Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina kathAsAgara AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI 701
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ namAmi vIraM girisAradhIram paccAritra cUDAmaNi zrI ravisAgarajI puNya zatAbdi graMthamAlA puSpa - 1 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 * saMgrAhaka prazAMtamUrti pUjyapAda AcArya pravara zrImat kailAsasAgarasUrIzvarajI mahArAjA * zubha-AzIrvAda zAsana prabhAvaka pUjya AcArya zrImat padmasAgarasUrIzvarajI mahArAja *preraka/mArgadarzaka jyotirvida gaNivarya zrI aruNodayasAgarajI ma. sA. * saMpAdikA * sAdhvIzrI zubhrAMjanAzrIjI ma. sA. * anuvAdaka zrI nainamalajI surANA zrI aruNodaya phAunDezana, kobA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ saccAritra cuDAmaNi zrI ravisAgarajI puNya zatAbdi graMthamAlA puSpa - 5 : zrI sacitra jaina kathArAgara bhAga - 1 pustaka saMgrAhaka : pUjyapAda AcAryazrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. saMpAdikA : sAdhvI zrI zubhrAMjanAzrIjI anuvAdaka : zrI nainamalajI surANA surANA kuTIra. rUpAkhAna mArga, sirAhI . 307 001 prakAzaka : zrI aruNodaya phAunDezana pAsTa kAMvA, jilA gAMdhInagara, gujarAta 382 009 ISBN 81-86917-01-2 (Set) 81-86917-02-0(Volume -1) mUlya : 40/- (cAlIma rUpaya) bhASA : hindI saMskaraNa : prathama pratiyA~ : 2000 akSarAMkana : zrI kailAsasAgarasUrI jJAna maMdira, kAMvA mukhapRSTa : zrI azokabhAI zAha (padmAputra) mudraka cadrikA prinTarI. miramApura roDa, ahamadAbAda 380 001 prAptisthAna zrI aruNodaya phAunDezana pustaka bhaMDAra kobA - 382 009 ji. gAMdhInagara zrI aruNodaya phAunDezana 3-4, vaoNTara Tenka, premacaMdanagara jajIsa baMgalo roDa, vastrApura AhamadAbAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ III prakAzakIya.... pichale kaI varSoM se manameM yaha vicAra vAra-bAra upasthita ho rahA thA cAritra cUDAmaNi pUjya gacchAdhipati AcArya zrI kailAsasAgarasUrIzvarajI ma. sA. dvArA saMgRhIta zrI kathAsAgara' graMtha kA gurjara bhASA meM prakAzana huA hai jisakA lAbha gurjara prajA acchI taraha se le rahI hai; kyoM nahIM isa graMtha kA hindI meM anuvAda prakAzita kiyA jAya ? zubha saMkalpa pUrvaka vAMyA huA yaha vicAra - bIja Aja graMthaprakAzana ke rUpa meM phalAnvita hote hue dekha hRdaya AnaMda se saMtApa prApta kara rahA hai. graMtha kA prakAzana karanA koI sarala kAma nahIM haiM balki usake lie cAhie aneko kA sahayoga. sahayAMga hI saphalatA kA sopAna hai' ukti anusAra isa graMtha ke prakAzana meM hameM pUjyapAda zAsana prabhAvaka AcAryazrI padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. kA AzIrvAda rUpa sahayoga milA hai. preraNA evaM mArgadarzana sahayoga milA hai. pU. gaNivarya zrI aruNodayasAgarajI ma. sA. kA anuvAda ke kArya meM zrI nainamalajI surANA kA evaM prastuta anuvAda ko rocaka evaM sarala banAne meM sahayoga milA hai pUjyA sAdhvIvaryA zubhrajanAzrIjI mahArAja kA! vidvadvayaM DaoN. zrI jitendrakumAra bI. zAha ke sahayoga ko bhI kaise bhUla sakate hai ? jinhoMne atyaMta vyasta hote hue bhI isa graMtha ke viSayAnurUpa vahuta hI suMdara mananIya prastAvanA likha kara bhejI hai. aMta meM nAmI- anAmI sabhI zubhecchuka sahayogIyoM kA AbhAra mAnate hue nikaTa bhaviSya meM bhI hameM sabhI kA sahayoga niraMtara milatA rahegA isI AzA ke sAtha... zrI aruNodaya phAunDezana kIvA, parivAra.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinAya namaH prastAvanA DaoN. jitendrakumAra bI. zAha dharma kA mukhya uddezya jIva kA ziva vanAnA hai. mAnava ko mahAmAnava aura pAmara kA paramAtmA banAne kI kalA hI dharma hai. anAdi kAla meM jIva saMsAra meM paribhramaNa karatA huA anekavidha karmamala kA arjana karatA hai. isa paribhramaNa ke kAla meM kabhI kisI sanmArgadAtA guru kA suyoga prApta hote hI jIva ke vikAsa kA prAraMbha ho jAtA hai. anaMka janmA meM arjita karmoM ko dUra karane kI prakriyA kA prAraMbha ho jAtA hai. adyAvadhi anekAneka mahApurUpA ne apane purUpArtha meM jIvana kA saphala karake AtmA ko saMpUrNa nimala kiyA hai. ema pahApuruSoM kI jIvanagAthA tA ucca hI hotI hai, sAtha sAtha meM aneka jIvAtmAoM kA praraNA bhI detI hai. ataH kathAe~ na kevala manoraMjana ke lie hotA hai kintu aneka AtmAoM kA praraNAdAyI bhI hotI hai. mahApurupA ke jIvana caritra ko sunakara aneka jIvAtmAnaM AtmakalyANa kiyA hai. isalie zrAvaka ke baMditu sUtra meM to yaha kAmanA kI gaI hai ki mahApuruSoM ke caritroM ke zravaNa karataM karata hI dina pasAra ho! isake atirikta bhI kathAoM kA bahuta mUlya hai. yahA~ kathAoM kA saMgraha prakAzita ho rahA hai. yaha eka AnaMda kA viSaya hai. Ayadaza kI bhUmi kathAoM ke lie prAcInakAla meM hi suprasiddha hai. isa dharA ke Upara jitanI kathAoM kA nirmANa huA hai zAyada hI anya kisI dharA para utanI kathAoM kA praNayana huA ho! rahasyAtmaka kathAe~, rocaka kathAeM, dharmopadezAtmaka kathAe~, lokakathA Adi kA yadi maMgraha kiyA jAe to na jAne kitane graMthoM kA nirmANa ho jAegA? kintu eka dukha kI bAta yaha hai ki kAla ke pravAha meM aneka graMthoM kA nAza huA usameM anekAneka kathA graMthoM kA bhI nAza hA cUkA hai. sAtha hI sAtha eka saubhAgya kI bAta hai ki jaina sAhitya meM aneka kathAoM kA saMrakSaNa huA hai, isalie pAzcAtya manipi vinTaranilsa ne kahA hai ki jaina vidvAnoM ne yatra tatra vikharI huI lokakathAoM ko apane dhArmika AkhyAnoM meM sthAna dekara vipula sAhitya ko surakSita rakhana meM sahAyatA prAdana kI hai. anyathA hama ukta sAhitya se vaMcita raha jAte. isa prakAra jaina dharma ke sAhitya meM aneka kathA sAhitya ke graMtha upalabdha hote hai, ye graMtha ardhamAgadhI, mAgadhI, zArasanI. mahArASTrIya prAkRta bhApAoM meM upalabdha hote hai sAtha meM saMskRta, apabhraMza evaM sthAnIya bhASAoM meM bhI anaMka uttama kathA graMtha prApta hote hai. Aja taka ina kathA graMthoM kI sUcI taiyAra nahIM huI hai aura kathAoM kI bhI sUcI taiyAra nahIM ho pAI hai ataH bhaviSya meM koI vidvAna isa taraha kI sUcI taiyAra kareMge tA sAhitya jagata kI bahuta hI mahatI sevA mAnI jAegI! astu! jaina sAhitya kA udgama sthAna Agama graMdha hai. tIrthaMkara paramAtmA ke upadeza ko gaNadhara bhagavaMtA naM Agama graMthoM meM prathita kiyA hai. tatpazcAt zAstrakAra mahAmanipioM ne unakI vyAkhyAdi kI racanA kI hai. ina Agama graMdhoM ko cAra anuyoga meM vibhAjita kiyA gayA hai. (1) dravyAnuyoga, (2) gaNitAnuyAMga, (3) caraNakaraNAnuyoga evaM (4) kathAnuyoga, ina cAra anuyAMga meM pradhAnatA caraNakaraNAnuyoga kI mAnI gaI hai kyoMki prastuta anuyAMga mAdhya hai anya tIna anuyoga sAdhana svarUpa hai! tathApi jIva kI vikAsa kI prAthamika avasthA meM dharmakathAnuyAMga hI upayogI hotA hai. evaM sabhI anuyogo meM dharmakathAnuyoga hI sulabha. sugama evaM sarala hai ataH sabhI ko
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ upayogI ho sakatA hai. isa prakAra jaina Agama meM dharmakathAAMkA mahattvapUrNa sthAna prApta huA hai. Agama graMthoM meM kathAoM ke prakAra, bheda-prabheda Adi ke vipaya meM sUkSma evaM gahana ciMtana prApta hotA hai. kathAoM ke prakAra ke viSaya meM jaina dharma meM jitanA ciMtana kiyA gayA hai zAyada hI anya dharma meM prApta hotA hai. Apa graMtha meM sarva prathama kathA ke do prakAra vikathA evaM kathA kiyA gayA hai. ___jo kathA jIvana meM vikAra utpanna karatI hai yaha bikathA hai usase sAdhaka ko dUra rahana kA upadeza diyA gayA hai. esI kathAoM kA cAra mukhya bheda hai yathA - strI kathA, deza kathA. 'bhakta kathA aura rAja kathA. ina kathAoM ke zravaNa me sAdhaka ke manameM rAga, dvapa, krAMdhAdi kapAya evaM kAmAdi vikAra utpanna hota hai isameM jIvana urdhvagAmI na banakaM adhogAmI banatA hai. ataH jIvako ina kathAoM se dUra rahane kA upadeza diyA hai. dharmakathA vaha hai jisasa jIva kA AtmavikAsa ho isaka, cAra prakAra batAe gae hai. .. (3) AkSepaNI kadhA. (2) vikSapaNI kathA, (3) saMvedanI kathA aura (4) nivedanI kathA. (1) AkSepaNI kathA :- jisa kathA ma jIva kA jJAna evaM cAritra ke prati AkarSaNa peTA hAtA hai usa AkSepaNI kathA kahata hai. (2) vikSapaNI kathA :- jisa kathA sa jIva sanmArga meM sthApita hA use vikSapaNI kathA kahataM (3) saMvedanI kathA :- jisa kathA ya jIva ko jIvana kI nazvaratA, dukhkha bahulatA, azucitA Adi kA bAMdha ho aura usama vairAgya utpanna ho use saMvedanI kathA kahI jAtI hai. 14) nivedanI kathA :- jA kRta karmoM ke zubhAzubha phala kA vatalAkara saMmAra ke prati udAsinatA batAtI ho usa nivedanI kathA kahate hai. hama prakAra ukta cAra bhada evaM pratyeka kathA ke prabhadA kI carcA prApta hotI hai. eka anya vibhAga meM kathAA ke tIna bhaMda kie gae haiM yathA dhamakathA. athaMkathA, kAma kathA. dazavakAlika mutra meM kathAka cAra bheda pAe jAte hai. dharma kathA, artha kathA, kAma kathA evaM saMkIrNa kathA. jima kathA meM mAnava kI Arthika samasyAoM kA samAdhAna kiyA gayA hai usa artha kathA kahataM hai. jiyama mAnavI ke kevala rUpa sauMdarya kA hI nahIM apitu! jAtIya samasyAoM kA vizlapaNa hA una kAma kathA kahataM hai. jisameM jIvana kA unnata banAne vAle zIla, maMyama, tapa. dharma Adi kA kathA dvArA varNana kiyA gayA ho use dharma kathA kahataM hai. jimama dharma ayaM evaM kAma tInoM kA varNana pAyA jAtA hA usa sakoga kathA yA mithakathA, kahI jAtI hai. AcArya haribhadrasUrina kathAoM ke ukta vibhAgoM kA yaNana mamarAditya kathA meM kiyA hai, dharmakathA kA chAr3akara anya DA prakArako kathAe paMmAra kI vRddhi karana vAlA hona ka kAraNa tyAjya mAnI gaI hai. dharma kathA kama nirjarA kA kAraNa hAna ma upAdaya mAnI gaI hai. udyotanamUri kI kuvalayamAlA kathA meM kathAoM kA eka anya vibhAjana prApta hotA hai unaka matAnusAra kathA ke pAMca prakAra hai. yathA (1) sakala kathA - jima kathA ke anta meM sabhI prakAra ke abhIpTa kI prApti hotI ho usa makala kathA kahI jAtI hai.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ VI (2) khaMDa kathA - saMkSipta kathAvastu vAlI kathA ko khaMDa kathA kahate hai. (3) ullApakathA * samudrayAtrA yA mAhamapUrNa kiyA gayA prama nirupaNa jigama ho ula unnApakathA kahata hai. (4) parihAsa kathA - hAsya evaM vyaMgAtmaka kathA kA parihAsa kathA kahate hai. (5) saMkIrNa kathA - jimameM kathA ke anya tattvoM kA prAyaH abhAva hA umaM saMkIrNa kathA kahata hai. isa prakAra kathAoM ke vibhinna prakAra upalabdha hote hai. una savama karmabandha karana bAlI. gagadrapa kI vRddhi karane vAlI kathAe~ tyAjya vatAI gaI hai. dharma kathA kA grAhya batAI gaI hai ina dharma kathA ke zravaNa saM jIva apane pUrvavandra karmoM ko naSTa kara ke Atma vikAsa kara sakatA hai. ___karIva 2500 varSa pUrva yunAnI dArzanika sAkraTisanaM kahA hai ki kathAvAttAA ke zravaNa mma mAnava apana bhAvAvezoM kA viracana yAnaM zudrIkaraNa karatA hai aura usasa yaha sAmathyaM prApta karatA hai tatpazcAta sukhAnubhava hotA hai. ataH kathAoMkA zravaNa niraMtara karanA cAhie. carama zAsanapati paramAtmA mahAvIra svAmI ko dharmakathA ke viSaya meM puchA gayA prazna evaM uttara isa prakAra hai - dhamma kahAe NaM bhaMte! jIve kiM jaNayaha? dhammakahAe NaM nijjaraM jaNayai, dhamma kahAe NaM pavayaNaM pabhAvei, pavayaNa pabhAve NaM jIve Agamisassa bhadattAe kammaM nibandha (uttarA. 29/28) __ arthAt - he bhagavanta! dharma kathA ye jIva kyA prApta karatA hai? uttara - dharma kathA sa nirjarA hotI hai, jina pravacana kI prabhAvanA hotI hai. prabacana kI prabhAvanA karane vAlA jIva bhavipya meM kalyANakArI phala dene vAle karmoM kA ajaMna karatA hai.. yahA~ yaha vAta spaSTa ho jAtI hai ki anya kathAoM kI taraha dharmakathA na kevala manoraMjana karane yA kAlakSepa karane ke lie hI hai apitu dharmakathA kA zravaNa-manana-vAMcana jIvana kI zuddhi kA eka apUrva sAdhana bhI hai. kathAvArtAoM se mAnava jIvana kA vikAsa hotA hai. zravaNa evaM paThana meM jIvana meM rasa paidA hotA hai. puNya kA arjana hotA hai pApa kA nAza hotA hai. jIvana meM sadAcAra sthira hotA hai aura asadAcAra kA nAza hotA hai. malIna 'bhAvoM ke dupTa pariNAmoM ke jJAna meM nivRtta hotA hai evaM zubha bhAvoM ke AcaraNa se lAbha hotA hai yaha jAnakara usameM pravRtta hAtA hai. yanmArga meM utsAha paidA hotA hai. maitrI Adi zubha bhAvAMkA bhI udabhava hotA hai. krAMdhAdi kapAyAM kA nAza hotA hai. isa prakAra dharmakathAe jIvana meM aneka prakAra meM upayogI hai. isIlie mahAna janAcAryoM ne eka ora ucca kATI ke zAstra graMthoM kA nirmANa kiyA vahI dUsarI AMga lokabhAgya, sarala evaM suvAMdha bhApA meM upadaMzAtmaka kathA sAhitya kA bhI nirmANa kiyA hai. jana kathA sAhitya kA saMkSipta itihAsa kA avalokana Avazyaka hai. jaina dharma ke mUla zAstra graMtha Ama hai. Ama graMthA meM jahA~ darzana. siddhAnta, bhUgola, khagola Adi vipaya kA vivecana prApta hotA hai vahIM dharmakathAoM kA saMgraha bhI prApta hotA hai. jJAtAdharmakathA nAmaka aMga Agama meM anaka kathAoM kA saMgraha prApta hotA hai. umama anaka upadezAtmaka rupaka kathAe~ bhI hai. jo sAdhaka kA preraNA evaM bala pradAna karatI hai. usaka atirikta upAsaka dazAMga sUtra evaM uttarAdhyayana aura naMdIsUtra meM bhI rocaka kathAeM milatI hai. prastuta kathA tatkAlIna sAmAjika evaM Arthika paristhiti kA hI nirdeza nahIM karatI kintu tata tata paristhitioM meM sAdhaka AtmA ko apanI mAdhanA meM kaima sthira rahanA cAhie umakA spaSTa
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ VII nirdeza bhI karatI hai. tatpazcAt Agama vAhya graMthoM meM to anekAneka kathA graMthA kA nirmANa huA hai. vizAla kathAe~. saMkSipta kathAe~, rupaka kathAe~, AkhyAnaka, Adi kA nirmANa huA hai una savakA vivaraNa danA saMbhava nahIM ataH kucha mahattpUrNa kathA graMthoM kA nirdeza hI paryApta mAna rahA 9. rAma ke vipaya meM bhArata meM aneka kathAoM kA nirmANa huA. na kevala bAlmIkI kI rAmAyaNa hI apitu anaka vibhinna dharmoM meM vibhinna pradezoM meM vibhinna bhASAoM meM rAmAyaNa kI racanA huI hai. ina yava upalabdha rAmAyaNa graMthoM meM mavasa prAcIna rAmAyaNa vimalamUri kI paramacariya hai. usama rAmakI vistRta jIvanagAthA dI huI hai. jo pracalita rAmAyaNa meM kaI jagaha bhinna hai usakA adhyayana atyaMta Avazyaka hai, tatpazcAta saMghadAsa gaNi kI vasUTavahiMDI sUprasiddha hai. basudeva kI yAtrA pravAsakA varNana isameM prApta hotA hai. yAtrA pravAsa ke daurAna prApta kathAoM kA eka vistRta __saMgraha isameM hai anaka saMta mahAtmAoM kA jIvana vRtta bhI diyA gayA hai. jaina dharma kA hI nahIM kintu Arya saMskRtikA yaha eka aNamAla graMtha hai. AcArya haribhadramUri kA supramibda kathA-paMdha samarAiccakahA vairAgyapreraka evaM saMsAra se viraktI paidA karAne vAlA zreSTha graMtha hai, jisakA deza-videza kI anaMka bhApAA meM anuvAda hA cukA hai. vara aura drupa kI vRtti ma janma janmAntara meM kisa taraha patana hotA hai usakA adabhUta varNana kiyA gayA hai. dhRttAMkhyAna bhI haribhadramUrikA minda kathAgratha hai. dAkSiNya cihna uyAMtanari kRta kuvalayamAlA bhI atyanta suprasiddha kathA graMtha hai. jisameM krodha, mAna, mAyA. lAbha evaM mAha ke duSpariNAmA kA varNana kiyA gayA hai. yaha graMtha 'bhI bhApA evaM zailI ke kAraNa hI zreSTha nahIM hai apitu mAnava bhAvA kA sahaja nirUpaNa isameM kiyA gayA hai aura zubha bhAvAM meM unnati evaM azubha bhAvoM meM avanati kA varNana mAdhakako bala pradAna karatA hai. isI zRMkhalgA meM zIlAMkAcArya kA caTapannamahApurupa caritra. tinakamaMjarIkathA, bhavanamuTaga kathA. dhanezvara muni viracita surasuMdarI kathA, mahamUri racita pItA cariya. bhadrazcaramUrikRta kahAvalI kathA, AkhyAnakamANI kAza, vibhinna tIrthakara caritra. kumArapAla caritra. miAravAla kahA, jamyUmAmI kahA, manAramA kahA pramukha hai. upadazamAlA. molAbadasa mAnA. yamaparIkSA Adi graMthA meM bhI anaka kadhAeM milatI hai. saMskRta bhASA meM bhI anaka kathA graMthAMkA nirmANa huA hai. anaMka prabandha, mahAkAvya evaM kathAgraMthoM kI racanA huI hai jisameM kaI kathAeM to vizva prasiddha hai yathA dhanapAla viracita tilakamaMjarI kathA. kalikAla sarvanakRta tripapThizalAkA purupa kathA evaM pariziSTa parva Adi, upakra atirikta dharmaratna karaMDaka. kathA ratnAkara Adi pramukha hai. jaba lAkabhApA meM saMskRta evaM prAkRta kA pracalana lupta hotA gayA aura unakA sthAna apabhraza evaM kSatriya 'bhApAoM naM liyA tava jaina manipioM ne mAmAnya janoM kA upakArI kathA sAhitya kA nirmANa lokabhAgya 'pApA meM zaru kara diyA. usameM gama, caupAI. AkhyAna, pramukha hai. jasa aMbaDAMbadyAdhara rAsa, ArAma zAMbhA g2ama evaM caupAI, malatuMga malabatIrAma. naladavadaMtI rAma, zakuMtalA rAma, zIlavatI rAsa Adi anaMka rAma prApta hAta he. AjabhI aneka gama kevala pAMDulipioM meM hai jisakA prakAzana hAnA zaMpa hai. isa prakAra kathA sAhitya kA pratyaka yuga meM vikAsa hotA gayA hai. isa prakAra jaina kathA sAhitya atyaMta mamanda evaM zreSTha hai. pUjya gacchAdhipati AcAryazrI kailAsasAgarasUrijI naM ina kathAgraMthoM meM se kucha mahattvapUrNa kathAoM kA cayana karake kathArNava nAmaka graMtha prakAzita karavAyA thA. prastuta graMtha gaMskRta bhApA meM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ VIII hAna ma mAmAnya jana kA yaha graMtha anupAdaya rahA isalie unake mana meM vicAra udbhAvita huA ki prastuta graMtha kI kathAoM kA gujarAtI anuvAda kiyA jAya to savako lAbha hogA. yaha vicAra unhoMne kAryAnvita kiyA aura gujarAtI anuvAda kA kArya paMDita maphatalAla bhAI gAMdhI kA mApA gayA. anuvAda hotA gayA aura prakAzita bhI ho gayA. anuvAda kA nAma jaina kathAsAgara rakhA gayA. isameM 101 kathAoM kA samAveza kiyA gayA hai. jA zrAddhavidhi. zrAddhapratikramaNasUtra. zrAdaguNa vivaraNa, zIlApadaMzamAlA, upadaMzamAlA, dharmakalpadruma. tripapThizalAkApuruSa prastAvazataka. kathAratnAkara, pariziSTa parva Adi graMthoM meM lI gaI hai. - isameM laghukathA evaM vRhada kathA kA bhI samAyaMza kiyA gayA hai. ina kathAoM kA mukhya uddeza jIvanama dugaMNA kA nAza karake sadaguNoM kA bar3havA denA hai. tyAga, vinaya, vivaka, vairAgya. ahiMsA Adi kA udaya ho aura jIva dharmAbhimukha evaM AtmAbhimukha ho yahI mukhya bhAvanA ina sabhI kathAoM ke pIcha hai. isameM yazodhara caritra, caMdarAjA caritra, dharmaruci zeTha, jiNhA zaMTha, mAnadaMyamUri ratnAkarasUri. 'bharatacakravarti, vAhubali. baMkacUla, holikA Adi kI kathAeM jIvana parivartana ke lie mahattvapUrNa saMdeza de rahI hai. isa taraha yahA~ prakAzita hone vAlI sabhI kathAe~ jIvana ke vibhinna pakSa kA sparza karatI hai. jima kA adhyayana jIva kA Atmika bala pradAna karanI hai. ataH avazya paThanIya evaM mananIya graMtha hai.. 1:53 meM jainakathA sAgara kA tRtIya bhAga prakAzita huA taba paM. zrI zivAnandavijayajI gaNi na prAkkathana meM likhA hai ki "jaina kathAsAgara gujarAta meM to bahuta hI par3hA jAtA hai evaM samAja bhI usakA paryApta lAbha uThA rahA hai. tathApi jaina kathAsAgara ke preraka evaM lekhakakA madhanyavAda namra nivedana hai ki Aja hindI bhApA rASTra bhASA evaM sarvamAnya 'bhApA hAna meM isakA hindI bhASA meM anuvAda pragaTa ho to mAravAr3a, mevAr3a, madhyabhArata Adi meM rahane vAle jaina bhAIoM kA bahuta hI lAbha hogA. jo ina graMthA meM lAbhAnvita hA~ga usakI dharmabhAvanA dRDha hogI aura jaina zAsana kI prabhAvanA hogI.' pacAgna mAla pUrva hindI anuvAdakI bhAvanA kI gaI thI Aja ukta bhAvanA paripUrNa ho rahI hai. yaha atIva AnaMda evaM hapaM kI vAta hai. zAsana prabhAvaka AcArya zrI padyasAgarasUrIzvarajI ma. mA. ke AzIrvAda meM evaM gaNivayaM zrI aruNAdayasAgarajI ma. sA. kI matpreraNA sa isa graMtha kA sarala evaM bhAvavAhI anuvAda kiyA gayA hai. mAyAjI zubhrAMjanAzrIjI ma. (gaNivayaM zrI aruNAdayamAgarajI ma. ko mAmArAka DArTI bahana! na isa graMtha kA muMdara saMpAdana kara kathAoM ko prastutI kA sarala evaM gaMcaka banAyA hai. jA Aja ke yuga meM bahuta hI upAdaya siddha hogA. pUjya gaNivayaM zrI ke aMtara meM bhI yahI bhAvanA ghumara rahI thI ki prastuta graMtha kI kathAe~ jIvana meM Amula parivartana lAnaM vAlI adabhuta dharma kathAe~ hai jipakA lAbha gujarAta vAhya pradeza ke hindI bhApI zrAvaka evaM gRhasthoM ko mila to kalyANa ho pakatA hai ata: isa graMtha kA anuvAda karavAkara prakAzita karavAyA hai. jipake lie pUjya gaNivayaM zrI ko vahuta-bahuta dhanyavAda kathAsAgara ke zapa 'bhAga evaM anya aise aneka graMtha hai jisakA hindI anuvAda Avazyaka hai. punya gaNivarya zrI bhavipya meM bhI prastuta kArya kI paraMparA cAlU rakha yahI zubha bhAvanA. anta ma zrI aruNodaya phAunDazana evaM usake abhyAmIA kA bhI dhanyavAda. jo isa prakAra ke mahattvapUrNa kArya meM saMpUrNa pahayoga prAdana kara raha hai.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ | anukramaNikA kathA-krama pRSTha-saMkhyA 1. 14 18 27 38 11. 73 12. zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra sanatkumAra cakravartI brahmadatta cakravartI sunandA evaM rupesana puNyAya rAjA kI kathA avantisukumAla kA vRttAnta muni araNika kI kathA ArdrakumAra kA vRttAnta yazovarmA nRpa kathA meghakumAra kA kathAnaka ilAcIputra kavA DhaMTaNa muni kI kathA mahAtmA cilAtI putra mahAmuni naMdiSeNa pannA evaM zAlibhadra jhAMjharIyA muni amarakumAra kI kathA kIrtidhara evaM sukozala muni mahAtmA dRDhaprahArI satI aMjanAsuMdarI kapila kevalI kI kathA nami rAjarSi kI kathA 78 13. 82 14. 94 106 17. 112 18. 119 19. 126 131 20. 21. 137 - - 145
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra vaira kA dAvAnala jambU dvIpa ke bharata kSetra meM ramaNIya, manohara, zveta zikharoM se yukta mandiroM se suzobhita potanapura nAmaka eka adbhuta nagarI thI, jahA~ nitya jJAna-gaMgA pravAhita hotI thii| ukta nagarI dharma kI jananI thii| vahA~ aneka sAmanta rAjAoM se susevita, zUravIra evaM pratApI aravinda nAmaka nareza the, jinakI rUpa-yauvana-sampanna, uttama guNoM se yukta, adbhuta lAvaNyavatI, hima tulya zItala evaM sukomala rati sundarI nAmaka rAnI thI aura buddhi kA sAgara matisAgara nAmaka eka catura mahAmAtya thaa| prathama bhava mahArAjA aravinda kI nagarI meM vizvabhUti purohita brAhmaNa nivAsa karatA thA, jo rAjA kA atyanta premapAtra thA / usake atyanta vinayI evaM zIlavatI anuruddhA nAmaka patnI thii| samaya vyatIta hone para usa purohita ke ghara vinayI, guNavAna evaM rUpavAna kamaTha evaM marubhUti nAmaka do putra utpanna hue| purohita parivAra jinezvara bhagavAna kA ananya upAsaka thA / eka bAra saMbhUta nAmaka jaina munivara ke samparka se unheM nau tattvoM evaM karmagrantha kA jJAna prApta huA / 'saMsAra asAra hai, jinezvara bhagavAna kI AjJA kA pAlana karane meM hI hamArA kalyANa hai, usake atirikta hamArA kalyANa nahIM hai' - aisI unakI aTUTa mAnyatA thii| ve nizcaya pUrvaka yaha mAnate the ki bhagavAna ke vacanoM ke atirikta sava mithyA hai / isa prakAra bhagavAna kI AjJA kA pAlana karate hue ve saMsAra meM apanA jIvana yApana karate the| deza ke rakSaka sainikoM kI taraha ve catura the aura karma rAjA ke sainikoM se ve apanI AtmA kI surakSA karate the| apramattatA pUrvaka dharmArAdhanA karate hue ve bar3e hue aura vizvabhUti vipra ne apane putroM ko vayaska jAnakara do kulIna, rUpavatI ekaM kamala-dala tulya kamanIya kumAriyoM ke sAtha unakA vivAha kara diyA / kamaTha kI patnI kA nAma thA varuNA tathA marubhUti kI patnI kA nAma thA vasundharA / vizvabhUti ne saMsAra ko asAra samajha kara, jIvana ko kSaNa-bhaMgura mAnakara saMsAra ke samasta prANiyoM ke sAtha kSamApanA karake gurudeva se bhava-AlocanA lekara anazana kiyaa| vaha parameSThiyoM ke dhyAna meM lIna ho gayA, tanmaya ho gayA aura zubha dhyAna meM mRtyu prApta karake saudharma devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna huA | usakI patnI sati anuruddhA bhI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 sacitra jaina kathAsAgara bhAga apane svAmI ke pazcAt saMsAra ko bhayAnaka dAvAnala tulya jAna kara tapa, japa aura dhyAna meM lIna ho gaI aura anta meM usakA dehAnta ho gyaa| unake putra kamaTha evaM marubhUti apane mAtA-pitA kI antima kriyA se nivRtta hokara sAMsArika kAryoM meM laga gye| ve mAtA- pitA ke viraha se vyathita ho samaya vyatIta kara rahe the, itane meM harizcandra nAmaka eka muni se unakA milApa huA / unhoMne munivara ke samakSa upadeza zravaNa karane kI abhilASA vyakta kI / tava munivara ne kahA, 'he mahAnubhAvo! anAdi kAla se yaha AtmA karma-bandhana ke kAraNa janma evaM mRtyu ke bhayaMkara kaSTa sahana kara rahI hai aura ajJAnavaza caurAsI lAkha yoniyoM meM paribhramaNa kara rahI hai| isa AtmA ne ananta bAra janma evaM mRtyu kI vedanA ko sahana kiyA haiM / isane ananta mAtA-pitA kiye haiM / yaha saMsAra kI anAdi kAlIna sthiti hai, jisake lie rudana mata karo, parantu Atma-vikAsaka aisI dharma - kriyAe~ karo jisase cAritra aMgIkAra karake mokSa gaye hue siddhoM kI taraha tuma apanA Atma-kalyANa kara sko| mokSa meM gaye hue jIva ke janma, jarA, mRtyu Adi nahIM hote / ye pudgala nazvara haiM, Aja jo tuma ho, vaha kala nahIM rahoge aura kala jo tuma the, vaha Aja nahIM ho| dharma kI zaraNa ke atirikta kadApi hamArA kalyANa nahIM hai aura dharma ke atirikta hamArI rakSA karane kA sAmarthya anya kisI meM bhI nahIM hai|' - 1 aisI amRtavANI zravaNa karake pUrva puNyodaya se saMsAra kI bhayaMkaratA samajha kara marubhUti virakta ho gayA / usane gurudeva se bAraha vrata grahaNa kiye aura vaha vratadhArI zrAvaka bana gyaa| prANa jAyeM parantu praNa na jAye isa prakAra dRr3hatApUrvaka vaha vratoM kA AcaraNa karane lagA / apanI rUpavatI patnI ke prati bhI usakI dRSTi nirmala thI aura vaha vicAra karatA ki vaha dina kaba AyegA jaba maiM cAritra aMgIkAra karU~gA aura isa saMsAra kI moha-mAyA se mukta bnuuNgaa| gurudeva ke upadeza se saMyama aMgIkAra karane kI tIvra lagana lagI / kamaTha to anIti evaM durAcAra ke mArga kI ora unmukha huA / gurudeva kA saMyoga to prApta ho jAye, parantu dharma-bhAvanA jAgRta honI duSkara hai| pUrva puNyodaya se dharma sAmagrI milatI hai / mAnava-janma prApta honA kaThina hai / dharma prApta karanA usase bhI adhika kaThina hai aura usameM bhI bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karanA atyanta hI kaThina kArya hai| yauvana kI unmattatA meM kamaTha evaM vasundharA pApa kA bhaya rakhe vinA durAcAroM kA sevana karane lge| unhoMne loka evaM kula kI maryAdA kA parityAga kara diyaa| ve ati viSayI vana gye| una donoM ke durAcAra ko eka dina kamaTha kI patnI varuNA ne dekha liyA aura vaha IrSyA kI agni meM jalane lagI / dina-pratidina baira lene kI vRtti se vaira kA dAvAnala bhar3akatA rahA / viSaya-bhoga kI tIvra lAlasA usake roma-roma meM vyApta ho gaI aura tIvra kaSAya ke kAraNa usane yaha pApa marubhUti ko batA diyA, jisase marubhUti
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra kA hRdaya atyanta vyathita huA | marubhUti ke mana meM varUNA ke isa kathana para sandeha huaa| tatpazcAt usane bhI aneka sthAnoM se yaha bAta sunI, jisase usake mana meM kaSAya utpanna huaa| marubhUti ne una donoM kA durAcAra pratyakSa dekha liyA, aura usane kamaTha ke durAcaraNa ke viSaya meM rAjA aravinda ko nivadena kiyA / rAjA ne apane dUta ke dvArA patA lagAyA aura unake durAcAroM ke sambandha meM saccAI jAnakara kamaTha ko daNDa diyA ki isa durAcArI ke kAna cheda kara, mu~ha para kAlikha lagA kara, ulaTe mu~ha gadhe para biThAkara rAjya kI sImA ro bAhara niSkAsita kara diyA jAye, ataH rAjA ke AdezAnusAra kamaTha ko deza se niSkAsita kara diyA gayA / vaha bhaTakatA huA tApasa dIkSA grahaNa karake aneka mahinoM taka upavAsa kI tapasyA karatA huA Azrama meM nivAsa karane lgaa| vairAgni se kiye gaye apane duSkRtya ke liye marubhUti ko ghora pazcAtApa huA aura vaha socane lagA, are! mujha pApI ne vrata grahaNa karake dUsare ke pApa rAjA ke samakSa prakaTa kiye, mere svayaM ke hAthoM kula-pratiSThA kalaMkita huI aura maine viSayavAsanA ke Aveza meM dhyAna nahIM rakhA / isa taraha maiMne ghora pApa-karma upArjana kiyaa| pazcAtApa karake marubhUti apane jyeSTha bhrAtA se kSamAyAcanA karane ke lie Azrama meM gayA / jyeSTha bhrAtA ke caraNoM meM girakara usane antaHkaraNa se kSamA yAcanA kii| usake netroM se azru Tapakate rahe aura apane duSkRtya kI kSamA yAcanA karate hue vaha volA, he jyeSTha bhrAtA, Apake samAna puNyazAlI AtmA para maiMne kalaMka lagAyA aura rAjA se nivedana karake Apako daNDa dilavA kara deza se niSkAsita kraayaa| aba maiM Apako sammAna pUrvaka punaH ghara lauTA le jAU~ to hI ApakI aura merI AtmA ko zAnti hogii|' yaha sunate hI kamaTha ko pUrva kI bAtoM kA smaraNa huA aura usameM vaira kA dAvAnAla phUTa pdd'aa| usako apanA tiraskAra karAne vAle ke prati atyanta krodha AyA aura usake netroM se mAnoM agni barasane lagI, usakI muTThiyA~ kasa gaIM, dA~ta kiTakiTA uThe aura usake roma-roma meM bhayaMkara vairAgni bhar3aka utthii| usane samIpa par3I huI vizAla zilA uThA kara caraNoM meM gire hue marubhUti ke sira para de mArI, jisase pala bhara meM usakA sira cakanAcUra ho gayA / kamaTha ke isa krUra AcAraNa se marubhUti ko ghora vedanA huI aura vaha durdhyAna meM mara kara tiryaMca yoni meM hAthI ke rUpa meM utpanna huaa| kamaTha kI aisI krUratA dekha kara vahA~ upasthita loga tar3apa uThe aura unhoMne usakA tiraskAra kiyaa| use Azrama meM se dhakke mAra kara nikAla diyA gayA / adhika tiraskAra hone ke kAraNa usake hRdaya meM marubhUti ke prati punaH vairAgni bhar3aka utthii| kamaTha jaMgala meM idhara-udhara bhaTakatA huA pazu tulya jIvana pUrNa karake raudra dhyAna
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 meM mara kara kurkaTa jAti ke sA~pa ke rUpa meM utpanna huaa| marubhUti kI zikAyata para daNDa dene vAle rAjA eka dina apane rAja-prAsAda ke jharokhe meM baiThe hue the| usa samaya varSA Rtu ke dina the, AkAza meM ghanaghora vAdala ghira rahe the aura bikhara rahe the| yaha dRzya dekha kara rAjA ko bodha huAvidyuta lakSmI prabhutA pataMga, AyuSya to hai jala kI trNg| puraMdarI cApa anaMga raMga, kyA rAceM jahA~ kSaNa kA prasaMga? unheM saMsAra kI asAratA kA jJAna huA / ve socane lage - 'AyuSya kSaNabhaMgura hai|' unheM saMsAra se virakti ho gaI aura unhoMne apane putra ko rAjya-siMhAsana sauMpa kara AcArya bhagavan zrI samantabhadrAcArya se dIkSA aMgIkAra kara lii| aneka varSoM taka saMyama kI nirmala ArAdhanA karake unheM avadhijJAna prApta ho gayA / dUsarA bhava marubhUti ne dharma ko jAnakara, samyaktva prApta kiyA, dezaviratidhara zrAvaka banA parantu pramAdavaza apanI tuccha bhUla ke phala svarUpa vaha karma ke cakkara meM par3a gayA aura ArttadhyAna meM mara kara daNDakAraNya meM hAthI kI yoni meM utpanna huaa| vahA~ vaha saiMkar3oM hathiniyoM kA svAmI banA aura icchAnusAra vana meM ghUmane lgaa| itane meM avadhijJAnI zrI aravinda muni saMgha ke sAtha vahA~ padhAre aura prAkRtika saundarya se suzobhita pavitra sthAna para baiTha kara ve una zrAvakoM ko apTApada tIrtha kI adbhuta mahimA batAne lge| itane meM vaha madonmatta hAthI apanI hadhiniyoM ke sAtha vRkSoM ko ukhAr3atA huA vahA~ aayaa| use dekhakara loga bhayabhIta ho gaye aura vahA~ se bhAga khar3e hue tathA surakSita sthAnoM para cale gaye, parantu aravinda muni hAthI ko dekha kara tanika bhI bhayabhIta nahIM hue| avadhijJAna se prativodha kA avasara jAna kara ve kAyotsarga dhyAna meM sthira ho gye| munivara ko dekhate hI hAthI unakA saMhAra karane ke liye unakI aura lapakA, parantu unake tapobala se usakA bala nirarthaka siddha huA aura vaha punivara kA saMhAra karane meM asaphala rahA | Aveza kama hone para munirAja kI zItala vANI hAthI ke kAnoM meM par3I, 'he vanarAja! tuma apanA pUrva bhava smaraNa kro| tuma pUrva bhava meM marubhUti zrAvaka the| karma ke cakkara meM tumhArI yaha dazA huI hai, ataH kucha kSaNa zAnta citta se vicAra kro|' isa prakAra kI mana mohinI madhura vANI kA zravaNa karate hI hAthI vicAra meM par3a gyaa| soca-vicAra karane para use jAti-smaraNa jJAna ho gayA aura cintana karane ke pazcAta pazcAtApa karatA huA vaha avirala rudana karane lgaa| usane upakArI munivara ko vandana
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra kiyA aura bhAva pUrvaka vaha unakI sevA karane lgaa| usane munivara ko ro rokara apanA uddhAra karane kI vinatI kI / use dharmArAdhanA kA smaraNa ho gayA / munivara ne use upadeza divA, 'he vana-hastI! tuma tiryaMca hone ke kAraNa saMyama aMgIkAra nahIM kara sakate, parantu apanA santApa miTA kara jaina dharma aMgIkAra karo, samyaktva yukta gyAraha vrata grahaNa karo aura bhava-sAgara se uddhAra karane vAle paMca parameSThi kA ekAgra citta se nitya smaraNa kro|' hAthI ne nata-mastaka hokara apanI sUMDa Upara uThAI aura vrata grahaNa karane ke lie vaha sahamata huA / tava munivara ne hAthI ko gyAraha vrata grahaNa karAye aura vaha vizuddha vratadhArI samyaktva prApta karake pIche haTa gayA aura jisa mArga se vaha AyA thA, usI mArga se lauTa gyaa| aravinda munivara zuddha cAritra kA pAlana karake, anta samaya meM anazana karake svarga sidhAre / hAthI ko vairAgya utpanna hote hI vaha sacitta AhAra kA tyAga karake nIrasa zuSka patte khAne lgaa| usane saMsAra ke kIcar3a meM pha~sAne vAlI hathiniyoM ke sAtha viSaya-bhogoM kA parityAga kara diyA aura jayaNA pUrvaka nirvAha karane lgaa| prANa jAye para praNa na jAya, usake lie vaha satarkatA pUrvaka vratoM kA pAlana karane lgaa| isa prakAra deha-kaSTa sahana karane se hAthI kRzakAya ho gayA / udhara kamaTha durdhyAna meM mara kara isI vana meM eka bhayAnaka hiMsaka sA~pa vana gayA aura jIvoM kI hiMsA karatA huA vaha krUratApUrNa jIvana jIne lgaa| VANAVINVELI risAmaesa - pArzvanAtha prabhu kA jIva hAthI ke bhava meM natamastaka hokara apanI suMDa UMThA kara vrata grahaNa karane kI sahamati detA hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 hAthI aTThama ke pAraNe aTThama karane lgaa| eka vAra pyAsa lagane se vaha acitta jala pIne ke lie eka sarovara para gayA aura vahA~ khar3aDe meM pA~va rakha kara jala pIne lagA jala pIte-pIte usakA pA~va kIcar3a meM pha~sa gayA aura jyoM-jyoM pA~va bAhara nikAlane kA prayatna karane lagA, tyoM-tyoM usakA pA~va kIcar3a meM pha~satA gayA | itane meM kurkuTa sA~pa vahA~ aayaa| hAthI ko dekhate hI usakI pUrva bhava kI zatrutA kI bhAvanA jAgrata ho gaI aura aisA avasara punaH prApta nahIM hogA - yaha socakara vaha hAthI kA saMhAra karane ke lie usake sira para car3ha gayA aura usane usake sira ke komala bhAga para viSAkta dADhoM se Dasa liyaa| hAthI samajha gayA ki yamadUta aba use lene ke lie A rahe haiM / aba mRtyu sannikaTa hai| aise avasara para hAthI samabhAva se bhayaMkara vedanA sahana karatA huA, samasta jIvoM se kSamA yAcanA karake, paMca parameSThi ke smaraNa pUrvaka sA~pa ko apanA upakArI mAnakara aura zubhadhyAna meM mara kara AThave devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna huaa| kurkuTa sA~pa apane vaira kA badalA lekara atyanta prasanna huA aura hAthI ne samabhAva se vedanA sahana kI isa viSaya meM vicAra kara vaha aura adhika vairAgni meM jalane lgaa| isa prakAra vaira kA badalA lene kI vRtti se mara kara ghora pApa karma ke baMdhana meM baMdha kara vaha pA~cavI naraka meM utpanna huaa| tIsarA bhava marubhUti AThave devaloka meM deva bana kara uttama sukhoM kA Ananda lene lagA aura kamaTha ghora pApa-karmoM ke kAraNa pA~cavI naraka meM bhayaMkara nArakIya vedanA sahana karane lgaa| cauthA bhava marubhUti - kiraNavega vidyaadhr| kamaTha - yojanadehI saaNp| mahAvideha kSetra ke vaitADhya parvata para sthita tilakapura nagara meM vidyutagati nAmaka vidyAdhara rAjA thA, jisake tilakAvatI nAmaka rAnI thii| marubhUti kA jIva rAnI tilakAvatI kI kukSi se putra ke rUpa meM utpanna huA, jisakA nAma kiraNavega rakhA gyaa| rAjakumAra uttama prakAra se adhyayana karatA huA jIvana yApana karane lagA | yuvAvasthA prApta hone para rAjakumAra kA vivAha rUpavatI rAjakumArI padmAvatI ke sAtha kiyA gyaa| eka bAra jaba gagana mArga se AcArya bhagavanta ke sAtha aneka zruta-sAgara muni bhagavanta rAjA ke udyAna meM padhAre / devatAoM ne vahA~ kamaloM kI racanA kI aura usa para una muniyoM ne apane Asana jamAye taba nagara-nivAsiyoM tathA rAjA ne bhI ukta udyAna meM gurudeva kI vANI zravaNa kii| AcArya bhagavanta ne saMsAra kI asAratA tathA mAnava-bhava
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra kI durlabhatA para prabhAvazAlI upadeza diyA, jisase vidyutagati rAjA ko pratibodha prApta huA aura usane rAjya-siMhAsana kA parityAga karake dIkSA aMgIkAra kara lii| usane rAjya-siMhAsana apane putra kiraNavega ko sauMpa diyA / tatpazcAt rAjA kiraNavega sukha pUrvaka jIvana yApana karane lagA, saMsAra ke bhogoM kA upabhoga karane lgaa| samaya vyatIta hone para padamAvatI rAnI ne eka putra ko janma diyA / sampUrNa rAjya meM putra kA janmotsava manAyA gyaa| sarva prathama usane apane rAjya meM kisI bhI jIva kI hiMsA nahIM karane kA Adeza diyA aura apane rAjya ko prANI mAtra ke lie 'abhaya rAjya' ke rUpa meM ghoSita kiyA | dIrgha kAla ke pazcAt eka bAra suraguru nAmaka eka AcArya kA nagarI meM padArpaNa huaa| rAjA evaM prajA saba unako vandana karane ke lie upasthita hue| unhoMne AcArya bhagavanta ke zrI mukha se saMsAra kI asAratA ke sambandha meM tathA vairAgyamaya vacanoM meM vAraha bhAvanaoM kA svarUpa zravaNa kiyaa| AcArya bhagavanta kI candana tulya zItala evaM sumadhura vANI kA zravaNa karake kiraNavega rAjA ko pratibodha ho gayA aura phala svarUpa usane putra ko rAjya sauMpakara dIkSA aMgIkAra kara lI / una mahA munivara ne kaThora tapasyA karake AgamoM kA adhyayana kiyaa| tatpazcAta ve munivara gItArtha bana gaye aura gurudeva kI AjJA prApta karake ve ekAkI vicArane lage / ve Atma-ramaNatA ke Ananda meM masta hokara sadA dharma-dhyAna karate the| unhoMne dhIre dhIre AkAzagAminI vidyA bhI prApta kI aura zAzvata pratimA ke darzana evaM yAtrA kii| ve hemagiri parvata ke samIpa pratimA dhAraNa karake kAyotsarga meM rahe the| kamaTha kA jIva kurkuTa sA~pa mara kara pA~cavI naraka meM gayA jahA~ ghora kaSTa saha kara aneka anya laghu bhavoM meM jAkara usI parvata kI talahaTI meM eka yojana lambI deha vAlA sA~pa banA aura ghUmatA huA kiraNavega muni ke samIpa aayaa| munivara ko dekhate hI use pUrva bhava kI zatrutA kA smaraNa huA aura krodha ke kAraNa vairAgni bhar3aka utthii| krodhAveza meM usane munivara kI deha para apane viSAkta danta se aneka prakAra kiye, parantu dayAlu munivara ne sA~pa ke prati tanika bhI dveSa-bhAva nahIM rakhA aura sA~pa ke prati dayA bhAva rakhakara use apane upakArI mAnane lge| munivara namaskAra mahAmaMtra kA smaraNa karate-karate svarga gAmI hokara bArahave devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna hue / isa ora vaha sA~pa ghora hiMsA ke pApa-mArga meM jIvana vyatIta karake anta meM chaThI naraka meM utpanna huaa|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 pA~cavA bhava marubhUti - bArahaveM devaloka meN| kamaTha - chaThI naraka meN| chaThA bhava marubhUti - vajranAbha raajaa| kamaTha - kuraMgaka bhiil| jambUdvIpa meM mahAvideha kSetra meM zubhaMkaza nAmaka nagarI meM rAjA vajravIrya kA zAsana thaa| usakI lakSmIvatI nAmaka rAnI kI kukSi se kiraNavega vidyAdhara kA jIva bArahaveM devaloka kA AyuSya pUrNa karake putra ke rupa meM utpanna huA, jisakA nAma vajranAbha rakhA gyaa| rAjakumAra samasta kalAoM meM dakSa hokara sarva-guNa-sampanna ho gayA | eka vAra vahA~ bhagavAna dharmavara cakravartI kSemaMkara nAmaka tIrthaMkara kA Agamana huaa| rAjA vajranAbha prabhu kI dezanA zravaNa karane ke lie gyaa| usa samaya bhagavAna ne use jinezvara prabhu kI vandanA, pUjA, svAdhyAya, dhyAna, vinaya evaM sevA kA AcaraNa karane kA upadeza diyaa| bhagavAna kI vANI zravaNa karake rAjA vajranAbha ko vairAgya ho gayA, jisase usane apane putra cakrAyudha ko rAjya sauMpa diyA aura bhagavAna ke pAsa dIkSA aMgIkAra kara lii| samasta zAstroM kA adhyayana karake ve aneka siddhiyA~ prApta karake bhagavAna kI AjJA lekara ekAkI vihAra karane lge| vihAra karate-karate kramazaH ve sukaccha nAmaka deza meM jvalanagiri parvata kI talahaTI meM pratimA dhAraNa karake rhe| isa ora eka yojana kI deha vAlA sA~pa mara kara chaThI naraka meM bhayaMkara kaSTa sahana karake vahA~ se ekendriya evaM vikalendriya meM anekabhava karake maraNoparAnta isI parvata kI talahaTI ke eka gA~va meM usane eka bhIla ke ghara putra ke rUpa meM janma liyA, jisakA nAma kuraMgaka rakhA gayA ! ukta bhIla-putra atyanta hiMsaka thaa| eka dina vaha zikAra karatA huA pratimAdhArI evaM kAyotsarga dhyAna meM sthita muni vajranAbha ke samIpa pahu~ca gyaa| unheM dekha kara pUrva bhava kI zatrutA ke kAraNa usane una para tIkSNa viSaile tIroM kI vRSTi karake unakA vadha kara diyA / munivara zubha dhyAna meM svargagAmI hokara praiveyaka devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna hue aura kuraMgaka bhIla aneka bhayaMkara kapTa bhoga kara nAnA prakAra kI vyAdhiyoM se grasta hokara ghora vedanA ke kAraNa raudradhyAna meM mara kara sAtavIM naraka meM gyaa| ra laa|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra sAtavA~ bhava marubhUti - graiveyaka devaloka meN| kamaTha - sAtavI naraka meN| AThavA~ bhava marubhUti - kanakabAhU ckrvrtii| kamaTha - siNh| mahAvideha kSetra meM surapura nagara meM kuzalavAhu nAmaka rAjA thA, jisakI atyanta rUpavatI, yauvana-sampanna sudarzanA rAnI kI kukSi se vajranAbha ke jIva ne praiveyaka devaloka meM se putra ke rUpa meM janma liyA / putra ke garbha meM Ate hI rAnI ne caudaha svapna dekhe the| sudarzanA kI kukSi se utpanna usa putra kA nAma kanakabAhu rakhA gyaa| rAjakumAra vahattara kalAoM meM pravINa ho gayA / rAjA kuzalabAhu ne vicAra kiyA ki mujhe bhI apane pUrvajoM ke mArga kA anusaraNa karanA caahiye| yaha soca kara putra ko rAjya sauMpa kara rAjA-rAnI donoM ne dIkSA aMgIkAra kara lii| kucha samaya ke pazcAt cakravartI kI AyudhazAlA meM cakraratna utpanna huaa| AyudhazAlA ke rakSaka ne rAjA ko cakraratna kI utpatti kA susamAcAra dete hue unheM badhAI dI tava rAjA ne vidhipUrvaka cakraratna kI pUjA kii| bhagavAna kI kRpA se pUrva bhava meM nirmala cAritra kA pAlana karane ke kAraNa use caudaha ratnoM kA nava-nidhAna prApta huaa| sahasrA yakSoM ke dvArA rakSita vaha cakraratna pUrva dizA meM gayA / rAjA kanakabAhu chaH khaNDoM para vijayI hokara cakravartI vanA aura sukha se jIvana vyatIta karane lgaa| eka vAra usa nagarI meM tIrthakara bhagavAna zrI bhuvanabhAnu kA padArpaNa huA / rAjA, rAnI, evaM nagara-nivAsI tIrthaMkara bhagavAna kI dezanA zravaNa karane ke lie gaye / dezanA suna kara kanakavAhu ko jAtismaraNa jJAna ho gayA jisase vaha saMsAra ke prati udAsIna ho gyaa| virakta ho jAne ke kAraNa putra ko rAjya sauMpakara usane dIkSA grahaNa kara lii| utkRpTa tapasyA karake, samabhAva se vAIsa parIpaha sahate hue tapa ke prabhAva se kanakabAhu cakravartI ne zrI tIrthaMkara nAma karma upArjana kiyA / ve vana meM kAyotsarga dhyAna meM rahe / udhara kuraMgaka bhIla kA jIva sAtavIM naraka meM ghora kaSTa bhoga kara pApoM kA prAyazcita kiye binA hI mara gayA jisake pariNAma svarUpa use itane kaSTa bhogane par3e aura Age bhI bhogane pdd'eNge| marubhUti ke jIva ne usI bhava meM kSamApanA karake apane pApoM kI kSamA yAcanA kI thii| kamaTha kA jIva sAtavIM naraka se nikalakara isI vana meM siMha kI yoni meM utpanna huA aura usane vana meM bhramaNa karate-karate kAussagga dhyAna meM khar3e kanakavAhu munivara ko
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 dekhaa| unheM dekhate hI usake antara meM vaira kA dAvAnala bhar3aka uThA aura krodhAgni ke kAraNa usane munivara ko cIra kara khA liyA / una nara-puGgava, mokSagAmI nirmala evaM pavitra AtmA kA usane krUratA pUrvaka saMhAra kara diyA, parantu unhoMne to siMha kA atyanta upakAra mAnA aura zubha dhyAna meM kAla kavalita hokara ve dasaveM devaloka meM deva vana gye| siMha bhayaMkara pApa karma ke baMdhana meM vandha kara pA~cIM naraka meM gayA / nauvA~ bhava marubhUti - dasaveM devaloka meM kamaTha - pA~cavIM naraka meM dasavA~ bhava marubhUti kA jIva teIsave tIrthaMkara zrI pArzvanAtha banA aura kamaTha kA jIva kamaTha bnaa| jambUdvIpa ke bharata kSetra meM kAzI deza meM vArANasI nagarI thI jahA~ rAjA azvasena rAjya karate the aura zrImatI vAmAdevI unakI paTarAnI thii| isa ora kanakavAhu cakravartI kA jIva dasaveM devaloka se cyava kara zrI neminAtha bhagavAna ke nirvANa ke 83750 varSa pazcAt caitra kRSNA caturthI kI ardha rAtri ke samaya zrImatI vAmAdevI ko caudaha svapnoM ko sUcita karake unakI kukSi meM putra ke rUpa meM AyA, taba vAmAdevI ko atyanta harSa huA / ve Ananda vibhora ho giiN| tiryagjRmbhaka deva karor3oM ratno, svarNa evaM maNimANikoM se rAjA kA bhaNDAra bharane lge| puNyA kI parAkASThA kA yaha cihna hai| zubha dina, zubha ghar3I meM caudaha rAjaloka meM zubha paramANuoM kA prAdurbhAva huA, caudaha rAjaloka meM divya prakAza jagamagA uThA; usa samaya popa kRSNa dazamI kI madhya rAtri meM vizAkhA nakSatra meM candrayoga Ane para bhagavAna zrI pArzvanAtha kA janma huaa| janma ke samaya indra kA siMhAsana Dola uThA, taba usane sAta-ATha kadama jinezvara ke sAmane jAkara zakrastava ke dvArA bhagavAna kI stuti kI / usa samaya hariNaigamepI deva ko sughopA ghaNTA vajAne kA Adeza diyA / bhagavAna kA janmAbhiSeka karane ke liye karor3oM devoM ke sAtha Aye hue indra ne bhagavAna kI mAtuzrI zrImatI vAmAdevI ko avasvApinI nidrA meM sulA diyA aura paramAtmA kA prativimba unake pAsa rakha kara mUla deha ko, apane pA~ca rUpa karake kara-kamaloM meM grahaNa karake ve merU parvata para devoM ke sAtha janmotsava manAne ke liye gaye / tIrthaMkara bhagavAna meM ananta zakti hotI hai| merU parvata para bhagavAna kA janmotsava manAkara indra ne bhagavAna ko punaH unakI mAtA ke pAsa rakha diyA aura vAmAdevI ko avasvApinI nidrA se jAgrata kara diyA / mAtA ke jAgrata hone para savako bhagavAna ke janma kI sucanA dI gii| priyaMvadA dAsI ne rAjA ko maMgala badhAI dii|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra rAjA ne antaHpura meM Akara divya putra ko dekhA to be harSa-vibhora ho gye| rAjadaravAra lagA kara sabako dhUmadhAma se janmotsava manAne kA Adeza diyA / bhagavAna kI mAtA ne ghora zyAma rAtri meM svapna meM sA~pa dekhA thA, jisake kAraNa bhAvAna kA nAma pArzvakumAra rakhA gayA / tIna jJAna se yukta bhagavAna ne vAlyakAla vyatIta karake yuvAvasthA meM padArpaNa kiyaa| eka bAra pArzvakumAra ne samasta nagara-nivAsiyoM ko nagara ke bAhara jAte dekha kara apane mitroM ko usakA kAraNa pUchA / mitroM ne batAyA ki nagara ke bAhara eka tApasa paMcAgni tapa kara rahA hai / loga use dekhane ke lie jA rahe haiM / taba karuNAsAgara prabhu logoM ko samajhAne ke lie usa sthAna para gye| vahA~ unhoMne eka tApasa ko agni meM lakar3iyA~ DAlate dekhaa| pArzvakumAra ne tApasa ko kahA, 'dharma ke nAma para tuma pApa kyoM kara rahe ho? dayA dharma kA mUla hai / tuma to nirantara cha: kAya kI hiMsA karate ho|' pArdhakumAra kI bAta sunakara krodhita hokara kamaTha bolA, - 'rAjakumAra! tuma gajoMazcoM ko khilAne vAle dharma-karma meM kyA samajhoge?' tava pArthakumAra ne kahA, 'maiM satya kaha rahA huuN|' yaha kaha kara unhoMne apane eka sevaka ke dvArA eka jalatI huI lakaDI agni meM se bAhara nikalavAyI taba use cIrane para usameM se eka adhajalA nAga niklaa| unhoMne nAga ko navakAra maMtra zravaNa karAyA / navakAra maMtra kA zravaNa karate-karate nAga kA dehAnta ho gayA | navakAra maMtra zravaNa karane ke kAraNa nAga dharaNendra deva bnaa| kamaTha ne apanI pratiSThA kho dI aura vaha logoM meM upahAsa kA pAtra vnaa| apanI pratiSThA ghaTatI dekha kara vaha vahA~ se bhAga gayA aura akAma nirjarA rUpa tapa karane se vaha meghamAlI daMva vnaa| eka vAra bhagavAna zrI pArzvanAtha mahArAnI prabhAvatI ke sAtha udyAna meM baiThe the / usa samaya unhoMne dIvAra para citrita bhagavAna zrI neminAtha ke citra dekhe / unameM rAjImatI ke tyAga kA prasaMga dekhA, taba una tIna jJAna ke svAmI ko saMvega prApta huA | idhara lokAntika devoM ne Akara bhagavAna ko tIrtha sthApita karane ke lie vinatI kii| pArdhakumAra, mAtA, pitA aura rAnI kI AjJA lekara vArSika dAna dene lge| unhoMne eka varSa taka 3888000000 svarNamudrAoM kA dAna diyA aura vizAlA nAmaka zivikA meM baiTha kara Azrama ke udyAna meM 300 rAjaputroM ke sAtha dIkSA aGgIkAra kii| vihAra karate hue ve kAdambarI nAmaka vana meM padhAreM, jahA~ saha nAmaka parvata ke pAsa ve kAyotsarga dhyAna meM rhe| vahA~ mahIdhara nAmaka hAthI aayaa| bhagavAna ko dekha kara vaha asamaMjasa meM par3a gayA aura vahIM use jAti-smaraNa jJAna huaa| usane apanA pUrva bhava dekhA aura sarovara meM se kamala lAkara usane bhagavAna kI puSpa-pUjA kI / usa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 bhUmi meM nivAsa karane vAle devatAoM ne bhagavAna kI nau hAtha kI maNi-mANika kI mUrti banAkara vahA~ sthApita kI, pratiSThita kI | taba se vaha sthAna kali-kuNDa tIrtha ke nAma se vikhyAta huA | isa ora vaha hAthI mara kara vyantara banA aura usa tIrdha kA rakSaka bnaa| vahA~ se vihAra karake bhagavAna kaustubha nAmaka vana meM kAyotsarga dhyAna meM khar3e rahe, vahA unake sira para sUrya kI tIvra kiraNeM par3atI dekha kara dharaNendra ne tIna dina aura tIna rAtri taka unake sira para chatra rakhA / isa kAraNa samIpastha nagarI kA nAma ahichatrA' prasiddha huA | jaba bhagavAna Azrama pada udyAna meM Aye tava meghamAlI deva ne zatrutAcaza prabhu para upasarga kiye, phira bhI ve tanika bhI vicalita nahIM hue| ve dhyAna meM sthira rahe | vahA~ pralayakAla sadRza bhayaMkara jala vRpTi kI gii| jisase bhagavAna kI nAsikA taka pAnI pahu~ca gyaa| paramAtmA para upasarga hote jAna kara dharaNendra zIghra vahA~ AyA aura bhagavAna ko apane kaMdhe para uThA kara meghamAlI ko acchI taraha latADA, jisase meghamAlI lajjita ho gayA aura bhagavAna se kSamA yAcanA karate hue usane apane kadAcaraNa kI nindA kI aura vaha apane sthAna para calA gyaa| tatpazcAt dharaNendra bhI apane sthAna para calA gyaa| dIkSA ke dina se caurAsIve dina vizAkhA nakSatra meM candramA kA yoga hone para ghAtakI vRkSa-tale aTThama kI tapasyA yukta devAdhideva zrI pArzvanAtha bhagavAna ko kevalajJAna prApta huaa| mah Kiran NXN - - - risomArA meghamAtnIne prabhu pArzvanAtha para bhArI upasarga kie magara prabhu calAyamAna nahIM hue|
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI pArzvanAtha bhagavAna kA caritra usa samaya devatAone samavasaraNa kI racanA kii| pUrva dizA kI ora muhaM karake bhagavAna ne sarva prathama 'namo titthassa' kahA / mahArAjA azvasena evaM vAmAdevI nagara-janoM ke sAtha bhagavAna kI amRtamaya vANI (dezanA) zravaNa karane ke lie aaye| bhagavAna ne dezanA dete hue batAyA, 'saMsAra-sAgara meM DUbate hue bhavya prANiyoM kI rakSA dharma hI karatA hai| vaha dharma do prakAra kA hai - sAdhu dharma aura zrAvaka dharma | bhagavAna ne java dharma prarUpita kiyA tava aneka AtmAoM ko dharma prApta huA / usa avasara para bIsa varSa kI avasthA vAle, atyanta rUpavAna aura pUrva meM gaNadhara nAma karma upArjana karane vAle zubha, datta, Aryaghopa, vaziSTa, bambha, soma, zrIdhara, vAriSeNa, bhadravaza, jaya evaM vijaya ne pravrajyA grahaNa kii| usa samaya aneka anya AtmAoM ne dIkSA aMgIkAra kI aura phira bhagavAna ne unheM utpAda, vigama, dhruva rUpa tripadI pradAna kii| usa tripadI ke dvArA apanI vizuddha buddhi se gaNadhara nAmakarma ke udaya se usakA vistAra karake unhoneM dvAdazAMgI kI racanA kii| usa samaya godharmendra sugandhita vAsakSepa se paripUrNa ratnoM kA thAla lekara bhagavAna ke pAsa AyA / bhagavAna ne una dasoM ko gaNadhara pada se vibhUSita kiyA aura unheM samasta dravya, guNa paryAya evaM naya ke dvArA tIrtha kI anujJA pradAna kI aura unake sira para vAsakSepa ddaalaa| mahArAnI prabhAvatI ne bhI bhagavAna se dIkSA aMgIkAra kii| dUsare dina mahArAjA azvasena ne bhagavAna ko dasa gaNadharoM ke pUrva bhava pUche aura bhagavAna ne gaNadharoM ke pUrva bhavoM kA varNana sunaayaa| _bhagavAna ne kucha samaya taka vihAra karake bhavya jIvoM ko upadeza diyA aura nirvANa kA samaya sannikaTa jAna kara ve sametazikhara giri para padhAre / vahA~ bhagavAna eka sphaTikaratna kI zilA para cAroM prakAra ke AhAroM kA paccakkhANa lekara pAdopagama ke dvArA kaI mahinoM taka rahe aura sAvana zuklA aSTamI ke dina vizAkhA nakSatra meM candra Ane para, pUrva meM nahIM kiye gaye zailepIkaraNa kA Arambha karake eka samaya meM AyuSya, nAma, gotra, vedanIya karma bhoga kara pala bhara meM samasta karmoM kA kSaya karake taiMtIsa munivaroM ke sAtha zrI pArzvanAtha bhagavAna eka sau varSa kA AyuSya pUrNa karake mokSa meM gaye /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) sanatkumAra cakravartI hastinApura nagara meM azvasena rAjA kA zAsana thaa| unake sahadevI nAmaka sulakSaNI rAnI thii| usane caudaha svapnoM dvArA sUcita putra ratna ko janma diyA / rAjA ne usakA nAma sanatkumAra rakhA | vAlyakAla pUrNa karake evaM vidyAdhyayana samApta kara sanatkumAra ne yuvAvasthA meM praveza kiyaa| sanatkumAra kA mahendrasiMha nAmaka eka vAla-sakhA thaa| ye donoM kumAra eka bAra makaranda nAmaka udyAna meM krIr3A karane ke lie gye| krIr3A ke lie pitA dvArA upahAra svarUpa diye gaye jaladhi-kallola azva ko bhI sanatkumAra ne sAtha liyA | tanika bhramaNa karane ke pazcAt rAjakumAra azva para savAra huA ki turanta vaha azva tIvra vega se daur3ane lagA | pavana vega se daur3atA huA vaha azva gAMvoM, nagaroM ko pAra karatA huA eka jaMgala meM praviSTa huaa| dina bhara daur3ane ke pazcAt vaha eka jaMgala ke madhya meM jAkara rukA / sanatkumAra azca se nIce utarA aura tatkSaNa azva cakkara khAkara gira par3A aura usakI mRtyu ho gii| rAjakumAra mitra evaM azva se vilaga par3a gayA, parantu usakA bhAgya prabala thA jisase jaMgala meM bhI usake liye maMgala ho gyaa| jaMgala se bAhara nikalate hI ATha vidyAdhara V N :14 bh RAN 4AAN - w MinimaAT sanatkumAra jaise hI adha para savAra huA vaise hI vidyuta vega se dauDatA huA vaha atha gAMva, nagara ko pAra karatA huA bhayAnaka aTavI meM praviSTa huaa|
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 sanatkumAra cakravartI kumAriyoM se usakA sAkSAtkAra huaa| ye usa para mugdha ho giiN| isa prakAra vaha rAjakumAra eka varSa taka idhara-udhara bhaTakatA rahA aura usane sunandA, vandhyAvalI, candrayazA Adi aneka vidyAdhara kumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA aura usane aneka vidyAdharoM ke rAjya prApta kiye| mahendrasiMha ne khoja karate-karate varSa ke anta meM kisI eka upavana meM sannAriyoM ke sAtha Ananda manAte hue sanatkumAra ko DhUMDha nikAlA / sanatkumAra use Rddhi-siddhi dikhAne ke lie vaitADhya nagaroM meM le jA rahA thA, parantu mahendrasiMha ne kahA, 'mitra! tere viraha meM tere mAtA-pitA tar3apa rahe haiM, rudana kara rahe haiM / ' sanatkumAra turanta hastinApura AyA, pitA-putra kA milApa huA, unhoMne paraspara AliMgana kiyA aura pitA ne sanatkumAra ko rAjya sauMpa kara dIkSA aMgIkAra kI aura AtmakalyANa kiyaa| kramaza: sanatkumAra ko caudaha mahA ratna prApta hue| cakraratna kA anusaraNa karake usane bharata kSetra ke chaH khaNDoM para vijaya prApta kI aura naisarpa Adi nau nidhiyA~ prApta kii| rAjAoM ne cakravartI kA abhiSeka kiyA | nagara meM vAraha varSa taka utsava manAyA jAtA rahA aura sarvatra Ananda maMgala chaayaa| eka bAra saudharmendra apanI sabhA meM baiThe the, taba vahA~ IzAnavAsI saMgama deva A pahu~cA / indra ke sAtha apanA kArya pUrNa karane ke pazcAta java vaha deva calA gayA, tava anya devoM ne indra se pUchA, 'isa deva kI itanI adhika kAnti kyoM hai?' saudharmendra ne kahA, 'isane pUrva meM varddhamAna tapa kiyA hai, isa kAraNa isakA aisA rUpa hai|' punaH devoM ne pUchA, 'isake samAna kAntivAlA koI anya puruSa bhI hai?' indra ne sanatkumAra ke rUpa-sauMdarya kI prazaMsA karate hue kahA, 'sanatkumAra ke samAna rUpa athavA kAnti kisI anya deva athavA manuSya meM nahIM hai|' indra ke yo vacana sunakara vijaya evaM vaijayanta nAmaka, do deva brAhmaNoM kA rUpa dhAraNa karake sanatkumAra ko dekhane ke liye Aye | usa samaya sanatkumAra snAna karane kI taiyArI kara rahe the| unakA rUpa dekhakara unhoMne sira hilAyA aura mana hI mana meM kahA, indra kaha rahe the vaisA hI inakA rUpa aura vaisI hI inakI kAnti hai| sanatkumAra ne brAhmaNoM ko kahA, 'yadi merA vAstavika rUpa dekhanA cAho to mujhe rAjyasabhA meM dekhanA, kyoMki usa samaya merA zarIra kamanIya vastroM aura ratnajaTita AbhUSaNoM se susajjita hone ke kAraNa aura adhika kAntimAna dikhegA / ' brAhmaNoM ne kahA - 'acchA' aura ve rAjyasabhA meM Aye / unhoMne sanatkumAra ko dekhA
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 aura apane divya jJAna se yaha jAnakara ki isakA thUka vikRta ho cukA hai, unakA mana ghRNA se bhara gayA aura dekhate hI unhoMne nAka-bhauMha sikor3a liye| sanatkumAra ne garva se kahA, 'Apane mujhe snAnAgAra meM dekhA thA, usakI apekSA isa samaya meM kitanA sundara dikhAyI de rahA hU~ ?' vrAhmaNa bole, 'mahArAja! vaha rUpa to chU mantara ho gayA, isa samaya to Apa mahA vyAdhi-grasta pratIta ho rahe haiN|' brAhmaNoM kI vAta sunakara jaba sanatkumAra ne apanI deha para hAtha phirAyA tava unheM yaha patA calA ki unakI deha roga-grasta hokara durgandhamaya ho cukI thii| devoM ne apanA vAstavika svarUpa batAyA aura kahA, 'indra dvArA ApakI prazaMsA karane ke kAraNa hama Apako nihArane ke lie yahA~ Aye the, parantu snAnAgAra meM jo rUpa thA, vaha aba nahIM hai|' rAjA samajha gayA, 'mere rUpa ko mere ahaMkAra ne grasta kara liyA hai / maiM murkha anitya deha meM mUrcchita banakara bhAna bhUla vaiThA / ' usa samaya unameM vairAgya-bhAvanA jAgrata ho gaI aura unhoMne binayaMdhara munivara ke kara-kamaloM se dIkSA aGgIkAra kii| sanatkumAra rAjarSi kI deha ko sUjana, sA~sa, aruci, udara-vedanA netra-pIr3A Adi 7 mahAvyAdhiyoM ne ghera liyaa| jitanA sundara unakA rUpa thA, utanI hI kurUpa unakI deha vana gii| munivara ne isakI tanika bhI ciMtA nahIM kii| unakI vyAdhi kI cikitsA hetu Ane vAle vaidyoM evaM devoM ko ve upacAra karane kI anumati taka pradAna nahIM karate / ve to samatA bhAva se samasta vyAdhiyoM ko 700 varSa taka sahana karate rahe / chaTha ke pAraNe chaTha karate una tapasvI munivara ko aneka labdhiyA~ prApta huIM aura ve samasta vyAdhiyoM ko sahaja bhAva se sahana karate rhe| ve vijaya evaM vaijayanta deva punaH vaidyoM kA rUpa dhara kara sanatkumAra rAjarSi ke pAsa Aye aura nivedana karake kahane lage, 'he mahAbhAga! yadi Apa AjJA deM to hama Apake rogoM kA pratikAra kreN|' rAjarSi ne kahA, 'maiM to bhAva-rogoM ke pratikAra ke liye prayatnazIla huuN| mujhe dravyarogoM ke pratikAra kI AvazyakatA nahIM hai / unake lie to dekho' - aisA kahakara kupTha vAlI aMgulI ko thUka meM bhigo kara deha para ghisI to deha kA vaha bhAga turanta kaMcanavarNamaya ho gyaa| deva Azcarya cakita hokara vole, 'roga-pratikAra kI labdhi evaM kSamatA hote hue bhI deha ke prati nirmamatA rakhane vAle rAjarpi Apa dhanya haiM / ' munivara ko vandana karake apanA svarUpa batA kara ve deva sva sthAna para cale gye|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanatkumAra cakravartI 17 kumAra avasthA meM pacAsa hajAra varSa, mANDalikapana meM pacAsa hajAra varSa, digvijaya meM dasa hajAra varpa, cakravartI ke rUpa meM nabbe hajAra varSa aura vrata meM eka lAkha varSa - isa prakAra kula tIna lAkha varSa kA AyuSya pUrNa karake sanatkumAra cakravartI vizva para upakAra karake tIsare devaloka meM gaye / (tripaSTi zalAkA caritra se) Ta AI . ARive HAN ! A -- - IPIN TariyAmarA apane dhaMka se hI kuSTa roga dUra karane kI zakti hote hue bhI sanatkumAra rAjarSi bhAva-rogoM ke pratikAra ke lie hI prayatnazIla hai! dhanya rAjarSi!
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ (3) pApa Rddhi arthAt brahmadatta cakravartI (1) 'dAsau mRgI marAlI cANDAlau tridazau tataH' - isa zloka kI jo vAstavika pAdapUrti karegA use mahArAjAdhirAja zrI brahmadatta cakravartI apanA AdhA rAjya deNge| isa prakAra kI ghoSaNA purimatAla nagara ke pratyeka caurAhe para ho rahI thI / jaMgala meM calatA huA kRpaka, galI meM khelane vAle vAlaka, bhaiMse carAne vAlA caravAhA sabhI loka ukta pada bolate jAte the aura apanA kArya kiye jA rahe the| eka dina maile-kucaile vastra pahanA huA eka kRSaka rAjya sabhA meM AyA aura cakravartI ke samakSa bola uThA 'eSA nau paSThikA AyAti'nyaM viyuktayoH '; caraNa ko ThIka milatA huA dekhkha kara rAjA khar3A hokara usako gale lagAne ke lie tatpara huA to kRSaka volA, 'mahArAja ! maiM apane kheta meM kyArI banA rahA thA aura 'dAsau mRgau' caraNa bola rahA thA, itane meM kAyotsarga dhyAnastha muni apanA kAyotsarga dhyAna pUrNa karake 'epA nau paSTikA' caraNa vole aura vahI caraNa maiMne Apake samakSa nivedana kiyA hai| rAjAne sabhA visarjita kI aura vaha sIdhA udyAna meM phuNcaa| vahA~ jAkara muni ke caraNa sparza kiye aura volA, 'vandhu ! sampUrNa sabhA meM mahaka phailAte hue eka bAra maiMne eka puSmakanduka dekhA / atyanta vicAra karate-karate maiM aceta ho gayA aura saudharma devaloka ke bhava sahita apane pA~coM bhavoM kI smRti mere mastiSka meM jAgrata ho gii| kucha samaya meM cetanA Ane para socA ki merA pA~ca bhavoM kA sAthI vandhu kahA~ calA gayA ? aba use maiM kahA~ khojU~ ? aisA vicAra karate-karate Apako khojane ke lie 'dAsau mRgau' pada kA pracAra kiyA aura Apa se milApa huA / bandhu ! isa rAjya lakSmI ke Apa vandhu vana kara sahabhAgI bno|' munivara ne kahA, 'rAjan ! yaha terI Rddhi tujhaM bhava-bhava bhaTakAne vAlI hai| saccI Rddhi to jJAna, darzana aura cAritra kI hai / ' mahArAja ! rAjya kI Rddhi ke lie to loga paraspara yuddha karate haiM aura bhAgya ke vinA saMsAra kI yaha koI Rddhi thoDe hI prApta hotI haiM ? rAjan! acchI taraha soca le / tumheM Aja jo cakravartI kA pada prApta huA hai, usake pIche tumhAre dvArA pUrva bhava meM kiyA gayA tapo vala kAraNa hai / jAti-smaraNa jJAna se
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa Rddhi arthAt brahmadatta cakravartI to tumheM tapa meM sthira honA cAhiye, saMsAra kI pApa-Rddhi meM nhiiN| tuma apanA pUrva bhava suno| (2) cauthe bhava meM sAdhu-vepa kI nindA karane ke phala svarUpa kAzI meM bhUtadatta cANDAla ke ghara citra evaM saMbhUti nAmaka hama do bhAI bane / usa samaya vArANasI nagarI meM zaMkha rAjA kA zAsana thaa| usakA namuci nAmaka eka mahAmAtya thA, jisakA rAjA kI paTarAnI ke sAtha prema ho gayA aura ve gupta rUpa se paraspara bhoga-vilAsa meM lIna ho gye| jaba rAjA ko isa bAta kA patA lagA taba usakI apakIrti na ho usa bhaya se usane gupta rIti se mahAmAtya namuci kA vadha karane kA kArya bhUtadatta cANDAla ko sauMpA | bhUtadatta ne vicAra kiyA ki mere putra catura haiM, parantu cANDAla hone ke kAraNa unheM koI zikSita nahIM karatA | yadi jIvita rahane kI abhilASA se yaha mahAmAtya unheM par3hAnA svIkAra kare to maiM use vacA luuN| yaha soca kara mahAmAtya namuci ko usane apane mana kI bAta khii| isa para usane una cANDAla putroM ko par3hAnA svIkAra kiyA | cANDAla ne use apane ghara ke talaghara meM gupta rUpa se rakhA | namuci ne citra evaM saMbhUti ko alpa samaya meM samasta zAstroM ke pAragAmI banA diyA, parantu usameM jo vyabhicAra karane kA doSa thA vaha nahIM gyaa| vahAM phira vaha cANDAla kI patnI ke sAtha bhI prema meM par3a gyaa| kucha samaya ke pazcAt cANDAla ko yaha bAta jJAta ho gii| vaha usakA saMhAra kara usase brahmapadatta! yaha terI rAja-Rddhi hI tuje bhavobhava bhaTakAne vAlI hai! saccI Rddhi to jJAna, darzana, cAritra hai!
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 pUrva hI namuci vahA~ se bhAga kara hastinApura AyA aura sanatkumAra cakravartI ke pAsa mahAmAtya ke pada para AsIna ho gyaa| eka bAra ye donoM bhAI hAthoM meM vINA lekara nagara ke cauka meM saMgIta kA kAryakrama karane lge| unakI svara-laharI se sampUrNa nagara mugdha ho gayA aura jisa prakAra bAMsurI kI dhvani se mRga ekatrita ho jAte haiM usI prakAra nagara ke nara-nArI bhI ghara ke kArya chor3a kara unakA saMgIta sunane ke liye Ane lge| logoM ke dala ke dala unake pIche Ane lge| isase aspRzyatA se bhayabhIta logoM ne rAjA ko nivedana kiyA ki, 'he deva! ina do cANDAloM ne apane saMgIta se Akarpita karake sampUrNa nagara ko apavitra kara diyA hai|' isa para rAjA ne unheM turaMta nagara choDa jAne kI AjJA dii| / eka dina vArANasI meM kaumudI mahotsava thaa| logoM ke samUha gIta gAte hue nikle| eka siyAra kA zabda sunakara dUsarA siyAra vola uThatA hai, usI prakAra citra evaM saMbhUti vurkhA or3ha kara nagara meM praviSTa ho gaye aura tIkSNa svara meM unhoMne bhI apanA gIta prArambha kiyaa| unake gIta ke samakSa samasta gIta phIke pratIta hue / logoM ke samUha unake samakSa ekatrita ho gaye, jisase kisI kautuka-priya vyakti ke mana meM yaha jAnane kI icchA utpanna huI ki ye gAyaka kauna haiM ? usane unakA vurkhA khIMca liyaa| logoM ne dekhA to dukheM meM se citra evaM saMbhUti nikale / kSaNabhara pUrva jinake gIta para loga Dola rahe the, ve hI loga 'are, ye cANDAla haiM, mAro, mAroM | inhoMne sampUrNa nagara ko dUSita kara diyA hai|' yaha kahate hue jisake hAtha meM jo AyA use hI lekara loga unheM pITane lge| isa prakAra pAgala kutte kI taraha pITate-pITate loga unheM nagara ke vAhara chor3a aaye| citra evaM saMbhUti ke gAtra logoM dvArA piTAI karane se zithila ho gaye, usI prakAra unake mana bhI zithila ho gye| unheM pratIta huA ki logoM ko hamArI kalA pasanda hai, parantu isa deha meM vidyamAna hone se tyAjya hai / logoM kI dRSTi meM hamArI deha ghRNApAtra hai, to hama isa deha ko kyoM rakheM? vaha soca kara chalAMga lagAne kA nirNaya karake ve eka parvata para cddh'e| itane meM unheM eka mahAmuni milA, jinhoMne batAyA ki chalAMga lagAne se deha kA nAza to ho jAyegA, parantu karmoM kA nAza nahIM hogaa| usake lie to tapa karake Atma-kalyANa karo aura phira deha kA tyAga karo to uttama hai / munivara kI yaha bAta unheM ucita pratIta huI aura ve sAdhu ho gye| deha kI tanika bhI paravAha kiye binA kaThora tapa karake unhoMne mArAkSamaNa prArambha kiyA aura ve donoM hastinApura ke samIpa A phuNce| eka vAra saMbhUti muni mAsakSamaNa ke pAraNe ke avasara para hastinApura meM bhikSArtha nikale / namuci ne tapa se kRza evaM vepa badalA huA hone para bhI unheM turanta pahacAna
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa Rddhi arthAt brahmadatta cakravartI 21 liyaa| 'pApAH sarvatra zaGkitAH' kI bhAvanA se usake hRdaya meM aneka zaMkA-kuzaMkAe~ hone lgii| usako lagA ki merA sampUrNa caritra ye donoM muni jAnate haiM aura kadAcit ve kisI ko vAta kareM to merI pratiSThA evaM ijjata kA kyA hogA? usane sevakoM ko turanta Adeza diyA ki ina muniyoM kI gardana pakar3akara inheM bAhara nikAla do / sevakoM ne donoM muniyoM kI gardana pakar3akara tiraskAra pUrvaka unheM vAhara nikAla diyaa| ___ "agni se, zItala jala bhI uSNa ho jAtA hai", usI prakAra saMbhUti muni isa tiraskAra se ugra bana gaye aura unake mu~ha meM se jcAlA ugalane vAlI tejolezyA prakaTa huii| nagaranivAsI bhayabhIta ho gaye / cakravartI sanatkumAra bhI Akara munivara ke caraNoM meM girA aura nivedana karane lagA ki, 'he kSamAsAgara! mahAmuni! Apa dayAlu haiM, dayA rakha kara kSamA kreN|' isa yAta kA patA citra muni ko lgaa| ve bhI vahA~ aaye| unhoMne vividha zAstra-vacanoM ke dvArA saMbhUti muni ko zAnta kiyA, parantu isa krodha kA kAraNa deha hai - yaha sAMcakara donoM muni bandhuoM ne AhAra kA parityAga karake anazana prArambha kiyaa| eka bAra sanatkumAra cakravartI kI rAnI sunandA munivara kI vandanArtha aaii| vandana karate samaya usake vAloM kI laTa kA saMbhUti muni ke caraNa se sparza ho gayA / tapa se kRza muni ke hRdaya meM kSobha huA aura unhoMne saMkalpa kiyA ki isa tapa ke phala svarUpa , - - C hini horakyAmarA tiraskAra meM ugra bane saMbhUti muni ke mukha se tejolezyA pragaTa huii| rAjA evaM nagaravAsI kSamA yAcanA karate haiN|
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 AgAmI bhava meM aisI patnI prApta ho to kitanA acchA ho? citra muni ko jaba isa vAta kA patA lagA to unhoMne kahA, 'mithyA duSkRta tyAga kara apanA mana dhyAna mArga kI ora modd'o|' parantu unakA yaha samajhAnA vyartha gayA / anta meM donoM muni-bandhu AyuH pUrNa kara saudharma devaloka meM deva ke rUpa meM utpanna hue | he cakravartI ! maiM (citra kA jIva) prathama devaloka meM se cyava kara puramatAla nagara meM dhanADhya seTha kA putra huA aura tU (saMbhUti kA jIva), vahA~ se cyava kara kAMpilya nagara ke rAjA brahma kI rAnI cUlanI kI kukSi se caudaha svapna-sUcita kaMcana varNI brahmadatta nAmaka putra ke rUpa meM utpanna huA | brahma rAjA ke kAzI kA rAjA kaTaka, haritanApura kA rAjA kaNerudatta, kozala kA rAjA dIrgha aura campA kA rAjA puSphacUla ye cAra mitra the| ye pA~coM apanI rAniyoM ke sAtha eka-eka varSa eka dUsare ke nagara meM rahate the| eka vAra ve pA~coM mitra kAMpilya nagara meM sAnanda jIvana yApana kara rahe the ki itane meM acAnaka brahmarAjA kI zUla uThane se mRtyu ho gaI / ataH cAroM mitroM ne vArI-vArI se brahmadatta vayaska ho jAye tava taka rAjya kI surakSA kA uttaradAyitva liyA | prathama varSa meM yaha kArya kozala ke rAjA dIrgha ne samhAlA, parantu dIrgha rAjA rAjya-kAryavaza cUlanI ke sAtha adhika paricaya ho jAne se vaha usa para Asakta ho gyaa| choTA brahmadatta dIrgha evaM cUlanI kI yaha kuceSTA samajha gayA | eka bAra vaha antaHpura meM kaue aura koyala ko le gayA aura unheM pITate hue usane kahA, 'isa kaue aura koyala kI taraha jo manuSya vyabhicAra kA sevana kareMge, unheM maiM ucita daNDa duuNgaa|' brahmadatta kI yaha vAla-ceSTA dIrgha ko kaTu pratIta huii| usane cUlanI ko kahA, 'yA to brahmadatta nahIM, yA maiM nhiiN|' cUlanI ne kahA, 'mAtA hokara maiM putra kI hatyA kaise kara sakatI hUM?' kAmI dIrgha bolA, 'pagalI, maiM rahU~gA to tere aneka putra ho jaayeNge|' viSaya-vihvala cUlanI anta meM manda par3a gaI aura bolI 'logoM meM hamArI nindA na ho aisI yukti se hama yaha kArya pUrNa kreNge|' / una donoM ne Sar3ayantra racakara gupta rIti se eka lAkSAgRha kA nirmANa yaha socakara karavAyA ki vivAha ke pazcAt java brahmadatta isameM soyegA tava svataH jalakara bharama ho jAyegA kiMtu yaha gupta vAta rAjabhakta dhanu maMtrI ko jJAta ho gii| ataH usane vRddhAvasthA kA bahAnA banA kara ke dIrgha se anumati prApta karake eka dAnazAlA prArambha kI aura vaha dharma-kArya meM pravRtta huA | usane gupta rIti se lAkSAgRha se bAhara nikalane vAlI eka gupta suraMga kA nirmANa karAyA tathA apane putra varadhanu ko brahmadatta kI rakSArtha samarata vAtoM ke ucita nirdeza dekara usake pAsa rakhA |
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa Rddhi arthAt brahmadatta cakravartI 23 zubha muhUrta meM puppacUla nRpa kI putrI puSpavatI ke sAtha brahmadatta kA vivAha huaa| vara-vadhU ko bhejane ke samaya dhanu maMtrI dvArA pUrva sUcanA dene ke kAraNa puSpacUla nRpa ne apanI putrI ke bajAya dAsI ko bheja diyaa| vara-vadhU ko lAkSAgRha meM gaharI nIMda meM soye hue jAna kara rAjA dIrgha evaM culanI ke sevakoM ne lAkSAgRha meM Aga lagA dii| brahmadatta vicAra karane lagA ki yaha kyA huA? itane meM varadhanu eka patthara ko lAta ke prahAra se dUra karake suraMga meM hokara brahmadatta ke sAtha bAhara nikala gayA / usane saMkSepa meM dIrgha evaM usakI mAtA ke paDayantra kI tathA apane pitA dvArA nirmita suraMga kI vAta batAI / tatpazcAta ve donoM sira muNDavA kara guru-ziSya banakara brAhmaNa veSa dhAraNa kara vahA~ se bhAga gye| dIrgha ne brahmadatta ko bandI banAne ke lie aneka sainika daur3Aye, para vaha saphala nahIM ho skaa| deza-deza meM bhramaNa karate hue brahmadatta ne vandhumatI, zrIkAntA, khaNDA, vizAkhA, ratnAvalI, kurumatI Adi aneka rAjakumAriyoM se vivAha kiye aura aneka vidyAe~ prApta kii| __ ghUmatA-ghUmatA brahmadatta apane pitA ke mitra vArANasI ke rAjA kaTaka ke rAjya meM pahu~cA / java dIrgha ko brahmadatta ke kaTaka meM hone kA samAcAra milA to usane kaTaka ke pAsa dUta bheja kara brahmadatta ko use sauMpa dene kI mA~ga kI, parantu kaTaka ne usakI mA~ga kA tiraskAra kara diyaa| isa kAraNa brahmadatta evaM dIrgha meM ghamAsAna yuddha huaa| isa yuddha ke samAcAra se cUlanI lajjita ho gii| mana hI mana vicAra karane lagI ki saMsAra meM adhama se adhama manuSya bhI na kara sake aisA kArya karake maiMne svayaM ko tathA apane pitR kula ko kalaMkita kiyA hai, lajjita kiyA hai| isase cUlanI ko vairAgya ho gayA aura usane dIkSA aMgIkAra kara lI / ghora kukarma ke kSaya ke lie usane kaThora tapa kiyA, aura anta meM usane mukti prApta kii| yuddha meM sainikoM ke yuddha ke pazcAt dIrgha svayaM sAmane AyA, parantu puNya kI pravalatA se vrahmadatta ke hAtha meM turanta daivI cakra A gayA / brahmadatta ne cakra dIrgha kI ora chor3A to vaha turanta dharAzayI ho gayA aura brahmadatta kA jaya jayakAra gUMja utthaa| aneka varSoM ke pazcAt brahmadatta ne pitA ke nagara meM praveza kiyaa| sacce uttarAdhikArI ko prApta karake prajA gadgad ho gaI aura usakA satkAra kiyaa| tatpazcAt brahmadatta ne caudaha ratna prApta kiye, chaH khaNDoM para vijaya prApta kI aura vaha samasta rAjAoM kA rAjezvara bana kara cakravatI banA / usane causaTha hajAra rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA, jinameM se kurumatI ko usane mahArAnI (paTarAnI) bnaayaa| 'he cakravartI! isa bhava meM tU cakravartI hai aura maiM zreSThi putra hU~ | hama donoM ko jAtiramaraNa jJAna huA / jAti-ramaraNa jJAna hone para maiMne Rddhi-sindri kA parityAga karake dIkSA aAkAra kI aura bihAra karatA huA maiM tere nagara meM AyA hU~ aura maiMne tere zloka kI pUrti kI / bandhu! ye vAddhi-siddhi saba pUrva bhava ke tapa kA prabhAva hai / ataH
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 tU tapa- mArga kI ora agrasara ho / ' munivara ne cakravartI ko dharma mArga kI ora agrasara karane kA prayAsa kiyA parantu sAtavI naraka meM jAne vAle brahmadatta meM bhAI ke prati prema ke atirikta anya dharma-prema jAgrata nahIM ho sakA / sacitra jaina kathAsAgara bhAga San (4) eka bAra brahmadatta cakravartI para nAgadeva prasanna hue aura kahane lage, 'tU jo mA~gegA, vaha maiM tujhe dU~gA / ' cakravartI ne kahA, 'mujhe kucha nahIM cAhiye, mujhe to kevala itanA cAhiye ki mere rAjya meM vyabhicAra, corI tathA akAla mRtyu kA nAza ho jAya / ' nAgadeva ne kahA, 'yaha to paropakArArtha mA~ga hai| tU mujhase koI vyaktigata mA~ga kara / ' nAgadeva ke atyanta Agraha karane para brahmadatta ne pazu-pakSiyoM kI bhASA sunane aura samajha sakane kI mA~ga kI / nAgadeva ne yaha varadAna kisI ko nahIM kahane kI zarta para use de diyA aura batAyA ki yadi tU kisI ko yaha bAta batA degA to terI mRtyu ho jAyegI / tatpazcAt nAgadeva adRzya ho gaye / eka vAra brahmadatta cakravartI apanI rAnI ke sAtha Ananda mAna the, usa samaya unakI dRSTi gRha-godhA ke yugala para paDI / mAdA gRhagodhA naragRhagodhA ko kaha rahI thI ki rAjA kA aMga - vilepana meM se thor3A aMga- vilepana mujhe lA do / nara gRhagodhA ne kahA, 'yaha koI sAmAnya vAta nahIM hai| use lAne meM prANa jAne kA bhaya hai / ' mAdA gRhagodhA ne kahA, 'kucha bhI ho, parantu mujhe usakI AvazyakatA hai / ' yaha suna kara rAjA ko ha~sI A gii| rAnI ne rAjA ko acAnaka ha~sane kA kAraNa CAT HARRO 7804041 SONGTEKSTUROMPTAurkikuu.detulerunt HTTURMIAJIT DICIONS YAVYWO - 1 nAtha! Apake haMsane kA kAraNa kyA hai? rAjA bolA, mere ha~sane kA kAraNa batAne se merI mRtyu ho sakatI hai! * hari somapurA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa Rddhi arthAt brahmadatta cakravartI pUchA, 'nAtha! Apake ha~sane kA kAraNa kyA hai ?" rAjA bolA, 'mere ha~sane kA kAraNa batAne se merI mRtyu ho sakatI hai / ' rAnI bolI, 'bhale hI ho, parantu mujhe apane ha~sane kA kAraNa to batAnA hI paDegA / yadi mRtyu ho jAyegI to hama sAtha-sAtha mareMge aura AgAmI bhava meM sAtha-sAtha janma dhAraNa kareMge / ' 25 rAjA ne kahA, 'mUrkhatA mata kara, kahane meM koI sAra nahIM hai / ' rAnI ne haTha pakar3a lI aura vaha marane ke liye tatpara ho gii| rAnI ke vazIbhUta hue brahmadatta cakravartI ne nagara ke bAhara citA racavAI aura ve rAnI ke sAtha vahA~ Aye / nagara nivAsI evaM maMtrI gaNa azrupUrNa netroM se yaha dRzya dekha rahe the| isa antarAla meM cakravartI kI kuladevI ne gaiMDe-gaiMDI kA rUpa banAyA aura gaiMDI ne gaiMDe ko kahA, 'isa sAmane par3e jau ke Dhera meM se eka pUlA mujhe lA do / ' gaiMDA bolA, 'cakravartI ke azva ke lie yaha pUlA hai| use lAne jAne meM merI mRtyu ho sakatI hai|' DI ne kahA, 'yadi vaha Apa nahIM lAoge to maiM mara jaauuNgii|' gaiMDA bolA, 'yadi tU kala maratI ho to Aja mara jA / yadi tu mara jAyegI to maiM dUsarI le AU~gA / maiM koI brahmadatta jaisA mUrkha nahIM hU~ ki usake causaTha hajAra rAniyAM hote hue bhI eka rAnI kI haTha ke lie vaha marane ke lie tatpara huA hai / ' gaiMDA-DI kI bhASA samajha kara cakravartI saceta ho gayA aura vaha apane mahala meM lauTa AyA / prajA harSita hokara kahane lagI ki strI ke haTha ke vazIbhUta hone vAle puruSa kA nAza hotA hai / brahmadatta cakravartI ne sAta sau varSa aizvarya pUrNa vyatIta kiye| eka dina usake eka vRddha brAhmaNa mitra ne parivAra sahita bhojana kI yAcanA kii| rAjA ne prArambha meM to manA kiyA parantu aMta meM atyanta Agraha ke kAraNa usakI yAcanA svIkAra kI / cakravartI ke AhAra ne usa brAhmaNa meM unmAda jAgrata kara diyaa| rAtri meM vaha apanA viveka kho baiThA aura patnI, putravadhU aura putrI kA bhI vicAra kiye binA savake prati bhogAsakta huA / cakravartI ke anna kA prabhAva samApta hone para usakA viveka jAgrata huA aura apane aviveka ke lie vaha atyanta lajjita huaa| tatpazcAt apanI bhUla kA vicAra * nahIM karane vAle brAhmaNa ke mana meM cakravartI ke prati vaira utpanna huA aura lakSya sAdhane meM dakSa eka gvAle ko vaza meM karake usane do kaMkar3oM se brahmadatta kI A~kheM phur3avA dii| mahAn zUravIra evaM sahastroM manuSyoM ko thakA dene vAle brahmadatta ke netra eka gvAle
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 ke do kaMkar3oM se cale gaye / cakravartI ke aMgarakSakoM ne gvAle ko vandI banA liyA tava usane isa kArya ke vAstavika aparAdhI brAhmaNa ko batAyA / andhe brahmadatta ne brAhmaNa kA nAza kiyaa| itanA hI nahIM, prati dina brAhmaNoM ke netroM se bharA thAla apane samakSa prastuta karane kA maMtriyoM ko Adeza diyA / vicakSaNa evaM dayAlu maMtrIgaNa rAjA ke samakSa nitya netroM ke samAna zleSAtmaka phaloM kA thAla rakhate the| rAjA unheM brAhmaNoM ke netra samajhakara dA~ta pIsa kara hAthoM se msltaa| isa prakAra solaha varSoM taka mana se ghora pApa karatA huA dharmahIna vrahmadatta mara kara sAtavI naraka meM gayA / vaha cakravartI aThAIsa varSa kaumArya meM, chappana varSa mANDalikatA meM, solaha varSa bharatakSetra ko siddha karane meM aura cha: sau varSa cakravartI ke rUpa meM rahA- isa prakAra kula sAtasau varpa kA AyuSya bhogakara sAtavIM naraka meM gyaa| __ caudaha ratna, causaTha hajAra rAniyA aura sola hajAra yakSa na to use naraka jAne se bacA sake aura na usakI vedanA ko ghaTA sake / anta meM donoM bandhuoM meM se eka bandhu dharma-cakravartI bana kara mukti meM gayA, dUsarA vandhu chaH khaNDa rUpa pApa-Rddhi prApta karake cakravartI vana kara sAtavIM naraka meM gyaa| isa prakAra sadA ke lie unake vandhutva kA anta huaa| (triSaSTi zalAkA puruSa caritra, upadezamAlA va uttarAdhyayanavRtti se)
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) sunandA evaM rUpasena (9) pRthvIbhUSaNa nAmaka nagara thA jahA~ kanakadhvaja rAjA rAjya karatA thA / usake yaza meM vRddhi karane vAlI aura apane nAma ko sArthaka karane vAlI usakI yazomatI nAmaka rAnI thI aura guNacandra evaM kIrticandra nAmaka do rAjakumAra the tathA guNoM kI khAna sunandA nAmaka eka rAjakumArI thI / sunandA kevala bAraha varSa kI thii| vaha na to pUrNarUpeNa samajhadAra thI aura na hI sarvathA nAdAna / eka dina vaha rAjamahala ke jharokhe meM se nagara kI zobhA nihAra rahI thI / usa samaya dUra-dUra ke mandiroM meM hone vAlI AratiyoM kI dhvani tathA vana meM se ghara lauTatI huI gAyoM ke gale meM ba~dhI ghaMTiyoM kI dhvani kA sumadhura saMgIta cAroM ora vyApta thA / gagana meM tanika tanika antara para tAroM ke dIpa prajvalita the / prakRti saumya evaM AhlAdaka thii| usa samaya sunandA kI dRSTi eka ghara meM par3I aura vaha turanta sthira ho gii| 'nAtha! merA koI aparAdha nahIM hai, vyartha Apa mujhe daNDa na deN| maiM kulIna evaM susaMskArI nArI huuN| maiMne koI adhama kArya nahIM kiyA parantu DaNDe se pITane vAlA yuvaka tanika bhI dhyAna nahIM de rahA thaa| use usakI anunaya-vinaya sunane kA bhI avakAza nahIM thA / vaha yuvaka usa strI para lAta ghU~sA, DaNDe se prahAra kiye jA rahA thA / vaha strI usake caraNoM meM gira kara kaha rahI thI, 'merI bhUla nahIM hai, Apa jA~ca karo, maiM nirdoSa hU~ / ' sunandA apanI sakhiyoM ko bulA lAI aura strI ke doSoM kI kalpanA kara ke pITate hue yuvaka ko batA kara kahane lagI, 'strI kitanI parAdhIna hai ? saMsAra meM kyA sukha hai / dina bhara parizrama karake bhI sAsa, sasura evaM pati se daba kara rahanA / strI ghara kA dIpaka hai, ghara kI lakSmI hai, saubhAgya kA sthAna hai; usakA puruSa ko kadAcit hI dhyAna hotA hai / vahana ! merA vicAra to zikAra, corI, madirA pAna Adi bar3e bar3e pApa karane vAle puruSoM ke adhIna vana kara jIvana naSTa karane kA nahIM hai| maiM vivAha nahIM karU~gI / tu mAtA ko kahanA tAki vaha bhUla se bhI kahIM merA vivAha na kara DAle / ' sakhI bolI, 'bahana ! abhI tU choTI hai / patnI ke lie pati kyA hai, yaha abhI tU nahIM samajhegI / strI kA saubhAgya, prANa aura sarvasva usakA svAmI (pati) hai, use tU Aja kaise samajhegI?' 'mujhe kucha nahIM samajhanA / tU merI mAtA ko kaha denA ki sunandA vivAha nahIM karegI, ataH vaha kisI kI mAMga svIkAra na kare / ' sunandA ne puruSoM ke prati tiraskAra evaM
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 ghRNA pradarzita karate hue dRr3hatA se khaa| sakhI ne rAjamAtA ko batA diyA ki, 'sunandA kA vicAra vivAha karane kA nahIM hai, parantu Apa tanika bhI vyAkula na hoM | vaha abhI choTI hai, ataH aisA kahatI hai / vayaska hone para saba ThIka hogaa| rAjamAtA muskarA dI aura 'acchA' kaha kara vAta samApta kara dii| (2) samaya vyatIta hotA gayA / sunandA pandraha-solaha varSa kI ho gii| deha meM sphUrti, caMcalatA evaM rUpAtireka ke sAtha usake aMga-pratyaMgoM meM parivartana bhI dRSTigocara hone lgaa| vasanta Rtu kA samaya thA / sunandA rAjaprAsAda ke jharokhe meM khar3I thii| vahIM se usakI dRSTi sAmane sthita eka sundara bhavana para par3I / bhavana ke gavAkSoM (khir3akiyoM) ko puSpa mAlAoM se sajAyA gayA thA / sugandhita dhUpa se bhavana mahaka rahA thA aura bhavana ke andara eka sundara palaMga para baiThe hue dampati dogundaka deva tulya Ananda meM mAna the / unakI pA~coM indriyoM ko Anandita karane vAlI sArI sAdhana-sAmagrI usa bhavana meM upalabdha thii| dAsa-dAsI sevA meM upasthita the / saMgIta kI madhura svara-laharI unake kAna evaM hRdaya ko Anandamaya banA rahI thii| khilakhilAhaTa evaM hAsya se unakA Ananda prakaTa ho rahA thA / sunandA ke antara meM avarNanIya jhana jhanAhaTa utpanna huii| jar3I gaI putalI ke samAna vaha ekadama sthira ho gaI aura ekAgratA se nihArane lgii| usakA roma-roma khar3A ho gayA aura usake mana meM AbhAsa hone lagA ki, 'yadi aisA sukha prApta ho to kitanA acchA ho?' 'kyoM vahana! kyA aisA sukha tujhe priya hai?' yaha kaha kara sakhIne use pukArA taba vaha cauMka gaI aura sakhI ko samakSa dekhakara vaha bolI 'merA aisA bhAgya kahA~ ki mujhe aisA sukha prApta ho' 'aisA mata kaha; tU rAjakumArI hai, tujhe isase bhI uttama vaibhava aura sukha prApta hogaa|' 'yaha kisane jAnA hai?' sunandA nizvAsa chor3ate hue bolii| sakhI ne kahA, 'kyA maiM rAjamAtA ko vAta karU~ ki sunandA vivAha karane kI icchuka 'nahIM, abhI nahIM, kyoMki Aja taka vivAha nahIM karane kA Agraha thA, ataH unake mana meM aneka tarka-vitarka uTheMge, yukti se sava vtaayeNge|" 'kAma-vikAra to agni hai| agni meM IMdhana par3ate hI vaha bhar3aka uThatI hai| ataH yaha dekha kara jI na jalA, nIce cala / ' kaha kara sunandA kA hAtha khIMca kara sakhI use
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunandA evaM rUpasena nIce le gii| vAjAra kI ora khulane vAlI khir3akI para sunandA aura usakI sakhI baiThI hai| itane meM vasudatta seTha kA putra rUpasena vahA~ hokara nikalA aura pAna vAle panavADI kI dukAna para jA rukA / sunandA ne pala bhara use nakha-zikha nihArA aura apane deha meM jhana jhanAhaTa kA anubhava kiyA / usane sakhI ko kahA, 'sakhI! kaisA sundara rUpavAna yuvaka hai? usake netra kaise jhuke hue haiM? usakI bhujAe~ kaisI lambI aura deha kaisI pramANayukta evaM kamanIya hai?' 'sunandA! puruSajAti krUra hai / kyA tU yaha saba bhUla gaI?' yaha kahatI huI sakhI ne sunandA ko pUrva kA puruSa jAti ke tiraskAra ke prasaMga kA smaraNa karAyA | sunandA ne kahA, 'sakhI! tU samajhadAra hokara jale ko aura na jalA / ' 'to kyA karU?' 'sAmane khar3e rUpasena ko merA eka sandeza de A | yadi vaha catura hogA to samajha jAyegA aura catura nahIM hogA to aise acatura kA saMga karane se kyA lAbha?' 'lA, de AtI hU~', kahatI huI sakhI ne tatparatA dikhlaaii| sunandA ne kAgaja liyA aura likhA ki'nirardhakaM janma gataM nalinyAH yayA na dRSTaM tuhinAMzuvimyam / ' (jisane candramA nahIM dekhA usa kamalinI kA janma nirarthaka hai|) sakhI ne gupta rUpase vaha patra rUpasena ko de diyaa| catura rUpasena sava samajha gayA aura usI paMkti ke nIce usane likhA ki - "utpattirindorapi niSphalaiva dRSTA vinidrA nalinI na yena' (jisane vikasita hotI huI nalinI ko nahIM dekhA usa candramA kI utpatti bhI niSphala sakhI ne patra sunandA ko pahu~cAyA | par3ha kara vaha atyaMta prasanna huI aura bolI, 'jaisA rUpavAna hai vaisA hI catara hai|' tatpazcAt rUpasena vahA~ pratidina Ane lagA aura paraspara dRSTi milana hone lgaa| sote, baiThate, khAte rUpasena sunandA ke citta meM se haTatA nahIM aura rUpasena ke citta meM se sunandA haTatI nhiiN| logoM ke samUha aura dala ke dala nagara se bAhara jAne lge| choTe-bar3e sabhI apaneapane anurUpa saMga khoja kara bAhara nikale ghara-ghara meM tAle laga gaye / sampUrNa nAgara sunasAna ho gyaa|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 rAjamAtA yazomatI java sunandA ko lene ke lie AI to usane sira para lepa kiye hue va vedanA se tar3apatI huI putrI ko dekhakara kahA, 'putrI! acAnaka yaha kyA ho gayA?' 'mAtA! abhI cAra ghar3I pUrva sira meM asahya vedanA uThI hai | kisa kAraNa vedanA ho rahI hai, yaha samajha meM nahIM A rhaa|' duHkhamaya manda svara meM sunandA ne kahA / 'putrI! cAhe sava loga jAyeM, maiM kaumudI mahotsava meM nahIM jaauuNgii|' 'nahIM, mA~! mere kAraNa samasta prajA ke raMga meM bhaMga na kareM / aisA to mujhe aneka bAra ho jAtA hai, parantu phira vedanA zAnta ho jAtI hai / tuma jAo, ThIka hone para maiM apanI donoM sakhiyoM ke sAtha vahA~ A jAU~gI / tuma cintA mata karanA / ' yaha kahakara sunandA ne apane sevakoM ke parivAra ko bhI mAtA ke sAtha kaumudI mahotsava meM bheja diyA / rAjamAtA ke cale jAne para sunandA ko zAnti milii| use lagA dIrgha kAla se maiM jisakI pratIkSA karatI thI, jisakA smaraNa karatI thI, vaha priyatama rUpasena Aja mujhe zAnti se milegA aura hama paraspara viraha-vedanA zamana kreNge| usane apanI zayyA ke nikaTa kI khir3akI jo pIche kI ora thI, vahA~ rassI kI sIDhI lagA rakhI thI aura rUpasena ko use hilAne kI sUcanA sakhI ke dvArA pahu~cA dI thii| ataH vaha aura usakI sakhiyA~ vAra vAra usa ora jAtI aura lauTa AtI thiiN| 'hAya! jue meM saba kucha hAra gyaa| mere pAsa phUTI kaur3I bhI nahIM bacI aura RNa to abhI taka hajAroM rUpayoM kA Upara hai | kyA karU~? calU~, Aja nagara sUnA hai ataH kisI dhanADhya vyakti kI dUkAna athavA ghara kA tAlA toDUM aura jo kucha prApta ho jAye usase punaH kala dAva lgaauuN|' yaha socate hue nagara kI galiyoM meM ghUmate mahAlava nAmaka juArI ne rAjamahala kI khir3akI para TaMgI huI sIr3hI dekhI aura 'cora meM mora' kahAvata ke anusAra use hilAI to turanta do dAsIyA~ bhAgI huI AI aura rUpasena kA yaha kaha kara svAgata kiyA ki 'rUpasena ApakA svAgata hai / ' mahAlava ne sammati sUcaka 'hA~' kahakara saMkSepa meM vAta samApta karake sIr3hI para car3hanA prArambha kiyaa| isa ora rAjamAtA ne apanI sakhiyoM ko sunandA kA patA lagAne ke lie aura pUjA ke kucha upakaraNa lene ke lie bhejaa| unheM rAja prAsAda meM praviSTa hote hue sunandA ne dUra se dekha liyA, ataH hRdaya dhar3akane lagA ki 'raMga meM yaha kaisA bhaMga' ho rahA hai? parantu pratyutpanna mati ke anusAra usane samasta dIpa vujhavA diye aura sakhI ke dvArA una Ane vAlI striyoM ko kahalavA diyA ki kumArI ko dIpakoM kI jyoti sahana nahIM hone se dIpaka bujhavA diye gaye haiM aura aba unheM tanika nIMda lagI hai ataH koI bolanA mt|' Agantuka striyA~ rAjamAtA kA pUjA kA sAmAna lekara, lauTate samaya Ane kA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunandA evaM rUpasena kahakara rAja prAsAda ke dUsare bhAga meM rAjamAtA ke bhavana kI ora mur3a giiN| mahAlava khir3akI para AyA, ataH eka sakhI usakA hAtha pakar3a kara use sunandA ke palaMga ke samIpa le gaI aura use kahA, 'rUpasena zrepThi! Apa tanika bhI bolanA mata / ' __mahAlava mona rhaa| sunandA kA sparza hote hI ghora kAmAtura juArI ne sunandA ke sAtha krIDA kI aura usake vahA~ par3e hue AbhUSaNa hastagata kiye / itane meM sAmane dIpaka kA prakAza dikhAI diyaa| sakhI daur3atI huI AI aura kahane lagI, 'priyatama ko ava vidA kro|' sunandA bolI, 'priyatama! hamArA durbhAgya hai / dIrgha kAla ke pazcAt hamArA saMyoga huA phira bhI hama koI vArtAlApa kara nahIM sake / abhI to Apa jAiye, jaba hama punaH mileMge tava saba kreNge|' juArI prasanna ho gayA aura yaha socatA huA ki zakuna acche hue rAjakumArI milI aura dhana bhI milA, sIr3hI se nIce utara gyaa| __ mAtA kI sakhiyA~ aaii| sunandA ne manda svara meM kahA, 'mAtAjI ko kahanA ki ava kumArI ke sira kI vedanA kama hai, cintA na kareM / ' kaumudI mahotsava kI pratIkSA karatA rUpasena bhI mAtA-pitA ko yaha kaha kara 'merI taviyata ThIka nahIM hai' ghara para rahA / rAtri kA prathama prahara vyatIta ho gyaa| nagara meM ava koI nahIM hai, yaha jAnane ke pazcAt sunandA kI raTana lagAtA huA, bhoga-sAmagrI lekara ghara para tAlA lagA kara nikala par3A / eka dUsare ke AliMgana ke lie tarasate Aja hama paraspara mileMge, aneka prema-goSThI kareMge aura viSaya-sukha kA Ananda legeM' Adi bAteM socatA huA rUpasena mArga meM calA jA rahA thA ki eka vinA kisI AdhAra ke khar3I huI dIvAra gira par3I aura usake nIce daba kara vaha mara gayA | mRtyu ke samaya sunandA ke prati rAga ke atireka ke kAraNa Rtu-snAtA sunandA kI kukSi meM mahAlava juArI dvArA kiye gaye saMsarga se garbha meM rUparona utpanna huA isa kAraNa hI zAstrakAroM ko kahanA par3A hai ki viSa evaM viSayoM meM sacamuca atyadhika antara hai| viSa khAne se mRtyu hotI hai parantu viSayoM ke to smaraNa mAtra se hI mRtyu ho jAtI hai| ___ mAtA ke sahacariyoM ke jAne ke pazcAt sunandA ne AbhUSaNa khoje to aneka AbhUSaNa nahIM mile, parantu usane rAga-dazA se vicAra kiyA ki TUTe hue AbhUSaNa ThIka karAne ke lie priyatama le gaye hoMge, jinheM ThIka karAne ke pazcAt punaH bheja deNge| parantu
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 ve sava AbhUSaNa kyoM nahIM le gaye? kyA karate? usa samaya kahA~ zAnti thI? kaumudI mahotsava sampanna hone para nagara-jana lauTa Aye / rUpasena ke pitA vasudatta, aura usake bhAI dharmadatta, devadatta aura jayasena Adi parivAra bhI lauTa AyA / ghara para tAlA lagA thaa| tanika jA~ca-par3atAla karAne ke pazcAt ghara khulavAyA aura cAroM ora rUpasena kI khoja karavAI, parantu usakA koI patA nahIM lgaa| rAjA kanakadhvaja ne sthAna-sthAna para sainika bheje; ku~e, tAlAba, vAvaDI, jaMgala, parvata kI khAiyA~, upavana, coroM ke aDDe - isa prakAra jahA~ jahA~ sandeha huA, vahA~ vahA~ sarvatra jA~ca karavAI, parantu rUpasena kA koI patA nahIM lgaa| yaha vAta sunandA ke kAnoM meM bhI phuNcii| usane bhI gupta riti se rUpasena kI atyanta khoja karavAI aura mAna liyA ki AbhUSaNa le jAte samaya unakA coroM ne apaharaNa kara liyA hogA athavA unakA vadha kara diyA hogaa| eka mAha vyatIta hone para sunandA kA svara bhArI ho gayA / sardI, deha TUTanA, zithilatA Adi garbha ke lakSaNa sunandA ko pratIta hone lge| catura sakhI ne kSAra Adi auSadha se garbhapAta karA kara rAjakumArI kI lAja vacAlI / garbhapAta hone para rUpasena kA jIva mara kara saoNpa huaa| (6) rUpasena bhava tIsarA-cauthA-pA~cavA, chaThThA sakhI ke dvArA sunandA ne rAjamAtA ko vivAha ke viSaya meM sUcita kiyA taba rAjA kanakadhvaja ne kSiti-pratiSThita nagara ke rAjA ke sAtha sunandA kA vivAha kiyA aura uttama daheja lekara vaha kSiti-pratiSThita nagara meM gii| sA~pa banA rUpasena kA jIva ghUmatA-ghUmatA sunandA ke rAjaprAsAda meM praviSTa huA aura use dekhate hI moha-vaza usake samakSa phana uThA kara Dolane lgaa| sunandA cIkha mAra kara bhAgane lagI, parantu sA~pa ne usakA pIchA nahIM chodd'aa| ataH usake pati ne sA~pa kA saMhAra karavA diyaa| vasanta Rtu kA samaya thA | sunandA evaM usakA pati udyAna meM baiThe the| saMgIta kI svara lahariyAM cala rahI thii| usa samaya rUpasena kA jIva jo kauA bana gayA thA, vaha sunandA ko dekha kara 'kA~va-kA~va' karane lgaa| rAjA krodhita huA aura raMga meM bhaMga karate kaue ko mAra diyaa| eka vAra sunandA evaM usake pati grISma Rtu meM baragada ke vRkSa ke tale vaiThe the / bhUmi para jala chir3akA huA thA / vahA~ eka haMsa AyA aura sunandA ke sAmane dekha kara harpa se madhura dhvani karane lgaa| rAjA-rAnI use varAvara nihAra rahe the| itane meM eka kauA rAjA para coMca mArane lgaa| jisase rAjA ko krodha AyA aura usane tIra choDa diyaa|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunandA evaM rUpasena 33 vaha tIra sIdhe kaue ko na laga kara vicAre rUpasena ke jIva usa haMsa ke lagA, jisase tatkAla usakI mRtyu ho gaI aura vaha eka jaMgala meM hirana ke rUpa meM utpanna huA / eka ghora vana meM sunandA evaM rAjA ke samakSa kucha saMgItajJa sundara gIta gA rahe the / vana ke aneka pazu ekatrita hue aura sabhI saMgIta meM tanmaya ho gaye / rAjA ne saMgIta rukavA diyA jisase tatkAsa sabhI pazu bhAgane lage, parantu eka yuvA hirana tanika bhI nahIM httaa| rAjA ko hirana vaDA sundara lgaa| usane usakA vadha kara diyA aura rAja prAsAda meM bheja diyA / rasoiye ne usakA saMskAra karake usakA mA~sa pakAyA aura rAjArAnI donoM ne sAtha baiTha kara usakA bhakSaNa kiyA aura prazaMsA karate rahe ki hirana kA mA~sa to aneka bAra khAyA hai, parantu aisA svAda kabhI nahIM AyA / (19) upha! 'binA khAye, binA bhoge bhI pUrva bhava ke karmoM se saMsAra meM jIva upha! kitane apAra kaSTa bhogate haiM / isa hirana ke jIva ne rUpasena ke bhava meM viSaya-sukha kA upabhoga nahIM kiyA, phira bhI yaha pA~ca bhavoM taka kitane kaSTa bhoga rahA hai? jisa strI ke lie yaha lAlasA rakhatA thA, vaha strI to atyanta harSa ke sAtha usakA mA~sa khA rahI hai' yaha vAta- vahA~ hokara gujarane vAle do muniyoM meM se eka jJAnI muni ne sira hilAte hue apane sAthI muni ko kahI / rAjA-rAnI ko muniyoM kI pArasparika vAta meM sandeha huA aura rAjA ne turanta khar3e hokara muni ko kahA, 'mahArAja! Apane hamAre samakSa sira hilAyA usakA kAraNa kyA?" 'kucha nahIM, saMsAra kI vicitratA dekhakara hamane sira hilAyA hai' muni ne gambhIra hokara kahA / 'hama mA~sa khA rahe haiM yaha dekhakara ghRNA se to Apane sira nahIM hilAyA na ?' rAjA ne pUchA / 'rAjan ! mere sira hilAne kA kAraNa yaha hai ki viSaya-kapAya ke vazIbhUta hokara jIva kevala cintana karane mAtra se, pApa ke durdhyAna se saMsAra meM nigoda tulya aneka bhava karake atyanta duHkha prApta karate haiM / ' 'kyA Apako yahA~ aisA kucha pratIta huA ?' rAjA ne bAta jAnane kI icchA se kahA / 'rAjan! saMsAra meM bhaTakate hue jIva sarvatra vicAra mAtra se binA khAye, binA bhoge aneka pApoM kA saMcaya karate haiM, yaha maiMne yahA~ pratyakSa dekhA / ' 'mahArAja ! Apane jo dekhA vaha hameM batAo to hamArA kalyANa hogA, isa prakAra sunandA ne AgrahapUrNa nivedana kiyA / 'maiM batA dU~ parantu tuma loga usase aprasanna to nahIM hooge ?"
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 thAsAgara bhAga - 1 'kadApi nahIM' sunandA ne dRr3ha nizcaya pUrvaka khaa| muni ne lAbha jAna kara gambhIratA se kahA, 'to suno' 'sunandA! tU vAraha varSa kI thI taba tUne eka purupa ko apanI patnI ko pITate dekhA aura tUne nirNaya kiyA ki maiM kadApi vivAha nahIM kruuNgii| poDazI hone para tUne eka yugala ko prema meM anurakta dekhA aura tujhe apanI bhUla samajha meM AI ki strI kA nirvAha puruSa ke binA nahIM ho sakatA | itane meM tune rUpasena ko dekhA | use tUne saMketa karake samajhAyA ki kaumudI mahotsava kI rAtri ke prathama prahara ke pazcAt rAja prAsAda kI pichalI khir3akI para maiM rassI kI sIDhI rakhavAU~gI, tuma vahA~ AnA aura hama zAnti pUrvaka mileNge|' _ 'sunandA! tU mAnatI hai ki kaumudI mahotsava ke prathama prahara meM rUpasena AyA, parantu saccI bAta se abhI taka tu anabhijJa hai | tere mahala para jue ma hArA huA mahAlava juArI AyA thaa| usane sIDhI dekhakara use hilAI aura sIDhI para car3hakara vaha tere kakSa meM praviSTa ho gayA / itane meM sAmane se terI mAtA kI sakhiyA~ AtI huI dikhAI dI jisase tune apane kakSa ke dIpa bujhavA diye aura usa juArI ko rUpasena samajha kara tU usake sAtha bhoga-vilAsa meM lIna ho gii| 'samaya milane para hama parapara vAteM karaMge' - yaha kaha kara use rUpasena mAna kara tUne vidA kara diyA aura vaha tere TUTe hue AbhUSaNa lekara calA gayA / yaha sava satya hai athavA nahIM?' / PHYA THAP ii s'ltaa muni ne lAbha jAnakA sunaMdA ko viSaya-kaSAya ke vazIbhUta rUpasena kI durdazA kA varNana karate hue khaa|
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 sunandA evaM rUpasena 'jJAnI bhagavanta! Apa jo kucha kaha rahe haiM vaha saba sahI hai, parantu bhagavan! rUpasena kA kyA huA?' niHzvAsa chor3atI huI sunandA ne puuchaa| ___ 'sunandA! rUpasena bhI terI taraha asvasthatA kA vahAnA banA kara kaumudI mahotsava meM nahIM gyaa| prathama prahara vyatIta hone para ghara banda karake praphullita hotA huA vaha tere mahala meM Ane ke lie ravAnA huA, parantu karma kI vicitra gati ke kAraNa eka nirAdhAra dIvAra ke gira jAne se usake nIce daba kara vaha mara gayA aura maraNoparAnta tere garbha meM jIva ke rUpa meM utpanna huaa| tatpazcAta vaha sA~pa, kauA, haMsa evaM hirana vanA | jo hirana kA mA~sa Apa Ananda pUrvaka bhakSaNa kara rahe haiM, vaha rUpasena ke jIva kA kalevara hai|' sunandA ne hAthoM se kAna banda kara diye aura 'arere!' kaha kara vaha cillA par3I aura volI, 'bhagavana! maiM ghora pApiNI hU~ | rUpasena ne tana se pApa nahIM kiyA phira bhI usakI aisI durdazA huI, to merA kyA hogA? bhagavan! kyA kisI prakAra se merA uddhAra sambhava 'tyAga-mArga se mahA pApI kA bhI uddhAra hotA hai / jaba taka manuSya ke hAtha meM jIvana kI rassI hai, taba taka tairane ke samasta mArga haiN|' 'bhagavana! rUpasena kA jIva hirana kI yoni meM se cyava kara kahA~ utpanna huA hai? usa vicAre kA kyA kisI prakAra se uddhAra hogA? _ 'bhadre! vindhyAcala ke sugrAma gA~va ke sIma meM vaha hAthI ke rUpa meM utpanna huA hai| tere hI mu~ha se vaha pUrva ke sAta bhavoM kA vivaraNa sunegA, jisase use jAti-smaraNa jJAna hogA aura usakA moha naSTa hogA, vaha dharma prApta karegA aura devaloka meM jaayegaa|' sunandA rAjA kI ora unmukha huI aura volI, 'nAtha! Apane mujha kulaTA kA, vyabhicAriNI kA caritra suna liyA / maiM bhrapTa caritra vAlI rUpasena ke anartha kI kAraNa huuN| Apa AjJA pradAna kareM to dIkSA aGgIkAra karake maiM apanA aura jisake maiMne sAtasAta bhava naSTa kiye haiM usakA kalyANa karane kA prayAsa karU~ / ' rAjA volA, 'devI! jIva mAtra karmAdhIna hai | tU akelI kyoM? hama donoM dIkSA aGgIkAra kareM aura apanA kalyANa kareM / ' munivara 'mA ghaDivandhaM kareha' arthAt vilamba mata karo' kahakara ve gurudeva ke samakSa gye| tatpazcAt rAjA ne, rAnI ne aura aneka bhAvukoM ne dIkSA grahaNa kI / rAjA ne utkRSTa cAritra kI ArAdhanA kI aura usI bhava meM mukti prApta kii|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 kaThora tapa evaM ghora pazcAtApa se kRza vanI sAdhvI sunandA ko gurUvaryAzrI ko AjJA meM raha kara uttama cAritra kA pAlana karate-karate avadhijJAna huaa| __ eka bAra sunandA sAdhvI ne gurUvaryAzrI ko kahA, "mahArAja! Apa AjJA pradAna kareM to mere nimitta jisane sAta bhavoM taka kaSTa sahana kiye haiM usa rUpasena ke jIva hAthI ko pratibodha dene ke lie maiM jAnA cAhatI huuN| 'Arya! tU jJAnI hai / yadi usameM tujhe lAbha pratIta hotA ho to merI AjJA hI hai | koI bhI jIva ArAdhaka bane yaha to hama cAhate hI haiM / ' gurUvaryAzrI kI AjJA zirodhArya karake sAdhvI sunandA cAra anya sAdhviyoM ke sAtha sugrAma AI aura vahA~ vasati kI yAcanA karake cAturmAsa ke lie rhii| _ 'mahArAja! Apa gA~va ke vAhara kahA~ jA rahI haiM ? vRkSoM ko ukhAr3atA huA aura mArga meM jo Aye use naSTa karatA huA unmatta hAthI gA~va ke jaMgala meM hI hai | Apa upAzraya meM lauTa jAo' - isa prakAra hA~phate hue logoM ke samUha ne gA~va ke bAhara jAtI sunandA sAdhvI ko kahA, phira bhI vaha to tanika bhI ghavarAye vinA sIdhI Age bar3hI / punaH logoM ke samUha ne unheM AvAja dI, 'mahArAja! Apa Age na bar3heM | pAgala evaM unmatta hAthI jise dekhatA hai use mAra DAlatA hai|' miTTI ur3AtA huA, zAkhAeM tor3atA huA aura jo mArga meM Aye use naSTa karatA huA hAthI logoM ne dUra se dekhA to koI chappara para to koI gar3ha para car3ha kara tharathara kA~pane lgaa| dauDo, bhAgo cillAne lgaa| itane meM hAthI sAdhvI kI ora jhapaTA | logoM ne cIkha macAI, parantu sAdhvI kI ora dekhate hI usake netra mohavaza ho gaye aura vaha hAthI unake cAroM ora ghUmane lgaa| sAdhvI ne gambhIra svara meM kahA, 'rUpasaMna! samajha-samajha, mere prati tu moha kyoM kama nahIM kara rahA hai? tU rUpasena thA, phira mere garbha meM AyA, sA~pa-kauA-haMsa aura hirana kA bhava karake isa sAtave bhava meM tU hAthI huA hai / anarthadaNDa se tU kyo parezAna ho rahA hai? sneha-baMdha tor3a kara du:khoM se baca / ' hAthI asamaMjasa meM par3A / use jAtimmaraNa jJAna huaa| usake netroM meM azru chalaka AyaM / sAtoM bhava usakI dRSTi ke samakSa spaSTa dRSTigocara hue | vaha pazcAtApa karatA huA socane lagA, 'are! maiM bhUla gayA / sAta bhavoM taka moha meM DUvA rahA, mohAndha banA rahA / ye moha meM ivI, taira gaI aura mujhe bhI tArA / ' tUMDa ke dvArA namaskAra karake hAthI sAdhvo ko vandana karane lagA aura gurUvaryAzrI! merA udrAra karo' kahatA huA A~khoM
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 sunandA evaM rUpasena meM A~sU bharakara pazcAtApa karatA huA bhadra bnaa| sAdhvIjI ke guNa-gAna karate logoM ke samUha ne sAdhvI ko ghera liyA | gA~va ke rAjA bhI vahA~ aaye| hAthI sIdhA gA~va kI hastizAlA meM calA gayA / sAdhvIjI ne rAjA ko hAthI ke sAta bhavoM kA sambandha batAyA aura kahA ki 'rAjana! yaha hAthI bhavya hai, yaha chaTTha ke pAraNe chaTTha karegA aura deva-gati prApta karake apanA kalyANa kregaa|' rAjA ne hAthI ko ArAdhanA karavAI aura usane tapa karake devagati prApta kii| sAdhvI sunandA ko logoM ko 'kevala mana se kiye gaye pApa se-anarthadaNDa se jIva kaise kaise kaSTa prApta karatA hai.' - yaha samajhAte hue kevalajJAna prApta huA aura ve nirvANapada ko prApta huii| ANTAR JNAMRAdIn . .. . . . HTTTTTTA harisImA sunaMdA sAdhvI ke vacana sunakara hAthI pratibodhita huA evaM 'merA udAra karo yUM kahatA huA pazcAtApa karatA huA bhadra banA.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya, pApa, saMyoga arthAt puNyADhya rAjA kI kathA padamapura nagara meM tapana nAmaka rAjA rAjya karatA thA / rAjA jaba rAjyasabhA meM baiThA thA, tava kisI ne use samAcAra diye ki 'rAjan! dhanAvaha vyApArI eka sundara hAthI lekara Apake pAsa A rahA hai|' rAjA svAgatArtha AyA / usane vyApArI evaM hAdhI kA Adara-satkAra kiyA aura bolA, 'zreSThivara! mere bhAgya ke dvAra Apa haiM maiM Apako kisa prakAra prasanna karU~? isa para rAjA ke vinamra vyavahAra se ati prasanna hokara vyApArI ne vaha hAthI rAjA ko upahAra meM pradAna kara diyA / kRtajJatA prakaTa karate hue rAjA ne kahA - vAstava meM Apane mujhe yaha hAthI nahIM diyA balki yaha hAthI pradAna karake Apane mujhe 'rAjAdhirAja' pada pradAna kiyA hai, kyoMki usake Agamana se maiM jina rAjyoM kA adhiSThAtA banU~gA una sabameM pratApa ApakA hI ginA jaayegaa|' isa prakAra rAjA ne kRtajJatA batAte hue kahA aura apane rAjya kI AdhI sImA zreSThI ko sauMpa dI, jisase dhanAvaha zreSThI se rAjA bana gyaa| tapana rAjA ne zubha muhUrta meM vijaya-yAtrA ke lie prayANa kiyA / rAjA ne hAthI, azva, ratha, pyAdoM kA dala Adi saba sainya liyA, parantu yaha saba to zobhA mAtra thI vAstavika mahatva gajarAja kA hI thaa| hAthI hI eka ke pazcAt eka rAjya dilAtA huA Age bar3hatA gyaa| jisa kisI ne bhI sAmanA kiyA akelA hastirAja hI use camatkAra dikhA kara jhukAtA rhaa| dekhate hI dekhate tapana rAjA ne samasta rAjya apane adhIna kara liye aura senA ke * sAtha padmapura lauTa aayaa| rAjadvAra para Ate hI hAthI ne acAnaka idhara-udhara saiMDa ghumAI / eka dukAna se khaDiyA' lekara rAjadvAra meM praveza karate samaya likhA'avijJAtatrayItattvo, mithyaacmaautphullmhibhujH| hA! muDhaH zatrupoSeNa, mitraploSeNa hRSyati / / 1 / / rAjA ne zloka kA artha samajhanA cAhA parantu use samajha meM nahIM AyA ki kauna se mitroM ko maiM jalA rahA hU~, kauna se zatruoM kA maiM poSaNa kara rahA hU~? rAjya ke paNDitoM ne bhinna-bhinna prakAra se zloka ke bhinna-bhinna artha kiye parantu rAjA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya, pApa, saMyoga arthAt puNyADhya rAjA kI kathA ke mastiSka meM eka bhI artha acchI taraha nahIM baitthaa| rAjA ne AcArya bhagavan zrI AnandacaMdrasUrIzvarajI ko rAjya sabhA meM nimantrita kiyA aura zloka kA artha pUchA / - sUrIzvarajI ne kahA, 'rAjana! yaha hAthI koI sAmAnya prANI nahIM hai | yaha tujhe rAjya dilavAne nahIM AyA, parantu pUrva bhava kA terA koI mitra tujhe apane karttavya kA smaraNa karAne ke lie tere pAsa AyA ho aisA pratIta hotA hai / anyathA tujhe rAjAdhirAja banA kara aisA kyoM kahA ki - 'rAjan! tU vyartha mata phUla / deva, guru evaM sacce dharma-tattva ko samajha aura rAga-dveSa rUpI zatruoM kA poSaNa karanA vanda kara de tathA samatA Adi mitroM kI rakSA kara / ' 'mahArAja! mere mitra ne jo kahA hai usakA maiM kisa prakAra pAlana kara sakatA hU~?' rAjA ne mArga pUchate hue khaa| 'krodha, mAna, mAyA, lobha aMtarazatru hai| unakA nAza tathA samatA Adi mitroM kI saccI prApti to saMyama meM hI hai aura rAjya kA upabhoga karate hue saMyama pAlA nahIM jA sakatA / ' muni ne saccA mArga batAte hue kahA / tatpazcAt rAjA ne AcArya bhagavan zrI AnaMdacandrasUri ke pAsa saMyama aGgIkAra kiyA aura unhIM ke sAtha vihAra kiyaa| rAjA ke putra nahIM hone se maMtriyoM ne hAthI ko svarNa-kalaza diyA aura jisake Upara hAthI kalaza uMDelegA use rAjya-siMhAsana diyA jAyegA aisA nirNaya karake "mantra ke pIche siddhiyA~ calatI haiM" usI prakAra hastirAja ke pIche sava calane lge| hAthI ne gA~va chor3a diyA, jaMgala chor3a diyA aura bar3e vana meM usane praveza kiyaa| maMtrI bhI usake pIche-pIche cale / itane meM eka vRkSa ke nIce vastra or3hakara soye hue vyakti para hAthI ne kalaza uMDela diyA | maMtriyoM ne jaya-jayakAra kI dhvani karake soye hue vyakti kA rAjA ke rUpa meM abhinandana kiyA, parantu vastra haTAte hI eka lUle, paMgu, vAmana ko dekha kara maMtrI soca meM paDe ki - 'yaha kyA zAsana karegA? aura kyA hama aise paMgu rAjA ke karmacArI baneMge?' itane meM hAthI ne usa paMgu ko sUMDa se uThAyA aura apanI pITha para biThAkara padmapura kI ora lauTa claa| prajA evaM mahAmaMtrI donoM ko hAthI ke pUrva karttavya kA dhyAna hone se atyaMta Azcarya meM lIna hokara unhoMne paMgu rAjA kA svAgata kiyA aura sabhI ne usakA nAma, ThikAnA jAnane kI icchA kiye binA hI rAjAdhirAja kA pada prApta karane vAle usa paMgu ko 'puNyADhya' kaha kara sambodhita kiyaa|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 (3) 'pazu kI buddhi para to pazu ho vaha calatA hai' - yaha kaha kara dhanAvaha ne puNyADhya ke viruddha vidroha kiyA aura vaha padmapura nagara se bAhara nikala gayA | samajhadAra gine jAne vAle manuSyoM meM bhI vuddhi-bheda ho gayA aura ve kahane lage ki 'aise vyakti ko rAjA kaise mAnA jAye?' eka ke pazcAt eka isa taraha aneka vyakti dhanAvaha se jA mile| nagara khAlI hone lagA aura dhanAvaha pUrNa rAjA ho aise cihna dRSTigocara hone lage | paMgurAja puNyADhya asamaMjasa meM par3a gayA | itane meM hAthI kA mahAvata bolA, 'rAjan! vyAkula na hoN| yaha hastirAja vipatti meM se sampatti meM le AtA hai, isakI advitIya zakti hai|' itane meM hAthI ne paMgurAja puNyADhya ko pITha para biThAyA aura kucha vizvasta sainikoM ke sAtha dhanAvaha kI senA meM praviSTa ho gyaa| sAgara kI lahareM Upara ghira AtI haiM usI prakAra 'mAro mAro' karatI huI senA ne hAthI ko cAroM ora se ghera liyaa| koI kahane lagA ki aise vyakti ko kahIM rAjya diyA jAtA hai?' to koI kahane lagA, vicAre isakA kyA doSa hai? doSa to sava hAthI kA hai ki vaha aise vyakti ko le AyA / ' to koI catura vyakti kahane lagA ki 'hama kucha bhI kaheM parantu yaha hAthI daivI hai, yaha use le AyA hai to avazya usakI rakSA kregaa|' i VUPN 8 S Main. VIVUL KUWR .10 ALAN . rimopAsA lakSaNopeta hAthI paMgu ko uThA apanI pITha para biThA kara nagara kI ora claa|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya, pApa, saMyoga arthAt puNyADhya rAjA kI kathA dRSTi bhI na pahu~ca sake vahA~ taka phailI huI zatru kI senA ke madhya ghire hue paMgurAja paNyADhya tanika udAsIna hone lge| itane meM kisI daivI AvAja ne kahA, 'paMgurAja! cintA mata karanA, vijaya terI hai; jo Aye use lekara phaiMkatA jaa|' itane meM acAnaka havA se ur3atA huA eka tinakA puNyADhya ke hAtha meM AyA aura use phaiMkane para baha vajra bana kara dhanAvaha ke mastaka para ma~DarAne lgaa| dhanAvaha kA~pa uThA, aura senA bhI kA~pa utthii| sabhI loga hastirAja ke samakSa Akara mu~ha meM tinakA lekara khar3e rahe aura zaraNa meM Akara 'puNyADhya rAjAdhirAja kI jaya' ke ghoSa ke sAtha sabane nagara meM praveza kiyaa| logoM ne kahA ki, "jisakA puNya pravala hai, usakA bAla bhI dA~kA kauna kara sakatA hai?' deza-deza meM ye samAcAra pahu~ce aura jo rAjA paMgurAjA ko cheDanA cAhate the ve saba ThaNDe par3a gaye aura eka ke pazcAt eka paMgurAja puNyADhya ke caraNoM meM gira kara, usake sAmane bheMTa dhara kara usake adhInastha rAjA bana gye| eka dina paMgurAja puNyADhya rAja-sabhA meM baiThe hue the| itane meM vanapAla ne Akara samAcAra diye ki tapana rAjarpi kA udyAna meM Agamana huA hai| rAjA puNyADhya hAthI ke sAtha unakI dezanA zravaNa karane ke lie gayA / rAjA evaM prajA ne sira hilA-hilA kara dezanA rUpI amRta paryApta pramANa meM apane antara meM utaaraa| dezanA pUrNa hone para puNyADhya rAjA ne rAjarSi bhagavan ko pUchA, 'bhagavan! rAjya, samRddhi, Arogya, jJAna Adi saba puNya se prApta hote haiM, to maiMne pUrva bhava meM aisA kyA puNya kiyA thA ki mujhe aisI rAjya-Rddhi prApta huI aura sAtha hI sAtha maiMne aisA kauna sA pApa kiyA ki maiM paMgu banA?' rAjarSi ne kahA, 'tumane pUrvabhava meM apAra puNya upArjana kiyA hai, jisase tumheM itanI Rddhi prApta huI hai| phira bhI usa puNya ke sAtha pApa bhI kiyA hai jisake kAraNa paMgu vane ho|' _ 'bhagavan! eka sAtha do kaise ho sakate haiM? puNya ho to pApa kaise hogA? aura pApa ho to puNya kaise hogA?' rAjA ne Azcarya se puuchaa| muni ne puNya-pApa kI ekatA kA samAdhAna karate hue kahA, 'rAjan! mana ke pariNAma aneka prakAra ke hote haiN| kiye gaye uttama kAryoM ko bhI mana kI vikalpanA kSaNa bhara meM miTTI meM milA detI hai| aisA saba tumhAre pUrva bhava ke jIvana meM huA hai|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 sacitra jaina kathAsAgara bhAga 1 1 (5) pUrva bhava meM lakSmIpura nagara meM rAma, vAmana aura saMgrAma nAmaka tIna mitra the / sAdhu puruSa ke mana, vacana aura kAyA meM ekatA hotI hai usI prakAra ve tInoM ekatA vAle the| sabakI Ayu samAna thI, jAti samAna aura rahana-sahana bhI samAna thA / lagabhaga caudaha varSa kI Ayu meM ve tInoM udyAna meM gaye aura vahA~ unhoMne eka muni ko dhyAnastha dekhA / tInoM ne bhAvapUrvaka unako vandana kiyA, parantu vandana karate samaya vAmana kI pITha para jala kI eka bU~da girI / jaba usa vAmana ne Upara dekhA to muni kI A~kha meM kA~TA dikhAI diyaa| A~kha meM pIr3A hote hue bhI muni avicalita dikhAI diye / vAmana ne mitroM ko kahA, 'munivara kI A~kha meM kA~TA hai use nikAlanA cAhiye, parantu maiM choTe kada vAlA use kaise nikAlU~ ?" rAma ne kahA, 'kA~TA nikAlanA ho to maiM ghor3A banatA huuN| tU mujha para car3ha kara suvidhApUrvaka kA~TA nikAla le / tU apane choTe kada kA pazcAtApa kyoM karatA hai? merI pITha para car3hakara tU U~cA ho jaa|' itane meM saMgrAma volA ki, 'Upara car3hane meM tujhe sahAre kI AvazyakatA par3e to mere hAtha kA sahArA lenA, ghavarAtA kyoM hai ? turanta rAma nIce jhukA aura vAmana saMgrAma ke hAtha kA sahArA lekara usa para car3ha gayA aura kA~TA khIMca nikAlA, parantu muni kI deha malina hone ke kAraNa usane mu~ha hari somapurA rAma nIce jhukA aura vAmana saMgrAma kA sahArA lekara usa para car3ha gayA aura kAMTA khIMca nikAlA /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya, pApa, saMyoga arthAt puNyADhya rAjA kI kathA vigADA aura aMga saMkucita kara liye / tatpazcAt tInoM mitra harSita hote hue nagara kI ora lauTa caleM / usa samaya vAmana ne kahA, 'paropakAra jaisI vastu hamArI kSatriya jAti ke atirikta dUsaroM meM nahIM hai / hamane muni ke A~kha meM kA~TA dekhA to turanta ruka gaye aura kA~TA nikAla diyA / yahA~ hokara aneka vyakti nikalate rahate haiM, parantu kisI ko koI cintA hai? sacamuca, hamAre isa kAma kA hameM bahuta phala milegaa|' ha~sate ha~sate rAma ne kahA, 'phala to milanA hogA tava milegaa| mujhe to abhI turanta catuppada (ghoDA) bananA par3A / ' saMgrAma bolA, 'mitra! aisA nahIM volanA cAhiye / ha~sate-ha~sate aisA bolane se puNya samApta ho jAte haiM / kA~TA nikAlA usake phala se to niSkaMTaka rAjya prApta hogaa|' vAmana ne kahA, ' aisI kyA bAta karatA hai? muni kI paricaryA kA phala to apAra hotA hai|' rAjan! ve tInoM mitra apanA jIvana pUrNa karake cala base / vAmana tU hai, rAma banA haritarAja aura saMgrAma maiM hU~ / muni kI paricaryA se maiMne va saMgrAma ne pUrva bhAva meM niSkaMTaka rAjya prApti kA saMkalpa kiyA thA, va jisake kAraNa mujhe niSkaMTaka rAjya prApta huaa| 'mujhe to abhI catuSpada bananA par3A' - yaha kahane ke kAraNa rAma mara kara hAthI banA, use jAti ramaraNa jJAna huA aura vaha mujhe prativodha dene ke lie mere rAjya-dvAra para AyA aura maiMne dIkSA agIkAra kii| muni ne kahA, 'rAjan! tU puNyADhya vanA yaha pUrva bhava kI paricaryA kA phala hai, parantu tu jo avanti ke suvAhu rAjA ke bhava meM chatradhara kinnara ke ghara nIca kula meM utpanna huA vaha pUrva ke kSatriyatva kA abhimAna kiyA thA usakA pratApa thaa| tU vAmana kyoM huA vaha suna / kinara chatradhara ke ghara para terA nAma zrIdatta rakhA gayA thA / terA sundara rUpa aura kAnti dekha kara suvAhu rAjA ke kisI ne kAna bhara diye ki 'aise lakSaNoM vAlA rAjA hotA hai|' rAjA ko rAjya jAne kA bhaya lgaa| usane zrIdatta kA vadha karAne kA SaDayantra racA, parantu tujhe usakA patA lagate hI tU jaMgala meM calA gyaa| jaMgala meM pUrva bhava meM muni ke kA~TA nikAlate samaya unake maila se jo saMkoca kiyA thA usa pApa kA udaya huA aura tU saMkoca phala khAkara soyA jisase terI deha saMkucita ho gii| rAjan! eka hAtha denA hai aura dUsare hAtha se lenA hai / kiyA huA karma bhoganA hI pdd'egaa| tune puNya evaM pApa eka sAtha upArjita kiye, jisase tujhe rAjaRddhi rUpa sukha aura vAmana rUpa rUpI duHkha eka sAtha prApta hue|'
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 'bhagavana! maiM paMgu kyA dIkSita nahIM ho sakatA?' zoka karate hue rAjA ne kahA / 'rAjan! terA paMgupana bhI miTegA aura vaha miTate hI tU isI bhava meM mukti-pada prApta kregaa|' yaha sunakara rAjA atyanta prasanna huA aura usane tathA hAthI ne zrAvaka dharma svIkAra kiyA / munivara ne pavana vega kI taraha aprativaddha vihAra kiyA aura paMgu-rAjA puNyADhya nagara meM aayaa| samaya vyatIta hone para hAthI asvastha huA | usakI haDDiyA~ TUTane lagI / usane annajala kA parityAga kiyaa| rAjA ne Akula vyAkula hokara aneka upacAra kiye parantu eka bhI kAragara siddha nahIM huaa| hastirAjA ne rAjA ko saMketa se vatAyA, 'mitra! zoka mata kara / jisakA nAma hai, usakA nAza avazyaM bhAvI hai| ataH ava tu upavana meM cala, kyoMki hAthI kI mRtyu gA~va ke bhItara ho usa gA~va kI kuzalatA nhiiN| hAthI apane Apa upavana meM AyA, nIce baiThA / usakI A~kheM patharAtI dekha rAjA ne kahA, 'he bandhu! dhairya rakha, samasta jIvoM ke prati samatA rakha, pApa kA prAyazcita kara / arihanta paramAtmA kI zaraNa ho, sidra kI zaraNa ho, sAdhu bhagavaMta kI zaraNa ho aura bhagavAna kA dharma tujhe zaraNa rUpa ho / ' rAjA ke zabda suna kara hAthI ne antima sA~sa chodd'aa| rAjA dhairya khokara cIkha-cIkha kara ro par3A / maMtrIgaNa ne AzvAsana diyA parantu usakI dRSTi se kisI prakAra se hastirAja ojhala nahIM huaa| rAtri kA samaya ho gayA / rAjA idhara-udhara karavaTeM badalatA aura hAthI ke guNoM ko smaraNa karatA leTA huA thA ki hAthI usake sAmane dikhAI diyaa| rAjA turanta baiTha gayA aura mana meM socane lagA 'hAthI to mara gayA aura maiM use dekha rahA hU~, yaha kyA?' vaha aise bhrama meM par3a gyaa| itane meM hAthI ne kahA, 'rAjan! merI mRtyu ho gaI yaha satya hai / mRtyu ke samaya mere adhyabasAyoM meM parivartana ho gayA thaa| vaidyoM para mujhe krodha AyA thA, maiM kucha ThIka ho jAU~ to rAjya ke harAma ke paise khAne vAle vaidyoM ko kucala dU~, usa vicAra meM maiM Aga babUlA ho rahA thaa| usa samaya tUne mujhe ArAdhanA ke mArga para sanmukha karake merI citta-vRtti parivartita kara dI / maiM arihanta paramAtmA kI zaraNa meM tanmaya ho gayA aura devagati meM gyaa| terA upakAra smaraNa karake maiM hAthI kA rUpadhara kara tere pAsa AyA hU~ / ' 'rAjan! tU jharokhe meM hai| kyA jharokhe meM hAthI A sakatA hai ? maiM deva hU~, hAthI nhiiN|'
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya, pApa, saMyoga arthAt puNyADhya rAjA kI kathA puNyADhya! le yaha kalpavRkSa kA phala ! use tU khA le aura apanI deha kI saMkucitatA dUra krle| puNyADhya ne kahA, haritarAja se tuma deva bane ho / ava pazu-sulabha moha pradarzita mata kro| isa samaya rAtri hai aura rAtri-bhojana zrAvaka ke lie varjita hotA hai|' hastideva bolA, 'rAjana! dhanya hai tere dRr3ha vrata ko / tu dina ke samaya phala kA upabhoga karanA aura apanI saMkucitatA miTAnA / ' prAtaHkAla huA, aruNodaya huaa| navakArazI kA samaya hone para rAjA ne deva guru ke smaraNa, cintana, arcana ke pazcAt usa phala ko khAyA aura kaMcanavarNI deha prApta kii| samaya vyatIta hone para jisa sthAna para hAthI kI mRtyu huI thI usa sthAna para rAjA eka vAra gayA / rAjA ko hAthI, usake upakAra Adi kA smaraNa huA, vairAgya-bhAvanA jAgrata huii| usane usakI mRtyu ke sthAna para eka jinAlaya kA nirmANa karAyA aura usake darzana karate samaya bhAvollAsa se kevalajJAna tathA siddhigati donoM turanta prApta kiye | pApa se paMgu aura puNya se rAjAdhirAja banA jA sakatA hai, usakA janatA ke samakSa udAharaNa prastuta kara, Atma kalyANa kiyA / (vAsupUjya caritra se)
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) svAdhyAya-zravaNa arthAt avantisukumAla kA vRttAnta ujjayinI nagarI eka prAcIna nagarI hai| isa nagarI meM jIvita svAmI kI pratimA hone ke kAraNa bar3e-bar3e AcArya yahA~ darzanArtha Ate the| isa kAraNa se hI Arya suhastisUri mahArAja bhI 500 ziSyoM ke sAtha yahA~ padhAre aura seThAnI bhadrA ke makAna meM vasati kI yAcanA karake rahe / bhadrA seThAnI kA makAna sAtamaMjilA thA | unake ikalautA putra thA / vaha atyanta lADalA thA aura puSpoM kI paMkhuDiyoM se mAno usakI deha nirmita huI ho upa prakAra atyanta sukomala thaa| ataH sabhI use avantisukumAla ke nAma se pahacAnate the / yaha bAlaka choTA thA taba se vaha ekAkI evaM vicAroM meM yogA rahatA thA / ataH yuvA hone para kadAcit vaha saMnyAsI athavA sAdhu na ho jAye usa bhaya se bhadrA mAtA ne vattIsa kanyAoM ke sAtha usakA vivAha kara diyaa| avantisukumAla apanI patniyoM ke sAtha sAtavI maMjila para nivAsa karatA thA / usakI dRSTi evaM sRSTi meM striyA~ tathA vilAsa thA / mAtA ghara kA saba kAma-kAja dekhatI aura putra ko tanika bhI parizrama na par3e usakA dhyAna rakhakara use kisI bhI vyavAthA athavA vyavahAra se dUra rakhatI aura putra prasanna hai athavA nahIM, usakA hI sadA dhyAna rkhtii| eka dina rAtri ke prathama prahara meM avantisukumAla jharokhe meM baiThA huA thA / usakI dRSTi ke samakSa Amoda-pramoda kA vAtAvaraNa thaa| vattIsa patniyA~ evaM parivAra-jana pratikSaNa usakI sevA meM tatpara the / phira bhI Aja vaha nitya ke isa kArya se kucha ukatAyA huA thaa| AkAza meM udita tAroM aura dUra-dUra sthita sthira jaMgaloM ko dekhakara usake mana meM aneka vicAra utpanna hote aura punaH lupta ho jAte / usa samaya use dUra se koI AvAja sunAI dI / dhvani manda thI parantu uccAraNa spaSTa hone se ve zabda usake kAnoM meM par3ate hI hRdaya meM utara gaye aura vaha vyAkula ho uThA / samaya hone para usakI patniyA~ gaharI nIMda meM so giiN| 51 sA gii| avantisukumAla kI samasta indriyA~ nizcepTa ho gaIM thIM parantu kAna evaM mana AvAja kI dizA meM sthira the| kucha samaya pazcAt AvAja zAnta ho gaI parantu avantisukumAla
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya-zravaNa arthAt avantisukumAla kA vRttAnta 47 kA hRdaya zAnta nahIM huaa| vaha uThA aura kisI ko binA jagAye nIce AyA / itane meM nIce kI maMjila para soI huI bhadrA mAtA jaga gaI aura pUchA, 'kauna ?" avantisukumAlA ne kahA, 'mAtA! yaha to maiM hU~ / ' AvAja pahacAna lI aura bhadrA mAtA ne khar3I hokara kahA, 'putra! kyA svAsthya ThIka nahIM hai ?' 'svAsthya to ThIka hai, parantu mAtA ! hamAre makAna ke sAmane yaha kauna gA rahA hai ? ' 'putra ! vahA~ Arya suhastisUri mahArAja Thahare hue haiM aura ve athavA unake ziSya svAdhyAya karate hoMge / AcAryazrI mahAn vidvAn evaM pUrNa tapasvI haiN| maiMne jAna-vujha kara hI tujhe yaha bAta nahIM batAI / jA, sojA avantisukumAla Upara gayA, zayyA para karavaTeM badalatA rahA parantu usa dhvani kI paMktiyA~ usake antara meM rama rahI thIM aura paMktiyoM ke pratyeka pada kA smaraNa karate hue usake samakSa nalinI- gulma vimAna khar3A ho gayA aura deva bhava sunA / vicAra dhArA badalane kA usane atyanta prayatna kiyA parantu kisI bhI taraha vicAradhArA meM parivartana nahIM huA / kahA~ nalinIgulma aura kahA~ yaha vaibhava ! cAhe saMsAra mujhe mahAn aizvaryazAlI evaM bhAgyazAlI mAne parantu deva Rddhi ke sAmane to yaha sava tuccha hai / isa tuccha vaibhava, tuccha jIvana kAla evaM tuccha deha meM maiM samajha kara bhI kava taka par3A rahU~gA? avantisukumAla manda manda kadamoM se punaH nIce utraa| sava kucha sunasAna thA / vaha sIdhA AcAryazrI Thahare the, usa dvAra para AyA / sAmane gurudeva baiThe hue the| vahA~ jAkara ""bhagavan! kaha kara usane vandana kiyA / 'kauna ?' 'maiM avantisukumAla / ' 'bhadra! itanI dera rAtri meM kaise AnA huA ?' 'mahArAja ! abhI abhI yahA~ kucha gAyA jA rahA thA, vaha kyA Apane acchI taraha dekhA hai ?' AcArya samajha gaye ki abhI maiM nalinIgulma vimAna kA svAdhyAya kara rahA thA usa sambandha meM hI yaha prazna pUchanA cAhatA hai| guru ne kahA, ''bhadra! hamAre lie to zAstra hI cakSu haiM aura jahA~ carma cakSu na pahu~ceM vaisI agama-nigama vastu hama unake dvArA jAnate haiN| zAstroM meM jisa prakAra nalinIgulma vimAna kA varNana hai usa prakAra kA hama svAdhyAya kara rahe the / ' 'mahArAja ! yaha zAstra - vacana maiMne usI rUpa meM anubhava kiyA pratIta hotA hai, aura
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 jaba se maiMne yaha gIta sunA hai taba se merA citta zAnta nahIM ho rahA hai / bhagavan! maiM kyA karU~ jisase maiM usa nalinIgulpa meM jAU~?' ___ 'bhadra! vaha to devaloka hai aura usake lie to yaha deha athavA jIvana kucha bhI kAma nahIM aataa| usake lie tapa, vrata, saMyama sava kucha karanA par3atA hai|' 'bhagavan! maiM saba karane ke lie tatpara hU~, parantu kyA vaha mujhe prApta ho jAyegA?' 'tapa se kucha bhI asAdhya nahIM hai|' 'bhagavana! to mujhe dIkSita kareM aura tapa pradAna kreN|' 'bhadra! terI mAtA kI anumati ke binA dIkSA nahIM dI jA sktii|' 'bhagavan! maiM palabhara bhI nahIM raha sakatA aura mujhe rokA gayA to maiM jIvita nahIM raha skuuNgaa| ye vaibhava, yuvAvasthA evaM rAga-raMga kitane apUrNa evaM anizcita haiN| mujhe to kisI ne piMjare meM DAla rakhA ho aisA pratIta hotA hai / maiM usameM se bAhara nikalane ke lie tarasa rahA huuN|' prAtaH huA / bhadrA mAtA sava samajha gii| unake netroM meM A~sU the aura ve kaha rahI thI ki 'putra! ye battIsa striyA~, yaha havelI, yaha vaibhava, yaha saba kisake liye?' / 'mAtA! ye bhI mere lie raheMge athavA nahIM, isakA mujhe thor3e hI bharosA hai?' / 'putra! tU saMyama kI bAta kara rahA hai parantu tere dA~ta moma ke haiM aura saMyama lohe ke cane haiM, kyA tujhe yaha patA hai?' Y NAL UPITERSams risAmarA putra! taM saMyama kI bAta kara rahA hai magara tere dAMta moma ke haiM aura saMyama lohe ke cane hai, kyA tujhe patA hai?
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdhyAya-zravaNa arthAt avantisukumAla kA vRttAnta 49 'mAtA! cane yadi cavAyeM nahIM jA sakeMge to moma meM samAviSTa to ho jAyeMge na ? mAtA! puSpoM kA kIr3A puSpoM ko pahacAnane ke pazcAt viSTA meM kaise rahegA ? mujhe ye striyA~ narakAgAra pratIta hotI haiM, yaha vaibhava vAdaloM ke chA~vasA pratIta hotA hai aura yaha Rddhi bijalI kI camaka sI pratIta hotI haiN| mAtA ! putra ke zubha sthAna para jAne meM antarAya mata r3Ala / ' 'putra ! tU pAgala ho gayA hai| terI sukomala deha yaha saba sahana nahIM kara skegii|' 'mAtA ! sahana nahIM karegI to maiM anazana kara lU~gA / ' avantisukumAla ne patniyoM ko, mAtA ko aura ghara ko chor3a diyA; svayaM ne munivepa dhAraNa kiyA aura guru ke samIpa jAkara nivadena kiyA, 'mahArAja ! mujhe dIkSita kareM / ' guru ne use dIkSita kara diyA aura vRddha sAdhu ko sauMpa diyA / avantisukumAla muni ne guru ko nivedana kiyA, 'bhagavan! merI icchA anazana karane kI hai| Apa AjJA pradAna kareM to tanika bhI vilamba kiye binA sva-kalyANa karU~ / ' guru kI AjJA prApta karake avantisukumAla muni anazana karake smazAna me kAyotsarga dhyAna meM rahe / smazAna meM siyAroM kI dhvani cAroM ora kAna bahare karatI thI, parantu muni ke kAnoM meM to usI nalinIgulma kI paMktiyA~ gUMja rahIM thI / bhale bhale ko bihvala karane vAle hAr3a piMjara sAmane par3e the, phira bhI avantisukumAla kA citta to zubha dhyAna meM nizcala thA / ThIka eka prahara rAtri vyatIta hone para vahA~ eka bhUkhI siyAranI baccoM ke sAtha AI aura pA~va kATane lgii| eka prahara taka pA~va ko kATatI rhii| tatpazcAt jA~gha, peTa Adi rAva usane kATa khAye parantu muni to dhyAna meM nizcala rahe aura dhyAna-dazA meM hI ve svargavAsI ho gye| prAtaHkAla huaa| bhadrAmAtA evaM patniyAM avantisukumAla muni ke darzanArtha smazAna meM gaI, parantu unheM vahA~ na dekha kara guru se puuchaa| guru ne rAtri kA samasta vRttAnta sunAyA aura kahA ki tumhArA putra nalinIgulma meM se AyA thA aura vahIM calA gayA / karuNa krandana karatI patniyoM aura mAtA ne usake kalevara (zava) ko A~suoM se bhigo diyA / usakI Urdhva - kriyA kSiprA nadI ke taTa para kii| eka patnI jo garbhavatI thI usake atirikta savane dIkSA aGgIkAra kI / avantisukumAla kI usa patnI ko putra huaa| usane pitA kI smRti meM kSiprA nadI ke taTa para U~ce mahAmandira kA nirmANa karAyA aura Aja bhI vaha khar3A huA munisvAdhyAya ke zravaNa se Atma-kalyANa karane vAle avantisukumAla kI smRti karA rahA haiM / (zrAddhadinakRtya se )
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) saccI mAtA arthAt muni araNika kI kathA (1) tagarA nagarI ke vyavahArI datta evaM usakI patnI bhadrA ke arhantraka-araNika nAmaka ikalautA putra thaa| datta evaM bhadrA ne eka vAra arihanta paramAtmA kI vANI sunI aura una donoM ko vairAgya utpanna ho gyaa| ve donoM saMsAra chor3ane ke liye taiyAra the, parantu bAlaka araNika kA kyA kiyA jAye, yaha vicAra unheM vyAkula kara rahA thA / kabhI to ve dhana-sampatti sahita putra ko kisI ko sauMpa kara dIkSA grahaNa karane kA vicAra karate to kabhI usakA thor3A var3A hone ke pazcAta dIkSA aMgIkAra karane ke vicAra para aate| billI ko yadi dRddha sauMpa deM to kitane samaya taka surakSita rahegA? usa prakAra dhanasampatti sahita choTA vAlaka sauMpe to samhAlane vAlA vyakti vAlaka ko samhAlegA athavA sampatti para adhikAra karegA, usa Azaya se sauMpane kA vicAra manda ho jaataa| sAtha hI sAtha yaha vicAra bhI karate ki pratyeka mAnava bhAgya sAtha lekara AtA hai| usake bhAgya meM sampatti hogI to rahegI aura jAnI hogI to jaayegii| mAtA-pitA saMsAra meM hoM to bhI anta taka ce thor3e hI vAlaka ko samhAla sakate haiM? hama saMsAra meM kyoM ruke raha? hameM AyuSya kA bharosA thor3e hI hai ki putra var3A (vayAka) hogA taba taka jIvita raheMge? isa prakAra ulaTe-sIdhe vicAra karane ke pazcAt ve donoM eka hI vicAra para Aye ki hama dokSA grahaNa kara leM aura bAlaka bhI dIkSA grahaNa kare, jisase usakI ora dhyAna jAne se hamAre saMyama meM bhI kheda nahIM hogaa| datta, arhanaka evaM bhadrA tInoM ne dIkSA aGgIkAra kI / bhadrA sAdhviyA ke sAtha vicarane lagI aura datta tathA arhannaka suvihita AcArya ke samudAya ke sAtha zramaNatva meM jIvana vyatIta karane lge| aNika sAdhu bana gayA phira bhI use pitA muni kI zItala chAyA meM kucha bhI kaThinAI nahIM pratIta huI / itta muni ne gaMyama prahaNa kiyA, parantu putra ke prati rAga hone ke kAraNa
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ saccI mAtA arthAt muni araNika kI kathA usakI dekhabhAla se unakA citta haTA nahIM / araNika ko tanika bhI kaSTa na ho usakA ve atyadhika dhyAna rakhate / sardI-garmI saba meM vaha kahIM duHkhI na ho usakA ve dhyAna rakhate aura gocarI Adi sava karane ke kArya ve kara dete / sAdhI sAdhu yadi kahate ki vAla sAdhu ko bhikSA lene kyoM nahIM bhejate? to ve kahate ki 'bahuta samaya hai, sIla jaayegaa|' samaya jAne para grISma Rtu meM datta muni kAladharma ko prApta ho gye| gocarI lAne kA bojha araNika ke sira AyA | do cAra dina to sAthI sAdhu gocarI le Aye, parantu phira araNika ko anivArya rUpa se gocarI (bhikSA) ke lie nikalanA pdd'aa| ThIka madhyAhna kA samaya thA | dharAtala tave sA tapa rahA thA / naMge paira, naMge rikha, yuvAvasthA meM praviSTa hotA rUpa kA ambAra yuvaka araNika muni pAtroM kI jholI lekara anya sAdhuoM ke sAtha bhikSArtha nikalA | bhikSA kaise mA~ganI aura kisa prakAra prApta hogI. ina saba vicAroM meM ulajhatA huA vaha apane Azraya-sthala ke bAhara nikalA, parantu aMgAre barasAne vAlI grISma Rtu ne use kadama kadama para rUkane ke lie vivaza kara diyaa| sAthI sAdhu to dhUpa ke abhyarata hone ke kAraNa zIghratA se Age nikala gaye ! aNika akelA par3a gyaa| thoDe dhUpa meM to thor3e chappara kI chAyA meM calakara araNika Age bar3hA / itane meM usakA galA sUkhane lagA, pA~va jalane lage aura sira tapane lagA | usa samaya usane sAmane eka RAMIN hara somapurA dhupa se abhyasta sAdhI sAdhu Age nikala gae. jabaki araNika akelA par3a gayA.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathApsAgara bhAga - 1 havelI ke nIce chAyA dekhI / zIghratA se cala kara araNika chajje ke nIce Akara khar3A ho gyaa| isa samaya araNika ke antara meM aneka vicAra uThe / pitA sira-chatra kahalAte haiM usakA vAstavika dhyAna tathA saMsAra meM jIvana-naukA calAnA kitanA kaThina hai - isa sabakA use anubhava hone lgaa| jyoM-jyoM samaya vyatIta ho rahA thA, tvoM tyoM dhUpa bar3ha rahI thI, bhUmi atyanta tapa rahI thii| araNika Age bar3hane kI icchA karatA parantu dhUpa kI garmI usake pA~voM ko Age bar3hane nahIM detii| itane meM eka dAsI AI aura kahane lagI, 'mahArAja! bhItara aaiye|' araNika ne samajhA ki kisI zrAvaka kA ghara hogA, bhikSA ke lie bulA rahI hai| araNika bhavana meM praviSTa huaa| bhavana svAminI jisakA pati paradeza gayA huA thA, vaha yuvA strI hAtha jor3a kara sAmane khar3I rahI aura muni usake bhavana meM nahIM, parantu mAno usake antar meM praviSTa hue hoM aisA mAna kara kahane lagI, 'Apako kisI vastu kI AvazyakatA hai?' muni ne nIce dRSTi kiye hue kahA, 'maiM bhikSArtha nikalA huuN|' svAminI ne dAsI ko saMketa karake uttama laDDU ma~gavAye aura sAdhu ke pAtra meM DAla diye| 'mahArAja! dhUpa atyanta pracaNDa hai| Apa upAzraya meM kahA~ jAyeMge? nikaTavartI kakSa meM baiTha kara gocarI kara lo / yahA~ sthAna kA abhAva nahIM hai|' dhUpa se taMga hue muni bhAminI ke ghara ke eka kone meM baiTha kara gocarI karane kA vicAra kara ho rahe the ki vaha bolI, 'mahArAja! isa alpa Ayu meM Apane saMbama kyoM aGgIkAra kiyA? dhUpa, ThaNDa, ghara-ghara bhaTakanA, malina baMpa, kyA yaha saba sukha hai? sukha cAhiye? vaha saba yahA~ prApta hogA aura itane samaya taka dIkSA (saMyama vrata) kA pAlana kiyA usakA phala yahA~ mere sAtha raha kara bhogI / dekho yaha ghara, vaha Rddhi, yaha parivAra, maiM aura sarvasva ApakA hai| phira bhI ApakA citta saMyama meM hI ramaNa karatA ho to bhogoM kA upabhoga karake phira bhale hI saMyama-patha para agrasara ho jaanaa| yaha yuvAvasthA, yaha rUpa-lAvaNya, sava kyoM asamaya meM naSTa karate ho?' bhAminI kI koyala kI kuhuka tulya vANI evaM usake hAva-bhAvoM ne araNika kA citta kSubdha kara diyA aura ve usameM ulajha gaye / ghaDI para ghaDI vItatI gayI parantu araNika upAzraya meM nahIM AyA / sAdhuoM ne sthAnasthAna para khoja kI to bhI araNika muni kA patA na lgaa|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ saccI mAtA arthAt muni araNika kI kathA 53 araNika bhikSArtha gaye the, parantu lauTakara nahIM Aye ye samAcAra anta meM araNika - muni kI mAtA bhadrA sAdhvI ko mile / ikalaute putra ko lADa-pyAra se pAla-posa kara baDA karake virakta antaHkaraNa se dIkSita bhadrA ne 'kisakA putra aura kisa kA bhAI ?" yaha saba bahuta socA, phira bhI citta ThikAne nahIM rahA / usane sthAna-sthAna para pUcha-tAcha kii| kisI ne batAyA 'muni yahA~ hokara nikale the, parantu kahA~ gaye yaha mAlUma nahIM hai', kisI ne kahA, 'dhUpa se jalate, pyAsa se tar3apate maiMne unheM khar3e dekhA thA parantu phira Age bar3ha kara ve kisa mArga se gaye usakA patA nahIM hai / ' sAdhvI upAzraya meM AI / usake sAmane pUrva ke citra khar3e ho gaye / 'putra ke tathA hamAre sukha ke lie dIkSA grahaNa kii| putra ko kyA saMyama kaThora lagA hogA ? kyA vaha dIkSA chor3a kara calA gayA hogA? nahIM, nahIM, khAnadAna kula kA merA putra kyA dIkSA choDegA ? yaha kaise ho sakatA hai? saMsAra se aparicita use kyA kisI bhAminI ne phusalAyA hogA ? he araNika ! tUne kula kalaMkita kiyA aura dIkSA choDI / hamAre dvArA soce hue terI AtmA ke uddhAra ke bajAya tUne svayaM ko patana ke mArga para mor3a diyA ?" araNika ke adhaHpatana meM dopI maiM hU~ athavA araNika ? vaha to vicArA bAlaka thA / maiMne usake hRdaya kI parIkSA nahIM kI, usakI yuvAvasthA kA vicAra nahIM kiyA / mAtA hokara maiMne putra ko saMyama - vighAtaka banA kara bhavo bhava bhttkaayaa| usakA kyA hogA ? saMsAra meM vaha kitane bhava saMyama - virAdhaka banakara nikalegA? aura maiM bhI kyA saMyamavirAdhaka nahIM hU~ ? araNika ! araNika ! tUne yaha kyA kiyA ?' isa vicAra meM bhadrA sAdhvI dhIre dhIre hoza kho baitthii| galI-galI, bAjAra meM aura caurAhoM para 'o araNika! o araNika! pukAratI huI bhadrA sAdhvI ghUmatI haiM / bAlakoM aura logoM ke samUha unake pIche calate haiM / mArga meM jo milatA hai use ve pUchatI haiM- 'bhAI, kisI ne dekhA hai merA araNiyA ? yuvaka, choTA, sundara sAdhu araNika thA, kyA use tumane dekhA hai ?' koI ha~satA hai to koI dUra haTa hai jAtA gA~va meM koI sAdhvI ko dekha kara saMsAra kI vicitratA, to koI 'mAtA-pitA soce samajhe binA choTe bAlakoM ko dIkSA deM to aura kyA hogA' aisI dharma-nindA karate haiM, parantu sAdhvI to 'o araNika! o araNika !' kahatI huI cillAtI haiM / vaha pratyeka ghara kI khir3akiyoM, jharokhoM evaM kakSoM kI ora dRSTi DAlatI haiM aura yadi araNika jaisI AkRti dikhAI de to daur3a kara jAkara dekhatI hai aura jaba vaha araNika nahIM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 nikalatA to mana masosa kara pachAr3eM khAtI hai| eka vAra araNika evaM bhAminI jharokhe meM Ananda se baiMThe the, tava logoM ke samUhoM ke sAtha 'araNika! araNika!' karatI huI sAdhvI ko araNika ne dekhA / usakI A~kha sthira hone para aura pala bhara meM zoka-magna hone para bhAminI ne use kahA, 'calo bhItara, isameM kyA dekhanA hai?' araNika kI dRSTi sthira ho gaI mAtA ko pahacAnate hI vaha turanta sIDhiyoM se nIce utara gayA | bhAminI usake pIche daur3I, 'kahA~ jA rahe ho? kahA~ jA rahe ho?' kahatI rahI aura araNika naMge paira, naMge sira samUha ke madhya cillAtI huI, logoM kI dRSTi meM pAgala ginI jAne vAlI sAdhvI ke caraNoM meM jA girA aura kahane lagA, ye rahA mAtA! maiM tumhAre kula ko kalaMkita karane vAlA, kula ko lajjita karane vAlA, saMyama-bhraSTa hone vAlA pApI araNika!' 'putra! yaha tUne kyA kiyA?' 'pUjya Arya! maiMne kucha nahIM kiyA, pApI viSaya-vAsanA ne mujhe bhraSTa kiyA hai / vAsanA se merA bhAna lupta ho gayA, kula kI maryAdA bhUlA dI aura maiM andhA vana gayA / tumhAre sAmane khar3e rahane meM bhI mujhe lajjA A rahI hai|' 'vatsa! cAritra-bhraSTa honA tere lie ucita nahIM hai|' vaha cAritra jo ziva-sukha kA sAra hai| tU upAzraya meM cala aura punaH saMyama prahaNa VEOS AM RE harisImApurA ye rahA mAtA! maiM tumhAre kula ko kalaMkita karane vAlA, kula ko lajjita karane vAlA saMyama bhraSTa hone vAlA pApI araNika!
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ saccI mAtA arthAt muni araNika kI kathA kr|' 'mAtA! saMyama ke vinA siddhi nahIM hai, parantu saMyama to talavAra kI dhAra hai, usake paripaha mujhase sahe nahIM jaate|' 'parantu kyA saMyama ke vinA uddhAra hai?' 'nahIM mAtA! mere jaise saMyama-bhrapTa vyakti kA to kisI taraha uddhAra nahIM hai| tu kahe to maiM anazana karU~, parantu pratidina ke pariSaha sahana karanA to asthira cittavRtti vAle mere lie atyanta kaThina hai / ' 'to kyA anazana sarala hai?' 'mAtA! bhale anazana sarala na ho, parantu maiM saMyamabhraSTa vyakti logoM kI aMgaliyoM se vatAyA jAU~ ki 'yaha araNika! jisane saMyama chor3a diyA thA' usakI apekSA anazana karake alpa samaya meM maiM apane ghora pApa kA anta karU~ to kaisA rahegA?' sAdhvI ko sAMsArika putramoha nahIM thA / use to merA putra saMyama lekara usakI birAdhanA kare aura bhavo bhava bhaTake ? urAkA duHkha thA | ataH usane kahA, 'acchA putra! anazana karake AtmakalyANa kara / ' araNika upAzraya meM lauTa gayA, lajjita huA aura punaH gurudeva se dIkSita hokara usane anazana kiyaa| karma rAjA ne jisa zastra se araNika ko punaH saMsAra meM pravRtta kiyA thA, lauTAyA thA usa zastra ke viruddha araNika ne pUrNa sAvadhAnI se saMgharSa kiyA aura usameM vaha saphala huA / cilacilAtI dhUpa se dhadhakatI caTTAna para hI usane anazana kiyaa| dhUpa ko paripUrNa rUpa se zarIra para par3ane diyA, deha se pasIne kI dhArAe~ nikliiN| camaDI caTaka gaI, rakta kI dhArA baha nikalI aura tatpazcAt haDDiyA~ aura mA~sa bAhara nikale, phira bhI araNika muni sthira rahe aura unakA dehAnta ho gyaa| ve devaloka meM gye| sAdhvI mAtA ne sunA ki usakA putra araNika anazana karake svargagAmI huA | putra ke lie galI-galI meM ghUmane vAlI bhadrA sAdhvI ko yaha sunakara sAntvanA milI aura jisake sukha ke liye ve tarasatI thI, usa putra ne sukha prApta kiyA jisakA unheM harSa huaa| isa prakAra araNika munivara ne vinaya, pariSaha-sahana evaM lajjA- ina tInoM guNoM kA Adarza jagat ke samakSa prastuta kiyA tathA bhadrA mAtAne putra kA kalaMkita jIvana se uddhAra karake ha~sate hue use anazana karane kI anumati pradAna karake eka saccI mAtA kA Adarza jagat ke liye prastuta kiyA / bhadrA mAtA evaM araNika munivara donoM upadezamAlA,
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 uttarAdhyayana, RpimaNDala vRtti Adi aneka grantho meM gAye gaye / Aja to araNika munivara athavA bhadrA mAtA nahIM haiM, parantu sahastroM bhaktoM kI javAna para una donoM ke nAma sajjhAya ke dvArA raTana hote hue jagat meM apane guNa-kIrtana se amara haiN| Aiye, hama bhI unakA guNa-gAna kareM araNika munivara cAlyA gocarI, tar3ake dAjhe zIzo jii| pAya aDavANe re velu parajale, tana sukumAla munizojI / / mukha karamANu re mAlatI phUlajyu, Ubho gokha nI heTho jii| khare vapore re dITho ekalo, mohI mAninI dITho jI / / vayaNa raMgole re nayaNe vIMdhIyo, RSi dhebhyo teNe ThANojI / dAsI ne kahe jA re utAvalI, Rpi teDI dhara ANojI / / pAvana kIje re RSighara-AMgaNuM, voharo modaka sAro jii| naba jovana rasa kAyA kAM daho, saphala karo avatAro jii|| caMdravadanIye cAritra thI cUkavyo, sukha vilase dina-rAto jii| baiTho gokhe re ramato sogaThe, taba dIThI nija maatojii|| araNika araNika karatI mA phare, galiye galiya vajAro jii| kaho keNe dITho re mhAro araNiyo, pUMThe loka hajAro jI / / hu~ kAyara chu re mhArI mAvaDI, cAritra khAMDA nI dhAro jii| dhiga dhiga viSayA re mAharA jIvane, meM kIdho avicAro jii|| gokha thI utarI re jananI ne pAya paDyo, manazuM lAjyoM apAro jii| vatsa tujha na ghaTe re cAritra thI cUkavU, jehathI ziva sukha sAro jii|| ema samajAvI re pAcho vAliyo, ANyo guru nI pAse jii| sataguru diye re sIkha bhalI pare, vairAge mana vAso jI / / agnI dhikhaMtI re zillA Upare, araNike aNazaNa kI jii| 'rUpavijaya' kahe dhanya cha munivarU, jeNe manavaMchita lIdhuM jI / /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (8) kacce sUta kA bandhana arthAt ArdrakumAra kA vRttAnta (1) AIka deza arthAt vartamAna samaya meM jahA~ kAbula hai vaha sthAna, jahA~ AIka rAjA rAjya karatA thaa| rAjA ke ArdrakumAra nAmaka eka guNavAna putra thA / eka vAra AIka rAjA kI rAjya sabhA meM rAjagRhI se rAjA zreNika ke mantrI Aye aura AIka rAjA ke caraNoM kA sparza karake zreNika rAjA dvArA prepita katipaya upahAra prastuta karake kahane lage, 'rAjan! na to Apane hamAre rAjAjI ko dekhA hai aura na Apako hamAre rAjAjI ne dekhA, phira bhI ApakA pArasparika prema apUrva hai / hamAre deza kI uttama uttama vastue~ Apako prepita karane ke lie hamAre rAjAjI sadA raTana lagAte haiM aura kisI bhI uttama vastu kA upayoga karane se pUrva ApakA smaraNa karate haiN|' AIka rAjA ke mana meM zreNika ke isa sneha ke lie sammAna utpanna huaa| usane maMtriyoM kA atyanta satkAra kiyA aura kahA, 'zreNika jaise rAjA kI mitratA ko maiM apanA parama saubhAgya mAnatA huuN| maiM Apako apane deza kI ye katipaya vastue~ pradAna karatA hU~, jinheM Apa mere mitra ko pradAna krnaa|' rAjyasabhA meM AsIna Ardra kumAra ne turanta maMtriyoM ko pUchA, 'maMtrivara! Apake rAjA ke putra kA nAma kyA hai?' unhoMne kahA, 'hamAre zreNika mahArAja ke jyeSTha putra abhayakumAra haiM / ve mahAn vuddhimAna haiN| rAjya ke pA~ca sau maMtriyoM meM ve mukhya maMtrI kA kArya samhAlate haiN|' yaha sunakara ArdrakumAra ne zreNika ke maMtriyoM se kahA - "pitAjI zreNika rAjA ke mitra haiM usI prakAra maiM abhayakumAra kA mitra banatA hU~ | maiM jo upahAra detA hU~ ve Apa unheM merI ora se de denaa|" yaha kaha kara usane bhI aneka bahumUlya vastue~ abhayakumAra ko dene ke lie maMtriyoM ko dii| maMtriyoM ne Ardraka rAjA ke upahAra mahArAja zreNika ko aura Ardra kumAra dvArA preSita upahAra abhayakumAra ko diye| abhayakumAra buddhi-nidhAna evaM vairAgyamaya antaHkaraNa kA thaa| use vicAra AyA ki ArdrakumAra merA mitra banA hai to mujhe sacce mitra ke rUpa meM use hitamArga meM lagAnA
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 cAhiye aura saccA hita kisI ko dharma meM prerita karanA hI hai| usane upahAra svarUpa bhejane ke liye vibhinna vastuoM ke viSaya meM aneka vicAra kiye, parantu una sabako alaga chor3a kara vItarAga paramAtmA kI eka sundara pratimA banA kara eka sundara maMjUSA meM banda karake mantrI ko dI, jo punaH pitA ke upahAra dene ke liye Ardraka deza jA rahe the unheM maMjuSA sauMpate hue yaha bhI kahA, 'ArdrakumAra ko kahanA ki ve isa upahAra ko gupta rUpa se dekheM / ' zreNika ke maMtrI punaH Ardraka deza gaye / unhoMne zreNika mahArAja kA upahAra Ardraka rAjA ko diyA aura abhayakumAra kI maMjUSA Ardra kumAra ko dete hue kahA ki, Apake mitra ne Apake liye jo upahAra maMjuSA meM baMda karake bhejA hai use gupta rUpa se kholakara dekhane kA kahA hai|' ArdrakumAra apane nivAsa para AyA, dvAra banda kiyA aura maMjUSA kholane se pUrva usane aneka tarka-vitarka kiye, - 'maMjuSA meM aisA kyA hogA ki mitra ne gupta rUpa se dekhane ko kahA? kyA bhArata ke RSi-muni kI koI aprApya prasAdI hogI? athavA bhArata samRddha deza ginA jAtA hai to usakA koI amUlya alaMkAra athavA koI sundara phala hogA jo anya kisI ko pradAna nahIM kiyA jA sakatA aura koI use dekha na sake aura usake viSaya meM jAna na sake isalie isa prakAra bhejakara gupta rUpa se dekhane ke lie khaa|' usane maMjUSA kholI to bhItara se bhagavAna kI jagamaga karatI pratimA nikalI | pratimA HAMSTEM na Bio MUS MARRUARATI m Jaithunila harisImA AdakumAra ne maMjUSA kholI to bhItara se bhagavAna kI jagamagAtI pratimA nikalI.
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacce sUta kA bandhana arthAt ArdrakumAra kA vRttAnta 59 dekhakara ArdrakumAra ko kucha bhI patA nahIM lgaa| usane isa svarNanirmita mAnava AkRti ko AbhUSaNa samajhA aura vicAra karane lagA ki 'ise bhAratavAsI gale meM bA~dhate hoMge athavA kahA~ pahanate hoMge? hai to yaha svarNa, svarNa AbhUSaNa ke rUpa meM sarvatra upayogI hotA hai yaha bAta vikhyAta hai| aisA AbhUSaNa hamAre yahA~ to nahIM hai| maiM mitra dvArA preSita upahAra kA kaise upayoga karU~ ? cala kara, maMtriyoM se pUcheM ki yaha AbhUSaNa kahA~ pahanA jAtA hai ? paraMtu mitra ne kisI ko batAne kA spaSTa niSedha kiyA hai aura unase bhI gupta rIti se bhejA ho to maiM kisaliye prakaTa karU~?' ArdrakumAra ne vicAra-vicAra kara pratimA ko ghumaayaa| jyoM-jyoM usake sambandha meM vicAra karatA gayA, tyoM-tyoM usakA mastiSka adhika cintana - grasta hotA gayA / aura kucha hI samaya meM acetana ho gayA / yaha mUrcchA cintana se hue jAtismaraNa jJAna ke kAraNa thii| (3) kakSa banda thA / vAyu kI zItala laharoM se kucha samaya pazcAt mUrchA haTane para vaha uTha baiThA aura mana hI mana kahane lagA, 'abhaya! tU merA saccA mitra hai| tUne mitra ke sacce hita kI parIkSA kI / yaha to jinezvara bhagavAna kA tAraNahAra prativimba hai| maiM pUrva bhava meM magadha deza ke vasantapura gA~va meM 'sAmayika' nAmaka kisAna thaa| merI patnI kA nAma ' bandhumatI' thA / hameM eka bAra saMsAra se vairAgya ho gayA aura hama donoM ne AcArya zrIdharmaghoSasUri se dIkSA aMgIkAra kI thI / bandhumatI sAdhviyoM ke sAtha vihAra karane lagI aura maiM dharmaghoSasUri ke sAtha vicarane lagA / vihAra karate karate hamArA paraspara milApa huA / merI dRSTi bandhumatI kI dRSTi se milakara eka huI, parantu usane turanta dRSTi nIcI kara lii| usakI dRSTi meM lajjA, vairAgya kA teja evaM dRr3hatA kA khamIra thA / vaha turanta calI gaI, parantu maiM kAma - vizvala ho gyaa| mujhe apane pUrva gRhastha jIvana kA smaraNa huaa| mere mana meM punaH bandhumatI kA upabhoga karane kI utkaNThA utpanna huI, maiM tapa, tyAga bhUla gayA aura punaH gRhastha banane ke lie tatpara ho gayA / yaha saba bAta vandhumatI ko jJAta ho gii| usake mana meM vicAra AyA ki 'maiM unake pAsa jAkara eka bAra unheM samajhAU~ ki cintAmaNI ratna tulya yaha cAritra kyoM pheMka rahe ho ? vamana kiye hue atra ke samAna mujhe tyAga kara aba punaH mere sAtha bhoga-vilAsa kI bhAvanA lAkara Apa kyoM apanA patana kara rahe ho ? tyAga, tapa se vizuddha banI deha ko pApa-paMka meM Dubokara kyoM maile (dUSita) banAte ho ? madirA mAnava ko unmatta banA detI hai usI prakAra se viSaya bhI mAnava ko pAgala
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga 60 banAte haiM / vipayI vyakti ko na hita-ahita kA bhAna hotA hai aura na hI samajha hotI hai? maiM unheM jo kahU~gI vaha saba rAkha meM ghI DAlane ke samAna hai| zuSka rAkha ghI DAlane se cikanI nahIM banatI, usI prakAra saMyama se cyuta evaM vipayAsakta ve mere vacanoM se sahI rAha para nahIM aayeNge| merA darzana hI unake tyAga meM antarAya rUpa siddha huA / maiM sadA ke lie kisa prakAra unakI Adarza banU~? maiM jahA~ jAU~gI vahA~ bhauMrA jisa prakAra puSpa ke pIche ghUmatA hai usI prakAra ve mere pIche ghUmate rheNge| ve svayaM apanI apakIrti kareMge, merI apakIrtti kareMge aura jainazAsana kI apakIrti kreNge| kyA karU~ ? kahA~ jAU~? ina saba vicAroM meM ghirI huI bandhumatI sAdhvI ne anazana karake deha tyAga dii| bandhumatI sAdhvI paraloka gamana kara gaI aura vaha bhI kevala mere lie yaha bAta maiM (sAmayika) ne sunI to jyoM durgandha se bhUta bhAgatA hai tyAM mere hRdaya se kAma-vAsanA lupta ho gii| merI deha thara-thara kA~pane lagI, 'are! mujha pApI ne bandhumatI ke prANa liye aura usane merI saMyama - rakSA ke lie apane prANa de diye|' - - 1 'vandhumatI ! tUne sacce satI- vrata kA pAlana kiyaa| satI nAriyA~ mRta pati ke pIche maratI haiM parantu tUne to saMyama se mRta mere pIche prANa dekara mujhe jIvita kiyA; parantu bandhumatI ! tere jaisI sAdhvI kI hatyA karAne vAlA maiM kaba mukta hoU~gA? maiM mahApApI hU~! krUra hU~! sAdhvI kA hatyArA hU~ !" maiMne saMyama kI virAdhanA kI thii| usake prAyazcita svarUpa anna-jala kA tyAga kiyA phira bhI saMyama kI virAdhanA ke kAraNa maiM mara kara anArya deza meM utpanna huaa|' (4) tatpazcAt ArdrakumAra ne pratimA kI pUjA kI aura punaH saMyama grahaNa karake kalyANa karane kA saMkalpa kiyaa| ArdrakumAra kA hRdaya parivartana ho gayA, hAva-bhAva meM parivartana ho gayA aura jIvana vyavahAra meM parivartana ho gayA / vaha bhArata-bhUmi meM abhayakumAra ko milane ke lie lAlAyita huA | usane pitAjI ko kahA, 'pitAjI! Apake mitra zreNika haiM usI prakAra mere mitra abhayakumAra haiN| unase milane kI merI utkaTa abhilApA hai| mujhe eka bAra bhArata jAne kI Apa anujJA pradAna kareM / ' rAjA ne kahA, 'vatsa, tU jAnatA hai ki tU hamArA ikalautA putra hai / maiM tujhe apane se dUra nahIM kara sktaa| tU yahA~ rahakara paraspara upahAra bheja kara apane prema meM vRddhi kara | candramA evaM sAgara bhinna haiM phira bhI unakA prema kaisA nirmala hai ? prema kI nirmalatA ke lie pAsa hI rahanA aisA koI niyama nahIM hai / ' unakI yaha bAta ArdrakumAra ko acchI nahIM lagI yaha rAjA samajha gayA, parantu putra
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacce sUta kA bandhana arthAt ArdrakumAra kA vRttAnta ko bhejanA usake lie asambhava thA / ataH maMtriyoM ko vidA dI aura pA~ca sau sainikoM ko putra kA dhyAna rakhane kA nirdeza diyaa| prArambha meM to rAjA dvArA prepita rakSakoM ne ArdrakumAra kI pUrNa rUpeNa nigharAnI rkhii| ArdrakumAra jahA~ jahA~ jAtA vahA~ vahA~ ve unake pIche jAte aura kumAra tanika bhI alaga na par3a jAya, isa bAta kA ve acchI taraha dhyAna rakhate; parantu dina vyatIta hote hote kumAra ne unake mana meM vizvAsa biThA diyaa| vaha azva daur3AtA huA kabhI kabhI unase alaga par3a jAtA to kabhI kabhI nAveM tairAtA huA dUra nikala jAtA / parantu lauTakara kabhI eka ghar3I meM to kabhI do ghar3I meM rakSakoM ko miltaa| isase samasta rakSaka nizcinta ho gye| ArdrakumAra ne aba socA ki do-tIna ghar3IyoM kA antara mere lie paryApta hai / eka vAra vaha nAva meM baiThA aura use bhArata kI ora calA dii| jaise hI usane bhArata ke kinAre para pA~va rakhA, vaise hI hRdaya meM aneka vicAra utpanna hone lge| jisa abhayakumAra ko milane kI hAbhilASA se usane apanA deza chor3A thA, vaha bAta usake lie ava adhika mahattva ko nahIM rhii| usake paritapka meM eka hI bAta ghUmane lagI ki, 'maiMne pUrva bhava meM saMyama kI virAdhanA kI aura maiM prApta mAnava bhava ko hAra gyaa| maiM aba isa bhava meM kyoM vilamba karU~? yahA~ mujhe thoDe hI pitAjI saMyama grahaNa karane se rokane vAle haiM ? usane pratimA kisI ko sauMpa dI aura vaha saMyama grahaNa karane ke lie tatpara ho gyaa| itane meM AkAza meM se dhvani AI, 'kumAra! ruka, saMyama grahaNa karane meM tere lie abhI bhogAvalI karma vAkI hai| abhI to tujhe saMsAra ke Ananda lene zeSa haiN| kumAra ne cAroM ora dekhA, koI nahIM dikhAI diyA / ataH usane socA ki merI kAyaratA hI mujhe aisI dhvani sunA rahI hai| usane turanta svayaM hI sAdhu-vepa dhAraNa kiyA aura dharA para vihAra prArambha kara diyA | 'yaha merA pati - yaha merA pati' kahatI huI vRkSa ke tane ko pakar3atI huI cAra-pA~ca saheliyoM ke sAtha khelatI huI zrImatI ne vasantapura nagara ke udyAna meM kAyotsarga dhyAna meM sthita Ardra muni kA caraNa pakar3A to gagana meM turanta dhvani AI ki 'vAlA! pati to tUne acchA pasanda kiyA / ' vAlA ne Upara dekhA to eka muni kAyotsarga dhyAna meM the| unake cakSu vanda the, deha sthira thI / vAlA ne apane hAtha haTA liye| saheliyA~ ha~sa par3I aura bolI ki, 'ava to tU isake sAtha hI vivAha karegI na?' khela-khela meM ghaTita kitanI hI sAmAnya bAteM aneka vyaktiyoM ke jIvana ke mArga badala
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 detI haiM, usI prakAra zrImatI ko yaha bAta sAmAnya pratIta nahIM huI / usane nizcaya kara liyA ki jisako maiMne sabake samakSa kaha diyA ki, 'yaha merA pati', vahI aba merA pati hogaa| __ muni ne vihAra kara liyA aura aba AkAzavANI kI ghoSaNA - 'saMyama meM abhI samaya hai' vaha unake hRdaya meM gUMjane lgii| kyA maiM saMyama se punaH cyuta hoU~gA? kyA maiM nirvala vana kara punaH apanA adhaHpatana karU~gA? nahIM-nahIM, yaha kadApi nahIM hogaa|' unhoMne kaThoratA pUrvaka damana prArambha kiyA aura kaThora tapa prArambha kiyaa| zrImatI ke pitA eka dhanI seTha the / vaha sulakSaNI evaM rUpa-lAvaNya kI sajIva pratimA thii| aneka zreSThiyoM kI ora se mA~ga AI, parantu zrImatI ne to pitA ko kaha diyA ki 'pitAjI, mu~ha se vola kara maiMne jisako pati mAna liyA vahI merA pati hai aura isa bhava meM to muni ke atirikta anya ke sAtha maiM vivAha nahI kruuNgii|' pitA ne kahA, 'putrI! ye to muni haiM, kaMcana-kAminI ke tyaagii|' 'pitAjI, Apa ThIka kahate haiM, parantu mujhe unake atirikta koI vicAra hI nahIM sujhtaa|' 'putrI! yadi ve punaH yahA~ A jAyeM to tU unheM thor3e hI pahacAna sakegI?' 'pitAjI! maiM avazya hI pahacAna skuuNgii| unake pA~va meM padma thA jise maiMne acchI taraha nihArA thA / pA~ca athavA hAtha kI rekhAeM sabhI ke hAtha meM hotI haiM, parantu kisI SK AN MMAR . . . .) harisomapura saheliyoM ke sAtha 'yaha merA pati' khela khelatI huI zrImatI ne kAyotsarga meM sthira AI muni ke caraNa pakaDa lie.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacce sUta kA bandhana arthAt ArdrakumAra kA vRttAnta ke hAtha athavA pA~va samAna nahIM hote, aura na unakI rekhAe~ samAna hotI hai|' pitA kI anumati se dAnazAlA kA kArya zrImatI ne samhAlA / hajAroM yAcakoM, abhyAgatoM evaM santoM ko usane dAna diyaa| unake caraNoM kA avalokana kiyA parantu una muni ke caraNa-kamala nahIM mile / eka dina tapa-kRza Ardra muni ghUmate-ghUmate vasantapura ke bAhara sthita usa dAnazAlA meM Aye zrImatI ne nIce mu~ha rakha kara muni ko bhikSA dI aura pA~va pahacAnane para unake sAmane dRSTi kii| donoM kI dRSTi sthira huI / tapa se zuSka banI muni kI A~kha shenamayI vanI / zuSka nasoM meM cetanA utpanna huI aura atyanta niyantraNa rakhane para bhI mana niyantraNa meM nahIM rahA, kyoMki pUrva bhava kA vandhumatI kA pyAra marate-marate hRdaya meM se miTAyA nahIM thaa| anta meM vandhumatI meM se zrImatI banI zreSThI-putrI ke sAtha unhoMne gRhastha jIvana prArambha kiyA aura AkAzavANI ko deva-vANI mAnakara use satya tthhraayaa| zrImatI ke sAtha saMsAra calAte ArdrakumAra ke eka putra huA / zrImatI kA sneha putra kI ora unmukha huA aura ArdrakumAra ko punaH saMyama kA nAda sunAI diyaa| usane zrImatI ko kahA, 'zrImatI! maiM aba saMyama aGgIkAra kruuNgaa|' usane unheM samajhAne ke aneka prayatna kiye parantu ve saba prayatna niSphala siddha hue| zrImatI ko pratIta huA ki ava ArdrakumAra nahIM rukegA, ataH usane carkhe kA Azraya liyA / usane nitya sUta kAtanA prArambha kiyA aura apanA jIvana svAvalambI banAnA prArambha kiyaa| zrImatI evaM ArdrakumAra donoM baiThe hue the| usa samaya unake putra ne mAtA ko pUchA, 'mAtA! yaha kisa lie kAta rahI ho?' 'putra, tere pitA saMyama aGgIkAra karane vAle haiM, phira apane AdhAra ke lie mujhe kucha to zrama karanA par3egA na?' 'pitAjI! kyA Apa cale jAne vAle haiM? lo, ava kaise jAoge? isa prakAra ArdrakumAra ko carkhe se kate kacce sUta kA DorA lapeTate hue vAlaka ne khaa| ArdrakumAra ne use chAtI se lagA liyA aura usane apane Asa-pAsa lapeTe hue Dore (dhAge) gine to ve pUre vAraha Dore the / kacce sUta ke Dore bhI zrRMkhalA banane para tor3ane kaThina the| zrRMkhalA ke vandhana tor3ane ke lie vala kAma AtA hai, parantu ye prema-tantu to vala ko khar3A hone hI nahIM dete / ataH usane punaH vAraha varSa taka rukane kA nirNaya kiyA / ArdrakumAra aura bAraha varSoM taka ruke / tatpazcAt unhoMne zrImatI, putra evaM savakI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga 64 anumati prApta kara punaH saMyama aGgIkAra kara bihAra ke liye prasthita hue / " 1 (19) pitA ke pA~ca sau rakSakoM se unakA punaH milApa huA / kumAra ko pahacAna kara unhoMne kahA, 'kumAra! Aja taka Apa kahA~ cale gaye the ? hamane ApakI atyanta khoja kii| ApakA patA na lagane ke kAraNa hama jahA~ tahA~ bhaTaka kara corI karake jIvana vyatIta karate rahe / ' coroM ko ArdrakumAra ne pratibodha diyA aura unheM ziSya bnaayaa| bhagavAna mahAvIra ke Agamana ke samAcAra sunakara pA~ca sau ziSyoM sahita Ardramuni unake bandanArtha gye| mArga meM gozAlA ke sAtha unakA vAda-vivAda huaa| gozAlA ne Ardra muni ko kahA, 'mahAnubhAva! pahale ke varddhamAna mahAvIra bhinna the aura ye mahAvIra bhinna haiM / ve mahAvIra to tyAgI, tapasvI, niSparigrahI the aura ye to sone evaM hIroM ke gar3hoM meM baiTha kara mAna-sammAna svIkAra karane vAle anya haiN|' I 'gozAlaka ! chadmastha mahAvIra ko karmoM kA nAza karane ke lie upasarga sahana karane par3ate the aura unake chadmastha se vItarAga banane para tIrthaMkara nAmakarma ke kAraNa unheM isa Rddhi kA upabhoga karanA par3atA hai| mahAvIra to ve aura ye eka hI haiN|' Ardra muni Age cale aura rAjagRha ke samIpa tApasoM ke eka Azrama ke nikaTa aaye| ye tApasa hasti tApasoM ke nAma se prasiddha the| unakI mAnyatA thI ki jIvana-vyavahAra hari somapurA 'pitAjI! aba Apa kaise jAoge?' Ardra kumAra ko kacce sUta kA DorA lapeTate hue bAlaka bolA.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ kacce sUta kA bandhana arthAt ArdrakumAra kA vRttAnta meM upayoga meM Ane vAle pratyeka padArtha meM jIva hotA hai / aise aneka jIvoM kI hatyA karane kI apekSA eka bar3e hAthI jaise jIva kI hatyA karake vahuta dinoM taka bhojana nirvAha kareM to alpa pApa lagegA / ataH ve hAthI kI hatyA karake usake mA~sa se apanA nirvAha karate the| hAthI para avalamvita jIvana vyatIta karane vAle ina tApasoM ko loga hasti-tApama kaha kara sambodhita karate the| ziSyoM ke sAtha muni ne hasti-tApasa Azrama meM praveza kiyA ki turanta dRr3ha vandhana se ba~dhA huA hAthI bandhana tor3a kara muni ke caraNoM kA sparza karake bhAga gyaa| mahArAjA zreNika evaM abhayakumAra ko yaha vAta jJAta huii| ve tApasa Azrama meM Aye aura munivara ke caraNoM kA sparza karake vole, 'mahArAja! hAthI Apako dekhate hI bandha tor3a kara kyoM bhAga gayA?' muni ne kahA, 'rAjana! isa bandhana kI kyA zakti hai? manuSya meM bhakti athavA dharma kI krAnti jAgrata hotI hai taba usake lie kaThina gine jAne vAle vandhana sAmAnya vana jAte haiM / isa hAthI ne hamako dekhA aura usake hRdaya meM bhakti jAgrata hone para krAnti utpanna ho gaI aura ye bandhana usane tor3a diye parantuna dukkara vArapAsamoaNaM gayarasa mattassa vaNami rAyaM / jahADa akkA valieNa taMtuNo, taM dukkaraM me pddihaaymoann|| he rAjA! hAthI kA vandhana tor3anA itanA duSkara nahIM hai jitanA kacce sUta ke taMtu se mukta honA mere lie duSkara ho gayA thaa| dharma evaM bhakti kI krAnti java hRdaya meM jAgrata hotI hai taba rAjaRddhi anAyAsa hI tyAga kI jA sakatI hai, vaibhava kA tyAga kiyA jA sakatA hai, mahA bandhana tor3A jA sakatA hai; parantu prema-tantu ke kacce tantuoM ke samAna gine jAte rAga-bandhana manuppa se atyanta vala lagAne para bhI TUTa nahIM skte|' abhayakumAra ne pUchA, "bhagavan! yaha kaise?' 'kumAra yaha samasta pratApa ApakA aura Apa dvArA prepita bhagavAn kI pratimA kA haiN| Apane mujhe ArdrakumAra ko bhagavAna kI pratimA prepita kI / maiM dIkSita huaa| dIkSA chor3akara punaH gRhastha banA | mere putra huaa| bAraha varSa aura usake kacce sUtake dhAgoM se ba~dha kara rhaa| kumAra! dUsare samasta bandhanoM kI apekSA rAga kA bandhana mahA bandha hai, jo acche-acchoM ko palabhara meM patana ke garta meM girA detA hai aura usa rAga ke vandhana ko tor3anA atyanta kaThina hai| tatpazcAt ArdrakumAra bhagavAna mahAvIra ke pAsa gaye / unhoMne bhagavAna ke pAsa vidhi pUrvaka dIkSA grahaNa kI / aneka manupyoM kA uddhAra kiyA / tattva-vimukha hone vAle aneka vyaktiyoM ko samajhAkara sacce mArga para lagAyA aura sUyagaDAMga sUtra meM unake upadeza evaM jIvana gumphita bane Aja bhI hama nihAra rahe haiN| (suyagaDAMga se)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ (9) saccA nyAya arthAt yazovarmA nRpa kathA (9) kalya lyANa kaTakapura nagara meM rAjA yazovarmA rAjya karatA thA jo nyAya ke lie dUra dUra taka vikhyAta thaa| nagara ke madhya meM rAjA kA prAsAda thA jahA~ sAmane hI eka bar3A ghaMTA ba~dhA huA thaa| jaba bhI kisI para anyAya hotA taba vaha yaha ghaMTA bajAtA / ghaMTa kI AvAja sunate hI rAjA yazovarmA vahA~ AtA aura bajAne vAle ke kaSTa kA kAraNa suna kara saccA nyAya karatA thA / yazovarmA kA nyAya aisA thA ki usameM kisI kI caturAI nahIM calatI thI | saccA nyAya karane ke lie rAjA kaI bAra veSa badala kara ghara-ghara ghUmatA aura dhana ke vala para athavA zakti ke bala para anyAya karane vAloM ko kar3A daNDa detA thaa| isa rAjA ke 'atidurdama' nAmaka ikalautA putra thA, jo atyanta hI parAkramI thA / (2) eka bAra rAjakumAra atidurdama adha daur3AtA huA rAjapatha para jA rahA thaa| usa samaya usane kucha dUra para eka sadya prasutA gAya bachaDe sahita dekhii| rAjakumAra ne lagAma khIMca kara azva ko rokane kA prayatna kiyA parantu tIvra gati se daur3atA azva ruke usase pUrva usakA pA~ca bachaDe para par3A aura vaha tar3apane lgaa| rAjakumAra azva se nIce utarA, vachaDe para pAnI chir3akavAyA parantu sukomala bachaDA nahIM bcaa| gAya pachAr3eM khAne lagI, A~khoM se A~sU vahAne lgii| rAjakumAra ko apane kRtya para pazcAtApa huA parantu aba kyA ho sakatA thA? vaha rAjabhavana meM gayA / gAya pachADeM khA rahI thI aura bachaDe ke Asa-pAsa ghUma rahI thii| kabhI vaha bachaDe ko sU~ghatI aura kabhI sIMga bhir3Akara cAroM pA~coM se uchalatI thii| loga yaha rAva dRzya khar3e khar3e dekha rahe the / itane meM pAsa khar3e eka vyakti ne gAya ko kahA, 'rAjA nyAyI hai, jA, daravAra meM jA aura nyAya mA~ga ki merA bachaDA rAjakumAra ne mAra diyaa|' (3) madhyAhna kA samaya thA / rAjA rAjya kArya se nivRtta hokara bhojana karane ke lie veThA hI thA ki eka-do-tIna-cAra ghaMTe vaje / rAjA ne hAtha meM liyA huA kaura punaH thAlI meM rakhA, hAtha dhoye aura bAhara AyA to ghaNTe kI rassI meM sIMga lagA kara gAya ghaMTA
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 saccA nyAya arthAt yazovarmA nRpa kathA bajA rahI thI / rAjA gAya ke samIpa khar3A rahA aura gAya ne ghaMTA bajAnA banda kara diyaa| rAjA ne kahA, 'gau mAtA! tumhArA aparAdha kisane kiyA hai? gAya kucha bolI nahIM parantu siMgoM se mArga batAtI calI / gAya Age aura rAjA pIche cala rahA thaa| rAjamArga meM logoM ke dala ke dala rAjA aura gAya ko dekhate rahe / itane meM gAya bachaDe ke pAsa Akara khar3I rhii| khar3e hue logoM ke samUha ko rAjA ne pUchA, 'isa bachar3e ko kisane mArA hai? koI kucha bhI nahIM bolA / eka prahara bIta gayA / maMtriyoM ne rAjA ko kahA, "bhojana kara lIjiye, phira isakI jA~ca karAte haiN|' rAjA ne kahA, 'nyAya hue binA bhojana kaise kiyA jAye?' sandhyA ho gaI, rAjakumAra pitA ke pAsa AyA, caraNa-sparza kiye aura volA, 'pitAjI! yaha aparAdha merA hai / atha daur3Ate samaya bachaDA mere dvArA mArA gayA hai|' rAjA adhika udAsa evaM gambhIra ho gayA, kyoMki Aja taka ke nyAya kI saccI kasauTI (parIkSA) Aja thii| prAtaH kAla huA / rAjyasabhA ekatrita huI, vidvAnoM ko nimantrita kiyA gayA / rAjA ne kahA, 'vidvadvarya! isakA jo ucita nyAya ho vaha vatAyeM / ' vidvAnoM meM eka vidvAna volA, 'rAjana! nyAya karanA to ThIka hai parantu ApakA yaha ikalautA putra hai aura vaha rAjya kA AdhAra hai / yaha sava vicAra to karanA par3egA na? rAjaputra ko kyA daNDa diyA jAye?' TIONALMALA BU TUTTUUR ANSW harisamapurA nyAya priya rAjA yazovarmA ne nyAya mAMgane ke lie ghaNTe kI rassI meM sIMga lagA kara ghaMTA bajAte hue gAya ko dekhA.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 __'vidvadvarya! aisA mata kho| merA putra hai yaha mata soco| kisI anya kA putra hAtA to Apa daNDa dene kA kahate athavA nahIM? zAstra kyA kahatA hai vaha vicAra kro|' vidvAna mauna rahe / ve eka dUsare ke mu~ha tAkane lage rAjA adhika gambhIra hokara bolA, 'Apa ramRtiyoM kA pATha smaraNa kro| usameM ullekha hai ki - 'rAjaputra kA aparAdha ho to bhI daNDa de / ' vidvAnoM ne kahA, 'mahArAja! vAta satya hai parantu...' __'parantu nahIM, nyAya eka hI hotA hai | sabhI manuSya samAna haiN| Apa to uttara do ki aparAdha kA daNDa kyA?' 'rAjana! hama yahA~ kyA kaheM? Apa hI soceN|' 'dekho taba, maiM to vicAra karatA hU~ ki rAjakumAra ne bachaDe para azva calAyA, to maiM rAjakumAra ko mArga meM sulAkara usa para azva calAne kI AjJA detA hU~ / ' maMtriyoM, vidvAnoM evaM rAjyasabhA meM sthita anya sabhI logoM ne kAnoM para hAtha rakhe aura unake netroM meM A~sU A gye| 'sevako! jAo, rAjakumAra ko jahA~ bachar3A mara gayA thA vahA~ sulAo aura azva dauDAte hue usake peTa ke Upara se le jAo / ' sevaka stabdha raha gaye / rAjA ne dUsarI bAra, tIsarI vAra Adeza diyA parantu isa kArya ko karane ke lie koI Age nahIM aayaa| rAjA svayaM azva para savAra huA aura azva dauDAte hue rAjamArga para leTe hue rAjakumAra ke Upara azva calAyA / itane meM AkAza meM se puSpa-vRSTi huI ora dhvani AI, 'dhanya yazovarmA! dhanya terA nyAya! na to yaha gAya hai aura na vchddaa| yaha to rAjya-kuladevI ne gAya evaM bachaDe ke dvArA tere nyAya kI parIkSA kI hai|' (upadeza saptatikA se) poan DADAR - A ----- mara. hrishomaaraa| rAjA svayaM azvAruddha hokara adha dAMDAtA huA rAjamArga para leTe hue rAjakumAra ke upara adha calAyA.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) dhamma sArahINaM arthAt meghakumAra kA kathAnaka zraNika ke darabAra meM mahArAjA zreNika ko namaskAra karake vanapAlaka ne vadhAI dI ki, 'rAjan! zramaNa bhagavAna mahAvIra kA udyAna meM padArpaNa huA hai !' rAjA ne daravAra visarjita kiyA aura ve putra, rAniyoM evaM anya parivAra-janoM ke sAtha samavasaraNa meM Aye | sabane bhagavAna kI dezanA zravaNa kI aura kisI ne saMyama, kisI ne dezavirati to kisI ne samakita grahaNa kiyaa| mahArAja zreNika parivAra ke sAtha samavasaraNa se lauTe, parantu unake putra meghakumAra ke kAnoM meM tathA hRdaya meM bhagavAna kI dezanA kA gaharA prabhAva pdd'aa| meghakumAra mahArAjA zreNika kI rAnI dhAriNI kA ikalautA putra thaa| vaha svabhAva se zAnta, alpa-bhApI evaM muzIla thA / dhAriNI kA sA~sa, prANa athavA jo kucha gino vaha sava yaha putra thaa| mahArAjA ne meghakumAra kA ATha rAjakumAriyoM ke sAtha vivAha kiyA thaa| dhAriNI ke samAna sneha-sikta mAtA tathA pratApI evaM vivekI zreNika ke samAna pitA, phira meghakumAra ko kyA cintA? meghakumAra ne sukha, rAjya-vaibhava evaM prema ke atirikta anya kucha bhI dekhA nahIM thaa| bhagavAna kI dezanA ne meghakumAra ke hRdaya meM manthana prArambha kiyaa| use jIvana kI saphalatA meM mAtA-pitA kI zItala chAyA aura vaibhava tanika bhI upayogI pratIta nahIM hue| use to kevala eka hI dhuna lagI ki bhagavAna kI zaraNa meM jAkara apanA jIvana samarpita karake yaha mAnava-bhava kava saphala karU~? (2) medhakumAra dhAriNI evaM zreNika ke pAsa AyA, unake caraNa sparza kiye aura kahane lagA, 'Apane aura maiMne bhagavAna kI vANI kA zravaNa kiyA hai, parantu mujhe to vANI zravaNa karane ke pazcAt tanika bhI caina nahIM par3a rahA / mujhe vyatIta hone vAlA eka eka kSaNa amUlya pratIta hotA hai aura vaha amUlya mAnava-bhava kA kSaNa maiM bhoga, sukha athavA pramAda meM vyatIta karane ke lie taiyAra nahIM huuN| yadi Apa anumati pradAna kareM to maiM bhagavAna kI zaraNa meM jAkara pravrajyA aGgIkAra karU~!' ye zabda sunate hI dhAriNI mUrchita ho gaI / tanika samaya meM svastha hokara kahane lagI, 'putra! saMyama arthAt kyA hotA hai isakA tujhe dhyAna hai? ghara-ghara bhikSA mA~ganA, lakar3I ke pAtroM meM khAnA, naMge sira aura naMge pA~va vihAra karanA, brahmacarya kA pAlana karanA, yaha saba kyA tU sahana kara sakegA?'
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 __'mAtA! maiMne tumhAre yahA~ janma liyA tavase tuma merI dekhabhAla karatI ho, parantu maiM nigoda meM bhaTakA, ananta bhava kiye, sardI-garmI sahana kI, bhUkhA rahA, vahA~ saba jagaha kisane merI dekha-bhAla kI?' 'putra! apanI ina ATha patniyoM para dRSTi DAla, unheM kisakA AdhAra hai ? tU abhI javAna hai, vRddha hone ke pazcAta sukha se dIkSA grahaNa karanA / ' 'mAtA! svAratha saba jaga jAla hai, sagA na kisI kA koya | viSayasukha viSa sArikhAM, kaise bho roya?? mAtA! mujhe saMsAra bhayAnaka pratIta hotA hai / ye rAjya-Rddhi, vaibhava saba nirarthaka pratIta hote hai| zreNika mahArAjA ne kahA, 'putra! merI eka bAta mAna / tujhe saMsAra, rAjya saba duHkhadAyI pratIta hote hai, phira bhI tu eka dina ke lie hamArI AjJA mAnakara rAjA vana jA / ' meghakumAra mauna rahA / mahArAjA zreNika ne use rAjya siMhAsana para viThAyA / zreNika, abhayakumAra, maMtrIgaNa, sAmanta saba medhakumAra rAjA ke samakSa khar3e rahe aura bole, 'rAjezvara! AjJA diijiye| 'mere lie pAtra, rajoharaNa, daNDa Adi dIkSA ke upakaraNa le aao| yaha hai merI prathama evaM antima AjJA / ' meghakumAra ne dhIra-gambhIra svara meM kahA / zreNika mahArAjA samajha gaye ki meghakumAra ko saMyama ke prati dRr3ha rAga hai / use rAjyaRddhi athavA viSaya-bhoga koI roka nahIM skeNge| mahArAjA ne dIkSA ke upakaraNa maMgavAye harisImA rAjavaibhava ko ThukarA kara meghakumAra ne vIra prabhu ke pAsa pravrajyA aMgIkAra kI.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamma sArahINaM arthAt meghakumAra kA kathAnaka aura bhagavAna ke pAsa meghakumAra ko dIkSita kraayaa| (3) meghakumAra ava medhamuni bana gye| rAtri ho gii| samasta sAdhuoM ke saMdhAre vichAye gye| krama ke anusAra megha muni kA saMthArA antima evaM vaha bhI dvAra ke samIpa aayaa| rAtri meM daMDAsana hilAte-hilAte munigaNa eka ke pazcAt eka 'mAtrA' karane ke lie jAte aura lauTate / isa dazA meM kisI kA pA~va lagatA to kisI kA daNDAsana lagatA ! saMthArA reta se bhara gayA / sArI rAta meghakumAra ko nIMda nahIM aaii| usakA mana cakkara meM par3a gayA, 'kala taka loga mujhe 'khammA-khammA' karate, vaha Aja maiM ThokareM khA rahA huuN| jo munigaNa mujhe Adara pUrvaka bulAte the, ha~sa-ha~sa kara mere sAtha bAteM karate the, ve Aja mujhe zAnti se nIMda bhI nahIM lene dete / jagata sArA vaibhava kA pUjaka haiN| maiM kala taka vaibhavazAlI thA, rAjaputra thaa| Aja maiM vaibhava kA parityAga karane ke kAraNa mahatva-hIna ho gayA hU~ / kala prAtaH bhagavAna ke pAsa jAU~gA aura kahU~gA ki prabhu! maiM ghara jaauuNgaa|" prAtaHkAla huaa| meghakumAra ne bhagavAna ko vandana kiyaa| bhagavAna ne use kahA, 'megha! tujhe rAta ko nIMda nahIM AI aura tUne ghara jAne kA saMkalpa kiyA, parantu tUne rAta ko jo sahana kiyA usakI apekSA aura bhI adhika kaThina pariSaha tUne sahana kiye haiM / dekha, tIsare bhava meM tU meruprabha hAthI thA / jisa vana meM tu rahatA thA usa vana meM Aga laga gii| tU bhAgA, parantu acAnaka nadI ke kIcar3a meM pha~sa gayA aura terI mRtyu ho gii| punaH terA janma hAthI ke rUpa meM huA aura vana meM idhara-udhara ghUmate-ghUmate tujhe jAtismaraNa jJAna huaa| vana meM dAvAnala lagatA hai, jisameM pazu-pakSiyoM kA nAza hotA hai| aisA pUrva anubhava hone se tUne usameM se bacane ke lie eka yojana pramANa vRkSa rahita maMDala-sthAna bnaayaa| usa vana meM bhI acAnaka dAvAnala prakaTa huA / vana meM se tU tathA choTe-bar3e sabhI pazu vaira-virodha bhUla kara usa mAMDale meM Akara ekatrita hue| cAroM ora agni kI jvAlAe~ dhadhaka uThIM parantu tere mAMDale meM Aga nahIM phuNcii| acAnaka apane paira meM khujalI hone se use khujAne ke lie tUne paira U~cA kiyaa| vahA~ sthAna sa~karA (saMkIrNa) hone ke kAraNa rikta hue sthAna meM eka kharagoza (zazaka) Akara khar3A ho gyaa| paira nIce rakhate samaya tUne kharagoza ko dekhA aura tujhe dayA A gaI, jisase tUne apanA pA~va uThA huA hI rkhaa| Aga DhAI dina taka jalatI rhii| pazu bhUkhe-pyAse vahA~ rahe | agni zAnta hone para pazu cale gaye aura vaha kharagoza bhI calA gayA / tUne pA~va nIce rakhane kA prayAsa kiyA, parantu terA pA~va akkar3a jAne ke kAraNa bhUmi para nahIM rakhA jA sakA aura tU bhUmi
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 para gira gayA / he meghakumAra! tU bhUkha-pyAsa se cetanA-zUnya hokara mara gayA aura dayA ke puNya ke kAraNa tU zreNika rAjA ke ghara utpanna huA / usa samaya tU pazu thA, Aja tU mAnava hai| terA purupArtha, terA parAkrama, terA biveka aura terI samajha Aja adhika hai| tune hAthI ke bhava meM Akara zakti batAI thI, vahI tu aise eka dina kI pavitra muniyoM kI ajJAta ThokaroM se vicalita ho jAye, yaha kyA ucita hai|' meghakumAra ko jAtismaraNa jJAna huA / ve saMyama meM atyanta sudRr3ha ho gae. tapa-tyAga meM lIna ho gae aura netra kI palakoM ke alAvA pUrI deha vaiyAvacca meM samarpita karake ArAdhanA pUrvaka saMyama kA pAlana karake anuttara vimAna meM geN| bhagavAna bhI isa prakAra aneka jIvoM ke jIvana-rathoM ko sacce mArga para mor3a kara 'dharmasArathI' khlaaye| (tripapThizalAkA se) Kamals RA NAL he meyakumAra! bhayaMkara dAvAnala se bacane ke lie jaMgala ke prANI paraspara vaira bhUla kara tere maMDala meM Ae. usa samaya tUne kharagoza ko bacAne ke lie apanA paira UMcA rakhA.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) muni-darzana arthAt ilAcIputra kathA pAIM I I, DhIMga-DhIMga, Dhama-Dhama karate naTa ilAvarddhana nagara ke cauka meM vA~sa khar3e karake khela karane lge| nagara-jana dekhane ke lie umar3a par3e haiM | dhanadatta seTha kA putra ilAcI bhI dekhane ke lie AyA hai| naTa rasse para cala rahA thA, usake hAtha meM bA~sa thaa| nIce pA~voM meM dhuMgharu bA~dha kara eka naTanI nRtya kara rahI thI aura anya loga 'eya bhalA-eya bhalA' kahakara vA~sa para nRtya karane vAle ko sAvadhAna karate rahate the| ilAcI putra ne pA~voM meM dhuMdharu vA~dhe nRtya karatI naTa-putrI ko dekhA to usake netra rIjha gaye, netroM ko zItalatA prApta huii| lakhapati ke isa putra ko jina gRhasthoM kI kulIna putriyoM meM jo rUpa pratIta nahIM huA thA / vaha rUpa maile-kucaile vastroM meM nRtya karatI naTanI meM dRSTigocara huA / loga rasse para nRtya karate naTa ko dekhane meM tanmaya the, jaba ilAcI 4 .IDIDI RDT bramana n d commaran.. Pay . .. . . .. LY A.00 S "Ama Sa710 waalim SSA XMA cataalza2zrraazaz.23222zxxmarti AAZIZZLIrnamaATI2021uzzzzmasalaataar IIIIII lakhapatI-putra ilAcI ko gRhasthoM kI kulIna putriyoM meM jo rUpa pratIta nahIM huA vaha rUpa maile kucale vastroM meM nRtya karatI naTanI meM dRSTigocara huA.
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 putra naTanI kI bhAva-bhaMgimA evaM hAva-bhAva dekhane meM tallIna thaa| khela samApta ho gyaa| loga bikhara gaye / ilAcI putra ghara AyA parantu naTanI kI AkRti kisI bhI taraha usakI dRSTi se ojhala nahIM huii| ilAcI putra na to kisI ke sAtha ha~satA thA aura na kisI ke sAtha volatA thA / usakA ceharA utara gayA thA / vaha bhojana karane ke lie baiThA parantu kisI bhI taraha kaura usake gale na utraa| dhanadatta ne ilAcI ko gupta rUpa se bulA kara pUchA, 'kyoM? kisalie udAsa ho gayA hai?' 'kucha nahIM, pitAjI!' kahakara ilAcI ne bAta samApta kI parantu usake pIche use bahuta bahuta kahanA thA jo chipa nahIM skaa| mAtA putra ke pAsa AI aura sira para hAtha phirAte hue kahA, 'putra! cintA mata kara, vyAkula mata ho, jo ho vaha kaha de|' ilAcI putra mauna rahA / mAtA ne bAra bAra pUchA tava vaha volA, 'mAtA! maiM kahU~gA to Apako duHkha hogA; parantu tumheM jAnanA hI ho to suno / apane gA~va meM naTa Aye haiM, unameM eka naTanI nRtya karatI hai| use maiMne java se dekhA tabhI se merA mana mere vaza meM nahIM rahA / mAtA, kyA usakA rUpa? kyA usakI bhAva-bhaMgimA? maiM vivAha karU~gA to usI ke sAtha, kisI anya ke sAtha nhiiN|' _ 'putra! hama sAhUkAroM meM kahA~ kanyAoM kA abhAva hai? suzikSita, rUpavatI devAGganA tulya, tU kahegA vaisI kanyA ke sAtha terA vivAha kruuNgii| aise ghara-ghara bhIkha mA~gane vAle naTa kI putrI ke sAtha tU vivAha kare, yaha kyA ucita hai?' ilAcI putra mauna rhaa| mAtA ne yaha bAta apane pati ko btlaayii| pitA ne bhI ilAcI ko aneka prakAra se samajhAne kA prayatna kiyA parantu unake samasta prayatna niSphala hue| ilAcI ekAkI rahane lgaa| vaha na to khAtA thA aura na kisI sthAna para sthira rahatA thaa| use nIMda meM bhI naTa-putrI ke svapna Ate aura usI sandarbha meM pralApa karatA rahatA thaa| dhanadatta seTha ne vicAra kiyA ki 'lajjA-lajjA' karU~gA to putra kho vailuuNgaa| unhoMne naTa ko bulAyA aura kahA, 'naTo! merA putra tumhArI putrI dekha kara mohAndha ho gayA hai| mere to ikalautA putra hai | tuma kaho utanA dhana de duuN| tuma apanI putrI kA vivAha mere putra ke sAtha kara do|'
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni-darzana arthAt ilAcIputra kathA 75 _ 'nA vApajI! yaha putrI to hamArI AjIvikA kA AdhAra aura hamArA bahumUlya ratna hai| hama to usakA vivAha aise yuvaka se kareMge jo hamAre sAtha nRtya kare, khela kare, rAjA ko rijhAye aura hamArI sampUrNa nyAta ko dAvata de|' seTha sakapakAye, vyAkula ho gye| unhoMne ilAcI ko kahA, 'naTa kI zarta kaThina hai| naTanI kA moha chor3a aura tU kahe vaisI kanyA ke sAtha terA vivAha karU~gA / ' ilAcI ne pitA ko koI uttara nahIM diyA, jisase ve samajha gaye ki putra apanI haTha nahIM chodd'egaa| - bhora hone para naToM ne vahAM se prayANa kiyaa| ilAcI ne unheM nagara ke bAhara jAte dekhA / vaha uThA, usane mAtA pitA ko mana hI mana praNAma kiyA aura manthara gati se calatA huA se vaha ghara se bAhara nikalA aura daur3akara naToM se jA milA / usane naToM se kahA, 'tumhArI samasta zarte mujhe svIkAra haiN|' kucha hI dinoM meM ilAcI gulAMTa khAnA aura vA~sa para car3hanA sIkha gayA aura gA~vagA~va khela batAne lagA tathA samarata naToM meM vaha yuvA naTa logoM ke AkarSaNa kA kendra vana gyaa| (3) vetrAtaTa nagara meM naToM ne par3Ava DAlA / vA~sa gAr3a diye aura pI I I I aura DhamaDhama Dhola bajAne lge| sampUrNa gA~va cauka meM ekatrita huaa| vIca meM rAjA kA siMhAsana rakhA gayA / ilAcI moTI aMgarakhI aura colaNA pahana kara Age gayA / rAjA ke caraNa sparza kiye aura cuTakI bhara miTTI lekara sira para car3hAkara dharatI mAtA ko praNAma karake vA~sa para cddh'aa| Aja ilAcI ke harpa kA pAra nahIM thaa| usane saMkalpa kiyA thA ki 'rAjA ko prasanna karU~gA aura bhArI puraskAra prApta kruuNgaa| tatpazcAt maiM nyAta(jAti) ko bhojana karAU~gA aura dhUma dhAma se naTanI ke sAtha vivAha kruuNgaa|' isa rasse se usa rasse taka kUdatA huA ilAcI daur3atA hai to vIca meM AkAza meM uchala kara punaH rasse para sthira hotA hai| kabhI vaha eka pA~va se rasse para calatA hai, to kabhI kamAna letA-letA rasse para agrasara hotA hai| sampUrNa nagara tAliyA~ vajAkara ilAcI kA svAgata karatA hai aura vaha nIce utara kara rAjA ko praNAma karake dAna mA~gatA hai| rAjA nIMda meM se jagA ho usa prakAra kahatA hai, 'naTarAja! tumane sundara khela kiyA hogA, parantu merA citta vyagra thaa| maiMne tumhArA khela nahIM dekhA, punaH khela kro|' ilAcI ne punaH rAjA ko praNAma kiyA, reta sira para car3hAkara tIvra vega se vA~psa ke Upara se rasse para kuudaa| naye naye khela karake logoM ke mana ko rijhAne lagA, parantu rAjA kA mana nahIM rIjhA / ilAcI kA mana khela karate samaya ghugharu vA~dha kara nRtya karatI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 naTanI meM lAlAyita huA thaa| rAjA cakora thA / vaha samajha gayA ki naTanI kA bharatAra yaha naTa hai aura yadi yaha gira kara mara jAye to hI naTanI ko apane adhIna karane meM anukUlatA hogii| murge ne 'kUkaDU kU' kI dhvani prArambha kI to ilAcI samajha gayA ki saverA ho gyaa| vaha nIce utarA, rAjA ko usane praNAma kiyA aura dAna ke lie hAtha phailAyA / rAjA ne kahA, 'naTarAja! prAtaHkAla kI vAyu kI zItala lahara se merI A~kha laga gaI thI aura maiM tumhArA khela dekha nahIM sakA / punaH eka bAra mujhe apanA khela batAo / ' ilAcI samajha gayA ki - 'maiM dhana vaMchu rAya kA, rAya vache mujha ghaat|' maiMne ghara-bAra, mAtA-pitA saba isa naTanI ke lie chor3A aura rAjA dAna de to naTanI prApta ho sakatI hai / yahI socakara usane punaH apanA hRdaya dRr3ha kiyA aura khela prArambha kara diyaa| sUrya pUrva meM dRSTigocara huA aura svarNa kI raktima dhUpa kI patalI cAdara usane jagata para DAlanI prArambha kii| bA~sa para khela karane vAle ilAcI ne naye naye khela prArambha kiye aura naTa pUrNa utsAha se Dhola ko Dhama-Dhama vajAne lgaa| ilAcI kI dRSTi dUra dUra taka par3a rahI thii| usane dekhA seTha ke ghara ke A~gana meM munivara gocarI lene aaye| rUpa-lAvaNya kI aMbAra tulya yuvatI laDDuoM se bharA huA thAna lAkara muni ko bhikSA dene lagI / muni Girl 16000 - HI HURRY TATTOM m/ MAMAN NALP... WriviniluuNLINEKD PRITAITHILIT hArasAmaparA ilAcI ne dUra sutara dekhA - rUpa-lAvaNya kI aMbAra yuktI muni ko modaka lene kA Agraha kara rahI hai phira bhI muni nIcI dRSTi rakha manA kara rahe haiN|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni-darzana arthAt ilAcIputra kathA 77 nahIM nahIM kaha kara lauTate haiN| muni ke netra nIce haiN| ve strI ke sAtha dRSTi taka nahIM milAte / ilAcI vicAra meM par3a gyaa| kyA unakI tapa kRza deha ? kyA tyAga? kyA teja ? kyA prabhAva ? dhanya dhanya munivara ! kahA~ Apa aura kahA~ maiM pAmara ? maiMne zreSThi-kula meM janma liyA, naTanI para mohita huA, lajjA chor3I, maryAdA chor3I aura gA~va-gA~va nAcatA rahA / 'dhig dhig vipayA re jIva ne, ima naTa pAmyo vairAga / ' saMsAra meM naye naye khela kiye aura abhI taka maiM viSayoM kI AzA meM ghUma rahA huuN| dhanya hai ina munivara ko ! jo 'lo lo' kahane para bhI lete nhiiN| isa tIvra pazcAtApa se cAra ghAtIkarma ke paTa TUTa gaye aura naTanI ko pAne ke lie tatpara ilAcI ne kevalajJAna prApta kiyaa| Ta ke bA~sa-rasse saba adRzya ho gaye aura vahA~ deva - racita siMhAsana bana gyaa| ghar3I bhara pUrva kI khela-zAlA dharma-sthAnaka bana gaI aura ilAcI kevalI kA upadeza suna kara khela se raMjita hone ke liye Aye hue loga dharmaraMjita vana kara vibhinna vrata grahaNa karake apane sthAna ko lauTa gye| abhirUDho saggo muNipavaraM daTTu kevalaM patto / jo gihibesadharo bihu tamilA puttaM nama'sAmi / / bA~sa ke agrabhAga para car3he hue gRhastha veSadhArI ilAcI putra ko munivara ko dekhakara kevalajJAna prApta huA, unheM maiM namaskAra karatA hU~ / sAkSAt isa prakAra dUra se huA muni-darzana ilAcI putra ke lie bhava-tAraka banA, to muni-paricaya kyA kalyANa nahIM karegA ? ( RSimaMDalavRtti se)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) zuddha AhAra gaveSaNA arthAt DhaMDhaNa muni (1) bhagavan! Apake pAsa aThAraha hajAra munivara haiN| ina saba meM sarva zreSTha ugra tapascI munivara kauna hai ? zrIkRSNa mahArAjA ne neminAtha bhagavAna ko dezanA ke pazcAt yaha prazna pUchA bhagavAna ne kahA, 'kRSNa! tapasvI to aneka haiM parantu ina sava meM zreSTha evaM dRr3ha to DhaMDhaNa muni haiM / ' DhaNa muni kA nAma sunakara zrIkRSNa kI pUrva smRti jAgRta huI - 'DhaMDhaNA rAnI kA yaha ikalautA putra atyanta sukomala, vilAsI evaM sukha meM palA huA thA / usane eka vAra bhagavAna zrI neminAtha kI vANI kA zravaNa kiyA aura usase pratibodha prApta kiyA / " DhaNAne evaM maiMne use bahuta bahuta samajhAyA parantu vaha nahIM samajhA aura usane dIkSA aGgIkAra kara lI / ugra tapa evaM tyAga meM vaha itanA adhika Age bar3hA ki bhagavAna apane zrI mukha se use 'sarva zreSTha aNagAra' kahate haiN| zrIkRSNa ke mana meM vAtsalya kA Ananda jAgrata huA aura unhoMne samasta muniyoM kI ora dRSTi DAlI / unhoMne unheM khojane kA prayatna kiyA parantu ve dikhAI na dene para unhoMne bhagavAna se pUchA, 'bhagavan! inameM DhaMDhaNa aNagAra kyoM nahIM dRSTigocara hote?' 'kRSNa! tapasvI to aneka haiM, parantu DhaMDhaNa kA tapa evaM dhairya aTala hai / ve nitya bhikSArtha jAte haiM phira bhI unheM dvArikA meM meM nirdopa AhAra prApta nahIM hotaa| abhI ve bhikSA he kRSNa! tapasvI to aneka haiM magara DhaNa kA tapa evaM dherya aTala hai! sAMbhAlA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha AhAra gaveSaNA arthAt daMDhaNa muni ke lie dvArikA meM gaye haiM / ' 'bhagavan! itanI vizAla dvArikA meM sabako nirdoSa AhAra prApta hotA hai aura unheM kyoM nahIM prApta hotA ?' 2 'rAjan ! pUrva bhava meM unhoMne AhAra kA antarAya kiyA thA, jisase isa bhava meM unheM AhAra kA antarAya hotA hai / anya muniyoM ko antarAya nahIM hai jisase unheM prApta hotA hai| karma kI sattA aTala evaM aTUTa hai / ' 'kRSNa! ye DhaMDhaNa pUrva bhava meM pA~ca sau kRpakoM kA adhikArI thA / java kRpakoM ke bhojana karane kA samaya hotA tava vaha pratyeka ko eka eka adhika kyArI meM hala calavA kara chor3atA / kRSaka niHzvAsa chor3ate hue hala calAte, parantu unakA jI to bhojana meM rahatA / samaya vyatIta huA aura vaha adhikArI janma letA-letA tere yahA~ utpanna huA, parantu kRpakoM ko kiyA gayA antarAya aba usake udaya meM AyA hai| isa kAraNa se sabako nirdoSa AhAra prApta hotA hai parantu use prApta nahIM hotaa| usameM usakA antarAya karma kAraNa hai| karma to sabake udaya meM Ate haiM, parantu DhaMDhaNa kA puruSArtha adbhuta hai / vaha nitya bhikSArtha jAtA hai aura nirdoSa AhAra nahIM prApta hone para tanika bhI glAni na karatA huA upavAsa para upavAsa karatA hai aura anya muniyoM dvArA lAye hue nirdoSa AhAra ko vaha grahaNa nahIM karatA / vaha to kahatA hai ki 'merA antarAca TUTegA aura mujhe nirdoSa AhAra prApta hogA taba hI AhAra grahaNa karU~gA / ' (2) zrI kRSNa hAthI para savAra hokara dvArikA ke rAjamArga meM se nikale aura unhoMne sAmane Ate eka tapa-kRza muni ko dekhA / prArambha meM to ve muni ko nahIM pahacAna sake, parantu nikaTa Ane para DhaMDhaNa muni ko phcaanaa| kRSNa turanta hAthI se nIce utre| muni kI tIna pradakSiNA kI aura baMdana karake vole, 'bhagavan! Apake darzana mere parama saubhAgya ke sUcaka hai' parantu muni mauna rahe aura Age bar3ha gaye / kRSNa punaH punaH unake tapa kA anumodana karate hue Age cale aura muni bhI Age bar3hate gye| vahA~ eka vaNik ne kRSNa dvArA vandana kiye jAte DhaMDhaNa muni ko dekha kara atyanta sammAna pUrvaka unheM modakoM (laDDUoM) kI bhikSA pradAna kI / muni ne barAbara AhAra kI gaveSaNA kI aura AhAra ko nirdoSa mAnakara use lekara bhagavAna ke pAsa Aye / DhaMDhaNa ne bhagavAna ko AhAra batAte hue kahA, 'bhagavan! bahuta dinoM ke pazcAt Aja mujhe nirdoSa AhAra prApta huA hai, merA antarAya karma aba avazya kSaya huA hai|' 'DhaMDhaNa! yaha AhAra tumako antarAya kSaya hone se prApta nahIM huA, parantu kRSNa ke
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 sammAna ke kAraNa vaNika ne tumheM nirdopa AhAra pradAna kiyA hai|' 'bhagavan! taba isameM labdhi zrI kRSNa kI hai, merI to nahIM hai na?' 'satya hai, tumhArI nahIM hai|' turanta haMDhaNa aNagAra AhAra ke pAtra kI jholI lekara nirjIva sthAna para AhAra DAlane ke lie cle| aneka dinoM taka kSudhA-tRSA ko ha~sate-ha~sate sahana karane vAle daMDhaNa muni dvArikA ke bAhara Aye / nirdopa bhUmi dekha kara vahA~ khar3e rahe aura jholI meM se laDDu hAtha meM lekara cUrA karane lge| DhaMDhaNa, laDDuoM kA hI cUrA nahIM kara rahe the valki isa prakAra vaha mAno apane karma piMDa kA hI cUrA aura...kSaya...kara rahe the| isa prakAra unakI vicAradhArA Age-Age bar3hatI gaI / pA~ca sau pA~ca sau manuSyoM ko bhojana ke lie antarAya DAlane vAle maiMne pUrva bhava meM thor3A hI socA thA ki maiM bhojana kA antarAya kara rahA hU~? mere dvArA vA~dhA huA antarAya maiM nahIM bhogUMgA to kauna bhogegA? isa prakAra dhIre dhIre Atma pariNati meM agrasara hote muni ko apanI deha ke prati nirmAha jAgrata huA aura ve zukladhyAna meM ArUr3ha hue| antarAya karma kA kSaya karate-karate unhoMne cAroM ghAtI karmoM kA kSaya kiyA / isa ora laDDUoM kA cUrA pUrNa karake unhoMne use miTTI meM milA diyA aura dUsarI ora karma kA cUrA karake, karma kSaya karake kevala lakSmI prApta -- - LE - / - - somA DhaMDhaNa muni ko tIna pradakSiNA dekara kRSNa bole - 'bhagavana! Apake darzana mere parama saubhAgya kA cila hai.'
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddha AhAra gaveSaNA arthAt DhaMDhaNa muni 81 kii| kisI bhAgyazAlI dhUla dhAniye ko kUDA-karakaTa pheMkate samaya svarNa, motI athavA ratna prApta ho jAye usI prakAra kRSNa ke putra DhaMDhaNa muni ko laDDuoM kA cUrA miTTI meM milAte samaya miTTI dhote samaya mokSaratna prApta huA | devoM ne deva-duMdubhi bajAte hue cAroM ora jaya jayakAra kA ghopa kiyaa| DhaMDhaNa muni bhagavAna ke pAsa Aye aura ve kevalI parpadA meM baiThe / zuddha AhAra gaveSaNA bhI kevalajJAna kA dhAma kaise bana sakatA hai| usakA jagat ke sAmane Adarza prastuta karate hue Aja bhI una RSi ko - DhaMDhaNa RSi ko baMdanA maiM vArI lAla utkRSTo aNagAra re maiM vArI lAla kahakara jagat unake pAvana nAma ko sunakara pAvana banatA hai| puphphie phalie taha piu dharaMmi tanhA chUhA samaNubaddhA DhaMDheNa tahA visaDhA, jaha saphalayA jAyA / / 39 / / arthAt puSpita evaM phalita Rddhi-siddhi sampanna pitA kRSNa-vAsudeva kA ghara hote hue bhI DhaMDhaNa kumAra ne muni jIvana meM nirantara aisI bhUkha evaM pyAsa sahana kI ki jo unheM kevala-lakSmI pradAna karA kara saphala ho gii| (upadezamAlA se)
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ (13) upazama viveka evaM saMvara arthAt mahAtmA cilAtI kA vRttAnta (9) kSitipratiSThita nAmaka nagara thA jahA~ yajJadeva nAmakA brAhmaNa nivAsa karatA thA, jo vyAkaraNa, nyAya evaM kAvya meM mahAn vidvAna mAnA jAtA thA / vidyA ke sAtha usako vidyA kA ahaMkAra bhI thA jisake kAraNa vaha sthAna-sthAna para kahatA ki, 'mujha para jo vijaya prApta karegA usakA maiM ziSya vanU~gA / ' eka bAra eka kSullaka sAdhu ne use jIta liyA / ataH yajJadeva ne jaina dIkSA aGgIkAra kI / vaha cAritra kA acchI taraha pAlana karatA parantu vastroM kI malinatA kI nindA karatA aura kahatA ki 'jaina dharma meM saba zreSTha hai parantu snAna karane kI AjJA nahIM hai, yaha ThIka nahIM hai / ' eka bAra vaha bhikSA lene ke lie nikalA aura ghUmatA ghUmatA vaha apane hI ghara A pahu~cA | pati ko dekha kara brAhmaNI ke mana meM moha utpanna ho gayA aura usane una para jAdU-TonA kara diyaa| muni vrata meM dRr3ha the jisase brAhmaNI kA jAdU-TonA calA nahIM, parantu dina pratidina muni kI deha kSINa hotI gii| anta meM ve anazana karake kAladharma ko prApta hue / jaba unakI patnI ko yaha patA lagA taba use ghora pazcAtApa huA / isa kAraNa prAyazcita svarUpa usane AlocanA lI aura dIkSA aGgIkAra karake vaha svarga sidhArI / (2) rAjagRha nagara meM dhanAvaha seTha aura bhadrA seThAnI nivAsa karate the| unake ghara cilAtI nAma kI eka vizvAsapAtra dAsI thii| dAsI ko putra huA aura seThAnI ko eka putrI huI | cilAtI dAsI ke putra ko loga 'cilAtI- putra' kaha kara pukArane lage aura seThAnI kI putrI kA nAma suSamA rkhaa| suSamA evaM cilAtI - putra donoM sAtha khelate aura sAtha hI unakA pAlana-poSaNa hotA thA phira bhI donoM ke saMskAroM meM atyanta antara thA / cilAtI - putra ke adhyayana evaM saMskAroM ke lie koI dhyAna nahIM detA thA / vaha gA~va meM bhaTakatA, lar3akoM ko pITatA aura mAra khAte-khAte bar3A huA / supamA ke lie seThaseThAnI sava dhyAna rakhate aura usake saMskAroM kA nirmANa acchI taraha karate / cilAtI putra java ATha varSa kA huA taba usakI mAtA kI mRtyu ho gaI, jisase vaha
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ upazama viveka evaM saMvara arthAt mahAtmA cilAtI kA vRttAnta nirAdhAra ho gayA aura adhika kusaMgati meM pdd'aa| eka vAra seThAnI kI dRSTi cilAtI-putra evaM suSamA ke khela para par3I / seThAnI ne dekhA to cilAtI-putra supamA ke sAtha kuceSTA kara rahA thA | seThAnI ne yaha bAta seTha ko khii| isa para seTha ne use nikAla diyaa| cilAtI putra niraMkuza ho gyaa| use aba koI kahane vAlA athavA Tokane vAlA nahIM thaa| dhIre-dhIre vaha coroM kI saMgati meM par3atA gayA, madirA-pAna karane lagA tathA luTeroM ke dala meM sammilita ho gayA / tatpazcAt usane eka pallI vasAI aura usakA adhipati bana gyaa| cilAtI putra supamA ko bhUlane kA bharasaka prayatna karatA parantu vaha use bisarA nahIM sakA aura suSamA bhI cilAtI putra ke avaguNoM kA tiraskAra karatI phira bhI kisI bhI prakAra se vaha use bhUla nahIM skii| (3) cilAtI aThAraha varSa kA ho gyaa| usane aneka sAthI ekatrita kiye| usakI deha hRSTa-puSTa evaM bhavya thI tathA mana krUra thA | eka luTere meM jo vizeSatAe~ honI cAhiye, ve sava usameM thIM / eka vAra usane apane sAthiyoM ko kahA, 'Aja hameM rAjagRha meM dhanAvaha ke bhavana para lUTa karanI hai, dhana tumhArA aura usakI putrI merI / ' coroM ne zarta svIkAra ko| ThIka madhyAhna kA samaya thaa| cilacilAtI dhUpa tapa rahI thii| itane meM jhAr3I meM se cAlIsa-pacAsa luTeroM (DAkuoM) kA dala AyA aura rAjagRha ke pichale dvAra se praveza kara vaNiko kI galI meM praviSTa huA / logoM ne atyanta cIkha-pukAra macAI parantu nagararakSakoM ke Ane se pUrva hI cora dhana ke Dhera lekara aura cilAtI suSamA ko lekara bhAga gyaa| seTha ne kahA, 'dhana to kala prApta ho jAyegA parantu luTere merI putrI ko uThA le jAyeM yaha maiM jIte jI kairo sahana kara sakatA hU~? mujhe dhana kI AvazyakatA nahIM hai / mujhe merI putrI lA do|' nagara-rakSaka dauDe / seTha ne bhI pA~co putroM ko sAtha lekara coroM kA pIchA kiyaa| cilAtI ko supamA ke prati prema evaM moha hai, use aneka bAteM pUchane kA usakA mana hai aura supamA ko bhI cilAtI ke prati moha hote hue bhI use aneka bAtoM meM sIkha dene kI usakI icchA hai; parantu na to isa samaya cilAtI kA citta ThikAne hai aura na suSamA kA | vAra bAra rUkatI suSamA ko vaha hAtha pakar3a kara khIMcatA hai, itane meM suSamA ke pA~va meM kA~TA cubha jAtA hai| rakta kI dhArA vahane lgii| cilAtI ne tanika jhuka
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 sacitra jaina kathAsAgara bhAga 1 kara kA~TA nikAlA aura pIche dekhA to apanA pIchA karate seTha, usake putroM tathA sainikoM ko dekhA. suSamA ghabarA gaI, ataH cilAtI ne turanta use kaMdhe para uThAyA aura tIvra gati se daur3ane lagA / khaDDoM, grISma Rtu kI dhUpa, pyAsa tathA seTha ke bhaya se suSamA ko uThAye adhika Age calanA cilAtI ko jaba duSkara pratIta huA taba vaha ghabarAyA / usakA dhairya TUTa gyaa| suSamA ko lekara maiM aba yahA~ se nahIM bhAga sakU~gA, yaha nizcaya ho gayA, parantu pUrva janma kI snehI suSamA ko chor3I bhI kaise jAye ? isa prazna ne use asamaMjasa meM DAla diyA / cilAtI evaM seTha ke madhya antara kama raha gayA thaa| isa samaya usake pAsa adhika socane kA samaya nahIM thA / aba cilAtI ke pAsa suSamA ko sauMpa kara seTha ke adhIna honA athavA suSamA ko chor3a kara bhAga jAnA, ye do hI mArga the| itane kaSToM se uThAI huI supamA ko punaH sauMpa kara bandI vanU~ aura loga nagara meM merI ora aMgulI uThAyeM, isakI apekSA to mRtyu kyA burI hai? apane prANa bacAne ke lie supamA ko isa prakAra pheMka dU~ to merA usa para zuddha prema nahIM thA yaha bhI svayaM hI kyA pramANita nahIM hotA ? 'o cilAtI! ruka jA / tUne merA anna khAyA, mere ghara panA aura tU merI putrI ko bhagA kara mujhe logoM meM badanAma mata kara / chor3a de suSamA ko|' bhaya, zoka evaM krUratA se seTha cillAyA / bhaya se kA~patI suSamA kA nisteja ceharA cilAtI ne dekhA aura dekhate hI usake mana somapurA cilAtI ne tanika jhukakara susamA ke paira se kAMTA nikAlA aura dUra dekhA to apanA pIchA karate hue zeTha, usake putroM tathA sainikoM ko dekhA.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ upazama viveka evaM saMvara arthAt mahAtmA cilAtI kA vRttAnta 85 meM bhISaNa durvicAra AyA ki 'khAU~ nahIM to phaiMka to dU~' aura usane 'suSamA banegI to merI anyathA kisI kI nahIM' - yaha soca kara eka hI jhaTake meM usakA sira kATa J kara hAtha meM lekara vaha parvata kI khAiyoM meM utara gayA / dhanAvaha seTha suSamA ke mRta dhar3a ke pAsa Akara phUTa-phUTa kara roye / luTere kA pIchA karake maiMne bhUla kI athavA ThIka kiyA usakA ve koI nirNaya nahIM kara sake / ve zokAkula bane nagara kI ora lauTa cale / putrI kI aisI karuNa mRtyu se seTha kA hRdaya virakta ho gayA aura alpa samaya meM hI ghara-parivAra chor3akara unhoMne saMyama grahaNa kara liyA / (4) eka hAtha meM raktaraMjita mastaka tathA dUsare hAtha meM camakatI huI talavAra liye yamatulyacilAtI vana meM dUra dUra calA jA rahA thaa| maiM kahA~ jA rahA hU~? kyA kara rahA hU~'- isakA use tanika bhI bhAna nahIM thA / vana ke bheDiye, vAgha, cIte aura siMha jaise hiMsaka pazu bhI usakI kAla bhairavI mUrti se bhayabhIta hokara guphAoM meM chipa jAte the / itane meM samIpa hI usane eka vRkSa ke nIce zAnta mUrti cAraNa muni ko kAyotsarga dhyAna meM dekhA / eka kSaNa ke lie cilAtI ne muni ke mukha maMDala para dRSTi DAlI aura dUsare kSaNa usane apanI ora nihArA to amAvasa aura pUrNimA kI rAtri jitanA antara pratIta huA / kahA~ to zAnta rasa se dIpta evaM mu~de hue netroM vAlI amRta kI vRSTi karatI yaha mUrti aura kahA~ maiM raktaraMjita hasta evaM krodha- dhUmra - malina hRdaya aura agni barasAtA jvAlAmukhI tulya dhRSTa mAnava ! vaha Age bar3hane ke lie tatpara huA / itane meM usake paira ruka gaye aura hRdaya Thahara gayA / dAsI putra, luTerA, strI-hatyArA tathA apAra pApa karane vAlA maiM pApI apanI chAyA se muni ko dUra rakhU~ athavA unakI pavitra chAyA se apanI deha ko pavitra karU~ ? pavitratA kA aMza jisameM ho vaha pavitra banatA hai| parantu mujha meM to usakA lezamAtra bhI nahIM hai? pASANa ko pallava evaM lohe ko kaMcana banAne kA sAmarthya aise mahAtmAoM meM hotA hai; ve merA uddhAra nahIM kareMge yaha maiM kaise mAnU~ ? cilAtI ne muni kI ora pA~va bar3hAyA aura hoza meM Ane para suSamA ke cehare para dRSTi DAlI to usakA ceharA use upAlambha detA aura usake pApoM ke prati tiraskAra karatA pratIta huA / 'suSamA! maiM tere dvArA hI nahIM parantu kyA jagat ke prANI mAtra se tiraskRta hone yogya hU~, tU jA, maiM ava vaisA nahIM rahU~gA, sudharU~gA / ' - yaha kahate hue usane suSamA kA sira dUra rakha diyA aura sAtha hI sAtha pApa ko bhI dUra rakha kara vaha munivara ke caraNoM meM gira kara kahane lagA, 'mahArAja ! netra kholo isa dAsIputra - luTere - hatyAre
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga 86 pApI para dRSTi ddaalo| pArasamaNi patthara ko svarNa banAtI hai usI prakAra Apa mujhe apanI pavitra tapa-teja dRSTi se pAvana karo, mahArAja! kyA uttara nahIM doge ? kyA merA uddhAra hogA yA nahIM ? kyA maiM ApakI dRSTi kA sparza karane yogya nahIM hU~ ? to suno, jise maiMne atyanta priya mAnI thI vaha supamA merI na banI to use maiMne dUsare kI nahIM banane diyA aura isa talavAra se usakA prANa le liyA / yaha talavAra cAhe jitanI rakta-pyAsI ho parantu maiM ava use kisI ke rakta kI bU~da nahIM denA cAhatA / maiM Apase apane jaise pApI ke uddhAra kA mArga mA~gatA hU~ aura vaha mArga nahIM hai to maiM isI talavAra se antima pyAsa Apase bujhAkara atyanta gaharI ghora durgati se punaH bAhara na AU~ vaisA vana jAnA cAhatA hU~ / ' hari somapurA - (5) muni ne cilAtI kI acchI taraha parIkSA kii| vaha pApI thA, hatyArA thA, parantu vaha haThI pApI mAnava nahIM thA / vaha krUra, ghAtaka aura DarAvanA thA phira bhI satyavaMta, praNa kA pakkA aura pariNAmataH puNyazAlI thA / muni ne 'namo arihaMtANaM' kaha kara kAyotsarga pArA to turanta cilAtI volA, 'mahArAja ! mahA pApI kA uddhAra ho aisA jIvana auSadha to dharma hai aisA sunA hai, to Apa mujhe vaha auSadha do aura mujha mahApApI kA uddhAra kro|' 'cilAtI! upazama, viveka evaM saMvara dharma hai / inakA cintana karane vAlA, pAlana karane 'pASANa ko pallava evaM lohe ko kaMcana banAne kA sAmarthya muniyoM meM hotA hai' aisA jAna pApI cilAtI muni ke caraNa meM girA ! 1
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ upazama viveka evaM saMvara arthAt mahAtmA cilAtI kA vRttAnta 87 bAlA mahA puNyazAlI bana kara mahApApI se mahAtyAgI bana kara apanA kalyANa karatA hai / 'mahArAja ! isase mere jaise mahApApI kA bhI udvAra ho to jAyegA ?' cilAtI ye zabda pUre kare itane meM to muni ko AkAza mArga se cale jAte hue dekhA / cilAtI ne hAtha Upara kiye| 'bhagavan bhagavan' kaha kara usane praNAma kiyA aura socane lagA - upazama arthAt zAnti, dabAnA / kyA maiM azAnta hU~ ? kisako davAU~ ? tanika socane lagA aura talavAra kI ora dRSTi jAne para dhyAna AyA ki azAnti kA pratIka to yaha mere hAtha meM hai| turanta usane talavAra dUra pheMka dii| rakta-raMjita - hAtha, rakta se sane vastra, deha para AI jhallAhaTa; yadi zAnti hotI to ye saba aise hote ? he tAraNahAra muni! Apane yadi mujhe pahale upazama samajhAyA hotA to kyA maiM aisA narAdhama banatA ? zAnti nahIM hai mere hAtha meM, nahIM hai deha para, nahIM hai vastroM para aura nahIM hai dikhAve meM; parantu merA hRdaya ? vaha to kotavAla para krodhita hai aura jo Aye use pUrNa karane ke lie prayatnazIla hai / bhagavAn! Apane sacamuca satya kahA hai ki upazama to kalyANa kA mArga hai| maiM sabase kSamA yAcanA karatA hU~, seTha! merA aparAdha kSamA karanA / nagara-rakSako ! aba maiM tumhAre karttavya meM bAdhaka nahIM bnuuNgaa| maiM tumase kSamAyAcanA karatA hU~ aura tuma mujhe kSamA karanA saMbara arthAt rokanA / maiM yahA~ akelA huuN| ghora jaMgala hai| maiM kisako rokU~ ? kyA pakSiyoM ko ur3ane se rokU~? kyA vRkSa ko hilane se rokU~ ? kyA vAyu ko rokU~ ? kisako rokU~ ? hA, parantu dUsaroM ko rokane kA mujhe adhikAra kyA hai ? kyA meM rukU~? kyA maiM calanA vanda karU~? kyA maiM bolanA vanda karU~ ? dekhanA banda karU~ ? muni cle| muni ne upadeza diyaa| unhoMne merI ora dRSTi DAlI / unhoMne mujhe calane, dekhane aura bolane kA niSedha kyoM kiyA ? tava 'ruka jA' yaha kyoM kahA? maiM kyA karatA hU~ ki jisase ruka jAU~ ? vicAra dhArA kI gaharAI meM utarane para cilAtI ko samajha meM AyA aura vaha mana meM bolA- hA~ samajha gayA, muni kA mujhase yaha kahane kA Azaya thA ki tU indriyoM ko roka aura bhaTakate hue mana ko roka / sacamuca, mana aura indriyA~ donoM atyanta caMcala haiN| isaliye usane unheM rokane kA nizcaya kiyA aura muni ke sthAna para kAyotsarga dhyAna meM rahA / cilAtI ghora vana meM kAyotsarga dhyAnastha rhaa| usake pA~va, hAtha aura deha para cITiyoM ke Dhera jama gaye haiN| deha calanI jaisI ho gaI hai, pazu-pakSiyoM ne usake hAtha-pA~va ise haiM, phira bhI nahIM hai usakI dRSTi meM tanika bhI ropa athavA nahIM hai usake jIvana meM koI santApa / ghar3I bhara pUrva kI vikarAla deha vahI hai phira bhI Aja usameM zAnta rasa
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 kA jharanA kala-kala karatA pravAhita hai / suSamA meM anurakta mana ko usane mor3A aura socA ki vaha pUrva bhava kI patnI, usake sAtha pUrva bhava kA raneha-sambandha, parantu vaha kAma kA kyA? maiM kitane samaya taka use sAtha rakha sakatA thA? kisalie citta ko usameM ulajhA kara duHkhI hoU~? mana! supamA meM se haTa jA, netro! suSamA se dUra ho jAo aura indriyo! zAnta bana kara saba bhUla jaao| yaha deha maiM nahIM huuN| maiM bhItara kA tattva huuN| deha ke aura mere kyA sambandha? yaha viveka-pada muni bhagavana dvArA pradatta maiM kyoM bhUla rahA hU~, bhagavan? bhale merI deha calanI jaisI ho jAye, mere avayava napTa ho jAyeM, parantu aba maiM Apa dvArA pradatta upazama, saMvara, viveka kI tripadI ko nahIM bhuuluuNgaa| cilAtI kI jarjara vanI deha alpa samaya meM hI naSTa ho gaI aura usakI AtmA isa tripadI kI bhAvanA meM svarga gii| luTerA, hatyArA evaM mahApApI cilAtI muni kI tripadI kA cintana karatA huA, muni, saMyamI, tyAgI aura santa vanakara jagata ko dhyAna kA Adarza pradAna karatA huA kAla ke paTala meM adRzya ho gayA (yogazAstra se)
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ (14) vaiyAvacca arthAt mahAmuni naMdiSeNa kI kathA (1) jAvana meM aise aneka guNa haiM jo dina aura rAta kI taraha Ate haiM aura cale jAte haiN| katipaya guNa to apanA saMskAra alpa samaya ke lie chor3a jAte haiM aura katipaya sparza mAtra bana kara cale jAte haiM, parantu vaiyAvacca jIvana meM eka aisA guNa hai ki jo AtmA meM apanA saMskAra cirasthAyI rakhatA hai| naMdipeNa kA janma magadha ke naMdi gA~va meM eka nirdhana brAhmaNa ke ghara huA thA / pitA kA nAma thA cakradhara aura mAtA kA somilA / dhana-sampatti nirdhanatA kA bhale hI bheda kare parantu raneha ke aMkura ke aisA bheda nahIM hai / ataH nirdhana vrAhmaNa cakradhara ne putra kA nAma naMdipeNa rkhaa| naMdipeNa caraNa dharane lagA aura usake aMgoM kA dhIre dhIre vikAsa haa| khejar3I kA vRkSa jisa prakAra cAroM ora nIma-pIpala dekha kara lajjita hotA hai usI prakAra naMdiSeNa choTe-choTe sundara kumAroM meM apane rassI jaise duvale hAtha-pA~va aura gagarI tulya peTa jaise apane aMgoM ke kAraNa lajjita hone lagA, parantu usa viSaya meM usa ke hAtha koI upAya nahIM thaa| naMdiSeNa ke tanika bar3A hote hI mAtA-pitA kA dehAnta ho gayA / kurUpa naMdiSeNa ko lar3ake cher3ate the, ar3ausI-par3ausI usakA tiraskAra karate aura koI dayA batA kara roTI pradAna karake upakAra bhI karate the| naMdiSeNa kI yaha dayanIya sthiti dekhakara usakA eka dUra kA mAmA use apane ghara le gyaa| (2) 'vana vairI ko vaza meM karate haiM' - isa kahAvata ko naMdiSeNa ne jIvana meM utArA aura mAmA ke ghara para pratyeka kArya vaha dhyAna se karane lgaa| koI bhI kArya batAe to naMdiSeNa use karane ke lie tatpara rahatA / mAmA, mAmI aura unakI sAtoM putriyoM ko naMdiSeNa priya ho gayA / naMdiSeNa ava yuvA ho gayA / usane sama vayaska yuvakoM ko ghara-parivAra, patnI, putra vAle dekhA / naMdiSeNa ke mana meM unake sukha kI IrSyA nahIM thI parantu maiM aise hI majadUrI kava taka karatA rahU~gA?' mujha meM aura inameM kisa kAraNa se yaha antara huA? isakA
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 kAraNa DhU~Dhane ke liye vaha kabhI-kabhI stabdha ho jAtA parantu jo antara bar3e samajhadAra vyakti bhI zIghra nahIM jJAta kara sakate, use vaha thor3e hI khoja sakatA thA? kabhI vaha niHzvAsa chor3atA aura 'e naMdipeNa' kI pukAra hote hI vaha kArya meM laga jAtA | vaha ava nitya udvigna rahane lgaa| usakA mana mAmA kA ghara chor3a kara anyatra apanA bhAgya AjamAne kA huaa| mAmA usake cehare se yaha bhAva samajha gaye / usakA sukha, mahatvAkAMkSA 'ava maiM ghara vAlA aura patnI vAlA banUM' isameM samAviSTa hai yaha jAnakara unhoMne apanI pratyeka putrI ko naMdiSeNa ke sAtha vivAha karane ke lie samajhAyA, parantu saba putriyoM ne kahA, 'yogya pati nahIM milegA to hama AtmahatyA kara legI, parantu isa beDaula, kurUpa majadUra ke sAtha vivAha karake hameM apanA jIvana naSTa nahIM karanA hai|' (3) ThIka madhyarAtri kA samaya thA / ghara sunasAna thaa| sabhI loga soye hue the| itane meM naMdiSeNa uThA / muka raha kara mAmA-mAmI ko namaskAra kiyA aura jisa ghara ne annajala pradAna karake pAlA-posA usakA smaraNa karatA huA apane durbhAgya para niHzvAsa DAlate hue vaha manda kadamoM se ghara ke bAhara nikalA / bhUkhA-pyAsA vaha calane lgaa| 'Upara AkAza aura nIce pRthvI ke atirikta merA koI AdhAra nahIM hai' - yaha socatA huA vaha Age calatA rhaa| kabhI to vaha kisI sthAna para jAkara sevA-zuzrUSA karake apanA bhAgya AjamAne kA vicAra karatA to kabhI aisA duHkhI jIvana jIne kI apekSA AtmahatyA karake duHkha kA anta karane kA mana meM vicAra krtaa| itane meM usane dUra eka muni dekhe jo sthira evaM dhyAna-magna the| unhoMne apanA dhyAna pUrNa kiyA aura naMdiSeNa ko dharmalAbha diyaa| duHkhI ke Azraya muni ko 'bhagavAna' kahate samaya naMdiSeNa kA galA bhara gayA aura usake netroM meM A~sU A gaye / A~sU poMcha kara kA~patI deha se dhar3akate kaNTha se naMdiSeNa ne muni ko saMkSepa meM apanA vRttAnta khaa| ___ muni ne kahA, 'naMdiSeNa! Atma hatyA duHkha se mukta hone kA mArga nahIM hai| tu svayaM ko bhale abhAgA mAnatA ho parantu tujhe dhyAna rakhanA cAhiye ki mAnava-bhava sarvottama saubhAgya hai aura vaha tujhe prApta huA hai tathA terI sazakta deha hai / naMdiSeNa! saMsAra ke bhoga aura sampatti ke abhAva ko tujhe durbhAgya kI saMjJA nahIM denI cAhiye | naMdiSeNa kI duHkha kI kalpanA parivartita ho gii| usane munivara kA zaraNa liyA / vaha zramaNa vanA, tapasvI vanA aura glAna vRddha-muniyoM evaM vAla-muniyoM ke vaiyAvacca
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiyAvacca arthAt mahAmuni naMdiSeNa kI kathA 91 meM sadA tatpara banA | ghara-ghara bhikSA ke lie ghUma kara nirdoSa AhAra lAkara vaha bAla, vRddha, glAna kI vaiyAvacca karatA / pA~ca sau sAdhuoM kI sevA kA usane niyama liyA / muni kA vaiyAvacca kiye vinA vaha mu~ha meM AhAra -pAnI nahIM DAlatA thA | koI rogI, asvastha muni ko dekha le to sabhI naMdiSeNa muni ko sauMpate aura koI rogI ho jAtA to vaha vaiyAvacca ke lie naMdipeNa kA Azraya khojatA | rAta ho athavA dina, dopahara ho athavA prAtaHkAla jaba dekho tava naMdiSeNa sAdhuoM kI vaiyAvacca meM lagA rahatA / vaha kisI samaya AhAra lAtA to kisI samaya rogI sAdhuoM kA mala-mUtra sApha karatA / naMdiSeNa kI kIrti dezabhara meM phaila gii| rAjAoM kI sabhA meM bhI sevA-bhAvI naMdiSeNa ke guNa gAye jAne lge| adhika phailI huI miTTI AkAza meM ur3atI hai usI prakAra usakA yaza bhI AkAza meM ur3A aura saudharmendra kI sabhA meM pahu~cA / saudharmendra ne naMdiSeNa kI sevA kI prazaMsA kI, parantu sabhA meM upasthita do devoM se usakI prazaMsA sahana nahIM huI / ataH una donoM meM se eka rogI sAdhu banA aura dUsarA usakA sahacara banA / (5) ThIka madhyAhna kA samaya thA / naMdiSeNa ke chaTTa kA pAraNA thA / koI muni bImAra hai athavA nahIM isakI pUrI jA~ca karake jaba vaha AhAra karane baiThA aura kaura hAtha co hari somapurA - muni ne kahA, naMdiSeNa! AtmahatyA duHkha se mukta hone kA mArga nahIM hai! saubhAgya se hI mAnava bhava milatA hai.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 meM liyA ki eka adher3a umra kA muni daNDa pachADatA huA AyA aura bolA, 'kahA~ gayA vaha vaiyAvacca karane vAlA naMdipeNa?' __'ye rahA mahArAja! yaha kaha kara naMdipeNa AhAra kA kaura pAtra meM rakha kara AhAra para vastra Dhaka kara khar3A huA aura muni kA abhivAdana kiyaa| __ 'are bhale vaiyAvaccI! nagara ke bAhara vRddha sAdhu atisAra roga se pIr3ita hai | use daste lagatI haiM, cIkhatA-cillAtA hai aura tU to zAnti se AhAra karane baiThA hai / ahA! ThIka hai terI vaiyAvacca kI khyAti!' _ 'calo mahArAja! kaha kara naMdipeNa usa muni ke sAtha do kadama calA / itane meM vaha Agantuka muni volA, jala ke vinA vahA~ jAkara karoge kyA? sAtha meM jala to le lo|' naMdiSeNa ghar3A lekara ghara ghara jala ke lie ghumA parantu deva-mAyA se kahIM zuddha jala nahIM milaa| naMdiSeNa ghUmane kA abhyarata thA / vilamba hone ke kAraNa vyAkula nahIM hotA thA, parantu muni vaiyAvacca meM vilamba hotA hogA jisase usake mana meM vyAkulatA bar3ha rahI thii| itane meM kucha zuddha jala milA | zuddha jala lekara naMdigheNa rogI muni ke pAsa phuNcaa| itane meM vRddha glAna (rogI) krodhita hokara bolA, 'tuma hI ho naMdigheNa? kyA DhoMga macAyA hai? sArA gAMva kahatA hai ki kyA naMdipeNa kI sevA? parantu kisane anubhava kiyA hai? maiM eka prahara se hairAna ho rahA hU~ taba tuma khelate khelate thor3A jala lekara Aye ho| aisA tUta (ADambara) na karo to kyA koI AyegA?' 'samaya adhika laga gayA, mahArAja! kSamA kare' kaha kara naMdipeNa ne unake azuddha aMgo ko svaccha kiyaa| _ 'glAna muni kI deha svaccha karane ke pazcAt naMdigheNa ne kahA, 'mahArAja! Apa gA~va meM upAzraya meM caleM to auSadhi Adi kI suvidhA rhegii|' 'naMdiSeNa! tU dekhatA nahIM ki mujha meM eka kadama calane kI bhI zakti hai? sevA kevala parizrama-majadUrI karane se hI nahIM ho jAtI, usameM vuddhi kA upayoga bhI cAhiye / ' 'mahArAja! Apane satya kahA / maiM Apako apanI pITha para viThA kara gA~va ke upAzraya meM le jAU~ to Apa kyA sahana kara sakeMge? 'to mujhe koI Apatti nahIM hai|' naMdiSeNa ne glAna (rogI) muni ko pITha para uThAyA aura manda-manda kadamoM se bAjAra meM hokara calA / vahA~ tanika Thokara lagI aura jhaTakA lagA to rogI muni bolA, 'e sevAbhAvI! dhyAna rakha kara cala / sevA karate karate tU mujhe bhArI vedanA pahu~cAtA hai / tU mujhe auSadha karane ke lie le jA rahA hai athavA mArga meM merA kAma tamAma karanA
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaiyAvacca arthAt mahAmuni naMdiSeNa kI kathA cAhatA hai?' 'mahArAja! kSamA kreN| Apako kaSTa hotA hai usameM merI asAvadhAnI kA doSa hai|' tanika calane para rogI muni ne durgandha mAratI viSTA se naMdiSeNa kI samasta deha bhara dii| naMdiSeNa ne muni ko na to dUra kiyA athavA na unakA tiraskAra kiyaa| vaha volA, 'mahArAja bImAra haiM kyA kareM? daMha kA dharma deha pUrNa kare usameM unakA kyA doSa?' glAna muni kA sira hilane lagA aura ve bole, 'dhanya! dhanya! naMdiSeNa! terI caiyAvacca kI indra naM prazaMsA kI, vaisA hI terA parama vaiyAvacca hai| merA aparAdha kSamA kara / ' yaha kaha kara vaha muni deva ke rUpa meM upasthita hue aura naMdipeNa muni ko vandana karake svarga meM cale gye| veyAvacca niyayaM, kareha uttamaguNe dharaMtANaM savvaM kira paDivAI, veyAvacyaM apddivaaii| uttama praNavAna vyakti ko vaiyAvacca avazya karanA cAhiye, kyoMki samasta guNa pratipAtI haiM aura vaivAvacca guNa apratipAtI hai| (upadezamAlA se) JARA 2030 . Twial . _. A .- 1 3 - S ED:---- naMdiSeNa muni, glAna muni ko pITha para uThA kara manda-manda kadamoM se bAjAra meM hokara cale.
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ (15) munidAna arthAt dhannA evaM zAlibhadra kA vRttAnta pratiSThAnapura arthAt vartamAna paiThana | vahA~ 'nayasAra' seTha ke cAra putra the| choTe putra kA nAma dhA dhnykumaar| seTha ne isa putra kA nAma dhanyakumAra isaliye rakhA ki usakA janma hote hI seTha kI Rddhi, siddhi aura pratiSThA meM vRddhi hone lagI | seTha dhanya dhanya hone lage, isaliye unhoMne isakA nAma dhanyakumAra rkhaa| dhanyakumAra catura evaM buddhimAna thA | eka vAra seTha ne pratyeka putra ko yattIsa-battIsa mudrAe~ dekara kahA, 'jAo, apanA bhAgya aajmaao|' cAroM bhAI mudrAe~ lekara ravAnA hue| eka gayA pUrva dizA meM to dUsarA gayA anya dizA meM | cAroM alaga alaga gye| unhoMne Age jAkara apanI icchAnusAra vastue~ kharIdIM, parantu unameM se tIna putra jaba ghara lauTe to battIsa meM se eka bhI mudrA unake pAsa nahIM bcii| dhannA ne vicAra kiyA, 'itanI mudrAoM se kyA vyApAra kiyA jAye?' usane eka bher3a lI aura rAjamArga se azva kI taraha use lekara claa| itane meM udhara se rAjakumAra niklaa| use bher3a lar3Ane kA atyanta zauka thA / usane dhannA ko kahA, 'kyA terI bher3a merI bher3a ke sAtha lar3AnI hai?' 'hA~, lar3A le|' 'jisakI bher3a hAregI usako eka hajAra svarNa-mudrAe~ denI paDeMgI' rAjakumAra ne zarta rakhate hue khaa| dhannA ne rAjakumAra kI bher3a ko ghUra ghUra kara dekhA, apanI bher3a ko bhI dekhA aura zarta svIkAra kara lii| donoM bher3oM kA saMgharSa huaa| dhannA ko vizvAsa thA ki rAjakumAra kI bher3a bhale hI hRSTa-puSTa ho parantu merI bher3a sulakSaNI hone se parAjita nahIM hogii| huA bhI aisA hI, rAjakumAra kI bher3a parAjita ho gii| dhanyakumAra ghara AyA aura pitA ke caraNoM meM eka hajAra svarNa-mudrAe~ rakhIM / mAtApitA aura bhAbhiyA~ prasanna ho gaI / bhAI phIke par3a gaye aura kahane lage, 'isameM kyA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ munidAna arthAt dhannA evaM zAlibhadra kA vRttAnta bar3A kArya kiyA? yaha to juA hai; saccA dhana hai kyA ?' seTha ne dUsare dina punaH vattIsa-battIsa mudrAe~ dekara cAroM putroM ko bhejA / aneka vicAroM ke pazcAt tInoM ne vyApAra kiyA, phira bhI mUla dhana meM se bhI kama ho gayA / dhannA bAjAra meM khar3A thaa| vahA~ usane eka cANDAla ke pAsa ratnamaya palaMga dekhaa| dhannA ne use pUchA, 'kyoM, becanA hai ?' 95 cANDAla ne kahA, 'hA~ / ' dhannA ne use pUrI battIsa mudrAe~ de dI aura palaMga lekara vaha ghara lauttaa| ghara Akara Isa upale alaga kiye to jagamagAte camakate ratnoM kA Dhera laga gyaa| yaha palaMga mUla meM to paiThana ke mahezvara seTha kA thA / marate-marate bhI usane palaMga ke pAyoM meM dhana bharA aura anta taka usane palaMga nahIM chodd'aa| putroM ko pratIta huA ki pitAjI ko palaMga priya thA, ataH nikAla deM unake sAtha / palaMga unake sAtha nikAlA gayA aura cANDAla ko de diyA, parantu cANDAla kA aisA sadbhAgya kahA~ ki ukta palaMga usake pAsa rahe? palaMga kA dhana dhannA ke bhAgya meM thA, ataH vaha usake ghara AyA / dhannA itanA itanA dhana lAyA phira bhI bar3e bhAI to usakI IrSyA hI karate, jisase dhannA taMga A gayA aura ghara chor3a kara prAtaH zIghratA se akelA nikala gayA / (3) calate-calate mArga meM eka kheta AyA / dhannA usa kheta ke kinAre baiTha gyaa| madhyAhna kA samaya hone se kheta kA kisAna bhojana karane baiThA aura dhannA ko bhojana karane kA nimantraNa diyA / dhannA ko bhUkha to lagI thI parantu 'maiM binA parizrama kiye nahIM khAU~gA' yaha kaha kara usane bhojana karane se inakAra kara diyaa| dhanA ne hala liyA aura use jota kara tanika Age vaDhAyA to vaha bhUmi meM utarA / dhannA ne tanika bala lagAyA to 'kaDiMga' kI dhvani huI / dhannA aura kisAna jhuke to unheM svarNa ke sAta carU dRSTigocara hue| kisAna ne kahA, 'bhAI! ye carU tumhAre / ' dhannA volA, 'nahIM, bhAI ! kheta tumhArA aura dhana merA kahA~ se?" 'kheta to maiM varSoM se jotatA rahA huuN| abhI taka kyoM carU kabhI nahIM nikale ?' kisAna ne kahA / dhannA to calane lagA, parantu kisAna ne vahA~ gA~va basAyA aura usakA nAma rakhA 'dhanyapura' / (4) dhanyakumAra ghUmatA- ghUmatA ujjayinI pahu~cA, jahA~ rAjA kI ora se eka DhiMDhorA pITA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 jA rahA thA, jisameM ghoSaNA kI jA rahI thI ki sarovara ke taTa para khar3e raha kara sarovara ke madhya sthita khambhe ko jo gA~Tha lagA de, use rAjA maMtrI banAyeMge | dhanyakumAra ne ukta gA~Tha lagA dii| usane aisA kiyA ki sarovara ke taTa para sthita eka vRkSa se rasse kA sirA bA~dha diyA aura dUsare sire ko hAtha meM rakha kara sampUrNa sarovara ke taTa para phirA / tatpazcAt vRkSa se ba~dhA sirA khola kara usakA phandA banAkara usameM dUsarA sirA piro diyA aura Amane-sAmane khIMcA, jisase rassI kI gA~Tha khambhe ke laga gaI dhanyakumAra ujjayinI ke rAjA caNDapradyota kA maMtrI bana gayA / eka dina dhanyakumAra apane mahala kI aTArI para baiThA thaa| usa samaya usane dInahIna dazA meM apane parivAra ko dUra se AtA huA dekhA / vaha turanta nIce utarA aura apane parijanoM ko le aayaa| unheM ghara, vastra, AbhUpaNa Adi saba diye aura pUchA ki, 'aisA kaise ho gayA?' dhanya ke pitA ne kahA, 'tU ghara se calA gayA yaha vAta java rAjA ko jJAta huI taba usane hameM dhamakI dI aura dhana-sampatti chIna kara hameM nikAla diyaa|' kucha hI dinoM ke pazcAt yahA~ bhI bhAIyoM ne upadrava kiyA ataH bharA-pUrA ghara chor3a kara dhanya vahA~ se nikala par3A aura jA pahu~cA rAjagRhI nagarI meN| rAjagRhI kA rAjA zreNika thA / cAroM ora usakI khyAti thI parantu usakA eka bhArI kaSTa yaha thA ki abhayakumAra jaisA maMtrI rAjagRhI chor3a kara caNDagradyota ke rAjya meM - - ~ WHAT D harimAmArA kisAnane kahA, bhAI! ye caru tumhAre haM! dhannA ne kahma, nahIM, bhAI! kheta tumhArA hai aura dhana merA kahA~ se?
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ munidAna arthAt dhannA evaM zAlibhadra kA vRttAnta 97 calA gayA thA, jisase paga-paga para zreNika ko atyanta parezAnI uThAnI par3atI thii| mahArAjA zreNika kA secanaka hAthI eka bAra pAgala ho gayA | mArga meM jo AtA use vaha tor3a DAlatA thA, vAlakoM ko gaiMda kI taraha uchAla detA aura ghara evaM dUkAneM tor3a DAlatA thA! rAjagRhI meM isa hAthI ko vaza meM karane vAlA koI nahIM milA / rAjA ne DhiMDhorA piTavAyA | dhannA ne hAthI ko vaza meM karane kA kArya apane sira liyaa| usane yuktiprayukti se hAthI ko vaza meM kara liyaa| ataH usakA jaya jayakAra huA / jaisA pahale abhayakumAra vuddhi-nidhAna ginA jAtA thA vaisA hI ava rAjagRhI meM dhanyakumAra mAnA jAne lgaa| rAjA ko koI kaThinAI AtI to usakA nirAkaraNa dhanya ko hI karanA par3atA thaa| rAjagRhI meM gobhadra seTha rahatA thA | usake pAsa apAra sampatti thI aura usakI pratiSThA bhI bar3I thI / ravarNa ke Dhera ke Dhera usake ghara lagate the / AdhI rAta ke samaya kisI ko dhana kI AvazyakatA par3atI to loga gobhadra ke ghara jAkara le Ate | __ eka vAra eka kAne dhurta ne dukAna para baiThe hue seTha ke samakSa eka lAkha svarNa mudrAe~ rakha kara eka A~kha maaNgii| seTha ne kahA, 'kaisI A~kha?' 'seTha! cAlAkI rahane do| prApta kI huI pratiSThA miTTI meM mila jAyegI, A~kha de diijiye| vaha kAnA dhUta mahArAja zreNika ke daravAra meM pahuMcA aura usanaM rAjA se saTha ke viSaya meM parivAda kiyA / rAjA ne gobhadra seTha ko bulavAyA / seTha ne kahA, 'maiM nirdoSa huuN| samasta maMtrI soca meM par3a gye| koI vyakti samasyA sulajhA nahIM sakA | tava dhanA vole, gobhadra seTha! lAkha mudrAe~ le lo aura A~kha de do | lAkha mudrAe~ jaisI bar3I rakama vaise hI Apako koI dene AyegA?' / dhUrta harpita hokara bolA, 'maMtrIbara! mudrAoM kI AvazyakatA ke khAtira loga mujhe kAnA kAnA kahate haiM vaha sahana kiyA, parantu aba maiM kAnA nahIM rahanA cAhatA | merI A~kha dilavA do|' 'avazya, tujhe apanI A~kha milanI cAhiye, cintA mata kro| parantu suna, 'seTha rAjagRhI ke bar3e dhanI vyakti haiM / inake ghara para loga aneka AbhUSaNa giravI rakha kara jAte haiN| adhika dhana kI AvazyakatA par3ane para aneka vyakti netra bhI giravI rakhakara jAte haiM / seTha ke yahA~ aneka A~kha haiM ! unameM se terI A~kha kaise DhU~r3hI jAye? tu yadi terI yaha dUsarI A~kha de de to usase tola AkAra milA kara seTha tujhaM turanta A~kha de deNge|'
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 dhUrta vyakti kA~pa uThA, 'maMtrIvara!' kahate hue usakI jIbha ruka gaI / vaha nata mastaka ho gayA aura rAjA ne dhUrta ko nikAla diyA | gobhadra seTha ghara gaye aura sira para AI Apatti Tala jAne se atyanta prasanna hue| gobhadra seTha ke subhadrA nAmaka sulakSaNI putrI thI, jise seTha ne dhannA ko vyAha dI aura usake sAtha sthAyI sambandha sthApita kara liyA | rAjagRhI meM dhannA vuddhi-nidhAna mAnA jAne lagA | zreNika vAta vAta meM dhanyakumAra ko puuchtaa| kala kA paradezI dhannA Aja rAjagRhI ke zreNika ke samasta maMtriyoM meM mukhya maMtrI bana gyaa| thor3e dina vyatIta hue ki bhaTakate-bhaTakate bhAI aura mAtA-pitA rAjagRhI meM Aye / dhannA ne unheM pahacAna liyaa| usameM parivAra-prema jAgrata huA, una sabakA satkAra kiyA aura unheM acche sthAna para rakhA, parantu kucha hI dinoM meM ve bhAI saba bhUla gaye aura dhannA se IrSyA karane lge| itane meM vahA~ eka jJAnI muni mile| unhoMne dhannA dvArA pUrva bhava meM pradatta dAna ke pravAha aura tIna bhAIyoM dvArA diye gaye dAna ke pazcAt kiye gaye pazcAtApa kI bAta khii| tInoM bhAI dIkSita ho gaye aura dhannA ne zrAvaka vrata grahaNa kiyaa| eka bAra dhannAjI snAna karane baiThe the / subhadrA unheM snAna karA rahI thI, usa samaya TP E : msl slnlnllnnln myr ln hAramAmA dhatrA ne dhUrta se kahA, tUM yadi terI yaha dUsarI A~kha de de to usase tola-AkAra milA kara zeTha tujhe terI AMkha turaMta de deMge.
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ munidAna arthAt dhannA evaM zAlibhadra kA vRttAnta usakI A~khoM meM se dhannA kI pITha para A~sU par3e / uSNatA pratIta hone para dhannA ne pIche dekhA to subhadrA ke netroM meM A~sU the| dhanA ne subhadrA ko pUchA, 'tU rotI kyoM hai|' 'mere bhrAtA zAlibhadra ko saMvama kI raTa lagI hai / vaha nitya eka patnI kA tyAga karatA hai / battIsa dinoM meM vaha saba chor3a kara calA jAyegA | sukha meM palA huA ikalautA bhrAtA bhAvI kapTo ko kaise sahana karegA?' ___ 'yaha kAI saMyama kI dhuna kahI jAtI hai? jise dhuna lage vaha kyA kabhI thor3A thor3A chor3atA hogA' dhannA ne ha~rAte-ha~sate kahA / 'nAtha! ye saba bAteM kahane kI hotI haiM parantu tyAga karanA kaThina hai / yaha to anubhava ke vinA samajha meM nahIM aataa| karake dekho to patA cle|' 'subhadrA, saccI upakArI hai| mujhe terI anumati kI AvazyakatA thI / dekha, ava maiM jAtA huuN|' subhadrA Adi AThoM patniyA~ A~sU TapakAtI rahIM aura dhannAjI saba chor3a kara dUra dUra cala diye| zAlibhadra (1) prakRSTa puNyazAliyoM ko dhana arjita karanA nahIM par3atA | unakA puNya hI unake samakSa rAmpatti, vaibhava evaM bhoga-sAmagrI prastuta karatA hai / aise puNyazAliyoM meM parama prakRSTa zAlibhadra kA janma rAjagRhI ke karor3apati seTha gobhadra evaM seThAnI bhadrA ke ghara huA thaa| yaha jIva bhadrA ke garbha meM avatarita hone para usane svapna meM zAli se paripUrNa kheta dekhA / putra kA janma hone para svapna ke anusAra seTha ne usakA nAma 'zAlibhadra' rkhaa| pA~ca dhAya-mAtAoM ke dvArA lAlana-pAlana kiyA jAtA huA zAlibhadra var3A huA aura usane eka ke pazcAt eka isa taraha battIsa kanyAoM ke sAtha vivAha kiyA / gobhadra seTha ne apanI putrI subhadrA kA vivAha dhannA ke sAtha kara diyA thA aura putra kA battIsa gulakSaNI yuvatiyoM ke sAtha vivAha kiyaa| unhoMne karor3oM kI sampatti se yukta ghara zAlibhadra ko sauMpa kara dIkSA aGgIkAra kii| putra-moha ke kAraNa bhadrA seThAnI ke liye dIkSA kA udaya nahIM AyA ! ce sadA patra kI dekhabhAla meM nimagna rhtii| alpa kAla ke uttama cAritra ne gobhadra ko maharddhika deva banAyA /
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 sacitra jaina kadhAsAgara bhAga - 1 (2) gobhadra ne devagati prApta karake java apane pUrva bhava kA smaraNa kiyA to unheM zAlibhadra kA smaraNa huA / usake prati unakA moha jAgrata huA / dhana-vaibhava se sampanna dhara phira bhI sukomala putra bholA zAlibhadra mAnava-jIvana kI nitya zIrNa-vizIrNa hone vAlI sAmagriyoM kI prApti ke lie kyoM prayatna kareM? maiM use manuSya-bhava meM deva jaisA sukha kyoM na pradAna karUM? usane taiMtIsa peTiyA~ taiyAra karavAI ! unameM pratyeka meM tIna-tIna vibhAga kiye / eka meM AbhUSaNa, dUsare meM sundara bastra aura tIsare meM amRta-rasa kA smaraNa karAye aisI madhura miSThAna | nitya ye taiMtIsa peTiyA~ zAlibhadra ke AvAsa para AtI aura battIsa patnI tathA taiMtIsaveM zAlibhadra unakA upabhoga krte| Aja ke vastra kala nahIM, Aja ke AbhUpaNa kala nahIM, aisA vaibhava thA zAlibhadra kaa| ye utare hue AbhUpaNa evaM vastra phaiMkane ke lie do kuMe rakhe, tAki jo utareM ve saba unameM phaikI jA ske| (3) 'lo kambala, lo kambala' kI Tera lagAte hue cAra nepAlI vyApArI rAjA zreNika ke mahala ke pAsa hokara nikale / mahArAnI celanA ne unheM roka kara eka kambala kA mUlya puuchaa| 'rAjamAtA! ye ratna-kambala haiM / ina meM se pratyeka kA mUlya savA lAkha racarNa-mudrA hai / ye varpA se bhIgate nahIM haiM, prISma-Rtu meM zItalatA pradAna karate haiM aura zItakAla meM upNatA pradAna karate haiN| ye agni meM jalate nahIM, tInoM RtuoM ke roga naSTa karate haiM aura sadA zuddha rahate haiM' - kambala kA mahattva samajhAte hue vRddha vyApArI ne khaa| rAnI kamvala kraya karane kI mA~ga kare usase pUrva hI zreNika ne vyApAriyoM ko kahA, 'bhAI! kamvala meM guNa to hoMge parantu pahanate hI gvAloM jaisA pratIta ho vaha ratna-kambala savA lAkha svarNa-mudrAoM meM kharIdane kI apekSA utana mUlya meM puruSa-ratna kyoM na rakheM jo avasara para mArga nikAle ?' ___ vyApAriyoM ne gaTharI vA~dhI aura vahA~ se tanika dura jAne ke pazcAt eka vyApArI volA, rAjagRhI kA rAjA ratna-kambala nahIM kharIda sakA to dUsarA kona kharIdane vAlA hai?' dUsarA vyApArI bolA, 'dhanavAnoM kI nagarI hai, rAjA na le aura koI seTha kharIda le|' ye zabda nicalI maMjila ke jharokhe meM baiThI bhadrA seThAnI ke kAnoM meM pdd'e| seThAnI ne dAsiyoM ke dvArA vyApArIvoM ko bulavAyA aura pUchA, 'kyA baMcane Aye ho?'
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 munidAna arthAt dhanA evaM zAlibhadra kA vRttAnta 'mAtAjI! ratna-kambala / ' 'kitane haiM?' 'solaha / 'solaha kamvaloM se merA kAma nahIM calegA, vattIsa cAhiye / putra kI battIsa bahuoM meM se solaha kambala kisako dU aura kisako na dU~?' vyApAriyoM meM se eka volA, 'mAtAjI! rAjA to eka kamvala bhI nahIM kharIda sakatA aura Apa battIsa kI bAta kara rahI haiM? ye do sau, pA~ca sau ke kambala nahIM haiN| eka kambala kA mUlya sunA hai? savA lAkha svarNa mudrA haiN|' bhadrA mAtA ne dAsI ko bulA kara kahA, 'vyApArI ke pAsa se solaha kambala le le aura kopAdhyakSa ko inakA mUlya cukAne kA kaha de / ' vyApArI daMga raha gaye / kucha hI samaya meM kopAdhyakSa ne vyApArIyoM ke hAtha meM solaha kambaloM kA mUlya de diyaa| ve 'kyA samRddhi! kyA udAratA!' kahate hue sira hilAte hue rAjagRhI kI prazaMsA ke pula bA~dhate hue cale gye| dAsI ne prAtaHkAla meM zAlibhadra kI patniyoM ko snAna karate samaya eka-eka kamvala ke do-do TukaDe karake pratyeka ko de diye aura kahA, 'mAtAjI ne savA lAkha svarNamudrAoM meM yaha ratna-kamvala Apake pahanane ke lie kharIde hai / ' bahuoM ne mAtA ke mAna kI khAtira kambala pahane to sahI parantu dAsI ko kahA ki, 'ye to atyanta cubhate hai / ' dAsI ne yaha bAta bhadrA mAtA ko kahI / bhadrA mAtA ne socA ki devadUSya pahanane vAlI putra-vadhuA ko ratna kambala kaise acche lageMge?' 'dAsI tU unheM kaha de ki cubhate ho to utAra do | mana vigAr3a kara athavA mana duHkhI kara ke mAtA ko curA lagegA aisA socakara mata pahananA / ' dAptI se mAtA kA sandeza sunakara putra-vadhuoM ne pA~va poMcha kara kambala phaiMka diye aura utarI huI vastue~ jisa ku~e meM pheMkI jAtI thI usa ku~e meM pheMka diye| rAnI celanA jharokhe meM baiThI thI / usane ratna-kambala veca kara lauTate hue vyApAriyoM ko dekhA to dAsI ke dvArA unheM pUchavAyA ki 'kambala kahA~ gaye?' vyApAriyoM ne kahA, 'bhadrA seThAnI ne solaha kambala kharIda liye / ' celanA ko rAjA kI kRpaNatA evaM zuSkatA burI lgii| usane haTha kI ki mujhe ratnakambala caahiye| rAjA ne yaha bAta abhayakumAra ko khii| abhayakumAra ne eka maMtrI ko bhadrA seThAnI ke pAsa bhejA aura ratna-kambala kI mA~ga kii| bhadrA mAtA ne atyanta saMkoca pUrvaka kahA, 'ratna-kambala to Aja hI putra-vadhuoM ne
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 utAra kara ku~e meM pheMka diye haiM aura aisI utarI huI vastu bhalA rAjA ko kaise dI jA sakatI hai?' maMtrI dvArA kahI gaI vAta abhayakumAra ne sunakara rAjA ko kaha dii| rAjA, rAnI, abhayakumAra saba ko Azcarya huA ki aisA puNyazAlI nAgarika hamAre nagara meM nivAsa karatA hai jisakI striyA~ savA lAkha svarNa-mudrAoM ke mUlya ke vastra Aja pahana kara kala phaiMka detI haiM? 'abhaya! vulA usa zAlibhadra ko | mujhe usa puNyazAlI ke darzana karane haiM' - zreNika naM atyanta utsukatA se khaa| abhayakumAra zAlibhadra ke nivAsa para gyaa| usakI ddhi dekha kara vaha avAk raha gayA / usane 'bhadrA mAtA ko kahA, 'mAtA! Apake putra ko rAjA nihAranA cAhate haiN|' 'maMtrIvara! hamArA parama puNyodaya hai ki rAjA ko hamArA smaraNa AyA, parantu merA putra jisane sukha evaM vaibhava ke atirikta kucha bhI dekhA nahIM hai, atyaMta sukumAra hone se rAjamArga meM ur3ane vAlI dhUla bhI usake lie asahya vanegI, ataH Apa yuktipUrvaka rAjAjI ko hamAre nivAsa para lAkara kyA hamArA nivAsa pAvana nahIM kareMge? rAjA loga sadA maMtriyoM ke netroM se dekhane vAle hote haiN|' abhayakumAra ko yaha kArya duSkara pratIta huA parantu vicAra karake unhoMne kahA, 'Apa tanika bhI cintA na kreN| maiM aura dhanyakumAra saba ThIka kara leNge|' abhayakumAra rAjamahala meM gayA aura zreNika ko zAlibhadra ke AvAsa para lAne kI yukti socane lgaa| 'mahArAja! kyA zAlibhadra kI samRddhi! kyA usakA vaibhava! zAlibhadra ko yahA~ nihArane kI apekSA to usake AvAsa para hI jAkara hama nihAreM to hI usakI samRddhi kA anumAna lagegA / zAstroM meM doguMdaka deva sune haiM, devoM kI Rddhi-samRddhi kI prazaMsA sunI hai, parantu yahA~ to deva arthAt zAlibhadra aura devabhavana arthAt zAlibhadra kI havelI / mahArAja! usane na to Aja taka kabhI bhUmi para pA~va rakhA hai aura na use saMsAra kI kisI rItirivAja kA dhyAna hai| rAjA kA mana zAlibhadra ke nivAsa para jAne kA huA aura bhadrA seThAnI ne nivedana kiyA jise rAjA ne sammAna pUrvaka mAnya kara liyaa| paga-paga para sammAna prApta karatA huA zreNika rAjA gobhadra seTha kI havelI para AyA aura eka ke pazcAt eka maMjila car3hate-car3hate rAjA kA mana vicAra meM par3a gyaa| rAjagRhI kA pratApI ginA jAne vAlA maiM zreNika sacamuca isa dhanI seTha ke samakSa raMka huuN| saMsAra
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ munidAna arthAt dhanA evaM zAlibhadra kA vRttAnta 103 ke rasa kA lAbha rasika loga kisa prakAra lete haiM usakA svapna meM bhI mujhe dhyAna nahIM thA, jise maiM yahA~ nihAra rahA huuN| kyA isa bhavana ke ratnajar3ita citra haiM? kyA isa bhavana ke pAyadAna ! jhUmara ! kyA isa bhavana kI sphaTika ratna maya bhUmi evaM vaibhava ! eka ke pazcAt eka maMjila car3hate hue rAjA ko manuSya gati kA pAmara mAnava mAno eka ke pazcAt eka devaloka meM jA rahA ho usa prakAra pratIta huA / cauthI maMjila para rAjA siMhAsana para baiThA / usane Asa-pAsa dRSTi phirA kara bhadrA seThAnI se pUchA, 'zAlibhadra kahA~ hai ? ' 'mahArAja ! bulA lAtI huuN| vaha Upara sAtavI maMjila para hai / ' 'vatsa!' kaha kara mAtA ne sAtabI maMjila para pA~va rkhaa| putra vaiTha gyaa| mAtA kadAcit hI Upara AtI thI, ataH zAlibhadra ko lagA ki avazya hI kisI anivArya kArya se mAtAjI Upara AI haiN| zAlibhadra ne mAtA kA abhivAdana kiyA aura pUchA, 'mAtA! kyA AjJA hai ?" 'putra! apane yahA~ zreNika Aye haiM, unako pahacAna kara tU unase paricaya kr|' 'mAtA! isameM mujhe kyA pUchatI ho ? zreNika ho, rAjA ho athavA koI bhI ho; usakI AvazyakatA ho to Apa mUlya dekara kharIda leN| mujhe koI pahacAna nahIM karanI aura paricaya nahIM karanA / ' 'putra ! zreNika koI kirAnA nahIM hai| ve to apane svAmI, rAjA haiN| unakI nArAjagI se hama ghar3I bhara meM ukhar3a sakate haiM / ' 'kyA mAtA, zreNika hamArA UparI hai ? hamArA svAmI hai ? usakI nArAjagI se hama ghar3I bhara meM naSTa ho jAyeM, hama pAmara haiM ?' mAtA ko pratIta huA putra ko maiM adhika spaSTa karake duHkhI na karU~, isa kAraNa usane kahA, 'tU mere sAtha cala / ' zAlibhadra aura bhadrA nIce Aye / mora varSA ke lie tarasatA hai usI prakAra usake darzana hetu tarasate zreNika ne zAlibhadra ko dekhane ke lie mu~ha Upara kiyA / sampUrNa parivAra meM vijalI kI kSaNika camaka jisa prakAra sava ko prakAzamaya kara detI hai usI prakAra usane sabako jyotirmaya kara diyA / zreNika khar3A huA, zAlibhadra kA AliMgana kiyA aura use kucha samaya meM goda meM biThAyA / itane meM to agni ke samparka se jisa prakAra makkhana pighalatA hai usI prakAra usake pasIne kI dhArAe~ baha calI / zreNika ne zAlibhadra ko mukta kiyA aura kahA, 'putra, tU icchAnusAra vaibhava kA upabhoga kr| aise vaibhava se hama aura rAjagRhI gaurava kA anubhava karate haiM / ' zAlibhadra Upara gayA, rAjA ko snAna, bhojana ke lie nimantraNa diyA / snAna karate samaya rAjA kI aMgUThI gira gii| catura dAsI samajha gaI ki rAjA kI aMgUThI kho gaI
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga 104 9 hai / usane turanta nirmAlya vastuoM ke ku~e meM se AbhUSaNa bAhara nikAle / svarNa evaM hIre ke jhagamagAte AbhUSaNoM meM lohe kI kar3I ke samAna rAjA kI aMgUThI pratIta huI / rAjA ne pUchA, 'ye AbhUSaNa kisake haiM ?' dAsI ne uttara diyA, 'rAjezvara ! nitya pahana kara pheMke hue zAlibhadra tathA unakI patniyoM ke haiN|' tatpazcAt bhojana karake rAjA apane mahala meM gayA, parantu jIvana paryanta vaha zAlibhadra kI samRddhi kA bhUla nahIM sakA / (6) rAjA calA gayA parantu zAlibhadra ke mana meM se rAjA nahIM httaa| mere Upara rAjA hai aura maiM prajA hU~ | yaha samRddhi, yaha vaibhava usakI nArAjagI se china jAye to yaha vaibhava kisa kAma kA ? zAlibhadra ne vahIM para nirNaya kiyA ki yaha samRddhi nahIM caahiye| usane mAtA ko yaha bAta kahI, 'mAtA! maiM zreNika athavA kisI anya rAjA kA prajA-jana nahIM rahanA cAhatA / maiM saba prakAra se svatantra honA cAhatA hU~ aura usakA mArga saMyama hai| mAtAne bahuta samajhAyA, parantu vaha saba niSphala huA / usane nitya eka eka patnI chor3anI prArambha kii|' zAlibhadra ko battIsa dina battIsa yuga ke samAna kaThina pratIta hone lge| itane meM usane devaduMdubhi sunI aura jAna liyA ki bhagavAna mahAvIra nagarI meM rAmavasare hai| usane hari samA ear evaM zAlibhadra ne carama tIrthapati prabhu mahAvIra ke pAsa saMyama aMgIkAra kiyA.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ munidAna arthAt dhannA evaM zAlibhadra kA vRttAnta 105 vahA~ jAne kA vicAra kiyA itane meM nIce dhannAjI dRSTigocara hue aura vole, 'kAyara zAlibhadra! saMyama kI dhuna vAle ko kyA kabhI eka eka strI kA tyAga zobhA detA hogA? tyAga-bhAvanA jAgrata hote hI sarvathA tyAga / ' zAlibhadra nIce utarA | dhannA aura zAlibhadra ko bhadrA mAtA ne bahuta samajhAyA, phira bhI ve na samajhe aura bhagavAna ke pAsa jAkara unhoMne saMyama grahaNa kiyaa| ugra tapa,tyAga karake unhoMne anazana svIkAra kiyA aura jahA~ kisI kA koI rAjA nahIM hai vaise sarvArthasindra vimAna meM unhoMne vAsa kiyaa| tatpazcAta subhadrA Adi patniyoM ne bhI dIkSA aGagIkAra kii| Aja bhI divAlI para bahI-pUjA ke samaya 'dhannA zAlibhadra kI Rddhi ho' aura vahI meM likha kara unake puNya nAma kA janatA smaraNa karatI hai| (dhanya kumAra caritra se)
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ (16) sandeha arthAt jhAMjhariyA muni kI kathA pratiSThAnapura nagara meM makaradhvaja rAjA zAsana karatA thaa| usakI rAnI madanasenA thI / mAno kAma evaM rati sAkSAt manuSya ke rUpa meM utpanna hue hoM, isa prakAra yaha rAjA aura rAnI suzobhita the| saMsAra-sukha kA upabhoga karate hue unake madanabrahma nAmaka eka putra huaa| rAjA ne putra kA vattIsa yuvatiyoM ke sAtha vivAha kiyA / mAtA-pitA kI zItala chAyA meM palate madanavrahma ne saMsAra ke samasta vaibhavoM kA anubhava kiyaa| eka bAra madanabrahma jharokhe meM baiThA huA thA / usa samaya usane eka bhavya indra-mahotsava dekhA, raMga-biraMge vastra pahana kara logoM ko jAte hue dekhA aura sampUrNa nagara ko Ananda se harpa-vibhora hote dekhaa| madanabrahma ne sevaka ko pUchA, 'yaha kyA hai?' sevaka ne uttara diyA, 'yaha indra-mahotsava hai|' rAjakumAra nIce utarA aura sabake sAtha indra-mahotsava meM sammilita huaa| java mahotsava kA samUha nagara ke udyAna meM AyA tava vahA~ vidyamAna zrutakevalI kI dezanA zravaNa karane ke lie saba prajAjana ruke| kumAra bhI dezanA zravaNa karane ke lie baitthaa| zrutakevalI ne vairAgyamaya dezanA prArambha kI aura kahA, 'dhana, yauvana, bhoga saba kSaNika haiN| sandhyA ke bAdala AkAza meM raMgaviraMgI chaTA upasthita karate haiM parantu ve ghar3I bhara meM naSTa ho jAte haiN| AhlAdaka bhojana eka prahara vyatIta hone ke pazcAt durgacchanIya bana jAtA haiM / usI prakAra yaha saMsAra bhI nazvara evaM virUpa hai|' yaha vairAgya sabake hRdaya meM utarA, parantu madanabrahma ke to AtmA meM pariNamita huaa| sabhI manuSya ghara Aye, kArya meM laga gaye aura vairAgya bhUla gaye parantu madanabrahma kI dRSTi se muni kI dezanA ojhala na huii| use apanA satamaMjilA mahala miTTI ke Dhera tulya pratIta huA, AbhUSaNoM kA bojha majadUra ke bojha sadRza pratIta huA, strI ke hAvabhAva mUkhoM kI ceSTA tulya pratIta hue aura mAtA-pitA kA moha nAmasajhI yukta pAgalapana kA udreka pratIta huaa| madanabrahma na to kisI ke sAtha vAta karatA thA, na kisI ke sAtha ha~satA thA, na bolatA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ sandeha arthAt jhAMjhariyA muni kI kathA thaa| pitA ko putra kA yaha vyavahAra dekha kara atyanta duHkha huaa| ataH usane pUchA ki tU itanA vihvala kyoM hai? madanabrahma ne kahA, 'pitAjI! munivara kI dezanA zravaNa karane ke pazcAt mujhe tanika bhI caina nahIM par3a rahA hai / mujhe apanA jIvana kSaNika pratIta hotA hai aura saccA mArga saMyama kA pratIta hotA hai| Apa mujhe saMyama-patha para jAne kI anumati pradAna kreN|' __'putra! abhI taka tU vAlaka hai / saMyama kyA hai usakA tujhe patA nahIM hai aura saMyama meM kyA kyA kaSTa hai usakA tujhe dhyAna nahIM hai|' 'pitAjI! saMyama cAhe jitanA kaThina ho, usameM cAhe jitane kaSTa hoM to bhI maiM usakA pAlana karU~gA, parantu mujhe yaha mAyA priya nahIM hai|' mAtA aura rAniyoM ne madanabrahma ko atyanta samajhAyA parantu use to jIvana kA eka eka pala mahA mUlyavAna pratIta hotA thA aura vaha saMyama vihIna jAne se use nirarthaka pratIta hotA thaa| putra ko aTala dekha kara duHkhI hRdaya se mAtA-pitA ne use anumati pradAna kI aura rAniyoM ne asahAya bana kara anumati pradAna kii| madanabrahma ne saMyama le liyaa| usakI deha svarNa-tulya kAnti yukta thI jo saMyama ke tApa se tapa kara adhika jyotirmaya bana gii| usakA rUpa tapa-teja. se adhika camakane lagA / pAda-vihAra se jagat ko pAvana karatA huA vaha muni tAmbAvatI nagarI meM pahu~cA / grISma Rtu kA dina thaa| madhyAhna ke samaya AkAza aMgAroM kI vRSTi kara rahA thaa| usa samaya tapa-teja se tejasvI muni ne gocarI ke lie prasthAna kiyaa| zahara ke madhya bhAga meM se nikalate hue muni para jharokhe meM baiThI huI yuvatI kI dRSTi par3I jisakA pati paradeza meM thaa| muni para dRSTi par3ate hI usakA roma-roma pulakita ho gayA aura vaha socane lagI ki, 'yaha koI sAmAnya sAdhu nahIM hai / usakA bhAla, usake keza-kalApa aura usake nAkhUna usake rAja-vIja ke pramANa hai / ' yuvatI ne turanta dAsI ko Adeza diyA ki muni ko gocarI ke liye vulA laa| nIcI dRSTi karake calate hue muni ke pAsa Akara dAsI ne praNAma kiyA aura nivadena kiyA, 'mahArAja hamArI havelI meM pdhaareN|' muni ne dRSTi Upara kI aura bhAvanA dekha kara ve usake pIche cale / havelI meM praviSTa hote hI devAGganA ko lajjita kare aisI rUpavatI gRhiNI ne 'padhAro mahArAja' kaha kara muni kA svAgata kiyaa| muni bhavana ke cauka meM Aye aura unheM svAdiSTa laDDU pradAna karate hue vaha gRhiNI bolI, 'mahArAja! isa garmI meM Apa maile-kucaile vastra kaise sahana karate haiM?'
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 maile kucaile vastroM vAle pavitra muni ne ujjvala vastroM meM DhaMke hue yuvatI ke maile mana ko pahacAna liyA aura ve mauna bane lauTa rahe the ki yuvatI unheM hAthoM se roka kara khar3I ho gaI aura lajjA kA parityAga karake netra maTakAtI huI volI, 'mahArAja! yaha umra kyA saMyama kI hai? kyA isa sundara, sukomala deha kA, jaMgala ke puSpa kI taraha vinA upabhoga ke naSTa hone ke lie rAjana huA hai? Apa ye maile vastra utAra phaiMkiye aura maiM de rahI hU~ ve ujjvala evaM sundara vastra dhAraNa kreN| yaha bhavana, ye sevaka, yaha vaibhava aura maiM ye saba ApakA hI hai / munivara! mujhe birahAgni satA rahI hai | mujha kAma-vihvala kA Apa AliMgana kareM aura sudhArasa kA siMcana kreN| Apa dayAlu haiM, mujha para dayA karake mujhe apanI vanAyeM / ' muni nIcI dRSTi rakhakara bole, 'tU bholI vAlA hai, tu sarala hai / viSayoM ke viSa kA tujhe patA nahIM hai| maiMne viSayoM kA viSa nihArA hai aura phira unakA parityAga kiyA hai| jagat meM do pApa bar3e haiM - eka yArI aura dUsarA corI / ye do pApa isa bhava meM apayaza evaM kArAgAra dilavAte haiM aura para-bhava meM ghora kapTa pradAna karAte haiM / uttama evaM kulIna kula meM utpanna he vAlA! kulIna ke liye para kI kAmanA zobhA nahIM detii| maiM kulIna hU~ aura kulIna saMskAroM meM hI maiMne jIvana yApana kiyA hai| use meM dUpita kaise karU~? zIla cintAmaNI ratna tulya hai| use alpa kAlIna sukha ke liye tU kyoM kho rahI hai? jo mUrkha ho vahI mahala hote hue bhI khule meM varSA se bhIgatA hai / maiMne mana, . adiminitiiiii hari sAmAna muni bole, tUM bholI bAlA hai, viSayoM ke viSa ko tUM kyA jAneM? __ maiMne viSaya-viSa ko nihAra kara usakA parityAga kiyA hai.
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ sandeha arthAt jhAMjhariyA muni kI kathA vacana aura kAyA se vrata aGgIkAra kiyA hai usakA maiM barAbara pAlana karU~gA aura he kulIna yuvatI! tU bhI zIla vrata kA pAlana karake apanA jIvana ujjvala kara / ' phA~da cUkI zeranI jisa prakAra krodha se tamatamA uThatI hai, usI prakAra vaha yuvatI sAdhu ko ghuDakiyA~ batAtI huI bolI, 'pakar3o isa sAdhu ko|' ___ muni vala pUrvaka bhavana se bAhara nikala gaye parantu usane unake pA~va meM jhA~jhara (nUpura) pahanA diyA aura cIkhatI-cillAtI unake pIche daur3I aura kahatI rahI, 'pakar3o pakar3o isa muni ko / isane merA satItva bhaMga karane ke liye balAtkAra karane kA prayatna kiyA aura merA nUpura (jhA~jhara) lekara bhAga rahA hai|' nidoSa loga thor3e hI rahasya jAnate haiM ? ve to kahane lage ki - 'yaha kaisA duSTa muni hai? bhikSA dene vAlI strI ke sAtha balAtkAra karane lagA aura nUpura (jhA~jhara) lekara bhaagaa|' logoM ne usakA pIchA kiyA aura muni ko pakar3a kara rAjA ke pAsa le gaye / rAjA usa samaya jharokhe meM baiThA huA thaa| usane nIce logoM kI bhIr3a dekhI to vaha nIce utarA aura usane muni ko pUchA, 'mahArAja! satya vata kheN|' muni mauna rahe / loga bAla, 'isameM satya vAta dIpaka ke samAna hai| nUpura (jhA~jhara) muni ke pA~va meM pahanA huA hai| strI cIkhatI huI - 'mere sAtha balAtkAra kiyA hai' kaha kara pIchA kara rahI hai| rAjA ne kahA, 'zAnti rakho, maiM sava satya jAnatA hU~ | muni nirdoSa hai, strI doSI hai| maiMne aura rAnI ne jharokhe meM se svayaM dekhA hai / isa kulaTA strI ne muni ke pA~voM meM nUpura (jhA~jhara) DAlakara una para asatya Aropa lagAyA hai / ' loga lajjita hue aura madanabrahma muni usa samaya se 'jhA~jhariyA muni' ke nAma se jagat kI jisvA se apane guNoM ke lie prazaMsA pAne lge| (3) kaMcanapura nagara ke rAjA tathA rAnI donoM mahala ke jharokhe meM baiThe hue the aura nagara ke AsapAsa kI hariyAlI dekha kara praphullita ho rahe the ki rAnI kI dRSTi dUra kAyotsarga dhyAnasthita madanabrahma muni para par3I / unheM dekha kara rAnI ke netroM se A~suoM kI dhArA vaha clii| rAjA ne rAnI ko acAnaka A~sU Ane kA kAraNa pUchA, parantu usakA galA bhara Ane se vaha kucha bola na skii| rAjA ko sandeha ho gayA / usane mAna liyA ki aise to aneka sAdhu vana meM kAyotsarga dhyAna meM lIna rahate haiM aura rAnI ne mere sAtha Aja se pUrva aise aneka sAdhuoM ko nihArA hai, phira bhI usake netroM meM kabhI A~sU nahIM Aye / avazya hI yaha muni koI isakA pUrva kA premI pratIta hotA hai, jisake kAraNa yaha mere samakSa kucha bola nahIM sakatI,
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 parantu A~suoM ke kAraNa yaha usake prati apanA prema chipA nahIM skii| rAjA-rAnI vahA~ se alaga ho gye| kucha samaya ke pazcAt rAjA udyAna meM gayA aura Adeza diyA ki isa sAdhu kA vadha karake isakI mRta deha ko khaDDA khoda kara usameM gAr3a do| sevaka cale aura apane peTa ke lie rAjAjJAnusAra sAdhu kA vadha karane lage / sAdhu ne tanika bhI virodha nahIM kiyA / usane mana ko sthira kiyA, caurAsI lAkha jIva yoniyoM kA mana meM smaraNa karake unase kSamApanA karane lagA aura isa prakAra pApa-karma kA kSaya karane lgaa| jyoM jyoM hatyAre prahAra karane lage, tyoM tyoM muni pApa kA kSaya karane lge| eka ora muni kI deha kA ghAta huA aura dUsarI ora karmoM kA ghAta karake muni kI AtmA kevalajJAna prApta karake mukti-pada prApta kara gii| (4) dUsare dina rAjA-rAnI punaH prAtaHkAla jharokhne meM baiThe hue the ki AkAza meM ur3atI huI cIla kI coMca meM se rakta-siMcita muni kA rajoharaNa jahA~ rAjA-rAnI baiThe the vahA~ girA / rAnI ne raktaraMjita rajoharaNa dekhA / kala dekhe the usa dizA meM muni dRSTigocara nahIM hue aura cIloM ke dala ko usa dizA meM dAvata karatA dekhakara rAnI ne nizcaya kiyA ki avazya hI yaha rajoharaNa (oghA) mere bhAI muni kA hai| yaha nizcaya hote hI rAnI ke netroM ke Age andhakAra chA gayA | 'he bhAI!' kahatI huI rAnI dhar3Ama se nIce gira par3I aura rAjA kA hRdaya muni-hatyA ke pApa se dhar3akane lgaa| 'rAjan! ina mere bhAI muni ko kala dekha kara mere netroM meM A~sU chalaka Aye the / unhoMne vattIsa rAniyoM kA parityAga kiyA, rAjya-vaibhava kA tyAga kiyA aura ghora upasarga sahana kiye| aise pavitra mere hI nahIM, akhila saMsAra ke sujanoM ke priya muni ke hatyAre narapizAca kI Apa khabara leN|' 'Arye! muni-hatyArA nara-pizAca anya koI nahIM balki maiM hI unakA hatyArA mahApApI huuN| maiM rAjya-dharma, mAnava-dharma bhUla gayA aura tere A~suoM kI paryApta jA~ca kiye vinA use terA premI mAna kara maiMne usakA vadha kraayaa| rAnI! maiM muni-ghAtaka mahA pApI hatyArA apane pApoM se kava mukta hoU~gA?' rAjA-rAnI dono azru TapakAte hue nagara ke bAhara nikale aura muni ke zava ke samakSagadgad svare rovaMto rAjA munivara Agala baiTho, mAna melI ne khapAve re bhUpati samatA sAyara mAM paittho| tIvra pazcAtApa karake RSi-hatyArA rAjA muni ke zava ke sAmane jhAMjhariyA muni ke
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ sandeha arthAt jhAMjhariyA muni kI kathA guNa gAtA huA kevalajJAna ko prApta kara gayA / phira zaMkA pApa kA mUla hai, aura rAjA ko zaMkA ke kAraNa hI pApa karanA par3A, bhI tIvra pazcAtApa ke kAraNa use kevalajJAna prApta huA / ( sajjhAyamAlA meM se ) muni hatyArA rAjA tIvra pazcAttApa karatA huA vizuddha bhAvoM se karmoM kA cUrA karatA hai. 111
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ (17) namaskAra maMtra smaraNa arthAt amarakumAra vRttAnta samasta prakAra se zAnti hone ke pazcAt mahArAjA zreNika ne rAjagRhI meM eka vizAla citrazAlA kA nirmANa kArya prAraMbha kiyA aura, usameM devoM ke, pazuoM ke, pakSiyoM ke aura prAkRtika dRzyoM ke citra vnvaaye| Agantuka unheM sacce dRzya mAnakara pakar3ane kA prayatna karate aura pAsa jAne para tathA vAstavikatA kA bodha hone para apane Apako lajjita mahasUsa karate / rAjA ne vitrazAlA kA bhavya praveza-dvAra vanavAyA aura usa pravezadvAra para bhI aneka prakAra ke citroM ke sAtha dUra se sabako AkarSita kara sake aisA cittAkarSaka kArya karavAyA, parantu dUsare hI dina prAtaH rAjA ne sunA ki citrazAlA kA praveza-dvAra dharAzayI ho gyaa| zreNika rAjA ko prArambha meM to duHkha kA jhaTakA lagA parantu tanika vicAra karane para usakA mana halakA ho gayA aura usane sudRr3ha nIMva bhara kara sudRr3ha rIti se praveza dvAra ke punarnirmANa kA kArya prArambha kiyaa| pahale kI apekSA adhika zobhA yukta bhavya dvAra kA nirmANa hone para rAjA ko zAnti milI, santoSa huaa| itane meM dUsare dina prAtaH rAjA ko punaH dvAra TUTa jAne kA samAcAra milA | rAjA zreNika ne zreSThatama jyotipiyoM ko bulavA kara bAra-vAra dvAra gira par3ane kA kAraNa pUchA to unhoMne batAyA, 'rAjan! yaha krUra bhUmi hai jisakA adhiSThAyaka eka krUra vyaMtara hai| vaha mA~ga rahA hai eka vattIsa lakSaNoM se yukta yAlaka kA balidAna / ' zreNika rAjA ko viveka athavA vicAra nahIM thA / usakA mana to kevala citrazAlA ko bhavyatA pradAna karane kI kalpanA meM hI prasanna thA / usane rAjagRhI meM DhiMDhorA piTavAyA ki, 'rAjA ko eka vattIsa lakSaNa yukta bAlaka kI AvazyakatA hai, parantu rAjA kisI para anyAya karake kisI kA bAlaka chInanA nahIM caahtaa| jo vyakti svecchA se apanA vAlaka denA cAhatA ho vaha de; to rAjA use bAlaka ke tola ke varAvara sonaye (svarNamudrA) tola kara degaa|' DhiMDhorA sarvatra piTavAyA, parantu aisA hatyArA mAnava kauna milatA jo apane hAthoM apanA yAlaka pradAna karatA?
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaskAra maMtra smaraNa arthAt amarakumAra vRttAnta 113 (2) rAjagRhI meM Rpabhadatta nAmaka eka nirdhana brAhmaNa thA, jisake samasta kulakSaNoM se yukta bhadrA nAmaka patnI thii| nirdhana ke ghara prAyaH santAna kA abhAva nahIM hotA, usa prakAra bhadrA bhI eka ke pazcAta eka bAlaka ko janma detI aura unheM mAra-pITa kara, tiraskAra karake bar3e krtii| usake cAra putra the| choTe putra kA nAma amarakumAra thA / Dhola piTatA sunakara bhadrA galI se vAhara AI aura usane sunA ki bAlaka ke tola ke varAvara rAjA sonaye (svarNa-mudrAeM) pradAna karegA | vaha turanta galI meM khelate hue vAlaka amarakumAra ko pakar3a lAI aura kahane lagI, 'lo, isa mere amara ko aura lAo svrnn-mudraaeN| java amarakumAra ne yaha bAta sunI to vaha turanta kA~pa uThA aura mAtA ke caraNa pakar3a kara kahane lagA, 'mAtA! tU merI jananI hokara merA vikraya kyoM kara rahI hai? mujhe mata veca, tU kahegI vaha maiM karU~gA | mAtA! mujha para dayA kara / ' ___ 'maiM vecU~ nahIM to kyA karU~? saba ko udara-pUrti maiM kahA~ se karU~? terA pitA cuTakI bhara ATA bhIkha mA~ga kara lAtA hai usase kyA hotA hai? tU kisa kAma kA hai?' / 'pitAjI! Apa mAtA ko samajhAo, yaha merA vikraya na kare / maiMne koI aparAdha nahIM kiyA / maiM Apa kahoge vaisA kruuNgaa|' karuNa evaM dIna bhAva se A~sU chalakAte hue amarakumAra ne pitA se khaa| pitA ne apanA sira pakar3a liyA, parantu vAghina jaisI bhadrA se kucha kahane kI zakti unameM nahIM thii| unhoMne kevala itanA hI kahA, 'amara! prAya: yaha kahA jAtA hai ki pitA kI apekSA mAtA santAna ko adhika pyAra karatI hai | vahI terA vikraya karane ke lie tatpara ho gaI, to maiM usakA virodha karake bhI kyA kara pAU~gA?' amarakumAra cAcA-cAcI, tAU-tAI, mAmA-mAmI evaM samasta riztedAroM ke ghara ghUmA / 'mujhe bacAo, maiM Apake ghara kA samasta kArya karU~gA, Apake vAlakoM kI dekha-bhAla karU~gA aura bar3A hoU~gA' - Adi nivadena kiyA, parantu sabane sunA-anusunA kara diyA to kisI ne 'kAkA-mAmA kahane kA' kahakara ukti kI sArthakatA spaSTa kii| kotavAla, amarakumAra evaM bhadrA zahara ke rAjamArga se hote hue Age bddh'e| unake pIche logoM kI bhIr3a thI / amarakumAra ko jo koI milatA vaha usI se kahatA, 'mujhe vacAo, bacAo', parantu kisI ne use sAntvanA nahIM dii| zahara ke madhya meM dukAnoM para baiThe dayAlu gine jAne vAle seThoM ko praNAma karake amarakumAra ne kahA, 'gAya, pazu, pakSI sabako bacAne vAle, jIvadayA ke lie piMjarApola calAne vAle he mahAjano! mujhe bacAo | merI pApina jananI kI dhana kI abhilASA ko
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 mujhe kharIda kara Apa pUrNa kareM / maiM ApakA dAsa banU~gA aura jIvana bhara ApakI sevA karU~gA / pazu-pakSiyoM ke prati dayA vatAne vAle he mahAjano! jIva-dayA premiyo! kyA Apa mere para dayA nahIM kareMge?' mahAjanoM ne kahA, 'vAlaka! isameM dhana kA prazna nahIM hai / tU vika kara kisI sAmAnya manuSya ke ghara nahIM jA rahA / tU rAjA ko vecA gayA hai| nirarthaka unakA kopa-bhAjana kauna bane?' rAjyasabhA meM bhadrA, amarakumAra aura kotavAla upasthita hue| rAjA evaM purohita ko bAlaka vatA kara kotavAla ne bAlaka kraya karane kI vAta khii| amarakumAra ne nivadena kiyA, 'mahArAja! Apa samasta prajA ke pAlaka pitA haiM / pitA hokara vatsa kI vali mata do| maiM nirdoSa prajAjana huuN| Apa mujhe vacAo / ' 'amarakumAra! maiM balAtkAra to kara nahIM rhaa| maiMne DhiMDhorA piTavAyA thA aura tumhArI mAtA saharSa mujhe sauMpane ke lie AI hai / tuma para saccA adhikAra to usI kA hai|' ___ 'sampUrNa prajA para adhikAra rakhane vAle rAjan! mujha para ApakA adhikAra nahIM hai, yaha mata kahiye, parantu Apake nyAya-cakSu citrazAlA kI mahattvAkAMkSA kI raja se dhUmila ho gae haiM, ataH ve Apako saccA nyAya sUjhane nahIM deNge|' 'rAjan! santAna ke lie tarasatI mAtA vAlaka kI svayaM vali dene ke lie tatpara ho jAye, putra ke lie athaka zrama karane vAlA pitA apane netroM se putra kA balidAna 8 . 5 .it / HTTA - -- [ -:. - - harisImArA amara kumAra jo koI milatA use kahatA, 'mujhe bacAo!' parantu kisI ne use sAncanA nahIM dI!
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaskAra maMtra smaraNa arthAt amarakumAra vRttAnta 115 hotA dekhatA rahe, du:kha ke samaya sahAyatA karane vAle tathAkathita svajana apanI A~khoM se apane svajana ko vadhasthAna para le jAte hue dekhate raheM aura prajApAlaka ginA jAne vAlA rAjA apane hAthoM nirdoSa sukomala bAlaka kA vadha hone de, phira bhI ve mAtApitA, svajana eva prajA-pAlaka rAjA kahalAyeM, yaha jagata kA nyAya hai' - purohita ke rasamakSa mu~ha karake amarakumAra ne khaa| 'purohitajI mahArAja! kyA Apake zAstra mere samAna nirdoSa vAlaka ke balidAna se hI dvAra nahIM girane kA kaha rahe haiM? purohitajI! mere A~sU evaM niHzvAsa dvAra ko sthAyitva pradAna kareMge athavA rahI sahI citrazAlA evaM Apa sabako dharAzayI kara deMge, isakA vicAra kro|' purohitajI muskurAye aura sevakoM ko Adeza diyA, 'ava vilamva mata karo, mRtyu kauna cAhatA hai?' Adeza pAte hI sevakoM ne amarakumAra ko snAna karAyA, pItAmbara pahanAyA, usake gale meM kanera ke puSpoM kI mAlAe~ pahanAIM aura yajJa-vedI ke sAmane khar3A kara diyaa| tatpazcAt purohitajI adhamUMde netroM kI mudrA meM vedoM ke mantroccAra karane lge| (3) ghar3I bhara pUrva mAtA, pitA, mahAjanoM evaM prajAjanoM, rAjA aura purohita ke samakSa anunaya-vinaya karane vAle amarakumAra ke netroM meM se dInatA adRzya ho gaI, usake hoMTha bhiMca gaye, netra mUMda gaye aura jaba usane mana meM vicAra karate hue sampUrNa jagat para dRSTi DAlI to use mAtA, pitA, parivAra sava svArthI pratIta hue / kevala eka hI mahApuruSa kI AkRti usake samakSa khar3I ho gaI aura vaha thI eka muni kI AkRti / eka vAra usakA eka aNagAra sAdhu se milApa huA thA aura unhoMne use kahA thA ki 'amara! samasta kaSToM kA nAza evaM nivAraNa karane vAlA 'mahAmaMtra navakAra' kA smaraNa hai|' mujha pAmara ne nitya usakA smaraNa nahIM, kiyA dhyAna nahIM kiyA, Aja meM usakA dhyAna dharU~gA aura usakI zaraNa meM jaauuNgaa| amarakumAra ne sabako apane citta se haTA diyA aura 'namo arihaMtANaM, namo siddhANaM....' padoM kA uccAraNa karatA huA usake dhyAna meM lIna ho gayA aura idhara purohitajI ke sevakoM ne validAna ke lie amarakumAra ko agni kI dhadhakatI jvAlAoM meM pheMka diyA, parantu dUra-dUra khar3e vyakti ko pasInA (prasveda) evaM uSNatA pradAna karatI ve jvAlAe~ amarakumAra ko zItala pratIta huIM aura unameM vaha kisI rAjya-siMhAsana para baiThA ho usa prakAra dRSTigocara huA / sAmane kI ora amarakumAra ne dRSTi DAlI to rAjA ko rakta kA vamana ho rahA thA / purohitajI evaM unake sevaka ulTe sira sukhI lakar3I kI taraha nizceSTa hokara vesdha
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 par3e the| sAmane khar3e loga bole, 'ugra pApa to isa bhava meM hI camatkAra vatA detA hai| vAlahatyA koI sAmAnya pApa nahIM hai|' amarakumAra ne kuMkuma ke chIMTe DAle jisase rAjA tathA purohitajI donoM khar3e ho gaye / saba logoM ne amarakumAra kA abhivAdana kiyA / rAjA ne dIna svara meM kahA, 'kumAra! jisa Asana para devoM ne tumheM biThAyA, usa Asana para tuma sadA vaiTha kara rAjagRhI kI rAjya-Rddhi kA upabhoga karo, kyoMki usake upabhoga ke vAstavika adhikArI tuma hI ho| 'rAjan! maiMne rAjya-Rddhi evaM svajanoM kA prema dekha liyA hai| rAjan! jinake alpa paricaya se mujhe 'navakAra maMtra' prApta huA aura jisase merA kalyANa huA unheM maiM apanA jIvana samarpita kara cukA huuN| mujhe nahIM cAhiye ApakI rAjya-Rddhi aura nahIM cAhiye mAna-sammAna / ' amarakumara ko jAtismaraNa jJAna huA aura usane usI sthAna para paMca muSTi loca karake saMyama-veza dhAraNa kiyA / amara munirAja vadha-sthala se vana kI ora prasthAna kara gae aura vana prAntara ke eka punIta sthala para kAyotsarga dhyAna meM lIna ho ge| - - hariomapurA namaskAra mahAmantra ke bhAvapUrvaka smaraNa karane se agni kI jvAlA amarakumAra ko jalA na sakI evaM rAjA yamana karatA huA va purohita besudha ho paDe.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ namaskAra maMtra smaraNa arthAt amarakumAra vRttAnta 117 (4) rAjagRhI ke samasta caurAhoM para aura mohalloM meM amara kA mAhAtmya gAyA jA rahA thaa| choTe bar3e sabhI vAlaka amara kA guNa-gAna kara rahe the......| yaha vAta bhadrA ne sunii| usakA putra jIvita ho gayA, siMhAsana para baiThA, camatkAra batAyA aura apanA kalyANa kiyA, usase use harSa nahIM huA / vaha asamaMjasa meM par3a gaI ki abhI rAjasevaka AyeMge aura amara ke tola ke barAbara lI huI svarNa-mudrAe~ le jAyeMge | hAya! dhana jAyegA, putra gayA, nagara meM merI nindA huI aura maiM cANDAlinI khlaaii| bhadrA ko nIMda nahIM aaii| vaha akelI uThI aura jahA~ amara muni kAyotsarga dhyAna meM khar3e the vahA~ gaI / usane acchI taraha amara ko dekhA, nihArA | usane na to usakA AliMgana kiyA, na anunaya vinaya kI, parantu usane bar3e-bar3e patthara liye aura eka eka karake amara ke sira para de mAre jisase usakI mRtyu ho gii| muni ne mAnava-deha kA parityAga kara diyA aura bArahave svarga kA svAMga svIkAra kiyaa| rakta-pyAsI zeranI jisa prakAra zikAra karake santoSa prApta karatI hai, usI prakAra apane putra amara kA saMhAra karake bhadrA ne santopa kI anubhUti kii| usane soca liyA ki, 'ava rAjasevaka amara ko mujhe sauMpe vinA kaise dhana mA~geMge?' 'dhana, dhana karatI huI lauTa kara AtI vikarAla bhadrA nagara kI ora unmukha huI ki SPEM WR AV NA . M 18 . HINDE NARTARA bAyina ne mAnava-bAghina bhadrA ko vahIM para cIra DAlA! marakara bhadrA chaTThI naraka meM utpanna huI.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 use eka vAghina milI / vAdhina ne mAnava-vAdhina bhadrA ko vahIM para cIra DAlI aura use chaThThI naraka meM bheja diyaa| nirdhanatA evaM dhana kI lAlasA manuSya ko pazu se bhI badatara sthiti meM pahu~cA detI hai; isa vicAra ko sAkAra kara, mAtA putra kA vikraya kare aura usakA vadha kare aise malina vRttAnta ko apane sAtha rakha kara aneka raurava bhavoM meM bhadrA paribhramaNa karatI rhii| mAtA, pitA, svajana koI kisI ke nahIM haiM parantu anta meM amara dhAma ko pahu~cAne vAle paMca parameSThI kA smaraNa hI kalyANakArI hai - aise Adarza ko jagat ke samakSa rakha kara amarakumAra 'navakAramaMtra' ke smaraNa se amara deva bane aura Aja bhI - jo jo maMtra navakArathI amara kumAra zubha dhyAna re, surapadavI lahI moTakI, dharama taNe parasAde re| Adi svAdhyAya se unake guNoM kA smaraNa karate haiN| (sajjhAyamAlA meM se)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) pitA-putra arthAt kIrtidhara evaM sukozala muni "dharma karo bhAI, dharma karo bhAI' kA svara sAketapura ke rAjA kIrtidhara ke kAnoM meM pdd'aa| unhoMne rAjapatha para dekhA to bhaMgI jora-jora se yaha cillA rahe the aura logoM ke dala ke dala nadI kI ora snAna karane ke lie prayANa kara rahe the / rAjA pala bhara ke lie vicAra meM par3a gyaa| nagara meM aise kauna se vyakti kA dehAnta ho gayA hai ki choTe-bar3e sabhI snAna karane ke lie jA rahe hai? usane logoM kI kaisI cAha prApta kI hai? aura aisI cAha bhI paropakAra ke binA thor3e hI prApta hotI hai? kyA usakI guNagarimA? yaha vicAra-mAlA pUrNa kare itane meM hI punaH 'dharma karo bhAI, dharma karo' ke tIvra ghoSa ne usakA vicAra-krama bhaMga kara diyaa| unhoMne sevaka ko pUchA, 'mAlUma karo ki kisa kA dehAnta huA hai jisase loga ghabarAye hue nadI para jA rahe haiM?' 'mahArAja! carAcara vizvabhara ke upakArI tejasvI sUrya nArAyaNa rAhu dvArA grasita hue haiN| ataH bhaMgI 'dharma karo' aisI AvAja lagA rahe haiM unake isa uccakadhana kA bhAva hai aise sUryanArAyaNa jaise deva ko bhI rAhu ke dvArA grasita honA par3atA hai| ataH koI ahaMkAra mata karanA / Aja kA sukha kala kava miTTI meM mila jAyegA usakA manuSya ko thor3e hI dhyAna hai? yadi sacce sukha kI kAmanA ho to samasta jhaMjhaToM ko chor3a kara 'dharma karo, dharma karo' isa prakAra yaha ghoSaNA hameM sAvadhAna karatI hai| vizvabhara kA upakArI sUryadeva! yadi udaya nahIM ho to vanaspati kaise vikasita hogI? vAdala kahA~ se baneMge? vizva jIvita kaise rahegA? aise tAraNahAra kA bhI rAhu se grasta honA? zyAma-mukhI bananA? aura use dekha kara logoM kA snAna karanA dAna-dharma karanA? aho! to maiM kauna hU~? merA vaibhava kitanA? merA AyuSya kitanA? kisa bAta kA hai yaha ADambara? aura kisaliye maiM lAla-pIlA ho rahA hU~? 'devi! mAnava-bhava kA AyuSya kitanA? sampatti, evaM rAjya kI prApti meM aura unakI surakSA meM upAdhi kitanI? aura unase lAbha bhI kyA? kyA yaha Asakti aura kyA usa para vizvAsa?' rAnI kI ora unmukha hokara rAjA ne rAjya-sampatti ke prati anyamanaskatA pradarzita karate hue kahA, 'maMtriyo! kyA Apa mere parAmarzadAtA ho? sacce parAmarzadAtA nahIM ho / maiM bhoga-sukha meM praphullita hotA hU~, parantu kala miTTI meM mila jAU~gA, kyA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga 120 1 Apane mujhe aisA parAmarza diyA hai? maiM rAja-rAjezvara huuN| saba se mahAn hU~ / mujha se ucca pada para koI nahIM hai, aisA davadavA mere samakSa rakhakara Apane mujhe pAmara hote hue bhI mahAn banA kara kyA mere sAtha ThagI nahIM kI? athavA Apa kyA karo? Apa kahA~ tyAgI, nisvArthI athavA vizva para upakAra karane kA veSa dhAraNa karane vAle haiM ? 'merA parivAra jisameM rAjya ko tinake ke samAna samajha kara pitA ne dIkSA aMgIkAra kI, dAdA ne dIkSA aMgIkAra kI, cAcA ne dIkSA aMgIkAra kI aura maiM hI eka pAmara jo rAjya Rddhi ke mada meM mUrchita banA rahA | isa prakAra rAjA kIrttidhara ke mAnasa paTala para aisI aisI aneka apane pUrvajoM kI smRtiyA~ ubhara AI / (2) sAketapura nagara meM vijaya rAjA mere dAdA aura unakI rAnI himacUlA merI dAdI thI / unake do putra the eka vajrabAhu jo mere tAU aura dUsare jo mere pitA purandara the / vajrabAhu kA vivAha nAgapura ke rAjA dadhivAhana evaM rAnI puSpacUlA kI devAGganA tulya putrI sacamuca manoramA ke samAna manoramA ke sAtha huA thaa| kucha dinoM ke Atithya ke pazcAt vajrabAhu manoramA ke sAtha apane nagara kI ora lauTane lge| dadhivAhana ne uttama daheja evaM zreSTha sevaka-parivAra pradAna karake apane putra udayasundara ko unheM pahu~cAne ke lie bhejaa| jaba harSa pUrvaka vajravAhu apane nagara meM lauTa rahe the taba vasanta Rtu A gaI thii| jaMgala meM sarvatra hariyAlI chAyI huI thI aura puSpa mAno cA~dI ke dA~toM se ha~sate hue vajrabAhu, manoramA evaM udayasundara kA Atithya kara rahe ho / usa samaya vajrabAhu ne sundara hare-bhare maidAna meM par3Ava ddaalaa| eka bAra vasantotsava manA kara lauTate samaya vajravAhu kI dRSTi eka vRkSa ke nIce kAyotsarga dhyAnastha khar3e muni para par3I / ghar3I bhara meM rAga-raMga meM pramudita kumAra turanta vicAra-magna ho gyaa| vaha muni ke samIpa gayA aura unako vandana karake unhe Taka TakI lagAkara dekhatA rahA / udayasundara evaM manoramA bhI sAtha the| unhoMne muni ko vandana kiyA aura par3Ava para jAne ke lie tatpara hue| udayasundara ne vajrabAhu ko kahA, 'calo Azrama meM, ghUra ghUra kara muni ke sAmane kyA dekha rahe ho ? kyA tumheM aise muni vananA hai ? bananA ho to mujhe kahanA / maiM bhI tumhArA sAthI banU~gA / isI samaya vinA vilamva ke AjJA pradAna kara dUMgA / 'are bhale AdamI! saMsAra meM aise mahApuruSoM ke darzana kI apekSA anya kyA adhika sundara 'hai? munIzvara bananA koI choTe baccoM kA khela hai ? usake pIche to puruSArtha evaM paramabhAgya caahiye|' isa prakAra vajrabAhu ne kahA / itane meM muni kA kAyotsarga pUrNa huA aura ve bole, 'mAnava-bhava atyanta durlabha hai /
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA-putra arthAt kirtidhara evaM sukozala muni 121 mAnava-bhava meM hI jIva utkRSTa ArAdhanA kara sakatA hai / jagat ke nazvara Ananda kI apekSA isa bhava meM aisA kArya karo ki jisase zAzvata Ananda mokSa kI prApti ho / ' vajrabAhu ne udayasundara kI ora unmukha hokara kahA, 'maiM munIzvara vanatA hU~ / tuma mere sAthI banoge na?" 'kyA kaha rahe ho? maiM to upahAsa kara rahA thA' yaha kahate hue udayasundara ko vaDA bhArI AghAta lagA / 'hAsya se rovana kI huI auSadhi vyAdhi dUra kara sakatI hai| bhale hI tumane hAsya meM kahA ho, aba use satya kara batAo / ' 'mahArAja ! mujhe Apake darzana eva upadeza se vairAgya ho gayA hai| Apa mujhe dIkSita kareM / ' muni ko namaskAra kara vajravAhu ne svayaM ko dIkSita karane ke lie nivadena kiyA / manoramA, udayasundara aura unake sAtha Aye saba purUSoM ne vajrabAhu ke sAtha dIkSA aGgIkAra kI / vasantakeli kA utsava dharmakeli meM pariNata ho gyaa| aura udayasundara kA hAsya-vacana sacamuca savakA uddhAraka banA / ye samAcAra dAdA vijaya rAjA ne sune / ve vajrabAhu kI dIkSA se cintita nahIM hue balki unhoMne unheM dhanyavAda diyA aura kahA, 'putra bhAgyazAlI hai jisane yuvAvasthA meM saMyama grahaNa kiyA aura maiM to abhI taka saMsAra meM hI ulajhA huA hU~ / ' unhoMne turanta pitAzrI purandara ko rAjya sauMpA aura dIkSA grahaNa kii| pitA purandara bhI alpa samaya meM hI mujhe rAjya sauMpa kara dIkSA ke pAvana patha para agrasara hue / (3) svapna meM se jAgrata hokara cauMkakara bolate haiM usa prakAra maMtriyoM ko sambodhita karake kIrtidhara ne kahA, 'maMtrIgaNa ! mujhe saMsAra viSama pratIta hotA hai, rAjya - Rddhi evaM bhoga bhayAvaha pratIta hote haiN| kisI yogya vyakti ko rAjya siMhAsana para biThAkara mujhe isa bojha se mukta kro|' 'rAjan! rAjya kA adhikArI koI bAjAra meM thor3e hI milatA hai ? paramparAgata saMskAra yukta rAjya- kula meM utpanna huA vyakti hI saccA adhikArI ho sakatA hai aura Apa akele apane svArtha ke lie lAkhoM prajAjanoM ke hita kA vicAra na kareM to kyA yaha ucita hai ?' rAjA kIrtivara ulajhana meM par3a gaye aura rAjya ke uttarAdhikArI kI cintA ne unheM ghera liyaa| kucha hI dinoM meM unakI rAnI sahadevI ke putra huaa| rAnI evaM amAtyagaNa acchI taraha jAnate the ki putra hone kA samAcAra rAjA suneMge to turanta ve saMyama ke
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 sacitra jaina kathAsAgara bhAga patha para prayANa kara jaayeNge| isa kAraNa putra janma kI bAta gupta rakhI, parantu yaha bAta gupta kaise raha sakatI thI? pandraha dinoM meM bAta sarvatra phaila gaI aura rAjA ko jJAta ho gayA ki merA bhAra utArane vAlA putra utpanna ho gayA hai| - 9 rAjA ne pandraha dinoM ke putra ko rAjya sabhA meM upasthita kiyaa| usakA nAma sukozala rakhA gayA aura rAjA ne maMtriyoM tathA prajAjanoM ke samakSa kahA ki, 'Apako rAjya ke lie adhikArI kI abhilApA thI vaha pUrNa ho gayI hai| aba maiM saMyama aGgIkAra kara rahA hU~ / ' savane hicakicAte hue duHkhI mana se anumati pradAna kI aura rAjA kIrttidharamuni kIrttidhara bana gaye / (4) prajAjana evaM maMtrIgaNa bAlarAjA sukozala kA kIrttidhara rAjA kI taraha hI sammAna karate aura usakA ratna kI taraha popaNa karate the| rAjamAtA sahadevI putra kI vRddhi evaM prajAjanoM kA sneha dekhakara harpita hotI, phira bhI usake hRdaya meM eka bAta kI TIma to banI hI rahatI ki pati kA kula yuvAvasthA meM rAjya chor3akara saMyama patha para agrasara hone vAlA hai aura yaha merA putra vAstavika rAjA bana kara digvijayI bane usase pUrva kahIM saMyama patha para na bar3ha jaaye| ataH usane nagara meM Ane vAle tyAgiyoM ko rukavA diyA aura jo nagara meM the unheM dUra bheja diyA, kyoMki kahIM kisI tyAgI ko dekhakara putra ke mana meM bhI tyAga ke saMskAra jAgrata na ho jAyeM / sadA darzana evaM zraddhA se hI jijJAsA prakaTa hotI hai| sukozala kumAra yuvA huaa| mAtA sahadevI ne sundara rAjakumAriyoM ke sAtha usakA vivAha kiyA aura putra ke sukha se sukhI hokara sahadevI bhI sukhapUrvaka apanA samaya vyatIta karane lagI / kIrtidhara muni gA~va-gA~va bihAra karate hue sAketapura Aye / vRddha dvArapAla ne rAjarpi ko pahacAna liyA ataH unheM nagara meM praviSTa hone se unheM nahIM rokaa| muni nitya gocarI ke samaya nagara meM Ate aura bhikSA lekara punaH nagara ke bAhara cale jAte / eka vAra sahadevI aura sukozala kI dhAya- mAtA donoM mahala ke jharokhe meM baiThI thIM / sahadevI ne madhyAhna kI gocarI ke lie nikale kIrttidhara ko dUra se dekhA / unheM dekhate hI usakA mastaka jhukA parantu sAtha hI sAtha moha ne uchAlA mArA aura vaha socane lagI ki yadi sukozala ina maharSi se milegA to rAjya choDa kara saMyama grahaNa kara legA aura pativihIna banI maiM putravihIna bhI ho jAU~gI aura rAjya rAjAvihIna ho jAyegA / usane turanta sevakoM ko bulA kara una muni ko dhakke mAra kara nagara se bAhara nikalavA diyA / samatA- sAgara kIrttidhara muni ne hRdaya ko samajhAyA ki, 'jIva ! krodha mata karanA /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA-putra arthAt kirtidhara evaM sukozala muni 123 isa rAjya aura rAjA ke sAtha terA kyA lena-dena hai?' idhara sukAMzala ne dhAya-mAtA ko vilakha-bilakha kara rote dekhA to usane usase rone kA kAraNa pUchA, 'mAtA! kyoM rotI ho?' 'kyA batAU~ putra? tere pitA kIrtidhara rAjA mAsakSamaNa ke pAraNe ke dina nagarI meM praviSTa hue to terI mAtA ne dhakke mAra kara sevakoM dvArA unheM nagara se bAhara nikalavA diyaa| saMyamI AtmA ke prati mamatva-bhAva to gayA parantu hamArI mAnavatA bhI samApta ho gii| rAjarpi ke darzanArtha rAjA-prajA umar3anI cAhiye, usake vajAya kyA unheM hama dhakke mAra kara bAhara nikAle ?' 'mAtA! aisA kaise huA hogA?' 'putra! sahadavI ne apanI isa zaMkA ke vazIbhUta hokara aisA kiyA ki kahI tU unake samparka meM Akara tyAgI na bana jaaye| moha manuSya meM viveka nahIM Ane detaa|' laghukarmI sukozala ne rAjarpi kI vandanA ke lie nagara se bAhara jAne kI sUcanA dene ke lie DuggI piTavAI / vaha tathA sampUrNa nagara rAjarpi ko vandana karane ke lie cala paDA / lajjita vanI rAjamAtA sahadevI bhI vandana hetu calI : munivara ne vairAgyamA dezanA dii| ..:-- homa kIrtidhara muni ne mana ko samajhAyA, 'jIva! krodha mata karanA! isa rAjya athavA rAjA ke sAtha tere kyA lene-dene hai?'
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 dezanA ke pazcAt sukozala ne kahA, 'he bhagavana! Apake darzana se merA janma saphala huA hai| Apa mere pitA haiM, maiM ApakA putra huuN| Apako saMyama meM apanA hita pratIta huA to kyA merA hita saMyama meM nahIM hai? he pitA! mujhe saMyama rUpI amRta kA pAna kraayeN| sukozala punaH mAtA kI ora mur3A aura bolA, 'mAtA! maiM terA priya putra huuN| tu mujhe saMyama grahaNa karane kI anumati pradAna kara / putra kA hita aura sukha mAtA cAhatI hai| anta meM mAtA kA aura sabakA hita saMyama meM hai|' patnI ko sambodhita karake sukozala ne kahA, 'he priye! tu mere lie bimna rUpa mata vananA / rAjya ko samhAlane vAlA tere putra hogA, kyoMki isa samaya tU garbhavatI hai|' sukozala ne moha-nidrA tyAgakara-moha-vaMdhana tor3akara anumati prApta kI aura saMyama aGgIkAra kiyaa| tatpazcAt pitA aura putra donoM ne vahAM se vihAra kiyaa| sukozala ne kanakAvalI Adi aneka tapa karake deha mukhA dI aura pitA-putra donoM maudagilya parvata ke samIpa kAyotsarga meM rahe / sahadevI putra-vihIna banI, logoM dvArA nindita banI aura thor3A samaya vyatIta karake anta meM mara kara vAghina banI / (6) eka bAra yaha bAghina ghUmatI-phiratI maudagilya parvata kI khAI meM se bhUkhI pyAsI nikalI to sAmane hI usane ina donoM muniyoM ko dekhA / darAte hI usakA zarIra krodha se jalane lgaa| kIrtidhara evaM sukozala muni ne bAghina ko dekhA to sukozala turanta usake mArga meM Akara khar3A ho gyaa| kIrttidhara ne bAlamuni sukozala ko samajhAyA ki paripaha ke lie tatpara honA sarala hai parantu sahana karanA kaThina hai / ve samajhA hI rahe the ki vAghina ne sukozala ko paMjA mArA aura usakI deha kSata-vikSata kara ddaalii| sukozala! karma kSaya karane kA vAstavika samaya yahI hai / dhairya rakhanA, krodha para niyantraNa rakhanA, pUrNa saubhAgya se tyAgI muniyoM para kaThora upasarga hote haiM aura usameM ve apanA kalyANa karate haiN| sukozala ne socA, naraka evaM nigoda meM isakI apekSA atyanta kaThora kapTa maiMne aneka vAra sahana kiye haiM, parantu ve maiMne saMyama-bhAvanA se nahIM sahe the, jisake kAraNa kalyANa nahIM huaa| usane na to vAghina para krodha kiyA aura na avicAroM para krodha kiyaa| isa ora usakA deha-piMjara kSata-vikSata ho gayA aura dUsarI aura usake karmoM kA kSaya ho gayA / vaha kevalajJAna prApta karake tatkAla mokSa meM gayA /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA-putra arthAt kirtidhara evaM sukozala muni atyanta krUratA pUrvaka vAghina ne muni kI deha ke avayavoM kA viccheda kiyaa| usa samaya usa vAghinI kI dRSTi daMta-paMkti para pdd'ii| daMta-paMkti dekhate hI vAghina ko jAtismaraNa jJAna huA, putra kA smaraNa huA, use pazcAtApa huA aura vaha bhI dezavirati dharma svIkAra karake hiMsA tyAga kara devaloka meM gii| kIrtidhara muni ne bhI zundra saMyama kA pAlana karake kevalajJAna prApta kara muktipada prApta kiyaa| isa prakAra pitA-putra kA gar3I jagat meM vikhyAta ho gaI aura sadA ke lie vandanIya bnii| (RSimaMDalavRtti se) POWER < R dian . - 7. ANIRU AA --- harimAmayaparA dono muniyoM ko dekhate hI vAyina kI deha meM krodha vyApta ho gayA evaM kIrtidhara muni ne sukozala muni ko pariSaha sahana karane ke lie samajhAyA.
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ (19) dRr3ha saMkalpa arthAt mahAtmA dRDhaprahArI (9) dRr3haprahArI kA vAstavika nAma to anya thA parantu vaha krUra thA aura jisa para usakA prahAra hotA vaha khar3A nahIM ho sakatA thA / ataH loka use dRr3haprahArI kahate the / dRr3haprahArI jAti se brAhmaNa thA / usake pitA kA nAma samudradatta thA aura mAtA kA nAma samudradattA / vaha sAta varSa kI Ayu se hI kusaMgati meM par3a gyaa| jyoM-jyoM yaha vaDA hotA gayA, tyoM-tyoM usake ulAhane Ane lge| kisI ko mAratA pITatA to kisI kI corI kara AtA / solaha varSa kI Ayu meM to usakI zikAyata rAjA ke pAsa pahu~cI / rAjA ne kucha samaya taka use daNDa diyA, parantu vAra vAra kI zikAyatoM se taMga Akara rAjA ne use mAra-pITa kara gA~va se bAhara nikAla diyA / dRdaprahArI bhaTakatA - bhaTakatA jaMgala meM gayA aura vahA~ vaha coroM kI pallI meM jAkara rahA / lar3akA sundara haiM, yuvA hai tathA apane dhandhe meM kuzala hai yaha dekha kara coroM ke nAyaka ne use putra tulya rakhA / kucha samaya meM to dRDhaprahArI kI dhAka jama gii| gA~va to kyA, bar3e-bar3e zahara bhI usase kA~pane lage / dRDhaprahArI kA nAma sunate hI loka dhana-sampatti chor3a kara bhAga jAte / yadi koI bhUla kara usakA sAmanA karatA to dRr3haprahArI eka prahAra meM usakA kAma tamAma kara detA | usane aneka lUTa kIM aura aneka vyaktiyoM ke prANa liye / (2) eka vAra dRr3haprahArI ne apane sAthiyoM ke sAtha kuzasthala para AkramaNa kiyA / usa gA~va meM eka devazarmA brAhmaNa rahatA thA / vaha atyanta nirdhana hone ke sAtha AMdhaka santAna vAlA bhI hone se sadaiva duHkhI rhtaa| kaI dinoM se usake bacce usase kaha rahe the ki 'pitAjI! apane yahA~ khIra banavAo na ?' devazarmA ne kisI ke ghara se dUdha, kisI ke ghara se zakkara to kisI ke ghara se cAvala mA~gakara brAhmaNI se khIra banavAI aura vaha nadI para snAna karane calA gyaa| kucha samaya pazcAt apane do baccoM ko naMge badana hA~pate hue rote-rote bhAgate hue Ate dekhA / brAhmaNa ne nadI meM se snAna karate-karate vAhara nikala kara unheM pUchA, 'kyoM ro rahe ho ?' baccoM ne kahA, 'gA~va meM DAkU Aye haiM / unheM kisI kA ghara nahIM milA, ataH ve apane
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 dRr3ha saMkalpa arthAt mahAtmA dRr3haprahArI ghara Akara kaue kI taraha khIra khA rahe haiM / pitAjI! hameM khIra dilavAo, kyoMki ve hamAre liye tanika bhI khIra nahIM rahane deNge|' brAhmaNa gA~va kI ora bhAgA aura eka moTI daravAje kI sAkha lekara usane khIra khAte hue luTeroM ke sira para prahAra karane prArambha kiye | eka dharAzAyI huA, dUsare kI TA~ga TUTa gaI to tIrArA rakta raMjita ho gayA, lahU-luhAna ho gayA / yaha bAta usI gA~va meM anya sthAna para lUTa karate dRr3haprahArI ko jJAta huii| vaha usa brAhmaNa ke ghara AyA aura eka hI prahAra meM sAkha lekara apanA sAmanA karane vAle brAhmaNa ke do Tukar3e kara diye / usa brAhmaNa ke ghara aneka varSoM se eka gAya thii| vaha apane svAmI ko kaTatA huA dekha nahIM sakI / ataH bala lagA kara usane khUTA ukhAr3a diyA aura vaha dRr3haprahArI ke sAmane sIMga bhir3AtI huI daudd'ii| dRr3haprahArI ne turanta talavAra se usa para AkramaNa kiyA aura devazarmA kI taraha usake bhI do Tukar3e kara diye / brAhmaNI ne dekhA ki itanI santAna haiM, kamAne vAlA koI nahIM hai, maiM jIkara kyA karU~gI? vaha rotI-cIkhatI dRr3haprahArI ke pAsa Akara bolI, 'cANDAla! mAra-mAra, tU savako mAra DAla / ' dRr3haprahArI krodha se tamatamA rahA thA / usane turanta apanI talavAra usake peTa meM bhoMka dii| brAhmaNI gira gaI aura sAtha hI usake peTa kA garbha bhI nIce gira kara tar3apane lagA | brAhmaNa ke vacce 'o mAtA! o pitAjI! vacAo, bacAo' karate hue cillAne lage, parantu marane ke lie kauna Age AtA? svAmI kI hatyA ko na dekha sakI ataH gAyane bala lagAkara khUTA ukhADa diyA evaM dRDha prahArI ke sAmane sIMga bhiDAtI huI dauDI.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sacitra jaina kathAsAgara bhAga 1 brAhmaNa evaM gAya mArane meM dRr3haprahArI kA jo hAtha nahIM kA~pA thA, vaha usa brAhmaNI ke garbha ke tar3apane se tathA baccoM ke karuNa krandana se kA~pa utthaa| baccoM ko cIkhatecillAte dekha kara svayaM ke prati ghRNA ho gii| usane talavAra dUra phaiMka dI aura rotevilakhate baccoM ke A~sU poMchane ke lie hAtha bar3hAye / ghar3I bhara pUrva jo bacce brAhmaNI ko nirAdhAra pratIta hue the ve aba usa dRr3haprahArI ko bhI nirAdhAra pratIta hue aura vaha bolA, 'ye vicAre nirAdhAra bacce kyA kareMge? maiM mahA pApI, brAhmaNa strI gAya- bAlaka kA hatyArA hU~ / mere pApa adhika haiM maiMne sabhI prakAra ke pApa kie haiN| maiM kahA~ pApamukta hoU~gA? merA kyA hogA ?" dRr3haprahArI kuzasthala se bAhara niklaa| usake sAthI kahA~ gaye aura vaha kahA~ jA rahA thA, usakI use sudha nahIM thI / usake netroM ke samakSa tar3apatA huA garbha aura bAlakoM kA karuNa krandana ghUma rahA thA aura usake mana meM yaha pazcAttApa ho rahA thA ki 'mujhase adhika koI mahApApI manuSya jagat meM hogA kyA?' tanika dUra jAkara vaha varagada ke vRkSa ke nIce baiTha gayA / parAkrama evaM khumArI ke bala para jhUmatA dRDhaprahArI Aja sarvathA lotha tulya ho gayA thA / use apane bala evaM parAkrama nirarthaka pratIta hue, use corI ke prati tiraskAra ho gayA aura jIvana ke prati usameM udAsInatA A gii| usake mana meM vicAra utpanna huA ki aba maiM kisake pAsa jAU~ jahA~ mujhe zAnti prApta ho aura kauna merA uddhAra kare ? usa samaya AkAza mArga se vicarate do cAraNa muniyoM ko usane dekhA / dRDhaprahArI khar3A ho gyaa| usane unheM hAtha jodd'e| muni nIce utare / dRDhaprahArI ne Adi se anta taka apane pApa zuddha bhAva se vyakta kiye aura kahA, 'mahArAja ! mere jaise pApI kA kyA uddhAra hogA ?" sAdhu ne kahA, 'uddhAra evaM patana apane hAtha kI bAta hai / avazya hI kaThoratama pApa bhI kaThora pazcAtApa evaM saMyama se naSTa ho sakate haiM / ' dRr3haprahArI ne kahA, 'bhagavan! to maiM apane pApoM ke pazcAtApa ke lie kaThora se kaThoratama upAya bhI karane ke liye tatpara hU~ / ' dRDhaprahArI ne saMyama aGgIkAra kiyA aura sAtha hI nizcaya kiyA ki, 'brAhmaNa, strI, cAlaka aura gAya kI maiMne hatyA kI hai| jaba taka ve hatyAe~ mere smRtipaTa se na miTeM taba taka maiM anna jala grahaNa nahIM karU~gA aura saba kucha sahana karU~gA / ' (3) cAraNa muni to cale gaye aura dRDhaprahArI usI kuzasthala ke vRkSa ke nIce saMyama aMgIkAra karake kAyotsarga dhyAna meM khar3e rahe / prAtaHkAla huA, logoM ke samUha eka ke pazcAt eka gA~va ke gocara meM Aye / kala
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRr3ha saMkalpa arthAt mahAtmA dRr3haprahArI 129 taka jisakA nAma sunakara jo kA~pa uThate the, ve loga 'mAro isa pApI-cora DhoMgI ko ' kaha kara koI usa para patthara pheMkatA, to koI 'isane mere bhAI kI hatyA kI thI usa prakAra sunA kara lakar3I se do-cAra prahAra karake use lahU-luhAna karatA hai, parantu dRr3haprahArI to vRkSa ke tane kI taraha sthira rhaa| eka dina, do dina, isa prakAra nitya usakA tiraskAra hotA rahA / r3er3ha mAsa vyatIta hone para dRr3haprahArI vahA~ se nikala kara nagara koTa ke dUsare dvAra para kAyotsarga dhyAna meM khar3A rahA / yahA~ bhI vahI prahAra, gAliyA~ evaM phaTakAra sahana karake Der3ha mahinA vyatIta kiyA / isa prakAra cAroM daravAjoM para logoM ne use jitanI gAliyA~ denI thIM, jitanI phaTakAra sunAnI thI aura piTAI karanI thI vaha saba kii| dRr3haprahArI ne bhI apanA mana dRr3ha kiyA aura socA ki, 'maiMne bhI kahA~ pApa kama kiye hai, aneka vyaktiyoM kA dhana chInA hai, aneka vyaktiyoM ke pitAoM, putroM evaM bhAiyoM kI hatyA kI hai, aneka nirdoSa manuSyoM ke prANa liye hai| ye to vicAre mujha para prahAra hI karate haiM parantu mujhe jitanA daNDa deM utanA mere pApoM kI tulanA meM alpa hai|' dRDhaprahArI kI deha calanI ke samAna aura sUkhI lakar3I ke samAna ho gayI / jaba vaha calatA taba usakI haDDiyA~ dhvani karatI thiiN| usakI samasta naseM bAhara uThI huI thI / eka samaya kA vizAla dehadhArI dRr3haprahArI aba hAr3a- piMjara tulya bana gayA thA / aba use koI cora, luTerA, hatyArA aura pApI nahIM kahatA thA, kyoMki use aisA kahakara aura daNDa dekara saba thaka gaye the / Body somapurA dRDha prahArI ne nagara ke cAroM hI dvAra para Der3ha-DeDha mahine kAusaga dhyAna meM raha kara logoM kI phaTakAra, prahAra, gAliyA~ sahana kI! evaM mahAtmA dRDha prahArI bane!
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 usI kuzasthala nagara ke vAhara Aja nagara-nivAsiyoM ke dala ke dala nagara ko lUTane vAle aura logoM kI hatyA karane vAle usa dRr3haprahArI ko vandana kara rahe the, usake samakSa nata-mastaka ho rahe the aura kaha rahe the ki, 'dhanya hai inake tyAga evaM saMyama ko, jinhoMne itane tiraskAra, itane prahAra aura itanI gAliyA~ sahIM phira bhI jinhoMne A~kha taka nahIM kholI aura na jinameM tanika bhI krodha dRSTigocara huA / ' 'dhamme zUrA te kamme zUrA' kI ukti aise puruSoM para hI caritArtha hotI hai| dRr3haprahArI cAra hatyAoM ko bhUla gyaa| nagara-nivAsI usake pUrva kRta pApoM ko bhUla gaye / vaha Atma-ramaNa meM agrasara huA | usake koI mitra athavA zatru nahIM rahe | usane klipTa karmoM kA kSaya kiyA aura eka vAra raurava naraka kA adhikArI dRr3haprahArI pUrNa yoga vala se kevalajJAnI vnaa| kevalajJAna prApta hone ke pazcAt dRr3haprahArI kevalI vana kara vahuta samaya taka vicaraNa karake jagat ke jIvoM ko karma-zatruoM para dRr3ha prahAra karane kA upadeza dekara unheM unase vimukta kiyaa| dRr3ha saMkalpa-bala se saMyama kI ArAdhanA karake vAla, strI, brAhmaNa aura gAya ke hatyAre muni bhI usI bhava meM apanA kalyANa kara sakate haiN| usake Adarza svarUpa ujjvala nAma karane vAle dRr3haprahArI mahAtmA kA smaraNa Aja bhI jagata kA uddhAra karatA hai / kahA hai ki - vAlastrIbhrUNagoghAta pAtakAnarakAtitheH dRr3haprahAriprabhRteryogo, hastAvalaMbanam / / 12 / / brAhmaNa, strI, vAlaka aura gAya kA vadha karane ke pApa se naraka ke atithi dRr3haprahArI kA uddhAra huA, usameM yoga dRr3ha saMkalpa-vala hI kAraNa hai| mAhaNamahilaM sapai, sagalbhamavi cchinnupttveraago| ghorAgAraM ca tavaM kAuM siddo dRr3haprahArI / / 75 / / garbha evaM pati sahita brAhmaNI evaM gAya kA vadha karake virakta banA dRr3haprahArI atyanta dupkara tapa karake siddhi pada ko prApta huaa| (yogazAstra se) deha kirAye ke makAna ko svaccha rakhA jAtA hai parantu usameM vyartha kA dhana vyaya nahIM kiyA jAtA, kyoMki use eka dina chor3a denA hai| isI prakAra se deha kI dekha-bhAla kI jAnI cAhie parantu usake sAja-zRMgAra meM samaya varavAda nahIM karanA caahie|
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20) satI kI sahanazIlatA arthAt satI aJjanA sundarI (1) mahendrapura ke rAjA mahendra ke aJjanA sundarI nAmaka eka rUpavatI rAjakumArI thI / usake sAtha vivAha ke liye do nAmoM kA prastAva thaa| eka rAjA prahlAda ke putra 'pavanaMjaya' kA tathA dUsarA hiraNyAbha ke putra 'vidyutprabha' kA / parantu jyotiSiyoM ne batAyA thA ki vidyutprabha kA AyuSya ati alpa hai ataH usase 'aJjanA' kA vivAha karanA ucita nahIM hai| isa kAraNa se rAjA mahendra ne aJjanA kA vivAha pavanaMjaya ke sAtha karane kA nizcaya kiyaa| } vivAha kI tithi nizcita kI gaI, parantu idhara pavanaMjaya kI vivAha se pUrva aJjanA sundarI se milane kI tIvra icchA thI / yaha bAta usane apane mitra prahasita ko kahI / prahasita kI yojanAnusAra pavanaMjaya evaM prahasita donoM rAtri ke samaya veSa badala kara jisa udyAna meM aJjanA sakhiyoM ke sAtha vihAra kara rahI thI vahA~ gye| aJjanA kI eka sakhI pavanaMjaya kI prazaMsA kara rahI thI to usakI dUsarI sakhI vasantatilakA vidyutprabha kI prazaMsA kara rahI thI / ajjanA zAnta citta se donoM sakhiyoM kA kathana suna rahI thI / yaha dekha kara pavanaMjaya ko mana meM atyanta kheda hone lgaa| usake mana meM vicAra AyA ki aJjanA sundarI vidyutprabha kI prazaMsA karane vAlI apanI sakhI ko bolane se kyoM nahIM rokatI ? isa vicAra se use aJjanA para atyanta krodha aayaa| vaha talavAra khIMca kara usakA vadha karane ke lie tatpara ho gayA parantu usake mitra prahasita ne use aisA karane se rokate hue kahA, 'mitra! isa prakAra krodha karane se athavA aJjanA para krodhita hone se koI lAbha nahIM hogA / aJjanA kevala lajjA ke kAraNa hI usa sakhI ko bolane se nahIM rokatI / ' prahasita ke aisA kahane para pavanaMjaya ne talavAra myAna meM DAla dI, parantu aJjanA ke prati utpanna krodhAgni zAnta nahIM huI / aJjanA ke sAtha usakA vivAha ho gayA / ce vivAha karake ghara A gaye to bhI pavanaMjaya ke mana meM aJjanA ke prati jAgrata krodha bhar3akatA hI rahA / ataH mana meM kaI kAmanAe~ lekara sasurAla AI huI aJjanA ko pavanaMjaya ne madhura vacana kahakara bulAyA taka nahIM / aJjanA kI nArI-sulabha isa vyathA ko pavanaMjaya bhalA manuSya kaise jAna sakatA thA ?
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 isI bIca rAvaNa ko indra ke dikpAla varuNa ke sAtha yuddha karane ke liye vivaza honA pdd'aa| varuNa rAjA atyanta zaktizAlI evaM parAkramI hone ke kAraNa rAvaNa ne vidyAdhara rAjAoM se bhI sahAyatA maaNgii| rAjA prahalAda ne apane putra pavanaMjaya ko rAvaNa kI sahAyatArtha bhejane kA nizcaya kiyA / pitA ne AjJA kI. pavanaMjaya ne turanta pitA ke ukta nirNaya ko mAnya karake rAvaNa kI senA meM jAnA svIkAra kiyA / aJjanA sundarI ko jaba isa bAta kA patA lagA tava usane vidA hote pati ko kahA, 'prANanAtha! vidA hote samaya Apa apane anya svajanoM-samvandhiyoM ke sAtha ha~sate haiM, bolate haiM aura kevala mere hI sAtha Apa itane udAsIna kyoM haiM? maiMne aise kauna se pApa kiye haiM ki jinake kAraNa maiM isa prakAra kA kapTa bhoga rahI hU~? maiM ApakI pratyeka AjJA kA pAlana karane vAlI Apa kI dharmapali hU~, kyA yaha bAta Apake dhyAna meM kabhI AtI hI nahIM hai? hogA, isameM maiM Apako kyoM doSa dU~? mere pUrva karmoM ke kAraNa hI maiM isa bhava meM aisI yAtanA bhoga rahI huuN| nAtha! maiM antaHkaraNa se prArthanA kara rahI hU~ ki Apa yuddha meM vijayI hokara zIghra ghara lauTeM / ' __ parantu ina zabdoM kA pavanaMjaya para tanika bhI prabhAva nahIM huaa| usane aJjanA ke zabdoM para tanika bhI dhyAna nahIM diyA aura aJjanA sundarI ko usane do madhura zabda bhI nahIM kahe / use isa prakAra rotI chor3a pavanaMjaya vidA huaa| mArga meM eka dina vaha eka sarovara ke taTa para baiThA thaa| dharA para cA~danI kI zItala dyuti amRta kI vRSTi kara rahI thii| itane meM pavanaMjaya ne eka cakavI ko dekhA, jo apane cakave ke viyoga meM ghora karuNa krandana kara rahI thii| yaha dekhate hI pavanaMjaya ke mana meM vicAra AyA ki, 'oha! dina bhara isa cakacI ne apane pati ke sAtha krIDA kI hogI to bhI yaha rAtri ke pati-viraha ko saha nahIM sakatI aura aisA ghora vilApa kara rahI hai | yadi ise pati-viraha ke kAraNa itanI vedanA hai to merI patnI becArI aJjanA kI kyA dazA hogI? use kaisI viraha-vedanA hotI hogI? maiMne usake prati udAsInatA rakha kara kaisA aparAdha kiyA hai ? rAcamuca, maiM usakA aparAdhI huuN| mujhe usake sAmane yaha aparAdha svIkAra karanA hI pdd'egaa|' vaha bAta usane apane mitra prahasita ko kahI / tatpazcAt ve donoM rAtri kA vicAra kiye binA AkAza-mArga se ur3a kara aJjanA ke mahala meM Aye / pavanaMjaya na aJjanA se kSamA yAcanA kI / prahasita santarI vana kara bAhara khar3A rahA / pavanaMjaya evaM aJjanA itane Ananda-vibhora ho gaye ki rAtri ke prahara kA bhI unheM dhyAna na rahA / prahasita ne AvAja dekara pavanaMjaya ko bulAyA ataH vaha mahala se bAhara AyA / pavanaMjaya mana
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ satI kI sahanazIlatA arthAt satI aJjanA sundarI meM bhayabhIta huA ki yadi vaha apane mAtA-pitA athavA anya svajana-sambandhiyoM ko mere Agamana ke sambandha meM batAyegI to ve loga mujhe dhikkAreMge / isa bhaya se vaha cupacApa sarovara kI aura vidA ho gyaa| aJjanA sundarI garbhavatI ho gii| usa dina se usakA garbha bar3hatA rhaa| svajanoM ko isa bAta kA patA lgaa| usakI sAsa ne kahA, 'pApina! merA putra yudra meM hai aura tere garbha kaise raha gayA? tU vyabhicAriNI hai / ataH isa ghara meM aba terA koI sthAna nahIM hai| tU isI samaya mere ghara se nikala jA / ' pavanaMjaya ne vahA~ se vidA hote samaya aJjanA sundarI ko sneha ke kAraNa apane nAma vAlI (nAmAMkita) eka ratnajaDita aMgUThI pradAna kI thI / aJjanA ne vaha aMgUThI batAkara kahA, 'Apa mujha para vizvAsa rakheM / ve rAtri meM yahA~ Aye the / maiMne para-puruSa kA kadApi sevana nahIM kiyaa| maiM sarvathA nirdoSa huuN|' parantu sAsa ne yaha bAta nahIM mAnI aura usane rAjA prahalAda ko kahA, 'putra-vadhU kulaTA hai, ise apane pitA ke ghara bheja diyA jAya / ' (3) rAjA ke sevaka aJjanA ko eka ratha meM viThA kara usake pitA ke nagara mahendrapura ke samIpa chor3a Aye / aJjanA ke sAtha thI kevala eka usakI priya sakhI vasantatilakA / aJjanA ko mana meM vizvAsa thA ki 'mere pitA mujhe avazya Azraya deNge|' ataH usane vasantatilakA ko apane pitA ke pratihArI ke pAsa bhejA / basantatilakA ne usa pratihArI KON. Pyrrenita arn kari mAra / aMjanA kI sAsa ne kahA, 'he pApina! na vyabhicArINI hai, ata: isa yara meM terA koI sthAna nahIM hai, tUM isI samaya yahA~ se calI jA!
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 ke dvArA aJjanA ke Agamana ke samAcAra usake pitA ko pahu~cAyA / aJjanA ke garbhavatI hone kI dazA jAna kara pitA gahana vicAra meM par3a gaye aura kalaMkinI putrI ko ghara meM Azraya denA ucita hai athavA nahIM - isa prazna meM hI unakI buddhi cakkara qhAne lgii| itane meM unakA putra prasannakIrti AyA aura pitA ne usa samarata vRttAnta se avagata karA diyaa| turanta prasannakIrti ne aJjanA ko tiraskRta karate hue kahA, 'jA duSTA! calI jA, tere samAna kalaMkinI ke lie isa ghara meM koI sthAna nahIM hai|' rAjA ke eka buddhimAna evaM cintaka maMtrI ne rAjA ko nivedana kiyA, 'ApakA isa prakAra krodhita honA ucita nahIM hai / usa para lagAyA jAne vAlA kalaMka satya hai athavA asatya, isakA bhI Apako patA nahIM hai, to phira Apa kisa AdhAra para use kulaTA kaha rahe haiM? cAhe jaisI ho phira bhI Apa usake pitA haiM, vaha ApakI putrI hai| santAna kupAtra bana sakatI hai parantu mAtA-pitA kutsita nahIM hote - isa kahAvata ke anusAra Apako udAra mana se ise Azraya denA hI cAhiye / ' rAjA ke mana para maMtrI ke una vacanoM kA koI prabhAva nahIM huA / rAjA volA, 'ApakA kathana cAhe jitanA yathArtha ho tava bhI maiM use mAnane ke liye taiyAra nahIM huuN| mujhe pratIta hotA hai ki pavanaMjaya ko aJjanA ke prati prArambha se hI prema nahIM hai| vaha aJjanA kA tiraskAra karatA rahA hai / usa sthiti meM ajanA kA garbhavatI honA sarvathA asambhava hai / usakI sAsa ne use nikAla diyA yaha ThIka kiyA hai / maiM bhI use nikAla dU~gA | aba to jaMgala hI usakA Azraya hai|' __ apane pitA ke mu~ha se yaha apamAna-sucaka zabda sunakara vicArI aJjanA ke netroM se azru-dhArA vahane lgii| usane A~suoM ko rokane kA bharasaka prayAsa kiyA, parantu vaha A~sU roka nahIM skii| usane apane pitA ko 'pitA' kahakara sambodhana karane kA prayatna kiyA parantu ve zabda usakI jIbha para Ane se pUrva hI mara gye| duHkha kI avadhi mAno zeSa ho usa prakAra pratihArI ne aJjanA kA hAtha khIMca kara dvAra se bAhara nikAla diyA ! caudhAra A~sUoM se rotI nirAdhAra aJjanA apanI priya sakhI vasantatilakA ke sAtha punaH nagara se bAhara niklii|| lauTa kara vaha kahA~ jAtI? Upara AkAza aura nIce dhrtii| use Azraya dene vAlA kauna thA? mAnava-mAtra usakA tiraskAra kara rahA thaa| usake TUTe dila ko sAntvanA dene vAlA koI nahIM thaa| bhUkha-pyAsa se santapta aJjanA bar3avar3Ane lagI, 'he kula kI pratiSThA kI rakSaka sAsa! tumane mujha vyAbhicAriNI, kulaTA ko ghara se nikAla kara apane kula kI pratiSThA akhaNDa
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ satI kI sahanazIlatA arthAt satI aJjanA sundarI 135 rakha kara zreSTha hI kiyA hai, aura pitAjI! Apane bhI apanI kalaMkinI putrI ko apane dvAra se dhakke mAra kara nikAla diyA yaha sarvathA ucita hai aura priya bhAI prasannakIrti! maiM tumhArA bhI abhinandana karatI hU~ ki tumane apanI pApI bahana ko jaMgala meM bheja diyA; parantu maiM isa prakAra kaTAkSa (vyaMga) kyoM kara rahI hU~? isameM una logoM kA kyA doSa? mere bhAgya kA hI dopa hai / vidhi kA virodha karane se lAbha bhI kyA hai? karma kA hI koI doSa hogA / Aja mere patideva mere pAsa nahIM haiN| pativihIna patnI ko kaisekaise kaSTa sahana karane par3ate haiM isakA mujhe Aja anubhava ho rahA hai|' isa prakAra rotI-vilakhatI aJjanA ne mAno jaMgala ke vRkSoM evaM pazuoM ko rulAyA ho, isa bhAva ko prakaTa karate hue vRkSoM se patte jhar3ane lge| isI madhya zrI amitagati muni mile| unhoMne use dharmalAbha kA AzIrvAda diyA aura use usakA pUrva-bhava batAkara use dhairya bNdhaayaa| nau mAha ke pazcAt aJjanA ne eka parAkramI putra ko janma diyA, parantu putra ke janmotsava manAne ke lie isa samaya aJjanA ke pAsa eka phUTI kauDI bhI kahA~ thI? itane meM pratisUrya' nAmaka eka khecara vahA~ aayaa| usane ajanA kA vRttAnta sunakara use kahA, 'he aJjanA! tU mujhe pahacAnatI nahIM hai parantu maiM terA mAmA lagatA hU~ / ataH tuma saba mere sAtha clo|' tatpazcAt vaha una sabako eka vimAna meM biThA kara apane nagara hanumAnapura le calA / mArga meM ajanA kA putra vimAna ke ratnamaya jhumake ko pakar3ane ke lie mAtA kI goda meM se bAhara kUda par3A / vaha kudA huA vAlaka eka pahAr3a para girA aura usake aMgoM ke prahAra mAtra se usa pahAr3a ke Tukar3e-Tukar3e ho gaye / pratisUrya ne usa bAlaka ko punaH usakI mAtA kI goda meM lAkara rakhA / vaha vAlaka sarva prathama hanumAnapura nagara meM AyA hone se usakA nAma 'hanumAna' rakhA gayA aura usake bhAra se pahAr3a ke Tukar3e-Tukar3e ho jAne se usakA dUsarA nAma 'zrIzaila' rakhA gayA / dina. pratidina hanumAna bar3A hone lgaa| rAvaNa ke sAtha gaye hae pavanaMjaya ne varuNa ko parAjita kiyA aura anya rAjA ko apanA parAkrama batAyA / rAvaNa kI anumati lekara jaba vaha ghara AyA taba use jJAta huA ki garbha-sambhAvanA ke kAraNa aJjanA ghara se nikAla dI gaI hai / pavanaMjaya atyanta vilApa karatA huA jaMgala meM calA gayA aura vaha aJjanA ke pIhara meM gyaa| vahA~ bhI aJjanA kA kisI ne satkAra nahIM kiyA thA, yaha sunakara pavanaMjaya ko atyanta duHkha huaa| usane agni meM praveza karake agni snAna karane kA nirNaya kiyA / usane apane mAtA-pitA ko apane agni-praveza ke nirNaya kA samAcAra diyA / samAcAra sunakara
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 usake pitA turanta Akula-vyAkula ho gye| unhoMne turanta aJjanA kI khoja karane ke lie apane sevakoM ko dasoM dizAoM meM bhejA aura svayaM apanI patnI ke sAtha jahA~ pavanaMjaya agni-praveza karane vAlA thA vahA~ A phuNcaa| unake sevaka DhU~r3hate-DhU~r3hate hanumAnapura pahu~ce / aJjanA ne pavanaMjaya kA nirNaya sunakara atyanta krandana karanA prArambha kiyaa| usakA vilApa sunakara pratisUrya ne use AzvAsana diyA aura vaha eka vimAna meM aJjanA tathA hanumAna ko viThAkara jahA~ pavanaMjaya thA usa jaMgala meM A pahu~cA / aJjanA ko dekha kara pavanaMjaya ne apanI bhUla kI kSamA yAcanA kii| tatpazcAt aJjanA ke pitA, bhAI, sAsa, sasura saba mile | sabane aJjanA ke dhairya kI sarAhanA kI aura apanI bhUla ke lie kSamA yAcanA kii| tatpazcAt pavanaMjaya evaM aJjanA vairAgya-mArga kI ora mur3a gaye aura Atma-kalyANa kiyaa| itane meM rAvaNa ko punaH varuNa ke sAtha yuddha karanA par3A, jisameM hanumAna katipaya sAmantA ko lekara sammilita huaa| varuNa apane sau putroM ko lekara yuddha bhUmi meM A dhamakA / hanumAna ne una putroM kA pazuoM kI taraha bA~dha liyA / rAvaNa evaM varuNa ke madhya ghamAsAna yuddha huA | anta meM rAvaNa ne varuNa evaM usake putroM ko bandI banA kara apanI chAvanI meM le AyA aura phira una sabako mukta kara diyA / varuNa ne apanI putrI satyavatI kA hanumAna ke sAtha vivAha kara diyA aura rAvaNa ne zUrpaNakhA kI putrI anaMgakusumA hanumAna ko vyAha dI / izA prakAra kI eka hajAra kanyAoM ke sAtha vivAha karake parAkramI hanumAna ghara lauttaa| (laghutripaSThizalAkA puruSacaritra se) MIC METECE ATMA IN 1 rizomAga satI aMjanA ke pitA, bhAI, sAsa-sasura sabhI ne aMjanA kI satItva evaM dhIratA ko prazaMsA kI.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ (21) jahA~ lAbha vahA~ lobha arthAt kapila kevalI kI kathA kapila kauzAmbI ke rAjA jitazatru ke purohita kAzyapa kA putra thaa| usakI mAtA kA nAma yazA thA / mAtA-pitA ke isa ikalaute putra kA janma bar3I umra meM huA thA / rAjapurohita kAzyapa ne use zikSita karane ke aneka prayatna kiye, para vaha zikSA grahaNa nahIM kara skaa| ataH use apane bhAgya para chor3a kara kAzyapa ne mana mor3a liyaa| kapila ke bar3e hone se pUrva hI kAzyapa kA dehAnta ho gayA / rAjA jitazatru ne kapila kI ora dRSTi DAlI parantu usakI Ayu choTI thI aura Ayu ke pramANa meM buddhi bhI alpa hI thii| ataH rAjA ne kisI anya mahA vidvAna ko rAja-purohita ke pada para niyukta kiyaa| 'mAtA! tU kyoM ro rahI hai? tujhe kyA kaSTa ho rahA hai? kyA tere sira meM vedanA ho rahI hai ? kyA terA kisI ne apamAna kiyA hai ?' sisaka-sisaka kara rotI yazA ko caudaha varSa kA kapila pUchane lgaa| yazA ne kahA, 'putra! na to mere sira meM vedanA ho rahI hai, na kisI ne merA apamAna kiyA hai| maiM to terA raMga-DhaMga dekhakara ro rahI huuN| tere pitA jaba rAjapurohita the tava ve azva para vaiThate the, jarI kA dupaTTA DAlate the aura loga 'khammA khammA' karate the| rAjA tathA prajA donoM kA unake prati itanA sammAna thA ki kucha na pUcho bAta / ve gaye aura sava gyaa| rAjA ne tere lie pUcha-tAcha kI parantu tU kucha par3hA nahIM aura par3hane yogya pratIta nahIM huaa| ataH unhoMne naye purohita ko niyukta kiyaa| ve naye purohita nitya apane ghara ke sAmane se nikalate haiN| Aja maiMne jaba unheM jAte hue dekhA to mujhe tere pitA kI Rddhi evaM sammAna kA smaraNa huA aura isa ora terI vAla-ceSTA evaM tere ajJAna ko vicAra kara merA mana duHkhI ho gayA / putra! tU par3hA hotA to rAjapurohita na bana jAtA? brAhmaNa kA putra zikSA grahaNa na kare to phira usakI pUjA kaise hogI? usake samasta kArya zikSita hue vinA thor3e hI Age Ate haiM?' / kapila kI A~kheM bhara AIM, usake hRdaya meM pazcAtApa huA aura vaha bolA, 'mAtA! putra hote hue bhI tU nipUtI sI ho gaI, satya hai na? pitA ke jIvita rahate maiM nahIM samajhA,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 marate-marate maiM unake netroM ko zItalatA pradAna nahIM kara sakA / mAtA! dhairya rakha, maiM abhI vRddha nahIM huaa| maiM parizrama karU~gA aura vidvAna vana kara tujhe prasanna karU~gA ! mAtA, vatA maiM kisake pAsa zikSA grahaNa karane jAU~?' yazA ne kahA, 'putra! kauzAmbI meM vidvAna to aneka haiM parantu pada se utarA huA adhikArI kaur3I kA hotA hai, usa prakAra tere pitA nahIM hai ata: ava kisako terI lajjA rukAvaTa karatI hai? tU purohita kA putra hai ataH zikSita karane meM anya loga hicakicAyeMge, kyoMki sabako naye purohita se bhaya lagatA hai| unake mana meM aisA hogA ki kahIM naye purohita ko burA na lge|' 'mAtA! kauzAmbI ke atirikta kyA anyatra zreSTha vidvAn nahIM hai?' kapila ne ava tatparatA batAte hue khaa| __ 'zrAvastI meM tere pitA ke parama mitra indradatta mahAna vidvAna haiN| yadi vahA~ tu calA jAye to ve putravata tujhe samhAleMge aura acchI taraha zikSita kareMge; parantu merA mana tujhe vAhara bhejane meM hicakicAtA hai' - yazA ne mArga batAte hue khaa| 'mAtA! maiM zrAvastI jAU~gA aura mana lagA kara zikSA grahaNa karake vidvAna banUMgA tathA tere mana ko zItalatA pradAna kruuNgaa|' zubha dina, zubha zakuna dekhakara mAtA dvArA banA kara diyA huA bhojana lekara, mAtA ke caraNa sparza karake kapila ne kauzAmbI se prasthAna kiyA aura dhIre dhIre vaha zrAvastI phuNcaa| zrAvastI nagarI meM pandraha varSa kA kizora kapila U~ce-U~ce bhavanoM ko dekhatA huA Age bar3ha rahA hai aura jo milatA hai usase indradatta vidvAna kA nAma pUchatA jAtA hai| caurAhA pAra karake Age jAne para eka cauka meM bahuta se vidyArthiyoM ke eka samUha dvArA ghire hue eka adheDa umra ke naMge badana tejasvI brAhmaNa ko usane dekhA aura unake madhya jAkara usane pUchA, 'yahA~ indradatta mahAvidvAn kahA~ rahate haiM?' tejasvI brAhmaNa ne ceharA Upara uThAyA aura usa yuvaka kI ora dekhA to mitra kAzyapa kI hI mAno prati kRti ho vaisA yaha yuvaka pratIta huA / ve bole, 'bolo, indradatta se kyA kArya hai? maiM hI hU~ indradatta / ' kapila ne turanta abhivAdana karake unake caraNa sparza kiye aura kahA, 'mAtA yazA ne mujhe Apa ke pAsa adhyayana karane ke lie bhejA hai| merA nAma kapila hai aura maiM kauzAmbI ke rAjapurohita kAzyapa kA putra hU~ / ' vidyArthiyoM kA adhyayana pUrNa hone ke pazcAt indradatta use apane sAtha ghara le gye|
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA~ lAbha vahA~ lobha arthAt kapila kevalI kI kathA 139 use snAna karAyA, bhojana karAyA aura Adara pUrvaka use apane nivAsa para rakhA / do-cAra dina vyatIta hone para indradatta saMkoca meM par3a gye| mitra ke putra ko inkAra bhI nahIM kiyA jA sakatA aura nitya apane ghara bhojana bhI nahIM karavAyA jA sakatA hai / ataH kyA kiyA jAye ? vicAra karate-karate unheM par3ausI zAlibhadra kA ghara yAda AyA / (4) avakAza kA dina thA / upAdhyAya indradatta aura kapila donoM ghara se nikle| eka mAno gajarAja thA aura dUsarA mAno yauvana meM praviSTa hotA gaja- zAvaka / zAlibhadra ke ghara jAkara indradatta ne 'OM bhUrbhuvaH svaH' kA mantroccAra prArambha kiyA / zAlibhadra ne donoM kA svAgata kiyA aura mahAvidvAna indradatta se Agamana kA kAraNa pUchA / indradatta ne kahA, 'zreSThivarya ! kArya to anya koI nahIM hai, parantu yaha sAtha meM AyA huA yuvaka mere mitra kA putra haiN| ise adhyayana karanA hai| brAhmaNa-putra bhikSA mA~ga kara adhyayana kara sakatA hai, parantu isakI Ayu bar3I ho gaI hai aura adhyayana vahuta karanA hai / ataH kisI uttama dhanADhya ke ghara bhojana karane kI suvidhA ho jAye to sukha se adhyayana kara skegaa| zikSA prApta karane vAle ko Azraya dene kA mahA phala hai / ' eka cauka meM bahuta se vidyArthIyoM ke eka samUha dvArA ghire hue eka adher3a umra ke naMge badana tejasvI brAhmaNa ko kapila ne dekhA.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga 1 zAlibhadra ne kahA, 'mahArAja ! inheM saharSa bhejeN|' yuvaka kI ora unmukha hokara unhoMne kahA, 'tuma nitya yahAM Akara donoM samaya bhojana kara jAnA / ' adhyayana karane kI tIvra abhilASA, sahAdhyAyI kA yoga aura nizcintatA ke kAraNa vaha jJAna kSetra meM praveza kara lagana se adhyayana karane lgaa| dekhate hI dekhate usane acchA adhyayana kara liyA aura zAlibhadra ke ghara sAtvika AhAra se usakI deha bhI vaisI hI hRSTa-puSTa ho gii| 140 (5) kapila java zrAvastI meM AyA tava anapar3ha, anagar3ha evaM saMskAra rahita thaa| aba vaha catura evaM buddhimAna bana gayA thaa| zAlibhadra seTha ke ghara manoramA nAmaka eka yuvA dAsI thI / seTha ke ghara para sabake bhojana karane ke pazcAt kapila AtA / kapila ko manoramA bhojana parosatI aura prema pUrvaka khilAtI / samaya bItate-bItate unameM paraspara prema ho gayA / kapila evaM manoramA paraspara ulajha gye| kabhI-kabhI indradatta ko ulaTAsIdhA samajhAkara kapila zAlibhadra ke ghara raha jaataa| kabhI dAsI seTha ke ghara se bahAnA banA kara kapila ke sAtha Ananda manAne anyatra calI jaatii| kaI dinoM taka isa prakAra paraspara calatA rahA / eka vAra kauzAmbI meM bhArI utsava thaa| samasta striyA~ naye-naye vastra pahana kara ghUmane jA rahIM thI / unameM bhI dAsa-dAsiyA~ to vizeSa rUpa se Age thI / manoramA ne kapila ko kahA, 'tere samAna yuvA merA priya hai aura phira bhI mujhe phaTe hue vastroM meM rahanA par3atA hai | dekha to ye saba dAsa-dAsiyA~ kaisA Ananda manA rahIM haiM ? kyA tU mujhe vastra lAkara nahIM de sakatA?" kapila kamAnA jAnatA nahIM thaa| usane zrAvaratI meM Ane ke pazcAt paisoM kI zakla bhI nahIM dekhI thI, kyoMki bhojana to seTha ke ghara karanA thA aura vastra bhI yajamAna ke ghara se prApta ho jAte the| usane kahA, 'manoramA! paise ke vinA yaha kaise sambhava ho sakatA hai?' manoramA ne kahA, 'merI bAta mAno to vastra Aye utane paise prApta ho jAyeMge !' 'kisa prakAra ?' 'isa nagara meM dhana nAmaka eka atyanta dhanavAna seTha hai| usake ghara prAtaHkAla jo sarva prathama use AzIrvAda pradAna kara kRtArtha karatA hai, use vaha do mAzA svarNa pradAna karatA hai aura Apa yadi vaha le AyeM to mere vastroM kA mUlya nikala AyegA', - dAsI ne mArga batAte hue kahA / kapila prasanna hokara volA, 'manoramA! to avazya hI maiM seTha ke ghara jAU~gA aura
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA~ lAbha yahA~ lobha arthAt kapila kevalI kI kathA do mAzA svarNa lAkara tujhe dU~gA / ' phira manoramA evaM kapila donoM alaga par3a gaye / kapila apane sthAna para calA gyaa| rAta vyatIta hone lgii| kapila ke mana meM vicAra AyA ki prAtaH jaldI anya koI vyakti 'dhana' seTha ke ghara pahu~ca gayA to maiM laTakatA raha jAU~gA / ataH vaha arddha rAtri ke samaya ghara se nikala par3A aura dhana seTha ke ghara kI ora claa| abhI rAta bahuta zeSa thii| kapila dhana seTha ke ghara ke AsapAsa cakkara lagAne lagA / itane meM santarI AvAja lagAte hue aaye| unheM dekha kara kapila dUra bhAga gayA / santariyoM ne usakA pIchA kiyA to kapila tIvra vega se daur3A / santirayoM ne use bhAgatA huA dekha kara cora samajha kara pakar3a liyA aura adhika pUchatAcha kiye binA hI use kArAgAra meM DAla diyA / 141 (6) zrAvastI nagarI kA rAjA prasenajita thA / yaha paropakArI, nyAyI aura buddhimAna thA / rAjA svayaM hI nyAya karatA thA aura ucita daNDa vaha svayaM hI detA thA / mahArAjA ke darabAra meM Ate hI santariyoM ne kapila ko unake samakSa upasthita kiyaa| rAjA ne kapila kI ora dekhakara pUchA, 'satya bolo, tuma kauna ho aura corI kyoM kI?' kapila ne kahA, 'rAjan ! maiM brAhmaNa putra hU~ / yahA~ indradatta purohita ke pAsa vidyAdhyayana karane ke lie AyA thaa| unakI anuzaMsA para zAlibhadra seTha ke ghara bhojana karatA kapila ne manoramA se kahA, 'maiM jarura se zeTha ke pAsa jAUMgA evaM do mAzA svarNa lAkara tujhe dUMgA.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 thaa| vahA~ eka dAsI ke sAtha merA prema ho gayA aura isa samaya usake liye hI do mAzA svarNa prApta karane ke lie nikalA thA / mArga meM mujhe cora samajha kara santariyoM ne bandI banA liyaa|' rAjA kapila kI satya vANI sunakara bar3A prasanna huA aura volA, 'brAhmaNaputra! tuma jo mAMgoge maiM vaha dU~gA | maiM tumhArI satyatA se atyanta prasanna huA huuN|' kapila ke mu~ha se nikalA, 'rAjan! kyA mA~ganA hai usakA vicAra karake kahU~ to?' rAjA ne kahA, 'koI bAta nahIM, vicAra karake maaNgo|' kapila rAja darabAra ke pIche azoka-vaTikA meM jAkara socane lagA, 'manoramA ne do mAzA svarNa mA~gA hai, parantu usakA bharosA thor3e hI hai ki vaha phira svarNa ke AbhUSaNa nahIM mA~gegI? aura jaba vaha mA~gegI tava kahA~ se lAU~gA? ataH rAjA ke pAsa eka sau mAzA svarNa hI mA~ga lU~ / ' nizcaya karake jAne lagA to vicAra AyA ki manoramA seTha zAlibhadra ke ghara rahatI hai | kala badi seTha use nikAla de aura ghara vasAnA par3e to eka sau mAzA svarNa se kyA hogA? rAjA prasanna huA hai to phira eka hajAra mAzA svarNa kyoM na mA~gA jAye?' kapila eka hajAra mAzA svarNa mA~gane kA nizcaya karake khar3A huaa| do kadama Age calA to vicAra AyA ki, 'yaha to gRhasthI hai, kala vAlabacce hoMge, sabakA kAma eka hajAra svarNa mAze meM thor3e hI pUrNa hone vAlA hai? yadi mA~ganA hI hai to eka lAkha mAzA hI mA~ga lU~, parantu yaha to maiMne apane svArtha kI hI vAta kI hai| rAjA prasanna huA hai to parivAra, sambandhiyoM, svajana snehiyoM kA bhI kalyANa kyoM na karU~? aura usake lie to eka karor3a mAzA ho to hI ThIka rahegA aura mA~ganA bhI ucita ginA jaayeNgaa|' kapila kA mana lobha meM Age var3hA aura socane lagA, 'yaha saba to ThIka hai parantu gA~va meM chappana karor3apatiyoM kA kahA~ abhAva hai? hama mA~geMge to bhI nagara ke bar3e dhanI to nahIM hI gine jAyeMge na? mA~geM to phira kama kyoM mA~geM? to kyo na rAjA kA AdhA rAjya hI mA~ga lU~ tAki anya koI barAbarI karane vAlA hI na rahe / ' rAjA AdhA rAjya pradAna kare to bhI vaha apanA to UparI hI rahegA / taba kyA maiM sampUrNa rAjya mA~ga lU~? kapila ko rAjA banUMgA aisI sukha kI lahara AI parantu pala bhara ke lie gaharAI meM utarane para use vicAra AyA aura apanI AtmA ko sambodhita karake bola uThA, 'are kapila! tujhe AvazyakatA thI kevala do mAzA svarNa kI aura tU var3hate-bar3hate sampUrNa rAjya lene ke lie tatpara ho gayA? jisane tere sAtha sad vyavahAra kiyA use hI tU varvAda karane para tula gayA? kyA yaha terI manuSyatA hai? lobha kA koI anta hai? yaha to dAvAnala tulya hai, bar3hatA hI jAyegA | usameM jyoM jyoM IMdhana DAloge tyo tyoM usakI
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jahA~ lAbha vahA~ lobha arthAt kapila kevalI kI kathA .. 143 jcAlAe~ uThatI hI jaayeNgii| unakA zamana to jala chir3akane para hogA / lobha rUpI dAvAnala ke zamana ke lie santoSa rUpI jala kI AvazyakatA hotI hai| kapila kA mana rAjA kI sampatti para se utara gayA aura sAtha hI sAtha do mAzA svarNa kI lAlasA bhI zAnta ho gii| use apanA bhUtakAla smaraNa huA | mAtA ne mujhe zrAvastI vidyAdhyayana hetu bhejA thaa| indradatta ne mere adhyayana ke lie bhojana kI vyavasthA kara dii| maiM mAtA se vizvAsaghAta karake vidyAdhyayana ke bajAya viSayAdhyayana meM lIna huaa| indradatta purohita ke zubha prema kA maiMne durupayoga kiyA | usane mitra-putra samajhakara mere bhojana kA pravandha kiyaa| jisake ghara mere bhojana kA pravandha kiyA usI kI dAsI ke sAtha maiMne vyAbhicAra evaM premAlApa karanA prArambha kiyaa| maiMne na to mAtA kA vicAra kiyA, na indradatta kA vicAra kiyA, na kiyA brAhmaNa dharma ke kulAcAra kA vicAra aura na kiyA pitA kI pratiSThA kA vicAra / mujhe aba rAjA kA rAjya nahIM cAhiye aura na mujhe dAsI kI prasannatA hI cAhiye / kapila ke mana meM apane durAcAra ke prati tiraskAra utpanna huA / isa pragAr3ha vairAgya ke pazcAt usakA mana virakta ho gyaa| usane vahIM svayaM hI keza loca karake muni-veSa dhAraNa kiyA aura tatpazcAt vaha rAjA kI parSadA meM Akara bolA - yathA lobhastathA lAbho lAbhAllobhaH pravardhate / mAzadvayAzritaM kArya, koTyApi nahIM tisstthitm|| 'he rAjan! jyoM lAbha hotA hai tyo lobha kI vRddhi hotI hai / mere kevala do mAzA svarNa kA kAma thA / Apa prasanna ho gaye aura mA~gUMgA vaha pradAna karane kA kahA, jisase merA citta lobha meM par3a gayA / vaha citta lAkha evaM karor3a se bhI zAnta nahIM huA | rAjan! ava mujhe Apase kucha nahIM cAhiye / jo cAhiye vaha mujha meM svayaM meM vidyamAna santoSadhana hai aura irA santopa-dhana ke pratApa se mujhe jisakI AvazyakatA thI vaha muni-veSa maiMne dhAraNa kiyA hai| rAjan! Apako merA dharmalAbha / ' yaha kahakara muni ne rAja-sabhA se nikala kara pRthvI para vihAra karanA prArambha kiyaa| rAjagRhI nagara ro tanika dUrI para aThAraha kosa kA ghanA vana thA / usa vana meM pA~ca sau cora rahate the| ve yadA-kadA vana meM se nikala kara kisI zahara athavA gA~va ko lUTakara punaH vana meM cale jaate| kapila muni ne kSapaka zreNI meM car3hakara chaH mAha meM kevalajJAna prApta kiyA aura una pA~ca sau coroM ko prativodha dene ke lie ve vana meM praviSTa hue| dUra se coroM ne unheM
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 Ate dekhA aura ve unheM apane pallIpati ke pAsa le gaye / pallIpati ne kahA, 'mahArAja, Apake pAsa kyA hai ki hama Apako lUTeM? hama saba ekatrita hue haiM to Apa thor3A nRtya kareM aura hama tAliyA~ bajA kara vAdya-yantra bjaayeN|' cora tAlI bajAne lage aura kapila kevalI ne nRtya karate karate yaha dhruva pada lalakArA'anitya, asthira evaM duHkhamaya saMsAra meM maiM kaunasA karma karU~ ki jisase merI durgati na ho?' kapila kevalI eka ke pazcAt eka dhruvapada lalakArate rahe | ve samasta pA~ca sau cora vyAkula hue aura kevalI se saMyama grahaNa kiyaa| kapila kevalI dvArA uccAraNa kiye gaye dhruvapada 'kapila kevalI adhyayana' ke rUpa meM uttarAdhyayana meM sammilita hue| kapila kevalI kucha samaya taka vicaraNa kara mokSa gye| (uttarAdhyayana-RSimaMDalavRtti se) - jJAna jJAna ke dvArA saMsAra se kaise chUTA jAye yaha kalA savako sIkhanI hai| saMsAra se mukta hokara Atma-kalyANa kisa prakAra karanA hai, yaha jAnanA hai / pApa se pIche haTanA hai / javaki Aja to jJAna kA durupayoga ho rahA hai| saMsAra meM kaise sthira huA jA sakatA hai usakI kalA khojI jAtI hai| dhana kisa prakAra ekatrita karanA hai, bhogoM kA upabhoga kaise karanA hai, saMsAra ko harA-bharA kaise banAnA hai Aja to isake lie hI jJAna kA upayoga hotA hai|
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyoga - tyAga arthAt nami rAjarSi kA vRttAnta (22) saMyoga-tyAga arthAt nami rAjarSi kA vRttAnta 145 (1) mithilA nareza padmaratha ke koI putra na thA / isa kAraNa rAjA evaM rAnI padmamAlA atyanta khinna rahate the, parantu prakRti ke niyamoM ke Age manuSya kA vaza thor3e hI calatA hai ? eka bAra padmaratha rAjA vana meM jA pahu~ce jahA~ unhoMne eka vRkSa ke nIca killola karate eka navajAta zizu ko dekhaa| rAjA ne use lAkara apanI rAnI padmamAlA ko sauMpa diyA / rAjA ne mithilA meM putra kA janma mahotsava mnaayaa| logoM ko sandeha to huA parantu ve usakI adhika gaharAI meM na utara kara rAjA ke sAtha janma mahotsava meM sammilita hue / isa putra ke ghara meM Ane ke pazcAt rAjA ke pratApa meM vRddhi hone lagI aura AsapAsa ke rAjA eka ke pazcAt eka Akara usake adhIna hone lage / rAjA ko yaha saba pratApa putra ke Agamana ke kAraNa AyA huA pratIta huA aura isa kAraNa usane usakA nAma namarAja rakhA / mirAja kA dhAyamAtA ke dvArA pAlana-poSaNa huA / bAlyakAla se kizorAvasthA aura tatpazcAt vaha yuvAvasthA ko prApta huA / namirAja ne dekhate hI dekhate saiMkar3oM rUpavatI navayuvatiyoM ke sAtha vivAha kiyA / mirAja ke prati prajA kA prema evaM Adara- mAna dekhakara rAjA padmaratha kRtakRtya huA aura usane vairAgya-mArga kI ora apanA mana mor3A / tatpazcAt padmaratha ne suvihita sAdhu ke pAsa saMyama aGgIkAra kiyA aura uttama prakAra se usakA pAlana karake mukti prApta kI ! (2) mirAja mithilA kA nareza banA / jaise usane dekhate hI dekhate rAjya kA bahuta vistAra kiyA vaise hI logoM ke hRdaya meM prema kA bhI vistAra kiyA / namirAja ke pAsa hastidala, aJcadala aura pyAdoM kA dala thA / hastidala meM airAvata hAthI ke samAna eka sundara gajarAja thA / svarNa kI jaMjIreM sundara AvAsa evaM rAjA ke vahA~ prApta susvAdu bhojana karate hue bhI hastirAja kA vindhyAcala kI svatantratA kA smaraNa huA / usane svarNa-zRMkhalAe~ tor3a DAlI, hastizAlA tor3a dI aura mithilA ko tahasa-nahasa karake bhAga chuuttaa| koI bhI use pakar3a nahIM sakA / vaha jaMgala, gA~va, nagara
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 pAra karatA huA sudarzanapura kI aTavI meM AyA / vahA~ ke rakSakA ne usa ghera liyA / hAthI thakA huA evaM bhUkhA hone se zaraNa meM A gayA | sudarzanapura ke rAjA ne use hastizAlA meM praviSTa kara diyaa| ___ jaba namirAja ko isa bAta kA patA lagA to usana apane dUtA kA sudarzanapura bheja kara candrayazA rAjA se hAthI kA lauTAne kI mA~ga kI | candrayazA naM bAta svIkAra nahIM kii| ataH ina donoM rAjAoM meM yuddha bhar3aka uThA / namirAja ne vizAla senA lekara sudarzanapura kI ora prayANa kiyA / caMdrayazA bhI apanI senA taiyAra karake sAmanA karane ke lie taiyAra huA, parantu zubha zakuna nahIM hone ke kAraNa anna-pAnI kA saMgraha karake vaha nagara meM hI rahA / sudarzanapura ke vAhara AmanesAmanaM yuddha ke morce lagAye gaye / namirAja sudarzanapura meM praviSTa hone kA prayAsa kara rahA thA aura candrayazA use rokane kA prayAsa kara rahA thaa| 'mahArAja Aiye' kaha kara apane zivira kI ora AtI huI eka praur3ha umra kI sAdhvI kA namirAja ne namaskAra kiyA / sAdhvI zivira ke bhItara AI aura Asana vichA kara vaiTha gaI / rAjA ke sammukha vaiThane para sAdhvI ne kahA, 'rAjana! yaha yuddha kisa lie? var3a bhAI ne eka hAthI le livA isa para mithilA chAr3a kara itanI yenA lekara lar3ana ke lie AAPANINE ARIHARI HEOLAD H MAN hindi hAthIne svarNa-zRMkhalA sAI dAnI, hagnizAlA tAI dI aura mithilA kA tahasa-nahasa karaka bhAgaTA.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyoga-tyAga arthAt nami rAjarSi kA vRttAnta 147 nikala par3e? hAthI, pyAde athavA samRddhi kyA sAtha Ane vAlI hai ? asAra sampatti ke lie bhAI bhAI meM yuddha honA kyA ucita hai ?' namirAja se rahA nahIM gyaa| vaha bIca meM bola uThA, 'pUjya AryA ! Apane saMyama grahaNa kiyA hai| mahAvratoM ko jIvana meM utArA hai| Apa asatya nahIM boleMgI, yaha maiM mAnatA hU~, parantu Apa bAra-bAra candrayazA kA mere bhAI ke rUpa meM paricaya kyoM de rahI haiM, isakA mujhe patA nahIM laga rahA hai / jaga prasiddha bAta yaha hai ki maiM padmaratha rAjA kA putra hU~ aura candrayazA yugabAhu kA putra hai| hamArI sAtavIM pIr3hI meM bhI koI sambandha nahIM hai | viduSI sAdhvI! kyA Apa mAnava-mAnava ko bhAI mAnane ke zuddha udAra Azaya se to candrayazA ko merA bhAI nahIM kaha rahI hai?" 'nahIM, candrayazA to terA sagA bhAI hai / candrayazA ke mAtA-pitA tere mAtA-pitA haiM, isa kAraNa maiM use terA bhAI kahatI hU~ / mAnava mAtra ke prati bandhutva kI bhAvanA krodha saM dhadhakataM raNAGgaNa meM tere antara meM isa samaya utaranI atyanta kaThina hai / maiM to sage bhAI ke sAtha yuddha karane se tujhe rokane AI hU~ / ' 'pUjya! maiM isa viSaya meM kucha samajhatA nahIM hU~ / Apa yaha bAta atyanta spaSTatA pUrvaka kheN|' rAjA ne utkaNThA se saceta hokara pUchA / sAdhvI ne gambhIratA se kahanA prArambha kiyA, 'suna, namirAja! sudarzana nagara meM maNiratha rAjA thA / usakA laghu 'bhrAtA yuvarAja yugabAhu thaa| usakI patnI kA nAma satI madanarekhA thaa| isa madanarekhA kA putra candrayazA hai / java candrayazA dasa varSa kA huA taba madanarekhA dUsarI bAra garbhavatI huI / rAjA maNiratha kI dRSTi eka vAra madanarekhA para pdd'ii| usane use vaza meM karane ke lie AbhUSaNa Adi aneka upahAra bheje parantu madanarekhA usakI ora AkarSita nahIM huI / eka bAra yugabAhu evaM madanarekhA latA-maNDapa meM the| maNiratha ko yaha patA lagA / vaha acAnaka latA - maNDapa meM aayaa| yugabAhu ne vinaya bhAva se jyeSTha bhrAtA ko praNAma kiyA, parantu maNiratha ne yaha suavasara samajha kara nata mastaka yugabAhu para talavAra calA kara use dharAzAyI kara diyaa| madanarekhA rudana karane lgii| rudana suna kara santarI daur3a Aye, parantu usase pUrva maNiratha bhAga cukA thA / " karegA jaisA pAyegA aura boyegA vaisA kATegA' isa kahAvata ke anusAra viSayAndha maNiratha nagara meM lauTA, parantu usI rAtri meM use viSaile sA~pa ne kATa liyA, jisase mara kara vaha naraka meM gayA / prAtaHkAla meM maMtrIgaNa ne yugabAhu ke putra candrayazA ko rAjyasiMhAsana para biThA diyA / karuNa krandana karatI garbhavatI madanarekhA ne apane pati yugabAhu ko tar3apate hue dekhA,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 sacitra jaina kathAsAgara bhAga - 1 usa samaya unake netra krodha se lAla the| unakI deha meM krAMdha samAtA nahIM thA / bAra-bAra khar3e hokara 'kahA~ gayA maNiratha' kaha kara ve daur3ane kA prayAsa karate the / satI madanarekhA ne mRtyu-zayyA para soye pati ko AzvAsana diyA aura kahA, 'svAmI! krodha mata kro| bhAI, pitA, mAtA saba svArtha ke sage haiM / Apa apanA Atma-kalyANa karo / sabAra kSamA yAcanA karo, deva-guru-dharma kA zaraNa svIkAra karo / Apa maNiratha ko zatru mata samajhA / karmavaza hoza-bhUle hue usa para dayA laao|' yaha kahatI huI madanarekhA ke samakSa phaTI A~khoM se yugavAha ne dekhA / usane usakI goda meM sira rakhA aura palabhara meM deha kA parityAga kara diyA / madanarekhA kucha samaya taka rudana karatI rahI parantu use turanta vicAra AyA ki maNiratha ne mere pati kI hatyA mere rUpa evaM merI deha ke lie kI hai / use merI deha ke sAtha khelane kA bhUta savAra huA hai / maiM kyA karU~? kahA~ jAU~? maNiratha ke rAjya meM merA kauna rakSaka hai? usane apane A~sU poMche / pati kI deha goda meM se nIce rkhii| satI ne pati ke caraNA kA sparza kiyA aura latA maNDapa ko chor3a kara vaha bhaagii| usane na dekhA mArga aura na dakhA kumArga, usane nahIM ginA bhaya vAgha, bheDiyaM athavA sA~pa kaa| bhAgata-bhAgate prAtaHkAla huA aura vaha vizrAma lene ke lie eka vRkSa ke nIce baiThI / zrama evaM bhaya ke kAraNa usakI deha kA~pa rahI thI, cintA evaM pati-zoka ke kAraNa usakA mana udvigna thA / kucha samaya ke pazcAt usake peTa meM asahya vedanA huI aura usI vRkSa ke nIce madanarekhA ne putra ko janma diyaa| rAjana! rAjya ke uttarAdhikArI yuvarAja yugabAha kI anAtha banI patnI madanarekhA isa navajAta zizu ko svaccha karane ke lie samIpastha sarovara para gaI / jyoMhI sarovara meM pA~va rakhakara vaha putra ko svaccha kara rahI thI ki jalahasti ne use uThA kara AkAza meM phaiMka diyA / bAlaka taTa para jA girA / satI ko AkAza meM se hI eka vidyAdhara ne pakar3a liyA / satI ko pakar3ate samaya to usake hRdaya meM dayA kA aMkura thA, parantu jaba usane usakA ceharA dekhA to usake mana meM vikAra A gayA aura vaha bolA, 'devI! maiM maNiprabha nAmaka vidyAdhara huuN| maiM jA to rahA thA caturjJAnI maNicUr3a cAraNa RSi kI bandanArtha, parantu aba maiM tujhe lekara apanI nagarI ko lauttuuNgaa|' satI usake mana ke hAvabhAva samajha kara bolI. 'kisa lie? calo cAraNa muni ke pAsa caleM, phira nArI kI ora, isameM kyA bAdhA?' vidyAdhara rukA / vaha madanarekhA ko lekara cAraNa muni ke pAsa AyA / muni ne viSaya-vikAroM kI bhayaMkaratA se sambandhita dezanA dI | maNiprabha vidyAdhara pratibodhita huaa| vaha madanarekhA kI ora unmukha hokara bolA, 'satI, tU merI vahana hai| merI ora se tanika bhI bhayabhIta mata honA / ' 'rAjan! usakA moha bhaMga huaa| usane svadArA santApa vrata grahaNa kiyaa|
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 saMyoga-tyAga arthAt nami rAjarSi kA vRttAnta satI ne muni kA putra kA vRttAnta puuchaa| muni bole. 'satI! kucha samaya ke pazcAt usa vana meM rAjA padmaratha aayaa| usane tara zizu ko dekhA | use vaha mithilA le gayA aura apanI rAnI padmamAlA ko sauMpa diyA / usane usakA nAma namirAja rakhA hai|' namirAja bAlA. 'Arthe, to kyA maiM satI madanarekhA kA putra, candrayazA kA laghu bhrAtA hU~ | padmaratha rAjA mere pAlaka pitA haiM aura padmamAlA pAlaka maataa|' __ 'rAjana! hA~, tU yugabAhu evaM madanarekhA kA putra hai aura maiM svayaM madanarekhA hU~ | muni ke pAsa se nikala kara maiMne dIkSA agIkAra kI aura suvratA nAma dhAraNa karake maiM saMyama kA pAlana kara rahI hU~ | tuma donoM bhAiyoM ko yuddha karate dekha kara saccI vAta kahane kI merI icchA huii| guruNI kI AjJA prApta karake maiM yahA~ AI aura tumheM saccI-saccI bAta khii|' sAdhvI ne dIrdha niHzvAsa chor3ate hue khaa| namirAja na punaH-punaH sAdhvI kA abhivAdana kiyA aura vAlA. 'mAtA! tuma sacamuca upakArI ho / Apane pitA tulya jyeSTha bhrAtA ke prati aviveka se mujhe bacAyA hai|' yAdhvI turanta nAle ke mArga meM caMdrayazA ke pAsa gaI aura volI, 'namirAja terA bhAI hai|' apanA vAstavika paricaya sunakara donoM bhAiyoM ne AliMgana kiyA / candrayazA ne rAjya kA parityAga karake dIkSA grahaNa kI aura namirAja ko sudarzanapura kA rAjya sauNpaa| ___ namirAja ko eka vAra dAha jcara utpanna huA | dAha ko zAnta karane ke lie rAniyA~, dAsiyA~ Adi sava candana ghisane vaiTha gyiiN| zayyA meM leTate hue namirAja kA striyoM ke kaMganoM kI dhvani vedanA meM vRddhi karatI pratIta huI aura vaha bolA, 'yaha dhvani banda kro|' tanika samaya ke pazcAt cetanA Ane para rAjA ne punaH pUchA, 'kyA kArya samApta ho gayA? ava dhvani kyoM nahIM hai?' ___ maMtrI ne kahA, 'nahIM, mahArAja! candana ghirasA jA rahA hai parantu rAniyA~ evaM dAsiyA~ kavala eka kaMgana hI hAtha rakha kara ghisa rahI hai, isa kAraNa dhyAna nahIM hai|' roga prasta namirAja para isa zabda ne jAdU kA prabhAva kiyA / jahA~ do haiM vahA~ zAra hai| akalaM ko sadA zAnti hai / saMyoga hI pApa kA kAraNa haiN| AtmA sadA sukhI haiM para daha kA saMyoga duHkha dAyI hai| saMsAra ke samasta duHkha saMyoga kA pariNAma hai / rAjA ne citta ko saMyoga viyoga ke tattvajJAna meM piroyA / duHkha vismRta ho gayA aura usI rAtri meM svapna AyA jisameM usane marUparvata ko dekhaa| prAtaHkAla huA / svapna kA vicAra karate-karate rAjA ko jAtismaraNa jJAna huaa| usako pUrva bhava kA mahA zukra devaloka aura meruparvata para jinezvara bhagavAna ke kiye gaye snAtra mahotsava yAda aaye|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacitra jaina kathAsAgara bhAga saMyoga-viyoga kA vicAra karate namirAjarSi ne rAjyasiMhAsana chor3a diyA aura pratyeka buddha bana kara saMyama grahaNa kiyA / 150 - 1 (5) mirAjarSi kI dIkSA ke samaya indra kI icchA unake mana kI parIkSA karane kI huI / unhoMne brAhmaNa kA rUpa dhAraNa karake namirAjarSi ko mithilA jalatI huI batA kara kahA, 'rAjan! mithilA kI ora dRSTi DAlo, ApakA antaHpura jala rahA hai, prajA kolAhala kara rahI hai / ' rAjA ne zAntacitta hokara uttara diyA, 'vipra ! merA kucha nahIM jala rahA / gere patnI nahIM hai. putra nahIM hai, parivAra nahIM hai / merA koI priya nahIM hai athavA apriya nahIM hai / ataH mithilA jalane para bhI merA kucha nahIM jala rahA / ' rAjarSi evaM vipra ke rUpa meM Aye indra kA yaha vArttAlApa (saMvAda) uttarAdhyayana meM mirAjarSi kI saMyoga tyAga rUpa ekatva bhAvanA evaM vairAgya kI akhaNDa jyoti prajvalita karake unake jIvana ko prakAzamaya kara rahA hai / succA bahUNa saddhaM calayANamasaddhaM ca egassa / buddho videhasAmI sakkeNa parikkhio a namI / / candana ghisate samaya aneka striyoM ke kar3aganA kI dhvani sunakara tathA eka kana mirAjA vipra ! merA kucha nahIM jala rhaa| mere patni nahIM hai, putra nahIM hai, parivAra nahIM hai| merA koI priya-apriya nahIM hai| ataH mithilA jalane para bhI merA kucha nahIM jala rahA. Aromatic doulanchitaitan
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyoga-tyAga arthAt nami rAjarSi kA vRttAnta 151 kI dhvani nahIM sunane sa bodha prApta kiye hue tathA indra dvArA parIkSA kriya hue namirAjA na utkaTa vairAgya ke kAraNa saMyama grahaNa karake Atma-kalyANa kiyaa| __ pravrajyA agIkAra karane ka pazcAta namirAja karmoM kA kSaya karake kavalI bane aura anta meM siddhi gati prApta karake siddha buddha hokara kRtakRtya hue| (RSimaNDalavRtti-uttarAdhyayana se) cAritra cUDAmaNi zramaNazreSTha munizrI ravisAgarajI ma. kI puNya zatAbdi velA meM, parama pUjya prazamarasanimagna AcArya deva zrImat kailAsasAgarasUrIdharajI ma. sA. dvArA saMgrahita zrI jaina kathAsAgara (sacitra) bhAga - 1 samApta. zivamastu sarva jagataH * mAnava-janma Amoda-pramoda ke lie nahIM milA, khAne-pIne ke lie nahIM milA, AtmA kA kalyANa karane ke lie milA hai / manuSya ko udara-pUrti ke lie nahIM, AtmajJAna ke lie adhyayana karanA caahiye| * Apa Iviza dUsaroM ko girAne ke lie, unakI avanati ke lie, unheM satAne athavA santapta karane ke lie kucha na kareM, kyoMki agale vyakti kA jIvana usake karmoM ke anusAra cala rahA hotA hai / jo honA hogA vahI hogaa| Apa vyartha kyoM pApa meM par3ate haiM?
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAnubhayomA saMghaTajAna zrIaruNodaya phAunDeza TRIE ARUNODAYA FOUNDATI JaiSDOMBAY KOBA BANGALORE