Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH 15 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // saGkalanamaH kIrtitrayI dakSiNAyanam vi.saM. 2061 2 Jain Education interratiopat OE Private & Personal Use Only www.jainelibrary org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataru 15 zAsanasamrAjAmiha samudAya meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // saGkalanamaH kIrtitrayI dakSiNAyanam vi.saM. 2061
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataruH // paJcadazI zAkhA || (saMskRtabhASAmayam ayana-patram // ) / saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta || 2061, i.saM. 2005 mUlyam : rU. 100/ prAptisthAnam : zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda - 380007 dUrabhASa : 26622465 samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 mudraNa : 'kriSnA grAphiksa', nAraNapurA gAma, amadAvAda // SO dUrabhASa : 079 - 27494393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam bhAratasya bhUmiriyaM saMskArANAM bhUmirasti / adhyAtma tvatra sahajatayaiva | pravartate / tattu bhAratavarSasya bhUmigato guNo'sti / nAtrA'dhyAtma zikSyate kila, kintu dainandinacaryAyAmanusyUtamidaM tattvaM jIvane sahajatayaivA'vatarati / bhUmireSA RSimunInAM tapobhiH, zUravIrANAM samarpaNena, yoginAM sAdhanayA, tapasvinAM tyAgaizca caitanyapUrNA'sti / atraitAdRzyAM bhUmau nivasatAM manujAnAmAntarikabhUmikA kIdRzI | syAditi tu vicAraNIyamasti / praznastvadyaiSa evaM yadetAdRzasya dezasya tatrasthitAnAM ca nAgarikANAmunnatiH kimarthaM na paridRzyate ? kimarthaM ca tattejaH pratidinaM mandatAmupagacchati ? adhyAtma hyasyA bhUmerAtmA'sti, naitikatA tvasyAH prANAH / yadA kila prANA mandatvamupayAnti tadA''tmA'pi nistejA bhavati / prANAstu yAvanta UrjasvinaH syustAvatyevonnatiradhikA bhavati / bhAratavarSasyA'dhaHpatanasya mUlamasti naitikatAyA naitikamUlyAnAM vA hAsaH / yatra tatra vA vikAsaM puraskRtya naitikatAyAH prANA apahRtA asmAbhiH / vikAsonnatyormadhye mahadantaramasti / vikAso bhautikatAmavalambate, unnatistu jIvanam / vijJAnena vikAsastu sAdhita eva kintu na nAma vayamunnatAH kRtAstena / naitikatAyA mUlaM vinonnateH parikalpanA khapuSpAtsugandheH parikalpanatulyA'sti / naitikatAzUnyo vikAso'dhaHpatanamevA''matrayati / prabhUtasampatteH sampAdanaM nAma vikAsaH kintu tatsampAdane nyAyasampanno yo vyavahAraH kriyate sa naitikatA / sukhasAdhanAnAM prAcuryaM nAma vikAsaH kintu tadupayoge yo vivekaH sa naitikatA / rUpa-balAdau satyapi maryAdAyA aucityasya vA'nullaGghanaM nAma naitikatA / uccaiHpade pratiSThAnamadhikAraprAptirvA'sti vikAsaH kintu tadA yannirabhimAnitvaM sanniSThatvaM vA, svasmAcca nimnapadasthitAn sAmAnyajanAMzca prati yaH rohapUrNo vyavahArastannAma naitikatA / vartata evADaramAsu vikAsajo mithyAbhimAnaH kintUnnatergauravamanubhavituM na vayaM zaknumaH / /
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ sarve'pyevameva vicArayanti yat 'tathAkathitA mahAnto'pi uccaiHpadasthitA api ca janA yadi bhraSTAcAramanaitikatAM vA''caranti tadA'smAbhiH kimaparAddham ? vayamapi kimarthaM tathA na kuryAma ?' iti / kintu naiSA vicArasaraNiogyA / na caiSa kila panthA unnateH / nahi, nahi, bhAratIyatvaM kalayatyeSA vicArasaraNiH / mahAvIrabuddha-rAmAdimahApuruSANAM bhUmau kimidaM zobhate'pi khalu ? na hi vayaM tAdRzAH sattvahInAH, bAlizA vA / kAlabalena yadyapi mohAcchAdanaM jAtaM buddheH kintu satvarameva tad vicchettavyaM samyagjJAnena samyagAcaraNena samyakpuruSArthena ca / na sAmAnyA vayaM kintu RSiputrA vayam / astyasmAkaM pAyeM nagAdhirAjo himAlayo yaH satatamunnatiM sattvaM ca prerayati, agAdho jalanidhiryo gAmbhIryaM prerayati, vizAlaM ca nabho yadaudAryaM vizAlatAM ca prerayati / prANAnAM saMrodhe yathA zArIrika prakriyA sarvA'pi visaMvAdinI jAyate tathA'tra | naitikatA avaruddhA'sti yena ca nityamaneke praznAH samupasthitA bhavanti / adyA'naitikatAyA bhraSTatAyAzcA'vadhiH pravartate / na tAdRzaM kimapi kSetramasti yatra bhraSTatAbhujaGgaH phaTATopaM kRtvopaviSTo na syAt / naitikatayA sahaiva cAritryamapi naSTameva / kintu nA'tra kasyA'pyekaya dvayorcA dAyitvamasti / sarvairapyetad vicAraNIyam, AtmanirIkSaNaM vA karaNIyam / prajA yadi jAgRtA bhaviSyanti tadA nA'sti zAsakAnAM tAdRzaM sAmarthyaM yatte svAnAcArAn pravartayeyuH / prajAnAmaramAkaM niHsattvatAmavalambyaiva te tathA pravartante / ato'ramAbhireva kimapi karaNIyamasti / prajA yadA sattvasampannA bhaviSyanti tadaiva dezo'yaM samunnateH pathi saJcaraNaM kariSyati / zIghrametad bhUyAd / sarve'pi sukhinaH santu, sarve santu nirAmayAH / sarve bhadrANi pazyantu, mA kazcid duHkhabhAg bhavet // iti prArthayAmahe / iti zam / - kIrtitrayI | jyeSThazuklA paJcamI, vi.saM. 2061 zrIstambhatIrtham
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH' kIrti de | nandanavanakalpataroH caturdazI zAkhA prAptA / paThitA ca / viziSya zrIvijayane misUriviracitA raghuvaMzadvitIyasargaTIkA avazyam adhyayanayogyA saMgrahayogyA ca asti / yadi kRtinA tena samagrasyApi dvitIyasargasya TIkA viracitA syAt tarhi jijJAsulokaH nitAntam upakRtaH syAt / iti praNAmAH / // svAdhyAya-pravacanAbhyAnna pramaditavyam // zyAmAcaraNavidyApITha prAthamika saha mAdhyamika saMskRta vidyAlaya gurudhAma bauMsI, bA~kA ( bihAra ) vadAnya ! vandanam bhavadIyaH vizvAsaH (saM. sambhASaNasandezaH ) No - 5-12-762A Haridasa Lane, Manna Gudda, Mangalore - 575003 '"nandanavanakalpataru'racanAkArasya sarvavidhaM zreyaH kAmayamAno bhagavantaM madhusUdanamabhyarthaye-yadasya deze videze sarvatra bhUyAn pracAro bhavatu iti / 5 devanArAyaNazarmA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH AdaraNIye sampAdike kItitrayi ! jayatu bhAratI / bhavatyA sampAditasya nandanavanakalpatarozcaturdazo'GkaH prAptaH / tadarthaM sAdhuvAdAr2yA bhavatI / atra 'sahasA vidadhIta na kriyAm' nAma mamaikAGkanATakaM prakAzitam, tadarthamahamAbhArI / AcAryavijayahemacandrasUriNA kRtA bhagavadRSabhastutirdutavilambitavRtte ramyA / abhirAjarAjendramizrakRtA galajjalikA manoharAH santi / zrIvijayazIlacandrasUriNA prastutA jainAcAryazrIvijayanemisUriviracitA mahAkavikAlidAsakRtaraghuvaMzadvitIyasargasya triMzazlokaparyantaM prAptA TIkA sAragarbhitA vidvattayA ca paripUrNA vidyate / muniratrakIrtivijayasya cintanadhArA cintanayogyA / kathAtrayamapi varam / sampAdakIyaM prAstAvikaM mananayogyamasti / anyA racanA api cittAkarSaNayuktAH santi / ato nandanavanakalpataroH prakAzanaM nirantaraM samaye syAdityahaM kAmaye / bhavadIyaH AcAryaH rAmakizoramizraH 295/14, paTTIrAmapurama khekar3A (bAgapata) uttarapradezaH-201101 / -
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH mAnyAH, rUpanArAyaNapANDeyaH es-II / 330, rAjyazikSAsaMsthAnakAlonI, elanagaJjaH, prayAga: (u.pra.) - 211002 sAdaraM praNAmAH / 'nandanavanakalpataro:' caturdazo'Gko'dhigataH / 'prAstAvike ' satyamucyate / Adhunika samAje ye durjanAH santi, te hiMsA hatyAM sAhasikAni ca karmANi kRtvA nirbhayA vicaranti teSAM kRte kimapi vidhAnaM na vartate; kintu ye sAdhavaH, sajjanAH satkarmaNi ca ratAH santi, te jagadguruzaGkarAcAryasadRzA api kArAvAse nipIDyante / vayaM pazyAmaH kasminnapi kAryAlaye utkocaM vinA vaidhakAryamapi na sampannatAM yAti / viSaye'smin sarvairgAmbhIryeNa cintanIyam / yAvat samAje satyasya nyAyasya sadAcArasya pratiSThA na syAt, tAvat sarvA samunnatirvRthaivAsti / AcAryazrIvijayanemisUriviracitA raghuvaMzadvitIyasargaTIkA vaiduSyopetA vidvadgrAhyA vidyate / pUrvamapi prakAzitaM nATakaM 'sahasA vidadhIta na kriyAm' zikSApradaM rocakaM ca vartate / etadarthaM DA. rAmakizoramizro dhanyavAdamarhati / anyA api racanA ramyAH sAMskRtika paramparAM ca saMvardhayanti / yatra tatra sUktayo hAsyavacanAni patrikAyAH saundaryaM vitanvanti / jayatu saMskRtaM saMskRtizca / 7 -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH nandanavanakalpatarusampAdike kItitrayi / svIkarotu mama sAbhinandanaM vandanam / nandanavanakalpataroH caturdazo'Gko'dhigato mundrAnagare bhavatkRpAprasAdarUpeNa / "bhagavan ! sameSAM sanmatiM dadyAH" iti prAstAvikaM samayocitam / 'sahasA vidadhIta na kriyAm' nATikAM paThitvA manasi harSollAso jAtaH / mama mahAvidyAlaye kariSyAmi asya nATyaprayogamiti manaHsaMkalpo jAtaH / munidharmakIrtivijayasampAditA AcAryazrIvijayanemisUriviracitA 'raghuvaMza-dvitIyasargaTIkA' abhyAsapUrNA manoramyA ca / vividhA-bhyAsasandarbhasahitA vizadA tAtparyabodhinI marmagrAhiNI cA'sti / muniratnakIrtivijayakathitA AsvAdAnugatA kathA ramyA vartamAna-samayAnurUpA ca / dharmavarNajAtibhedaM vismRtya sevAdharmo hyAcaraNIya ityupadezane muninA samyagopadezaH kRtaH / anyAnyatIva sundarANi puSpANi santi kalpatarorupari / bhavatu, asyAH patrikAyAH prakAzanaM satataM kAmaye'ham / / IMWARA EM ant bhavadIyaH DaoN. kAntigoraH MARAamirmiY JAN . . .
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ More vAcakAnAM pratibhAvaH .. ) A saMpAdakamahodaya ! saJcikA'tIva sundaramAste / raghuvaMzaH TIkayA saha paThitaH / AgAmisaJcikAM prtiiksse| veGkaTarAmu 317, 7 mein nAgendra kAlonI, beMglUra-560050 mAnyavaryAH, namaskAraH / patrikAyAH caturdazAGko mayA paThitaH / prAstAvikaM tu zobhanaM bhavatyeva paraM prAstAvikamidamatIva zobhanam / yata: 'sunAmI' rUpeNa prakRtyA dattaH saGketo'smAkaM dhyAnamAkRSati / kiM bodhayatyayaM sunAmIkAla ityasmin viSaye samyag vivecanaM kRtamasti / ito'pyasyA'Gkasya raghuvaMzadvitIyasargaTIkA mahyamatIvA'rocata / paThitvA manaH prasannaM jAtam / iyaM TIkA matsadRzAnAM chAtrANAM kRte na kevalaM jJAnadAyinI, api tu parIkSAyAmaGkadAyinI vyAkaraNajJAnaparimArjinyapi asti / vyAkaraNasUtrollekhena TIkAyAH zobhA vRddhimupaiti / etAdRzI TIkA''gAminyaGke'pi bhavet, ityahaM kAmaye / rAmavikAzamizraH pAibigahA, gayA (bihAra)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcakAnAM pratibhAvaH pUjyamunivaryazrIvijayazIlacandrasUre ! sAdarapraNAmAH / prAptA vinUtanA zAkhA nandanavanakalpataroH / AbhANakajagannAthavibhAge hAsena saha gambhIrasatyAni nirUpitAni santi / "patram" vibhAge paGkajasya nirIkSaNamanekadRSTyA kRtaM, kAritaJca / prArambhataH eva "maGgalakalazaH" ityasyAH kathAyAH pravAho'vicchinnarUpeNa acalat, parantu kathAnto nIraso'nubhUtaH / DaoN. mahezvaraH dvivedI nandapuram / 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vAcakAnAM pratibhAvaH "A no bhadrAH kratavaH vizvataH yantu" "sarvamaGgalamAMgalye, zive sarvArthasAdhike / zaraNye tryambake gauri, nArAyaNi namostu te // " AdaraNIyamahodaya ! sAdaraM namaskAraH / ahaM bhavatAM samakSaM nivedayAmi yat nandanavanakalpataroAdazI zAkhA mayA prAptA mitrataH / / paThanAdatIva pulakitaH jAtaH / asyAM zAkhAyAM kAvyAni tu adbhutAni santi / nandanavanakalpatarulekhA mahyamatIva rocante / yathA- "kAdambarIrasajJAnAM AhAropi na rocate / " tathaiva"nandanavanakalpatarurasajJAnAmAhAropi na rocate / " iti me mantavyam / ahaM nandanavanakalpatarorabhilASI asmi / prA. surezacaMdra em. paMDyA pI.TI.sI. koleja, zAmalAjI, tA. bhiloDA, ji. sAbarakAMThA-383355 sampUjyAH vijayazIlacandrasUrayaH, sAdaraM praNatayaH / 'nandanavanakalpataruH' ityasya sAmayikasya saptamI zAkhA mayA dRSTA / OY/5 kIrtitrayyAH samucitaH yatnaH nUnaM zlAghanIyaH / saMskRta-saMskRtisaMrakSaNArthaM munivaryANAmAzIrvAdaiH kRtopakramazcaiSaH dhanyavAdArhaH / sAmprate'sminkAle saralAyAH saMskRtabhASAyAH ardhamAgadhIbhASAyAH ca mAdhyamena viracitaM, tathaiva prakAzitaM saMskAradaM sAhityaM sAdaramAvakAryam / prayatne'smin saMlagnAnAM sameSAM vandanA vidhIyate / prA. DaoN. vAsudeva vi. pAThaka: 'vAgarthaH' 354, sarasvatInagara, AMbAvADI, hiMmatalAla pArkake sAmane, ahamadAbAda-15 11
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH WWWWWWWWWWWowww kRtiH kartA pRSTham 11 AryA-pAcArvizatikA / / A0 vijayahemacandrasUriH zrImahAvIrASTakam mAnAya mahAna vIrAyA rAjezakumAramizraH 4 namo vadha DaoN. rAmakizoramizraH praNam pANini vaiyaakrnnm| galajjalikAH DaoN. abhirAjarAjendramizraH 8 0 jIviSyAmi kinna tathApi so'ham 0 na mAM sahante 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama: 00000000000000000 gAla kRti: svAdhyAya: mArgAnusAriNaH paJcatriMzad guNA: AsvAda: granthasamIkSA 000000000000000000000000000000 kartA cintanadhArA bhaktiH patrama 'sAhityasurabhiH pRSTham For Priva1 3 Personal Use Only muniratnakItivijaya: 11 muniratnakIrtivijaya: 18 DaoN. mahezvaraH dvivedI 20 munidharmakIrtivijayaH 22 DaoN. rUpanArAyaNapANDeyaH 28
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ance Noti. anukramaH OMOMoWowwwwwwwwwwwws kRti: kartA pRSTham ra sparzarahasyammu niratnakIrtivijaya: 31 kathA munikalyANakIrtivijayaH 32 DaoN. rAmakizoramizraH 46 munidharmakIrtivijayaH 49 kinAma jyeSThatvam kIrtitrayI 71 AATAAR prAkRtavibhAga: shikaa|sv. A. vijayapadmasUriH 74 ||shriihitopdeshdvaatriNshikaa ||sv. A. vijayapAsUriH 74 (kathA) rohaguttassa gAhAkhaNDapUraNaM - paM. amRtapaTelaH 78 For Private & 14sonal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ || AryA-paJcaviMzatikA / / A0 vijayahemacandrasUriH (paramAtmaprArthanA) ahU~ - padakajamamalaM, nyakkRtasuraralakAmaghaTakalpam / mama hRtsasi vinidraM, vitaratu lakSmImanAbAdhAm // 1 // bhrAmaM bhrAmaM bhagavan ! bhaveSvanekeSu duHkhabahuleSu / adya mayA tvaM labdhaH, prAktanapuNyaprakarSaNa ro ayi jagadIzvara ! jaya jaya, jaya jaya duritAbdhizoSaNAgaste ! / saMsArAmayadhanvantarisannibha ! sarvadA jayatAt // 3 // nAsti jinezvara ! tava guNa-kavane svalpA'pi me prabho ! zaktiH / zizuriva tadapi guNAMste, gAtuM bhaktyodyato bhagavan ! // 4 // prAptA cettava padayo-bhaktirbhagavan ! tadA'nyadApyaM kim ? / tAmantareNa labdhaM, vyarthamidaM nikhilamapi bhuvanam // 5 // parito duHkhadavAnala-dagdhamazaraNaM samastamarita jagat / zamayituM taM samartho, nAtha ! tvaM puSkarAvartaH prApyA'pi tvacchAsana-macchaM bhagavan ! pramAdaparatatrAH / vartAmahe na mArge, yathodite tanmahad duHkham // 7 // vidyA'bhyastA'dhigatA, kIrtiH prAptA ca vizrutirvizve / no cuccetaHzuddhi-rjanitaitAbhiH kimaphalAbhiH do bhImabhavAbdherasmAt, tvayA vibho ! tAritA janA naike / mama tAraNavelAyA-madyaiva kimiti vilambayasiM so // 6 // AM PAPAJWM Satta Plattetos piparAjaya Prospeectatray
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ A tatra vilambe hetu-ryadi jina ! tAdRkSayogyatAvirahaH / tvadadhInaiva hi sA khalu, tattAM me dehi kRpayeza ! // 10 // saMsArasAgaraM tvaM, yenopAyena nAtha ! santIrNaH / kRpayA taM me darzaya, yena bhaveyaM tavA'nucara: // 11 // tvAdRzi satyapi nAthe, me nazyeccenna bhAvadAridryam / brUhi tadA kasyA'gre, nAthA'haM pUtkaromyuccaiH 2o tvaM cennijahRdaye mAM, dadhAsi no nAtha vItarAgatvAt / hRdaye mama kiM vAsaM, tathA'pi jinarAja ! nA''zrayase // 13 // AvAM bhavetra bhagavan ! ciramekatra sahavAsamadhyuSitau / azive mAM muktvA kiM, zivaM prayAto ? na tadyuktam // 14 // atha mAM nAtha ! nibhAlaya, prasAdapUrNena cakSuSA dAsam / kRtamAgo'dyAvadhi yat, kSamasva tatsarvamapi deva ! // 15 // tvayi vizvasya zaraNye, prArabdhaH zivapurapravAso'yam / panthAnamardhamAptaM, mAmatha kimupekSase nAtha ! // 16 // siMha iva me vasecced-hRgirikuhare nirantaraM deva ! / na tadA kumatamataGgaja-yUthabhayaM svalpamapi me syAt // 17 // prabhavatu muktirvA mA, bhavatu sadA tvatpadAnjasevaiva / sA cennizcalabhAvA, bhavettadA nA'nyadavaziSTam // 18 // janmedaM mama saphalaM, svAmin ! jajJe tvadIyadarzanataH / AmokSaM tatpratibhava-mastviti vijJapyate nitarAm etatprArthanamanizaM, bhUyo bhUyo vidhIyate nAtha ! / tvaccaraNAmbujayamale, zliSyatu me bhUGgavaccetaH / VVV // 19 // // 20 // Fadnaamenopsara
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaladhigabhIrahRdaste, satpuruSAH santi sarvasamacittAH / nirguNamapi nijaraktaM, bhaktaM te tArayantyeva // 21 // aparaM kiM me prArthyaM, bhuvane nikhile tvadIyasevAtaH / svardhenau labdhAyAM, kimanyadavaziSyate labhyam // 22 // tvadarzanalAbhena, naSTaM mithyAtvamandhatamasaM me| jAtaca suprabhAtaM, samyaktvArkaH samujjvalitaH // 23 // nAuratyatha me bhavabhIti-rmRtyujarAvyAdhiduHkhamapi naSTam / prakaTitamantotiH, paramAnandazca samprAptaH // 24 // kAmaM namAmyahaM svaM, vitarAmi sahasrazo yazovAdAn / yadamitaphaladAturatava, samAgamo yasya me jAtaH tArI iti devo'rhannItaH, stutimAryApaJcaviMzikAyogAt / gurunemisUrivijayA-mRtadevapadAbjabhRGgeNa // 26 // N MAN / tridoSo jAyate yakSmA, go hetucatuSTayAt / vegaroghAt kSayAccaiva, sAhasAdviSamAzanAt / / (AcArAGgaTIkA) PAGAUMWOMANANA MPucapana
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImahAvIrASTakam ardhamAnAya mahAvI vIrAyA namovardhaka rAjezakumAramizraH adhyApaka:- rAjakIya iNTara kaoNlija, nAgarAjAdhAraH (bamuNDa), patrAlayaH-kakhabAr3I, vAyA-cambA (TiharIgar3havAlaH) uttarAJcalapradeza:-249145 caturviMzAya tIrthaGkarAya trizalAsutAya mahAjinAya jainadharmajanakAya samAjapUjyAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 1 // Adau zvetAmbarAya jainadevAya pazcAd digambarAya sAdhuvarAya jJAnapradAya janatAzubhacintakAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 2 // kuNDalapuravAsivIrAya kRpAkarAya tApasavRddhAya jainapravartakAya munIndrAya siddhArthanandanAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 3 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ samatvadAya bhASopadezakAya zarmadAya janatAsamatApradAya zAntipradAya bhuvinirbhayAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 4 // kuzAgrabuddhivarAya sanmatipradAya viprAdizUdrasamatAdarzakAya parigraharahitAya janatAhitAya tIrthapravartakAya sanmArgadAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 5 // parapIDAharAya satyA'hiMsaka karmakAya kalyANadAya jagatIjanasaukhyadAya saMsAravairahAya maitrIkarAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 6 // jAtivarNavirodhipuruSavarAya sAdhAraNAdijana zarmasamIkSakAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 7 // AdhyAtmikAya zrAvaka saMghadAya dharmArthazikSakavarAya madhucAcakAya dhyAnAya yoganiyamAdikapAlakAya namo vardhamAnAya mahAvIrAya // 8 // 10
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNam pANini vaiyAkaraNam DaoN. AcAryarAmakizoramizraH ___295/14, paTTIrAmapuram khekar3A (bAgapata) uttarapradeza:-201101 aSTAdhyAyIracanAkAram, vaiyAkaraNakaNThakRtihAram, dAkSIputraM vraja taM zaraNam, praNama pANiniM vaiyAkaraNam // 1 // gurupavarSaprasAdayitAram, yo'kRta saMskRtasya coddhAram, bhASAniyamasUtranirjharaNam, praNama pANini vaiyAkaraNam // 2 // * janake nA'jJAtena hi jAtam, . mAtumniA bhuvi vikhyAtam, zAkalya-sphoTAyana-bharaNam, praNama pANiniM vaiyAkaraNam // 3 // 'iko yaNaci' iha pratyAhAraiH, yaH sUtrayati hi vividhaprakAraiH / * sudhyupAsya-madhvari-saMsmaraNam, praNama pANiniM vaiyAkaraNam // 4 // 6
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ - | * sureza AdguNaH' karoti siddhim, 'vRddhireci' sarvadaiva vRddhim / dvayoH sUtrayoH saMsmRtikaraNam, praNama pANini vaiyAkaraNam // 5 // himAlayo dIrgheNa hi siddhaH, zrIzastvIkAreNa hi vRddhaH / aka: savarNa dIrghasmaraNam, praNama pANiniM vaiyAkaraNam // 6 // * 'zivehi' omADoH pararUpam, 'hare'va viSNo'va' pUrvarUpam, eGa: padAntAdatismaraNam praNama pANiniM vaiyAkaraNam // 7 // * 'devAyiha' pANinimatametat, _ 'devA' iha' zAkalyamate tat / / harI ramyo'No dIrgharamaNam, praNama pANiniM vaiyAkaraNam // 8 // * * / 1. atra 'lopaH zAkalyasya' itisUtreNa 'ya'lopo bhavati /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ - . .. . jIviSyAmi kinna tathApi DaoN. abhirAjarAjendramizraH na lapenmayA saha ko'pi jIviSyAmi kinna tathApi ahameva vA na lapAni, jIviSyAmi kinna tathApi // 1 // azrutakathitavepathukatho'tha ca nirnidAgho'ham tuhinAcalo yadyarima, jIviSyAmi kinna tathApi // 2 // kokilaravairatha vaJcitaM zAkhoTakachuritam yadyarima maruvaNameva, jIviSyAmi kinna tathApi // 3 // nistArakaM vyomA'thavA'stataraGgako'pyudadhiH vanameva nistaru hanta, jIviSyAmi kinna tathApi // 4 // sukhaduHkhayugmasamaJcitaM yadi bhUtalaM sakalam tatrA'smi jAtaH ko'pi, jIviSyAmi kinna tathApi // 5 // dhAtrA dharitryAM nirguNaM sRSTaM na kiJcidaho yadyasmi barbura eva, jIviSyAmi kinna tathApi // 6 // ekAntamapi ramayetkvacit kolAhalodvignAn yadi zUnyameva bhavAmi, jIviSyAmi kinna tathApi // 7 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ * * * 411 8 1144 ) so'ham DaoN. abhirAjarAjendramizraH ahitaM na yenA'kAGkitaM kasyApi, taM diSTyA avaziSTamekaM bhUtale pazyata janAH so'ham // 1 // budhamAnalolupameDamUkamapIzvaraM mene / nipuNaM tamAtmArAmamiha pazyata janAH so'ham // 2 // duHkhaM cakhAda papau ruSaM nanu paridadhe nindAma suSvApa yassasukhaM tadapi pazyata janAH so'ham // 3 // mAnojjhitaM pitrArpitaM krItaJca ke nA'pi yUpe vadhAya nibaddhamatha pazyata janAH so'ham // 4 // mukhyArthabAdhe samuditaM gauNaM prayojanajam lakSyArthamiva kAvye sthitaM pazyata janAH so'ham // 5 // azRNot khalAnAM vaktRtAM yo vismitassadayam jaDabharatatAM saMsadi gataM pazyata janAH so'ham // 6 // svaparAjayaM svIkartumeva purassasAra sadA matvA sapatnaM hatadhiyaM pazyata janAH so'ham // 7 // adharottaraM nijajIvanaM vADmayamaho kRtvA yo'pUpujad vAgIzvarIM pazyata janAH so'ham // 8 // AyAnti yAnti kavIzvarAH katidhA na loke'smin suSuve'bhirAjI yamajitaM pazyata janAH so'ham // 9 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ __na mAM sahante DaoN. abhirAjarAjendra mizraH amI dhvAkSAstathApi na mAM sahante piko'haM sAmamAdhuryaM madante // 1 // pure grAme vane pathi maruvaNe vA kva yAmi prAyikAH paritaH plavante // 2 // rahasi samprekSya caritaM vaiSNavAnAm mayA zraddhA'hitA samprati bhadante // 3 // kRtaghnA lakSakoTimitAH samAje kRtajJaH kaH kalAvasmin durante // 4 // gRhe kAmaM tvadIye me'stu nindA parantvArate yazo me digdigante // 5 // alammattADanaiH paTaho'smi nA'ham dhuvaM veNussamIhe cumbanante // 6 // namarayabhirAjagItakathAnibandhAH kva no samprati khagIbhUyoDDayante // 7 // 10
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgAnusAriNaH paJcatriMzad guNAH muniratnakIrtivijayaH mArgo nAma dharmaH / dharmo hyanivAryamaGgaM jIvanasya / dharma eva manuSyamanyebhyaH prANibhyaH sakAzAt pRthak karoti / "dharmo hi teSAmadhiko vizeSo dharmeNa hInAH pazubhiH samAnAH" ityuktiH sujJAtaivA'smAkam / kintu dharmamArgasyA'bhijJAnamanusaraNaM ca na tAvat sukaram / tatrA'dhikAraH sampAdanIyo bhavati / adhikAritvaM vinA kriyamANo dharmo na | phalati / ato dharmamArgamanusisariSuNA hyadhikAritvasampAdanAya kecid vyAvahArikaguNA | anivAryatayA'GgIkaraNIyA bhavanti / tAdRzo guNijana eva dharmamArgaM samyaganusartuM prabhavati / / yo nAma vyavahAra dharmameva samyag nA'bhijAnAti na vA''carituM zaknoti sa kathaM nAmA''tmadharmaM | vijAnIyAt samAcared vA ? ataH prathamaM tAvat svakIyaM vyavahAraM parizIlya tatrA''vazyakAnAM guNAnAM kRte eva prayatnaH karaNIyaH / tadanu cA'nusRto dharmamArgaH saphalo bhavati sAdhyaM ca prApayati / svAdhyAyaH tAdRzo guNI mArgAnusArItyucyate / tasya paJcatriMzad guNAH kalikAlasarvajJa zrImadhemacandrasUripuGgavairdarzitAH santi / tadyathA nyAyasampannavibhavaH - prathamo'yaM guNo nyAyasampannatA / nyAyasampannatA eva vibhavaH, yataH sA''tmagauravaM sampAdayati, cirasthAyine ca sukhAya bhavati / anyAyopArjito vibhavaH sAdhanAni tu kadAcit samupalambhayedapi, na kintu sukham / adya bahavo janA: santi ye satyapi vibhave bhayagrastA bhayatrastAzca jIvanti / satsvapi sukhasAdhaneSu sukhalezamapi te nA'nubhavanti / yato'nyAyo bhayameva janayati / abhayaM tu nyAyenaiva sampadyate / nyAyena vyavahAranairmalyamapi sampadyate / yasya vyavahAro nirmalo nA'sti tasya dharma: kathaM nirmalo bhavet ? ato nyAyenaiva vyavahartavyamasmAbhiH / sa eva samIcInaH panthAH / 2. ziSTAcAraprazaMsakaH - deza - kAlAnurUpaM yaH sarvatra samyag vyavaharati sa ziSTaH / 11
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ DODDDDDDDDDDDDDDDDDDDDI tAdRzAnAM ziSTajanAnAM-uttamajanAnAM ya AcArastasya prazaMsako bhavet / na kintu IrSyAdibhiH prerito'sUyAM kuryAt / sadAcArasya pakSapAtenaiva tathA''carituM svayamapi zakto bhavati manuSyaH / satAM prazaMsaka eva ca sanmArga prAptuM prabhavati / ata eva calA svArthasAdhanaM puraskRtyA'pi na kadApyaziSTAnAM puraskartA bhaved yena te tadAcArAzca samAje rAjye rASTre vA balavanto bhUtvA hAni janayeyuH / / kulazIlasamaiH sArdhaM kRtodvAho'nyagotrajaiH - yasya kulaM zIlaM ca samAne staH, gotraM ca bhinnamasti tena sahaiva kRtavivAha: syAt / pitR-pitAmahAdiryaH pUrvavaMzaH sa kulamityucyate, bhojanAdInAM cA''cAraH zIlamucyate / ete dve api strINAM puruSANAM ca samAne syAtAm / gotreNa tulyaiH samaM vivAho nA'numataH / eSA ca maryAdA'sti pratyekaM kulasya / tatra ca rahasyamapyastyeva / adya tu bahulatayA maryAdApAlanaM zithilaM jAtaM dRzyate / tasya ca kaTuvipAkAnapyanubhavanti sarve / pApabhIruH - pApAdbhayameva dharmamArgasya prathamA yogyatA / andhakAra-prakAzayoriva pApadharmayormadhye virodho'sti / ekasya sthitAvanyasyA'navasthitireva bhavati / ubhayorapi sahAvasthAnaM tu kadApi na sambhavatyeva / ato dharmaM cikIrSuNA janena sadaiva pApAd bhetavyam / yo nAma pApAd bibheti tasya mRtyorapi bhayaM na vidyate / prasiddhaM ca dezAcAraM samAcaran - svasya dezasya yA mUlabhUtA''cAraparamparA tAmeva samyaganusaret samyaganupAlayecca / "paradharmo bhayAvahaH" ityArSavacanaM khalu ! ataH svasaMskRtereva puraskartA'nusartA ca bhavet / yo hi svadezaprasiddhAn RSipraNItAnuttamAnapyAcArAn parityajya parakIyAn zravaNamadhurAnAcArAnaGgIkaroti sa ubhayato bhraSTo bhavati / tasya svadharmo'pi naSTo bhavati / avarNavAdI na vApi rAjAdiSu vizeSataH - kasyacidapyavarNavAdaM na kuryAt / tatrA'pi vizeSato rAjAdInAM tu naiva kuryAt / rAjAdInAmabhAve vartamAnakAle pradhAnapuruSAdayo grAhyAH / avarNavAdasyA''zrayaNaM sa eva karoti yaH satyamuccArayituM na kSamaH / asahiSNurIAlurvA jana evA'varNavAdaM karoti / yazca gambhIraH satyapriyazca bhavati sa sarva pAta, avasaraM ca prApya yadapi kathanIyaM karaNIyaM vA bhavati tat saumyatayA kathayati karoti ca / tAdRzasya vacanaM sarvagrAhi bhavati / yastu nindAparo bhavati sa kA gaganalAlaganagana
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zanaiH zanaiH samAje'priyo vizvAsAnahazca jAyate / satyamapi tasya vacanaM na ko'pyaGgI-el kroti| anativyaktagupte ca sthAne suprAtivezmakaH, anekanirgamadvAravivarjitaniketana:ativyakte sthAne, atigupte ca- grAmAd nagarAd vA dUre ekAntasthAne gRhaM na nirmAtavyam / gRhe pravezanirgamanArthaM ca bahUni dvArANi na syustathA''yojanaM kartavyam / aparaM ca, prativezino'pi yatra sajjanAH sahAyakArakAzca bhaveyustatra gRhanirmANaM kartavyam / etacca na sarvamapi svasya, svaparivArasya, svasampatteH, saMskArANAM ca rakSaNAya jAyate / kRtasaGgaH sadAcAraiH - uttamAcAravadbhiH sadbhiH sahaiva saMsargaM sa kuryAt / sampada iva saMskArA api rakSaNIyAH saMvardhanIyA eva, tadarthaM caitadamoghamAlambanamasti / pade pade cA'satsaMskArottejakAni nimittAni samupalabhyante, tAdRze samaye satAM saGgatiH kavacAyate'smAkaM kRte / yo'satsaMskArebhyo'sadAcArebhyazca svasya rakSaNaM karoti sa eva dharmaM hRdaye AdhAtuM prabhavati / mAtApitrozca pUjakaH - sadaiva mAtApitrorAjJAdhInena bhavitavyam / tadeva tayoH pUjanam / mAtApitarau hyAryAvarte Adidevatvena pratiSThitau staH / yo mAtApitarau na toSayati nA'pi teSAM prItiM sampAdayati sa kathaM nAmezvaraM toSayituM tatprItiM sampAdayituM (C) ca prabhavet ? 'mAtRdevo bhava', 'pitRdevo bhava' - ityAdayaH santyAryasaMskRteH saMskAramantrAH, ye cA''bAlyAdeva karNAtithayaH kriyante / anyaH sarvo'pi dharmo mAtApitRcaraNAnAM hRdayatuSTyaiva sidhyati, nA'nyathA / bahuvicAraNIyametad vartamAnakAle / mAtApitroratuSTAvanyaH prabhUto'pi kRto vikAso na sukhAya jAyate tAtmavikAsarUpasya dharmasya tu kA kathA ? 10. tyajannupaplutasthAnam - yatra sthAne puna: punarupadravA jAyante tAdRze sthale vAso na karaNIyaH / yato bhayadrute vAtAvaraNe jIvanasya dainandinavyavahAro'pi samyag na pracalati - tatra dharmasya tu kA gatiH ? 11. apravRttizca garhite - garhiteSu - ninditeSu kAryeSu pravRttiM naiva kuryAt / yasmin kArye / kRte sati lokApavAdaH syAt, kulagauravasyA''tmagauravasya ca hAniH syAt tat 0 OOOOOOONagaganagalAgIla
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ DDDDDDDDDDDDDDDDDDDDDD ___ kadApi na karaNIyam / gahite pravartanena samAje kuTumbe cA'pyapriyo bhavati / 12. vyayamAyocitaM kurvan - AyaM vicArya tadanurUpameva vyayaM kuryAt, yena manastApo na ) syAt / viveko hi sarvatrA''vazyakaH / "prAvArakapramANameva pAdaprasAraNaM kartavyam" (C) ityeSoktirapi prasiddhA'sti / tathA vyavaha"va sukhI bhavati / 13. veSaM vittAnusArataH - svakIyArthavyavasthAnurUpa eva veSaH paridhAtavyaH / 'vittAnusArataH' el ityasya tAtparya na kevalaM dhanasya nyUnAdhikatAyAmasti kintu maryAdAyAmapyasti / veSo ki yathA vittaM dyotayati tathA cittamapi dyotayati / eSa kulInaH saMskArI vA, asya kA vicArAH kIdRzAH - ityasya nirNayo veSeNA'pi kartuM zakyate / veSo bahumUlyo'lpamUlyo vA syAt kintUbaeNTo vA maryAdAyA upahAsako vA yathA na syAt tathA sAvadhAnena bhavitavyam / 14. aSTabhirdhIguNairyuktaH - zuzrUSate- zrotumicchati, pratipRcchati - punaH pRcchati, zRNoti, gRhNAti- zrutvA gRhNAti, Ihate- gRhItvA paryAlocanaM karoti, apohate - nizcinoti, dhArayati - nizcitaM cA'rthaM sadaiva cetasi dhArayati, karoti-zrutAnurUpaM sadanuSThAnaM karoti- ityevaMrUpo jano'STabhirdhIguNairyuktaH kathyate / 15. zRNvAno dharmamanvaham - dharmakathAM sa nityaM zRNuyAt / dharmazravaNena sadasadviveko heyopAdeyavivekaH kartavyAkartavyavivekazca jAgRto bhavati / zravaNasaMyogAbhAve sadvAcanamapi (e) kuryAt / sacchravaNena sadvAcanena ca satsaMskArA dRDhA bhavanti / 16. ajIrNe bhojanatyAgI - ajIrNe sati bhojanasya tyAgo vidheyaH / bhojanasya hetuH ) zarIrasvAsthyamasti / loke'pyevamucyate - 'jIvanAya bhojanamasti, na bhojanAya jIvanam' iti / prathamaM tAvad vivekanaiva vartitavyam, ajIrNaM yathA syAttathA na ki bhoktavyam / evaM satyapi yadyajIrNaM syAttaryuttamamapi bhojanaM tyaktavyameva / "ajIrNe va bhojanaM viSam" - iti dhyeyam / kAle bhoktA ca sAmyataH - bhojanavelAyAmeva bhojanaM karaNIyam, na yadA tadA vaa| yuvAvasthAyAM yo jAgarukatayA vivekena vA na vartate sa vRddhAvasthAyAM duHkhI bhavati / zarIrameva taM pIDayati / na kevalaM kAle bhoktavyamapi tu sAmyato'pi / jihvAlaulyamanasRtya
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ / ye bhuJjante te svAsthyahAniM labhante / lolupo jano bhakSyAbhakSyasya peyApeyasya ca vivekaM kartuM na zaknoti / tena ca tasya svAsthyena saha sattvamapi naSTaM bhavati / asmAkaM sAdhUnAM madhye ekA uktiH pracalitA'sti - 'annaM parakIyaM na tUdaram' iti / ato yat svakIyaM 6 tat prayatnena rakSaNIyam / 18. anyonyApratibandhena trivargamapi sAdhayan - dharmArthakAmalakSaNAn trInapi vargAn sAdhayet kintu trayANAmapi madhye'nyonyaM ko'pi kenA'pi bAdhito yathA na syAttathA sAdhayet / evaM sAdhitA evaite sukhAya jAyante / 19. yathAvadatithau sAdhau dIne ca pratipattikRt - abhyAgatAnAM sAdhUnAM dInAnAM ca yathAzakti pratipattiM kuryAt / 'atithidevo bhava' - eSA'smAkamAryaparamparA'sti / atithInAM kRte kadApi hyAryajanasya gRhaM pihitaM naiva bhavati / 20. sadA'nabhiniviSTazca - sadaivA''graharahitena bhavitavyam / AgrahI kadApi satyaM jJAtuM prAptuM vA na zaknoti / audAryAbhAve hyabhinivezaH samudbhavati / abhinivezAduktaM satyamapi samAje mAnyaM na bhavati / ataH satyapakSapAtinA satpakSapAtinA ca janenA'bhinivezAdAtmA prayatnena rakSaNIyaH / 21. pakSapAtI guNeSu ca - guNeSveva pakSapAto vidheyaH, guNadRSTinA vA bhAvyam / satAM guNAnAM saGkIrtanena svayamapi guNI sampadyate naraH / guNAnurAgo hRdayasya sAralyaM vinA na saMbhavati / "guNI ca guNarAgI ca, saralo viralo janaH" / saralatAM vinA ca dharmo'pi siddho na bhavati / 22. adezakAlayozcaryAM tyajan - dezakAlAnanurUpaM kimapi kAryaM naiva kuryAt / yatra deze TA __yasmizca kAle yadapi viruddhaM tatkaraNaM na kadApi yazase bhavati / pratyutA''pade'yazase | vA bhavati / ato dezakAlAnurUpAmeva caryAM kuryAt / 23. jAnan balAbalam - svIyaM balAbalaM vicAryaiva kutracidapi pravarteta / zaktimatikramya ni sAhasaM naiva kuryAt / anyathA pazcAttApo bhavati / 24. vratasthajJAnavRddhAnAM pUjakaH - vratasthAnAM jJAnavRddhAnAM ca janAnAM pUjana-sevAM kuryAt / teSAM pratyAdareNa vartitavyam / vratasthAnAmAdareNa sevayA ca svakIye'pi jIvane vrataprAptiH 9 .
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sulabhA bhavati, svayamapi vratAnAmanuSThAne zakto bhavati / jJAnavRddhAnAM ca pUjayA jJAnArjanaM sukaraM bhavati / 25. poSyapoSakaH - mAtR-pitR - bhrAtR-bhaginI - bhartA - putra-putryAdikuTumbaM poSyaM kathyate / teSAM sukhaM yathA syAttathA poSaNaM kuryAt / teSAM sukha-duHkhAdiviSaye sAvadhAnaM pravarteta / kartavyapAlanaM hi prathamo dharmaH / 26. dIrghadarzI - yatkimapi kAryaM pUrvAparapariNAmaM vicAryaiva kuryAt / avicAritameva kRtaM kAryaM khedAya klezAya ca jAyate / AyatihitavicAraNaM hi dIrghadarzitvaM nAma / 27. vizeSajJaH kadA kiM karaNIyamakaraNIyaM vA, kathaM pravartitavyam, kiM vaktavyam, ityAdikaM yaH samyagabhijAnAti tathaiva ca vyavaharati sa vizeSajJaH / vizeSajJo hi jano'bhipretaM prAptuM zaknoti / vizeSajJasyaivA'bhiprAyaH sarvatra sarvaizca grAhyo bhavati / 28. kRtajJa: parakRtopakArAn kadA'pi na vismaret / kRtajJo hi janaH sarvatra prItibhAjanamAdarapAtraM ca bhavati / svalpasyA'pi parakRtasya vismaraNaM janamayogyaM prasthApayati / vyavahAre'pyayogyo dharme tu sutarAmayogya eva jAyate / 29. lokavallabhaH - pratiSThitajaneSu ziSTajaneSu ca madhye sa vallabhaH syAt / etacca vallabhatvaM naM cATuvacanaiH prAptaM syAt kintu svakIyasahajavinayAdiguNaiH prAptaM syAt / etAdRzaM vallabhatvaM hi cirasthAyinaM hitAya ca bhavati / - 30. salajja: sarvadA lajjAlunA bhAvyam / na kadApi maryAdAmatikramya pravarteta / yo lajjAlurbhavati sa lajjAspado na bhavati / yo lajjAM muktvA pravartate so'nyat kimapi prApnuyAt kintvAtmagauravaM sa naiva prApnoti / I 32. saumyaH - 31. sadayaH - dayAluH sa syAt / prANimAtraM prati tasya hRdaye dayA pravahet / kamapi dInaM duHkhinaM pIDitaM vA dRSTvA tasya hRdayaM dravedeva / dayA kila dharmasya mUlamuktamasti / yatra dayA nAsti tatra dharmo'pi nA'vatiSThate / uktaM ca - - dayAnadyA mahAtIre, sarve dharmAstRNAGkurAH / tasyAM zoSamupetAMyA, kiyannandanti te ciram // iti / AkRtyA svabhAvena ca sa zAnto gambhIrazca syAt / taddarzanenA'pyakAraNaM 16 OOOOOOOO OOOOOOOOOO
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ O prItireva samudbhavet / tAdRzasya sAnnidhyamapi parasya kRte sukhAya bhavati / 33. paropakRtikarmaThaH - paropakAra eva tasya svabhAvaH syAt / sadaiva sa tatra tatparo C) bhavet / kimapyanapekSyaiva kRtasya paropakArasya mUlyaM mahadasti / paropakArI janaH svayaM e) dharmaM kartuM parAMzca tatra yojayituM samartho bhavati / 34. antaraGgAriSaDvargaparihAraparAyaNaH - krodha-mAna-mAyA-lobha-harSa-kAmAH - ete hi SaDantaraGgaripavaH santi / teSAM tyAge, damane tathA tAMzca pratanUn kartuM satataM prayatnarato bhavet / etebhya ekasyA'pi prabhutvaM na syAttathA manovRttiM vidadhyAt / eteSAM prabhutve ki sati dharmo na vikasati / 35. vazIkRtendriyagrAmaH - indriyAdhInaM mano na kuryAt kintvAtmAdhInAnIndriyANi kuryAt / indriyaiH saha viSayANAM saMyogo roddhaM na zakyaH kintu tatra jAyamAnaM manaHpravartanaM yadi rudhyeta tarhi sa saMyogo viphalo bhavati, yenendriyANyAtmAnaM pAzayituM nA'laM bhavanti / ato ya Atmonnatimicchati tenendriyANi jetavyAnyeva / uktaM ca - bibheSi yadi saMsArAd, mokSaprAptiM ca kAGkSasi / / tadendriyajayaM kartuM, sphoraya sphArapauruSam / / (jJAnasArASTakam 7/1) etairguNairyukto hi dharmamArgAdhikArI bhavati / sa eva ca dharmaM samyagavaboddhaM samyagArAdhayituM ca samartho bhavati / OOOOOOOOOOD bhramAveza: sasaMrambho, dveSodreko hRtasmRtiH / apasmAra iti jJeyo, gado ghorazcaturvidhaH / / __ (AcArAGgaTIkA) 17
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAdaH cintanadhArA muniratnakIrtivijayaH vipattau kiM viSAdena, sampattau harSeNa kim ? / bhavitavyaM bhavatyeva, karmaNAmIdRzI gatiH // sukhaM ca duHkhaM ceti dvayamapyanubhavarUpamasti, sampattivipattizceti dvayaM ca * hU~ nimittabhUtamasti / svarUpaM tu yatkimapi syAt kintu yena kenA'pi sukhAnubhUtiH syAt sA * sampattiH, yena kenA'pi ca duHkhAnubhUtiH syAt sA vipattiH / etacca harSaviSAdAdInAM * * sukhaduHkhAdInAM ca cakraM satataM parivartate / kadAcid harSaH sukhaM vA'nubhUyate kadAcid viSAdo * duHkhaM vA / nimittAnAM parivartanenA'nubhavo'pi parivartate / kasyacidAgamanaM zrutvA vipadAgatevA'nubhUyate, anyasya cA''gamanena sukhAnubhavo jAyate / evameva cA'bhiprAyaparivartane * nimittAnyapi parivartante- adya yAvad yAni duHkhanimittAnyaniSTAni cA''san tAnyevA'nyadA * sukhanimittAnISTAni ca bhavanti / yAni ca sukhanimittAnISTAni ca kalpitAni syustAnyeva duHkhanimittAnyaniSTAni ca jAyante / evamekatra kutracidapi sarvadA na tulyabhAva: pravartate / 21 uktaM ca - "kazcicchubho'pi viSayaH pariNAmavazAt punarbhavatyazubhaH / kazcidazubho'pi bhUtvA kAlena punaH zubhIbhavati // kAraNavazena yadyat prayojanaM jAyate yathA yatra / tena tathA taM viSayaM zubhamazubhaM vA prakalpayati // " ___ iti (prazamaratiprakaraNe zlo. 49-50) 3 parivartanaM hyetat saMsArasya zAzvatamanivAryaM ca satyamasti / yo nAmaitat parivartanaM ra samyag jAnAti, jJAtvA ca tat svIkarotyapi sa eva hi sukhaduHkha-harSaviSAdAdidvandvAduttIrya hU~ sadA''nandAnubhUti kartuM zaknoti / tadeva ca vAstavaM sukhaM khalu ! atra ca zloke dvandvAtIto bhavituM nirdiSTamasti / yathA viSAdAdAtmA rakSaNIyastathA / ra harSAdapi rakSaNIya eva / yo hi harSakAle saMyato na bhavati sa viSAdenA'vazyameva pIDito
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhavati / sukhAvasara eva yaH sAvadhAnaM pravartate-tiSThati vA sa duHkhAvasare na kadApi viSIdati / 1. * duHkhaM yathA soDhavyaM parigaNyate tathA sukhamapi soDhavyameva / yato dvayamapi mohajanyA 5 nubhavarUpamasti / kiJcinnimittaM prApyaiva pravartate dvayamapi / ataH prathamaM tAvad harSaviSAda* sukhaduHkhAdiSu yA'smAkamiSTAniSTatvarUpA matiH pravartate sA parivartanIyA / na ca sukhamiSTaM 15 duHkhaM cA'niSTamasti / dvayamapi hi nimittAdhInatvAdaniSTameva / ninimittaka: sahajaH svAdhIna se S Ananda evaiSTavyaH / zlokArthenA''nandAnubhavasya mantraM kila darzayati-"bhavitavyaM bhavatyeva, karmaNAmIdRzI gatiH " iti / naitat sUtraM niSkriyatvaM prerayati kintu phalanirapekSatAmeva puraskaroti / sasa harSaviSAda-sukhaduHkhAdInAM dvandvAnAM jananyastyasmAkaM phalaiSaNaiva / vayaM yatkimapi kurmahe tatra kiJcidapi phalaM manasi nidhAyaiva kurmahe / ata eva ca pariNAme harSo vA viSAdo vA'nubhoktavya eva bhavati / gItAvacanamatra smartavyam - "karmaNyevAdhikAraste, mA phaleSu ra " kadAcana" iti / vastutastu karmaNi-puruSArtha evA'smAkamadhikAro'sti, na phale / yacca ) kilA'smadadhInameva nAsti tatra kiM harSeNa vA viSAdena vA'pi ? yadyapyet sarvamapi vayaM samyag jAnImahe eva tathA'pi phalaiSaNAM tyaktumazaknuvanto " vayaM 'bhavitavyaM bhavatyeva' ityAdi vismarAmaH / vastutastu, yo nAma phalaM nA'pekSate * phalaprAptyavasare ca sukhaduHkha-harSaviSAdAdidvandvebhyo viraktaH san karmaNAM vaicitryameva vicArya 6 samatayA'vatiSThate puruSArthameva ca svadharmaM matvA pravartate sa eva nirdvandvAM svAdhInAM zAzvatAM cA''nandAnubhUtiM karoti / sarvANyapyetAni saMskArasUtrANyasmAkam / AryasaMskRtAveva copalabhyAnyetAni / " hai ataH saMskartavyo'yamAtmA prayatnenaitairetAdRzaizca sUtraH, yena sarvo'pi zIghramevA''nandabhAjanaM * bhUyAditi /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ AsvAda: . svAdaH bhaktiH / DaoN. mahezvaraH dvivedI jIvitaM nAma sukhaduHkhayoH, guNadoSayoH, satkarmavikarmaNoH, suvicArakuvicArAdyo..S IndvayoH saMyoga eva / IzvaraprAptireva paramaM lakSyaM jIvanasya / aneke mArgAH santIzvaraprAptyai; 2. tatra kaH zreSThaH ? ityatra mokSasAdhanasAmagrayAM bhaktireva garIyasI / sarveSAM bhaktireva zreSThatamA / bhakteH prathamaM sopAnaM jJAnam / kimatra jJAnaM nAma ? jJAnaM nAma vivekaH / kimakarma ? * kiM vikarma ? kiM karma ? - tasya viveka eva jJAnam / / dharmazAstre, nItizAstre vopadiSTam - ahiMsA-satya-dayA-karuNA-paropakArAdInAmAcaraNaM karma / tadviruddham - dharmazAstraniSiddhAnAmasatya-hiMsA-dveSa-kAma-krodhAdInAmAcaraNaM 15 vikarma / karmAbhAvo'karmeti / bhakteH dvitIyaM sopAnaM vairAgyam / kiM vairAgyamatra ? niSiddhakarmaNAM tyAga eva vairAgyam / vairAgye satkarmaNAM tyAgo naiva karaNIyaH / teSAM tvAcaraNameva kartavyaM bhavati / 15 zAstraviruddhakarmaNAM tyAgaH karaNIyaH / tasyaiva tyAgo "vairAgyam" kathyate / ___ bhaktirnAma zanaiH zanairIzvarAbhimukhaM gamanam / prathamaM jJAnena satkarmaNAM vikarmaNAM ca * samyag bodhaM kRtvA zanaiH zanairabhyAsena manaH saMyamya vikarmaNAM tyAgaH karaNIyaH / yathaiva vikarmaNAM tyAgo bhaviSyati tathaiva satkarmaNAmAviSkAro bhaviSyati / kAraNaM yat - na hi kazcitkSaNamapi jAtu tiSThatyakarmakRt / zanaiH zanaiH satkarmaNi jIvanasya samarpaNaM bhaviSyati, AtmanivedanaM bhaviSyati -* 15 eSA caramAvasthA bhaktyAH / nava sopAnAnyasyA bhaktyAH , zravaNAdAtmanivedanaparyantam / S yathoktaM zrImadbhAgavate 20
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ zravaNabhaktiH parIkSitaH, kIrtanabhaktirnAradasya, smaraNabhaktiH prahlAdasya, pAdasevanabhaktirlakSmyAH, arcanabhakti: pRtho:, vandanabhaktirakrUrasya, dAsyabhaktirhanumataH, sakhyabhaktirarjunasya, AtmanivedanaM balezca / prathamaH vyasanI prathamaH vyasanI - - - zravaNaM kIrtanaM viSNoH, smaraNaM pAdasevanam / arcanaM vandanaM dAsyaM, sakhyamAtmanivedanam // - sarvadA sarvabhAvena, bhajanIyo vrajAdhipaH / svasyA'yameva dharmo hi nA'nyaH kvApi kadAcana // dve mitre AstAm / tayorekaM madirAvyasanI AsIt / adhunA kaphaprakopaH saJjAtaH / vallabhAcAryaH / kA cintA'smin viSaye / madirAM piba, zIghrameva kaphaprakopo gamiSyati / nizcayena vA ? mama kRSiyogyA bhUmirapi gatavatI tarhi kA kathA tava kaphaprakopasya ? DaoN. mahezvara: dvivedI 21
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ - patrama munidharmakIrtivijayaH ___namo namaH zrIgurunemisUraye / / AtmIyabandho ! cetana ! dharmalAbho'stu / vihArayAtrA sukharUpA pravartate / atra sarve'pi gurubhagavantaH kuzalAH santi / vihArayAtrayA ya AnandaH prApyate sa AnandastvanirvacanIyo'sti / asmAbhirmanobhISTasya vyaktervastunazca samAgamenA'pyAnandastu prApyate eva kintu sa kSaNikaH, na tu zAzvataH / yataH tattadvyaktau tattadvastuni ca vinaSTe sati duHkhaM bhavatyeva khalu / tato duHkhAvasAna eva Anando'sti / vihArayAtrAyAM tu nirantaraM nisargasya nUtanasaundaryasya darzanena, asminnapi kaliyuge svaM gauNIkRtya niHsvArthatayaiva kevalamanyeSAM hitArthameva prayatamAnAnAM paramazraddhAvatAM - sajjanAnAM ca samAgamena tathA paricayamRte'pyAtithyabhAvanAsaMbhRtakomalahRdayavatAM janAnAM ki - puNyadarzanena tu kalpanAtIta Anando jAyate / etAdRza Anandastu devadevendracakravartyAdInAmapi / durlabho'sti / yadA yadaitAdRza Anando'nubhUyate tadA tadA na kevalaM zArIrikazramo'pi tu . - mAnasikazramo'pyastaGgato bhavati / dehe prabalaM caitanyaM pracaNDorjA ca prAdurbhavati / dainandinajIvane / - 'kiJcinnUtanaM prAptamiva, yathArthaM jIvanaM jIvitamiva ce'tyanubhUyate / asmin pRthivItale'smAdRzAH / yA pAdacAriNa evA'syA AnandaprApteH saubhAgyamavAptumarhAH santi / 'kAr'yAnAdike'TatAM kA pIka kUpadardurasamAnAM tvAdRzAnAM varAkANAM nagarajanAnAM ca kRte svapne'pyetAdRzasyA''nandasya kalpanA'pyazakyA'sti / tathA'pyadya mayA ya Anando'vAptaH tasminnAnande tvAmapi sahabhAginaM * kartumicchuko'haM kiJcid likhAmi / tamAnandaM saMprApya tvamapi jAnIyA yad- Anando na 22
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 bandhane'pi tu nirbandhane'stIti / bandho ! kazcana gUrjararAjyAntargataH saurASTranAmapradezo'sti / sa pradezastu sarvairapi so / vidito'sti / asyAM bhuvi zreSThatamAH sAdhavaH kavayaH sAhityakArAzca saMjAtAH santi / atraiva " vizrutAH zUrAH luNTAkAzcA'pyajaniSata / asyAM bhUmAvevaitAdRzaM sattvaM nihitamasti, kAra - yenA'trotpannAnAM janAnAM naitikatA zauryaM svAbhimAnaH pApabhIrutaudAryaM sAralyaM cetyAdikA guNA rudhiragatA eva santi / tatrA'pyatrA''tithyabhAvanA tu sahajA vizeSato vidyate / e kadAcidapyatrA''gantukaH kazcidapi jano nirAhAro na svapiti / yasya kasyacidapi gRhAt takaM dugdhamapUpazcetyAdikaM bhojanaM tvavazyaMtayA prApyate tena / 'eSa kaH ? kuta AgataH ? kathamAgatavAn ?' iti kadAcidapi na vicArayantyatratyA janAH / etadevA'syA bhUmeauravamaudArya ra cA'sti / vayaM tu sAdhavaH smaH, ato vayaM nikhile'pi bhAratadeze'tra tatra sarvatraivA'TAmaH / / kintvetAdRzaM hRdayasya premoSmabhRtaM mAdhuryapUrNaM cA''tithyaM na kutracidapi dRSTaM prAptaM vA / atratyAnAM janAnAmanyadapi vaiziSTyamasti yat, sAdhuM dRSTvA tvaritameva namanti te| - sa sAdhuH kasyA'pi dharmamatasyA'nuyAyI syAt, kintu "sAdhUnAM darzanaM puNya"mityeva manyante / te / tata eva kamapi kadAgrahaM vinA sAdhuveSaM saMprekSyA'tratyAH sarve janA namasyanti satkArayanti - " ca / etAdRzI zuddhadharmabhAvanA'pi sarvatra na dRzyate / eko ramaNIyaH prasaGgaH pauna:punyena smRtipathamAyAti / ekadA vihAraM kurvanto vayaM 'lIMbaDI'samIpasthaM 'TokarAlA'grAmaM gatavantaH / tatra na. jainamatAnuyAyina ekamapi gRhamAsIt / tasmin grAme ekasya Thakkurasya gRhamAsIt / tatra - vayamuSitAH / asmAn dRSTvA sarve'pi kauTumbikajanA Agatavanta uktavantazca- AgamyatAm, - AgamyatAm / svAgataM svAgatam, sAtaM vartate ? iti / kSaNenaivA'smabhyo vastuM dattamapavarakadvayam / - "adyA'smAkaM diSTaM jAgRtam / bhavAdRzAnAM sAdhupuruSANAM pAdarajasA naH sadanaM pavitrIbhUtam / - adyA'smAkamupari bhagavataH kRpAdRSTirabhUt, iti manye'ham / bhavatAM puNyadarzanena samAgamena ra ra cA'smAkaM pApaM naSTaM bhaviSyati" ityAdikaM gadgadsvareNa punaHpunarvadati sma sa ThakkuraH / teSAmetAdRzIM bhAvanAM zraddhAM ca saMvIkSya me manaH praphullitamabhUt / ahaM tasya mukhabhAvAneva ) kA muhurmuhunirIkSe sma / mayA vyAkRtam- bho ! bhavatA tu nirantaraM sAdhujanAnAM sevA kriyate, 23
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadvAreNa ca mahatpuNyamupArjyate eva / sa uvAca- tena kim ? prabho ! bhavadbhistu hastagataM sukhaM tatsAdhanaM, gRhaM, parivAravAtsalyaM caivaM sarvamapi saMsAraM vihAya bahukaSTabhRto mArga : svIkRtaH / sarvamapi kaSTaM, viSahya prabhubhaktirlokakalyANamAtmakalyANaM caiva kriyate / ahaM tu tatkimapi kartumasamarthaH / ato bhavAdRzAM puNyajanAnAM svalpasevAyA vyAjena kAJcit prabhubhaktiM karomi / evaM dazanimeSaparyantaM vArtAlApa: pracalitaH / tadA tasya manobhAvanAM cittazuddhiM ca jJAtvA me * mAnase'tIva prasattiH saMjAtA, tathA tatkSaNaM vihAraparizramo'pi galitaH / tadaiva "prabho ! gRhamAgamyatAm, AhArAdikaM gRhItvA'smAn lAbhAnvitAn karotu bhavAn" ityuktaM tena / "na kimapyAvazyakam / kevalaM jalameva paryAptam" ityuvAcA'ham / sa avocat katham ? nirdoSAhAra evA'tra prApsyate / manasi glAnimanubhavatA mayoktam- bahista AhArAdikaM gRhItvA zrAvaka AgamiSyati / yato'tra sarvA'pi vyavasthA'stIti na jJAtamasmAbhiriti / etadAkayaiva vajrAghAta iva sa stabdho mUDhazca jAta: kSaNaM tu vAtAvaraNe'pi stabdhatA gambhIratA ca prasRtA / pazcAt sakhedaM sa jagAda - kiM gRhamatra nA'sti ? kiM vayamatra, na smaH ? kiM vayamapUpAdikaM na dadyAma ? yenaivaM kRtam / prabho ! asmAkaM gRhe miSTAnnAdikaM nA'sti, kintu takramapUpo dugdhaM cA'styeva / asmAkaM gRhe yadasti tad bhavadbhyo'pi dadyAma / . hanta ! asmAdRzA hatabhAginaH pApina: ke santi ? hA, hA, etatvasmAkaM durbhAgyaM * mahatpApodayazcA'sti, yenA'smAkaM sadane AgatA api pavitrasAdhujanA madgRhasyA'nnakaNamapi na svIkurvanti, ityuktavataH tasya mukhoparyakathanIyA'darzanIyA ca glAniH prasRtA, dehaH stabdho `jAtaH, nayane jalabindubhRte jAte / sarve'pi mUkA iva saMjAtAH / tadopasthitAnAM sarveSAmapi kauTumbikajanAnAM netrANi bASpArdrANi jAtAni / tad dRSTvA me hRdaye'tIva kheda utpannaH / 'asmAkaM sAdhujanAnAmapi nayanAnyArdrANi jAtAni / tadA teSAM zuddhabhAvanAbhirabhibhUto'haM' jAta: 'kiM kathayAni, kiM karavANi ce 'ti cintitavAnaham sngttiu'nng'sngttiu' ch saa:caa " tadA punaH sa Aha- 'prabho ! 'atra nA''gantavyam" iti dUrabhASadvAreNa tasmai 24
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathayatu bhavAn' / sAmprataM tu sa atrA''gamanArthaM prAyazo nirgataH syAt / ataH tanna zakyamasti / tathA'pi sAyAhne bhavato vezmana evA''hArAdikaM grahISyAma ityuktaM mayA / __khinnamanasA 'astu' ityuktvA sa uvAca- prabho ! vayaM SaSTivarSebhyaH sarveSAmapi sAdhujanAnAM bhaktiM kurmaH / ye kecit kiyanto'pi sAdhava AgatAH syuH, teSAM sarveSAMka ra yathAzakti sevAM kurmaH / kintu durbhAgyamadya yad, asmAkamatithInAmAtithyamanyaH karoti / , astu, tathA'pyekA'smAkaM vijJaptirasti-itaH paramanyebhyaH sarvebhyaH sAdhubhyaH kathanIyaM yad, TokarAlAgrAmo gantavyaH, tatra ca sarvA'pi vyavasthA'stIti / - gacchataH tasya zuddhabhAvanAM punaH punaH anumodayAmaH sma vayaM sarve / tadA pUjyagurubhagavanta ra UcuH-naiSa jano jainaH, kintu ThakkurajAtIyo'sti / tathA'pi tasya bhAvanA tvatIva nirmalA'sti / " etAdRzA hi bhAvikajanA nirmalabhAvanayaiva bodhiM prApsyanti tathA saMsAramapi tariSyanti / ra koTIrUpyakANAM dAnaM dattavantaH zreSThinaH tathA'smAdRzAH sAdhavo'pi padapratiSThAdimohapAzabaddhAH kathaM nistariSyAmaH tanna jAnImahe / ete tvasmAkamupari dRDhavizvAsaM paramazraddhAM ca vidhAya pUjayanti, tena te tariSyanti / atrA'smAbhireva cintayitavyaM yat "kiM vayaM pUjArhAH smo ko na ve"ti / tathetyuktvA vayaM svakArye nimagnA jAtAH / sAyAhno jAtaH / "AhArAdikaM gRhItvA'smAn lAbhAnvitAn karotu" iti vijJapti kRtavAn sa ThakkuraH / munizrIkalyANakIrtivijaya AhAragrahaNArthaM gatavAn / tena / ThakkureNA'tyAgraheNa zuddhabhAvanayA hRdayanirmalapremAmRtena ca siJcitA apUpA dattAH / asmAbhirapi prasannatayA te bhakSitAH / tasmin kAle dehasya pratiroma mAdhuryaM prasRtam / citte paramatRptirapi / - - - sNjaataa| bandho ! "nirmalahRdayodbhUtA yathArthA bhaktiH phalatyeva" ityuktyanurUpaM tadaiva / " sthAnakavAsisampradAyasya dazA'nye sAdhavo'pyAgatAH / tathA'pi tena ThakkureNa "idAnIM - sUryAstavelA vartate, eteSAM sarveSAM kRte kathamAhArAdikaM saMpannaM bhaviSyatI" ti na ke'pi .. vikalpAH kRtAH / hasadvadanena harSollAsena cA''hArAdinA sAdaraM teSAM bhaktiH kRtA / na kevalaM " - sAdhujanAnAmeva kintu vandanArthamAgatAnAM sarveSAM janAnAM tathA'smatsevakAnAmapi tathaiva 25
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ age disarjade bhAvollAsena sAgrahaM bhojanaM kAritam / teSAmetAdRzIM bhaktiM dRSTvA prasannacittAste sevakA yA api 'etAdRzI bhaktirna kutracidapi dRSTA tathA'smadgRhe eva bhojanaM kRtamityanubhUtam' / ra evamUcuH / sarve prmmudmnu-bhuutvntH| - bandho ! etAdRzA AhlAdakAriNo'nubhavAstu grAme grAme saMjAtAH / tAn sarvAn tu jona poka kathaM likheyam ? etAdRza evA'nyo'pi eko'nubhavo jAtaH / pradeze'sminneva kazcana - grAmo'sti / tatratyAH sarve'pi satsaGginaH santi / na kadAcidapi te keSAJcidapyavarNavAda ra ko nindAM ca kurvanti / na kevalaM vRddhA eva kintu yuvAno yuvatayo'pi yadA yadA saMmIlanti, FM tadA tadA te bhagavatAM kathAH sAhityacarcAmIzabhajanAdikaM caiva kurvanti / mayA yadA zrutaM ra tadA'hamapi na svIkRtavAn, kintu pazcAd mayA jJAtaM yad, etad yathArthaM satyamasti / Po, adyA'pyetAdRzA janA vidyante'smin saurASTradeze / yadaitAdRzA anubhavA jAyante tasmin kAle ya Ananda utpadyate sa anirvacanIyo'sti / kina koTirUpyakavyayena racite saptatalaprAsAdabhavane navanItasamamRdukArpAsaracite talpe zayane kRte sati tathA paJcatArakopAhAragRhe cAInIs-paJjAbIbhojane kRte sati yat sukhaM na prApyate tatra ra sukhaM zUnyagRhe uccAvacabhuvi zayanadvAreNa tathA'pUpAdizuddhasAttvikabhojanena ca prApyate'smAbhiH / / miSTAnnabhojanena yA tRptirna bhavati sA tRptiratra bhavati / yato'traiteSAmAtithye hRdayanirmalavAtsalyaM / dehazuddhacaitanyorjA manomAdhuryaM ca samAviSTaM bhavati / tata eva zuSko'pUpo'pyamRtasamamadhuro'nubhUyate / bandho ! eSaivA'tratyAnAM saMskAritA'sti / etAdRzAH saMskArA AnuvaMzikarUpeNaivA''gacchanti / zikSitA dhanikAH pratiSThitAzcaiva saMskAriNaH syuriti na mAnyaM - ra kdaacidpi| zrImattA mahattA ca saMskAritAyA na pramANapatraM kintu nItimattA sadAcAro FO hRdayaudAryaM caivA'sti / satsu dhaneSvapi dhanikA pratiSThitA janAH saMskAradaridrA santi / teSAM ke bAhyavyavahAre kevalamaupacArikatA kRtrimatA caiva dRzyate / atratyA janA grAmINA azikSitAzca santi, kintu saMskAraistu dhanikAH santi / ata eva teSAmAtithyaM manasi prasannatAM zAnti tRpti / " ca jnyti| bandho ! atratyAnAM janAnAM mana:tRptikaraM sahajamAtithyamanubhUya me manasyatItakAlasya 1. kaviH dulAbhAyA 'kAgaH' ( P saraso 26
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ asics smaraNaM jAgRtamabhUt / tadaikA paGktiH smRtipathamAgatA - "he bhagavan ! saurASTrapradeze kadAcidatithIbhUyA''gaccha, tadA svargamapi vismArayiSyAmi " / eSA paGkti caritArthA jAtA / bandho ! asmin deze'dyA'pyetAdRzA bahavo janAH santi, ye karuNA-prema- nItimattA^ saMvedanAdInAM sAkSAd mUrtayaH santi / te'dyA'pyapekSAM vinA kevalaM paropakArabuddhyaiva svajIvanaM gamayanti / tata eva yAvadeko'pyetAdRzo jano'syAM bhuvi vidyate tAvadeSA''ryasaMskRti`rakhaNDA'bhagnA jAgRtA ca sthAsyatyeveti nizcitamasti / ante, kiM bahunA ? yathA kAgamahodayena kathitaM tathA'hamapi tvAM nimantrayAmi yat, tvamekadA saurASTra pradeze'smin AgatyA'tratyAnAmAtithyamanubhava / tadaiva jJAsyate ' kiM nAma saurASTrasyA''tithyam' iti zam / prakAmaM vepate yastu, kampamAnazca gacchati / kalApakhaaM taM vidyA-nmutasandhinibandhanam // (AcArAGgaTIkA) 27
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sAhityasurabhiH ' granthasamIkSA * (samIkSakaH - rUpanArAyaNapANDeyaH, es. II / 330, rAjyazikSAsaMsthAna kAlonI, elanagaJjaH, prayAgaH, u.pra. - 211002 ) granthakAraH prakAzakazca - DA. rAmakizoramizraH, 377/14, paTTIrAmapuram, khekar3A- 201101 * (bAgapata), uttarapradeza: / pR.saM. 144, pra.va. 2059 vi. / mUlyam - 100/ vizvavAGmaye svasAhityagarimNA'dyApi virAjatetarAM surabhAratI / tatsAhityasaMvardhane sAmprataM ye vidvAMsaH kRtinaH santi, teSu DaoN. rAmakizora mizramahodayo nAnAvidhasAhityagranthAnAM * praNayane pramukhatAM bhajate / tena vividhavidhasAhityasaMgrahAtmako granthaH 'sAhityasurabhi:' iti * nAmnA prANAyi / granthe'smin bhAgatrayaM zobhate nATyatrayI, kavitaikaviMzakam, lekhaSaTkaJca nATakatrayyAM 'tyAgapatranirAse' vidyottamA zAstrArthe parAjitA mUrkha kAlidAsaM pariNayati, kintu saubhAgyanizAyAM tasya mUrkhatvaM vijJAya taM svakakSAd bahiSkaroti / vidvattvaM kavitvaM * copalabhya kAlidAsaH tAM patnItvena nA'GgIkaroti / vidyottamA vikramAdityarAjasabhAyAM >nyAyArthaM yAti, nyAyAnusAraM kAlidAsazca tAM patnIrUpeNA'GgIkaroti / 'devayAnyAm' bRhaspatiputraH * kaco devayAnau pratizapati yat sA brAhmaNavaraM na lapsyate / devayAnIcchalena yayAtiM pariNayati / zarmiSThAmupapatnItvenA'GgIkAreNa zukro yayAtaye vRddhatvaM zapati / yayAtiH puroryauvanaM gRhNAti, zarmiSThAnurodhAcca punastasmai prayacchati / ' zrIcandrazekharacarite' krAntikAriNAM variSThasya AjAdopanAmakasya zrIcandrazekharasya janmataH prArabhya balidAnaparyantaM sAhasikaM svAtantrya - bhAvabharitaM caritaM varNitaM vilasati / AjAdasadRzaH krAntivIrottamaH kathaM dhanalobhinaH kRtaghnasya kukRtyAdakAle svaprANAn bhAratasya svatantratAyai samarpitavAn - ityatra samyaga* Gkitamasti / kavitaikaviMzake- sarasvatyA vandanam, kAlidAsAhvAnam, saMskRtAkSAdazakam, vande taM candrazekharam zrIsubhASacandravasupaJcakam, aravindapaJcakam, svatantratAsenAnIH 28
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ R) zrIbhaktasiMhaH, kAkorIkANDam, bamaviSphoTakANDakam, pazya gato rAkezo nabhasA, samAgato ra rAkezo gaganAt, rUpyakamahimA, ehi surabhe devi, priye ! prema tava jIvanasAraH, bAlagItam, 8 hindurASTram, svatantratA, jayatAt sA, bhAvanA, zokagItam, kavicintA ceti kavitA vibhaanti| B)lekhaSaTke lekhAzca santi-svatantratAsenAnIH zrImaGgalapANDeyaH, bhAratIyasaMskRtau yogasya ( mahattvam, yato dharmastato jayaH, atharvavede rogopacAraH, saMskRtavAGmaye'nnaparakakRSiH, ( ra vartamAnabhAratasya vibhinnakSetreSu saMskRtasya sthitizca / mizramahAbhAgasya kRtiriyaM tatsAhityasarjanAsaundaryasya surabhiM prasArayati / atra |8) yadyapi kAzcana racanAH prAgapi prAkAzyaM nItAH santi, tathApi tAsAmatra saMkalanaM granthasyA'sya R)zriyaM saMvardhayati / 'tyAgapatranirAse' vidyottamAyAH caritaM bhAratIyanAryA gauravabhamivardhayati, OM kintu saubhAgyanizAyAM tasyAH pragalbhatA maryAdAM na rakSati / evaMvidhaM tatkathanaM kathamapi na Va yujyate / api kApi navapariNItA nArItthaM vadati ? 'etau hi sarvaH pibatIha lokaH, premNA gRhItvA ca karadvayena / 3) ehi tvamagre hi kucau gRhANa, pItvAdharaM me praNayaM kuruSva / / ' iti (sA., pR. 16) ( etAdRzAni skhalitAni 'devayAnyAm' api vidyante / 'zrIcandrazekharacarite'* bhAratarASTrasya svAdhInatAyai svajIvitamarpitavato devavANIsamArAdhanAratasya sAhasikA-3 nAmagragaNyasya zrImataH candrazekharasya caritaM nitarAM ramyataramasti, kintu tatra kasyacit kaveH/ 8)'calantu dezabhaktAH prayAntu dezabhaktAH / ' (tatraiva, pR. 82) iti kavitAyAH svaracanAyAM grahaNaM B) granthakRtaH kIrtiM naiva vardhayati / kavikarmadakSo DA.mizro'tra nUtanAM kavitAM racayet / OM R) 'kavitaikaviMzake' rASTrabhaktAn samAzritya praNItAH kavitA rASTrAnurAgabhAvAn yuvakeSu (OM janayanti / anyAzca kavitA apyatra citraM haranti / 'krAntikArI kadAcidvai, daNDAd bibheti no kvacit / / vicArA iti yasyA''san, bhaktasiMhaM namAmi tam // ' (tatraiva, pR. 110) 'lekhaSaTke' 'svatantratAsenAnI: zrImaGgalapANDeyaH' iti lekhane pANDeyavaryasya B)caritaM vizadatayA varNitaM rASTrarakSAyAH satpreraNAmudbhAvayati / vastuta AGlazAsakAnAM viruddhe ( bhAratIyAnAM svAdhInatAyai kRtasya tasya kAryasya kRte saMskRtabhASAyAmeko vizAlakAyo |
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ R) grantho'pekSyate / 'atharvavede rogopacAraH' ityAdikA lekhA granthakRto vaidikaM vaiduSyaM prkaashynti| Va vartamAnabhAratasya vibhinnakSetreSu saMskRtasya sthitiH, tasya pracArAya prasArAya copAyAH' iti - Baa lekhaH tasya saMskRtaM prati niSThAM cintAM ca samyak prastauti / sa satyaM vakti - 'vastuto yadi B)saMskRtaM surakSitaM tarhi saMskRtiH surakSitA / ataH svatvarakSAyai pratyekahindubAlasya kRte 6 prAthamikakakSAta eva saMskRtAdhyayanasyA'nivAryatvaM vidheyam / ' (tatraiva, pR. 143) / kintu, lea yadA saMskRtena labdhAjIka api vidvAMsaH svabAlAn saMskRtaM na pAThayanti, tarhi ka/ saMskRtasyA'nivAryatve kaH prayateta ? vividhavidhasAhityavilasitaH 'sAhityasurabhiH' iti granthaH sarvaiH saMskRtapraNayibhiH saMgrAhyo'dhyetavyazca / granthakArasya svasaMskRtiniSThAparakamekaM padyamudAharatA viramyate / / 'mAtRbhUmeH sevanAdatha kathaM yUyaM bhavatha vimukhAH ? dezavAsivipattinAzaM kartumadhunA bhavatha pramukhAH / dInahInavipannapArve kuzalapRcchAyai na yAtAH ? na yUyaM rudatAM janAnAma zrupauJchaNaparA jAtAH ? bharatabhUmi kathamimAM muslimAdhInAM kartumicchatha ? bhArataM bho ! hindurASTraM kathaM no nirmAtumicchatha ?' (tatraiva, pR. 116) (dharmanirapekSatAdizi atra prayuktaM 'hindurASTram' iti padaM sAmpradAyikaM bhaavmudbodhyti| B/ atazcintyam / ) jayatu saMskRtaM saMskRtizca / purANodakabhUmiSThAH, sarvartuSu ca zItalAH / ye dezAsteSu jAyante, zlIpadAni vizeSataH / (AcArAGgaTIkA 30
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA / sparzarahasyam __ muniratnakIrtivijayaH prakhyAto vaiSNava AsIdAcAryarAmAnujaH / sa yadA vRddho jAtastadA tvanyantamazakto jAtaH / kutracidapi gamanAgamanaM tadarthaM kaSTakaraM saJjAtam / tathA'pi kasyacit skandhamavalambyA'pi sa snAnArthaM nityaM nadIM gacchati sma / nadI prati gamanasamaye sa svakIyabrAhmaNaziSyasya skandhamavalambya gacchati sma kintu snAnAntaraM nivartanasamaye ca zUdrajAtIyasya svaziSyasya skandhamavalambya svasthAnaM prati nivartate sma / eSa hi tasya nityakramaH saJjAta AsIt / athaikadA rAmAnujAcAryasyaitAdRzIM vicitrAM rItiM dRSTvA kecit purAtanavicAraparamparAM vahantaH sanAtanIyA janA asantuSTA jAtAH / 'kimapi karaNIyamatra' iti vicintya sarve'pi sammIlya rAmAnujAcAryasya samIpe gatavantaH / 'AcAryavarya ! bhavate kiJcinnivedayitavyamasti' iti balAdAkrozaM rundhanto'vadan / AcAryaH - kathayantu tAvat ! sarve - bhavato rItirasmabhyaM naiva rocate / AcAryaH - evam ? kAM rItimAzritya bhavatAM sameSAmaruciH ? sarve - bhavAn sadA snAnArthaM gacchati tadA brAhmaNasya skandhamavalambate kintu nivartanasamaye zUdramavalambate / eSA nA'smatparamparAnurUpA rItiH / AcAryaH - tarhi ? sarve - zUdrasya sparza eva varjanIyo bhavatA / tathA'pi yadi karaNIya eva tarhi snAnAt pUrvameva karaNIyaH, na tadanantaram / etacchrutvA''cAryo hasannuvAca- bhoH ! kiM bhavanto jAnanti yadahaM kimarthamevaM karomi ? bhavanto yaM zUdraM manyante tasya skandhe'haM snAnAntaraM yad hastaM sthApayAmi tattu mama jAtyabhimAnasya prakSAlanArthameva / tAdRzI zuddhistu jalena naiva kartuM zakyA / satyaM khalu ? AcAryasya pratyuttareNa sarve'pi tUSNIkA jAtAH / 31
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA daivavilasitamra munikalyANakIrtivijayaH / iha kila jambUdvIpe bhArate kSetre SaT khaNDAH santi / tatra dakSiNArdhabharatasya 3 madhyakhaNDe dharitrIvaravaNinyA karNAbharaNamiva, sakalaiH puraguNaiH samAkIrNaM, saundaryeNa cA 'lakAyamAnaM kSitipratiSThitaM nAma nagaramasti / tacca samastasAmantanRpapraNatapadakamala: kA prabalaparAkramaparAjitapratyarthipArthivamaNDalaH prajApAlanaikarasiko vIraseno nAma rAjA zAsti kI sma / tasya ca sakalaguNagaNAdhArabhUtA nirmalAkhaNDazIlakalitA dhAriNI nAma mahArAjJI AsIt / puNyaphalamapratyUhatayA'nubhavatostayoH kAlo gacchati sma / anyadA rAtrau vAsabhavane mahAghe zayanIye sukhanirbharaM prasuptA dhAriNI purato calantaM , surendraM svapne dRSTvA sahasA pratibuddhA / tata ujjRmbhamANabhujayugalA pronmIlitanayanA ca sA rAjAnaM jAgarayitvA tat kathitavatI / svapnaM zrutvA kiJcid vicintya ca tena uktam - "priye ! svapno'yaM sUcayati yat tavaikaH parAkramI saundaryazAlI ca putro bhaviSyati / kintu tvayA / dRSTaH surendrazcalannAsIt / ato'yaM putro'pi te calaprakRtiko bhaviSyati / ' sA'pi tadaGgIkRtya hRSTamAnasA saJjAtA / taddinAccA''rabhya pravardhamAnaM garbhaM samyaktayA pAlayati sma / yathAkAlaM rAjJA saMpUryamANadohadA sA kAlamAse pravararUpAdiguNakalitaM sundaraM zizuM prasUte sma / ceTIbhirvardhApito nRpo mahotsavapUrvakaM vardhApanakaM kArayitvA nAmadine samprApte svapnAnusAraM kA tannAma 'devarAja' iti sthApitavAn / so'pi zizuH svamAtrA pAlyamAno'nudinaM pravardhate sm| athA'nyadA kadAcit rAtrau zubhazayanIye nidrAyamANA rAjJI punarapi svapnamekaM - dadarza / tatra sA zaGkhatalavimaladhavalamAbhUSaNavibhUSitaM supuSTazarIraM sundaramekaM vRSabhaM svamukhe pravizantaM dRSTvA vibuddhA / zubhasaGketasUcakamidaM svapnamiti hRSTA, apUrvaH ko'pi lAbho kara - bhaviteti tuSTA, svAmyapi jJAtvaitat prasanno bhaviSyatItyAnanditA vikasallocanakapolayugalA ca / V sA rAjAnaM pratibodhya yathAtathaM kathitavatI / nRpo'pi tacchrutvA''hlAdito'kathayat- 'yatastvayA / 32
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhe pravizan vRSabha: svapne dRSTo'tastavaikastejasvI guNagaNaizcA'nanyasadRzaH putro bhaviSyati / ' dhAriNyapi tadvaca urarIkRtya sukhaMsukhena garbhaM pAlayati sma, yathAkAlaM ca prasaratkAnti putraratnamekaM prasUte sma / vRttamidaM jJAtvA rAjA'pi mahAmahaH purassaraM viziSTaM vardhApanakaM kAritavAn sarvebhyo'pi ca prajAjanebhyo mahArghopAyanadAnAdibhiH prINitavAn / tata: svapnAnusAraM tasya nAma vatsarAja iti prasthApitavAn / eSo'pi bAlo dvitIyAcandramA iva guNagaNairdehopacayena cA'vardhatatarAm / aSTame varSe ca prApte sa kalAzikSaNAya zobhane dine kalAcAryAya samarpito rAjJA / bAlo'pyeSa pUrvajanmAbhyastasamastakala ivA'lpenaiva kAlena sarvamapi kalAkalApamananyasamatayA zikSitavAn, anyamapi ca guNanikurambaM dRDhamabhyastavAn / evaM ca sarvakalApravINe guNazAlini ca tasmin sarve'pi paurA gADhamanurAgamudvahanti sma / atrA'ntare sahasA pUrvakarmavipAkai rAjA mahArogAkrAnto'bhavat / tathAhi - dAhajvareNa taccharIraM vanadavena taptasya kuJjarasyeva saMtapyate sma, zvAsa - kAsarogaistaddeho vRkSapatitaparNamiva zuSyate sma tathA'nyairapi bahuvidhairdAruNai rogaistaddeho jarjarito'bhavat / evaMvidhavedanAbharavikalaM rAjAnaM dRSTvA bhaTa-sAmantAdayaH parijanA rAjJIpramukhAzca parivArajanAH sarve'pi duHkhasantaptahRdayA: saJjAtAH / tairjhaTiti rAjavaidyA AkAritAH / vaidyairAgatya nRpadehaH parIkSitaH / tataH parasparaM kimapyAlocya nirAzatayA kathitaM tairyadete vyAdhayaH sarvathA'sAdhyAH santi / - etacchrutvA tatrasthAH sarve'pi svajanaparijanAdayaH kampitA hRdaye / teSAM parasparaM saMlApAH prArabdhA yathA - 'yadi rAjA paJcatvaM prApsyati tadA kastasyottarAdhikArI bhaviSyati ? yadyapi kumAro devarAjo jyeSTho'sti tathA'pi guNairjyeSTho vatsarAja eva nRpatvAya sarvathA yogyo'sti, ataH sa eva rAjA bhavatu' ityAdi / evaMvidhAn saMlApAn zrutvA kazcana mantrI devarAjena vividhapralobhanAdibhiH sAdhitaH / tatazca dvAvapi sammIlya gaja- turagAdisamUhaM svavazaM kartumArabdhau / etat kolAhalaM zrutvA rAjJA svaparicArakAH pRSTA: 'bhoH ! kimarthameSa AghaTTaH ?' tadA tairapi sarvaM yathAvasthitaM kathitaM yathA 'deva ! idamIdRzaM jAta'miti / etena manasyadhikaM santapto rAjA vilapati sma - 'hA hA ! idaM tena mantriNA sarvathA'yuktaM vihitam / vatsarAjakumArAd Rte nA'nyaH kazcid 33
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapadArho'sti / ahaM ca IdRzImavasthAM prApto'smi, kiM kariSye ? aho ! athavA bhavatvetadapi ..... ' / iti kathayan rAjA'tyantaM duHkhitahRdayastatkSaNameva paJcatvaM prAptaH / atha ca mantrisAhAyyena devarAjakumAraH svayameva svaM rAjatvena ghoSayitvA siMhAsanamArUDhaH / vatsarAjakumAro'pi saralahRdayatayA sarvamapi svIkRtya pratidinaM jyeSThabhrAtuH sevAM karoti sma, janakamiva ca vinaya - namaskArAdikAM sarvAmapi pratipattiM vidhatte sma / parantu prajAjanAnAM sarveSAmapyanurAgo vatsarAjakumAre evA''sInna tu devarAje / etajjJAtvA mantriNazcittaM cintAkulaM jAtaM yad 'nUnameSa yadAkadAcidapi rAjyaM hastasAt kariSyati, ato yAvadeSa vyAdhiH komalo'sti tAvadevA'sya kazcidupAyo'nveSTavyaH / ' tatazca durjanasvabhAva: sa mohamUDhamatitvAt nAnAvidhAn vikalpAn kartumArabdhaH / athavA, kimatrA''zcaryaM ? yato durjanAnAM prakRtirevedRzI / atrA'rthe vidvAMso'pyevaM bhaNanti yat - 'asmiJjagati zuddhasvabhAvavAn sAdhujano'nyathaiva vyavaharati, kintu duSTasvabhAvo durjanajanastamanyathaiva manyate / yathA yathA parizuddhadhiyaH sujanAH snehena kAzcit ceSTAH kurvanti, tathA tathetaro'pi dRDhatayA tA anyathaiva vikalpate / ' atha ca, mantrI tatkSaNameva devarAjanRpAntikaM gatvA viniveditavAn - 'prabho ! eSa tava laghubhrAtA evaM vardhamAno na zobhano bhavato hitAya / ' devarAjena pRSTaM - ' tarhi kimatra kriyate ?' 'svAmin ! nirviSaya: kriyatAmeSaH, yena bhavato na ko'pyapAyo bhAvI tatsakAzAt' / rAjJA'pi tadvavacaH samarthitaM; prabhAtakAle ca vandanArthaM samAgatAya vatsarAjakumArAya samAdiSTaM yat - 'kumAra mama dezaM parityajya bhavAnanyatra kutrA'pi gacchatu' iti / 'bhavadAdezaH zirodhAryo'stIti sAJjali bhaNitvA sa nijajananIpArzve gataH / tasyai ca sarvamapi yathAvRttaM kathitavAn saH / sA'pi tannizamya manyubharapUrNamAnasA'zrupUrNanayanA cA'tyantaM duHkhitA jAtA / tAM duHkhinIM dRSTvA vatsarAjena vijJaptaM 'mAtaH ! maivaM zucat, atha ca me gamanAdezaM prayacchatu / ' 'putra ! yadyevaM tarhyahamapi tvayA sahaiva nijabhaginIyutA'vazyamAgamiSyAmi / ' 'kintu mAta: ! dezAntarANyatIva viSamANi bhavanti / bhavatI punaH sukhasamucitA'sti / 34 -
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathaM bhavatyA tAni tAni duHkhAni sahiSyante ? ato'traiva sukhaM tiSThatu / ' 'putra ! mA voca evam / tvaM yadi mama pArve'si tadA kiM duHkhaM mama ? tathA ra parijano'pi bhaviSyati asmAbhiH saha / ato na kA'pi cintA'sti mama / ' ityevaM dhAriNIdevyA'tinirbandhe kRte vatsarAjena tadaGgIkRtam / tatazca kumArastanmAtA mAtuHSvasA ca samagreNa dAsAdiparijanena vAhanaizca saha prasthitAH / ma V etajjJAtvA devarAjo nRpo jhaTityAgatya parijanaM vArayan roSeNoktavAn - 'anena samaM yaH Me kazcidapi yAsyati tasya prANAneva grahISyAmi / ' etacchrutvA vatsarAjena svayameva sarve'pi Ka dAsAdayaH pratinivartitAH / etAvatA devarAjena vAhanAnyapi nivAritAni / etad vilokyA'pi kSobhamaprApte dve api bhaginyau kumAreNa saha pAdacAreNaiva ma * gantumArabdhe / tAbhyAM kiJcit sambalaM piTake sthApayitvA zIrSe dhRtamAsIt / etad vyatikaraM - - dRSTvA samaste'pi nagare janeSu hAhAkAraH samucchalitaH / tAdRzaH ko'pi jana eva nA''sIt / tatra yasya nayane galadazruNI na saJjAte / yatra tatra ca karuNApUrNAni vacAMsi zrUyante sma yathA __'aho ! adyedaM nagaraM nitarAmanAthaM jAtam / zrIvIrasenanRpastvadyaiva mRta itIva NB pratibhAti / nUnamadhanyamidaM nagaraM nirbhAgyazekharAzca vayaM yadIdRzena puruSaratnena mucyAmahe / se athavA'pyucitamevedaM yataH kalpavRkSaH kadAcidapi duradRSTavatAM sthiro naiva bhavati......' / ityevamAdIni vilApavacanAnyAkarNayantastrayo'pi te calantaH kaNTaka-karkarAdIn / viSahamANAzca durgamapathAn nadI-parvatAdIMzca vilaya taddezasImAmatikramyA'vantidezaM prAptAH / tatrA'pi ca viharantaste suramyAM kSiprAtaTinItaTopazobhitAM puryagragaNyAmujjayinIpurIM prAptAH / kramazaH / tatra ca svIyasauhArdenA'jAtazatrurapi jitazatrupa nRpatiH zAsanaM kurute sma / tasya cA'gramahiSI rUpeNa kanakAbhA guNaizca zriyaH sadRzI kanaka mA''sIt / yatra cA'rthina: ra kadApi na yAcante, kalaGkastu nizAkare evA'sti, vivAdAstu paNDitasabhAsveva jAyante, kalahastu bAlakrIDAsveva bhavati tAdRzyAH puryA bahirudyAne vRkSasya cchAyAyAM vizrAmArthaM / trayo'pyupaviSTAH / tAvatA dhAriNIdevI cintAkulahRdayA saJjAtA / vikalpaistasyAzcittaM duHkhitaM / V jAtam - 'hA hatAza ! hatavidhe ! tava manasi kimetat samAgataM yena tvayA'smAkamIdRzI 35
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ duravasthA vihitA ? tavaitAdRze atyantamacintyarUpe viSame svarUpe'smAbhiH kiM kartavyaM ? YO kutra gantavyaM ? kathaM ca nistarItavyaM janma ?....' etAvatA evaMvidhairvikalpairvyAkulAM tAM sahasA tadbhaginyA vimalAbhidhayA bhaNitaM-V 'jAme ! ahaM nagarAntargatvA tAdRzaM kaJcidAzrayaM gaveSayAmi yatrA'smAkaM nirvAho nivAsazcA'pi / sukhaM syAt / ' dhAriNyoktaM - 'Am vimale ! kuruSvaitat / ' tato vimalA'pi nagarI pravizya Ko 10 yUthabhraSTA mRgIva pracurajanasaGkIrNeSu mArgeSvitastataH pralokayantI ekasyottuGgasya dhvajapaTAkIrNasya harmyasyA'gre samAgatA / tasya ca prAGgaNe ekaM madhyamavayaskaM zreSThinaM dRSTvA tatpAveM gatA sA pRcchati sma 'mahodaya ! vayamatra nagare nivasitumicchAmaH / yadi bhavAnasmAkaM kaJcidAzrayaM R darzayet tadA vayaM bhavato nizrAyAM sukhena nivasAmaH / ' tena pRSTaM - 'bhadre ! bhavatkuTumbe kati janA vartante ?' 'mahodaya ! dve bhaginyau AvAM tathA mama bhaginIsutazceti trayo janAH smaH / ' 'evaM tarhi asminnapavarake tiSThantu / paraM bhATakaM tu kiJcid dAtavyam / ' 'bhoH ! asmAkaM samIpe tu kimapi nAsti / kintu AvAM dve bhaginyau bhavadIyagRhe M kAryaM kariSyAvaH / tadeva yadi bhATakarUpeNa svIkaroti bhavAn tathA bhojanavyayamapi tata eva / manyate tadA vayametadapavarake nivasitumAgacchema / ' bhavatu bhadre !, bhavatyAH kathanaM mama sammatam / adyaiva Agacchantu atra' iti / zreSThinokte te trayo'pi tatrA''gatA nivastum / dve api bhaginyau tadgRhe karmanirate abhavatAm / yato duSpUrodaradarIpUraNAya yat kadA'pi na kRtaM tadapi karoti janaH / api ca, svapUrvakarmaNAMka vazaMvadA jIvA subahuduHkhAnAM bhAjanaM bhavanti / yathaiSaiva dhAriNI mahArAjJI bhUtvA'pi paragRhakarmANi karoti sma / bahuvidhasukhalAlitA'pi ca vividhaduHkhabhAg jAtA / kiJcA'tra kAraNaM tvidaM pratibhAti yad - dAnaM dadatA yadi cittaM kiJcidapi kaluSitaM syAt tadA dAyaka: paratra sukhAni bhuktvA pazcAd duHkhAnyapyanubhavati / ato'smAbhirmana:kAluSyaM sarvathA niroddhavyam / OM sarvamapi ca dharmakRtyaM sadA vizuddhacittatayaiva kartavyamiti / sa evaM ca zreSThigRhakarmaniratayostayoH katipayadinAni vyatItAni / tAvatA tena ma VvaNijA'nyadoktaM dhAriNyai- 'bhadre ! bhavatyAH putra eSa sarvathA nirvyavasAyo'sti / yadi
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavatyorucitaM pratibhAti tadA'yaM me godhanaM rakSatu / ' etannizamya yatkiJcidardavitardai ca * Ho vicintyA'nicchantyAvapi te zreSThivacanamaGgIkRtavatyau / vatsarAjakumAro'pi ca suvinItatvAt A citte'bhAvyamAnamapi tat kAryaM jananIvacasA kartumArabdhaH, pratidinaM ca zreSThino govatsAdIn / gRhItvA'TavIM gacchati / athA'nyadA sa evamevA'TavIM gataH san caratsu govatseSu kasyacid vRkSasyA'dho Hd vizrAmyati sma / tAvatA kutazcit pradezAt tena zastracAlanazabdaH zrutaH / so'cintayat yada aura 'nanu kutracit ko'pi zastracAlanAbhyAsaM karoti iti pratibhAti, yata eSa zabdastasyaivA'sti / ' 'nUnaM mayA draSTavyametad' iti nizcitya zabdAnusAraM sa vanakhaNDamadhyabhAgaM prAptaH / tatra ca tena bahavaH kumArAH kalAcAryasAnnidhye nAnAzastrANi cAlayanto dRSTAH / etenA'tyantaM hRSTo harSeNa para cotphullalocanaH sa ekasmin koNe sthitvA teSAM vijJAnaM pazyati sma / ... yadi kazcit kathaJcidISadapi ghAtAd bhrazyati tadaiSa 'hA hA...' iti vadan mukhe ra vicchAyatAM bhajati sma, yadi ca kazcit lakSye sthAne vA prahAraM nipAtayet tadA'tIva santoSeNa 'sAdhu bhoH ! sAdhu...' iti vadan praphullatvaM bhajati sma / evaM kurvANaM taM dRSTvA kalAcAryeNa cintitaM, 'nUnameSa zastrAstracAlane kovido'sti yato bAlo'pyeSa evaM zastrANAM marmANi jAnAti / ' tatastena nijasamIpe AhUya pRSTo'sau- 'vatsa ! ko'si tvam ? kutastyazcA'si ?' - tenA'pi gaditaM - 'tAta ! ahaM vaideziko'smi, kautukenedaM prekSitumatrA''gato'smi / ' 'tvaM kiyanmAnaM zastrAstravyApAraNaM jAnAsi ? kathaya mAm / ' _ 'prabho ! saGgativazAt kiJcit paricayamAnaM mamA'sti zastrANAm / ' tataH kalAcAryeNA''diSTaM, 'vatsa ! zastraM kare kRtvA svavijJAnaM darzayA'smAkaM tAvat / ' asAvapi tadaGgIkRtya sarveSvartheSu svakauzalaM prakaTitavAn / etad dRSTvA sarve'pi vismatacittAH ma saJjAtAH / sarve'pi ca tamabhinandanti sma / evaM cA'nena sarvaiH saha zastracAlanaprayogAH kRtAH kaJcit kAlaM, tAvat kumArANAM / kRte rAjaprAsAdAt varabhojanaM gRhItvA'nucarAH samAyAtAH / kumAraistveSo'pi sahaiva pravara1 bhojanavidhinA bhojitaH / tataH punarapi sarve'bhyAsaniratA abhavan / vikAle ca saJjAte'yaM nijagRhaM prati prasthitaH / tasya govRndaM tu sati divasa eva svarakSakamadRSTvA gRhe samAgatamAsIt /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ LASSIC * ato yAvat sa gRhaM na prAptastAvat zreSThinA pRSTaM tanmAtre- 'kimityete gavAdayo'dya saddivasa % Y eva gRhaM samAgatAH ?' / tayoktaM, 'na jJAyate mahAbhAga !, yato vatsarAjastu ito'pi naivA''gato'sti / ' zreSThinoktaM, 'aho etadapi na zobhanaM yadito'pi sa bAlo nA''yAtaH / ' evamadhRtiparA ete yAvad vilapanti tAvat sa samAgataH / 'kutra gata AsIstvam ?' sarvairapi - pRSTam / 'aho ! tatra vRkSasyA'dha upaviSTasya mama zItalasamIraNena nidrA''gatA'ta evaM kA jAtam', tenoktam / 'astu, agre'vahito bhavaH' iti zreSThinA kathitam / kintu dvitIyadine tRtIyadine cA'pyevameva ghaTitam / ataH zreSThinA te trayo'pi dRDhamupAlabdhAH / dve bhaginyAvapi ruSTatayA taM zikSayataH sma yat, 'vatsa ! kiM tvaM na jAnISe / yad vayaM paradeze vasAmaH, karmakaratvaM bhajAmaH, paragehe nivasAmaH, kaSTena ca bhojanAdi prApnumaH ? kimarthamevaM kuruSe yenA'smAbhirupAlambhaH zrotavyo bhavet ?' etacchrutvA tenA'pi . sahasA kathitam, 'ambe ! yat kimapi bhavatu nAma, ahaM tvadyaprabhRti naitAni govatsAdIni rakSiSyAmi, eSa mama vinizcayaH / ' atastAbhyAmapi zreSThine kathitaM tat sarvamapi / tenA'pi cA'nyaH ko'pi gopAlo viniyuktaH / .. eSa tu nityamapi nizcintamanasA kumArANAM pArve gatvA krIDA-zastrAbhyAsAdi cha karoti / evaM ca tasya svarUpaM dRSTvA tanmAtrA tasmai kathitamekadA, 'putra ! tvaM tu sarvathA / nizcinto'si, kintu atra no nirvAho'tIva kaSTena bhavati / athavA bhavatu tat, kintu putra ! " asmAkaM gRhe indhanaM nAsti / ataH kutazcidAnIya dadasva, kimiti yathecchaM viharasi ?' / 5 etannizamya so'bhimAnadhanatvAt uttejito bhUtvA'kathayat - 'mAtaH ! zreSThipAzrthAt kuThAraM V rajjukhaNDaM ca mArgayitvA me dehi, yena prabhAte tadindhanamAneSyAmi yat kenA'pi naivA''nItapUrvam / * dhAriNI tu tadaiva tadvayamapyAnIya tasmai dattavatI / kumAro'pi ca prabhAte utthAya nAnAvidhataruvaraiH saGkalamaraNyaM pazyannaraNyaM prati - prasthitaH / taccA'raNyaM kadamba-nimba-jambU-zimbAdivRkSeH samAkulaM, nAga-punnAga-pUga- VS zrI tagarAdi-viTapisaGkalam, arjuna-sarja-khajUra-sphUrjakAdizAkhibhiH pUritaM, khadira-badarIo mAlUrAmratarubhizca samAkIrNamAsIt / evaMvidhaM bahuvidhataruvarabharanirantaraM vanAntaraM nirIkSamANaH kumAro mano'bhilaSitaM kaJcid vRkSaM mRgayamANo paribhrAmyati sma / 38
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caikasmin gahanapradeze tenaikA ramaNIyA devakulikA dRSTA / tasyAM kulikAyAM / * tasya vanasya svAmino, bhaktimatAM pratyakSasya, varayakSasya pratimA pratiSThitA''sIt / tasyA darzanaM kRtvA tato'pyagre gataH san nA'tidUrapradeze so'tisugandhaM gandhaM prasarantaM satyApitavAn / gandhamAghrAya tena cintitaM, 'nanu zrIcandanasyA'yaM gandhaH, kintu kutastyo'yaM ? Am, jJAtaM, - nUnamatra candanadrumeNa bhavitavyam / kintu kathaM jJAtavyaM yadayameva candanavRkSa iti ? yatastasya parimalena sarve'pyete parivAsitAH syuH ! ... huM jJAtaM, candanavRkSasya lakSaNametad yattatra viSadharAstatsurabhimohitA nitarAM nivasanti / ataH sa eva vRkSo'nveSTavyo mayA / ' tatazca sa , sUkSmatayA sarvatra nirIkSamANaH sarvatrA'pi vanakhaNDe bhrAmyati sma / etAvataikasmin sthAne cha nAnAvidhaiH pannagaiH parikaritaM nayanamanoharamekaM mahAntaM vRkSaM dRSTvA prAptau'sau tatra / tato nirbhIkatvAdatyuttamasattvasAhasayuktvAcca tena te sphuranto viSadharAH pucchenaiva gRhItvA dUraM prakSiptAH / 'vyantaravanamidam' iti kRtvA kenA'pi tatra vane vRkSANAM chedanaM so kRtamAsIt, kintvayamatyutkaTasattvazAlitvAt tasyaiva vRkSasya zAkhaikadezaM chinatti sma / tatastasyAH khaNDAn kRtvA rajjvA baddhvA ca santuSTahadayo nagarAbhimukhaM pracalitaH / yAvat sa purIsamIpaM prAptastAvat tu gatapratApanRpatiriva zItalakaro dinakaro'stamayagirizikharaM prAptaH / * kSaNamAtreNaiva tamaHsAmrAjyaM sarvatra prasRtam / nagaradvArANi ca jhaTiti sarvANyapi pihitAni / - tasyA nagaryA ayaM kalpa AsId yadanudgate sUrye kila zAkinIbhayena nagarIdvArANi naivoddhATyantezrI iti / vatsarAjakumArastadaiva tatra prAptaH / kintu dvArANi tu pihitAnyAsan / atastena cintataM, in 'nanu kutra yApanIyA rAtriH ? dvArAd bahirgRhANi santyeva kintu tatra vastuM na zakyaM, / sa yatazcandanakhaNDAnAM gandho'tyutkaTo'sti / zItakAlazcA'yamatIva dAruNo'sti / kutra gantavyam ? .... Am ! tatraiva devakule gamiSyAmi / ' iti vinizcitya sa punarapi tasyAmevA'TavyAM prAptaH / para hastasthaM candanakhaNDabandhamekasmin tarau sthApayitvA kuThAraM ca sahaiva gRhItvA sa devakulikAM R praviSTaH / tatastasyAH kapATau pidhAyaikatra deze ca svIyamuttarIyavastraM prasArya prasupto'sau / madhyarAtre ekA'tyadbhutA''zcaryakarI ca ghaTanA ghaTitA / ___atraiva jambUdvIpe bharatakSetre madhyabhAge vaitADhyAbhidho nagavaro'sti / tatra dazAdhike / - zate nagareSu vidyAdharA nivasanti / atha teSAmeva vidyAdharANAM kumAryaH kAzcid vidyAdharyaH / krIDArthaM ramye ekasmin vimAne upavizya tatraiva devakulikAyAH samIpe prAptAH / tatra ca vijanaM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTvA sphArazRGgAraveSadharAstAH parasparaM saMlapanti sma yat, 'hale ! hale! atrA'dyA'yaM sundaro'vasaraH prApto'styasmAbhirataH savizeSaM zRGgAraM kuru yena rAsakaM gAyantyo vayaM nRtyema / haJje citralekhe ! tvaM vINAM vAdaya, tathA madanike ! tvaM tAlAtodyaM gRhANa / bho vegavati ! tvaM paTahaM sajjIkuru tvaM ca pavanike! mardalaM praguNIkuru / tathA he gandharvike ! tvaM rAsakaM gAya yena ziSTA vayaM sarvA manomohanaM nRtyaM kuryAmaH / asmin ekAnta-sthale'tiramye'dyA'smAkaM sarveSAmapIyamicchA pUrNA bhaviSyati / ' evaM tAH sarvA api gAyantyo nRtyantyo vAdayantyazca vividhaprakArAbhiH krIDAbhidarghakAlaM yAvat tatra krIDante sma / tataH parizrAntagAtrAstA anyonyamupahasantya upaviSTAH, muktaparidhAnAzca vyajanatAlavRntAdibhiH prasvedaklinnadehAnatinirbharatayA vIjayanti sma / tata: kaJcit kAlaM vizramya tAH punarapi vimAnaM samAruhya svasthAnaM prati gatavatyaH / itaH kumAro'pi tAsAM kolAhalena prArambha eva jAgRtaH san dvArasthena kuJcikAcchidreNa tat sarvaM cittacamatkArakaraM dRzyaM prekSamANa AsIt / yadA tAH sarvA api gatAstadA tena dRSTaM yat kasyAzcid vidyAdharyAH kaJcuka ekastatraiva patita AsIt / sa vividhacitraracanAbhirmanoharo nAnAprakAraratnavihitaparyanto darzanenaiva cA'tIvaramaNIya AsIt / 'nUnaM kA'pi bAlA kaJcukamenaM vismRtyaiva gateti pratibhAti' iti vicintya, 'nanu gRhNAmyenam' iti bhAvayitvA ca tena kapATAvuddhATya kaJcuko gRhIto jhaTiti ca punarantaH pravizya kapATau dattau / etAvatA, yAntInAM tAsAmekA prabhAvatI nAma vidyAdharI sahasA smRtavatI yad 'mama kaJcukastu tatraiva vismRta' iti / atastayA svasakhyai kathitaM- 'bhadre ! mamA'timahArghaH kaJcukastu tatraiva patito mayA vismRtazca / idAnIM kiM kartavyam ?' etattu sarvAbhirapi zrutamatastAbhiH kathitaM, 'tvaM vegavatIsahitA tatra gatvA taM kaJcukamAnaya / ' sA'pi sasakhI vidyAzaktyA zIghrameva tatra prAptA / kintu tatra sthAne kaJcukastayA na dRSTaH / ato'nayA sarvAsvapi dikSu samyaG nirIkSitaM kintu naiva dRzyate sma / etena kSubdhA sA sakhIM jalpati sma, 'vegavati ! kimetadAzcaryaM yeneyatyA stokavelayA'pi kaJcuko na kutrA'pi dRzyate ? tathaiSA'Tavyapi nirmAnuSA vartate, rajanyapi yAmatrayamitaM vyatItA'sti, ataH ko'pi samAgatya kaJcukaM gRhNIyAdityapi na sambhavet / ' vegavatyA kathitaM, 'bho ! mA zucaH prAyo vAtena dUraM nIto bhavet / ataH sarvataH samyaktayA nirIkSemahi / ' bahunirIkSaNenA'pi yAvanna prAptaH sa 40
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAvat tAbhyAM vRkSoparyavalambamAnaH kASThabandho dRSTaH / 'nUnamatra devakule ko'pi vartate / manye, Ho tenaiva mama kaJcako gRhIto bhavet / cala, tAvad bhApayAvastaM yena sa bahiniHsared' iti A prabhAvatyA svasakhyai gaditam / tato dve api tatra gatvA vadataH sma yad, 're manuSya ! drutaM nirgaccha devakulAt, kaJcukaM cA'rpaya me'nyathA tava zIrSa laviSyAvaH / ' evaMvidheSu bahuSvapi - bhayotpAdakeSu vacaneSu kathiteSvapi kumAraH sattvazAlitvAnnaiva manAgapi bhItaH / ete api / yakSabhayAt kapATau nodghATayataH sma / kiJcid vicintya vegavatyA kathitaM, 'hale ! yaH ko'pIhoSito'sti tasya jananyAdayo / nagaramadhye'sya cintayA'dhRtivazAd vilapanto bhaveyureva / atastatra gatvA teSAM rodanazabdaM ca / kA zrutvA'trA''gacchAva tadvilApAnukaraNaM ca kuryAva yenaiSa tacchrutvA drutaM nirgamiSyati / ' ___ 'ayaM tu samIcIna upAyaH; cala tAvat gatvA''gacchAmaH' ityuktvA prabhAvatI sakhyA 1 saha nagarI prAptA / tatra ca dhAriNIdevI vimalA ca satyameva vilapantyau AstAm / yathA, ma ma hA daiva ! hatavidhe ! kiM tvaM kartuM pravRtto'sIdam ? prathamameva tvayA jagajjaitro'pi nau bhartA / VvAtena dIpa iva vidhyApitaH, tato'pi nirdayamanasA tvayA nirenaso'pi vayaM paradeze niSkAsitAH, mA - tadapi ca yathA tava paryAptaM na pratibhAtaM tathA duHsahadAridyamapi samAnItam / tadapi vayaM parakarma * kRtvA sahamAnA Asma, kintu tatrA'pi taverdhyA jAtA'to re nirlajja ! adyA''vAM putreNA'pi AM viyojite ? hA sakalakalAkuzala ! mAtRvatsala ! vatsarAja ! vatsa ! AvAmanAthe muktvA'dya 1 zrI kutra gato'si ? niSpuNyAbhyAmAvAbhyAmadyendhanakRte paruSavacanaistarjayitvA preSita iti ruSTo'si . vA ? kSamasva putra ! tat, laghu Agaccha ca gRhaM, mA vilambaM kuru, anyathA nau hRdayaM taDiti Va za sphoTiSyati, nA'tra sandeha; / ' ime vidyAdharyo sarvamidaM vilapitaM zrutvA nAmAdi ca jJAtvA kSaNenA'TavIM prApte / tatra ca devakulikAyA bahirAgatya tayorevaM svareNa vilapitumArabdhavatyau - 'hA vatsarAja ! vatsa ! / tava viyoge'tIva duHkhArte AvAM tvAM gaveSayantyau jhaTityatra prApte / kutrA'si tvaM bhoH !, zIghraM ra - darzanaM dehi anyathA nau jIvitameva sandigdham !!' etat zrutvA kumAraH sahasA citte camatkRtaH, 'nUnameSa mama jananyoreva zabdo'sti / H ato bahirnirgatya tayodhRti prApayeyaM tAvat / ..... athavA, sthagitadvArAyA puryA ra V madhyAttayoratrA''gamanaM kathaM vA sambhavet ? nUnamete te vidyAdharyo eva yau svArthavazAd mama /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jananIzabdAnukaraNena rodanaM kurutaH / ' iti vicintya ca tUSNIka eva tatropaviSTaH / atrAntare - * nAzitatamoripusamudaya AdityaH kumArasyodayamiva sUcayannudgataH / etad dRSTvA nirvedaM kA ' prAptavatyau khecaryAvapi svasthAnaM gatavatyau / itaH kumAro'pi kuJcikAvivareNa sUryakarAnantaH praviSTAn dRSTvA hRSTo jhaTiti devakulAniHsRtya kaJcakaM candanadrumakoTare sthApayati sma, anyatra ca sthApitaM candanakASThabandhaM gRhItvA ka kutazcid vRkSAdaparamapi kASThakhaNDaM chinatti sma / tataH sarvamapi gRhItvA nagarI prati prasthito yAvad dvArasamIpe AgatastAvat candanasya parimalaH sarvatra prasarati sma / sarve cintayati sma yat 'kuto'yaM candanagandhaH samAyAti ?' iti / anena tu dvArasthitAya puruSAya sa R itaravRkSakASThakhaNDo'rpito'to'yamindhanavAhI' ti kRtvA tenA'pi pravezito nagaramadhye / sa tu - zIghrazIghraM gRhaM prApya sarvamapi tadekasmin koNe sthApayitvA khaNDamekaM mAtuHsvasuH kare'rpitavAn, uktavAMzca, 'ambe ! enaM gandhikahaTTe vikrIyA''gaccha, bahu mUlyaM prApsyate / ' sA'pi taM khaNDaM viziSTamUlyena vikrIyA''gatA, prAptaM dravyaM kumArasya darzayati / tenoktaM, V 'amba, idAnI gRhakarma na kartavyam / anena dhanena zreSThine bhATakaM dAtavyaM, pUrNe ca dhane'nyaH / khaNDo vikretavyaH / ahaM punaH svecchayA sarvamapi divasaM krIDitvA rAtriM bhavatpArve yApayiSyAmi / ' ____ tataH kumArasteSAM zastravidyAbhyAsinAM rAjakumArANAM pArve gataH / te'pi kumAraM dRSTvA'tyantaM hRSTA jAtAH pRSTavantazca, 'bhrAtaH ! hyo nA''gatastvaM tatra kiM kAraNam ?' anenoktaM, 'zarIre kiJcidapaTutvamAsIdato nA''gato'ham / ' ____ 'tvadanAgamanenA'smAkaM manasyadhairya saJjAtaM, kintu tava gRhaM kutreti na jAnanto vayaM / kathaM tvadudantaM jJAtuM zaknuyAma ?' rAjaputrA uktavantaH / tadopAdhyAyo'pi kathayati sma, 'vatsa ! tava deza-kula-jananI-janakAdisvarUpaM " kathaya yena vayamapi jAnIyAma !' / kumAro'vadat, 'tAta ! kRpayA sAmpratametat kathayituM mA mAmAjJApayatu, yathAprastAvaM punaH sarvamapi bhavate kthyissye|' etannizamya sarve'pi zAntajijJAsAH o saJjAtAH / tasmai cA''tmasamameva bhojana-vastrAdikaM dadati sma / sahaiva ca sarve'pi / sazastrAbhyAsAdi kurvanti sma / evaM ca katipayadineSveva kalAcAryasyA'pi yAni zaGkAsthAnAnyAsan 42
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAni sarvANi kumAreNa niHzaGkitAni kRtAni / athA'nyadA rAjJopAdhyAyAyA''diSTaM, 'kumArAn gRhItvA''gacchatu yena parIkSAM karomi / ' ma / tad jJAtvA rAjaputrairvatsarAja uktaH, 'bhrAtaH ! tvamapyasmAbhiH saha tAtapArve Agaccha / ' tato nijatulyAnyevA''bharaNaveSAdIni tasmai paridhApya sarve'pi sopAdhyAyaM rAjAsthAnaM prAptAH / ra ra rAjAnaM ca praNamya dattAsaneSu niviSTAH / etAvatA vatsarAjakumAraM dRSTvA rAjJA svaputrAH pRSTAH, - 'ko'yaM kumAraH ?' iti / tairuktam, 'ayamasmAkaM bhrAtRtulyaH' iti / tadA rAjJopAdhyAyaH pRSTastatsvarUpam / tenoktaM, 'deva ! na jAnAmyasya pitrAdeH svarUpaM, kintu vijJAnena tvetattulyo na ko'pi vidyate / ' rAjJoditaM, 'kiM svacchAtrasyA'pi kulAdi na jAnAti bhavAn ?' tadA kalAcAryeNA''dita Arabhya sarvamapi kathitam / rAjJA'pi cintitaM yat 'ko'pi rAjasuta: 16 8 syAt' iti / tataH sarve'pi kumArA nijavidyA darzayanti sma / rAjA'pi hRSTamanasA'valokayati Mod ma sma / teSAM paryavasAne rAjJA bhaNito'sAvapi vatsarAjo nijavijJAnaM savizeSatayA darzitavAn / / etena saharSaromAJcakaNTakitavapU rAjA tatsvarUpaM pRSTavAn / tenA'pi niHzeSamapi svavRttamuktam / etacchrutvA rAjJo'gramahiSI kanakazrIH pRSTavatI, 'vatsa ! dhAriNIdevI vimalA ceti dve api mama bhaginyau staH / kiM mama dve api bhaginyau iha nagare Agate ?' | kumAreNoktam - ''Am' iti / ___ tadA kanakazrI rAjAnaM vijJapayati sma - 'deva ! yadi bhavadAjJA syAt tadA'haM ra 9 bhaginyordarzanaM kuryAm / ' rAjJoktaM - 'sutarAM devi ! tvaM kumAreNa saha dve api nijabhaginyau rAjaprAsAde eva samAnaya, yataste tatra duHkhena tiSThataH / ' etena harSanirbharAGgI kanakazrIH pravarakariNyArUDhA * bahuparivArasahitA ca prasthAya kumAreNa saha zreSThigRhadvAraM prAptA / zreSThI tu tajjJAtvA sahasA sambhrAnto'ghu gRhItvA sammukhamAyAtaH, bhaNitavAMzca- 'jaya V jaya svAmini ! mahAdevi !, Adizatu mAM bhRtyaM, kiM karomi bhavatyA Ipsitam ? adya tu 'mama gRhAGgaNaM pavitraM jAtaM, kAmadhenUradya prAptA me gRhe, adyA'haM kRtArtho jAto me jIvitaM ca saphalaM jAtam / ' CB 43
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanakazrIH kathitavatI, 'bhadra ! maivaM saMbhramaM kuru / dhanyo'si tvaM yatastava gRhe mama bhaginyau saputre nivasataH, ye mahAnaravarendrapatnyau staH / ' etAvatA kumAro'ntaH pravizya mAtuH / pArve gatvA pAdavandanAdi ca kRtvA sarvaM ghaTitaM kathayati sma / tathA pRcchati smA'pi, / * 'mAtaH ! atratyo nRpatiH kiM bhavatyA bhaginIpatiH ?' / 'Am putra ! kintu lajjayA'vAbhyAmetAvantaM kAlaM na prakaTitametat / sAmprataM tu No va tvayA prakaTitamataH kathaya kiM kuryAma ?' mAtroktam / anena bhaNitaM, 'dvAre kanakazrIdevI bhavatyorAnayanArthaM samAgatA'sti / etacchrutvA dve api jhaTiti bahiniHsRte / te dRSTvA ca , kanakazrIrapi kariNyA uttIrya sasambhramaM tayo kaNThe vilagyoccai roditi sma, vilapati ca, hA 'hA bhaginyau ! kathaM yuvayorIdRzI dazA jAtA ? tathA'trA''gatyA'pi kimarthaM me na VE kathitam ? athavA mahatAM prakRtirevaiSA, tatra kiM kathayitavyam ? / yuSmadavasthAM dRSTvA'pi me hRdayaM yanna vidIryate tannUnaM vajrazilayA nirmitaM tat / athavA kiM bahunA paridevitena ? Arohantu sarve'pi kareNuM yathA rAjaprAsAde vrajAmaH / ' tadA te dve api zreSThinaM kSamayataH / zreSThI api, 'mA mA svAminyau ! evaM bhaNatAm / / mayaivA'rthalubdhena pApena bhavatyoravajJA kRtA karma ca madgRhe kAritam / ataH kRpayA mAmeva kSAmyatAm / ' tataH sarve'pi sotsavaM rAjabhavanaM prAptAH / atha tisRNAmapi bhaginInAM samAgame yatsaukhyaM jAtaM tattu tA eva jAnanti athavA bhagavAn jino jAnAti / tato rAjJA teSAM nivAsArthaM pravarastuGgazcaikaH prAsAdo viracayyA'pitaH / sarvA'pi ca / sAmagrI preSitA / tataH kumAraM bhaNitavAn rAjA, 'vatsa ! tvamapi kiJcid jIvanaM gRhANa / ' tenoktaM, 'na deva ! nA'haM kiJcid gRhNAmi / kintu bhavataH sevAmevameva kariSye / bhavatA svayameva sadA visRSTavyo'ham / ' rAjJA'pi tat pratipannam / evaM ca sevAM kurvatastasya bahUni ra dinAni vyatItAni / nRpatistu dhAnyAdibhiH sAmagrIbhistadnehaM sadA'kSuNNaM karoti sma / / athaikadA rAjJA kathamapi pramAdavazAt sa na visRSTaH / rAtrau ca jAtAyAM sa nijavAsagRhe prasuptaH / naikA yAmikAstatparitastadrakSArthaM samupatiSThanti sma / kumAro'pi dvAra ra sa eva karAlakaravAlavyApRtakarAgro'pramattastiSThati sma / nizItho jAtaH / sahasA kutazcit / kasyAzcit striyo'tikaruNena rudanazabdena vinidro rAjA'cintayat, 'kA sA nArI syAt ? " ma 44
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiM ca tasyA duHkhamatidAruNaM syAt / nUnaM jJAtavyaM mayA / ' tena yAmikA AhUtAH / kintu 8 Y, te sarve'pi nidrAdhInA Asan, ato na ko'pi pratizabdaM datte sma / tadA vatsarAjo'kathayat, 6 - 'deva ! Adizatu yatkAryam / ' rAjJoktaM 'kimadya tvaM na visRSTaH ?' / 'Am' iti tenokte, paNa 'aho ! mama mahAn pramAdo jAtaH / kintu samprati tvaM svasthAnaM gcch| tathA kaJcit prAharikaM jAgarayitvA''hvaya yenA''dezaM dadAmi / ' anenoktaM, 'svAmin ! sarve'pi te nirbharaM prasuptA: santi / ato yatkiJcidapi kAryaM syAt, mahyamevA''dizatu kRpyaa|' nRpeNoktaM, 'tAnevotthApayA bhoH / , mama mahat prayojanaM vidyate / ' 'prabho ! mahyameva kathayatu tatprayojanam' ityanena vijJaptam / rAjoktavAn, 'kAcit strI roditi dUre / tasyA duHkhaM nivArayitumicchAmi / ' vatsarAjena vijJaptaM, 'prabho ! sA tu bahu dUramastIti tarkaye'ham / tAvad dUramete varAkAH kathaM cana gamiSyanti ? kRpayA me evA''dezaM dadAtu, vilambaM ca mA karotu / ' rAjJoktaM, 'yAhi tvaM / tahi, bhavatvevamapi !' / 'mahAprasAdaH' iti kathayitvA namanaM kRtvA ca sa raajpraasaadaannirgtH| - [anuvartate / / [zrIdevacandrasUriviracitaprAkRtabhASAmaya'sirisaMtinAhacariyaM'-granthAt saGkalitaiSA kathA / pAdayorhastayozcA'pi, zlIpadaM jAyate nRNAm / karNISThanAsAsvapi ca, kocidicchanti tadvidaH // (AcArAGgaTIkA) 6222
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ - kathA mAmalA njanchan bhannn DaoN. AcAryarAmakizoramizraH 'adya mayA'sya granthasya nAma bhAmatI kriyate / ' iti paJcAnanavAcaspatimizraH D svasevikAM patnIM bhAmatI kathayAmAsa / ekasmindine bhAmatI svapitrA saha gacchantI vasate tidUre kuTIre kRSNakAyaM kRzazarIraM lekhanaratamekaM yuvakaM dadarza / taM jJAtumicchA vRddhi gatA / ko'yamiti pRSTastajjanakastAM taM yuvAnaM paJcAnanavAcaspatimizramakathayat / bhAmatI - kimayaM likhati pitaH ! 7 pitA - kaJcana granthaM likhati nirantaramayaM putri ! bhAmatI - kuTIre'yamekAkI dRzyate pitaH ! pitA - AM putri ! bhAmatI - asya mAtA pitA ca va staH ? pitA - asya pitarau mRtau / bhAmatI - patnI cA'sya kva? pitA - avivAhito'yaM vatse ! bhAmatI - asya bhojanAdipAkavyavasthAM karoti kA ? pitA - na kA'pi karoti / nA'yaM kimapi pacati / bhAmatI - punarayaM kiM khAdati ? pitA - ayamaGkaritamannaM kandamUlaphalAni ca bhakSayati / tadapi yadAkadA'yaM khAdati, na ta tu pratidinam / 46
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAmatI - asmAdeva kAraNAdayaM kRzakAyo vartate / yena jJAyate yadanena bhojanaM na prApyate / adhunA'hamasya bhojanaM pAnaM ca vyavasthApayiSyAmi pitaH / pitA - tvaM kathaM vyavasthApayiSyasi ? tavA'nena saha kaH sambandhaH ? tvamavivAhitA'si putri ! bhAmatI -- adhunA'haM vivAhaM kariSye / . pitA - kena saha ? bhAmatI - anena saha pitaH ! pitA - anena saha ? yasya pArve na kiJcidasti / akiJcano'yam / jIrNAni vAsAMsi, kAnicitpustakAni, kargajapatrANi, maSipAtraM lekhanI ca vidyate, nAsti dhnmsy| kimanena nirdhanena saha vivAhaM kariSyasi ? bhAmatI - AM pitaH!, ayaM tapasvI, sadAcArI, guNI brAhmaNo'sti / kimAvayordhanena prayojanam ? bubhukSAM zamayituM kandamulaphalAni paryAptAni santi / pitA - tasya pArve bhakSayituM na kiJcidasti / sa tvAM kiM khAdayiSyati putri ? yaH 1 svasminnavadhAnarahito'sti, sa tvayi kiM dhyAnaM dAsyati ? yaH svayaM babhukSito 9 nivasati, tasya samIpaM gatvA tvamapi kSudhA pIDitA bhaviSyasi / zayanAya na khaTvAsthAne kaTo vidyate / tena saha kathaM vatsyasi putri ? bhAmatI - pitaH ! mama vivAho bhogAya nAsti / samAje vidvatparamparA jIvedityahaM vAJchAmi / atastasya mAdRzasevikAyA AvazyakatA vidyate, yena sa manISI granthakartA ta bubhukSayA pipAsayA ca mRtyuM na prApnuyAditi mayA tena saha manasA vivAho nirNItaH / tato manISArakSAyai putryA bhAmatyAH sAhasamavalokya pitA niruttaraH putrIvivAhacintayA ca mukto babhUva / vivAhitayA bhAmatyA nirvAhArthamAvazyakasAdhanAnyekatra kRtAni / jJAnasAdhanAniratasya vAcaspatimizrasya prANA bhAmatyA svasevayA navInIkRtAH / dIpe tailaM D) nikSipantI bhAmatI prakAze vilokya svagranthaM viracayan vAcaspatimizraH papraccha - 'kA 77777 .47 For Private Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvamasi ?' 'grantharacayituviduSastavA'haM jIvanasaGginI patnI bhAmatI nAma / ' iti nizamya 'tava bhojanAdisevayA jIvitena mayA'sya mahattvapUrNasya gaNitagranthasya nAma bhAmatI kriyate / yAvadeSa bhAmatI nAma grantho bhuvi sthAsyati, tAvat tvaM granthanAmarUpeNA'marA bhaviSyasIti priye ! tava sevAphalam' ityuktavAn sH| bhArate'tra prakAzete yAvaccandradivAkarau / tAvaddhi bhAmatIgrantho bhuvi sthAsyati bhAmati ! / / kannTanchan bhanna sarva eva pramehAstu, kAlenA'pratikAriNaH / madhumehatvamAyAnti, tadA'sAdhyA bhavanti te // (AcArAGgaTIkA) itt 48
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ raGgamanca: kiMcAmajyeSThatvam / munidharmakIrtivijayaH pAtrANivyavahAra zreSThI - pitA guNasAgaraH putraH guNasundarI putravadhUH rUpasundarI sakhI zIlasundarI sakhI zIlA paricArikA rAhula: yuvA (premI) kRSNarAjaH vaidyarAjaH harisiMhaH grAmaNI: rAmadAsaH sevakaH dhanikasya gRham / guNasAgaro guNasundarI ceti navadampatI sAnandaM kAlaM yApayataH sma / ekadA vANijyArthaM guNasAgaro videzaM gatavAn / bahuH kAlo vyatItaH / na kA'pi 15 vArtA tasya samupalabdhA / tadA kiM bhavati, tat pazyata, pazyata / For Private Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM dRzyam ) (kArpAsanirmitAyAM komalazayyAyAM hastopari vadanaM saMsthApya patyurAgamanaM pratIkSamANA Da dInavadanA cintAkrAntA guNasundarI upaviSTA vartate / tadA dvAre 'jaya jinendra !' iti zrUyate) guNasundarI - jaya jinendra !, ko'sti ? zrI rUpasundarI - aham / rUpasundarI / INS guNasundarI - aho ! Agaccha, Agaccha / kiM kuzalinI ? IC rUpasundarI - Ama, Am / kintu kathaM tvamevaM dInamanaskA dRzyase ? guNasundarI - na kimapi / evameva / NS rUpasundarI - na hi, sakhi ! kimapi nihuSe tvam / satyaM vada / ( guNasundarI - adya mama svAsthyaM samIcInaM nAsti / rUpasundarI - astu, tvamadya vizrAmya / zvarAgamiSyAmi / . (sA gacchati / ) guNasundarI - (svagatam) kiM karavANi ? na kasminnapi kArye mano vyApRtaM bhavati / hRdaye viyogasya tIvravedanAmanubhavAmi / hanta ! na ko'pyatra me AdhAro'sti / etAM vedanAM kasmai nirUpya manobhAraM nyUnIkuryAm / (zayane patati / ) (bahiH pAdadhvaniH zrUyate / ) 6 guNasundarI - ko'sti ? PP zIlasundarI - jaya jinendra ! Sipo guNasundarI - jaya jinendra ! aho ! tvam ! Agaccha, Agaccha / (Asandamuddizya) atropaviza / (sopavizati / ) | guNasundarI - kiM bho ! tava tu darzanameva nAsti / kutra gatavatyAsIH ? II zIlasundarI - na kutrA'pi / atraivA'smi kila / 50
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ - guNasundarI - kathaM tahi nA'trA''gacchasi ? bahukAlataH pratIkSe'ham / S zIlasundarI - astu, astu / tava svAsthyaM na samIcInaM vartate, iti mayA zrutam / ataH kathaya, kiM jAtam ? (guNasundarI tUSNIM tiSThati / ) - zIlasundarI - bho ! kathaM na vadasi ? kiM mayi na vizvasiSi ? KE guNasundarI - na, na / kimapi nAsti / zIlasundarI - bhagini ! cintA mA'stu / syAnAma kimapi niHzaGkaM kathaya / (guNasundarI tasyA aGke vadanaM saMsthApya roditi) AC zIlasundarI - (pRSThe hastaM prasAritavatI) kimarthaM rodiSi tvam ? KE guNasundarI - (rudatI) sakhi.... sakhi.... maccitte'dhunA nirantaraM glAnirvartate / Sha zIlasundarI - (Azvasiti) kathaM citte glAnirvartate ? ANS guNasundarI - (salajjaM) sakhi ! mama guNasAgarasya kA'pi kuzalavArtA nAsti / tasya / smaraNaM mAM duHkhayati / viyogasya vedanAto'haM nidrAtumapi na zaknomi bhoktumapi ca na zaknomi / AND zIlasundarI - (vihasya) hanta ! alaM rodanena / ayi ! puruSA bhramaravRttayaH santi / ato yatra kutracidapi gaccheyuH tatrA'nukUlasukhasAdhanAni prApnuvantyeva te / na tu ) paradeze gatavantaH puruSA pUrvAnubhUtasukhaM snehijanAn ca smaranti / eSa eva banA puruSANAM svabhAvo'sti / atazcintayA'lam / ( guNasundarI - na, na, maivaM vada / . zIlasundarI - sakhi ! premazUnyenaitAdRzena patyA kim ? ahaM prema-vAtsalyanidhinA navayUnA surUpeNa cA'nyapatyA saha sambandhaM kArayiSyAmi / ___ (madhye eva karNayorhastau pidhAya) guNasundarI - hA, hA, azrAvyaM kiM zrAvayati / jagati sarve puruSA IdRzAstucchAH syuH| zrI kintu naivaiSa madIyaH patiretAdRzaH / ata itaH paraM kadA'pyevaM mA vAdIH / bIsa rUpasundarI - (gRhaM pravizatI guNasundarImuddizya) pUrvabhave sA kasmAdapi puruSAt kasyA /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zIlasundarI - 'rUpasundarI sakhi ! tvayA pUrvabhave etAdRzaiH kAryaiH kadAcit kliSTakarmANyupArjitAni syuH tena kAraNenaivA'dhunA pativiyoga: prAptaH / ato'nyacintAM vihAya dharmazravaNa- gurubhakti-jinapUjAdikAryeSveva cittaM yojaya / satyam / dharmakAryakaraNe eva cittaM lagayiSyAmi / - api striyA viyogaM kAritavatI syAt / athavA dIna-mUkaprANinaH paJjareSu bandinaH kRtavatI syAt / ataH..... (madhye eva) satyam, satyam / tathaiva mayA'pi zrutaM yad, yo deva-guru-jJAnasambandhino dravyasya bhakSaNaM karoti, uta tannAzayati, akRtyaM ca karoti, tasya jIvane'vazyaMtayA viyogavedanA''patati / 'guNasundarI (rUpasundarI zIlasundarI ceti dve api gacchataH) guNasundarI - (svagatam ; niHzvasya) bhAgyahInamanuSyANAM nidhanaM ca pade pade / na ca phalati bhUmau hi marau kalpataruH khalu // atra na kasyA'pi doSo'sti, kintu me karmaNa eva doSaH / na ko'pi kasmaicidapi sukhaM duHkhaM ca dAtuM samartho'sti / sarve'pi svasvakarmAnusAreNaiva sukhino duHkhinazca bhavanti / ato'tra matpatistu nimittamAtramasti / idAnIM mama kRte tu deva - guru- dharmasya zaraNaM dharmacintanaM caiva zreyaskaramasti / (paTIkSepa :) dvitIyaM dRzyam) ( guNasundarI dharmakAryeNa kAlaM gamayati / kintvantarmanasi vedanA vyAkulatA ca vardhate / tataH kadAcidudvignA'pi bhavati / ekadA) guNasundarI (svagatam) pati-zvazurAdibhissarvairmilitvaivaitad mAyAyantraM racitamasti / mAM duHkhIkartumevoddezapUrvakametat kRtamasti / tatra mugdhA'haM baddhA / ato dhik - 52
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ SNarAjaH - tAn, dhik tAn / (mUcchitA jAtA) (patanazabdaM zrutvA dhAvantIvA''gatA zIlA / zItopacAraM karoti / guNasundaryAH / zanaiH zanairmUrchA'pagatA / tataH zIlayA vArtA prApya zreSThI dhAvannivI tatrA''gacchati / ) zreSThI - tanaye ! kiM jAtam ? pitaH / na kimapi cintAkAraMNam / adya dehe jvaro'nubhUyate / zreSThI - zIle ! atrA''gaccha / sAmpratameva gaccha, vaidyaM kRSNarAjamAkAraya / AND zIlA - tatheti / (kRSNarAja Agacchati, zarIraM ca parIkSate) (bheSajaM dadAnaH zreSThinamuddizya) bhayasya kimapi kAraNaM nAsti / etadauSadhena sarvaM suSTha bhaviSyati / KE zreSThI - zIle ! pratidinaM yathAkAlametadauSadhaM deyam / VE zIlA - Am / (zreSThI kRSNarAjazca gacchataH / rUpasundarI pravizati) ANS rUpasundarI - jaya jinendra ! / kimadyA'pi svAsthyaM kuzalaM na vartate ? 5 guNasundarI - sakhi ! adya jvaro'sti / rUpasundarI - priye ! cintaiva jvarasya kAraNamasti / tato yadi tvaM cintAM tyaje stadaivauSadhasyA'pi sAphalyaM bhaviSyati, nA'nyathA / / kiM karavANi ? pratikSaNaM tameva smarAmi / viyogasya vedanA mAmatIva pIDayati / tata AtmahatyAyA vicAra Agacchati / rUpasundarI - sakhi ! na, na / evaM na karaNIyam / kiM na jJAtaM tvayA saMsArasya svarUpam ? - sarve'pi jIvAH svArthAdhInAH santi / tAvadeva snehijanA AtmIyAH santi, yAvatteSAM svArthaH sidhyati / anyathA mAtRpitRpatiputrA iti sarve'pi parAGmukhAH parakIyAzca bhavanti / asminnasAre saMsAre'nyeSAM cintAM - vihAyA''tmanazcintaiva zreyaskarI / ataH..... 53
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasundarI zIlA guNasundarI zIlA * rUpasundarI rAhula: - guNasundarI rAhula: (saMkrudhya) re ! kimetena vAgvilAsena / nA''vazyako mama kRte upadeza: / svAmini ! kopaM mA karotu / (bhrukuTimUrdhvakRtya) re ! re ! paricArike ! tvaM me sevikA'si / adya mahyamupadezaM dadAsi ? gaccha gaccha / alametayA sevayA, sakhyA, dAsyA ca / idAnImeva mama dRSTipathAdapasaratam / (ityAkrozati) vyAdhipIDitajanAnAM svabhAva etAdRza eva bhavati / te vinA kAraNaM krudhyanti tADayanti ca / ato na kadA'pyetAdRzebhyo janebhyaH kopanIyam / astu, gacchAmi / (dve api prayAtaH) (zayane svapiti / sakrodhaM svapatimuddizya, svagatam) re mUrkha ! dhanAndha ! tubhyaM dhanameva rocate / na tu me jIvanam / tvayA dhanArthaM madIyaM jIvanaM yauvanaM, sukhaM ca niSphalaM kRtam / tvaM tu sAnandaM paradeze sukhamanubhavasi / atra cA'haM nitarAM pIDye / ato mayA jIvanArthaM kAmatApazamanArthaM ca nUtanajIvanasya prArambhaH karaNIyo'nyathA prANatyAgaH karaNIya eva / (zayanAdutplutya gavAkSe sthitavatI / cittaprasAdakArI madhuragItadhvaniH zrUyate / tataH sA sarvato dRSTi. prasArayati / ) (uccairgAyati) priyatame gatA kva tvamAdhAraH khalu ko mama / kaM kathayAni niSpuNyaH karavANi kimadya re // (gAnaM zrutvA svagatam) satyam, satyam / eSa tu me yogyo'sti / api ca kAmapIDita ekAkIva pratibhAti / rUpeNa tu kAmadevasadRzo dRzyate / ( kAmAnurAgiNI sA bhittau hastamAsphAlayati / tadA sa yuvA itastata: pazyan guNasundarIM pazyati / tAM dRSTvA sa hasati, guNasundaryapi hasati / tasyA manobhAvaM jJAtvA tena yUnA zIzkAra : ( Whistle) kaTAkSazca kRtaH / tadA guNasundarI lajjayA dvAraM pidhAya svApavarake gatavatI / ) (uccairgAyati) priyatame gatA kva tvamAdhAraH khalu ko mama / 54
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaM kathayAni niSpuNyaH karavANi kimadya re // guNasundarI - (svagatam) aho ! adya tu mamopari bhagavataH kRpAdRSTirjAtA / mama kRte / evaiSa bhagavatA nirmitaH / tata eva so'pyatra AgatavAnadya / (vadantI gavAkSepI gatavatI) (madanapAzabaddhA sA tasyopari kezaveNyAH puSpaM niSkAsya prakSipati / sa yuvA tad gRhItvA cumbati / parasparaM tau dvAvapi hasataH, kaTAkSaM kurutazca / evaM daza kSaNAni vyatItAni / tadA sahasaivA''gatavatI zIlA guNasundaryAH skandhe hastaM sthApayati) guNasundarI - (sabhayaM) kim ? kim ? zIlA - bho ! bho ! atra bhavatI kiM karoti ? ___ (guNasundarI salajjaM tUSNIM sthitA / ) zIlA - svAmini ! kiM dAsyA mayA'rpitaM puSpamujjhitaM khalu ? guNasundarI - (sadhASTya) ayi ! yA samastajIvanaM prakSeptuM prayatavatI, tasyAH kRte etAdRzaH puSpasya kiM mUlyam ? zIlA - kAvyasya bhASAM na jAnAmi khalu Arye !, ataH spaSTaM vadatu / guNasundarI - ayi ! zIle ! tvaM mama bhaginItulyA'si / yadi nAmeSTadevasya nAmasmaraNena zapathaM kuryAstarhi kathayAmyaham / zIlA - om, om / zape'ham / 6 guNasundarI - jagati budhajanasyaiva duHkhamasti, na tu mUrkhasya / zIlA - bhavatyA kiM vaktavyaM tanna jAnAmi / Nh>> guNasundarI - kiM tvaM me vedanAM jAnAsi ? NS zIlA - na, na / hRdayasya vedanAM tu bhavAdRzI caturanAryeva jAnAti / mAdRzA mUrkhastrI / kathaM tajjJAtuM samarthA ? 2 guNasundarI - adya me manaso'tIva gopanIyAM vArtA kathayAmi / zRNu-kiM nA'haM mAnuSI ? vI kiM me mano nAsti ? kiM me yauvanaM nAsti ? 55
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ - IN zIlA - atra kiM praSTavyam ? bhavatI tvatIva ramaNIyA kamanIyA rUpavatI tA sarvajananayanAlAdakAriNI kAmAGganA caiva pratibhAti / 15 guNasundarI - ayi ! kiM tvayA kAmadevasya sAmarthya na jJAtam ? tena jagati sarvatra svasAmrAjyaM sthApitamasti / sarvAnapi janAn sa pIDayati / tena dRDhacittAH bIsa sAdhujanAH sajjanAzcA'pi bhuvi pAtitAH santi / uktaM ca - "balavAnindriyagrAmaH paNDitamapi karSati" / (salajja) kiM sa kAmadevo mAM na pIDayet ? satyam, pIDayedeva ! guNasundarI - (sabhramaM sakampaM ca) zIle ! mama zarIre na ko'pi rogaH, kintu kAmaroga evA'sti / sa eva ca mAM dahati / zIlA - (sAzcaryaM) svAmini ! oha oh bhavatI.... (madhye eva tAM nirodhya) guNasundarI - zIle ! mAM pApAtmAnaM matvA sAdhuvad dharmopadezanaM mA sma zrAvaya / eSa - roga evA'sti / atastasyauSadhamAnaya / zIlA - (salajja) asmAdRzAmabudhajanAnAM kRte tveSa rogo'prasiddho'sti / yayA yo 2 roga eva nA'nubhUtaH sA kathaM tasyauSadhamAnetuM samarthA bhavet ? guNasundarI - yadyahaM vaidyarAjaM darzayeyam, tarhi.... zIlA - hanta ! ahaM tu bhavatyAssevikA'smi / bhavadIyAmAjJAmanusariSyAmi / guNasundarI - 'kAryamavazyaM kariSyAmI'ti piturnAmnA zapathamUrarIkRtya kathaya, yato'haM bAta kulInA nAryasmi / yadi nAmaiSA vArtA bahiH prasaret tarhi mama kevalaM - viSapAnamevA'vaziSTaM bhavet / atrA'pi me na kA'pi cintA / yadyahaM mriyeya ) tahi sukhaM prApsyAmi, kintu matpApenA'nyairbahubhirjIvaiviSapAnamavazyaMtayA - karaNIyaM bhaviSyati, tadeva cintAviSayo'sti / zIlA - svAmini ! adRSTakarmANi bhagavatA vinA ko jJAtuM samartho bhavet ? ataH..... guNasundarI - (saMkrudhya) re ! dRSTaH khalu te bhagavAn ! mama tasya bhagavato na kimapi bhayam, dhUma kintu tannirmitajanAnAmeva cintA'sti / anyeSAmazubhakAryANAM prakAzanArthaM basa
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIlA (iGgitaM kRtvA) Am, kariSyAmi / 'guNasundarI zvaH prAtaH dazavAdane'trA''gantavyam / (paTIkSepa :) - tRtIyaM dRzyam (dvitIyadine niyatakAle taM yuvAnaM pratIkSamANA zIlayA saha guNasundarI gavAkSe sthitavatI) 'guNasundarI idAnImeva sa vaidyarAja AgamiSyati / tataH...... rAhula: (uccairgAyati) priyatame gatA kva tvamAdhAraH khalu ko mama / kaM kathayAni niSpuNyaH karavANi kimadya re // 'guNasundarI (sAnandaM hastena nirdizya) pazya, pazya / eSa eva me vaidyarAjaH / drutaM gaccha / tamAnaya / zIlA guNasundarI zIlA (sAzcaryaM) aho ! eSa: ? (avAk bhuvi netraM kRtvA sthitavatI ) kathaM na vadasi ? ( kSaNaM tUSNIM sthitvA) bho ! etat kAryaM kartuM na samarthA'ham / guNasundarI ( sAkrozaM) kimeSa eva te zapatha: ? kimetAvAneva vizvAsaH ? astu, adhunaiva gaccha / mama kRte viSamAnaya / (viSeNaiSA kiM kariSyati ? yadi kadAcidasahyavyAkulatvena viSapAnaM kuryAttadA - - - zIlA guNasundarI zIlA - - teSAM jihvAyAM kaNDUyanaM bhavati / ato yadi tvayi kAryakaraNasya sAmarthyaM syAttadaiva kathaya / - 11 mama zirasi kalaGkamApatet ! iti vimRzatI) svAmini ! cintAM mA kArSIt / kAryaM duSkaramasti, tathA'pi pratijJAbaddhA'haM tatkAryaM sAdhayiSyAmyeva / tarhi satvaraM gaccha / om gacchAmi / (sopAna zreNyA niHsarati) 57
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ HD zIlA - zreSThI - // zIlA - zreSThI - zIlA - zreSThI - (svagatam) "ito vyAghra itastaTI" ityuktyanusAreNa dharmasaGkaTe. ApatitA'ham / vAyadi kAryaM na kuryAM tarkheSA'pamRtyunA mriyeta tadA mama sthitiH kA syAt ? / api ca kadAcit zreSThI etat kAryaM jAnIyAttarhi mama kA gatissyAt ? ) (madhye eva zreSThI milati / sasaMbhramAM tAM nirIkSya) zIle ! kutra gacchasi ? (sabhayaM) na, na kutracidapi / atra.... evA'smi / kimitiM bibheSi ? kiM kiJcidaghaTanIyaM ghaTitaM khalu ? (salajja) Am / (sarvaM vRttAntaM kathayati) (sAzcarya) aho ! kimetat satyam ? pitaH ! nitarAM satyamasti / tadarthameva gacchAmi / - (sasaMbhramaM) kSaNaM tiSTha / ko'pyupAyo vicAraNIyaH / (kSaNaM pUrvAparaM lAbhAdikaM vimRzya) zIle ! itaH paraM sAvadhAnaM vartitavyam / tathA'pi "bhavatyAH kRte tenaitat / puSpaM dattam, tathA cedAnIM zrIambAdevyA mahotsavasya dinAni pracalanti / | tato dazamadine'hamAgamiSyAmi, iti kathitam" evaM guNasundaryai kathanIyam / tara tatheti / (paTIkSepa:) zreSThI - - zIlA - (caturthaM dRzyam , (Anandena hastatAlaM dattvA guNasundarI hasantI nRtyantI ca gAyati) guNasundarI - (svagatam) zIlayA me sAhAyyamakAri / ata upAyanaM tasyai kimapi deyam, yatassA punarapi mama sAhAyyaM kuryAt / asmin jagati dhanena kiM na bhavet ? , dhanena tvazakyamapi kAryaM zakyaM bhavati / sarve'pi janA dhanalolupAH santi / bIsa dhanaM tu manujasya prANAH santi / varAko'pi dhanena kulIna: kathyate / 58
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratiSThAkIttisattAzca gauravatvakulInate / aho ! adya dhanenaiva hIno'pi labhate janaH // 1 // jJAninaH paNDitammanyAH sarve'pi yogibhoginaH / caraNe patitA yasyAH tasyai lakSmyai namo namaH // 2 // aho ! mama samIpe tvanekAni suvarNAbharaNAni santi / tata ekamAbharaNaM tasyai dAsyAmi / pazcAttu mama sarvamapi kAryaM saralaM bhaviSyati / (punaruccairgAyati nRtyati ca / ) (zIlA''gacchati / guNasundarI utplutya tAmAliGgitavatI / hastaM gRhItvA zayane upavezayati / ) p> guNasundarI - (kaTAkSapUrvakaM) kiM kAryaM sAdhitaM na vA ? zIlA - pazcAt kathayiSyAmi / (hasitvA calati) (vastramAkRSya) priye ! kathaM mAM pIDayasi / adhunaiva kathaya, anyathA mama prANAH... zIlA - (uccaivihasya) svAmini ! kathayAmi, kathayAmi / ahaM tasya samIpaM gtaa| bhavatyA abhilASo gaditaH / 'sa krodhaM kuryAt' iti zaGkA''sIt / 5) KE guNasundarI - kintu.... - guNasundarI - M re ! kintu, kintu iti kathaM karoSi ? yajjAtaM tat kathaya / C zIlA - (sotsAha) svAmini ! tenoktam - "yadA'nAhUtA'pi zrIdevI svayamAgacchet tadA ko mUrkhastAM tiraskuryAt / lakSmI: tilakaM kartumAgacchettadA mukhaprakSAlanArthaM gamanazIlo nA'ham" iti / da guNasundarI - (savismayaM) ayi ! kiM satyam ? / P zIlA - Am, satyam, satyam / Arye ! sa rUpavAn guNavAn kulInazca pratibhAti / tasya vAkkauzalyamavarNanIyamasti / kintu.... "adhunA zrIambAdevyA tAra mahotsavasya dinAni vartante / ato navadinebhyaH pazcAdAgamiSyAmi" iti / kathitaM tena / tathA (raktakamalaM darzayitvA) premNaH pratIkarUpeNaitad dattaM tena, cAra (guNasundarI tat svIkRtyA'tyAnandapUrvakamAghrAya cumbayitvA ca hRdaye lagayati) vAya SSyh
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ - S zIlA - ahaM gaccheyam ? guNasundarI - gaccha / __ (gacchantI tAM punarAhvayati) ho guNasundarI - zIle ! gRhANa / (kaNThAt suvarNAbharaNaM niSkAsya tasmai dattavatI) zIlA - (nirAkurvatI) na, na / svAmini ! bhavatyAH sarvamapi mamaivA'sti / ataH ... / KE guNasundarI- (madhye nirudhya) yadi na gRhNIyAttahi me jIvitena zape / zIlA - na hi, evaM mA vAdIH / astu / (AbharaNaM gRhItvA gacchati / ) (paTIkSepaH) (paJcamaM dRzyam ) (pratidinaM guptarItyA zIlayA patrANyupahArAn ca preSayitvA kAlaM gamayati / gunnsundrii| navamadinamAgatam / ) 12 guNasundarI - (svagatam) zvo mama priyatama AgamiSyati tadA mama jIvanakathAM varNayiSyAmi / - tato'ho ! mama jIvanaM janma ca dhanyaM bhaviSyati / bahoH kAlAd yA vedanA mAM pIDayati sA dUrIbhaviSyati / zreSThI - (gRhaM pravizan) rAmadAsa ! rAmadAsa ! atrA''gaccha / rAmadAsaH - jaya jinendra ! da zreSThI - tvaM dhAnya-bhANDa-vastrAdInyekatra kuru / gRhasya sarvA api sAmagrIratra sthApaya / (guNasundarImAhUya sadainyaM) tanaye ! vANijye bahvI hAnirjAtA / yUsa dAyAdA punaH punardhanaM yAcante / sAmpratamasmAkaM samIpe dhanaM nAsti / ataste vIsa balAtkAreNa gRhametat svAyattaM kartuM zvaH parazvo vA'gamiSyanti, iti jJAtaM mayA / atastvaritaM vastrAdIni suvarNAbharaNAni ca ekatra kuru / adyaiva grAmo gamanIyo'sti / pazya, vastubhRtAni zakaTAnIdAnImeva gamiSyanti / atastaissaha tara prathamaM tvamapi rathena grAma prayAhi / 60
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasundarI zreSThI - rAmadAsaH guNasundarI zIlA zIlA sunda zIlA 'guNasundarI zIlA guNasundarI - zIlA guNasundarI zIlA guNasundarI zIlA - - (sabhayaM) haM, pitaH, pitaH ! kim ? kim ? (alakSyIkRtya kiJcidagre gatvA) rAmadAsa ! prathamametAM vadhUM nirAbAdhaM sAvadhAnaM grAmaM prApaya / om, yathA''jJA / (svagataM, niHzvasya) vo me priyatama AyAsyati / yadi nA'hamatra syAM tadA sa kiM maMsyate ? hanta ! dhig daivaM, dhig me jIvanam / (sabASpaM) mama bhAgye sukhameva nAsti / asmin jagati na mAdRzA durbhAgyavatI kA'pi nArI vidyate / ataH..... (dhAvantI saharSaM dUrata eva) svAmini ! svAmini ! ( guNasundarI vadanopari hastaM saMsthApya roditi / ) kathaM bhavatI roditi ? adya tUtsavadinamasti / zvaH prasannacitto ramaNIya: sa rAhula AyAsyati, iti kiM vismRtam ! aho ! svAmini ! bahuvarSANAM yospUrNo manoratha AsIt sa pUrNo bhaviSyati / tathA'pi....... AstAmetayA vArtayA / bhAgyahInAyA meM jIvanena kim ? ( sakrodhaM) svAmini ! bhavatI kathaM punaH punarevaM vadati ? (sabASpaM ) kiM kathayAni / kiM tvaM na jAnAsi yad vANijye hAnirjAtA ? na, kiM bhavatI satyaM vadati vA ? satyaM vadAmi / 'asmAkaM gRhAdikaM sarvamapi dAyAdAH svAyattaM kariSyanti / tatosdhunaiva mayA grAmo gantavyo'sti' iti kathitaM pitrA / (sabhayaM) hA, hA, asmAkaM kiM bhaviSyati ? (sabASpaM) zvo rAhula AgamiSyati / tadA.... ( uccaiH roditi) svAmini ! cintAM mA kuru / ahaM bhavatyAH kAryaM sAdhayiSyAmi / adyA'haM gacchAmi / kintu prANapriyAya priyatamAyaitAM vArtAM nivedya yatkimapi sa dadyAt, tatsarvaM saMgRhya tvayA zva Agantavyam / Am / bhavatI nirbhayaM gacchatu / (paTIkSepaH) 61
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaM dRzyam (laghugramo'sti / mRttikayA nirmitAni kAnicid gRhANi santi / sarvatra zAntirdRzyate / tatrA'dyatanasukhasAdhanazUnyamandhakAreNa vyAptamekaM gRhamasti / tasmin gRhe khinnacittavatI 'guNasundarItastato'Tati / bahiH zakaTayAnasya 'kIcUD kIcUD' iti dhvaniH zrUyate / vadanamUrdhvakRtya pazyati / zIlAM nirIkSya sA sotsAhaM sanmukhaM gatavatI / ) zIlA svAsthyaM samIcInaM vartate na vA ? sunda AmAm, prathamaM 'tasya kA vArtA' iti vada / (sAzcaryaM tasya kasya ? (sopAlambhaM) tvaM jAnatyapi pIDitAM mAM kathamito'pi pIDayasi ? satvaraM vada, kA vArtA ? - zIlA guNasundarI zIlA (vihasya syUtAt patraM niSkAsya) gRhNAtu / ( guNasundarI saharSaM gRhItvA prathamaM patraM punaH punaH cumbati / patraM paThati / ) priyatame ! tvaM kuzalinI vartasva iti kAmaye / yathA jalaM vinA mIno viluNThati tathA'hamapi tvAM vinA pratikSaNaM viluNThAmi / tava viyoge'hamatIva duHkhyasmi / sadaiva manmAnase tava priyadarzinI pratikRtireva nRtyate / sarvAsvapi strISu tavaiva manoharaM darzanaM bhavati / manorAjJi ! zrIrAmastu hanumato hRdyeva virAjate sma, kintu tvaM tu me dehasya pratiroma virAjate / tata eva kadAcittu na kevalaM svapnadazAyAm, api tu jAgRtAvasthAyAmapi sahasaiva 'guNasundarI guNasundarI' iti raTanaM bhavati / tvAM vinA kSaNamapi yugAyate / tvAM vinA miSTAnnamapi viSAyate / (tadA sA komalahastAbhyAM patraM kiJcid vimardaya cumbayitvA corasi bADhaM lagayati / tasyA nayanayorajasramazrudhArA pravahati / mama priyatamo mayyetAvantaM snehaM karoti ! mAM pratikSaNaM vAJchati ! aho ! me jIvanaM saphalaM jAtam / 62
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti cintayantI sA taM saMsarmyate / punaravazeSaM patraM paThitumArabdhavatI / ) cad hRdayezvarI ! ahaM tu tavA'krItadAso'smi / tava vacanaM grahItuM sannaddho'smi / yadi bhagavAn mahyaM pakSau dadyAttarhi sAmpratameva gagane uDDIya tava caraNasevAyAmAgaccheyam / kintu kSantavyo'ham / tatrA''gantuM prabalotkaNThA'sti / bIkintvidAnI mamA''paNe bahu kAryaM vartate / atastatrA'gamanamazakyamasti / tato hRdayaGgame ! idAnIM pratyakSamilanasya saMbhavo nAsti / atastava darzanecchayA parokSatayA patrarUpeNA''gato'smi / akSaradehena sAkSAt tava priyatama eva samAgata iti mantavyam / tathA'pi yadA'vasaraH prApsyate tadA'vilambena tava kiGkarIbhUto'hamavazyamAgamiSyAmi / tava rAhalaH / tara (paThitvA patraM vimaya, uccaiH cItkAraM kRtvA bhittyAM zIrSamAsphAlya roditi / ) guNasundarI - (sAkrozaM) dhik tvAm, dhig dhanaM ca / na jAne kiM dhanameva tava prANAH nyU santi / tava kRte matto'pi dhanasya mUlyamadhikaM vartate / mUrkha ! kAryaM tu ta zvaH parazvo'pi syAt, kintu mAdRzA lAvaNyamayI rUpavatI caturA ca nArI na kadA'pi prApsyasi / re ! re !.... _ (cItkAraM zrutvA zIlA''gacchati / ) Arye ! kathaM santApaM karoti / sarvamapi daivAdhInamasti / 6 guNasundarI - ahaM jAnAmi khalu / tathA'pyasayaiSA manovedanaitAdRzamanucitaM vartanaM kArayati / zIlA - jagati kimapi kartuM na samarthA vayam / sarvamapi niyatibalenaiva bhavati / ata udvegaM tyajatu, ApatitAM sthiti svIkarotu / (zreSThI pravizati) (sakhedaM) zrIkAreNa sadanamApaNaM ca svAyattIkRtam / idAnIM "nyAyAlaye muhurmuhurgamanIyamasti / kAniciddinAnyatra kAniciddinAni ca tatra vsniiymsti'| zreSThI -
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja INp guNasundarI - hA hA ! kiM sarvaM gatam ? (sadainyaM) Am / 6 zIlA - (sabASpaM) itaH paraM kiM bhaviSyati ! zreSThI - sarvaM daivAdhInamasti / kRtakarmaNaH phalamavazyaM bhoktavyamevA'sti / tathA'pi va pazya, etasyAM peTikAyAmasmAkamApaNasyA''vazyakakAgadAni vidyante / atastasyA etAM kuJcikAM (hastaM prasArya) gRhANa / zIlA - (svIkRtya) Am / -> zreSThI - (niHzvasya) maccitte ekaiva cintA'sti yad, mama sukhazIlAyA guNasundaryAH bIsa kiM bhaviSyati ? sA jIvanaM kathaM yApayiSyati ? (zUnyamanaska iva nabho nirIkSate / ) guNasundarI - pitaH ! mama cintAM mA kArSIt / zreSThI - tanaye ! tvaM tu kulInA sujJA ca nAryasti / atastvaM tvevameva kathayaH, kintu (sabASpaM) hanta ! mama guNasundaryAH..... / (zIlAmuddizya) zIle ! grAme / kAryANi bahUni santi / tAnyapi svayameva karaNIyAni santi / tathA'pi - guNasundaryA yacchakyaM tat karaNIyam, anyatkAryaM tu karmakareNa kArayet / kintu tasyA manaH kadA'pi na pIDayitavyam / zIlA - tatheti / (zreSThI gacchati / ) guNasundarI - (svagatam) zvazuro'dya tatra gamiSyati / eSa api zubhasaGketa evA'sti / zvaH parazvo vA yadA'pi mama manovallabhaH priyatama AyAsyati tadA tena saha - yathecchaM jIvanasukhamanubhaviSyAmi / idAnIM tu gRhakAryaM kRtvaiva kAlo gamanIyaH / blA (iti nirNIya zIlAmuddizya) zIle ! tvayA dinaparyantaM bahUni kAryANi / kriyante / ata itaH paraM tvayA sAkamahamapi gRhakAryaM kariSyAmi / zrI zIlA - na hi, na hi / bhavatI tu vizrAmyatu / M. guNasundarI - kAryazUnye mama citte duSTA vicArA Agacchanti / kadAcid vyAkulatayA / PROMPANA 64
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ da zreSThI - zreSThI - nindanIyaM kAryaM na syAt, yena kulasya mahattA kalaGkitA syAt, ato'haM - gRhakAryaM kariSyAmyeva / (evaM kAryakaraNena kAlaM yApayati / atIva parizramavazAd nidrA'pi jhttityaagcchti| dinAnyapi sukhena prayAnti / ekadA guNasundaryA - bahirgamanakAle'vasaraM samprApya zreSThI punarAgatavAn / ) zIle ! kiM guNasundaryAzcittaM parivartitaM na vA ? prabho ! samyak parAvartanamasti / kAryavyastatvAt nA'nyat kimapi smarati sA / sAnandaM dinAnyapi gamayati / __(guNasundarI gRhaM pravizati / dUratastAM nirIkSya) zIle ! guNasundaryAH sevAM karoSi na vA ? / Si> guNasundarI - (gRhAntaH pravizantI) bhavAn cintAM mA karotu / zreSThI - tanaye ! ahaM gRhe jyeSTho'smi / ataH cintA tu bhavatyeva / tvaM tu jAnAsyeva tathA'pyetad jJeyaM yat, kadA'pi sukhaM duHkhaM vA cirakAlaM na tiSThati / ) asmin saMsAre kadAcid duHkhaM kadAcittu sukham, etattu cakranemivat parivartate / kathitaM cakazcaikAntaM sukhamupagato duHkhamekAntato vA ? / nIcairgacchatyupari ca dazA cakranemikrameNa // ataH zoka udvego vA na karaNIyaH / sAnandamApatitA sthitiH svIkaraNIyA, vA tatraiva mahattA kulInatA ca staH / (ityuktvA zreSThI gacchati / kiJcidane gatvA punaH pratyAgatya) tanaye ! "asmin laghau grAme eko vidyAlayo'sti / tatra zikSitasya caturasya ca kAryakarturAvazyakatA'sti / tatra zrImatI guNasundarI bAra tadvidyAlayasya prAMzupAla(Principal)rUpeNa kAryasaJcAlanaM kuryAt" iti grAmaNIricchati / > guNasundarI - pitaH ! bhavatA kaH pratyuttaro dattaH ? / I zreSThI - 'tasyA icchAyA anurUpaM kariSyAmi' iti / 65
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasundarI zreSThI guNasundarI zreSThI su grAmaNIH guNasundarI grAmaNIH zIlA (saharSaM) pita: ! kiM praSTavyamatra ? bhavatAM yAdRzyAjJA, tadanurUpameva kariSyAmi / bADhaM bADham / tanaye ! etAdRkkAryeNa tu samAje tava pratiSThA vardhiSyate / tena sahA'smAkaM kulasyA'pi mahattA vardhiSyate / pita: ! bhavataH kathanaM nitarAM satyamasti / asmAkaM kulasya gauravaM kulInatA ca yathA syAt tathaiva kariSyAmi / samAje bhavataH pratiSThAM vardhayiSye eva / ato bhavAn nizcintatayA kAryaM karotu / ( zreSThI gacchati / kiJcitkAlAnantaraM grAmaNyA saha zreSThI Agacchati / ) tanaye ! eSa harisiMho nAmA'smAkaM grAmaNIrasti / namaskAraH / namaskAraH / zrImati ! bhavatyA'smAkaM vijJaptissvIkRtA / ato bhavatyA upakAraM na kadA'pyahaM vismariSyAmi | guNasundarI astu ! ahamabhyAsaM kariSyAmi / grAmaNIH bhavatu / pazcAdAgamiSyAmi / zreSThI na hi / evaM mA vAdIt / grAmasyotkarSe sAhAyyaM karaNIyamiti me kartavyamasti / vadatu, tatra mayA kiM karaNIyam ? (kAgadAni dattvA ) gRhNAtu / etAnyabhyasanIyAni / vidyAlayasyotkarSe kimAvazyakaM tajjJAtvA'smabhyam "etatkaraNIyam, etacca na karaNIya' - mityAdyAdezAH kartavyA: / (grAmaNIrgacchati) tanaye ! prathamamArogyaM pazcAdanyat karaNIyam / ato yathAsvAsthyaM yathAzakti ca kAryaM karaNIyam / (paTIkSepaH) saptamaM dRzyam ( guNasundarI sukhapUrvakaM svapiti / ) (sAnandaM dhAvamAnA) Arye ! Arye ! zubhasamAcAraH / 66
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasundarI (sAzcaryaM) kim ? prathamamupAyanaM dadAtu / zIlA guNasundarI zIlA prathamaM kathaya, pazcAd dAsyAmi / satyaM vA ? sunda avazyameva / zIlA guNasundarI zIlA guNasundarI zIlA sunda zIlA guNasundarI zIlA - - www - (karNe mukhaM nItvA) svAmini ! bhavatyAH priyatamaH sa rAhula Agato'sti / kiM bhavatI tatra gamiSyati uta so'trA''gacchet ? (karNau pidhAya, saMkudhya) zIle ! nA'haM rAjJI piGgalA / nA'hamakulInA strI / ahaM tvattama zreSThinaH kulInA vadhvasmi / atastvaM tamadhunaiva pratinivartaya / mayA mama rogasyauSadhaM prAptamasti / (sAzcaryaM ) bhavatyA ko vaidyarAja upalabdhaH ? ( sopahAsaM ) hanta ! mayA sahA'pi vaJcanA / ahamapi na jJApitA khalu / asatyaM na vadAmi / (mukhamadhaH kRtvA) zIle ! zvazura eva me vaidyarAja: / ( karNau pidhAya) bhavatI kiM vadati ? satyameva vacmi / na kimapi tvatto guptamasti / mamA'zubhAnyapi sarvANi kAryANi tvaM jAnAsyeva / zIle ! zvazureNa zikSitaM "kAmasyauSadhaM kAryamasti / nirutsAhinamakiJcitkaraM ca janaM kAmadevo nitarAM pIDayati / kintu ye janA: sarvadA kAryaratAsteSAM janAnAM tu sa kAmadeva eva kiGkaro bhavati, iti" / evaM zvazurasyA''jJAnurUpaM kRtaM tatazcitte zAntiH prasannatA ca vartete / (sadainyaM) adhunA tvekaiva cintA'sti yat zvazuro yadi jJAsyati tadA ( sabASpaM) kiM bhaviSyati ! svAmini ! sa tu sarvaM jAnAtyeva / (sAkrozaM) kim ? kim ? duSTe ! vizvAsaghAtini ! tvayaiva kathitam / tvAdRzyA vizvAsaghAtinyAH praticchAyA'pi mAM pIDayati / ( mukhaM parAvRttya ) gaccha, gaccha / svAmini !..... 67
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasundarI - (lalATasyopari hastamAsphAlya) zIle ! tvAdRzyevA'hamapi vizvAsaghAti-- nyasmi / 'tvamaparAdhI' iti kazcidapyaparAdhI anyaM kathaM kathayituM samartho / bhavati ? tato mAM kSamasva / (sodvegaM) tvamidAnImeva viSamAnaya / mamI pApabhArAdetat pavitraM kulaM mocayeyamaham / itaH paraM bhagavattulyasya pituH bI sanmukhaM na gantuM samarthA / adhunA tu maraNameva zaraNam / zIlA - bhavatI maivaM vAdIt / sarvaM kuzalameva bhaviSyati / guNasundarI - (hastAJjaliM kRtvA sadayaM) priye ! mriyamANasya mamA''tmanaH zAntyarthamekaM - kAryaM karotu / tvaM satvaraM taM rAhulaM bahiHstAdeva pratinivartaya / tasmai yatkimapi deyaM tad dattvA me kalaGkakathAvarNanabhRtAni sarvANyapi patrANi ) pratigRhNIyAH / tathA ca tAni mama mRtyuzayyAyAM jvAlaya / (mUcchitA jaataa|) (zIlopasRtya zItopacAraM kRtvA mastake hastaM prasArayati / kiJciccaitanyaM / prAptam / ) zIlA - svAmini ! hRdayasya zubhabhAvanayA kRtaM prAyazcittaM duSTAnapi pavitrIkaroti / hA mayA bhavatyA vizvAsaH khaNDitastadaparAdhasya prAyazcittaM bhagavatA yad dIyate / tattu kariSyAmyeva / kintu..... pIka guNasundarI - vada, vada, kathaM maunamavalambitam / E zIlA - (saharSa) svAmini ! premapatrANi tathA gRhApaNAdikaM dAyAdaiH svAyattIkRtam, iti sarvamapi mAyAyantramasti / zreSThI tathA'hamiti dvAvapi jAnIvaH / / > guNasundarI - (sAzcarya) kiM satyam ? zIlA - Am / yadA'haM taM yuvAnamAhvayituM gatA tadaiva daivavazAt zreSThI sanmukhamAgatavAn / sasambhramAM mAM dRSTvA tena pRSTam / mayA sabhayaM samastA vArtA varNitA / tadA manmAnase zaGkA''sId yat, zreSThI kopaM kariSyati, kintu aho ! tasyaudArya tAcAturyaM dIrghadarzitA kulInatvaM ca / svasthacittena tena kathitaM, "zIle ! atra naiSa tasyA doSo'pi tu yauvanasya doSo'sti / rUpaM lAvaNyaM vAkcAturyaM ceti zubhraguNAdizobhite yauvane pativiyogaH syAt tasmin kAle yadi kAmonmAdo dI 68
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ na syAt tadaivA''zcaryam / tato yadvA tadvA pralApena, krodhena, vyAkulatayA vAra cA'lam / etAdRzyAM paristhityAM tu dhairyameva balam / adhunA ko'pyupAyo / vimarzanIyo yena tasyA jIvanamapi rakSitaM bhavet / tathA samAje kulasya gauravahAnirapina bhavet" iti / svAmini ! tata evaitAdRzaM mAyAyantraM vasA rcitmsti| guNasundarI - (sAzcaryaM) kiM vANijyaM tathaiva pracalati, kiM gRhamapi tadaivA'sti, ki..... 12 zreSThI - (etacchrutvA pravizan) tanaye ! satyaM tat / vANijyaM tu yathA''sIt tathaiva pravartate / pUrvamasmAkaM yad gRhamAsIt tadapi tathaiva vidyate / atazcintAM mA / kuru / tava puNyenaiva me kulasya gauravaM mAhAtmyaM ca vRddhi gatam / samAje grAme ca pratiSThA vRddhi gatA / (guNasundarI zIlAyA aGke vadanaM nikSipya roditi / ) ( zreSThI - tanaye ! svasthA bhava / guNasundarI - pitaH / ..... pitaH !... (uccairatIvA''krandate) No zreSThI - (sasneha) tanaye ! mA rodIH / adhunA trilokapatimahAvIrabhagavato jinamandire vAra pratiSThAmahotsavaH pravartate / tatra tava pavitrahastAbhyAmeva pratiSThA karaNIyA'sti, ata uttiSTha / zriI guNasundarI - (dInamanaskA kampitakAyA rudatI pituzcaraNayoH patitvA) pitaH ! kSAmyatu bI bhavAn / ahaM pApinI kalaGkinI kRtaghnA durAcAriNI cA'smi / mayA bhavato mahAnaparAdhaH kRto'sti / ato'hametAdRzamatyuttamaM kAryaM kartuM na yogyA / kSAmyatu, kSAmyatu / tanaye ! nA'tra tava doSaH / durdaivAt kadAcidetAdRzo durvicAra utpadyate'pi, kintvetAvanmAtreNa na jano duSTo duHzIlazca bhavati / >> guNasundarI - pitaH ! bhavato dhairyamaudAryaM gAmbhIryaM vyavahAranaipuNyaM ca nitarAM prazaMsanIyamasti / - vastuto bhavAn jyeSTheSu jyeSTho'sti / zreSThI - (savAtsalyaM) tanaye ! pratikUlaparisthitAvapi na krodho na codvegaH karaNIyaH, zrI kintu dhairyamaudAryaM samabhAvaM ca dhRtvaiva tasyA nivAraNArthaM prayatitavyam / vAlA Rakkukkakakakakakakakakka zreSThI - 69
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasundarI - E zreSThI - samAje mAnahAniH kuTumbe kalaGkazca yathA na syAt tathaiva vyavahAraH karaNIyaH / - etadeva jyeSThasya kartavyamasti / anyathA yadyahameva krodhAvezena yatkimapi vadeyaM kuryAM ca tadA samAje mama gRhasya gRhajanasya caiva mAnahAniH syAt / zrI tathA kadAcit sa gRhajanaH prANatyAgamapi kuryAt / ataH kulasya gauravavardhane vItathA kuTumbasya sarvasabhyAnAM cittazAntau eva me jyeSThatvamasti / (gadgadsvareNa) bhavataiva me jIvitaM rakSitam, ataH sa upakArastu duSpratikAryo'sti / pitaH !.... tanaye ! maivaM vada / tvameva me kularakSikA devyasti / tava puNyapratApenaiva me kulasya gauravaM vRddhiM gatamasti / ato gataM na zocanIyam / (sabASpaM) tanaye! ta...na...ye ! u...tti...STha, u...tti...STha / (rudatI) pitaH ! pi...taH ! (rudataH pituzcaraNayoreva mUcchitA jAtA / ) (tadaiva pitrA dvAre paradezAdAgavavAn putro dRSTaH / tenA'pi dIrghakAlAnantaraM pitaraM dRSTvA''nandAzrupAtena pituH caraNau prakSAlitau / ) (paTIkSepaH) guNasundarI 70
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhikSukaH 1. 15 - marma - narma kRpaNaH kiM mUlyaM kezakartanasya ? nApita: 40 rUpyakANi / kRpaNaH nApitaH kRpaNaH nasyopAyasahasram" iti pustakamapi mayA likhitamasti / sajjanaH tarhi kimarthamevaM yAcase khalu ? sahasre'yamapyeka upAyo'sti bhikSukaH kila ! nA'haM bhikSukaH, vastutastu lekhako'smi / "vittopArja - - - 000000000 zmazrukartanasya (Shaving) kiM mUlyam ? 20 rUpyakANi / evam ? tarhi mama zirasi zmazrukartanaM karotu / 71
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo madyapaH - are ! kimarthaM vidyuddIpaDastambhaM tAyasi ? dvitIyaH - kiM vadasi re ! naiSa stambhaH kintu gRhametat / prathamaH - bhavatu, kintvidAnIM tu madhyarAtrisamayaH, sarve'pi suptAH syuH / 1 dvitIyaH - naivaM re ! pazya, gRhasya prathamatale vidyuddIpaH prajvala nAsti / (bAlaka eko basyAne pravizati / ) ciTikAvitArakaH ( -kutra gntvym| bAlakaH - zAradAmandiravidyAlaye / / ciTikAvitArakaH - astu, 75 pANikAn dehi| /.. (bAlakaH svasyUtamavalokate, kintu tatra kimapi na prApnoti, ataH roditi) / ci.vi. - kiM jAtaM re !? bAlakaH - mAtA mahyaM paJcarUpyakANi datta vatyAsIt, kintvidAnIM nA'tra syUte dRzyate / bhavatu, alaM rodanena / vinA mUlyameva ' ciTikAM gRhANa / bAlakaH - (rudan san) zeSANi sapAda-catvAri rUpyakANi !! ci.vi. - bhavata 72
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ekasya janasya pAlitaH zvA paJcatvaM prAptavAn / tena ca tasya sUda uccai rodanamArabdhavAn / tad dRSTvA - svAmI - bho ! kiM tasmin tava bahu premA''sIt ? satyameva tava hRdayaM dayApUrNamasti ityetena pratibhAti / ra sUdaH - naitAvadeva svAmin ! kintu yadA sa jIvita AsIt tadA tu pAtrANi mayA kSAlayitavyAnyeva nA''san / sa svayameva tAni lIDhvA svacchAni karoti sma / AM janagaNanAM kurvan sarvakArAdhikArI grAmasya / pramukhamuktavAn - lekhayatu kRpayA, bhavato grAme T mRtyoH pramANaM kiyadasti ? iti / pramukhaH - anyatrevaivA'trA'pyasti - ekaM janamAzrityaiko mRtyuH ! 73
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyApakaH - rAju ! kimarthaM tvaM mukhaM na kSAlayasi re ? adya kaH prAtarAzastvayA kRta ityapi tava mukhaM dRSTvA vaktuM zakyate / rAjuH - yadyevaM tarhi kathayatu tAvat kaH prAtarAzo mayA kRtaH ? adhyApakaH - 'bhelapUrI' ! naiva, naiva, asatyam, tattu mayA hyo / bhuktamAsIt / rAjuH - pitA - tava kakSyAyAM ko vidyArthI adhikaM zramaM karoti ? putraH - ahameva pitaH ! pitA - evaM katham ? putraH - yadA sarve'pi hyupaviSTA bhavanti tadA'haM tUtthito bhavAmi / 74
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||zrIhitopadezadvAtriMzikA Sale (prAkRtavibhAgaH) A0 vijayapadmasUriH // AryAcchandaH // paNamiya thaMbhaNapAsaM, pAsaTTiyapAsajakkhakayasevaM // gurunemipAyapaumaM, hiovaesaM bhaNemi muyA // 1 // ko'haM kiM me kiccaM, kiM sesaM kerisA pavittI me // vaTuMti ke viyArA, kerisavayaNAi bhAsemi // 2 // saMsAranAsagAI, kAI sevemi kAraNAiM haM // appA AyasahAve, vaTTai kiM prasahAve vA // 3 // jIva ! tae saMpatto, maNuyabhavo dullaho surehiM pi // jaM pappa ceva mokkho, labbhai puNNehi puNNehiM // 4 // taM kujjA na pamAyaM, pamAyasaMgA visiTTaguNahANI // caudasapucI vi gayA, kyabhUribhavA nigoyammi // 5 // maNapajjavanANAI, tapparihArA lahaMti guNimaNuyA // tamhappamattabhAvo, viharijjA kAumappahiyaM // 6 // visayakasAyA heU, duggar3agamaNammi saMti tosaharA // iha pattaguNaviNAsA, avajasaghAyAidukkhadayA // 7 // visayaviyAruccArA, cautthaniyammi rAvaNo tivvaM // dukkhaM patto evaM, aNegajIvA duhI jAyA // ruve mUDhapayaMgo, hatthI pharise rase tahA maccho // bhamaro gaMdhe sadde, luddho maraNaM mio patto 75
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMciMdiyA aNege, kaMdappanivAirAgijIvagaNA // maraNaMtaM ghAyAI, iha pattA parabhave niyaM // 10 // evaM NAuM vihio, visayaccAo jahappasaMtidao // sirimallinemijaMbU-sAmIhiM thUlabhaddeNaM // 11 // sirivajjeNaM vijayA-vijayasudaMsaNamahAbalAIhiM // taha kAyanbo bhavvA !, tubbhehiM bhaddabhAvIhiM // 12 // maNuyabhavo visayANaM, sevAi Na muttisukkhapajjaMto // tamhA visayaccAo, hiyao dIhAuteyabalo // 13 // kiMpAgasamA visayA, saccasuhaM natthi tattha lesamavi // jaM bhAsai tattha suhaM, mohAo Neva paramatthA // 14 // asuikhaNI nArIo, rAgI tAsuM jahA tahA dhamme // jar3a taM rAgI hojjA, niyamA tuha hojja muttipayaM // 15 // koho duggaijaNago, nANAiviNAsago pasaMtiharo // taccAo muttidao, pasaNNacaMdassa diTuMtA // 16 // mANo hayasuhajhANo, dosAi vivaDvaNo mahAdoso // kevalanANI jAo, bAhubalI mANaparihArA // 17 // itthittaM tiriyattaM, mAyAi phalaM taheva loharasa // sappAiyatiriyattaM, nirayagaI dhammamaiNAso // 18 // iya gAuM vIsAso, visayakasAyANa Neva kAyabbo // taccAyA thirasaMtI, muttI pattA guNinarehiM // 19 // visayakasAyaccAI, gayasukumAlo virAgivarasamaNo // muttiM kevalanANI, dikvAdiyahammi saMpatto // 20 // 76
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ uvaogiNo viyArA, kAyabvA, NipphalA asuhabhAvA // heyA hiyarasiehiM, tattaviyArehiM maNathijjaM // 21 // nikAraNattasamae, moNaM sai kAraNe parimiyattaM // vayaNANaM kAyavvaM, moNaM muNibhUsaNaM paramaM // 22 // uvaogiNI pavittI, kAyavvA muttimaggaposadayA // tabvairittA heyA, bhavvehiM bhaddadiThThIhiM // 23 // jassa viyArA dhammA, dhammA bhAsA hiyA miyA saccA // dhammANugA pavittI, so dhaNNo lahai muttisuhaM // 24 // paraniMdAparihAro, niyaniMdAsavaNakohavairego // niyamalasohaNakAlo, so sohai niyajalAIhiM // 25 // na sumariavvaM veraM, puvvaM na navaM kayAvi kAyavvaM // abhao veraccAI, nivasai paramAi saMtIe // 26 // mittI-pamoya-karuNA-majjhatthaviyAraNA sayA kujjA // bhAvijja bhAvaNAo, aNiccasaraNAiyA sayayaM // 27 // khamiavvaM suhabhAvA, khamAviabbaM suovaeseNaM // khAmaNakhamAvaNAo, vimalA ArAhaNA hojjA // 28 // sAhammiyavacchalaM, kAyavvaM jeNa titthayaranAmaM // baMdhijjA diTuMto, sirisaMbhavanAhajiNavassa jagaDU-khemAinarA, caMdAvaivAsiNo mahAsaDDhA // sAhammiyavacchalaM, kiccA sugaI gayA hiyayaM // 30 // dANaM sIlaM ca tavaM, aniyANaM bhAvao suhavihANA // kAyavvaM vibhavo jaM, patto tuha hoi jaha sahalo // 31 // 77
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakkhANaM suyabhattiM, parovayAro sabhaddao Nic // daMsaNasavaNaM kujjA, uvaogi, paraM vivajjijjA // 32 // dINe samuddharijjA, niyaguNarainaMdaNe vihAreNaM // mayataNhAparihArA, yogaviyArarasa vilayAo // 33 // mokkhasuhaM sANuhavo, hojjA tamhA sayappadiTThIe // ArAhijjA dhamma duvihaM dose pariharijjA // 34 // sarakhAgAsakvimie(2005), vikkamavarisIyamaggasiramAse // moNegArasidiyahe, jaiNaurIrAyanayarammi // 35 // ' tavagacchagayaNadiNayara-guruvarasirinemisUrisIseNaM // paumeNA''yarieNaM, hiovaesANugA paramA // 36 // dAtiMsiyA viraiyA, suhaMkarA hojja bhavvadhammANaM // paDhaNAyaNNaNajogA, bhaviyANuvaesajuggANaM zarU 'mandaM nikSipate padAni paritaH zabdaM samudrIkSate, nAnArthAharaNaM ca kAGkSati mudA'laGkAramAkarSati / Adatte sakalaM suvarNanicayaM ghatte rasAntargataM, doSAnveSaNatatparo vijayate cauropamaH satkaviH // (subhASitaratnabhANDAgAra: 78
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kathA ) rohaguttassa gAhAkhaNDapUraNaM amRtapaTelaH sirimaMtehiM tehiM arahaMtehiM bhagavaMtehiM savvadaMsIhiM savvapAsIhiM AriehiM AriyadaMsIhi / 16 muNIhiM muNiyatattehiM jagajjantUvakaraNatthajaNiyaparamatthasatthehiM nAyaputtehiM vIrehiM pavedite - saya nirUvite pannavite kammaddhaMsaNe kammakkhayakkhame kusale Arie magge ThiA, je lahuA vA garuA vA, bAlA vA paMDiyA vA je kei samaNA vA samaNIo vA sAvayA vA sAviyAo vA, te savve vi AriyadhammAcaraNakalAo AriyA, sammaiMsiNo kusalA kusalagAmiNo ra muNiya-sabbhUa-tattasarUvA havaMti / te jiNupaNNaM jiNapaNNattaM tattaM suNaMti, suNittA jANaMti, 9 7) jANittA pAsaMti, pAsittA saddahati saddahittA- jaM kiMci kAeNa karaMti, vAeNa vadaMti, maNeNa (0 mannati, taM savvaM saccaM taccaM hiyaM ceva havejjA / tahA annehito siTuM siTThayaraM ca / taM jahA 902 AyAraMgasutte paDhamasuyakkhaMdhe sammattAbhihANassa cauttha'jjhayaNassa duijje uddesage rohaguttamaMtI khuDDagassa sAhussa muheNaM paDivAei - jaM annatitthIA pAvAugA jaM jaM vadaMti taM taM / aNAriaM asamikkhiaM egaMtadiTThayaM ti pAvaM asarisaM asaddahaNijjaM ca / tassa kahA jahA asthi vitthiNNe vasuMdharAmaMDale, caMpA NAma nayarI / rAyai ya sA gayaNe caMdeNa joha 6) vva, rAiNA sIhaseNeNa / tassa siMhavikkamassa nivassa rohagutto tti maimaMtavikkhAto / mahAsacivo / so majjhattho NAyaM karei, maggattho dhammaM carai, savvattho savvassa suhAvaho 45 havai / taha niravarayaM niravAyaM avAyabhIrUo saMto sevai niraiyAre sattovayAre niruvamacariyavarie 6 muNivare, suNai suttaM, muNai atthaM bahumannai jiNatattaM, jANai jiNamayasabbhAvaM, vakkhANai9 siyAvAyaM / ao mehA vi tassa mehAvissa saccAsaccasaMtulAe tula vva saMjAyA / ao P savvayA savvattha muNiyaparamattho so kusalAe dhisaNAe kusalANubaMdhIe kusalANucchaMdeNaM viharai / egayA rAyA sIhaseNo maNikiraNagaNaraMjiyadisibhAge suvaNNasiMghAsaNe sunisaNNo aasii| paNamiyAmiyasAmaMta-maMtipaMtipatthuanianiamaMtaNAsavaNAbhimuhamuhAraviMdo, rajjakajjaM - karIa karAvIa saMto saMtosamAvahato kayAi vi dhammaviyAraNaM vimaMsei / tattha patthAve )
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhammatthavatthupatthuipare paratitthie niyaniyamaNabbhippAyaM ccia sohaNaM sAhaMti / taM jahAego egaMtataMtamUDhacitto vadai- na'tthi appA | anno vivadae so atthi ciya kiMtu paMcabhUtamaio / puNaravi egaMtamatagahilo bAlo palavai - paMcavisaitattehiM jagametaM jAyaM iccAi.... / nivo taM savvaM suNei, taM savvaM pasaMsei, tAhe rohagutto saDDo maMtI na kimavi vayaNaM payAsei, tuhi ceva ciTThai / tAhe siMhaseNo nivvivegAvegucchalaMtamohaMdhayAro jaMpa rohattaM re ! dhammaviyA patthuye tumae niyagapagabbhapaNNAvilAsavilasiyaM na kiMci bhAsiyaM / tayANi rohagutto guttamaMto viditArihaMtamatatatto nivaM naccA, dhIragahIrasareNa samullavaikimimehiM pakkhavAyagahilakuDilavayaNehiM, ? appaNo cciya dhammaM vimaMsimo | dhammaM appaNo cciya... na'nnassa / tAhe puhaivAlo bollai - vimaMseha' tti / to sacivaseharo rohagutto nivaM namaMsiya niveyai - jai tujjha aNumaI siyA to haM paratitthasaddhAlU jaNe parikkhAmi / omiti dharaNidhavo ANaM dei / tatto maMtimahaMto cittammi kimavi parikkhaNatthaM taccamatthaM ProdUNa ego gAhAe cauttho pAo savvatitthiANaM sAhujaNANaM pUraNatthaM nagare ugghosAvio, jahA" "sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 1 // " ugghuTTaM ca maMtijaNehiM nayarajaNANaM jaM evaM silogapAyaM jo pUrai, taM rAyA sammANissai, jahecchiyaM ca dANaM dessai / tAhe taM gAhAsakalaM gahiUNa savve pAvAugA vi vicitiuM vilaggA / 1 sattame ya diNe uggae sUre, samAsINe siMghAsaNaM siMghaseNe rAyANe bhAsurasuvaNNAbharaNabhUsiya-gAyalayAkaMtijalaMtadigaMtarAle, pAvAugA vi savve niyaniyadhIvihavANusAraM sAraM va mannamANA niyagAhaddhasakalassa pUraNaM gahIUNa rAyaTThANamuvaTThiyA / tesiM paDhamo AhAratthaM savvattha pariaDaMto bhikkhaNavAvaDamANasavAvAro parivAyago ego parijaMpai bhikkhanimittaM paviTTeNaM mae'jja diTTaM pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM kiMtu vakkhittacittatteNa na NAyaM suTu, jaM taM vayaNaM sakuMDalaM vA na vatti / eyamaTThamesA gAhA saMpUNNA - 'bhikkhaM pavidveNa ma'jja diTTaM, pamayAmuhaM kamalavisAlanettaM / vakkhittacitteNa na suTTu NAyaM' sukuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 1 // ia tipAyapUraNeNa gAhA saMpUriyA / evaM so na muNai jaM pamayAmuhaM sakuMDalaM vA kuMDalarahiaM vA atthi, jamhA so tammuhAloyaNe vakkhittacitto AsI, na uNa vIyarAgattAe nArIvayaNanirikkhaNanirIho ti / - 80
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ aha puNo tAvaso tavakisasarIro vi AhAraheuM paviTTho nidiTThe gihe / teNa vi mahilAmuhaM nirikkhiyaM kiMtu vakkhittacittattAe sA pamayA kuMDaliNI vA akuMDaliNI va tti niuNaM na NAyaM, tamhA tAvaso vi avivegaparavaso evamuttavaMto, jahA 'phalodaeNaM mi gihaM paviTTho, tatthAsaNatthA pamayA mi diTThA / vakkhittacitteNa na suTTu nAyaM' sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 2 // ihaM pi parivAyago piva tAvasakivaNo vilayAvayaNaM pekkhai, avi na uNa nicchiyaM teNa jaM vayaNaM kerisamAsi tti, jao tassa cittaM tIse pamayAe aMguvaMganirikkhaNe vakkhittaM AsI evaM rAgeNa naTTapaNNAe vakkhatticitto AsI, na uNAiM veraggamaggamajjhattho sabbhAvasuttho vA / tayataraM tatio savvattha khaNabhaMguramaio suddhoaNisisso sIsai - jaM gihavaivihAre haM paviTTo, diTThA ya jaccasuvaNNAlaMkArAlaMkiyA sA uvAsagA suMdarI, kiMtu sakuMDalavayaNA vA kuMDalavihUNANaNA vatti na NAyaM / jamhA tAhe haM tIe bhUsaNANa nirikkhaNe vAvaDo AsI / taM gAhakhaMDa akhaMDIkaremi, jahA 'mAlAvihAraMmi mae'jja diTThA, uvAsiyA kaMcaNabhUsiyaMgI / vakkhattacitteNa na su nAyaM' sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 3 // evaM buddhamayANusArI muNI vi vakkhattacittameva nimittaM nidaMsei, na puNo bhavavAsaNAvirAgabhAvaM / evaM anne vi paratitthigA pAvAugA AgaMtUNa gAhApUraNaM karaMti- 'vakkhittacitteNaM ceva nAvi veraggeNaM'ti / tayANi jiNamayabhAviyaMtakaraNo, savvattha nirIho, rAgadosakaraNesu viviesa majjhattho ao cciya sattho satthamaNo vayasA cullao, maNasA mahallo ego jaiNamuNI jayamANo iriyaM pehaMto AgamiUNa naravaraM dhammalAheNa AsIsaM pasaMsiUNa gahApUraNaM karei 'khaMtassa daMtassa jiiMdiassa ajjhappajoge gayamANasassa / kiM majjha eeNa vicitieNaM', sakuMDalaM vA vayaNaM na vatti // 4 // savvaNNumaggalaggo so khuDDuo vi samaNo khaMto daMto saMto bhikkhaTuM gihavainivAsaM 81 of Y 92 91
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavisio, na uNa teNa diTThA kamalavilAsanettA, aNaMgalehavva pamayA, kaMcaNabhUsiyaMgI kAvi 9) kAmiNI, kita sajjhAaMto mahatthaM satthaM, mahAtattaM sattaM. jhAyaMto dhammaM jhANaM. nirikkhaMto / jugappamANamaddhANamAhAraM gavesai, tamhA na so passai tAhe mahilAmuhe kuMDalaM atthi vA 40 3. na'tthi, evaM savvaNNusAsaNasamaNeNa kuMDalavisayammi khaMtimAikAraNagaNaM jANAviaM, na puNo vakkhittacittattaM / eyAe gAhAe mahInAho jiNamuNissa khaMti-dama-iMdiyaniroha-sajjhAya'jjhappaThitikara jogamatipamuhaM guNohaM nAUNa jiNasAsaNaM pai ullasiyamaNo saMjAo / evaM jahA rohaguttamaMtiNA, tahA anneNa vi savvaNNu-guNaraMjiyamaNeNa sujutti " pauMjaMteNa samaivihaveNa koi vi paradasaNamaNo jaNo jiNasAsaNavacchalo viheavvo / imassa kathANayassa mUlaMmi AcAranijjuttIe bhaNiA gAhA cemA khuDDagassa pAyasamAsaM dhammakahaM pi ajaMpamANeNaM / channeNa annaliMgI paricchiyA rohagutteNaM / / || AyAranijjutti - 227 / / garbha vAtaprakopena, dauhRde vA'pamAnite / bhavet kubjaH kuNiH, paGga - mUko manmana eva vA // (AcArAGgaTIkA) 82
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ HOToraeo 90 CG02 sAmayikaprakAzanamidaM na kinycinmnornyjnkaarym| yadi vayaM hAsakaNikAH kAzcit prakAzayAmastadA janA vadanti, 'mUrkhA yUyam !' / yadi na tAH prakAzayAmastarhi vadanti, 'atyadhikaM gambhIrA yUyam !!' / anyeSAM kRtIryadina prakAzayAmastadA kathyate yad 'bhavantaH pratibhA na smmaanynti|' yadi ca prakAzayAmastadA, 'asmin sAmayike tu kacavaratulyA sAmagrI prakAzyate' ityuktvA nAsA vakrIkriyate / kasyacillekhakasya kRti yadi sammRjyAma tadA vayamanAvazyakatayA kSatizodhakAH kathyAmahe / yadi ca tasyAH sammArjanaM na kuryAma tarhi upAlambhaH prApyate yat 'sampAdanaM kurvanti bhavanto yadvA svapanti?' anyatra prakAzitAH kRtIryadi prakAzayAmastadA te asmAn alasazekharatayA nindantaH kathayanti yad 'svayaM likhituM necchanti bhavantaH / ' yadi ca svayameva likhAmastahi te AkSipanti yat, 'svayaMlikhitA sAmagrI eva bhavadbhayo rocate' iti| / atha ca kadAcit kazcidevamapi kathayed yad 'iyaM kRtirapi bhavadbhiranyasmAt sAmayikAt gRhItA'sti !' tadA kathayAmaH, 'Am ! avazyaM gRhItA'sti!!' 0900 (mUlaM : 'kuriyar' sAmayikam, iMglaiND) (gUrjarAnuvAdaH 'akhaNDa-Ananda' sAmayike) GORIEGOINGO