI jagaccandra sUrIzvara jI mahArAja evaM zrI jayasundaravijaya jI gaNi ne kiyA hai| prastuta pustaka na kevala adhyAtma premIjanoM balki zodhArthiyoM ke lie bhI atyanta upayogI hai| pustaka kI sAja-sajjA atyanta AkarSaka tathA mudraNa doSarahita hai| yaha pustaka pratyeka pustakAlaya ke lie saMgrahaNIya hai| nirgrantha paramparA meM caitanya ArAdhanA : AcAryazrI nAneza; prakAzakazrI akhila bhAratavarSIya sAdhumArgI jaina saMgha, samatAbhavana, bIkAnera; prathama saMskaraNa 1997 I0; AkAra-DimAI; pRSTha 8+87; mUlya-10 ruupyaa| bAhyADambaroM se digbhrAnta azAntacitta mAnava ko apanA dhyAna caitanya kI ora lagAne se hI saccI zAMti prApta ho sakatI hai| mAnava apane cAroM ora svanirmita parigraharUpI jAla meM svayaM phaMsa jAtA hai aura prayAsa karane para bhI usase chUTa nahIM paataa| yadi mAnava Aja bhI mahAvIra ke upadezoM para cale, to usakI aneka samasyAyeM svata: hala ho jaayeNgii| prastuta pustaka samatAvibhUti AcArya nAneza ke pravacanoM kA saMgraha hai| isameM unhoMne atyanta sarala kintu sAragarbhita bhASA meM apane vicAra vyakta kiye haiM jo na kevala jaina samAja balki sabhI manuSyoM ke lie preraNAdAyI hai| pravacanaparva : pravacanakAra - AcAryazrI vidyAsAgara jI; prakAzaka - munisaMgha sAhitya prakAzana samiti, kaTarA bAjAra, sAgara, madhyapradeza; prathama saMskaraNa 1993, pRSTha 144, AkAra-DimAI, mUlya -10 ruupyaa| prastuta pustaka meM santa ziromaNi AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja dvArA paryuSaNaparva para diye gaye pravacanoM kA saMkalana hai| zAstroM ke gUr3ha rahasyoM ko atyanta sarala bhASA meM janasAmAnya ke samakSa prastuta kara use bodhagamya banA denA AcAryazrI kI vizeSatA hai| isa pustaka meM unhoMne pAramparika dRSTAntoM kI apekSA mAnavajIvana kI dainika ghaTanAoM ke udAharaNoM se apane kathana ko puSTa kiyA hai, jisase unakA hRdaya para sIdhA prabhAva par3atA hai| pustaka sabhI ke lie paThanIya hai| isakI sAja-sajjA AkarSaka tathA mudraNa truTirahita hai| sAgaranA smaraNa tIrthe (gujarAtI), lekhaka - AcArya manoharakIrti sAgarasUri tathA DaoN0 kumArapAla desAI; saMpA0 - munizrI ajayakIrtisAgara evaM munizrI vinaya kIrtisAgara; prakAzaka - zrI avicala grantha prakAzana samiti, prApti sthAna - zrImad buddhisAgarasUrIzvara jI jaina samAdhi maMdira, sTezana roDa, bIjApura-382 870; pRSTha 12+310. zvetAmbara mUrtipUjaka gacchoM meM tapAgaccha kA Aja sarvopari sthAna hai| isa gaccha Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM kI vibhinna zAkhAoM meM sAgara saMvigna zAkhA bhI eka hai| unnIsavIM zatAbdI ke aMtima caraNa evaM bIsavIM zatAbdI ke prathama caraNa meM hue adhyAtmayogI, prakhara cintaka, zaMtAdhika granthoM ke racayitA AcArya buddhisAgara sUri tapAgaccha kI isI zAkhA ke the| AcArya buddhisAgara sUri ke pazcAt unake paTTadhara kIrtisAgara sUri hue| sAgarasaMvigna zAkhA ke vartamAna gacchanAyaka zrI subodhasAgara sUri inhIM ke paTTadhara haiN| prastuta grantha kA prakAzana AcArya kIrtisAgara sUri kI janma zatAbdI aura vartamAna gacchanAyaka zrI subodhasAgara jI mahArAja kI AcAryapada rajatajayantI mahotsava (saM0 2023-2047) ke avasara para kiyA gayA hai| sarvazreSTha ArTapepara para mudrita sampUrNa grantha meM buddhisAgara sUri, AcArya kIrtisAgara sUri aura AcArya subodhasAgara sUri ke jIvana ke vividha pahaluoM para vistAra se prakAza DAlA gayA hai| pustaka meM saikar3oM raMgIna evaM sAde citra diye gaye haiN| anta meM zrImad buddhisAgarasUri jaina samAdhi maMdira kA sacitra vivaraNa diyA gayA hai| atyadhika lAgata se nirmita yaha grantha pratyeka. zraddhAlu upAsakoM ke liye saMgrahaNIya hai| rAmAyaNano rasAsvAda : pravacanakAra-pUjya AcAryazrI rAmacandra sUri jI ma0; saMpAdaka-AcAryazrI vijayakIrtiyazasUrIzvara jI mahArAja; prakAzaka- sanmArga prakAzana, zvetAmbara mUrtipUjaka tapAgaccha jaina ArAdhanA bhavana, pAchIyAnI pola, rilIpha roDa, ahamadAbAda - 380 001, dvitIya saMskaraNa 1995 I0, pRSTha 460; AkAra - DimAI; mUlya 75 ruupyaa| ... hindU paramparA kI bhAMti jaina paramparA meM bhI prAcIna kAla se hI rAma kI kathA atyanta lokapriya rahI hai aura isakA pramANa hai prAkRta, saMskRta, apabhraMza, gajarAtI, rAjasthAnI Adi vibhinna bhASAoM meM vibhinna jaina racanAkAroM dvArA rAma ke caritra kA vrnnn| prastuta pustaka tapAgacchIya saMghanAyaka, pUjya AcArya vijayarAmacandra sUri dvArA rAmAyaNa para diye gaye pravacana kA dvitIya saMskaraNa hai| isameM 10 adhyAyoM meM dazaratha, unakI rAniyoM, rAma ke rAjyAbhiSeka kI taiyArI, rAma ko vana bhejane kA nizcaya, bharata kA rAjyAbhiSeka, sItAapaharaNa, mahAsatI aMjanAsundarI, laMkAvijaya, ayodhyA meM rAmarAjya, sItA para AkSepa aura anta meM sItA kA divya aura rAma ke nirvANa kA varNana kiyA gayA hai| sampUrNa pustaka meM rAmAyaNa ke pramukha pAtroM - dazaratha, kauzalyA, kaikeyI, rAma, lakSmaNa, sItA, bharata, lavaNa, aMkuza, rAvaNa, vibhISaNa, maMdodarI, pavanaMjaya, mahAsatI aMjanAsundarI, hanumAna, jaTAyu, nArada Adi ke jIvana-sambandhI vividha ghaTanAoM aura AdarzoM ko darzAte hue unase mAnava jIvana ko UrdhvagAmI banAne kI preraNA dI gayI hai| gajarAtI bhASA meM hone ke kAraNa hindI bhASI isake svAdhyAya ke lAbha se vaMcita rheNge| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 zramaNa : atIta ke jharokhe meM pustaka kI sAja-sajjA sundara aura mudraNa nirdoSa hai| pakke bAiMDiMga vAlI isa pustaka kA mUlya lAgata mAtra rakhA gayA hai jo prakAzaka kI udAratA kA paricAyaka hai| ___ adhyAtma kI anUThI patrikA svAnubhUtiprakAza niHzulka prApta kareM zrI satzruta prabhAvanA TrasTa, bhAvanagara dvArA svAnubhUtiprakAza nAmaka eka mAsika patrikA kA prakAzana kiyA jAtA hai| yaha patrikA jina maMdiroM, zodha saMsthAoM, pustakAlayoM, vidvAnoM, pravacanakAroM evaM tattvajijJAsUoM ko ni:zalka pratimAha bhejI jAtI hai| jo bhI saMsthAyeM yA svAdhyAya premI ukta yojanA kA lAbha lenA cAhate hoM ve apanA pUrA patA pinakoDa ke sAtha sApha-sApha akSaroM meM likha kara nimnalikhita pate para bhejeN| saMpAdaka - svAnubhUtiprakAza zrI satzruta prabhAvanA TrasTa, 580, jUnI mANeka bADI, bhAvanagara - 364001 (gujarAta rAjya) DAka TikaTa bhejakara sat-sAhitya niHzulka maMgA leM AdhyAtmika satpuruSa zrI kAnajI svAmI ke pravacanoM kI zrRMkhalA meM AcArya kundakunda kRta granthAdhirAja samayasAra (gAthA 237 se 307) para hae pravacanoM kA saMkalana "pravacana ralAkAra bhAga-8" (pRSTha 446 kImata 20/- rU.) tathA "niyamasAra" (gAthA 3, 8, 9, 10, 14, 15) para hue pravacana "kAraNazuddhaparyAya" (pRSTha 124 kImata 6/-rU0) maganamala saubhAgamala pATanI phemilI ceriTebala TrasTa kI ora se munirAjoM, brahmacAriyoM, maMdiroM, saMsthAoM, mumukSuoM ko svAdhyAyArtha ni:zulka bheMTa svarUpa bhejI jA rahI hai| icchuka mahAnubhAva DAka kharca ke 4/- (cAra rUpayeM) ke sApha-suthare (phreza) TikaTa bhejakara niHzulka maMgA leveN| TikaTa bhejane kI aMtima tithi 31 janavarI 99hai| - ni:zulka sAhitya vitaraNa vibhAga zrI ToDaramala smAraka bhavana, e-4 bApUnagara, jayapura 302 015 (rAja.) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM sAbhAra prApta 1. jIvana nirmANa - pravacanakAra - pU0 AcArya zrI rAjayazasUri jI ma0 sA0, saMpA0 muni vizrutayazavijaya jI ma0 sA0; prakAzaka - labdhi vikrama saMskRti kendra, TI/7e zAMtinagara, ahamadAbAda 380 013, pRSTha 165, dvitIya saMskaraNa 1998 I0, sAija ddimaaii| 2. rAjaciMtanikA - cintanakAra - pU0 AcArya rAjayazasUri jI ma0 sA0, prakAzaka - zrI AlaMdUra jaina saMgha, cenaI, prathama saMskaraNa 1998 I0, pRSTha 48, pAkeTa saaij| 3. An out Line of Jainism-Author - Acharya Rajayash Surishwar Ji Maharaj. Publisher - Shri Labdhi Vikram Sanskruti Kendra. T/7 A, Shanti nagar Society, Ahmedabad - 380 013 Pocket size. . 4. zrI tattvasAra vidhAna - zrI rAjamala pavaiyA, saMpA0 zrI nAthUlAla jI zAstrI; prakAzaka - zrI bharata pavaiyA, saMyojana - tArAdevI pavaiyA granthamAlA, 44 ibrAhimapurA- bhopAla - 462 00 1; pRSTha 48; prathama saMskaraNa janavarI 1998 I0, mUlya - 6 ruupye| 5. zrI tattvAnuzAsana vidhAna - zrI rAjamala pavaiyA; saMpA0 DaoN0 devendrakumAra zAstrI; prakAzaka - pUrvokta, pRSTha 200; prathama saMskaraNa julAI 1997 I0; mUlya 25 ruupye| 6. zrI tattvajJAna taraMgiNI vidhAna - zrI rAjamala pavaiyA; saMpA0 DaoN0 devendrakumAra zAstrI; prakAzaka-pUrvokta; pRSTha 384; prathama saMskaraNa - agasta 1997 I0; mUlya 40 ruupye| 7. jainAgama navanIta praznottara (AcArAMgasUtra) puSya 3 -4- praznottara lekhaka - zrI tiloka muni jI mahArAja; prakAzaka - zrI jainAgama navanIta prakAzana samiti, C/ 0 zrI lalitacandra maNilAla seTha, zaMkhezvaranagara, ratanapara, posTa-jorAvara nagara, jilA - surendranagara - 363 020, gujarAta; prathama saMskaraNa - apraila 1989 I0; pRSTha 388; mUlya 20 ruupye| 8. samyagjJAna-dIpikA - racayitA - kSullaka dharmadAsa jI; hindI anuvAdapaM0 phUlacanda jI siddhAntazAstrI; prakAzaka - zrIvItarAga sat sAhitya prasAraka TrasTa, bhAvanagara-364 0 0 1; vIranirvANa samvat 2523/1996 I0; pRSTha 119; AkAraDimAI; mUlya 20 ruupyaa| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM pravacanakAra 9. vidhi vijJAna zrI kAnajI svAmI; saMpA0 zrI zazIkAnta ma0 seTha, prakAzaka- pUrvokta; bhAvanagara vIranirvANa samvat 2515 / I0 san 1989; pRSTha 76; AkAra - DimAI; mUlya 3 rUpayA / 10. anubhava prakAza - lekhaka- sva0 dIpacanda jI kAsalIvAla ; prakAzakapUrvokta, bhAvanagara, vIranirvANasamvat 2520 / I0 san 1993; pRSTha 84; AkAraDimAI; mUlya 10 ruupyaa| 11. jiNa sAsaNaM satvaM pravacanakAra pUjya zrI kAnajI svAmI; saMpA0zrI zazikAnta ma0 seTha; prakAzaka- pUrvokta, bhAvanagara, vIranirvANa samvat 2516 / I0 sa0 1989; AkAra DimAI; pRSTha 152; mUlya 8 rUpayA / - 12. tattvAnuzIlana - lekhaka- zrI zazIkAnta ma0 seTha, prakAzaka- pUrvokta; bhAvanagara vIranirvANa samvat 2524 / I0 sa0 1998 I0; AkAra - DimAI; pRSTha 161; mUlya 20 rUpaye / - 13. dRvyadRSTi - prakAza (zrI nihAlacaMda sogAnI ke patroM kA saMkalana evaM zrI kAnajI svAmI ke pravacanoM kA saMgraha); prakA0- pUrvokta; prakAzana varSa - vIra nirvANa samvat 2519 / I0 sa0 1992; AkAra- DimAI; pRSTha 196; mUlya 15 rUpayA / 14. nirbhrAta - darzana kI pagaDaNDI para - lekhaka - zrI zazIkAnta ma0 seTha; anuvAdaka - zrI ramezacandra sogAnI ; prakAzaka - pUrvokta, prakAzana varSa - vi0 saM0 2053 ; pRSTha 60; mUlya 10 rUpayA / - 15. dhanya avatAra (zrI campAbahana ke sambandha meM zrI kAnajI svAmI ke udgAra); prakAzaka- pUrvokta, pRSTha 38 / 16. mumukSutA kA ArohaNakrama vivecaka - zrI zazIkAnta ma0 seTha; prakA0 pUrvokta, prakAzana varSa 1989 I0, pRSTha 136, mUlya - 15 ruupye| jaina jagata, indaura meM AcAryasamrATa zrI devendramuni jI mahArAja ke sAnidhya meM vividha Ayojana - AcAryasamrATa zrI devendramuni jI mahArAja ke cAturmAsArtha virAjane se yahAM para dharmakI abhUtapUrva prabhAvanA huii| unake dainika pravacana meM deza ke vibhinna bhAgoM se zraddhAlugaNa phuNce| di0 6 agasta ko AcAryazrI ne zrI premasukha jI mahArAja va 7 agasta ko marudharakezarI zrI mizrImalajI mahArAja ke vyaktitva va kRtitva para vistRta Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zramaNa : atIta ke jharokhe meM prakAza ddaalaa| 8 agasta ko unhoMne rakSAbaMdhana ke pAvanaparva ke avasara para usake mahattva kI vivecanA kI / dinAMka 9 agasta ko mAsakhamaNa karane vAle 11 tapasviyoM kA sammAna kiyA gyaa| 14 agasta ko janmASTamI ke zubhaparva para AcArya zrI ne karmayogI zrIkRSNa ke jIvana aura vyaktitva para prakAza ddaalaa| 15 agasta ko svAdhInatA divasa ke avasara para unhoMne rASTra ke nAma saMdeza diyA / 17 agasta ko unake dvArA pratibhAzAlI bAlaka-bAlikAoM kA sammAna kiyA gyaa| 19 agasta se 26 agasta taka paryaSaNa parva ke avasara para pratidina apane AdhyAtmika pravacanamAlA ke antargata AcAryazrI ne dAna, dIkSA, nArI jIvana kI mahattA, saMvatsarImahAparva Adi mahattvapUrNa viSayoM kI savistAra carcA kii| dinAMka 31 agasta ko sAmUhika kSamApanA kA Ayojana kiyA gayA jisameM terApaMthI samudAya kI mahAsatI zrI kanakarekhA jI, kaI maMdiramArgI saMta tathA gujarAtI samAja kI mahAsatI zrI bhAratI bAI va gautama muni Adi ke pravacana hue| dinAMka 3 sitambara ko zramaNa saMgha ke prathama paTTadhara AcAryasamrATa AtmArAma jI mahArAja kI jayantI sollAsa manAyI gyii| 5 sitambara ko eka zraddhAMjali sabhA Ayojita kI gayI jisameM mahAsatI sva0 zrI sohanakuMvara jI aura sva0 rUpendra muni jI ko zraddhAMjali arpita kI gyii| isI dina AcArya zrIjayamala kI bhI jayantI manAyI gyii| dinAMka 28 sitambara se 4 akTUbara taka upAdhyAya puSkara muni jI mahArAja kI jayantI manAyI gyii| jayantI kAryakrama ke aMtima dina 4 akTUbara ko mukhya Ayojana rahA jisameM rAjasthAna sarakAra ke zikSAmaMtrI zrI gulAbacandra kaTAriyA ne pramukha atithi ke rUpa meM bhAga liyaa| isa avasara para zve0 sthAnakavAsI jaina kAnphrensa ke adhyakSa zrI hastImala muNota, mahAmaMtrI zrI mANakacaMda jI koThArI, samAjaratna zrI hIrAlAla jaina tathA samAja ke padAdhikArI aura bar3I saMkhyA meM deza ke vibhinna bhAgoM se padhAre bhaktajana upasthita the| suprasiddha udyogapati zrI nemanAtha jaina ne Agantuka atithiyoM kA svAgata kiyA aura AcAryazrI ke sAnidhya meM pauSTika AhAra (garbhavatI garIba mahilAoM hetu) vitaraNa, rogamukti, vyasana mukti evaM jJAna-dhyAna kI apanI yojanAoM kA zubhArambha kiyA jisakI sabhI ne bhUri-bhUri prazaMsA kii| AcAryazrI devendramuni jI mahArAja kA janmadivasa hone se dhanaterasa ke dina vibhinna vaktAoM ne AcAryazrI ke vyaktitva para prakAza ddaalaa| dIpAvalI ke pAvana parva para apane udbodhana meM AcAryazrI ne laukika dIpAvalI ke sAtha-sAtha AdhyAtmika dIpAvalI manAne kA Agraha kiyaa| indauravAsiyoM ke lie yaha atyanta saubhAgya kI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM bAta hai ki pUjya AcAryasamrATa kI preraNA evaM AzIrvAda se zrI nemanAtha jI dvArA pArzvanAtha vidyApITha kI eka zAkhA kA indaura meM dinAka 15 navambara se zubhArambha huA rAjakoTa meM AgamasUtra kA vimocana sampanna rAyalapArka, rAjakoTa 30 agasta: sthAnakavAsI jaina upAzraya meM gujarAta ke mukhyamaMtrI zrI kezubhAI paTela ke sAnidhya meM jainAgama navanIta praznottara-AcArAMgasUtra puSpa 3-4 kI vimocana vidhi evaM gujarAtI bhASA meM vivecana yukta Agama kI samarpaNa vidhi kA kAryakrama 30 agasta ko sampanna huaa| pustaka kA vimocana karate hue mukhyamaMtrI jI ne munirAja zrI tilokamuni jI kA abhivAdana karate hue AcAra kI AvazyakatA se apanA vaktavya prArambha kiyA jo dhArmika vicAroM ke sAtha karIba 40 minaTa taka claa| "jaina paramparA meM tIrthaMkaroM kI avadhAraNA' viSayaka saMgoSThI sampanna udayapura 19-20 sitambara : samatAvibhUti AcArya zrI nAneza evaM yuvAcArya zrI rAmeza ke sAnidhya tathA Agama, ahiMsA, samatA evaM prAkRta saMsthAna, udayapura ke sahayoga se zrI navacetanA samatA yuvA maMca dvArA vigata 19-20 sitambara ko jaina paramparA meM tIrthaMkaroM kI avadhAraNA viSaya para dvidivasIya vidvat saMgoSThI kA Ayojana kiyA gyaa| saMgoSThI ke saMyojaka aura Agama, ahiMsA, samatA evaM prAkRta saMsthAna ke prabhArI DaoN0 sareza sisodiyA ne viSaya pravartana kiyaa| saMgoSThI ke prathama satra meM pArzvanAtha vidyApITha ke pravaktA, yuvA vidvAn DaoN0 zrIprakAza pANDeya ne tIrthaMkara ariSTanemi para apanA mahattvapUrNa zodhanibandha prastuta kiyaa| isa satra meM DaoN0 udayacanda jaina evaM DaoN0 maMjU siroyA ne bhI apane zodhapatroM kA vAcana kiyaa| saMgoSThI ke dvitIya satra meM DaoN0 dharmacanda jaina; DaoN0 jagatarAma bhaTTAcArya aura DaoN0 premasumana jaina ne apane zodhapatra prastuta kiye| 20 sitambara ko saMgoSThI ke tRtIya satra meM DaoN0 sureza sisodiyA aura DaoN0 Ara0 ema0 lor3hA ne apane zodha patra pddh'e| saMgoSThI ke aMtima satra meM usI dina DaoN0 hakamacanda jaina, DaoN0 jItendra bI0 zAha, zrI kamala bhUrA aura DaoN0 deva koThArI ke zodhapatra prastuta hue| saMgoSThI ke samApana samAroha meM akhila bhAratIya sAdhumArgI jainasaMgha, bIkAnera ke padAdhikArI gaNa bhI bar3I saMkhyA meM pdhaare| samAroha ke mukhyaatithi zrI sAgaramala jI capalota ne sabhI vidvAnoM ko zrI navacetanA samatA yuvA maMca kI ora se smRticinha bheMTa kiyaa| saMgoSThI ke sabhI satroM kA sakuzala saMyojana evaM saMcAlana DaoN0 sareza sisodiyA ne kiyaa| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 zramaNa : atIta ke jharokhe meM mahArASTraprAntIya jaina zrAvaka saMghoM kA zivira sampanna mumbaI 30 sitambara : zramaNasaMghIya mahAmaMtrI zrI saubhAgyamuni 'kumuda' ke sAnidhya aura jaina kAnphrensa ke upAdhyakSa zrI zAMtilAla jI chAjer3a kI adhyakSatA meM mahArASTra prAnta ke vibhinna jaina zrAvaka saMghoM ke ucca padAdhikAriyoM kA eka divasIya mArgadarzana zivira pichale dinoM nemADI bAr3I, ThAkuradvAra meM sampanna huii| isa zivira meM bar3I saMkhyA pratyeka jile ke jaina saMgha ke adhyakSa va maMtrI sammilita hue| deza kI akhaNDatA santoM para nirbhara hai AcArya vimalasAgara jI TIkamagar3ha: suprasiddha vicAraka, jainAcArya zrI vimalasAgara jI ne pichale dinoM pArzvasAgara tyAgI vratI bhavana ke prAMgaNa meM apanI pravacanamAlA ke antargata bhArI saMkhyA meM ekatrita janasamudAya ke bIca kahA ki deza kI akhaNDatA prAcIna kAla se hI santoM ke Upara nirbhara rahI hai aura Aja bhI unhIM para hai| unhoMne kahA ki santoM dvArA samayasamaya vyakta para kiye gaye sadvicAra hI hamAre jIvana meM Adarza banakara andhakAra se nikAla kara prakAza kI ora le jAte haiN| deza kI vartamAna rAjanIti kI carcA karate hue unhoMne logoM ke naitika mUlyahrAsa para atyanta duHkha prakaTa kiyA aura kahA ki vizvazAMti ke lie rAjanIti meM dharma kA praveza aura santoM kA mArgadarzana rASTra kI ekatA aura akhaNDatA ke lie anivArya hai| zrI RSimaMDala pUjAvidhAna sampanna kAnapura 30 sitambara : mahAnagara kAnapura meM cAturmAsa kara rahe paramapUjya upAdhyAya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM di0 21 sitambara se 29 sitambara taka aSTadivasIya zrI RSimaMDala pUjAvidhAna sAnanda sampanna huaa| munizrI sumanakumAra jI mahArAja kI 49 vI dIkSA jayantI sampanna cenaI 4 akTUbara : zramaNasaMghIya salAhakAra munizrI sumanakumAra jI kI dIkSA kI 49 vI jayantI yahAM sollAsa manAyI gyii| isa avasara para zrI rikhabacanda jI lor3hA, zrI kizanalAla jI vaitAlA, zrI bhaMvaralAla jI sAMkhalA Adi vibhinna gaNamAnya vyaktiyoM ne munizrI ke jIvana para prakAza DAlA aura unake dIrghAyu hone kI kAmanA kii| isa avasara para jarUratamanda logoM ko bhojana-vastra Adi pradAna kiye gye| eka prastAva pAsa kara yaha bhI nirNaya liyA gayA ki sampUrNa tamilanADu meM sthita jaina sthAnakoM kI eka sUcI kA prakAzana aura sampUrNa rAjya meM sAdhu-sAdhviyoM ke vicaraNa kI vyavasthA kI jaaye| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM bhagavAn RSabhadeva rASTrIya kulapati sammelana sampanna 4-6 akTUbara : jambUdvIpa hastinApura meM gaNinIpramukha aryikArala zrI jJAnamatI mAtA jI ke sAnidhya meM bhagavAn RSabhadeva rASTrIya kalapati sammelana sampanna haA jisameM 20 kulapati/pratikulapati tathA deza ke vibhinna vizvavidyAlayoM ke jaina vidyA vibhAgoM, jainapITha tathA jainadharma-darzana ke 108 vidvAn sammilita hue| tIna dinoM ke 6 satroM meM tibbatI ucca zikSA kendra, vArANasI ke pro0 esa0 rimpoche, jAmiyA hamadarda vizvavidyAlaya, dillI ke kulapati pro0 alAdIna ahamada; mahezayogI vizvavidyAlaya, jabalapura ke kulapati pro0 AdyAprasAda mizra, gulavargA vizvavidyAlaya, gulavargA ke kulapati pro0 muniyammA, maisUra vizvavidyAlaya, maisUra ke kulapati pro0 esa0 ena0 hegar3e, kurukSetra vizvavidyAlaya, kurukSetra ke kulapati pro0 ema0 esa0 raMgA Adi 20 kulapatiyoM ne bhagavAn RSabhadeva kI zikSAoM, vaidika granthoM meM bhagavAn RSabhadeva ke ullekhoM, jainadharma kA bhAratIya saMskRti para prabhAva, paryAvaraNa-saMrakSaNa ke sambandha meM jainadharma kI bhUmikA aura samAja vyavasthA-rAjanaitika avasthA Adi para apane vicAra vyakta kiye| isa puNya avasara para samAgata vidvAnoM dvArA jambUdvIpa ghoSaNApatra svIkAra kiyA gayA, jisake antargata vizvavidyAlaya anudAna Ayoga se jaina adhyayana kendroM kI sthApanA evaM tadviSayaka kAryakramoM ko gati pradAna karane kA anurodha kiyA gyaa| isa sammelana meM vibhinna prazAsanika pratiyogI parIkSAoM meM prAkRta bhASA ko bhI sthAna dene kI kendra va rAjya sarakAroM se mAMga kI gayI aura vibhinna vizvavidyAlayoM meM varSa meM eka dina RSabhadeva samAroha Ayojita karane tathA vartamAna meM jainavidyA meM kAryarata adhyayana kendroM va zodhapIThoM meM prAdhyApakoM ke samucita pada svIkRta karane kA anurodha kiyA gyaa| isI avasara para zaradapUrNimA ke dina AryikAratna zrI jJAnamatI mAtA jI kI preraNA evaM AzIrvAda se RSabhadeva rASTrIya vidvata mahAsaMgha kI sthApanA bhI kI gyii| jaina vidyA ke labdha pratiSThita vidvAn pro0 premasumana jaina isake prathama adhyakSa manonIta kiye gaye aura DaoN0 anupama jaina, DaoN0 zekharacanda jaina ko kramaza: mahAmaMtrI aura kAryAdhyakSa pada kA kAryabhAra diyA gyaa| isa saMgha ke parAmarza maMDala meM pro0 bhAgacanda jaina tathA brahmacArI ravIndrakumAra ko sthAna diyA gyaa| AryikAratna zrI jJAnamatI mAtA jI ke janmadina ke avasara para di0 triloka zodha saMsthAna ke udAra sahayoga se gaNinI jJAnamatI zodhapITha kI bhI sthApanA kI gyii| vikramavizvavidyAlaya ujjaina ke pUrva kulapati pro0 Ara0 Ara0 nAdagAMvakara isa Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM zodhapITha ke nidezaka niyukta kiye gye| jaina vidyA ke kSetra meM zodha karane ke icchuka nimnalikhita pate para Avedana kreN| gaNinI jJAnamatI zodhapITha C/ di0 jaina triloka zodha saMsthAna jambUdvIpa, hastinApura - 250404 (meraTha), uttara pradeza pArzvanAtha vidyApITha parisara kA indaura meM zubhArambha zrIvardhamAna sevA kendra, indaura ke tattvAvadhAna meM dinAMka 15 navambara 1998 ko AcAryasamrATa zrI devendramuni jI mahArAja kI pAvana nizrA meM Ayojita eka bhavya kAryakrama meM pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI ke indaura parisara kA zubhArambha huaa| isa avasara para bolate hue AcAryazrI ne kahA ki AdhyAtmika zikSaNa dvArA AtmA kA aMtarvattiyoM ko zikSita kiyA jA sakatA hai| yaha zikSA sadaiva kalyANakArI hotA hai kyoMki yaha mahattvAkAMkSA nahIM apitu namratA lAtA hai; vinaya aura viveka ko jAgRta karatA hai| AcAryazrI ne Age kahA ki jJAna jyoti hai aura ajJAna andhakAra hai| jJAna AtmA kA nijaguNa hai aura use prakaTa karane ke liye hI pArzvanAtha vidyApITha kI sthApanA ho rahI hai| pUjyazrI zAlibhadrajI mahArAja ke maMgalAcaraNa se prArambha hue samAroha meM mahAsatI zrIkanakarekhA jI, mahAsatI zrI zAMtikuMvara jI, mahAsatI zrI lalitaprabhAjI, zrI gautamamuni jI, zrI jagatacandra vijaya jI mahArAja aura zrI narezamuni jI mahArAja ne bhI apane vicAra vyakta kiye| ___ samAroha ke mukhya atithi zrI dIpacanda gArDI evaM adhyakSa zrI indrabhUti barAra the| padmazrI zrI bAbUlAla pATodI, DaoN0 prakAza bAMgAnI, zrI hIrAlAla pArikha, zrI jodharAja lor3hA, zrI sujAnamala borA, zrI lakSmIcaMda maMDalika, zrI zAMtilAla dhAkar3a, DaoN0 ena0 pI0 jaina (pUrva rAjadUta) isa avasara para viziSTa atithi ke rUpa meM upasthita the| zrI vardhamAna sevA kendra ke adhyakSa zrI nemanAtha jaina ne atithiyoM kA svAgata kiyA aura batAyA ki pArzvanAtha vidyApITha ke iMdaura parisara kI pUrI yojanA eka karor3a rUpaye kI haiM tathA isake lie bhavana nirmANa hetu pRthaka se upayukta jamIna kI talAza kI jA rahI hai| pArzvanAtha vidyApITha, vArANasI meM pichale sATha varSoM se saMcAlita hai| iMdaura ke parisara ke nidezaka hoMge DaoN0 sAgaramala jaina, jinhoMne bIsa varSoM ke athaka prayAsoM se vidyApITha ko vizvavikhyAta bnaayaa| unake mArgadarzana meM jaina dharma para aba taka cAlIsa vidyArthI pI-eca0 DI0 prApta kara cake haiN| iMdaura meM parisara khalane se yahAM ke vidvAnoM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM aura jijJAsu vidyArthiyoM ko bhI AdhyAtmika viSayoM ke adhyayana aura zodhakArya kI preraNA milegI tAki ve jaina vidyA ke vividha AyAmoM ko udaghATita kara skeN| __ Apane batAyA ki iMdaura parisara meM philahAla ATha hajAra darlabha dharmagraMthoM kA pustakAlaya hai| isameM zIghra hI tIna hajAra pustakeM aura Ane vAlI haiN| patrakAra vArtA meM upasthita zrI zAMtilAla dhAkar3a, zrI jayaMtIbhAI saMghavI evaM zrI ena0 ke0 jaina ne batAyA ki pI-eca0 DI0 aura DI0 liTa0 ke lie zodha kArya ke sAtha isa vidyApITha meM snAtaka aura snAtakottara stara para anya viSayoM ke pAThyakrama bhI calAye jaaeNge| ye haiM- jaina vidyA (dharma, darzana, samAja evaM saMskRti), prAkRta bhASA evaM jaina sAhitya, tanAva prabaMdhana, 'naidAnikI manovijJAna, dhyAna evaM yoga tathA ahiMsA, zAMti zodha evaM mUlya shikssaa|' isake atirikta, vidyApITha jaina vidyA manISI aura jaina vidyA vAcaspati jaisI upAdhiyoM hetu kakSAeM bhI saMcAlita kregaa| deza ke labdhapratiSThita jaina vidvAnoM ne vijiTiMga prophesara ke rUpa meM Akara zodha-adhyayana-saMpAdana ko gatizIla banAne ke lie apanI svIkRti pradAna kI hai| isa avasara para prasiddha samAjasevI zrI zAMtilAla dhAkar3a kA zrI zvetAmbara jaina sthAnakavAsI samAja kI ora se abhinaMdana kiyA gyaa| abhinaMdana kA vAcana zrI jinezvara jaina ne kiyaa| * abhinaMnadanapatra zrI gArDI, zrI nemanAtha jaina, zrI pATodI aura DaoN. prakAza bAMgAnI ne bheMTa kiyaa| zrI dhAkar3a ne kahA ki maiM samAja meM samanvaya, saMgaThana aura vikAsa ke lie kArya karatA rahUMgA unhoMne samAja ke prati AbhAra vyakta kiyaa| isa avasara para jainijma ina globala parsapekTiva, jaina karmolaoNjI aura aparigraha 'da hyUmana solyUzana' pustakoM kA vimocana zrI gArDI, DaoN0 bAMgAnI aura zrI pATodI ne kiyaa| isa avasara para AcAryazrI devendra munijI kI pustaka zrAvakavrata, ArAdhanA evaM zrAvaka ke caudaha niyama pustaka kA bhI vimocana kiyA gyaa| pArzvanAtha vidyApITha dvArA prakAzita navIna pustakoM kA seTa zrI indrabhUti barAra dvArA AcArya devendra muni ke caraNoM meM arpita kiyA gyaa| pArzvanAtha vidyApITha, indaura parisara ke nidezaka DaoN0 sAgaramala jaina ne vidyApITha kI kAryayojanA va uddezya kI vistArapUrvaka jAnakArI pradAna kii| pArzvanAtha vidyApITha ke prazAsanika adhikArI, prasiddha vidvAn DaoN0 zrIprakAza pANDeya bhI isa avasara para vizeSa rUpa se upasthita rhe| mukhya atithi zrI dIpacaMda gArDI ne bolate hue kahA ki hameM jJAna evaM jJAniyoM kI pUjA karanI caahie| unakA sammAna karanA cAhie, jJAniyoM ke mAdhyama se hI hameM aise vidyApITha saMcAlita karane meM sahayoga milatA hai| Aja jaina dharma kA vizad adhyayana Avazyaka hai, indaura meM isakA zubhArambha eka sukhada saMyoga hai| isake mAdhyama Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM se samAja ke sabhI varga, saMta-satI evaM dharma meM ruci 'khane vAloM kI jijJAsA zAMta hogI, vahIM isa kArya dvArA deza kI sevA bhI hogii| padmazrI zrI pATodI ne bhI isa avasara apanI zubhakAmanAeM vyakta kii| samAroha kA saMcAlana zrI hastImala jhelAvata aura AbhAra pradarzana zrI anila bhaMDArI ne kiyaa| samrATa khAravela smRti pustakAlaya bhavana kA zilAnyAsa sampanna naI dillI 19 navambara : kundakunda bhAratI, naI dillI ke parisara meM samrATa khAravela smRti pustakAlaya bhavana kA ur3IsA ke mukhyamaMtrI mAnanIya zrI jAnakI vallabha paTanAyaka ke karakamaloM dvArA dinAMka 29 navambara ko Ayojita eka bhavya samAroha meM zilAnyAsa kiyA gyaa| pUjya AcArya zrI vidyAnanda jI mahArAja ke sa..bhya meM Ayojita isa samAroha kI adhyakSatA prasiddha udyogapati sAhU zrI ramezacana jaina kii| isa samAroha meM bar3I saMkhyA meM samAja ke prabuddha varga upasthita the| jainadharma-darzana kA zaradkAlIna zikSaNa zivira sampanna dillI 16 akTUbaraH bhogIlAla laheracanda isTiTyUTa oNpha iNDolAjI, dillI meM prathama bAra 15 divasIya zaradkAlIna vizeSa zikSaNa zivira kA Ayojana kiyA gyaa| di0 3 akTUbara se prArambha hue isa zivira kA udghATana TAisa oNpha iNDiyA ke prabandha sampAdaka sAhU ramezacandra jaina ne kiyaa| isa zikSaNa zivira meM deza bhara se cune hue 35 adhyetAoM ne bhAga liyaa| 16 akTUbara ko ayojita samApana samAroha ke avasara para zrI ke0 pI0 e0 menana, kulAdhipati, zrI lAlabahAdurazAstrI kendrIya saMskRta vidyApITha, naI dillI, pro0 vAcaspati upAdhyAya, prakhara cintaka pro0 nAmavara siMha, prAkRta bhASA evaM sAhitya ke mUrdhanya vidvAn svanAmadhanya pro0 satyaraMjana banarjI tathA bhArata sarakAra ke kaI uccapadAdhikArI upasthita the| apane udbodhana meM vaktAoM ne zivira ke AyojakoM kI sarAhanA kI aura apane sujhAva bhI diye| zrImatI vinaya jaina kA anukaraNIya prayAsa anya bhAratIya samAjoM kI bhAMti jaina samAja meM bhI bar3hate hue ADambaroM, phijUlakharcI, tyohAroM para upahAroM ke AdAna-pradAna Adi ko rokane ke lie akhila bhAratIya zvetAmbara sthAnakavAsI jaina kAnphrensa kI mahilA zAkhA kI navanirvAcita adhyakSA zrImatI vinaya jaina ne ukta kuprathA ke virodha meM samAcAra patroM aura sabhI sthAnakoM meM istahAra lagavA kara eka anukaraNIya kArya kiyA hai aura isameM bahuta aMzoM Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM meM unheM saphalatA bhI milI hai| zrImatI jaina ne apane isa prayAsa kI saphalatA se utsAhita hokara aba daheja virodhI abhiyAna prArambha karane kA nizcaya kiyA hai aura isa kArya meM sanAja se ApekSita sahayoga kI mAMga kI hai| akhila bhAratIya zvetAmbara sthAnakavAsI jaina kAnphrensa (mahilA zAkhA) kA adhivezana sampanna liyAnA 29 navambara: zrI akhila bhAratIya zve0 sthAnakavAsI jaina kAnphrensa (mahilA zAkhA) kA eka divasIya adhivezana sthAnIya Atmavallabha pablika sIniyara hAyara sekenDarI skUla ke vizAla prAMgaNa meM sollAsa sampanna haA, jisameM samAja kI prabuddha mahilAoM evaM padAdhikAriyoM ke sAtha-sAtha bar3I saMkhyA meM mahilAoM ne bhAga liyA / isa avasara para paccIsa lAkha rUpayoM kI rAzi se mahilAkalyANakoSa kI bhI sthApanA kI gyii| isa koSa ke byAja se arjita dhanarAzi kA upayoga mahilA kalyANa ke kAryoM meM diyA jaayegaa| DaoN0 phUlacanda jaina 'premI' puraskRta ___ pArzvanAtha vidyApITha ke pUrva zodhachAtra aura vartamAna meM sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya ke jaina darzana vibhAga ke adhyakSa DaoN0 phUlacanda jaina 'premI' ko pichale dinoM di0 jaina atizaya kSetra de harA tijArA (alagara-rAjasthAna) meM upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI ma0 sA0 ke sAnidhya meM zruta saMvardhana saMsthAna, meraTha kI ora se Ayojita samAroha meM bihAra ke rAjyapAla zrI sundarasiMha bhaMDArI ne prazastipatra, aMga vastra evaM jainaratna kI mAnada upAdhi se vibhUSita karate hue varSa 1998 ke sumatisAgara smRtipuraskAra se sammAnita kiyaa| isI samAroha meM zrI marendraprakAza jaina evaM zrI cetanaprakAza pATanI ko bhI isI prakAra sammAnita kara puraskRta kiyA gyaa| pArzvanAtha vidyApITha parivAra DaoN0 premI kI isa upalabdhi para unakA hArdika abhinandana karatA hai| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNa : atIta ke jharokhe meM zoka samAcAra DaoN0 (zrImatI) kamalaprabhA jaina ke pitA kI duHkhada mRtyu ____ pArzvanAtha vidyApITha kI pUrva pravaktA evaM DIjala rela kArakhAnA, vArANasI .. pUrva mahAprabaMdhaka zrI rAjendra kumAra jaina kI patnI DaoN0 (zrImatI) kamala prabhA jaina ke pitA jammU nivAsI zrI balavanta rAya jaina kA dinAMka 16-12-98 ko eka 8 durghaTanA meM Akasmika nidhana ho gyaa| Apa saphala vyavasAyI, dharma parAyaNa .. udAramanA suzrAvaka the| dharma aura sAdhu santoM ke prati ApakI aTUTa zraddhA sAmAjika aura dhArmika pravRttiyoM meM Apa sadaiva agraNI rahate the| Apa nArI zikSA .. prati vizeSa rUpa se samarpita the| Apa ne apanI putriyoM ko ucca zikSA to dI hI sAtha hI samAja meM bhI logoM ko nArI zikSA ke prati prerita kiyaa| Apa itane sarala svabhAva aura sAdhuvRtti ke the ki durghaTanA vAle dina bhI subaha tIna baje se apanI dharmapatnI ko uttarAdhyayana sUtra par3hakara sunAte rahe aura saMsa kA moha tyAgane kI preraNA dete rhe| Apa apane pIche do putra, tIna putriyA~ tathA naH potoM kA bharApUrA parivAra chor3a gaye haiN| pArzvanAtha vidyApITha meM ApakI du:khada mRtyu kA samAcAra sunate hI eka z sabhA Ayojita kara Apako bhAvabhInI zraddhAMjali arpita kI gayI tathA mRtAtmA zAnti pradAna karane hetu Izvara se prArthanA kI gyii| jaina bhavana jammU meM bhI Apake zoka meM eka zraddhAMjali sabhA Ayojita va gayI jisameM samagra jaina samAja ke pratinidhiyoM ne Apako bhAvapUrNa zraddhAMjali arpita ka.