Book Title: Anusandhan 2012 03 SrNo 58
Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/520559/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU ( ThANaMgasutta, 529 ) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya - viSayaka sampAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA 58 sampAdakaH vijayazIlacandrasUri zrI hemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda 2012 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna 58 Adya sampAdakaH DaoN. harivallabha bhAyANI sampAdakaH vijayazIlacandrasUri samparkaH C/o. atula eca. kApaDiyA A-9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa, amadAvAda-380007 phona : 079-26574981 prakAzakaH kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAnaH (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda-380007 (2) sarasvatI pustaka bhaNDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001 pratiH 250 mUlya: Rs. 150-00 mudrakaH kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phona: 079-27494393) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nivedana saMzodhananI prakriyAno sauthI moTo lAbha e che ke tenAthI ApaNI mAnyatAonuM saMzodhana thAya che. ApaNe koI bAbate kAMI mAnatA hoIe, ane tene ApaNI mAnya paramparAno Teko paNa maLato ja hoya; have ApaNA saMzodhanAtmaka adhyayana daramiyAna, ApaNI zodhaka dRSTimAM, te mAnyatA karatAM kAMIka jueM ja pratIta thAya; kyAreka to te pAramparika mAnyatAthI sAva viparIta paNa hoya; teve vakhate sauprathama to ApaNe ApaNI rUDha mAnyatAnuM saMzodhana karavU ja rahe. pachI ApaNI vivekazIlatA anumati Ape to, te saMzodhanane ke saMzodhita mAnyatAne sarva samakSa mUkavAnuM sAhasa karavU joIe. alabatta, ema karavA jatAM samAjamAM vivAda-visaMvAda na sarjAya, saMzodhaka tathA saMzodhana paratve gerasamaja ke aruci na jAge, te jovU atyanta jarUrI gaNAya. A badhuM saMzodhakanI vivekazIlatA upara ja nirbhara che. saMzodhakanI niSThA jeTalI zuddha ane pramANika, teTalo ja tenAmAM vivekano vikAsa thaze. Avo viveka ane AvI niSThA na hoya teNe saMzodhananA kSetrathI dUra rahevU ja hitAvaha che. saMzodhakane sauthI vadhu sAvadhAnI 'bhinna mata'thI rAkhavAnI hoya che. badhA ApaNA dvArA thayelA saMzodhanane svIkAre nahi. paramparAno mata to saMzodhita mata pratye duzmananI najarathI ja jovAno. AvI kSaNomAM vicalita tharbu ke chIcharA khaNDana-maNDanamAM kheMcAI jarbu te vivekI zodhakane pAlave nahi. AnAthI bacAve tevU eka ja tattva cha - matasahiSNutA. bhinna ke virodhI evA, sAcA vA khoTA matathI/mAnyatAthI/pratipAdanathI zodhakane bacAvI zake ke rakSI zake tevaM A eka ja tattva che. ApaNe ApaNA pramANabhUta saMzodhana dvArA prApta thayelo mata vidvAno samakSa rajU karI dIdho, eTale ApaNuM kArya sampanna. pachI koI tene na svIkAre, tenuM khaNDana kare, to jo te khaNDana karanAra pramANika ke pramANabhUta vyakti hoya, tenA dvArA thatA khaNDanamAM vivekanuM pramANa jaLavAtuM hoya ane yuktio tathA tarkomAM paNa vajUda lAgatuM hoya, to jarUra temanI sAthe vivAda-saMvAda karI zakAya. parantu tevU kAI na hoya, to mauna rahevU vadhu hitAvaha hoya che. sAra e ke je saMzodhana, ApaNI vicArasaraNine vadhu vizada, vadhu nirmaLa na banAve tathA ApaNI mAnyatAne haThAgrahamAM pheravAtI na aTakAve, tevA saMzodhanakAryathI aLagA raheq. zI. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 AvaraNacitra - paricaya jaina paramparAmAM manuSyonA arthAt jIvonA cha varga pADavAmAM AvyA che. jIvonI Antarika sadvRtti-durvRttine, athavA to temanI bhItaranI zuddhi tathA malinatAne anulakSIne pADavAmAM AvatA A cha prakArane 'cha lezyA' nA nAmathI oLakhavAmAM Ave che. lezyA eTale mananI vRtti, pariNati athavA vicAradhArA. tenAM cha nAmo A pramANe che : kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA, padmalezyA ane zuklalezyA. A chae lezyAne samajAvatuM eka sarasa dRSTAnta che : cha mANaso eka jAmbUnA vRkSa pAse AvyA. pAkelAM phaLa joIne te khAvAnuM mana thayuM. te jAmbU meLavavA mATe te dareke potAnI vAta kahI, jenA AdhAre temanI lezyAno - manodazAno andAja maLI rahe che. pahelA mANase kuhADI hAthamAM laIne kahyuM : A jhADane kApI nAkhIe. pachI nirAMte jAmbU khavAya. A kRSNa lezyA. (citramAM kALu uparaNuM paherela ane hAthamAM kuhADI dharAvatI vyakti). bajAe kahyuM : nA, jhADa nathI kApavuM. moTI zAkhAo ja kApIe. A nIla lezyA. ( jhADa upara lIluM uparaNuM paherela mANasa; nIcethI pahelo). trIjAe kahyuM : nA, prazAkhAo ja kApo. A kApota lezyA. (citramAM jamaNe bhUkharA raMganuM uparaNaM paherela vyakti). cotho kahe : nA nA, DALo nathI kApavI; jhUmakhAM ja toDIe. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A tejolezyA. (citramA sauthI upara pILA paheraNavALo jaNa). pAMcamAe nA pADI ke enA karatAM joIe teTalAM jAmbU ja cUMTI laIe. A padmalezyA. (citramA jhADa para DAbe zveta kapaDAMvALo mANasa). chevaTe chaThThAe kA : zA mATe kAMI paNa toDavU ? ApameLe nIce ghaNAM jAmbU paDe ja che, e ja vINI laIe to ApaNuM kAma sarI jAya ! A zukla lezyA. (citramA sAva nIce jamaNe zveta kapaDAMmAM vAMko vaLIne phaLa vINato jaNa). A dRSTAntane varNavatAM pothI citro upalabdha che. jaina mandiromAM, upAzrayomAM tenAM bhIMtacitro paNa maLe. AvaraNa-1 para mUkela citra te Painting nahi, parantu Inlay-work che. mUlyavAna vividharaMgI pattharone kalAtmaka rIte kotarIne upasAvavAmAM Avela A paTTa kolhApuranA lakSmIpurIsthita jaina derAsaranI dIvAla para jovA maLe che. vRkSa, pahADa, vanarAji, pANI, pakSIo, manuSyo - A badhAMne eTalI to vAstavika rIte kaMDAravAmAM Avela che ke tene jotAM ja ApaNI saundaryadRSTi visphArita thayA vinA rahe nahi. AvaraNa - 4 para paNa te ja citra mUkela che. dAyakAo pUrve, aMgrejonA vakhatamAM, bhAratamAM lItho prinTiMgano yuga haze tyAre, koI noTabukanA (Excersize Book) uparaNA para chapAyela cha lezyAnuM A citra che. tenA mathALe lakhela ANDREWS tenI utpAdaka kampanInuM nAma hovU joIe. te vakhate lokonI ruci tathA saMskAritA ghaDavA mATe purAtana sAmagrIno kevo sarasa viniyoga thato haze? Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA stambhanakapuramaNDana pArzvanAtha stotrayugalaH saM. amRta paTela 1 navagraha-stambhanakapArzvadevastavaH saM. amRta paTela 5 zrIkanakakuzalagaNi-racitA zrI ratnAkarapaJcaviMzatikA-vRttiH sAdhvI samayaprajJAzrI 15 zrIjinavallabhasUriracitaM praznottarazatam (saTIkam) saM. muni ratnakIrtivijaya muni trailokyamaNDanavijaya 33 zAsanasamrATa-zrIvijayanemisUrijI-viracitA anekAntatattvamImAMsA saM. muni trailokyamaNDanavijaya 80 gaGgAtailIdRSTantaH saM. muni ratnakIrtivijayaH 98 zrI jayaratnakRta-saccAyikA battIsI saM. ma. vinayasAgara 101 zrIratnavijayajI racita do stavana saM. ma. vinayasAgara 105 zrIdhanezvarasUrijI racita saMvegakulalam saM. ma. vinayasAgara 108 navatattva sAhitya ane eka apragaTa copAI saM. munisuyazacandra sujasacandravijayau 111 zrInavatattva-viSayaka saMskRta-prAkRta sAhitya saM. munisuyazacandra-sujasacandravijayau 122 jaina kathA sAhitya : eka samIkSAtmaka sarvekSaNa pro. sAgaramala jaina 132 nihnava rohagupta, zrIguptAcArya ane trairAzikamata muni trailokyamaNDanavijaya 146 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 stambhanakapura maNDana pArzvanAtha stotrayugala 1 saM. amRta paTela stambhanapuramaNDana puruSAdAnIya arhat pArzvadevanAM ahIM prakAzita thatAM be stotro ghaNAM bhAvavAhI che. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira amadAvAdanAM hastapratasaMgrahanI, eka eka patranI be prato uparathI A be stotronuM sampAdana thayuM che. temAM pahelAM, ajJAtakartRka stambhanAdhIza pArzvanAbha stotra(15 padya)no prArambha 'gIvArNacakra' thI thAya che. teno kramAMka bheTa sUci 15936 che. 26 x 11 se.mInuM parimANa che. prAyaH 18mA zatakamAM lakhAyela che. bIjuM stotra 'janAnandamAkandathI prAraMbhAtuM ajJAtakartRka stambhanaka pArzvajinastotra, lA. da. bheTa sUci 5809 / 1 eka patranI patramAM 16mA zatakamAM lakhAyela che. 'gIvArNacakra' padyathI zaru thatAM, vasantatilakA chandamAM nibaddha, A stotramAM rUpaka, ananvaya, (kenopamA tava tato mayakA vidheyA ||6||) upamA vagere alaGkArothI bhAvAbhivyakti bahu sacoTa banI che. 10mA padyamAM rAga-dveSa ane mohanAM lakSaNo bahu saraLa rIte darzAvyAM che. 12mA padyamAM 'bhaktAmarastotra' 'mattadvipendra' padyanI, 'bhayaM bhiyeva' padanI pratIti 'bhItA vrajanti ca bhayA... ( // 12 // ) pada dvArA thAya che. antima padyamAM 'bhuvanasaGkhyamitaiH' pada 'bhuvana' zabdathI 14nI saMkhyA sUcavAI che. temAM saMbhava che ke kartAnuM nAma 'bhuvana' zabdathI garbhita rIte sUcavAyuM hoya. kAraNake moTe bhAge stotra jevI laghukRtiomAM padya saMkhyA, zabdAGkathI apAI jema tevuM prAyaH jovAmAM AvyuM nathI. janAnandamAkandathI prArambha thatAM stotramAM prasanna padalAlitya che. temAM paNa upamA vagere alaGkAro prayojAyA che, temAM 'zarunAM traNa pado vRtyanuprAsamaNDita che. 4thuM pada 'mudA staumi pArzvaM jinaM stambhanezaM' dhruvapaMktirUpe che. prastuta stotramAM varNa punarAvartanathI layamAdhurya pragaTe che, jethI bhujaGgaprayAta chandamAM layanartana paNa. stambhanaka pArzvanAthanI stavanA navAGgavRttikAra abhayadevasUrijIe (I.sa. 1075) karelI. temanA apabhraMza bhASAmaya' jaya tihuaNa stotra bAda lagabhaga 10 jeTalAM stotro mahimAmaNDita ' stambhanapArzva' nAM racAyAM che. temAM A be stotrothI prastuta jinasambaddha be vizeSa racanAnI vRddhi thAya che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 (1) ajJAtakartRkaM stambhanAdhipapArzvanAtha stotram gIvArNacakra-naranAyakavRndavandyaM bhavyAvalIkamalabodhanasUrarAjam / kalyANakalpatarusecanavArivAhaM zrIstambhanAdhipamahaM praNamAmi pArzvam // 1 // devAdhideva ! tava pAdapayojayugmaM samprApya sAdhujanalocanaSaTpadAlI / prApya pramodamakarandarasaM suhRdyaM saMvedayatyatitarAM sukhapakamagnA // 2 // AnandapUrakalitA'mala eSa ghasro yasmi~stvadIyavadanAmbujadarzanaM me / pakSo'tidakSajanavarNya ihAtijajJe svAntaM tvadIyaguNasaGgarataM ca yatra // 3 / / mAso'yamatra sukharAzinivAsabhUto varSaM saharSamiti nAtha ! vicArayAmi / etayugaM sugamamatra vivekapUrNa tvapAdapaGkajamahaM ca yadA maheyam // 4 // devAdrireSa jinarAja ! na komalAGgo ratnAkaro'pi lavaNatvaraso na ramyaH / pakSadvaye'pi dinamekamayaM vihAya candraH kalAparikarA'paripUrNabhAvaH // 5 // yukto mahAviSadharaiH kila candanadruH pratyugratApajanakastaraNiH pratItaH / kalpadrumo'pi tarujAtirayaM vicetAH kenopamA tava tato mayakA vidheyA // 6 / / (yugmam) tvaM nAtha ! devataruto'bhyadhikaM vadAnya AmuSmikaihikasukhaughavidhAnadakSaH / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 ye tvAM vihAya paradevakRtAMhrisevAstebhyo paro bhuvi naro na jaDo'sti kazcit // 7 // jAnanti ke'pi kila lakSaNatarkavidyAM jyotiSka-vaidyaka-kalAsu vivekino'nye / mantrAdibhAvanipuNAH katicijjagatsu santIha no tava nirUpaNabhAvadakSAH // 8 // AstAM tavA'nagha ! guNaugharasaH pareSu mudrA'pi naiva tava nAtha ! hi tairavAptA / kAma- - krudhAdiviguNairanizaM bhRtAste zAntAdibhAvakalito bhagavaMstvameva // 9 // rAmArasA''vilatayA kalito hi rAgo dveSastu zatrughanaghAtanahetilakSaH / mohaH pareSvabudhatA''caraNena gamyo nA'mI mayA tvayi vibho ! 'paguNAstu dRSTAH // 10 // tvadvIkSaNAjjinavarendra ! zarIrabhAjAM modAtizeSakalitaM hRdayaM kSaNAt syAt / dhArAdharA'malajalAd bhavati prarohaH pRthvyAM yathA saphalabhUruhajAtiyogyaH // 11 // kaNThIravA-'nala-karIndra-gadA- 'hi-nIracaurA-'ri-saGgara-mahodara-bandhanAdyAH / bhItA vrajanti ca bhayA (yAd ? ) ravitastamAMsi (stamizra?)vannAtha ! nAmajapatastava nAsti zaGkA // 12 // yeSAM jinendra ! tava nAma hRdi prazastaM nityaM sthitaM bhavati deva ! sukhAni teSAm / syuH zAzvatAni surarAja-narendrasampadyuktAni maGgalaramAvaradAni manye // 13 // nAgAdhipo'naladavAnalavihvalAsyaH pIyUSapUratulitaM vacanaM tvadIyam / 3 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 zrutvA vibho!'jani sa nAgapadAdhikArI sarvo'pi(?pyayaM?) jinavarendra ! tava prabhAvaH // 14 // itthaM sadA bhuvanasaGkhyamitaiH suvRttaiH prAtaH stutiM vidadhate manujAH sadA ye / sadbrahma-nirjara-narezasukhAni nityaM te prApnuvanti kamalAkalitAni deva ! // 15 // ajJAtakartRkam stambhanakapArzvajinastotram janAnandamAkandasaccaitramAsaM, zritazrImahAnandalakSmIvilAsam / tamastomasambhArahiMsAdinezaM mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 1 // purA''rAdhi rAjarAjendradevai(rAjendradevendrarAjai)-gRhItvA nijasthAnake klRptasevaiH / hRdi sve vidhAyA'tibhakteH pravezaM, mudA staumi pAzrvaM jinaM stambhanezam // 2 // sadA prAtihAryaiH zubhaiH zobhamAnaM, jitodAradurvArabhAvArimAnam / phaNAzreNisaMzobhimaulipradezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 3 // nizAkAntavaccArucAritrapAtraM, lasadvaryavaiDUryarociSNugAtram / / zubhadhyAnavidhvastakarmapradezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 4 // navA''SADhaparjanyagambhIrarAvaM, bhavAmbhodhimajjajjanottAranAvam / svasaddezanAbodhitAzeSadezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 5 // sadA pannAgAdhIzasaMsevyapAdaM, nijajJAnani--tadurvArivAdam / vratA''dAnakAlepsitazrInivezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 6 // paricchinnasaMsAravAsaikapAzaM, yazaHpUrakarpUrasampUritA''zam / mukhazrIparAbhUtasampUrNabhezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 7 // prabhUtaprabhAvaM pracaNDapratApaM, ramAmandiraM tyaktatRSNAditApam / kadAcit kathaJcinna labdhA'ghalezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 8 // jvara-zvAsa-kAsAdini zahetuM, vadhaccheda-bandhAdiduHkhAbdhisetum / smarAvegavidhvaMsane vyomakezaM, mudA staumi pArvaM jinaM stambhanezam // 9 // evaM prabhuM stambhanakAvataMsaM, vAmAtanUjaM kRtavizvazaMsam / stavIti yaH, svasya bhave'tra bhaktiH, kramAcca jAyeta [bhavAdvi] muktiH // 10 // Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 navagraha-stambhanakapArzvadevastavaH - saM. amRta paTela navagraha-stambhanakapArzvadevastava ahIM prastuta laghustotra che. A bhakti kRtimAM vividha chandobaddha 12 padyo che. temAM ajJAta bhakta kavio eka eka vizeSaNonA be be artho dvArA stambhanapArzvanAtha tathA tatsaMgata sUrya Adi navagrahonI paNa stuti karI che. bhASAnI prAsAdikatA, bhAvAbhivyakti ane zailIne lakSamAM letA prastuta stuti 13mA zatakanI racanA hovAnuM anumAna thAya che. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira, amadAvAdanA hastapratasaMgrahamAM - jambUkavikRta 'jinazataka' kAvyanI prata, 70muM phuTakara patra che. temAM prAyaH 75 akSaranI antima ATha paMktiomAM prastuta stotra jhINA paNa sundara/suvAcya akSarothI lakhAyeluM che. paJcapATha ane madhyaphullika-maNDita prastuta prata prAyaH 16mA zatakamAM lakhAI haze. prastuta sampAdanamA anya pratanI sahAya prApta thaI nathI. AthI mukhya mukhya kSationI vigatavAra noMdha ApavI iSTa lAge che. (1) bIjA padyamAM 'gobhirjanAnAmapi vistRtapramodaM' pada hatuM temAM indravajrA vRttanuM lakSaNa ghaTatuM na hatuM. AthI 'gobhirjanAnAM visRtapramodaM' sudhArIne chandobhaGga nivAryo che. (2) tRtIya padyamAM upajAti vRtta che. prathama pAdamAM - 'DaSTamyAnvito na jananotsavena' paMkti che. temAM chandolakSaNa pramANe pAMcamo svara laghu hovAthI chandobhaGga thAya che tathA 'aSTamIthI yukta, ane janmotsavathI yukta nahIM' ema artha paNa saMgata nathI. 'eTale'-STamyAM vitene jananotsavena' AvI padazuddhi karI che jethI chanda ane artha be saMgata thayA che. (3) caturtha padya paNa upajAtivRttamAM che. prathama pAda 'dRSTyA prayAtyatulaM phalaM yaH' mAM eka asara khUTe che. ane 'dRSTithI atula phalane pAmo A artha paNa sandarbha jotA saMgata nathI. AthI 'dRSTyA prayacchatvatulaM phalaM yaH' AvaM padasaMzodhana karyu che. jethI 'dRSTithI atulaphalane Apo.' evo artha saMgata thAya Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 che. ane chandanuM baMdhAraNa jaLavAI rahe che. ___ (4) 12mA padyamAM vaMzastha vRtta che. prathama pAdamAM 'iti stutaH stambhana sapurasthaH' - mAM 13 varNo che. tyAM 'satpurasthitaH' saMzodhana karyu che. jethI chandobhaGga to dUra thayo ja, sAthosAtha bIjA pAdamAM 'parAmitaH' pada sAthe antyAnuprAsa paNa jaLavAI jaze. Ama A stotramA cAra mahattvanAM saMzodhano che. (5) zleSa alaGkAranAM baLathI upameyanAM vizeSaNo upamAnanAM vizeSaNa tarIke paNa ghaTAvAya che. jethI kAvyamAM camatkRti sarjAya che. ahIM paNa pArzvanAtha bhagavAnanAM vizeSaNone sUrya vagere dareka grahonAM vizeSaNa tarIke paNa ghaTAvAyAM che. zleSanI karAmatathI ubhayatra arthasambandha dharAvatAM vizeSaNonA be be artho samajAvatuM saMskRtamAM nibaddha Tippanaka mULa kRtinI sAthe lakhAyela che. je TAMcaNa rUpe che eTale khUba ja aspaSTa ane saMkSipta che. to amuka artho ghaTAvAyA nathI. AthI meM temAM sudhArA-vadhArA karyA che. tyAra bAda bhAvAnuvAda stotramAM be artho che. tethI 'gIvArNagirAnI garimAne gUrjarA girA'mAM mANI zakAya' e hetuthI ApyA che. (6) pArzvaH zriye'stu bhAsvAn'thI zaru thatuM, anya eka 'navagrahastavagarbha pArzvastava' (10 padya) che. tenA kartA somasundarasUri ziSya ratnazekharasUri che. temAM paNa ajJAtakartRtaka avacUri dvArA zleSathI navagraha tathA pArzvanAthanI stuti karavAmAM AvI che- te (saM. muni zrI catura vijayajI.-san 1928 nirNayasAgara presa)- jaina stotra samuccaya bhA. 2, pR. 71-72). navagraha-stambhanakapArzvadevastavaH jIyAjjagaccakSurapAstadoSaH chAyAnvito dhAmanidhiH sabhadraH / nAlIkabandhurjaDimApahArI zrIstambhanasthaH prabhupArzvanAthaH // 1 // Ti :- apAstAH dUrIkRtAH mohAdayo'STAdaza doSAH yena saH, naSTadazAdhikASTa doSo jinaH / apAstA dUrIkRtA doSA rAtriryena saH nizAnAzakRt prabhAkaraH raviH / chAyA dharmopadezasadanasya samavasaraNasya zobhA- "lakSmIcchAyA zobhAyAM" (hai. nA. 1512), tayA anvitaH samavasaraNe zobhAyamAnaH tIrthaGkaraH / sUryo'pi Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 chAyAbhidhayA bhAryayA sahitaH vartate 'chAyA AdityapatnI (he.nA. 120 svo. vRtti) / dhAma pratApaH kiraNAni vA, pArzvanAthaH pratApasya prabhAvasya nidhiH - mahimAmaNDitaH iti, sUryastu dhAmnAM kiraNAnAM nidhiH / bhadraM kalyANaM bhadrA sUryaputrikA vA, bhadreNa sahitaH pArzvanAthaH, sUryastu bhadrayA sahitaH sabhadraH / alIkasya bandhuH alIkabandhuH, na alIkabandhuH iti nA'lIkabandhuH - pArzvanAthaH satyapakSapAtavrataH AptaH vItarAgatvAt / sUryastu nAlIkasya kamalasya bandhuriva iti kamalamitram / jaDimA ajJAnaM zaityaM vA, pArzvanAthaH ajJAnApahArI, sUryo'pi zaityavinAzakaH / evaM dvau - (1) jagate jJAnadAtRtvAt pArzvanAthaH cakSuriva, tathA jagataH padArthasArthadarzakatvAt jagannetraH sUryaH - evaM dvau api pArzvanAthaH sUryazca jIyAt // 1 // gobhirjanAnAM visRtapramodaM sampAdayan bhA''zrayatayA(?tA) pratItaH / AnandakRt kauzikamAnasAnAM pArzvastamastasyatu vaH kalAvAn // 2 // Ti :- gobhiH paJcajJAnaiH pArzvanAthaH, candramAstu gobhiH kiraNagaNaiH janAnAM pramodaM sampAdayati, pArzvanAthaH cidAnandasampAdayitA, candramAstu jyotsnayA janAlAdakArI / bhaM jJAnaM, bhAnti sarve padArthA yena tad bhaM, tasya jJAnasya, AzrayatA zaraNyatvaM, AzrayaH pArzvanAthaH jJAnAzrayatayA pratItaH, candrastu bhAni nakSatrANi, teSAmAzraya iti pratItaH, candrasya nakSatragAmitvena prasiddheH / kauzikaH indra ulUkazca, pArzvaprabhuH kauzikAnAM saudharmAdicatuHSaSTisurendrANAM mAnasAnAM manasAM AnandakRt, candrastu rAtrau udayati, rAtrau ca ghUkAH pazyanti; ato nizAkara ulUkAnAmAnandadAtA / kalAvAn kalAdharazcandramAH SoDazakalAbhiH sahitaH, pArzvanAthastu kalAbhiH jJAnakalAbhiH, sakalAbhirvA kalAbhiH sahitaH vartate, ataH pArzvanAtho'pi kalAvAn / evaM tAdRzau pArzvanAthaH nizAnAthazca tamaH ajJAnaM andhakAraM ca / tasyatu nAzayatu vo yuSmAkamiti // 2 // yo rAgabhRt siddhitayA prasiddho'STamyAM vitene jananotsavena / bhuvaH pramodaM paramaM sa pAvaH, sanmaGgalo maGgalamAtanotu // 3 // Ti :- pArzvanAtho bhagavAn zrAvaNazuklASTamyAM tithau nirvANamAptaH - ata ucyate 'aSTamyAM siddhitayA prasiddhaH' siddhiprAptaH ityarthaH, aSTamyAM tithau maGgalavAsaraH siddhitayA siddhiyoga iti prasiddhiH / 'bhaume... jayA SaSThI ca Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 siddhaye' iti Arambhasiddhigranthe proktatvAt, maGgalagrahastu siddhitayA prasiddho'rthAt siddhiyogakArI / pArzvanAthaH jananotsavena nijajanmamahotsavena bhuvaH pRthivyAH, lokAnAmiti yAvat, pramodaM paramaM mahAntaM vA mahAnandaM vitene, maGgalastu graho bhUmeH putro'taH nijajananyAH pRthivyAH paramapramodadAyaka iti / santi vidyamAnAni aSTau svastikAdIni maGgalAni, AtmopakArINi maGgalAni dharmakRtyAni, teSAmupadezakatvAt, yasya saH sanmaGgalaH maGgalamUtiH mUrtimAn vA maGgalaM pArzvanAthaH maGgalaM karotu / maGgalastu sadbhiH zubhaiH grahaiH sahito yadA syAt tadA maGgalakRd bhavati, athavA zubhaH san maGgalaH maGgalaM karoti, ataH 'sanmaGgalaH maGgalamAtanotu' iti / dvAvapi pArzvanAtha-maGgalagrahau evaM siddhiyogavantau, bhUpramodajanako maGgalakAriNau staH, kintu eko virodhastayoH - yathA pArzvanAtho bhagavAn 'arAgabhRt', maGgalastu 'rAgabhRt' iti / tadapahArastu itthaM pArzvanAtho vigatarAga iti 'arAgabhRt, maGgalastu rAgabhRt raktaraGgabhRt raktavarNaH, ataH 'yo rAgabhRt' iti pade virodhAbhAsaH // 3 // asadgrahA''saGgavimuktamUrti-rdaSTayA prayacchatyatulaM phalaM yaH / kalAnidhiH prItikarazca saumyo dadAtu pArzvaH sabudhaH subuddhim // 4 // Ti :- pArzvanAtho bhagavAn, asadgrahAsaGgaiH kadAgrahagrahilatayA, kadAgrahai: AsaGgena AsaktyA vA vimuktadehaH, budhastu grahaH asadgrahau yau rAhuketU, tAbhyAM vimuktaH adRSTo vA, svadRSTyA vA atulaM phalaM yacchati, pArzvanAtho bhagavAn svadRSTyA sakaruNayA, syAdvAdacakSuSA vA atulaM nirvANarUpaM phalaM yacchati / pArzvanAthaH paramAtmA saumyaH prazAntaH vartate prazamapIyUSapUrNaH iti, budhastu 'somo pitApi devatA asya "kasomAT TyaN (hai.za. 6/2/107) abhi0 cintA. svo. vRtti zlo. 117) iti vyutpatteH saumyaH somasutaH, candraputra iti prasiddhaH / pArzvanAthaH jJAnakalAnAM nidhiH, sarveSAM ca prItikaraH, sabudhaH budhairzAnibhiH sahito vartate, tathA saH budhaH grahaH api 'kalAnidhiprItikaraH' iti pade vAcye kalAnidhibhUtAnAM kalAvatAmityarthaH prItikaraH iti SaSThyA vibhaktyA samAsaH, atra savisarga 'kalAnidhi' padaM, kintu 'zleSAdiSu citrakAvyeSu visargAdIni citrabhaGgAya na bhavanti, yata uktaM - vAgbhaTAlaGkAre - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 'yamaka-zleSacitreSu ba-vayorDa-layona bhit / / 'nAnusvAravisargau tu citrabhaGgAya sammatau // 1/20 / / tAdRzo pArzvadevo budhazca grahaH sadbuddhiM dadAtu // 4 // yasya prabhAvAt zubharAzibhAjaH, puNyAtmanAM drAg bhavatISTasiddhiH / pArzvaH suparvAnatapAdapadmaH sa gI:patiryacchatu gI:prasAdam // 5 // Ti :- zubhAnAM kalyANAnAM, rAziH samUhaH, taM bhajati iti, pArzvanAthaH sakalakalyANayuktaH, gurustu grahaH zubhAM rAzi meSAdikAM bhajati iti zubharAzibhAj, tasya zubharAzibhAjaH prabhAvAt / athavA pArzvanAthasya prabhAvaH zubharAzibhAj, tasmAt puNyazAliprabhAvAt, puNyAtmanAM iSTasiddhiH sahasA bhavati, gurAvapi zubhe sati puNyAtmanAM iSTasiddhiH drAg bhavati / pArzvanAtho bhagavAn gI:patiH vANIsvAmI pravacanArthasya bhASakatvAt / gurustu gI:patiH evocyate, yato 'gI:patiH' iti tasya nAmAntaram / suparvabhiH devaiH A samantAt nate pAdapadma yasya saH surasaGghapraNatacaraNaH, dvAvapi pArzvanAtha-gurugrahau devaiH praNato, pArzvanAthastu tIrthakaratvena, guruzcApi devAnAM gurutvAt, tAdRzau pArzvadevaH devaguruzca, girAM prasAdaM prayacchatu, yata upAsitau hi to vANIprasAdaM pravarAM pravacanaprasatti vA prayacchataH // 5 // pArzvaH prasarpannayanAbhirAma-dyutirditeH sUnubhiracitAMhiH / kAvyaH sadAnIrajasuprabuddhaH pade vidadhyAt vyasanavyayaM naH // 6 // Ti :- pArzvanAthasya prabhoH nayanAbhyAM sakalajantujIvAtubhUtamaitrImayItvAt abhirAmA pramodakAriNI kAntiH prasarpati, zukrAcca grahAt nayanayoH abhirAmA dyutiH prasarpati / yataH zukraH graheSu sarvakAntimattaraH, ataH tau dvau api kAntyA manohAriNau staH / pArzvanAthastu bhagavAn diteH sUnubhiH nAgaiH paripUjitaH, zukrastu daityAcAryaH, ato daityaiH ditisutaiH pUjitaH / kAvyaH 'kabRGvarNane' iti (hemadhAtupAThasya 767 tamAt) dhAtoH ghyaNi pratyaye sati-kAvyaH stotavyaH / bhagavAn pArzvanAthaH 'puruSAdAnIyaH' iti prasiddhaH, zukrastu kAvyaH ityaparaM nAma dadhAti, 'zukro maghAbhavaH kAvyaH iti abhidhAna cintAmaNi-devakANDe 119 tama padyokteH / nirgatAni rajAMsi karmarUpANi yasmAt saH 'nIrajaH', nIrajazcAsau prabuddhazceti / pArzvanAthaH paramezvaro jinaH karmamalarahitaH, prabuddhaH kevalajJAnavAn iti / zukrastu nIre jAyate nIrajaM kamalaM tadvat prabuddhaH vikasvaraH / pArzvanAtho Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 anusandhAna-58 bhagavAn vyasanavyayaM duHkhApagamaM karoti evaM, ato vidadhyAt sadA karotu iti prArthyate / kintu udita eva zukra: vyasanavyayaM karoti // 6 // yo manda uddAmakhagopahAra-satkaH sadA viSTapasaukhyakArI / nAmI na saMsthAnarataH sutejAH, vAmAGgajaH zarma karotyasau vaH // 7 // Ti :- 'yo'mandaH' yaH pArzvajinaH amandaH saprabhAva ityarthaH, zanistu grahaH manda eva ucyate, yataH sarvAsu rAziSu zaniH zanaiH zanaiH carati / uddAmaiH zreSThaiH khagaividyAdharairdevaizca kRto ya upahAraH pUjA, tasmai satkaH yogya iti, pArzvanAtho bhagavAn pUrvaM vidyAdharA'marA'surai nija-nijasthAnake pUjitaH, zanistu grahaH uddAmakhagAnAM ugragrahANAM upahAreNa / santi vidyamAnAni kAni sukhAni yena saH, zaniH sadA ugragraheSu satsu sukhakartA bhavati, pArzvanAthastu bhagavAn sarvadaiva sukhakArI asti / pArzvanAtho bhagavAn 'na AmI' na rogI-nIrogI bhAvArogyavAn, na ca saMsthAnaM samacaturasrAdikA dehAkRtiH, tasmin rataH AsaktaH / na dehAdhyAsavAn kintu Atmani eva nirataH / zanistu mInAnAM matsyAnAM, saMsthAnaM saM samyak sthAnaM yatra mInasaMsthAnaH samudraH, tasmin rataH iti mInasaMsthAnarataH / na mInasaMsthAnarataH iti amInasaMsthAnarataH, na amInasaMsthAnarataH arthAt samudre rataH eva / yataH zaniH samudrapautraH asti / 'sutejAH' zubhena atizayena vA tejasA yuktaH, vAmAnAmnyAzca mAtuH aGgajaH sUnuH pArzvanAthaH vaH zarma karotu, zanistu sutejAH prabhAvena yuktaH san udita eva vAmAgrajAnAM kalatra-putrANAM zarma iti vAmAGgajazarma karotu // 7 // dRzyA'mRtazliSTagalapraphulla-nIlotpalAbhAnanamAtradeham / saccakrasagaM samayAmburAziM pArzva samastApadamAnamAmi // 8 // Ti :- yadA meghamAlinA mahAmeghasyopasargaH kRtaH, tadA pArzvaprabhodehe mukhaM eva amRtopari jalopari dRzyaM abhavat, rAhustu amRtena pIyUSeNa zliSTaM gale praphullaM nIlakamalavanmukhaM eva dehamAtraM yasya saH - amRtapUrNagallayuktaM mukhaM eva rAhoH deho vidyate / pArzvanAthaH saccakreNa sajjanasaGghana saMyuktaH asti / aparaM ca 'siddhAnta evAmbu, tasya rAziriva AgamasAgaraH, sam samyak astAH ApadaH yena sa samastApad vipannAzakaH, taM pArvaM prabhuM praNamAmi / rAhuH mahodadhimanthanAvAptapIyUSapUrNagaNDaH san palAyitaH / tadA viSNozcakreNa tasya Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 kandharA chinnA / ato rAhurapi sataH sudarzananAmnazcakrasya saGgavAn asti / aparaJca samaye yogyakAle'mbuno jalasya rAzirmInAdiryasya saH samayAmburAziH / yadA rAhurjalarAzisampRktaH syAt tadA rAhuNA Apado dUraM palAyante, ato jalarAzistho rAhurnamasyaH // 8 // gu(ga)rutmataH zrIparibhAvikAnti-cchaTAsRtavyomadigantarAlaH / mahAprabhAvo navamo grahANAM sa keturavyAd bhavato jino mAm // 9 // Ti :- garutmataH garuDasya svavAhanIbhUtasya zriyA paribhavati yukto bhavati ityetAvatA garuDavAhano viSNuH, tadvat kAnticchaTA, tayA sRtaM vyomno dizAM cAntarAlaM yena saH- pArzvaprabhurnIlakAntiH, keturapi nIlavarNaH / jinezvarANAM pAdAdhaH grahANAM mUrttaya utkIrNAH vidyante, ataH pArzvanAthaH prabhurapi grahANAM ketubhiryuktaH, grahacihnaH sahita iti saketuH / "Nuk stutau" iti (haimadhAtupAThastha 1081tama) dhAtoH 'bhAvA'koMH ali pratyaye - navanaM navaH stutiH, bhajanaM sevA, yAvat, navena mA lakSmIH zrIH yena sa 'navamaH' iti, pArzvaprabhuH stutikaraNena stAvakaM lakSmI pradadAti / pArzvaprabhuH grahANAM ca navamaH sa keturgrahaH, bhavataH bhavAt bhavaduHkhAt ca avyAd rakSatu // 9 // iti grahAbhAsyapi citramagrahaH padmAvatImukhyamahAsurArcitaH / nAgendrasAnnidhyabhRdApadAM bharaM samucchinattvAzu phaNIzvaradhvajaH // 10 // Ti :- grahaiH AbhAsi grahANAM kAraNena graheSu vA AbhAsamAnaH, tathA'pi agrahaH grahaivirahitaH iti virodhaH, tasyApahAraH tu - 'agrahaH' [grahaH] dUrAgrahaH bandhanaM ca, tato mukta iti, pArzvaprabhuH grahai: samavizeSaNaiH stutaH, so'nAgrahopi asti // 10 // stavaM samAhAtmyamamuM mahAmaNiM dadhAti yaH kaNThataTe sadAdarAt / duSTA grahAstaM paripIDayanti na, kSataujasaH pArzvasunAmatejasA // 11 // iti stutaH stambhanasatpurasthitaH sadRSTi-dRSTyutsavatAM parAmitaH / pAvo'dya zItadyutivannijaujasA, manazcakorapramadaM tanotu naH // 12 // Ti : antye [ime] dve padye sugame // 11-12 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anusandhAna-58 bhAvAnuvAda : 1. jagatanAM 'jJAnacakSu'svarUpa, moha Adi 18 doSarahita, samavasaraNanI zobhAthI yukta, prabhAvasampanna, kalyANakArI, satyanA pakSapAtI, jaDatA-ajJAnane dUra karanArA sabhadra(=ravi) zrIstambhanapArzvanAtha prabhu jaya pAmo. 2. jJAnakiraNo dvArA prajAne AhlAda-pramoda ApanAra, jJAnanA Azraya, indronAM paNa cittane Ananda ApanAra, sakalajJAnakalAvirAjamAna zrI pArzvajinacandra ajJAnatimirane dUra karo. 3. zrAvaNasuda AThamanA divase siddhipadane varelA, nIrogI, potAnA janmotsava dvArA (pRthvI paranA) prANIone parama pramoda ApanArA, maGgalamUrti (mUrtimAn-sAkSAt maGgala) zrI pArzvaprabhu maGgalakArI thAo. 4. kadAgraha rahita je bhagavAna darzanamAtrathI atula phala Ape che. tathA kalAnA bhaNDAra, prItikArI, saumyadarzana ane budhajanathI parivarelA zrIpArzvaprabhu tamane sadbuddhi Apo. 5. puNyapratApI ovA jeonA prabhAvathI puNyAtmAone potA- iSTa satvare siddha thAya che, deva-gaNa jenA caraNe name che. evA gI:pati (vANInA svAmI) zrI pArzvaprabhu vANInI prAsAdikatA Apo. 6. jemanAM netro ujjvala kAntimAn che, jeo nAgakumAra vagere (asuro)thI pUjAyA che, kAvya (zukra)stuti yogya, karmaraja rahita, prabuddha ovA zrI pArzvaprabhu tamArAM vyasano-duHkhone dUra karo. 7. ugra grahonI sAthe Avela manda(zani)samAna chatAM amanda (tvarita) sukhadAyaka, uddAma pragaTaprabhAvI, vidyAdharo ane devatAo o potAnAM bhavano vimAno nivAsomAM laI jaI jemanI pUjA karI che, vizvasukhakArI divyatejomaya zrIvAmAnandana pArzvaprabhu tamane sukha Apo. 8. meghamAlIo karelA jala upasarga samaye jemanuM zarIra jalamo AkaNTha DUbI gayuM hatuM. tethI amRtapAna karatuM hoya tevU mAtra mukha ja dekhAtuM hatuM - nIlakamala samAna zobhatuM hatuM, tathA sat-satyarUpa cakra ke sajjana Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 samUhathI yukta siddhAnta sAgara, Apad nivAraNa karanArA zrI pArzvaprabhune huM namana karuM chu. 9. viSNu samAna kAnti(nIlakAnti)vALA, mahAna prabhAvazAlI, grahonAM cihnothI yukta zrI pArzvaprabhu saMsArathI mAruM rakSaNa karo. 10. Ama badhA sUrya vagere samagra graho, samAna vizeSaNothI athavA pratimAmAM nIcalA bhAgamAM kotarelA A badhA 'graho'thI zobhatA chatAM 'agraha' kadAgraha rahita, padmAvatI vagere devagaNothI pUjita, tathA nAgendra jemanuM sAnnidhya kare che- evA phaNipati sahita (sevita) zrI pArzvaprabhu tamArAM vighnono vinAza karo. 11. mahAprabhAvavaMta mahAmaNisamAna A stotrane je bhAvika AdarapUrvaka kaNThastha kare che. tene pArzvaprabhunAM nAma-tejathI prabhAvahIna graho pIDatA nathI. 12. zubhadRSTivaMta mAnavonI dRSTi mATe utsavarUpa banelA stambhana pArzvanAtha prabhunI stuti meM karI. te pArzvaprabhu, candramAnI samAna nija ojasprakAza-cAMdanI dvArA ApanA mana-cakorane prasanna karo. prastuta stotramA avacUrine AdhAre navagraha viSayaka artha - sUrya : jagannetra : sUryaprakAzathI jagatane joi zakAya che, rAtrino nAza thAya che, sUryane chAyA nAme patnI ane bhadrA nAme putrI che. sUryane kAraNe ThaMDI dUra thAya che. kamala (vagere) khIle che. ahIM 'kamalaH nAbhikamala samajIo to sUrya AtmAno kAraka che e jyotiSa siddhAnta sArI rIte samajI zakAya che. candra : cAMdanI ne kAraNe lokapriya, rAtre uge che mATe (kauzika=) ghuvaDo paNa khuza thAya che. kalAo ochI-vattI thatI hoya che. kalAdhara candra andhakArane dUra kare che. andhakAra = jo manamAlinya, to candra manano kAraka' samajI zakAya che. maGgaLa : maGgaLano raMga lAla che. AThame maGgaLavAra hoya to 'siddhiyoga bane che. maGgaLa bhauma = bhUmiputra che. jo zubha hoya to maGgalakArI bane che. budha : jo krUragrahothI mukta hoya to budhanI dRSTi zubha che. budha saumyagraha che, buddhino kAraka che. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 guru : guru jo zubharAzimAM hoya to zIghra phaLa Ape che. guru vANIno kAraka che. zukra : asuraguru zukrAcArya tejasvI graha che. tenuM bIju nAma 'kAvya' che. zani : manda gati kare che (=zanaizcara) krUragrahono mitra gaNAya che. samudra sAthe tene sambandha che. rAha : rAhu graha mAtra 'zIrSa'rUpa che. yogya samaye mIna vagere jalarAziomAM zAntino kAraka bane che. ketu : navamo graha che. zyAmavarNano che. C/o, 203-bI, ekatA evenyU, bereja roDa, vAsaNA amadAvAda-7 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 zrIkanakakuzalagaNi-racitA zrI ratnAkarapaJcaviMzatikA - vRttiH // - 15 sAdhvI samayaprajJAzrI 'ratnAkarapacIzI'nA nAme jaina saMghamAM prakhyAta tathA saune mAnya evI saMskRta racanA AcArya zrIratnAkarasUri mahArAje banAvI che tenI kathA sarvavidita che. tenA gujarAtI sahita vividha bhASAomAM gadya-padyAnuvAdo upalabdha che. tenA para sambhavataH 17mA saikAmAM thayela zrIkanakakuzala gaNivaryanI racelI TIkA apragaTa hovAthI ahIM prakAzita karela che. AnI eka prata maLI tenA AdhAre AvaDyuM tevuM sampAdana kartuM che. bhUlo vidvAno sudhAraze tevI khAtarI che. A TIkAmAM vizeSatA e che ke TIkAnA cheDe gurjara bhASAmAM TabArtha paNa kartAe lakhyo che. A prata saM. 1810mAM pAlaNapuramAM lakhAI che tevuM tenI puSpikA parathI nakkI thAya che. praNamya zrImadarhanta - miSTasiddhividhAyakaM / zreyaH zriyAM maGgalasya, vRttiM kurve zizUcitAm // 1 // zreyaH zriyAM maGgalakelisa ! narendradevendranatAGghripadma ! / sarvajJa ! sarvAtizayapradhAna ! ciraM jaya jJAnakalAnidhAna ! // 1 // // zreya0 // vyAkhyA // he ! 'narendradevendranatAGghripadma' ! narendrAzcakravarttyAdayo devendrAdyamarAdyAste nate vandite aGghripadme caraNakamale yasya sa tasya sambodhanam / narANAmindrA narendrAstatpuruSaH / devAnAmindrA devendrAstatpuruSaH / narendrAzca devendrAzca narendradevendrA dvandvaH / 'GghrI eva padme aGghripame karmadhArayaH / narendra-devendrairnate narendradevendranate, narendradevendranate aGghrIpadme yasya sa narendradevendranatAGghripadmo bahuvrIhiH / tasya sambodhanaM he ! 'narendra0 !' he ! 'sarvajJa !' sarvaM jAnAtIti 'sarvajJaH' tasya sambodhanaM he 'sarvajJa !' he ! 'sarvAtizayapradhAna !' sarve samastA atizayA nIrogadehAdyAstaiH pradhAna utkRSTastasya sambodhanaM, sarve ca atizayAzca 'sarvAtizayA: ' karmadhArayaH / sarvAtizayaiH 'pradhAna:' 'sarvAtizayapradhAna' stapuruSastasya sambodhanam / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 he ! 'jJAnakalAnidhAna !' 'jJAnaM' kevalajJAnaM / 'kalA' likhanAdikAdyAH saptatisaMkhyAkAsteSAM 'nidhAnaM' nidhistasya sambodhanam / jJAnaM ca kalAzca jJAnakalA dvandvaH / jJAnakalAnAM nidhAnaM 'jJAnakalAnidhAnaM' tatpuruSastasya sambodhanam / 'ciraM' cirakAlaM 'jaya' / sarvotkarSeNa vartasveti kriyAsaNTaGkastvamiti zeSaH ! tvaM kimbhUto ? 'maGgalakelisadma !' maGgalAni kalyANAni / teSAM 'kelisadma' krIDAgRhaM / keleH sadma kelisadma tatpuruSaH / maGgalAnAM kelisadma 'maGgalakelisadma' tatpuruSaH / kAsAM? 'zreyaHzriyAM' / zreyo mokSastasya / zriyo lakSmyastAsAM, zreyasaH zriyaH zreyaHzriyastatpuruSastAsAM muktilakSmIkalyANakrIDanamandiramityarthaH iti prathamavRttArthaH // 1 // TabArtha : zrI gurubhyo namaH // - zrIsadgurubhyo namaH / zreyaHzriyAM - kalyANalakSmI, maGgalakelisadma - maGgalIka krIDAghara, narendra-devendra - rAjA-indra, natAMghripadma - praNamita padakamala, sarvajJa - vItarAga, sarvAtizayapradhAna - cotrIsa atizayapradhAna, ciraM jaya jJAnakalAnidhAna - cirakAla jayavaMtA varto zAstra bahuttari kalAthAnaka. jagattrayAdhAra ! kRpAvatAra ! durvArasaMsAravikAravaidya / zrIvItarAga ! tvayi mugdha bhAvAdvijJa ! prabho ! vijJapayAmi kiJcit // 2 // // jaga0 // vyAkhyA // he ! 'jagatraA(yA)dhAra !' jagatAM bhuvanAnAM trayaM svargamartya-pAtAla lakSaNaM, tasyAdhAraH sthAnaM; rakSakatvAttasya sambodhanam / jagatAM trayaM 'jagattrayaM' tatpuruSaH / jagattrayasyAdhAro 'jagattrayAdhAra'statpuruSastasya sambodhanam / he 'kRpAvatAra !' kRpAyAM dayAyAmavatAraH pravezo yasya saH 'kRpaavtaarH'| pravezastUpadezadvAreNa bhavatyathavA kRpAyA avatAro yasminniti bahuvrIhistasya sambodhanam / he 'durvArasaMsAravikAravaidya' ! durvAro vArayitumazakyo yaH saMsAravikAro roga-viyoga-jarA-maraNAdilakSaNo bhayavikArastasya cikitsA kAritvAdvaidya iva vaidyastasya sambodhanam / duHkhena vAryate iti 'durvaar'sttpurussH| saMsArasya vikAraH 'saMsAravikAra'statpuruSaH / durvArazcAsau saMsAravikArazca 'durvArasaMsAravikAraH' karmadhArayaH / durvArasaMsAravikArasya vaidyo 'durvArasaMsAravikAra-vaidya'statpuruSastasya Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 sambodhanam / he 'zrIvItarAga !' vIto gato rAgo yasmAt 'vItarAgo' bahuvrIhiH / zriyA yukto vItarAgaH 'zrIvItarAga'-stasya sambodhanaM tatpuruSaH / he vijJa !' vidagdha / he prabho ! he netaH ! kiJcitkimapi 'vijJapayAmi' vijJaptiM karomi / kasmin viSaye ? 'tvayi' bhavati viSaye / kasmAt ? 'mugdhabhAvAt ?' mugdho vizo(ze)SajJAnavikalo janastasya bhAvo bhavanaM tasmAt / mugdhasya bhAvo mugdhabhAvastasmAditi dvitIyavRttArthaH // TabArtha : jagatrayAdhAra - trihuM jagatranai AdhAra, kRpAvatAra - dayAvaMta, durvArasaMsAravikAravaidya - duHkheM karI vArI sakai saMsAra tehanau vaidya, zrIvItarAga - ehavA zrI vItarAga, tvayi - tAhare, mugdhabhAvAt - bholapaNathako, vijJa prabho vijJapayAmi - DAho ThAkura vInatI karUM, kiMcit - kAika / kiM bAlalIlAkalito na bAlaH, pitroH puro jalpati nirvikalpaH / tathA yathArthaM kathayAmi nAtha ! nijAzayaM sAnuzayastavAgre // 3 // // kiM bA0 // vyAkhyA // kimiti vitarke / 'bAlaM'(laH) stanandhayaH / 'pitroH' mAtA ca pitA ca pitarau dvandvastayoH pitroH / 'puro'gre 'na jalpati' na brUte / apitu jalpati bAlaH / kiMlakSaNo bAlaH ? 'lIlAkalito' bAlasya zizorlIlAyAM zizukrIDanAdi kA krIDanA, tayA kalitaH sahitaH / bAlasya lIlA bAlalIlA tatpuruSaH / bAlalIlayA kalito bAlalIlAkalitaH sta(ta)tpuruSaH / punaH kiMlakSaNo bAlaH ? 'nirvikalpo' nirgato vikalpAdroSaNAbhASaNarUpAditi nirvikalpaH tatpuruSaH / he 'nAtha !' he prabho ! tatheti bAlabhASaNanyAyena 'tava' bhavatogre' purastAt / 'nijAzayaM' svAbhiprAyaM / nijasyAzayo nijAzayastatpuruSastaM / 'kathayAmi' prakaTIkaromi ahamiti zeSaH / kathaM ? 'yathArthaM' arthamanatikramya yathArthamavyayIbhAvaH / yathA prayojanaM yathA vAcyaM vA / artho hetau prayojane nivRttau viSaye vA ye prakAradravyavastuSvityanekArthe / 'haM kiMlakSaNaH ? 'sAnuzayo' bahupApopArjanAtsapazcAttApaH / sahAnuzayena varttate yaH sa sAnuzayo ti(hi)bahuvrIti(hi)riti tRtIyavRttArthaH // 3 // TabArtha : kiM bAlalIlAkalito- kisuM chorUM krIDAsahita, bAlaH - bAlaka, pitroH puro jalpati - janaka Agala bole, nirvikalpaH - vicArarahita, tathA - tima, yathArthaM - yathArtha, kathayAmi - kahuM, nAtha - ThAkura, nijAzayaM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 anusandhAna-58 sAnuzayastavAgre - ApaNA cittanuM abhiprAya tujha AgalaI / dattaM na dAnaM parizIlitaM tu, na zAli zIlaM na tpobhitptm| zubho na bhAvobhyabhavad bhave'smin, vibho ! mayA bhrAntamaho mudhaiva // 4 // // dattaM0 // vyAkhyA // 'he vibho !' he svAmin ! 'mayA dAnaM na dattaM' kRpaNatvena pAtre dhanaM na niyojitam / tathA tu punarmayA 'zIlaM' brahmacaryaM na 'parizIlitaM' na pAlitaM / zIlam kiMviziSTaM ? 'zAli' manojJaM tathA mayA 'tapo' bAhyAbhyantararUpaM dvAdazavidham 'nAbhitaptaM' na kRtaM / tathA 'bhAvopi nA'bhavat' na jAto bhAvaH / kiMviziSTaH ? 'zubhaH' prazasyo'to 'aho' iti khede; 'mudhaiva' vRthaiva mayA 'zrAnta' maTitaM; kva bhave ? kiMlakSaNe'smin pratyakSe? // iti caturtha vRttArthaH // ___TabArtha : dattaM na dAnaM - dAna dIdhuM nahIM, parizIlitaM tu - na rUDo AcAra, na zAli zIlaM - na zAli zIla, na tapobhitaptaM - na tapa kIbUM, zubho na bhAvopyabhavad - rUDo bhAva na kIdho, bhave'smin - iNe saMsAre, vibho mayA - prabhu meM, bhrAntaM - bhamyo, aho mudhaina(va)-phokaTa saMsAra / / dagdho'gninA krodhamayena du(da)STo, duSTena lobhAkhyamahorageNa / grastobhimAnAjagareNa mAyA,-jAlena baddho'smi kathaM bhaje tvAm // 5 // // dagdho0 // vyAkhyA // he nAtha ! 'tvA-(tvAM)' bhavantaM 'kathaM bhaje ?' seve'hamiti zeSaH / 'haM kiMlakSaNo ? 'dagdho'-'bhitaptaH / kenAgninA vahninA, agninA kiMlakSaNena? 'krodhamayena' krodhasvarUpeNa / krodhasya vikAraH krodhamayastena krodhAgninetyarthaH / punarahaM kiMlakSaNo ? 'daSTo' dattaDaGkaH / kena ? 'lobhAkhyamahorageNa' lobhAbhidhamahAsarpaNa / lobha iti AkhyA yasya lobhAkhyo bahuvrIhiH / urasA gacchatIti uragastatpuruSaH / mahAMzcAsAvuragazca mahoragaH krmdhaaryH| lobhAkhyazcAsau mahoragazca lobhAkhyamahoragaH karmadhArayastena lobhAkhyamahorageNa / kiMlakSaNena ? 'duSTena' nirdayena / punaH 'haM kiMviziSTo?'grastaH' kavalIkRtaH / kenA'bhimAnAjagareNa' abhimAno 'haMkAraH sa evAjagaro bRhattarapramANakAyaH sarpajAtivizeSastena / abhimAna evAjagaro'bhimAnAjagaraH karmadhArayastena / punarahaM kiM lakSaNo ? 'baddho' niyantritaH / kena ? 'mAyAjAlena' mAyA zAThyaM tadeva jAlaM matsyabandhanaM tena; mAyaiva jAlaM mAyAjAlaM karmadhArayasteneti paJcamavRttArthaH // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 19 TabArtha : dagdhogninA krodhamayena daSTo - dagdha agni krodhe Dasyo pIDo, duSTena lobhAkhyamahoragena(Na) - duSTai lobhaI rupIyai moTe sarpa Daso, grastobhimAnAjagareNa - grasyo ahaMkArarUpIiM ajagari, mAyAjAlena - mAyA jAleM, baddho'smi - bAMdho hu~, kathaM bhaje tvAm - kima sevU ? / kRtaM mayA'mutra hitaM na ceha - loke'pi lokeza ! sukhaM na me'bhUt / asmAdRzAM kevalameva janma, jineza ! jajJe bhavapUraNAya // 6 // // kRtaM0 // vyAkhyA / 'mayA'mutra' paraloke 'hitaM' sukRtaM 'na kRtaM' na vihitam / 'he lokeza !' lokAnAM SaTkAyAnAmIzaH svAmI tatpAlakatvAt / lokAnAmIzo lokezastatpuruSastasya sambodhanam / 'ca' punariha 'loke'pi' vartamAnajanmanyapi mama 'sukhaM' zarma nAbhUnna 'jajJe' / ato 'he jineza !' he kevalipate ! jinAnAmIzo jinezastatpuruSastasya sambodhanam / 'asmAdRzAM' vayamiva dRzyante ityasmAdRzasteSAmasmattulyAnAmityarthaH / 'janmA''vatAraH, 'kevalaMbhavapUraNAya' 'vatAragaNanAya / yathA pUrvajanmasvavatArA abhUvan, tathA aympyeko'vtaargnnnaa| bhavasya pUraNaM bhavapUraNaM tatpuruSaH, tasmai / 'jajJe' jAtaM, jani prAdurbhAve iti dhAtureveti nishcye| // iti SaSTavRttArthaH // 6 // TabArtha : kRtaM mayAmutra hitaM na ceha - na kI-- mAyAiM meM paralokeihalokai hita, lokepi lokeza sukhaM na me'bhUt - lokaneM virSe lokanA ThAkura sukha na huI mujha, asmAdRzAM - amha sarIkhAneM, kevalameva janma - kevala janama hUo, jineza - vItarAga, jajJe - hUo, bhavapUraNAya - bhava pUravAne kAjaiM / manye mano yanna manojJavRttaM, tvadAsyapIyUSamayUkhalAbhAt / drutaM mahAnandarasaM kaThora-masmAdRzAM deva ! tadazmato'pi // 7 // // manye0 // vyAkhyA // he nAthA'hamevaM 'manye' jAnAmi 'yadi ti yasmAt 'asmAdRzAM mana'zcittaM kartRpadaM 'mahAnandarasaM' mahAnandalakSaNamAha, sadyo rasAsvAdajanmAvigalitavedyAntarA paramaprItirmahAnandarasa eva parasaM pAnIyaM karmapadaM 'na drutaM' na zraviuM iti lokoktiH / kasmAt ? 'manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkhalAbhAt'; manojJaM sundaram / punarvRttaM vartulamevaMvidhaM yattvadAsyaM bhavadvadanaM, tadeva pIyUSamayUkho'mRtakiraNazcandra ityarthastasya lAbhaH prAptiH tataH, tavAsyaM 'tvadAsyaM' tatpuruSaH / vRttaM tad vRtta tvadAsyaM ca manojJatvadAsyaM karmadhArayaH / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 pIyUSavanmayUkhA yasya sa pIyUSamayUkho bahuvrIhiH / manojJavRttatvadAsyameva pIyUSamayUkho manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkhaH karmadhArayaH / manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkhasya lAbho manojJavRttatvadAsyapIyUSamayUkha-lAbhastatpuruSastasmAt / athavA manojJavRtteti pRthak padaM sambodhanasatkaM he manojJavRtta !' manojJaM sAdhu vRttaM zIlaM yasya sa bahuvrIhistasya sambodhanam / ato 'he deva !' he vItarAga ! 'asmAdRzA'masmattulyAnAM, vayamiva dRzyante ityasmAdRzasteSAM; manazcittaM 'taditi' tasmAt 'azmatopi' prastaratopi / arthAccandrakAntaratnataH 'kaThoraM' kaThinaM varttate iti zeSaH / ko'rthaH ? candrakAnto hi vidhudarzanato rasaM zravati / manmanasA tu mahAnando nAzrAvi bhavadarzanata iti saptamavRttArthaH // 7 // TabArtha : manye, mano yanna manojJavRttaM - asuM citta rUDUM nahIM, tvadAsyapIyUSamayUkha - tAharA mukha amRta, lAbhAt - tehanA lAbha thakI, drutaM - zIghraM, mahAnaMda rasaM kaThoraM - mahA AnaMda rasa pAmavAneM AkarUM, asmAdRzAM - amha sarIkhaM, deva - he vItarAga, tadazmatopi - pASANa thakI / / tvattaH suduHprApamidaM mayAptaM, ratnatrayaM bhUribhavabhrameNa / pramAdanidrAvazato gataM tat, kasyAgrato nAyaka ! pUtkaromi // 8 // // tvattaH0 // vyAkhyA // 'he nAyaka !' he svAmin ! 'tvatto' bhavato 'ratnatrayaM' jJAna-darzana-cAritra-lakSaNaM ratnAnAM trayaM tatpuruSaH, 'mayA AptaM' prAptam / ratnatrayaM kiM lakSaNam ? 'suduHprApa(paM)' sudurlabhaM, duHkhena prApyate iti duHprApaM tatpuruSaH / suSTha atizayena duHprApaM suduHprApaM, tatpuruSaH / punaH ratnatrayaM kiMlakSaNam ? idaM pratyakSaM / kena ? 'bhUribhavabhrameNa' bahubhavabhrAntyApi duHprApam / bhUrayazca te bhavAzca bhUribhavAH karmadhArayaH / bhUribhaveSu bhramo bhUribhavabhramastatpuruSastena / 'taditi' ratnatrayaM, 'pramAdanidrAvazataH' pramAdo madyAdi nidrAH paJcadhA prasiddhAsteSAM vazato mAhAtmyataH, pramAdani(ni)drAvazatatpuruSastato gataM matto dUrIbhUtamityarthaH iti / 'kasA(syA)grataH' purato rAvAM karomi pokArUM iti lokoktiriti 'STamavRttArthaH // 8 // TabArtha : tvattaH suduHprApamidaM mayAptaM - to duHkha pAMmo kaSTai pAmuM; ratnatrayaM bhUribhavabhrameNa - jJAna-darzana-cAritra ghaNAM bhama(va) bhamatAM; pramAdanidrAvazato gataM tat - pramAdanidrA tehanA vaza thakuM gayuM te; kasyAgrato nAyaka ! Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruarI pUtkaromi kuNa Agala ThAkura pokAra karUM ? // 8 // vairAgyaraGgaH paravaJcanAya, dharmopadezo janaraJjanAya / vAdAya vidyA'dhyayanaM ca me'bhUt, kiyad bruve hAsyakaraM svamIza ! // 9 // 2012 21 // vairA0 // vyAkhyA // ' he Iza !' he svAmin ! 'svaM' svakIyakRtaM, 'hAsyakaraM' hAsyakArakaM, hAsyakaraM hAsyakArakaM tatpuruSaH / 'kiM ( ki) yaditi' kiyatpramANam / 'bruve' kathayAmi / kRtamiti kartRpadasyAdhyAhAro vidheyo'tra / yadyapi sarvakRtaM vaktuM na zakyate tathApyahamiti zeSaH kiyatkRtaM bruve / taddarzayati; 'me' mama vairAgyasya raGgo 'vairAgyaraGga' statpuruSaH, 'bhU' jjAtaH / kasmai ? 'paravaJcanAya' pareSAmanyeSAM vaJcanaM vipratAraNaM tasmai pareSAM vaJcanaM paravaJcanaM, tasmai tatpuruSaH / tathA me 'dharmopadezo' dharmo dAnAdiH tasyopadezaH kathanaM dharmasyopadezo dharmopadezastatpuruSaH, 'bhUt / kasmai ? 'janaraJjanAya' janA lokAsteSAM raJjanamAvarjanaM tasmai / janAnAM raJjanaM janaraJjanaM tatpuruSastasmai / tathA me 'vidyAdhyayanaM' vidyApaThanamabhUt / vidyAnAmadhyayanaM vidyAdhyayanaM tatpuruSaH zAstrapaThanamityarthaH / kasmai ? 'vAdAya' paravAdijayAyeti navamavRttArthaH // 9 // TabArtha : vairAgyaraGgaH vairAgya raMga; paravaJcanAya paravaMcanAneM kAraNa; dharmopadezo dharmopadeza dIdhau; janaraJjanAya te jananeM raMjavAnaiM kAjai; vAdAya vidyA'dhyayanaM ca me'bhUt - vAda karavAne vidyA hui; kiyad bruve - ketalUM kahuM; hAsyakaraM - hAsanUM kAraNa; stva(sva)mIza hA hA ! yatIza ! / - parApavAdena mukhaM sadoSaM, netraM parastrIjanavIkSaNena / cetaH parApAyavicintanena kRtaM bhaviSyAmi kathaM vibho'ham // 10 // // parA0 // vyAkhyA // ' he vibho !' mayetizeSaH, 'mukhaM' vadanaM, 'sadoSaM' sadUSaNaM, saha doSairvartate yattatsadoSaM bahuvrIhiH / 'kRtaM' vihitaM; kena ? 'parApavAdena' pareSAmapavAdaH parApa-vAdastatpuruSastena / pareSAmanyeSAM dveSAdinAmanyA'satyadUSaNodbhAvanamapavAdastena / tathA mayA 'netraM' locanaM sadoSaM kRta / kena ? 'parastrIjanavIkSaNena' sarAgadRSTyA paranArI-vilokanena; pareSAM striyaH parastriyaH tatpuruSaH, parastriya eva janA: parastrIjanAH karmadhArayaH / vizeSeNekSaNaM vIkSaNaM tatpuruSaH, parastrIjanAnAM vIkSaNaM ttpurusssten| tathA mayA 'ceto' hRdayaM sadoSaM kRtam / kena ? 'parApAyavicintanena' / pareSAmanyeSAmapAyA anarthAsteSAM vicintanaM vicAraNaM tena / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 anusandhAna-58 pareSAmapAyAH parApAyAstatpuruSaH, parI(rA) pAyAnAM vicintanaM parApAyavicintanaM ta(taM) parApAyavicintanaM tatpuruSastena / ato 'he vibho !' he prabho'haM kathaM bhaviSyAmi?' atha agre me kA gatirbhaviSyatIti bhAvaH / iti dazamavRttArthaH // 10 // TabArtha : parApavAdena mukhaM sadoSaM - bIjA lokanA apavAda bolaveM karI mukha sadoSa; netraM parastrIjanavIkSaNena - locana parastrI joveM karI sadoSa; cetaH parApAyavicintanena - citta lokaneM arthe ciMtaveM karInaiM; kRtaM bhaviSyAmi kathaM vibhohaM ? - kIbUM / thAisa kima he vibhu huM ? / viDambitaM yatsmaraghasmarArtti-dazAvazAtsvaM viSayAndhalena / prakAzitaM tadbhavato hriyaiva, sarvajJa ! sarvaM svayameva vetsi // 11 // // viDaM0 // vyAkhyA // he nAtha ! yanmayA 'svamiti nijaM, 'viDambitaM' garhaNIyatAM nItaM, kasmAt ? 'smaraghasmarArttidazAvazAt' smaraghasmarArttidazAvazAt / smaraH kAmaH / sa eva ghasmaro'dmaraH ---- iti lokoktiH, tasyArttiH - pIDA; tasyA yA dazA avasthAstAsAM vaza AdhInastasmAt / smara eva ghasmaraH smaraghasmaraH karmadhArayaH, smaraghasmarasyArttiH smaraghasmarArtistatpuruSaH / smaraghasmarArterdazAH smaraghasmarArttidazAstatpuruSaH, smaraghasmarArttidazAnAM vazaH smaraghasmarArtidazAvazastatpuruSastasmAt / mayA kiMlakSaNena ? 'viSayAndhalena' viSayAH zabdAdyAstairandhalo nimIlitavivekalocano viSayairandhalo viSayAndhalastatpuruSastena te(ta)dviDambitaM / 'hiyA' lajjayA'kathanarUpayA bhavatastava eva nizcayena prakAzitaM prakaTIkRtam / ko'rtho ? mama lajjayA tava tanniveditaM mAM lajjamAnaM dRSTvA tvayA madAcaritaM jJAtamityarthaH / yato he 'sarvajJa !' sarvaM jAnAtIti sarvajJastatpuruSastasya sambodhanaM sAbhiprAyaM vizeSaNametat sarvaM samastaM, svayamAtmanA eveti nizcaye tvamiti zeSaH / 'vetsi' jAnAsItyekAdazavRttArthaH // 11 // TabArtha : viDambitaM yata (yat)smaraghasmarAti - viDambita je kandarpapIDA tehanI Arti; dazAvazAta(t)svaM viSayAndhalena - ApaNa puMviSaya saukhya Andhalena; prakAzitaM - kahUM; tadbhavato hriyaiva - te tumha Agala lajjAiM; 'sarvajJa ! sarvaM svayameva vetsi - he vItarAga ! sahU pote jAMNaiM // 11 // dhvasto'nyamantraiH parameSTimantraH, kuzAstravAkyairnihatA''gamoktiH / kartuM vRthA karma kudevasaGgA,-davAJchi hI nAtha matibhramo me // 12 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 // dhvasto0 // vyAkhyA // 'he nAtha !' he neta ! 'me' mama, 'hI' iti khede 'matibhramo' buddhiviparyAso, mate(bhra)bhramo matibhramastatpuruSo'bhUditi zeSaH bhramaM darzayati mayeti zeSaH / mayA 'parameSTimantro' namaskAramantro namo arihaMtANamityAdi navapadAtmakaH / parame pade tiSThantIti parameSThinaH saptamyaluktatpuruSaH, parameSThibhirupalakSito mantraH parameSThimantrastatpuruSaH; ''nyamantraiH' anye ca te mantrAzcAnyamantrAH karmadhArayastairdhvasto nirAdarIkRtaH / tathA mayA 'AgamoktiH' siddhAntavAkyam AgamasyoktirAgamoktistatpuruSaH / 'kuzAstravAkyaiH' kuzAstrANi vAtsyAyanAdIni; teSAM vAkyAni vacanAni taiH kutsitAni ca tAni zAstrANi ca kuzAstrANi karmadhArayaH / kuzAstrANAM vAkyAni taistatpuruSo nihatAni tAnItyarthaH / tathA mayA karmetyatra jAtyapekSayaikavacanaM jJAnAvaraNIyAdipApam / 'vRthA kartuM' mudhA kartuM, mayA kartumityartho'vAJchi' abhyalaSam / kasmAt ? 'kudevasaGgAt' hariharAdidevasevanAt / kutsitAzca te devAzca kudevAH karmadhArayaH, kudevAnAM saGga(:) kudevasaGgastatpuruSa-stasmAditi dvAdazavRttArthaH // 12 // TabArtha : dhvastAnyamantraiH parameSTimantraH - nirAkaryao anere mantre karI paMca parameSTimantra; kuzAstravAkyainihatAgamoktiH - pADUA zAstraneM vacaneM karI siddhAMta nirAkarUM; kartuM vRthA karma kudevasaMgA - kIbUM phokaTa karma mAtA devanA saMga thakI; sarvatra sarvadA'vAJchi hI nAtha ! matibhramo me - vAMche nIcUM ThAkura citta camako rhiN| vimucya dRglakSagataM bhavantaM, dhyAtA mayA mUDhadhiyA hRdantaH / kaTAkSa-vakSoja-gabhIranAbhI,-kaTItaTIyAH sudRzAM vilAsAH // 13 // // vimucya0 // vyAkhyA // he jagadIza ! 'mayA sudRzAM' mRgalocanAnAM; suSTha dRg yAsAM tAH sudRzastAsAM bahuvrIhiH / taralalocanAnAM 'vilAsA' vibhramA 'dhyAtA'zcintitAH / katham ? 'hRdanta'manomadhye, hRdo'ntarhRdantastatpuruSaH / kathaMbhUtena mayA ? 'mUDhadhiyA' mandamatinA, mUDhA dhIryasya sa mUDhadhIrbahuvrIhistena / vilAsAH kiMlakSaNAH ? 'kaTAkSa-vakSoja-gabhIranAbhI-kaTItaTIyAH' kaTAkSo'kSivikUNitaM, vakSojau stanau, gabhIrA nimnA yA nAbhiH prasiddho dehAvayavaH, kaTItaTaM kaTIpradezaH, eteSAM sambandhinaH / vakSasi jAyate iti vakSojau tatpuruSaH / gabhIrA cAsau nAbhI ca gabhIranAbhI karmadhArayaH / kaTyAstaTaM kaTItaTaM tatpuruSaH / kaTAkSazca vakSojau ca gabhIranAbhI ca kaTItaTaM ca kaTAkSavakSojagabhIranAbhIkaTItaTaM dvandvaH Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OC anusandhAna-58 prANitUryasenAGgAnAmekavadbhAvo dvandve bhavati / kaTAkSavakSojagabhIranAbhIkaTItaTe bhavAH kaTAkSavakSojagabhIranAbhIkaTItaTIyA; keneyekA iti taddhitasUtreNeyapratyayaH / kiM kRtvA ? 'vimucya' parityajya / kam ? 'karmatApannaM tvAM 'bhavantaM' kiMviziSTama ? 'dRg lakSyagataM' dRg dRSTistasyA lakSyaM vedhyaM tadgataH prAptastaM dRggocarIbhUtamityarthaH; dRzo lakSyaM dRglakSyaM tatpuruSaH / dRglakSyaM gato dRglakSyagatastatpuruSastaM; lakSazabdo 'ya'kArarahitopyasti lakSaM lakSyaM zabdakamityabhidhAnakozavacanAditi trayodazavRttArthaH // 13 // TabArtha : vimucya dRglakSagataM bhavantaM dhyAtA - mUMkI karI locana gocara gata tujhanaiM dhyAyA; mayA mUDhadhiyA hRdantaH - meM mUrakha bUddhi cittamAMhaiM; kaTAkSavakSojagabhIranAbhI - locanavikAra, stana gaMbhIranAbhi; kaTItaTIyAH sudRzAM vilAsA - kaTi taTinA pradeza strInA vikAra // 13 // lolekSaNAvaktranirIkSaNena, yo mAnase rAgalavo vilagnaH / na zuddhasiddhAntapayodhimadhye, dhauto'pyagAttAraka ! kAraNaM kim ? // 14 // // lole0 // vyAkhyA // he trikAlavedin ! yo me 'mAnase' hRdaye, 'rAgalavo' rAgalezo, rAgasya lavo rAgalavastatpuruSaH 'vilagno' vizeSeNa sthitaH / kena ? 'lolekSaNAvaktranirIkSaNena' / lolekSaNA - ramaNI, tasyA vaktraM mukhaM, tasya nirIkSaNaM vilokanaM, ti(te)na / lole capale IkSaNe locane yasyAH sA lolekSaNA bahuvrIhiH / lolekSaNAyA vaktraM lolekSaNAvaktraM tatpuruSaH, lolekSaNAvaktrasya nirIkSaNaM lolekSaNAvaktranirIkSaNaM tatpuruSastena / 'hi(he)tAraka!' he saMsArapAraprApaka ! sa rAgalavo 'nAgA'nna gataH / kiMlakSaNo rAgalavaH ? dhauta:-kSAlitopi; kasmin ? 'zuddhasiddhAnta-payodhimadhye' zuddho nirdUSaNo yaH siddhAnta - AgamaH sa eva payodhiH samudrastasya madhyo madhyabhAgastasmin / zuddhazcAsau siddhAntazca zuddhasiddhAntaH karmadhArayaH; zuddhasiddhAntapayodharmadhyaM zuddhasiddhAntapayodhimadhyaM tatpuruSastasmin / tatra 'kiM kAraNam' heturabhUditi caturdazavRttArthaH // 14 // TabArtha : lolekSaNAvaktranirIkSaNena - strIjana tehanA mukhanUM jovU teNaiM karI; yo mAnase rAgalavo vilagnaH - jema cittanaiM rAga thoDoI lAgo; na zuddhasiddhAntapayodhimadhye - nahI nirmala zAstrarUpIyA samudraiM mAMhaiM; dhautopyagA(ttA)raka Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 25 kAraNaM kiM ? - dhoyo huM to na gayo he tAraka ! tesuM kAraNa ? // 14 // anaMga (aGga) na caGgaM na gaNo guNAnAM, na nirmalaH kopi kalAvilAsaH / sphuratpradhAnaprabhutA ca kApi, tathApyahaGkArakarthito'ham // 15 // // aGgaM0 // vyAkhyA // he jineza ! me 'ahaM' zarIraM, 'caGga' sundaraM nAsti / tathA 'guNAnAM' vinayo(yau) dArya-dhairya-gAmbhIryAdInAM 'gaNaH' samUho'pi nAsti / tathA 'ko'pi kalAvilAsaH' kaloddIpanaM; kalAnAM vilAsaH kalAvilAsastatpuruSaH, nAsti kalAvilAsaH / kiMlakSaNo ? 'nirmala'zcokSo nirgato malAdibhirnirmalaH tatpuruSaH / tathA ca punaH 'kApi sphuratpradhAnaprabhutA' sphurantI dedIpyamAnA yA pradhAnAnAmagremarANAM rAjJAmiti yAvat / prabhuH svAmI tasya bhAvastattA cakravarttitA / athavA pradhAnAnAmadhikAriNAM prabhutA aizvarya, pradhAnAnAM prabhuH pradhAnaprabhustatpuruSaH, pradhAnaprabhorbhAva: pradhAnaprabhutA, sphurantI cAsau pradhAnaprabhutA ca sphuratpradhAnaprabhutA karmadhArayaH, nAsti / tathApi he prabho ! ahaM 'ahaGkArakadarthito-'bhimAnA'bhibhUto'haGkAreNa karthito'haGkArakarthitastatpuruSaH, 'smIti zeSaH / iti paJcadazavRttArthaH // 15 // TabArtha : aGgaM na caGgaM na gu(ga)No guNAnAM - aMga nirmala hUo nahI na hUA guNa ghaNA; na nirmalaH - na hUu nirmala; kopi kalAvilAsaH - koI kalAvilAsa nathI; sphuratprabhA na prabhutA ca kApi - na dedIpyamAMna mahimA nahI prabhutAI paNa; tathApyahaGkArakarthitohaM - to hI paNa ahaMkAra kadarthana hUo // 15 / / AyurgalatyAzu na pApabuddhi,-rgataM vayo no viSayAbhilASaH / / yatnazca bhaiSajyavidho(dhau) na dharme, svAmin ! mahAmohaviDambanA me // 16 // // Ayu0 // vyAkhyA // 'he svAmin' he netarmama 'mahAmohaviDambanA' prabala mohniiykrmkdrthnaa| mahAMzcAsau mohazca mahAmohaH karmadhArayaH, mahAmohasya viDambanA tatpuruSaH, asti / tA mohaviDambanA darzayati; mama 'AyurjIvitaM 'galati' yAti / katham ? 'Azu' zIghraM, 'pApabuddhiH' pApapariNAmaH / pApasya buddhiH pApabuddhistatpuruSaH, na galati me vayo yauvanalakSaNaM 'gatamatikrAntaM'; 'viSayAbhilASaH viSayAH zabda 1 rUpa-2, gandha-3, rasa-4, sparzA-5steSAmabhilASaH spRhA / viSayANAmabhilASo viSayAbhilASastatpuruSaH, 'na gataH' / ca puna bhaiSajyavidhau' auSadhavidhAne; vidhAnaM vidhibhaiSajyasya vidhirbheSajyavidhistatpuruSaH tasmin yatna Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 anusandhAna- 58 Adaro'bhUt 'dharme' sukRtakarmmaNi yatno nAbhUditi SoDazavRttArthaH // 16 // TabArtha : AyurgalatyAzU (zu) na pApabuddhi AukhuM jAi chai zIghra pApabuddhi na jAI; gataM vayo no viSayAbhilASaH gayo yovana na gayo saMsArano abhilASa; yatnazca bhaiSajyavidhau na dharme - yatne karI udyama kIdho uSadhaneM, na dharmana viSaiM; svAmin mahAmohaviDambanA me he nAtha ! moTI mohanI viTaMbanA mAharI // 16 // nAtmA na puNyaM na bhavo na pApaM, mayA viTAnAM kaTugIrapIyam / adhAri karNe tvayi kevalArke, puri: (pari) sphuTe satyapi deva ! dhigmAm // 17 // // nAtmA0 // vyAkhyA // he bhagavan ! 'mayA viTAnAM' nAstikAdiviTapuruSANAM 'iyaM kaTugIrapi' karkazoktirapi; kaTuzcAsau gIzca kaTugIH krmdhaaryH| 'karNe' zravaNe''dhAri' dhRtA / iyaM kA ? AtmA jIvo nAsti, tathA 'puNyaM' sukRtaM nAsti, tathA 'bhavo' 'vatAro nAsti, tathA 'pApaM' duritaM nAsti / kasmin sati ? 'tvayi sati' / tvayi kathambhUte ? 'kevalArke' kevalaM kevalajJAnaM tadevArko yasya sa padaikadeze padasamudAyopacArAt kevala sa (za)bdena kevljnyaanmucyte| tvayi kiMlakSaNe ? 'parisphuTe' atiprakaTe / tvayi kathanbhUte ? 'satyapi' vidyamAne'pi / tvayi satyapi viTAnAM vANI karNe zrutA / ato he deva ! he kevalapate ! 'mAM dhigastu' dhikkAro bhavatu guNAguNe'vivekatvAditi sapta(daza)vRttArthaH // 17 // bArtha : nAtmA na puNyaM na bhavo na pApaM na kIdhUM AtmAnUM hita na puNya kIdhUM na bhavaphero vAro na pApa pheDo; mAyAviTAnAM kaTugIrapIyaM - mAyAkuTanI kaDUI vAMNIiM; adhAri karNe tvayi kevalArke - dharI kAMnaneM viSeM tujha kevalajJAnasUrya Agali pragaTe chai; parisphuTe satyapi daiva / dhiga (g)mAM tohI piNa he deva ! dhikAra huvo mujhana // 17 // - " - na devapUjA na ca pAtrapUjA, na zrAddhadharmazca na sAdhudharmaH / labdhvApi mAnuSyamidaM samastaM kRtaM mayA'raNyavilApatulyam // 18 // // na deva0 // vyAkhyA // he parameSTin ! yanmayA 'devapUjA''rhadarcA; devAnAM pUjA devapUjA tatpuruSa:, na kRtA / ca punaryanmayA 'pAtrapUjA' sAdhudAnaM; punaryanmayA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 27 'zrAddhadharmaH' samyaktvamUladvAdazavratalakSaNaH / zrAddhAnAM dharmaH zrAddhadharmaH, zrAddhadharmastatpuruSaH, na vihitaH tathA yanmayA 'sAdhudharmaH' paJcamahAvratalakSaNaH / sAdhUnAM dharmaH sAdhudharmastatpuruSaH, na nirmitaH / kiM kRtvA ? 'labdhvA'pi' prApyA'pi; kiM karmatApannaM ? 'mAnuSyaM' manujatvaM; manuSyasya bhAvo mAnuSyaM; tat labdhvA mAnuSyamiti padayugalaM devapUjAdipadeSvapi yojyaM / tat idamiti devArcAdya'karaNalakSaNaM; 'samastaM' sakalaM 'kRtaM' nimitaM idaM; kIdRzaM kRtaM ? 'araNyavilApatulyaM' araNyaM kAntAraM, tatra vilApo rodanaM tasya tulyaM sadRzaM / araNye vilApo'raNyavilApastatpuruSaH, 'raNyavilApasya tulyamaraNyavilApatulyaM tatpuruSaH / ko'rtho ? yanmayA naratvaM prApyArhatpUjAdikasukRtaM na kRtaM, tanmayA'raNye rodanaM kRtam / araNye rodanaM tvakiJcitkaraM prasiddhamasti / yata uktaM; araNyaruditaM kRtaM zabazarIramudvartitaM, / zvapucchamavanAmitaM badhirakarNajApaH kRtaH / sthale kamalaropaNaM suciramUkhare varSaNaM, tadabhramukhamaNDanaM yadabudhe jane bhASitam // ityaSTAdazavRttArthaH // 18 // TabArtha : na devapUjA - meM devanI pUjA na kIdhI; na ca pAtrapUjA - pAtrapUjA na kIdhI; na zrAddhadharmazca na sAdhudharmaH - zrAvakano dharma na kIdho sAdhUno piNa dharma na kIdhao; labdhvA'pi - lahI karI; mAnuSyamidaM samastaM - manuSyabhava e sagalao; kRtaM mayAraNyavilApatulyaM - kIbUM meM rudana kIbUM vanakhaMDa sevau // 18 // cakre mayA'satsvapi kAmadhenu - kalpadrucintAmaNiSu spRhArttiH / na jainadharme sphuTazarmade'pi, jineza ! me pazya vimUDhabhAvam // 19 // // cakre0 // vyAkhyA // 'he jineza !' jinAH kevalinaH teSAmIzaH svAmI, jinAnAmIzo jinezastatpuruSastasya sambodhanam / mayA 'spRhArttiH' vAJchApIDA prAptya'dhyavasAya iti yAvat / spRhAyA artiH spRhArtistatpuruSaH / 'cakre' kRtA, keSu ? 'kAmadhenu-kalpadru-cintAmaNiSu' kamadhenuH kAmagavI, kalpadrurdevataruH, cintAmaNi-zcintAratnaM; tiSu(teSu), kAmasya pUrikA dhenuH kAmadhenustatpuruSaH, kalpazcAsau druzca kalpadruH karmadhArayaH, cintAyAH pUrako maNizcintAmaNimadhyapadalopI tatpuruSaH / kAmadhenuzca kalpadruzca cintAmaNizca kAmadhenukalpadrucintAmaNayo dvandvasteSu / kiM lakSaNeSu kAmadhenu-kalpadru-cintAmaNiSu? 'asatsvapi' avidyamAneSvapi, na Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 anusandhAna-58 T santo'santasteSu tatpuruSaH / puna 'jainadharme' jinoktatattve, jinasyAyaM jaino, jainazcAsau dharmazca jainadharmaH karmadhArayastasmin / spRhArttirjinadharmakaraNalakSaNA cintA na cakre / jinadharme kiMlakSaNe ? 'sphuTazarmade'pi' prakaTasaukhyakArake'pi / sphuTaM ca tat zarma ca sphuTazarma karmadhArayaH, sphuTazarma dadAtIti sphuTazarmadastasmin / he jineza ! 'me' mama 'vimUDhabhAvaM' vizeSeNa mandatvaM; mUDhasya bhAvo muuddhbhaavsttpurussH| vizeSeNa mUDhabhAvo vimUDhabhAvastatpuruSastaM pazya vilokayetyekoviMzatitamavRttArthaH // 19 // TabArtha : cakre mayA - kIdhI meM chaI; satsvapi kAmadhenukalpadru cintAmaNiSu spRhArttiH te kAmadhenu kalpadruma vRkSa cintAmaNi viSaya vAMchA pIDai; na jainadharme sphuTazarmadepi - na jinadharmaneM viSaM pragaTa mokSa deNahAra; jineza ! me pazya vimUDhabhAvaM he ThAkura ! mujhana pazya dekhi mUrkhapaNaU // 19 // - sadbhogalIlA na ca rogakIlA, dhanAgamo no nidhanAgamazca / dArA na kArA narakasya citte, vyacinti nityaM mayakA'dhamena // 20 // // sadbho0 // vyAkhyA // he puruSottama ! 'mayakA' mayA, 'nityaM' nirantaraM, 'sadbhogalIlA' pradhAnabhogakrIDA, santazca te bhogAzca sadbhogAH karmadhArayaH, sadbhogAnAM lIlA sadbhogalIlA tatpuruSaH / 'citte' cetasi, 'vyacinti' vicAritA / ca punaH 'rogakIlAH' gadazaGkavo, rogA eva kIlA lohopakaraNavizeSAH khIlA iti lokoktiH / kIlAzabdaH puMstrIliGge / rogA eva kIlA rogakIlAH karmadhArayaH / navyacintiSata mayakA / 'dhanAgamo' dhanaprAptirdhanasyAgamo dhanAgamastatpuruSaH, vyacinti ca puna--rnidhanAgamo' maraNAgamo nidhanasyAgamo nidhanAgamastatpuruSaH, na vyacinti no makhedhi (?) mayakA 'dArAH ' kalatraM citte vyacintiSata / 'dAra' zabdo bahuvacanAnta: pulliGgazca jJeyaH / punarnarakasya kArA guptigRhaM citte na vyacinti / yato mayakA kiMlakSaNenA'dhamena pApena avyayasarvAderakaM ceti taddhitasUtreNA'k pratyaye rUpasiddhiriti viMzatitamavRttArthaH // 20 // TabArtha : sadbhogalIlA na ca rogakIlA rUDA bhoga ciMtavA na rogapIDA ciMtavI; dhanAgamo no nidhanAgamazca - lakSmIno dhanAgama cIMtavo na nirdhana paNau; dArA na kArA narakasya citte - strI mana ciMtavI gotaharUM mana dharUM nahI; vyacinti nityaM mayakAdhamena ciMtavUM niraMtara meM adhama ||20|| - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 sthitaM na sAdhorhadi sAdhuvRttyA, paropakArAnna yazo'rjitaM ca / kRtaM na tIrthoddharaNAdi kRtyaM, mayA mudhA hAritameva janma // 21 // // sthitaM0 // vyAkhyA // he jagatprabho ! mayA 'janmA''vatAro 'mudhA' vRthA 'hAritaM' nirgamitaM / eveti nizcaye taddarzayati; mayA sAdhoruttamasya 'hRdi' hRdaye 'na sthitaM' nAzritaM; kasmAt ? 'sAdhuvRttAt' zobhanAcArataH / sAdhu ca tadvRttaM ca sAdhuvRttaM tasmAt / sAdhuvRttyA ityapi kvApi pAThaH / tatra sAdhuH zobhanavRttiH sadAcaraNarUpA pravRttistayA / ca punarmayA 'yaza:' prasiddhA (ddhaM) khyAtirUpaM 'nArjitaM' nopArjitam / kasmAt ? 'paropakArAt' anyopakRtitaH / pareSAmupakAraH propkaarstsmaatttpurussH| tathA mayA 'kRtyaM' kAryaM, na kRtaM na vihitaM; kRtyaM kiMlakSaNam ? 'tIrthoddharaNAdi' patitajinamandiroddhArapravRttiH / tIrthAnAmuddharaNa (NaM) tIrthoddharaNaM tatpuruSaH / tIrthoddharaNamAdiryasya tattIrthoddharaNAdi bahuvrIhirityekaviMzatitamavRttArthaH // 21 // TabArtha : sthitaM na sAdhorhRdi sAdhuvRttAn na hUo te sAdho hIyA sAdhU vRtta AcAra karI; paropakArAnna yazojjitaM ca paropakArI (riM) yaza nopAryo; kRtaM na tIrthoddharaNAdi kRtyaM na kIdhao tIrtha uddharaNAdika karaNI; mayA mudhA hAritameva janma mai vRthA hAro janama // 21 // - (t) 29 - vairAgyaraGgo na gurUditeSu, na durjanAnAM vacaneSu zAntiH / nAdhyAtmalezo mama kopi deva !, tAryaH kathaGkAramayaM bhavAbdhiH // 22 // // vairA0 // vyAkhyA // 'he deva !' mayA 'kathaDkAra'miti 'kathaMkathamAdiSu svArthe kRJ' iti kRdantasUtreNa rUpasiddhiH / 'ayaM bhavAbdhi'rasau sNsaarsmudrH| bhava evAbdhiH karmadhArayaH / 'tArya'staraNIyaH yasmAt sukRtaM vinA saMsArArNavastarItuM na zakyate tattu mayA nAcaritaM taddarzayati / me 'vairAgyaraGgo' vairAgyavAsanA; vairAgyasya raGgo vairAgyaraGgastatpuruSaH nAjani / keSu satsu ? 'gurUditeSu' stsu| gurubhASiteSu gurubhASitazravaNe vairAgyaraGgo bhavati / yaduktaM; "dharmAkhyAne smazAne ca, rogiNAM yA matirbhavet / yadi sA nizcalA buddhiH, ko na mucyeta bandhanAt // 1 // " mama tu sa nAbhUt / gurubhiruditAni gurUditAni tatpuruSasteSu / tathA 'durjanAnAM' asajjanAnAM; duSTAzca te janAzca durjanAH karmadhArayasteSAM 'vacaneSu' Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 anusandhAna-58 vAkyeSu zAntirupazamo mA bhUt / tathA mama 'kopyadhyAtmalezaH' paThanapAThanASTAGgayogalavaH, AtmAnamadhikRtya yadvarttate tadadhyAtmamavyayIbhAvaH, 'dhyAtmasya lezo'dhyAtmalezastatpuruSo nAbhavaditi dvAviMzatitamavRttArthaH // 22 // ___TabArtha : vairAgyaraGgo na gurUditeSu - saMvegaraMga na hUo guruvacananaiM viSaM; na durjanAnAM vacaneSu zAntiH - na duSTajana bolitaneM viSaM zAMti; nAdhyAtmalezo mama kopi devaH - adhyAtmaleza hUo nahI he deva !; tAryaH kathaGkAramayaM bhavAbdhiH - taraiM kima saMsArasamudra // 22 // pUrve bhave'kAri mayA na puNya,- mAgAmijanmanyapi no kariSye / yadIdRzo'haM mama tena naSTA, bhUtodbhavadbhAvibhavatrayIza ! // 23 // // pUrveH // vyAkhyA // he netarmayA 'pUrve' atikrAnte 'bhave' janmani 'puNyaM' sukRtaM 'nA'kAri' na niramAyi / kathametad jJAyate? ucyate-tAdRg saukhyA'prAptito jJAtam / tathA 'AgAmi janmani' bhAvya'vatArepi, AgamiSyatItyevaMzIlamAgAmi tatpuruSaH, AgAmi ca tajjanma cAgAmijanma karmadhArayastasmin / 'puNyaM no' naiva 'kariSye' vidhaasye| kathametad jJAtaM ? ucyate; vartamAnabhavasvarUpaM tu 'dattaM na dAnaM parizIlitaM tu' ityAdinA pratipAditaM, asmin janmani puNyA'karaNAdagre'ppahaM na kariSye / yataH puNyena puNyaM vardhate, pApena pApamiti / yaditi yasmAt IdRza iti puNyopArjanavivarjito'hamasmIti zeSaH / tena kAraNena mama 'bhUtodbhavadbhAvibhavatrayI' bhUto'tikrAntaH, udbhavan vartamAno bhavaH, AgAmI, IdRzA ye bhavAsteSAM trayI-trikaM; bhUtazcodbhavaMzca bhAvI ca bhUtodbhavadbhAvino dvandvaH / bhUtodbhavadbhAvinazca te bhavAzca bhUtodbhavadbhAvibhavAH karmadhArayaH; bhUtodbhavadbhAvibhavAnAM trayI bhUtodbhavadbhAvibhavatrayI tatpuruSa iti trayoviMzatitamavRttArthaH // 23 // TabArtha : pUrve bhave'kAri mayA na puNyaM - pUrvabhavaiM maiM puNa na kIdhaU; AgAmijanmanyapi - AvataiM bhavaiM paNa nahI; no kariSye - karIsa; yadIdRzo'haM - jo ehavo chu to; mama tena naSTA - mAharA nAThA; bhUtodbhavadbhAvibhavatrayIza - atIta anAgata vartamAMna bhavatrayI he nAtha ! // 23 / / kiM vA mudhA'haM bahudhA sudhAbhuk - pUjya ! tvadane caritaM svakIyaM / jalpAmi yasmAt trijagatsvarUpa - nirUpakastvaM kiyadetadatra // 24 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 // kiM vA0 // vyAkhyA // 'he sudhAbhukpUjya !' he devAcArya(devAya') ! sudhAM bhuJjate iti sudhAbhuja-statpuruSaH, sudhAbhugbhiH pUjya sudhAbhukpUjyastatpuruSastasya sambodhanaM veti pakSAntare / 'tvadane' bhavatpurataH; tavAgre tvadane tatpuruSaH / 'svakIyamAtmIyaM; svakasyedaM svakIyaM, caritaM-caritraM, mudhA vRthA bahudhA nAnAprakAreNa, bahavaH prakArA asyeti bahudhA / 'haM kiM jalpAmi - kathayAmi ? yasmAtkAraNAttvaM varttase / tvaM kiMlakSaNaH ? 'trijagatsvarUpanirUpakaH' tribhuvanalakSaNakathakaH; trayANAM jagatAM samAhArastrijagat dviguH; trijagataH svarUpaM trijagatsvarUpaM tatpuruSaH; trijagatsvarUpasya nirUpakastrijagatsvarUpanirUpakastatpuruSaH tasmAdatreti tvayi viSaye etaditi madIyacaritraM; kiyaditi kiyatpramANamasti ? yasmAt sarveSAM tribhuvanajanAnAM svarUpaM tvaM jAnAsIti caturviMzatitamavRttArthaH // 24 // TabArtha : kiMvA mudhA'haM bahudhA sudhAbhuk - suM vA athavA ghaNuM amRtabhuk; pUjya tvadagre - he pUjya tujha Agala; caritaM svakIyaM - caritra ApaNuM; jalpAmi yasmAtrijagatsvarUpaM - kahuM jeha bhaNI trijagatsvarUpa; nirUpakastvaM kiyadeda(ta)datra - prarUpaka tuM ketalo saMsAramAhaiM // 24 // dInoddhAradhurandharastvadaparo nAste madanyaH kRpApAtraM nAtra jane jinezvara ! tathApyetAM na yAce zriyam / kiMtvarhannidameva kevalamaho sadbodhiratnaM zivaM, zrIratnAkara ! maGgalaikanilaya ! zreyaskaraM prArthaye // 25 // // itizrIsAdhAraNajinastavanaM ratnAkarasUriviracitam / / // dIno0 // vyAkhyA // 'he jinezvara !' he kevalIza ! jinAnAmIzvaro jinezvarastatpuruSastasya sambodhanaM, 'tvadaparo' bhavadanyaH, tvat aparastvadaparastatpuruSaH tvaditi pRthagpadaM vA puruSo 'nAste' na varttate puruSaH / kiM lakSaNo? 'dInoddhAradhurandharo' duHsthitoddharaNatatparaH / dInAnAmuddhAro dInoddhArastatpuruSaH, dhurandharatIti dhurandharastatpuruSaH, dInoddhAradhurandharo dInoddhAradhurandharastatpuruSaH, 'tra iha, 'jane' loko(ke) 'madanyo' madbhinno mat anyo madanyastatpuruSaH / maditi pRthagpadaM vA / puruSo nAsti na varttate puruSaH / kiMlakSaNam 'kRpApAtraM' dayAsthAnaM ? kRpAyAH pAtraM kRpApAtraM tatpuruSaH / yadyapyetadasti 'tathApi etAM' gajavAjikozAdikAM jagav(t) prasiddhAM 'zriyaM' lakSmI na yayAce Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 anusandhAna-58 na prArthayAmi / tu punaH kimiti vizeSArthe / 'he arhan !' he bhagavan ! 'he zivazrIratnAkara !' he mokSalakSmIsamudrA (dra!) zivasya zrIH zivazrIstatpuruSaH, ratnAnAmAkaro ratnAkarastatpuruSaH / zivazriyo ratnAkaraH zivazrIratnAkarastatpuruSastasya sambodhanam / 'he maGgalaikanilaya !' he bhadraika mandira ! ekzcAsaunilaya:(ca) karmadhArayaH, maGgalAnAmekanilayo maGgalaikanilayastatpuruSastasya sambodhanam / idaM 'sadbodhiratnaM' pradhAnajinadharmaprApticintAmaNiH, bodhireva ratnaM bodhiratnaM karmadhArayaH; sacca tadbodhiratnaM ca sadbodhiratnaM karmadhArayaH / punadvi(rdvi)tIyAjJApanAya taditi / saditi pRthak padaM vA bodhiratnasya vizeSaNIbhUtam / sadbodhiratnaM kiMviziSTam ? ' zreyaskaraM' mokSakArakam / zreyaH karotIti zreyaskaraM tatpuruSaH / punardvitIyAjJApanAya taditi / 'aho' iti sambodhane, 'eveti nizcaye / 'prArthaye' yAce / katham ? kevalamadvitIyaM, 'zivazrI ratnAkare'ti sambodhanaM kathayatA stotrakartA svanAmA'sUci zrIratnAkarasUririti paJcaviMzatitamavRttArthaH // 25 // zrImattapAgaNagaNanA-GgaNadinamaNivijayasenasUrINAM / ziSyANunA viracitA, vRttiriyaM kanakakuzalena // 1 // sasUtravRttergranthAgraM, zlokasaGkhyA zatatrayI / pratya'kSaraM gaNanayA, saJjAtA'smin stavottame // 2 // aGkatopi 300 itizrI sAdhAraNajinavarastavanam // stvadaparo- tuM thakI aneruM kRpAnuM pAtra he TabArtha : dInoddhAradhurandhara - dInabhava udharavA dhorI; anero; nAste madanya koI nathI paropakArI; kRpApAtraM nAtra nathI; jane jinezvara tathApyetAM na yAce zriyaM he jinezvara ! to piNa etuM na vAghuM lakSmI; kintvarhannidameva kevalaM kisuM tu puna eha jine kevala; maho ! sadbodhiratnaM ziva rUDUM bodhabIja mokSazrI; zrIratnAkaramaGgalaikanilayaH ratnAkara ! he maGgalIka nilaya; zreyaskaraM prArthaye kalyANa karo vAMchaU // 25 // itizrI sAdhAraNajinastotrasampUrNaH - iti zrI sarvajinezvarastutirUpa stotra sampUrNaH / saMvat 1810 nA varSe kArttikazudi 5 dina bUdhavAraI - granthAgraMtha 101, saMvata 1810 varSe kAli zUda 5 bUdhavAraI, likhitaM saMghavI phatecaMda sUrasaMgha zrI pAlaNapuramadhaI zubhaM bhavatu / zrIrastuH // - - Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 zrIjinavallabhasUricitaM praznottarazatam (saTIkam) - saM. muni ratnakIrtivijaya ___ muni trailokyamaNDanavijaya kharataragacchIya zrIjinavallabhasUrijI-viracita 'praznottarazatam'kAvya prahelikAmaya viziSTa racanA che. A kAvya para racAyelI aneka TIkAo ja A kAvyanI prasiddhino purAvo che. kAvyanA nAmamAM so-nI saMkhyA sUcita thatI hovA chatAM, kAvyanI prAyaH dareka vAcanAmAM doDhasothI paNa vadhu zloka maLe che. atre sampAdita saTIka vAcanAmAM 158 zloko che. sampAdita karelI ajJAtakartRka TIkA avacUri svarUpanI che. mULa kAvyamAM oka ke be zlokamAM aka sAthe ghaNA badhA prazno pUchI tenA javAba tarIke kUTAkSaro lakhavAmAM AvyA che. A kUTAkSaromAMthI sandhiviccheda, akSaronI AgaLa-pAchaLa goThavaNI vagere dvArA dareka praznano javAba meLavavAnI rIta TIkAmAM sarasa rIte dekhADavAmAM AvI che. TIkA pramANamAM ghaNI saMkSipta hovA chatAM vAMcyA pachI aspaSTatA lagabhaga nathI rahetI, te anI vizeSatA che. atre sampAdanamA kUTAkSaramaya javAba ghATA akSare chApavAmAM Avyo che. vAcakonI saraLatA mATe zlokagata prazno ane TIkAgata uttarone alaga-alaga karI darekane kramAMka ApavAmAM AvyA che. keTalAMka sthAne citrAlaMkAranI AkRtio pratamA hatI te pramANe mUkI che. A TIkA- sampAdana vi. 1618mAM lakhAyelI hastaprata parathI karavAmAM AvyuM che. prata atyanta azuddha ane truTita pATha dharAve che. jo ma. vinayasAgarajI ane A. somacandrasUrijI dvArA sampAdita thayelA, A ja kAvyanI anya TIkA sAthenA 'praznottaraikaSaSTizatakakAvyam' nAmanA pustakanI sahAya na hota to mAtra A pratanA AdhAre prastuta svarUpa, sampAdana azakya ja hatuM. kAvya ane TIkAmAM zuddhIkaraNa, truTita aMzonI pUrti va. A pustakane sahAre ja thayuM hovAthI teornu atre kRtajJabhAve smaraNa karIo chIo. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 anusandhAna-58 kramanakhadazakodyaddIpradIptipratAnai-rdazavidhatanubhAjAmujjvalaM mokSamArgam / yugapadiva dizantaM pArzvamAnamya samyak, ___ katicidabudhabuddhyai vacmya[tha?][pra]znabhedAn // 1 // 'kIdRgvapustanubhRtAmatha 'zilpi-zikya-dehAnudAharati kAdhvaniratra kIdRg? / kAzcA''ru[ha]n samavasRtyavanau bhavAmbu-madhyaprapAtijanatoddhRtirajjurUpAH? // 2 // jinadantarucayaH / 1. jinat- hAni gacchat / jyA hAnau, zantu i, nA vikaraNe, grahijyAvayItyAdinA... [samprasAraNam], dIrdhetyAdinA dIrghatvam, pvAdItyAdi]nA isvatvam, tryAdItyAdinA AkAralopaH / 2. ruzca cazca yazca rucayAste'nte yasya kAdhvaneH / tato yathAkramaM 1 kAru - 2 kAca - 3 kAya iti bhavati / 3. arhaddazanadIptayaH // 2 // sazrIkaM yaH kurute sa kIdRgityAha jalacaravizeSaH / 2apsu bruDatkimicchati? 2kIdRkkAmI? ca kiM vAJchet? // 3 // samudrataraNam / 1. saha mayA- lakSmyA varttate iti samaH / taM karoti in, tataH kvip / udraH kazcijjIvavizeSaH / he udra!, sam / 2. taraNam- plavanam / 3. saha mudAharSeNa varttate yaH sa samud / 4. kAmI rate- mohane raNaM- yuddham // 3 // kIdRk puSpamalivrajo na bhajate? 'varSAsu keSAM gati rna syAdadhvani? 2kaM zritazca kurute kokaM sazokaM raviH? / "laGkezasya kila svasAramakarod rAmAnujaH kIdRzIM? "keSAM vA na [mano] mude mRgadRzaH zRGgAralIlAspRzaH? // 4 // aparAgamanasAm / 1. apagato rAga:- kiJjalko yasmAt tadaparAgam / 2. anasAM- zakaTAnAm / 3. aparasyAM dizi agaH- parvataH aparAgastam / 4. anasAM- nAsArahitAm / nAsAyA nas vizeSalakSaNataH / 5. apagato rAgo manasi- citte yeSAM te aparAgamanasasteSAm / dvirvyastasamastajAtiH // 4 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 prabhaviSNuviSNujiSNuni yuddhe karNasya kIdRgabhisandhiH? / 'nakulakulasaGkulabhuvi prAyaH syAt kIdRgahinivahaH? // 5 // vilasadanarataH / 1. azca viSNurnarazcA'rjunastau anarau / vilasatau ca tau anarau ca, tasyatikSayaM nayati iti [kvip] / dhAtutvAnna dIrghaH / 2. bilasadanarataH- chidragRhAsaktaH // 5 // 1brato brahmasmarau ke raNazirasi jitAH kena jetrA''ha 'vidvAnudyAnaM syAnna kIdRg? 2jaladhijalamaho kIdRzaM syAnna gamyam? / 4ko mAM vaktyA''ha kRSNaH? pakva sati paTu vacaH? syAdutaH kena vRddhi styAjyaM kIdRk taDAgaM? "natimati laghu[kA] kiM karotyutkaTaM kim? // 6 // vIrAjJAvinudatipApam / zRGkhalAjAtiH / 1. uzca izca vI - he vI! / vIrA:- subhaTAH / kena jetrA? rAjJA- bhuupen| 2. jAnAtIti jJaH - he jJa! / na vidyante'vayaH pakSiNo yatra tat avi udyAnaM na bhavati / 3. vigatA naubeTikA yatra tat vinu / 4. nautIti nut / he a!viSNo! yastvAM nauti sa vakti / 5. dati- dazane sati / dantasya datIti dat / paTuvacano bhavatItyarthaH / 6. tipA- tipratyayena, 'uto vRddhirityaadinaa| 7. apagatAH Apa:- pAnIyAni yatra tat pApam / 'vaSTI'tyAdinA alopaH / [8. vIrAjJA utkaTaM pApaM vinudati / ] // 6 // 'dRSTvA rAhumukhagrasyamAnaminduM kimAha taddayitA? / 2asumeti padaM kIdRk kAmaM lakSmI ca bodhayati? // 7 // avatamasam / 1. avata- rakSata masaM- candram / 2. na vidyante uzca azca tazca mazca sazcavatamaso yatra tat avatamasaM, tato he e!- kAma!, he i!- lakSmi! iti bhavati / / 7 / / 'kamabhisarati lakSmIH ? 'kiM sarAgairajayyaM?, sakalamalavimuktaM kIdRzaM jJAnamuktam? / "satataratavimardai nirdaye baddhabuddhiH, kimabhilaSati kAntA? 5kiM ca cakre hanUmAn? // 8 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 akSaraNam / caladvindujAtiH / 1. aM- viSNum / 2. akSaM- indriyam / 3. akSaraM- jJAnam / na kSaraticalatIti / 4. akSaraNaM- acalanam / 5. akSaiH- pAzaiH raNaM- saGkhyaM saGgrAmo vA // 8 // bhUrApRcchati kila cakravAkameSo'pi bhUmimaprAkSIt / pItAMzukaM kimakarot kutra? 'kva nu mAdRzAM vAsaH? // 9 // kokanade / 1. he ko!- pRthivi!, akanat- azobhata e- viSNau / 2. he koka!cakravAka!, nade- hRde / hari-rati-ramA yUyaM kAn kiM kurudhvamado'kSaraM, kimapi vadati? bheje gItazriyA'pi ca kIdRzA? / 3jinamatajuSAM kA syAdasmin kiyacciramaGginAM?, gatazubhadhiyAM kA syAt kutrA'bhiyogavidhAyinAm // 10 // yAnatAma sa samatAnayA vibhutA sadA dAsatA bhuvi / manthAnakajAtiH / 1. Izca izca azca yAstAn atAma- gacchAma he sa! / hariH IM- lakSmI, ratiH iM- kAmaM, lakSmIH aM- viSNuM yAtItyarthaH / 2. samaH tAno yasyAM sA samatAnA, tayA / yA na tA ma sa | 3. vibhutA nAyakatvam, sadA sarvakAlam / 4. dAsatA karmakaratvam, bhuvi pRthivyAm // 10 // prativAdidviradabhide guruNeha kimakriyanta ke kasya? / urazabdaH kalyANada-bala-hima-zRGgAn vadati kIdRg? // 11 // AdizyantaravavizikhAnuH / 1. AdiSTA, ravavizikhAH- zabdabANAH, nuH- puruSasya / 2. na vidyate uryatra sa anuH / Adau ziH antare- madhye vazca vizca zizca khazca yasya sa cA'sau anuzca sa tathA / tato yathAkramaM zivaraH zibiraM ziziraM zikharaM iti bhavati // 11 // sa Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 37 harati ka iha kIdRk kAminInAM manAMsi?, vyaraci sacivabhAvaH kena [dhU]madhvajasya? / 3kSayamupagamitA ruk kIdRzenA''tureNa?, prasarati ca vibAdhA kIdRzIhA'rzasAnAm? // 12 // nAyuvA vAyunA jAyupA pAyujA / 1. nA- puruSaH yuvA- taruNaH / 2. vAyunA- vAtena / 3. jAyu nA yuvA auSadhaM pibati, vic, jAyupA'nena / 4. pAyau- apAne jAtApAyujA // 12 // vAji-balIvarda-vinAza-suSThuniSThura-muradviSo yamiha / praznaM vidadhurvapuSastasminnevottaramavApuH // 13 / / heturaGgamokSAntasukharAjinayekaH / 1. mokSAntaM ca tatsukhaM ca mokSAntasukham, tasya rAjiH zreNistasyAM naye prApaNe, he aGga!- zarIra!, hetuH- kArakaM kaH? / turaGgamazcA'zvaM(zvaH), ukSA ca gauH, antazcA'vasAnam, sukharaM cA'tikaThinam, azca viSNuH, te tathA, tasya sambodhanam - he turaGgamokSAntasukharAH!, jina ekaH // 13 // kravyAdAM kena tuSTirjagadanabhimatA kA? 3ripuH kIdRgugraH?, 4kaM necchantIha lokAH? praNigadati girirvRzcikAnAM viSaM kva? / kutra krIDanti matsyAH ? pravadati murajit kApile bhogabhAk kaH?, kIdRk kA kIdRzena praNayabhRdapi cA''liGgyate na priyeNa? // 14 // asnaataastriimngglepsunaa| nA nAtA aSTadalakamalam / psu astrI 1. asnA- mAMsena / 2. atA- alakSmIH / 3. astraM- zastraM vidyate yasya sa astrI / 4. amaM- rogam / 5. he aga!- parvata!, ale- pucche / 6. apsupAnIyeSu / 7. he a!- viSNo!, 'nA-puruSaH / [8. asnAtA strI maGgalepsunA nA''liGgyate / ] // 14 // 1. AtmA iti Ti0 / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 anusandhAna-58 kIdRzyo nAva iSyante tarItuM vAri vAridheH? / 2azivadhvanirAkhyAti tiryagbhedaM ca kIdRzaH? // 15 // aparAjayaH / 1. na vidyante chidrANi yAsu tA aparAjayaH / 2. akArAt paro ac- svara ikAraH asau aparAc, tasyA'yaH- kSayo yatrA'zivadhvanau sa tathA / tato'zva iti bhavati // 15 // 'pInakucakumbhalubhyan kimAha bhaginIM smarAturaH kaulaH? / hara-nikara-patha-svaH-sRSTivAci nanargapadaM kIdRg? // 16 / / bhavamAsvasAdizastanam / 1. bhava- stAt, mA niSedhe, svasA- bhaginI, diza- prayaccha stanaM- kucam / 2. zastau- kSiptau nau yatra tat zastanam / bhazca vazca mA ca svazca sazca te Adau yasya tat bhavamAsvasAdi tacca tat zastanaM ca yathAkramaM bharga-varga-mArga-svargasarga iti // 16 // nAbhyAmbhojabhuvaH smarasya ca ruco vistArayeti zriyaH, patyuH pratyupadezanaM kathamathore patnISyate kIdRzI? / ityAkhyat kamalA, tathA kaliyuge kIdRk kurAjyasthitiH?, "kIdRzyA'hani caNDabhAskarakare nakSatrarAjyA'jani? // 17 // vibhAvitAnayA / gatAgatadvirgataH / 1. uzca izca vI, vyorbhA- dIptayaH vibhAstA vitAnaya- vistAraya, he a!viSNo! 2. yA- patnI natA vibhau- bhartari, he i!- he lakSmi! / 3. vibhAvitaHprakaTitaH anayo yasyAM sA / 4. vigato bhAyA vitAno- vistAro yasyAH sA tathA tayA // 17 // 'prabhumAzritya zrIdaM kimakurvan ke kayA samaM lakSmi!? / kaha kerisayA ke maraNamuvagayA luddhayaniruddhA? // 18 // 1. nAstikamatiH iti Ti0 / 2. nakArau iti Ti0 / 3. kiraNe iti Ti0 / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 smgNstaasaamyaa| 1. samagaMsata- gatavantaH asA- alakSmIkA mayA- lakSmyA / 2. samagaM ekakAlaM satrAsA mRgAH / / 18 / / / vasudevena muraripuyai(W)hiMsAhetutAM zriyAM pRSTaH / tehiM via akkharehiM se uttaraM siddhaM // 19 // tAyakamanayaMtarayam / tA- lakSmyaH , he a!- kRSNa!, kaM puruSamanayanta- nItavatyaH rayaM-kSayaM iti praznaH / idamuttaram- he tAta!, kramanayayorantaH kramanayAntaH, tatra rataM pumAMsam // 19 // kiM prAhuH paramArthataH kamRSayaH? kiM durgamaM vAridhevidyA 2kaM na bhajanti? rAgimithunaM kIdRk kimar3e smRtam? / rakSAMsi spRhayanti kiM? tanumatAM kIdRk sukhArthAdikaM?, kIdRk karSakalokaharSajanakaM na vyoma varSAsvapi // 20 // vigatajaladapaTalam / viparItamaSTadalakamalam / 1. vilaM- vivaram galaM- kaNTham / 2. talaM- (da paryantam / 3. jalaM- jaDaM- mUrkham / 4. lalaM-IpsitamsavilAsamityarthaH / 5. dalaM- khaNDam / 6. palaM- mAMsam / (la) 7. TalaM- caJcalam / [8. vigatajaladapaTalaM- apagatameghavRndam] // 20 // 1abhisArikA''ha kiJcittaruNAH kiM kurvate'tra kaM kasyAH? / samayante / ratisaGgare mRgadRzaH kiM kimakArSIt kathaM kAmI? // 21 // adharadalam / 1. samayante- samAgacchanti samayaM- saGketam te- tava / 2. adharadalaMoSThapuTaM adharat- dhRtavAn, alaM- atyartham // 21 // kAmAH prAhurumApate! tava ruSaH prAgatra kIdRk satI, kA keSAM kimakAri vAritanude ratyAH svacetomude? / pazcAdudbhava-jAnusambhavi-narAn daityA-'ntyadaMSTrA-gajAn, mandaM ca kramazo mujadhvaniragAt kIdRk kva kasmin sati? // 22 // pa laM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 anusandhAna-58 ajAmadahatabhApUrvomene / 1. he ajAH!- kAmAH!, mene- manitA, kA? pU:- zarIraM, kIdRk? madahatabhA, mayA ahatA bhAH- prabhA yasyAH , keSAM? vo- yuSmAkam / 2. ajAmadahatabhAH pUrve yasya mujadhvaneH sa, tathA makArasya nakAre sati // 22 // jalasya jArajAtasya haritAlasya ca prabhuH / muniya~ praznamAcaSTe tatraiva prApaduttaram // 23 // kAkulAlenamRdyate / kaM ca akulazca Alazca te tathA teSAM inaH- svAmI sa tathA, tasya sambodhanam- he kAkulAlena! / etad yatevizeSaNam / mRd- mRttikA // 23 // 'brUte pumAMstanvi tavA'dharaM kaH kSaNoti? ko vA manujavrajacchit? / priye svasAnnidhyamanabhyupete kimuttaraM yacchati pRcchataH zrIH? // 24 // nAradaH / trigataH / 1. he naH!- puruSa!, rado- dazanaH / 'ro re lopa'mityAdinA dIrghaH / 2. narANAM samUho nAram, taM dyati- khaNDayati yaH sa tathA / 3. na AratnAgataH / R mR gatAvityasya zastanIprathamapuruSaikavacane vikaraNalope avarNasyA''kAra iti vRddhau ca rUpam / a:- viSNuH // 24 // kimiSTaM cakrANAM? 2vadati balamarkaH kimatanot?, 3jinaiH ko dadhvaMse? "virahiSu sadA kaH prasarati? / 5bharaM dhaureyANAM nirupahatamUrtirvahati kaH?, surendrANAM kIdRk bhavati jinakalyANakamahaH? // 25 // asamamodAvahaH / maJjarIsanAthajAtiH / 1. ahardinam / 2. he saha:!- bala! / sahaszabdo balavAcakaH / mahastejaH / 3. mohaH / 4. dAho- virahasambhavaM dahanam / 5. vaho- galapradezaH / 6. asamaM- asadRzaM modaM- pramodamAvahati // 25 // 'prAha dvijo gajapaterupanIyate kA? 2pAtrI prabhuzca jinapaGktiravAci kIdRk / kIdRgvidheha vanitA nRpateradRzyA? prasthAsnuviSNutanuraikSata kIdRzI ca? // 26 / / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 vipravidhAvinAvinAvipradhAnAgrA / padmajAtiH / 1. he vipra!- dvija!, vidhA- hastipiNDaH / 2. avatIti U- rakSakaH, inA- svAminI, vinA / grA 2 vi 5dhA 2 3. vigrA- vigatanAsikA / 4. viH- pakSI pradhAnam nA 2 agre yasyAH sA tathA / vadati vihagahantA kaH priyo nirdhanAnAM?, 2bhaNati nabhasi bhUtaH kIdRzaH syAd visargaH? / zvadati javinazabdaH kIdRzaH satkavIndrAH, kathayata janazUnyaM kajjalaM bhartsanaM ca? // 26 / / vyantarAdivyastaH / 1. he vyanta!- pakSihantaH!, rA- dravyam / 2. divi bhavo divyaH / digAdidvAreNa yapratyayaH / he divya!, staH- sakAraM tasyatIti kvip / 3. vizca aMzca tarazca ete Adau yasya sa tathA virastaH- kSipto yatra sa, sa cAsau vyastazca sa tathA [tathA ca yathAkramaM vijana-aJjana-tarjana iti bhavati / ] // 26 / / 'vItasmaraH pRcchati kutra cApalaM svabhAvajaM? 'kaH surate zriyaH priyaH? / ___ 2sadonmudo vindhyavasundharAsu krIDanti kAH komalakandalAsu? // 28 // anekapAvalayaH / 1. na vidyate i:- kAmo yasyA'sau anistasya sambodhanaM - he ane!niSkAma!, kapau- vAnare / 2. asya- viSNorlaya- AzleSaH / 3. anekapA hastinasteSAmAvalayastAstathA // 28 // 'mUSikAnikaraH kIdRk khaladhAnAdidhAmasu? / 2bhIrusambhramakArI ca kIdRgambhonidhirbhavet? / / 29 / / bilasadmakaraH / 1. bilAnyeva sadmAni- gRhANi bilasadmAni, tAni karoti / 2. vilasanto makarA yatra sa tathA / / 29 // kiM lohAkarakAriNAmabhimataM? 'sotkarSatarSAkulAH, kiM vAJchanti? 2haranti ke ca hRdayaM dAridyamudrAbhRtAm? / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 4sparddhAvadbhirathA''haveSu subhaTaiH ko'nyonyamanviSyate?, 'jainAjJAratadAntazAntamanasaH syuH kIdRzAH sAdhavaH? // 30 // aparAjayaH / maJjarIsanAthajAtiH / 1. ayo- loham / 2. payaH- pAnIyam / 3. rAyo- drvyaanni| 4. jayaH / 5. na vidyate pareSu Aji:- saGgrAmo yeSAM te'parAjayaH // 30 // pApaM pRcchati viratau ko dhAtuH? 'kIdRzaH kRtakapakSI? / utkaNThayanti ke vA vilasanto virahiNIhRdayam? // 31 // malayamarutaH / 1. he mala!- pApa!, yam / 2. na vidyate rutaM- zabditaM yasya sa tthaa| 3. malayasyaparvatasya maruto- vAyavo malayamarutaH- dakSiNA'nilAH // 31 // 'kenodvahanti dayitaM virahe taruNyaH? 'prANaiH zriyA ca sahitaH paripRcchatIdam / tArkSyasya kA natipadaM? sukhamatra kIdRk?, ___ kiM kurvatA'nyavanitAM kimakAri kAntA? // 32 // manasA sAnama vinatA tAnavi namatA asAbi / manthAnAntarajAtiH / 1. manasA- hRdayena / 2. AnAH- prANAH mAlakSmIH tAbhiH saha varttate iti sAnamastasya sambodhanaM- he sAnama!, vinatA strI / 3. tano vastAnavaM, imatAccaityAdinA vi 3 na 5 tA 3 aJ, tAnavaM vidyate yasya tttaanvi| 4. namatA- praNAma sA 3 vidadhatA asAvi- preritA / SU preraNe iti // 32 // ___ bhavati caturvargasya prasAdhane ka iha paTutaraH prakaTa:? / pRcchatyaGgAvayavaH kaH pUjyatamastrijagato'pi? // 33 / / nAbheyaH / varddhamAnAkSarajAtiH / 1. nA- pumAn / 2. he nAbhe!- aGgAvayava!, nAbheyaH- AdyajinaH // 33 // vaidikavidhi... ma3 1. asya kAvyasya mudritapustake (puNyasAgarakRtaTIkAsahita, saM.- ma. vinayasAgara) 'vaidikavidhivizasta....' iti zlokaH 34 kramAGke dRzyate / sa evA'tra likhitumiSTaH syAditi sambhAvyate / 'auSadhaM prAha' iti zlokastatra 35 kramAGke / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 auSadhaM prAha rogANAM mayA kaH pravidhIyate? / jAmAtaraM samAkhyAti kIdRzo vaTharadhvaniH? // 34 // agadazamaH / 1. he agada!- auSadha!, zama- upazamaH / 2. na vidyate gakArAddazamo ThakAro yatra sa agadazamastato vara iti bhavati // 34 // 1agre gamyeta kena? 2praviralamasRNaM kaM prazaMsanti santaH?, pANibUMte jaTI kaM praNamati? "vidhavA strI na kIdRk prazasyA? / 'vakti stenaH kva vego? raNabhuvi kurutaH kiM mithaH zatrupakSA vudvegAvegajAtAratiratha vadati strI sakhIM kiM suSupsuH? // 35 // halAsaMstaraMsArayetaH / aSTadalakamalam / 1. halA- vyaJjanena / 2. hasaM- ISaddhasitam / 3. he hasta!- kara!, haraM- zambhum / 4. hasatIti hasA / taH (lA) saM| 5. he hara!- caura!, haye'zve / 6. hataH, 'han hiMsAgatyoH ' ye ha vartamAnA tasi rUpam / [7. halA- he sakhi! saMstaraM- ra zayanIyaM sAraya- praguNIkuru ita:- atra / ] // 35 // 'vyathitaM kimAha sadayaH kSitakaM kSutkSAmakukSimudvIkSya? / dAruNadhanvani samare kIdRk kAtaranarazreNiH? // 36 / / hAvarAkanirazana / gatAgataH / 1. hA khede, varAka!- tapasvin! nirazana!- gatabhojana! / 2. na- no zaranikaraM bANasaGghAtaM Avahati yA sA tathA // 36 // 'candraH prAha viyogavAnakaravaM kiM rohiNI pratyahaM?, zambho! kena javAdadAhi saruSA kasyA'GgayaSTiH kila? / zIghraM kaiH pathi gamyate'tha kamalA brUte muhurvallabha!, dhyAnAvezavazAdalAbhi purataH kairvezvarUpyaM mama? // 37 // mayaiH / catuHsamastam / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 anusandhAna- 58 1. he mas!- candra! aistvam / iN gatau, hyastanI si, vikaraNalope avarNasyA''kAra iti vRddhau rUpam / 2. mayA eH- kAmasya / 3. myaiHussttraiH| 4. he me!- lakSmi !, eairviSNubhiH // 37 // gururahamiha sarvasyA'grajanmeti bhaTTa, samadamaimadayiSyan kopi kupyan kimAha? / `tvamaladayapadaM vA AzrayA -'bhAva - mUrcchAkaTaka-nagavizeSAn kIdRgAmantrayeta? // 38 // AvipravamAdyatvamadam / 1. AH khede, he vipra ! - dvija!, vama- muJca AdyatvamadaM- prathamatvA'haGkAram / 2. Azca vizca prazca vazca mazca Adau yasya sa cA'sau ( tacca tat), na vidyante tvazca mazca dazca yatra sa ca tam ( tacca tad ) // 38 // 'kIdRg mayA saha raNe daityacamUrabhavaditi hariH prAha ? | loko vadati kimarthaM kA viditA dazamukhAdInAm ? // 39 // kSINArihayavAhanAja / gatAgataH / 1. kSINAni arINAM hayavAhanAni yasyAM sA tathA, he aja! - hare ! / 2. he jana!- loka!, AhavAya - saGgrAmAya hariNAkSI - sItA // 39 // 'dRSTvA'grataH kimapyavasAdavantaM, svAmI pura:sthitanaraM kimabhASataikam? / 2kazcid bravItyadhijigISunRpA akArSIt, kiM kIdRzo vadata rAjagaNo'tra keSAm ? // 40 // ayaMsIdatirekonaH / 1. re naH ! - puruSa ! ayaM sIdati ka: ? / 2. ayaMsIt- uparamitaH, atireko'dhiko no'smAkam // 40 // 1. agacchaH iti Ti0 / 2. a: viSNuH, tadbhaktaiH ai: vaiSNavaiH 3. madaM nivArayan iti Ti0 / - iti syAt saM. / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 'sIrI pANiM kva dhatte? 'kraturatha mudagAt syAt kayA dehinAM bhI3bUMte'zvaH kvA'riviSNuLadhita? "savidhagaM hantukAmaH kimAha? / 5zambhuM ghnantaM gajaM drAk sadayaRSiragAt kiM nu kAkvA? tathA'smin hAraM kiM nA'pi dhatse virahiNi! nabhasItyUciSIM sA vadet kim? // 41 // halevarSatyAyastembhodehArastItaH / dvAdazadalaM padmam / 1. hale- lAGgale / 2. he hava!- krato!, he harSa!- mud!, hatyA- brAhmaNaghAtena / 3. he haya!- azva!, ta (la) va haste- kare / 4. haMbho! AmantraNe, hade- purISotsarga stI karomi / 'hada purISotsarge' iti dhAtoH / 5. hahA, ayaM ra ha 12 ca dayAprakAzakaH, hara!- zaGkara!, hastI- gajo, hato- hA) vinAzitaH, 6. hale!- sakhi, varSati- vRSTiM kurvati bho / Ayaste- vistIrNe ambhode- meghe hArastIta:- ArdrabhAvaM gataH // 41 // madhuripuNA nihate sati danujavizeSe tadanugatAH kimaguH? / 2abhidadhate ca vidagdhAH satkavayaH kIdRzIrvAcaH? // 42 // amRtamadhurAH / 1. amRta- prANatyAgaM kRtavAn madhurdAnavaH [AH khede] 2. amRtavanmadhurAH // 42 // 'brUte pumAn murajitA ratikelikope, saprazrayaM praNamatA kimakAri kA kAm? / 'duHkhI sukhAya patimIpsati kIdRzaM vA?, kAmI kamicchati sadA rataye prayogam? // 43 / / naranArIpriyaGkaram / 1. he naH!- puruSa!, anAri- nItA, nR naye iti dhAtuH, kA? IzrIH, kAM? priyam- praNayaM prINatIti prIH, sampadAditvAt kvip / 2. kaM- sukhaM rAtIti karastaM pumAMsam / 3. narazca nArI ca tayoH priyaM- prItiM karoti yaH sa tathA, tam // 43 / / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 anusandhAna-58 yUyaM kiM kuruta janAH svapUjyamiti zilpizizu - khagau brUtaH / 'smaravimukhacittajainaH kathamAzAste janavizeSam ? // 44 // saMnamAmakArukumAravI / gatAgataH / 1. kArukumArazca vizca kArukumAravI, tayoH sambodhanam, sannamAmapraNamAma / 2. he vIra! mA kuru tvaM kAmamAnasam // 44 // subhaTo'haM vacmi raNe ripugalanAlAni kena kimakArSam? / ceTIpriyo bruve'haM kimakaravaM kAH svaguNapAzaiH ? // 45 // asinAdAsIH / 1. asinA - khaDgeNa (na) adAsIrjUnavAn / 2. asinAH baddhavAn, kAH? dAsIH / SiJ bandhane, hyastanI si // 45 // 'bhUSA kasmin sati syAt kucabhuvi ? madirA vakti kutreSTikAH syuH ?, 3kasmin yodhe jayazrIryudhi sarati ? ' ratiH prAjane kutra nokSNaH ? / "kAmadveSI tatoDurvadati dadhi bhavet kutra? kiM vA viyoge, dIrghAkSyAH ko'pi pInastanaghanaghaTitaprItiranyaM bravIti ? // 46 // hAsustanIsAyatAkSIre / vyastaM kamalamaSTadalam / 1. hAre / 2. he sure! - madire!, stare / 3. nitarAm Irayati- kSepayati yaH sa nIrastasmin / 4. saha ArayA varttate iti sArastasmin / 5. e:- kAmasya ari:- zambhuryaristasya sambodhanaM he yare!, he tAre! - nakSatra!, kSIre / 6. hA khede, sustanI - zobhanakucA, sA AyatAkSI - dIrghanetrA [re iti sambodhane] // 46 // kSI tA ya kiM kuryAH kIdRkSau rAgadveSau samAdhinA tvamRSe ! ? / kIdRkSaH kakSe syAt kila bhISmagrISmadavadahanaH ? // 47 // hA b sA sa sta nI tRNahAnikArI / 1. kasya- sukhasyA'rI tRNahAni / tRha hisi hiMsAyAm, paJcamI Ani rUpam / [2. tRNAnAM hAnikArI ] // 47 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 47 zubhagorasabhUmIrabhi kimAha tajjJaH smarendirApRSTaH? / 'virA(ra)hodvignaH kAmI nindan dayitAM kimabhidhatta111? // 48 // kSIrAdimanohArImAsu / gatAgataH / 1. kSIrAdi manAMsi haratItyevaMzIlaM manohAri, izca mA ca imaM tatsambodhanaM - he ima!, Asu bhUmiSu / 2. sumArI, hA khede, no'smAkaM madirAkSI // 48 // iha ke mRSAprasaktA naranikarA iti kRte sati prazne / yat samavarNaM tUrNaM taduttaraM tvaM vada vibhAvya // 49 // kelIkaratAmanujanivahAH / ke alIkaratA manujanivahAH- puruSasaGghAH? / kelIkarasya bhAvaH kelIkaratA tAM anu Azritya jani- utpattiM vahanti ye te janivahAH // 49 // 'babhruH prabhUtaturagAn svajanAstaveti, rAjJoditaH kRpaNako'palapan kimAha? / 2pItvAcchalena dazanacchadamugramAnAM, bhartI kimAha dayitAM kimapi bruvANAm? // 50 // adharaMtavAhamapibaMdhavoname / 1. no'dharanta- na bhRtavantaH, vAhamapi- azvamapi, bandhavo me- mama / 2. tavA'dharamoSThamahamapibam / dhavo- bhartA na me, sAhaGkAram // 50 // 1zrIrAkhyadahaM priyamabhi kimakaravaM? 'kA ca kasya janayitrI? / adivArI zabdo vA kaistyaktaH prAha gRhadezam? // 51 // yaiH / triH samastaH / 1. he i!- lakSmi!, ai:- agacchastvam / 2. yA- lakSmIH , e:kaamsy| 3. izca Izca azca yAstaiH [dvAra iti bhavati / ] // 51 // 'kIdRk saraH prasaradambhasi bhAti kAle?, 2bhuktyarthateha vihitA katamasya dhAtoH? / utkaNThayed virahiNaM ka iha prasarpan?, "brUte ziphAdhvaniratha zriyamatra kIdRk? // 52 // 1. lakSIkRtya iti Ti0 / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 vizadapaJcamaH / vyasta-dviHsamastaH / 1. vizatyaH- pravizatyaH Apo yatra tat tthaa| 2. camo adane ityasya / 3. vizadapaJcamaH- nirmalapaJcamarAgaH / 4. vigatazakAroccamaM (vigataH zakAro dakArAcca) paJcamaH phakAro yatra sa tathA, 'yA' iti bhavati // 52 / / vadati murajit kutrAtA priyA varuNasya kA?, 2sa ca bhaNati yaH kruddho naiva dviSaH parirakSati / dazamukhacamU[:] kAkusthena vyadhIyata kIdRzI? 3ravaravakavarNAlI kIdRg bravIti gatAratim? // 53 / / aparAvaNA / varddhamAnAkSarajAtiH / 1. he a!- viSNo!, tathA he apaH!- kutsitaM pAtIti apaH, kutsitArthe naJ, aparA- pazcimA / 2. na parAn avatIti aparAvastasya sambodhanaM- he aparAva!, na vidyate rAvaNo yasyAM sA tathA / 3. akArAt parA'parA, vakArayorNI yatra sA vaNA, tato [a] raNaraNaka iti bhavet // 53 / / niHprasvaH (niHsva:) prAha lasadvivekakulajaiH samyag vidhIyeta ko?, mugdhe! snigdhadRzaM priye! kimakaroH? 3kiM vA tadoSThaM vyadhAH? / 4lokaiH ko'tra nigadyate [balivadhUvaidhavyadIkSAguruH?,, "kIdRg bhUmizubhAsazabda iha bho! vizrambhavAcI bhavet? // 54 // ] [atanavamadazamaH / dviLastasamastajAtiH / ] [1. na vidyate] tA- lakSmIryasyA'sAvatastasya saM0 he ata!, navazcAsau madazca sa tathA, [tasya] zamaH / 2. atanavaM- vistAritavatI / 3. adazamadharacumbanamakaravam / 4. a:- viSNuH / 5. na vidyate takArAnnavamadazamau yatra sa tathA, tatazca 'vizvAsa' iti bhavati // 54 // zazinA pramadaparavazaH pRcchati kaH svargavAsamadhivasati? / cyutasatpathAH kimAhulaukikasanto viSAdaparAH? // 55 / / mayAnaMdavazanAkI / gatAgataH / 1. masA- candramasA AnandaH sa tathA tena vazaH paravazastasya sambodhanam, nAkI / [2. kinAzavadanaM yAma vayam / ] 'uSTraH pRcchati kiM cakAra madRte kasmin zamIvRkSakaH?, kIdRk sannadhikaM svabhakSyavirahe duHkhI kilA'haM bruve? / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 zyUnaH prAha sarojacArunayanA sambhogabhogakrameSvArabdhe'dharacumbane mama mukhaM yUyaM kurudhve kimu ? // 56 // hemayAnanaMdavanecalolamaka / gatAgataH / 1. he maya!- uSTra!, Anananda- samRddhiM gatavAn vane / calazcaJcala:, alamatyartham, he'ka!- duHkhasahita! [3. he kamalalocane! tava vadanaM nayAmahe / ] // 56 // - - 'cakrI cakraM kva dhatte ? kva sajati kulaTA ? prItirotoH kva? 'kasmai, kUpa: khanyeta? "rAjJAM kva ca nayanipuNairnetrakRtyaM niruktam? / 6kandarpApatyamUce raNazirasi ruSA tAmravarNaH kva karNa zcakSuzcikSepa ? viSNurvadati vasupuraHstena ! kiM tvaM karoSi ? // 57 // 'yujyante kutra muktA: ? kva ca girisutayA'saJji? "kasmin mahAnto, yatnaM kurvanti ? 11cauryaM nigadati viditA kvaikadiktigmadhArA? / 12kasmin dRSTe raTanti kva ca sati karabhA: ? 13pakSmalAkSyAH kiloktaH, kazcit kiM vA bravIti smarazaranikarAkIrNakAyaH sadezyAn? // 58 // kajAkSIvAcAsmAnahahasahasAcukSubhadare / SoDazadalaM kamalaM vipriitNyuglm| 1. kare - haste / 2. jAre - parastrIgantari / 3. kSIre- dugdhe / 4. vArepAnIyAya / vAr ityayaM pAnIyavAcakaH / 5. cAre- care, rAjJAM caranetramadvitIyamityarthaH / 6. smarasyA'patyaM smAristasya sambodhanaM he smAre !, nare'rjune / 7. he hare! - viSNo!, harehRg haraNe, vartamAnA e rUpam, corayAmi / 8. sre| 9. hare- zaGkare / 10. sAre - pradhAne / 11. he cure! - caurya!, kSure / 12. bhare - upeye dravye, dare- bhaye sati / 13. kajAkSI strI vAcA - vacanenA'smAn karmatApannAn ahaha sahasA ityarthe'(tyavyaye, acukSubhat- kSobhitavatI / kSubha saMvalane, puSpAdidvAreNa aN // 57-58 // kSa cu sA da bha ha sa jA ka re 16 ha kSI na 49 ha vA cA smA Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 seo jalanidhimadhye girimabhivIkSya kSitiriti va(vi)dan kimAha vivAde? / 'snigdhasmitamadhuraM pazyantI harati manAMsi munInAmapi kA? // 59 / / nAcaloGgarasA / gatAgataH / 1. na acala:- parvato'Gga!, rasA- pRthvI / 2. sAraGgalocanA / sAraMgA hariNAH, tadvallocanA yasyAH sA tathA // 59 // 1dharmeNa kiM kuruta kAH kva nu - yamAryAH?, kIdRzyahiMsanaphalena tanuH sadA syAt? / 3puMsAM kalau pratikalaM kila kena hAniH?, "kIdRg vyadhAyi yudhi kA'rjunacApanAdiH? // 60 // manthAnajAtiH / yAmatAgavivigatAmayA sAratAdinAnAditArasA / 1. yAma- gacchAma tA:- lakSmIH karmatApannAH gavidevaloke / 2. vigatAmayA- gatarogA [3. sAratAdinA / 4. nAditA rasA / ] // 6 // | yA ma | tA | ga vi kIdRzaH syAdavizvAsyaH snigdhabandhurapIha san? / na sthAtavyaM ca zabdo'yaM pradoSaM prAha kIdRzaH? // 61 / / vitathavacanaH / 1. vitathaM- alIkaM vacanaM yasyA'sau vitathavacanaH / 2. vigatAstathavacanA yasya saH / tathA ca sAyamiti bhavati // 61 // 'nRNAM kA kIdRgiSTA? 2vada sarasi babhuH ke? 2smarakrIDitoSTrAH, sAdhuH zrIzazca sarve pRthagabhidadhato bodhanIyAH krameNa / "kurve'haM brahmaNe kiM vadati munivizeSo'tha pakIdRk samagraH, syAt? kiM vA paGkajAkSImukhavimukhamanA bhuktabhogo'bhidadhyAt? // 62 / / sArAmAramayatemanonaH (tenamanonaH) / zRGkhalAjAtiH / 1. sA- lakSmIH sArA / 2. rAmAH- sArasAH / 3. mAra!- kAma!, rama!krIDita!, maya!- uSTra!, yate!, tAyA- lakSmyA inaH, tasya saM0- he tena! 4. namato (nama mano!-) RSe! 5. na UnaH- nonaH / [6. sA rAmA- strI na: Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 51 asmAkaM mano na ramayate- mohayati / ] // 62 / / svajanaH pRcchati jainairaghasya kaH kutra kIdRze kathitaH? / kathayata vaiyAkaraNAM(NAH) sUtraM kAtyAyanIyaM kim? // 63 // bandho'dhikaraNe / 1. he bandho!- svajana! bandhaH, kutra? adhikaraNe- pApavyApAre, kiMviziSTe? adhiko raNo yatra tat tathA tasmin / [2. bandho'dhikaraNe (kAtantravyA0 4-6-25)] // 63 // 'bravItyavidvAn gururAgataH kau sAvitryaM me(tryume) kiM kurataH sadaiva / AzaizavAt kIdRgurabhrapotaH puSTiM ca tuSTiM ca kilA''pnuvIta? // 64 // avidUsarataH / 1. vettIti vitan (d, na) vidavit, tasya saM0- he'vit!, urbrahmA u: zaGkaraH, uzca uzca U karmatApannau saratau- gacchataH / 2. avi(ve)gaDarikAyA dUsaM-dugdhaM, tatra rataH sa tathA // 64 // "tanvi! tvaM netratUNoddhRtamadanazarAkAracaJcatkaTA:lakSyIkRtya smarArtAn sapadi kimakaroH subhra! tIkSNairabhIkSNaiH? / kiM kurvAte bhavAbdhi sumunivitaraNA(?)zrIjinAjJAsu saktau?', 3 zraddhAluH prAptamantrAdhucitavidhiparaH prAyasaH(zaH) kIdRzaH syAt? // 65 // avidhyaMtarataH / 1. avidhyamiti vyadha tADane ityasya daivAdikasya hyastanyami rUpam / 2. tarataH- pAraM gacchataH / 3. avidheranto vinAzastatra rataH sa tathA // 65 / / kIdRg dRSTamadRSTaH syAdityakSakIlikA brUte / 2bhaNai piyA te piyayama! kIe kahiM abhiramai diTThI // 66 / / muddhetuhrmnne| 1. mudo- harSasya hetavaste tathA tAnaraharani (tAn harati) tathA, he'Ne! zakaTakIlike! / 2. he mugdhe! tuha- tava ramaNe- suratavyApAre // 66 // 2 1. 'sumunivitaraNAdAyakastAvakau drAk' iti pAThaH samasti ma.vinayasAgarasampAditapustake - sN.| 2. mudritapustake itaH paraM 'kIdRgjaladharasamaya...' iti zloko'dhikaH / - saM. / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 anusandhAna- 58 'ma(pa)dmastomo vadati kapisainyena bhoH kIdRzA prAk, sindhau seturvyaraci? rucirA kA satAM vRttajAti: ? / 3ko vA dikSu prasarati sadA kaNThakANDAt purAre:?, *kiM kuryAH kaM haramiti (raha iti) sakhIM pRcchatIM strI kimAha ? // 67 // nAlinanalinA mAlinInIlimA / mAnAniinamAli / manthAnAntarajAtiH / 1. nalinAnAM padmAnAM samUho nAlinaM tasya sambo0 he nAlina!, nalo vidyate yatra tannali, tena nalinA sainyena / 2. mAlinIcchandaH / [3. nIlimA / ] 4. mAnAni - pUjayAmi inaMsvAminaM, he Ali ! - sakhi ! // 67 // nA mA li nI na 'pathi viSame mahati bhare dhuryA: kiM sma kurutha kAM kasya? | 'atyAmlatAmupagataM kiM vA ke nA'bhikAGkSati ? // 68 // dadhimadhuramanasaH / dadhima- bhRtavantaH, parokSA parasmaipadottamapuruSabahuvacanaM syAMstrAdiniya - mAdidam, dhuramanasa:- zakaTasya / 2. dadhi karmabhUtaM, ke karttAraH ? madhuramano yeSAM te tathA / 'bhAnoH keSyeta padmairuDu' vadati padaM paprathe kiM sahArthe?, 3kAmo vakti vyavAyo'pi ca padanipuNaiH paJcamI kena vAcyA? / * saprANaH prAha puMsi kva sajati janatA ? 'bhASate'pyArdrabhAvaH, kurve'haM kledanaM kiM ? kva ca na khalu mukhaM rAjati (te) vyaGgitAyAm ?, satyAsaktaM ca serSyAH kimatha muraripuM rukmiNIsakhya Akhyan ? // 69 // bhAmAratasAnatemanasi / zRGkhalAjAtiH / 1. bhA- prabhA / 2. he bha! - nakSatra!, amA, etat sahArthe padam / 3. mAra! - kAma!, tara (rata) ! - vyavAya!, tasA pratyayena / 4. sahA''nena - prANena varttate sAnastasya sambodhanam - he sAna!, nate / 5. he tema! - ArdrabhAva!, manaabhyasa, manAbhyAsa (mnA'bhyAse) ityasya bhauvAdikasya paJcamyAM rUpam / 6. nasi- nAsikAyAm / 7. he bhAmArata ! - satyAsakta! viSNo! sA - rukmiNI na te manasi // 69 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 'taruNeSu kIdRzaM syAt kurvat kIdRk kimakSi taralAkSyAH? / 'sA jogha(vva)NabhayaMtI bhaNaha karaM kerisaM kuNai ? // 70 // uvaladdhavalayaM / 53 1. kiM kurvad ? valat kIdRk syAd ? avatIti U - rakSakaM, 'svaro husva' iti hrasvatvam, napuMsakatvAdakSizabdasya, kIdRk sat ? dhavalayaM - dhave layo yasya tat / 2. upalabdhaM valayaM yasya sa tathA tam // 70 // 'satyakSamArttihara Aha jayadrathAjau pArtha! tvadIyarathavAjiSu kA kimAdhAt ? / appovamAi kira macchariNo muNaMti kiM rUta (pa? ) micchasuyaNaM bhaNa kerisaM ti // 71 // sacchamatuccharasaricchaM / 1. sat - satyaM, zama:- kSamA, tudatIti tut kvip - arttiH, sacca zamazca tucca sacchamatutaH tAn vyatiharati sa tathA tasya sambodhanam he sacchamatucc!, zarAsteSAM sarinnadI dhoraNiriti yAvat, sA zaM- sukhaM, AdhAditi sambandhaH / 2. svaccharUpaM svacchasvabhAvaM santaM prANinamatucchaH prabhUto matsaro yasya sa tathA tena sadRzam // 71 // 'kIdRkSaH kathayata dauSikApaNaH syAt ? nrA kena vyaraci ca paTTasUtrarAgaH? / kSudrArirvadati kimutkaTaM jigISo: ? * kiM jaghre zakaripuNeti vakti raGkaH // 72 // zATakIkITazA kaNTakakaTakam zAkaMkIkaTa / manthAnakajAtiH / kaM zA Ta kI 1. zATakA vidyante yatra zATakI / 2. kITAn zyati kITaz tena kITazA / 3. he kaNTaka! - kSudrAre!, kaTakaM - sainyam / 4. zAkAnAM rAjJAM samUhaH zAkam, he kIkaTa !- raGkaH // 72 // 'brahmAstragarvitamariM [ra]NasImni zatru-kha [ DGgA ] kSamaM haravitIrNavaraH kimAha? / kAmI priyAM bhaNati kiM tvaritaM ratArthI? ka vastraM parAsyasaha! sAdayitebhabAdhaH // 73 // 1. oH brahmaNo'straM vastraM; parasyA'si: khaDgaM(Dga:), taM na sahate parAsyasahastasya sambodhanam - he parAsyasaha !, tatprati sAdayitA - khaNDanazIlaH, ibhabAdho, hara ibhaM bAdhate iti / 2. vastraM - vasanaM parAsya- parityajya, sahasA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 itya[tya]rthaM, dayite!- bhArye! bhava adhaH // 73 // pratyAhAravizeSA vadanti nandI nigadyate kIdRg ? / ApRcche gaNako'haM kimakArSaM grahagaNAn vadata ? ajagaNaH / triH samastaH / // 74 || 1. acca ak ca aNu (N ca) ajagaNastasya sambodhanam - he ajagaNa!, ajasya - harasya gaNaH prathamaH (pramathaH) ajagaNaH / 2. gaNitavAn, gaNa saGkhyAne, adyatanI siv, Ni 'Izca gaNa' ityadbhAve rUpam // 74 // ' kIdRkSe kutra kAntA ratimanubhavati ? brUta valliM? kva me mut, prAharSiH ? ko'tra kasyAH smarati gatadhanaH zrItayA pRcchyate'daH / "kva syAt prItistRtIyaM vadati yugamiha kvodyamI kAmazatruH ?, "kAmI rajyet priyAyAH kva ca ? ' nayavinayI kutra putraH pratuSyet ? // 75 // 9spRhayati janaH kasmai nA'smin mukhe vada kIdRze, na sarati sudhIH ? 19 syAt kIdRkSe kva vA vapuvyatham ? / 12sudRzamabhitaH vazyAM pazyan kimAha sakhIryuvA ?, taralanayanA mAmatreyaM smitAsyAmitIkSate // 76 // SoDazadalakamalaM viparItaM yugalam / 1. tate - vistIrNe rate - krIDane / 2. he late!- vIrud! / 3. nate - prANane, he yate!sAdho ! / 4. nA - puruSaste - tava, mAyAlakSmyA bhAvo mAtA, he mAte ! / 5. mateabhimate / 6. trete!- tRtIyayuga!, e:kAmasyA'nte- vinAze yante / 7. smiteISaddhasite / 8. tAte - pitari / 9. So'ntakarmaNi, syatIti syat, tasmai syate / 10. mite - stoke / 11. tIte'tIte kSatevraNAdau / 12. taralanayanA - caJcalanetrA mAM karmatApannamatra pradeze, iyaM smitAsyaM yathA bhavatItIkSate - avalokayati // 75-76 // mi sya tA anusandhAna- 58 kSa tI smi yaM Cai la te 16 ) ya mA na ma nA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 'rAjan! kaH samarabhare kimakArayadAzu kiM ripubhaTAnAm? / `kucchiyavilAsa pabhaNai kerisaM pisuNahiyayaM? // 77 // ahamalIlavaMkaM / 1. ahaM karttA alIlavam - lUnavAn kaM- mastakam / 2. adhamA lIlA yasya sa tathA he adhamalIla!, va N- kuTilam // 77 // 'ayi sumukhi ! sunetre! subhru ! suzroNi! mugdhe!, varatanu! kalakaNThi! svoSTha! pInastani! tvam / vada nijaguNapAzaiH kaM karoSIha keSAM ?, 2 sugururapi ca dadyAt kIdRzAM mantravidyA: ? // 78 // 55 nAhaMyUnAm / 1. naha bandhane, nahanaM nAhastaM bandhanam, yUnAm-- taruNAnAm / 2. nAhaMyUnAm- a[na]haGkAriNAmityarthaH // 78 // 'pRcchAmi jalanidhirahaM kimakaravaM sapadi zazadharAbhyudaye ? / alamudyamaiH sukRtinAmityukte kIdRzaH kaH syAt ? // 79 // samudalasaH / 1. sam ud alasaH zabditavAn / tusa husa husa zabde, hyastanI si rUpam / 2. samud- saharSo alasa- AlasyopahataH // 79 // 'vadati harirambhodhe! pANi zriyaH karavANi kiM ?, kimu kuruta bho ! yUyaM lokAH ! sadA nizi nidrayA ? | muniriha satAM vandyaH kIdRk ? ' tathA ca gururbuve, tava jaDamate! tattvaM bhUyo'pyahaM kimacIkaram ? // 80 // asasmaraH / varddhamAnAkSarajAtiH / 1. he a! - hare!, asa- Apnuhi, as dIptyAdAnayozceti ruupm| 2. asasma- suptavantaH, Sasa svapne, hyastanI ma / 3. saha smareNeti sasmaro, na sasmaro'sasmaraH, kAmarahita ityarthaH / 4. asasmaraH - smAritavAn, smR dhyai cintAyAm, adyatanI si, atvarAditvAdataabhyAsazca // 80 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 zrataye kimakArayatAM parasparaM dampatI cI(ci)rAnmilitau? / 2mokSapathaprasthitamatiH pariharati ca kIdRzIM janatAm? // 81 // atatvaratAm / 1. kAmAya zIghyabhAvayatAm / 2. atattve ratA atattvaratA, tAm // 81 / / 'he nAryaH! kimakArSurudgatamudo yuSmadvarAH kAH kila?, kruddhaH kAmaripuH smaraM kimakarodityAha kAmapriyA? / iccha[n] lAbhamahaM manogRhagataM rakSAmi zambhuM sadA, prItaH svaM matamUcuSe kila muniH kAmAziSaM yacchati? // 82 / / upAyaMsatanotubhadrate / 1. upAyaMsata- pariNItavataH(ntaH) naH- asmAn / 2. atubhadvinAzitavAn, he rate!- kAmapriye!, Nabha tubha hiMsAyAm, adyatanI di, puSpAditvAdaGi / 3. upAyaM sa mahezvarastanotu- vistArayatu, bhadraM te- tava // 82 // sarabhasamabhipazyantI kimakArSIH kaM mama tvamindumukhi!? / 'nayanagatipadaM kIdRk pUjayatItyarthamabhidhatte? // 83 / / [pa]prathamaMgajam / 1a[pa]pratham- vistAritavatI aGgajaM- kAmam / 2. na vidya(dye)te pakArAt prathamau nakArau yatra tat tathA, gazca jo- jakAro yatra tadgajam, tato yajatIti bhavati // 83 // vidhuntudaH prAha raviM grahItuM kIdRkSamAhuH smRtivAdino mAm? / kA vA na daivajJavaraiH stuteha prAyeNa kAryeSu zubhAvaheSu? // 84 // rAhonizaviralagamam / gatAgataH / 1. he rAho!, nizi- rAtrau aviralo gamo yasya sa tathA tam / nizAyA niz / 2. maGgalaravia(za)nihorA / ravirAdityaH / horAzabdaH pratyekam // 84 / / agnijvAlAdisAmyAya yaM praznaM zrIrudIrayet / tenaiva samavarNena prApaduttamamuttaram // 85 // kopamAnalAbhAdye / kA upamA'nalAbhAdye vastuni? / analasyevA'gnerivA''bhA chAyA Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 I yasyAH sA kopamAnalAbhAdyA / he i! - lakSmi! / ayamatra bhAvo'gnijvAlAsadRzaH kopa:, AdizabdAdavAptaH parvatAdistataH parvatasadRzo mAnaH, khaJjanasadRzo laa(lo)bhH| uttare'nuvacane'pyAdizabdAnmAyA tayA sadRzA gomUtrikA'tIvavakrA // 85 // 'kIdRkSo'hamiti bravIti varuNa [:]? kA'pyAha devAGganA, haMho! lubdhaka! ko nihanti kariNazreNIM vanAnyAzritAm? / 3kAntanyastapadaM stane ramayati strIM kiM vidhirvaktyadaH ?, *kiM annonnavirohavAraNakae jaMpaMti dhammatthiNo? // 86 // avaropparaM bhemaccharonakhamo // 57 1. apaH pAtIti appa:, sambodhane he'ppa!, avaro'varadigvarttI, avarasyAM dizi yato vasati / 2. he rambhe ! - devAGgane!, mama zaro maccharaH / 3. nakham, urbrahmA, tasya sambodhanam [-o] / 4. he (avaropparaM -) parasparaM bhe- bhavatAM maccharo[-matsaraH] na khamo na yuktaH // 86 // khaDgazriyau yamabravIt praznaM muniH kila svakam / tatraiva cA''paduttaraM kAmesiseviSAyate ||87|| kA me- mama, asizca khaDgaM sA ca lakSmIH, tayoH sambodhanam- he'sise!, viSAyate- viSavadAcarati ? | he yate!, kAme siseviSA - sevitumicchA 112611 'kIdRgbhavet karaka (ja) karttanakArizastraM ? 'kvA'kAri kiM rahasi kelikalau bhavAnyA ? / 3kazcittaruH pravayaNazca pRthag vibodhyau, "kiM vA munirvadati buddhabhavasvabhAvaH ? // 88 // nakhalubhavekopizamitotra / 1. nakhAn lunAtIti nakhalu / 2. bhave - hare, akopi - kupitam / 3. he zami!- vRkSabheda!, he totra !- prAjana! 4. naiva khalu - nizcayena bhave'tra ko'pi zamito'tra saMsAre na ko'pi zAnta ityarthaH // 88 // kumudaiH zrImat kazcid gadapAtraM praznamAha yaM bhUmeH / tatraivottaramalabhata kairavanivahairamAmatra // 89 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 anusandhAna-58 | kairva hai - vahAmi, he avani ! - pRthivi !, ramAM lakSmIM, atra - jagati ? vaha prApaNe, paJcamI e / amA- rogAsteSAmamatraM - bhAjanaM, tasya sambodhanam he amAmatra!, kairavanivahaiH- padmasamUhaiH / ayamatra bhAvaH zrImAn sa taireva lakSmImAvahati // 89 // yaH kila kumudaiH 'sadA''hitAgneH kva vibhAvyate kA? 'pAvRSyupAste zayitaM kva kA kam ? / 'dIrghekSaNA vakti purasthitA'hamavIkSyamANA priya ! kiM karomi? // 90 // AyatanetretApayasimAM / 1. Ayatane- gRhe, tretA - [agnitrayam, ], tretA agnitriyate yuge iti vacanAt / 2. payasi- jale mA- lakSmIH, aM- viSNum / 3. he Ayatanetre!vizAlalocane!, tApayasi mAM karmabhUtam // 90 // 'lakSmIrvadati balijitaM tvamIza! kiM pItamaMzukaM kuruSe ? / aparaM pRcchAmi priya! kurve'haM kiM bhavaccaraNau ? // 91 // sevase / gatAgataH / 1. he se!- lakSmi!, vase- paridadhAmi / vasa AcchAdane, varttamAnA e| 2. sevase- sevAM kuruSe // 91 // 'pravIravarazUdrakaM kimu jagurjanAH kIdRzaM ?, `payo vadati kIdRzIM nRpatatiM zrayantyarthina: ? / zcakAra kimagaM harirvardaita vismaye kiM padaM ?, "ninISuramRtAspadaM kathamivAha jaino janAn? // 92 // sadAjinavarAgamambudhanarAvarA ( mudA ) sevata // 1 sadA-nityam AjiSu - saGgrAmeSu navo- nUtano rAgo yasyA'sau sa tthaa| 2. he'mbu!- jala!, dhanaM rAti dadAti dhanarA[m ] / 3. udAseutpATitavAn / utpUrvo'su kSepaNe, parokSA e / 4. bata / 5. he budhanarA:!, sadAnityaM, jinavarAgamaM- jinendrasiddhAntaM mudA - harSeNa sevata, jinAgame sevAM kuruta ityarthaH // 92 // kA duritA ( ta ? ) - sadU (ddU) SaNasAntvakSi (kSa) tibhUmiriti sati prazne / yat tatsamAnavarNaM taduttaraM kathayata vibhAvya // 93 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 kAmalAlasAmahelA / malA(lo)- duritaM, Alo - vidyamAnadUSaNaM, sAma- samatA tAM hanti sAmahaH / malazcA''lazca sAmahazca te tathA teSAmilA - bhUmi: kA? / kAmalAlasA mahelA mAralampaTA strI // 93 // vidhitse kiM zatrUn yudhi narapate !? vakti kAmala (kamalA), varAzvIyaM kIdRk? kva ca sati nRpAH syuH sumanasaH? / *vihaGgaH syAt kIdRk ? 'kva rajati ramA ? 6 pRcchati harapratIhArI bhIro! kimiha kuruSe ? 'brUta madanam // 94 // vijaye / gatAgata: anurgataH / 59 1. vijaye / vipUrvo ji jaye, varttamAnA e, 'viparAbhyAM ji'rityaatmnepdm| 2. yA zrIstatsambodhanam - he ye!, javo - vego vidyate yasya tajjavi / 3. vizeSeNa jaya:- pareSAM hananaM, tasmin vijaye sati / 4. veHpakSiNo jAto vijH| 5. a - viSNustasmin e / 6. he vijaye ! - zAGkarapratIhAri!, vije- bhayaM karomi / ovijI bhayacalanayorvarttamAnA e / 7. iHkAmastasya sambodhanam--- he e! // 94 // 'haMho! zarIra! kuryA: kimanukalaM tvaM vayobalavibhAdyaiH? / +-madanaripordRk kIdRk? zjaina: kathamupadizati dharmam? // 95 // jinAnyajadhvaMsadA / 1. jinAni - hAniM gacchAmi ebhiH kRtvA / 2. aja:- kAmastasya dhvaMsaM dadAtIti ajadhvaMsadA sA haradRg / 3. jinAn yajadhvaM sadA - nityam // 95 // 'kIdRg bhAti nabho? 'na ke ca sarujAM bhakSyA? nRpaH pAti kaM?, "vAdI pAzupato vivAda udaya[d]duHkhaH zivaM vakti kim? / "nirdambheti yadarthataH praNigaded rUpaM vipUrvAcca ta nmInAteH kamapekSya jAyata iti ktvApratyayaH pRcchati // 96 // bhavadyavAdezaM / vyastaH dvisamastaH / 1. bhaM- nakSatraM vidyate yatra tad bhavat / 2. yavAH / 3. dezam / 4. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 anusandhAna- 58 he bhava!- zaGkara!, dya- khaNDaya vAde - pakSapratipakSaparigraharUpe, zaM- sukham / 5. bhavata:- ktvApratyayasya yabAdezo bhavadyabAdezastam / yAdRzaM nirdambhazabdenA'rthato rUpamabhidhIyate tAdRzaM vipUrvasya mInAteH ktvApratyayasya yabAdeze sati bhavati / tathAhi - nirdambhazabdena nirgatamAya udyate, vimAya - anenA'pi sa eveti bhAvaH // 96 // smRtvA pakSivizeSeNa jagdhaM kamapi pakSiNam / vRSNivaMzodbhavo lakSmI[maprAkSI ] t kiM samottaram ? // 97 // yAdavakaGkaH / he i! - lakSmi!, Ada- bhakSitavAn bakaM- pakSiNam ka: ? / he yAdava ! - vRSNivaMzodbhava!, kaGkaH- pakSivizeSaH // 97 // // 98 // prapaJcakva(vaJca)nava(ca)NaM dhyAtvA ki( ka ) mapi dehinam / vizvambharA yadaprAkSIt tataH prAha (pa) taduttaram // 98 // konAlIkaH / kaH nA- puruSo'lIka: ? / he ko! - pRthvi!, nAliko duMvAlika: (?) jAtyaturagAhitamati-la(rla) kSmIpatimapsarovizeSapatiH / yairvarNairyadapRcchat taireva taduttaraM prApat // 99 // menakAjAneyayutA / mAyA ino menastatsambodhanam - he mena! - lakSmIpate!, kA''jAneyayutAkA azvayutA? / menakA jAyA yasya sa menakAjAnistasya sambodhanam - he menakAjAne!- 'psarovizeSapate !, yayutA - azvatA / jAyAyA jAniriti vizeSalakSaNAt // 99 // kena keSAM pramodaH syAditi pRcchanti ko (ke) kina: ? / 'saGgItake ca kIdRkSAH prAha zambhurna bhAnti ke ? // 100 // nIravAraveNavaH / 1. nIravAho meghastasya ravaH- zabdastena vo- yuSmAkam / 2. nirgato Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 61 ravaH zabdo yeSAM te nIravAH, he hara!- zaGkara!, veNava:- vaMzAH // 100 // 'kazcidaityo vadati danujAn ghnan hare! kiM kimAdhAH?, zakrAt prohaH pRthagudadhijAkAnta-vaivasvatA-'ntAH / kSiptaH kazcit kila lalanayA manmathonmAthadusthaH, sakhyA''sa(ca)khye kathamatha manaHkhedavicchedahetoH? // 101 // kaMsamAnamAyamakAlAvasAna / gatAgataH / 1. he kaMsa!- daitya!, mAnaM- pUjAm AyaM- lebhe / iN gatau ityasya hyastanyavi vRddhau satyAM rUpam / 2. he [a!-] viSNo!, he kAla!, he avasAna!, sA abalA- strI kAmayamAnam- abhilaSantaM kaM nA''sa- cikSepe? api tu sarvamapi kSiptavatI // 101 // jananIrahitanarodbhavalakSmIH sitakusumabhedagatabuddhiH / sadhrIcI yadapRcchat taduttaraM prApat tata eva // 102 // prasUnapuJje'navamAlikA / prasUnapuJje- kusumanivahe'navamA- pradhAnA Ali!- sakhi! kA ityarthaH? / prasUta iti prasUstayA UnaH prasUno jananIrahita ityarthaH, sa cAsau pumAMzca prasUnapumAn, tasmAjjAtA prasUnapuJjA ca sA [I:-] lakSmIzca, tasyAH sambodhanamhe prasUnapuJje!- jananIrahitapuruSodbhavalakSmi!, navamAlikA- navA cA'sau mAlikA ca // 102 // devIM kamalAsInAmantakaciranagararakSakaH smRtvA / yadapRcchat tatrottaramavApa kAlIyamAnavapuratra // 103 / / kA lIyamAnazarIrA trijagati? / yamasyA'navaM- purAtanaM puraM- nagaraM, tat trAyate yaH sa tathA, tasya sambodhanam - he yamAnavapuratra!, kAlI devatA // 103 / / 'sainyAdhibhUrabhiSiSeNayiSustadIyaH, kaM kiM karoti vijayI nRpateha(ha)vena? / kIdRk kva(ca) manmathavataH pratibhAti kAntA, patnIhito vadati cetasi kasya puMsaH? // 104 / / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 anusandhAna-58 madanamaJjarIgRhyate / 1. mama na namatIti madanam, yo mama namaskAraM na karotItyarthaH / taM jarIgRhyate'tyarthaM gRhNAti / 2. gRhI:- kalatrANi, tAsAM hito gRhyastasya sambodhanamhe gRhya !- patnIhita!, te - tava madanasya - manmathasya maJjarIva madanamaJjarI // 104 // kIdRzA kiM kurute ravi ( ti ) samaye kutra gotrabhidi bhAmA? / 'kasmai ca na rocante rAmA yauvanamadoddAmA : ? // 105 // bhavadaratIramataye / 1. bhavati aratiryasyAH sA bhavadaratiH satI ramate e - viSNau / 2. bhavAd daro bhavadarastasya tIraM - mokSastatra matiryasya sa tathA tasmai, mokSArthine ityarthaH // 105 // 1sindhuH kAcid vadati vidadhe kiM nu yA ( tvayA) karma janto!?, `yajvA kasmin sajati? hariNAH kvollasatyudvijante ? | "brUte vajraH padamupamitau kiM? "raviH pRcchatIdaM, dehin! bAdhAbharavidhuritaH kutra kiM tvaM karoSi ? // 106 // maJjarIsanAthajAtiH / saMto kammi parammuhA ? gharamuhe sohA kahiM kIrae?, rUDhe kammi rasaMti duTThakarahA? 'kammi bahuttaM vi (Tha) yaM ? | "diTThe kattha ya dUrao niyamaNe katthullasaMte duyaM ke muMcati dhaNudharatti bhaNire majjAyamAmaMtasu // 107 // viparIta-maJjarIsanAthajAtiH / [1mithyAjJAnagrahagrastaiH kiM cakre kva kilA'GgibhiH ? / 'kvA'bhISTe kA bhavet kIdRgiti jaina! vada kSite: ? // 108 // [ gatAgataH ] mesadapavAbhadeve / ] 1. he reve!- narmade!, meve - baddham / 2. save - yajJe / 3. davedAvAnale / 4. he pave!, vA- zabdo vikalpopamAnayoriti vacanAt / 5. he ave!- Aditya!, 'avayaH zailameSArkA' iti vacanAt bhave- saMsAre deve- zucaM Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 karomi, te(de)vR devane // 106 / / viparItamaJjarIsanAthajAtiH - 1. vere- vaire / 2. dere- dvAre / 3. bhare / 4. vAre- saGghAte / 5. pare dRSTe, dare- bhaye ullasati, sare- zarAn muJcanti, mere!- maryAde! // 107 // gatAgataH - 1. reme- ramitam, punAtIti pavA- pavitrA, na pavA'pavA'pavitrA, sA cA'sAvAbhA ca sA'pavAbhA, satI- vidyamAnA'pavAbhA yasya(x) taM, sa tathA(x) sa cA'sau devazca sa tathA, tasmin / 2. vede'bhISTe, bhavApatsaMsArApadasamA- ananyatulyA, he ire!- bhUme!, 'irA bhUvAksurApsu' iti vacanAt // 108 // bhAdrapadavAribaddhaH sitazakunivirAjitaM viyad vIkSya / kaM prazna sadRzottara-makaSTamAcaSTa vispaSTam? // 109 / / nabhasyakanaddhabalAkA / nabhasi- AkAze'kanat- zuzubhe dhavalA- zubhrA [kA]? / nabhasyaMbhAdraM ca tat kaM- pAnIyaM ca tannabhasyakaM, tena naddho- baddhastasya sambodhanam - he namasyakanaddha! balAkA // 108 // bhUrabhidadhAti zaradindudIdhitiH keha bhAti puSpabhidA? / prathamaprAvRSi varSati jalade kaH kutra sambhavati? // 110 // he'vaninavamAlikA / gatAgataH / 1. he'vani!- pRthvi!, navA cA'sau mAlikA ca sA tathA / 2. kAlimA- kRSNatA, kasmin? vananivahe // 109 // 'kIdRkSaH sanniha parabhave kIdRzaH syAddhitaiSI? sadayaH kIdRk kA syAd vada gadavatAmatra doSatrayacchit? madhuratA kA kIdRkSA puri na bhavatItyAhaturvAri-bhRGgau? vipaNyAbalI "kIdRzyo vA kuvalayadRzaH kAminaH kIdRzaH syuH? / gauravapuSaH // 111 // 1. sadayaH- saha dayayA varttata iti sadayaH, ihabhave parabhave vA sanzobhano'yo- lAbho yasyA'sau tathA / 2. madhuratA- mAdhuryam, madhuni ratA madhusaktA, madhusambandhi mAdhuryam / doSatrayApahAri ityarthaH / 3. vipaNyAbalI - Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 anusandhAna-58 Apazca alizca A(a)balI, tayoH sambodhanam - he A(a)balI!- jalamadhukarau, sambodhane dvivacane rUpam / vipaNyA- vikrIyadravyarahitA, vipaNyAvalIhaTTapaGktiH / vikrIyadravyarahitA haTTapaGktirna zobhata ityarthaH / 4. gauraM vapuryAsAM tA gauravapuSaH [gauravaM puSNanti iti gauravapuSaH syuH] // 110 // 'mudA zrayati kaM brUte varNaH ko'pi sadaiva kA? / 2[dhvAnte']nyA(nya)yA'nvitaM vIkSya prAhomAtkiGkaraM (mA kiM haraM) ruSA? // 112 / / aMdhakAre / caturgataH / 1. aM- viSNum, he dhakAra!, I- lakSmIH / 2. andhakAre- tamasi, andhako nAma dAnavastasyA'rirmahe[zva] [sta]sya sambodhanam - he'ndhakAre!mahezva[ra]!, andha!- locanavihIna!, kA re? // 112 // pU(bhU)mI kattha vi yA (ThiyA)? 2bhaNAi gaNiyA ranno pahuttaM kahiM ?, kelI kattha? "karesi kiM hariNa! he diDhe kahiM takkhaNaM? / / 5AmaMtesu kareNuaM? paMbhaNae nakkhattalacchI kahiM, loo biMti kayattaNaM? 7bhaNa kahiM suddhe dharemo maNaM? // 113 / / maJjarIsanAthajAtiH // 1kiM pu(ku)ruSe ko janto! viSNuH prAha kva karmavivazastvam? / kA kriyamANA kIdRk kutra bhaved vakti karavAlaH // 114 / / / gatAgataH yugmam // sevedehatapAvabhavAvAse / 1. sese- zeSarAje / 2. he vese!- vezye!, dese- deze / 3. hsehaasye| 4. tase- trase, trasI udvege, pAse- bandhane / 5. he vase!- kareNuke! "vasA catasro vandhyAgausunAryaH kareNukA" iti vacanAt / 6. bhaM- nakSatraM tasya sA- lakSmIstasyAH sambodhanam - he bhase!- nakSatralakSmi!, vAse- vyAse / vyAsastAlAM dattvA kavitvaM karotItyarthaH / 7. vAse- mete jinAdau (jinamatAdau?) // 113 // 1. seve- anubhavAmi, dehazca tapazca tau, tapa dhUpa santApe, tapatIti tapo'vU(a!-) he viSNo!, bhavAvAse- saMsAravAse / 2. sevA avA- rakSikA, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 avatIti avA, bhavapAtaM hanti bhavapAtahaH, sa cAsau devazca sa tathA, tasmin, he'se!- khaDga! // 114 // kapaTapaTudevatArcA buddhiprabhutodbhavo naraH smRtvA / samavarNavitIrNottaramakaSTamAcaSTa kaM praznam? // 115 / / kaMsamAyadhyAyatijanaH / kaM devatAvizeSa, samAyaM- saha mAyayA vartata iti samAyaH- mAyAyuktastaM, dhyAyati- pUjayati jano- loka ityarthaH / kaMsaM mInAti- hinasti kaMsamAyaH, ka karmaNya(?) mInAtyAdinA AkAra AyirityAdantAnAmityAdiH, viSNustam / dhIrbuddhirAyatirdIrghatA, prabhutetyarthaH, 'prabhordIrghasya bhAva' iti kRtvA, dhyAyatI, tAbhyAM jAto dhyAyatijaH, sa cAsau nA ca- puruSazca, tasya sambodhanam - he dhyAyatijanaH! // 115 / / 1bhRGgaH prAha nRpaH kva rajyati cite? 2sthairyaM na kasmin jane?, yuddhaM vakti durodaravyasanitA kuta(tra)? "kva bhUstA(mnA)guNAH? / "kasmin vAtavidhUnite taralatA? brUte kha(sa)khI kA'pi me, kvodgacchatyabhivallabhaM vilasato saGkocane locane? // 116 / / avalokanakutUhale / aSTadalaM kamalaM viparItam / 1. he'le!- bhramara!, bale- kaTake / 2. lole- ha (a. caJcale / 3. he kale!- yuddha!, nale raajni| 4. kule| tU le lo> 5. tUle / 6. hale!- sakhi!, avalokanakutUhale- kautuke ku ka udgacchati sati // 116 // kIdRkSamantarikSaM syAnnavagrahavirAjitam? / hanUmatA dahyamAnaM laGkAyAH kIdRzaM vanam? // 117 / / guruzikhividhuravijJasitamandArAgurucitam / 1. gururbrahaspatiH, zikhI ketuH, vidhuH somaH, ravirAdityo, jJaH budhaH, sitaH zukro, mandaH zanaizcara, [AraH-] maGgalo, guH rAhustai rucitam- dIptam / 2. guruvistIrNaH zikhI- vahnistasya vyasanaM (vaidhuryam?), tatra vijJAste ca te sitakarpUravRkSamandArAguravazca taizcitam- sambhRtaM tat guruzikhividhuravijJasita Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 anusandhAna-58 mandArAgurucitam // 117 // zrutisukhagItagatamanAH zrIsutabandhanavitarkaNaikaruciH / praznaM ca kare(cakAra)yaM kila taduttaraM prApa tata eva // 118 / / kAkalIbhUyamanoharate / kA kalIbhUya- komalIbhUya mano harate? / kAkalI- gItam / IlakSmIH, tasyA bhavatIti IbhUstasya yamanaM- bandhanam, tasmin Uho- vitarkastatra ratiryasya sa tathA, tasya sambodhanam - he IbhUyamanoharate! // 118 / / smaraguharAdheyAn kila dRSTvA'gre'GgArazakaTikA'pRcchat / kiM zatruzrutimUlaM praznAkSaradattanirvacanam // 119 // ihArikarNajAhasaMtike / ihA'trA'gre, he'rikarNajAha!- zatrukarNamUla!, santi- vidyante ke? / i:kAmaH, harasyA'patyaM hAriH- kArtikeyaH, karNajaH- karNasutaste santi, he hasantike'GgArazakaTike'gre // 119 / / 1jantuH kazcana vakti kA kva ramate'thocuH2 kacAn kIdRzAn?, 3brahmAditrayamatra kaH krazayati?' kveDAgamaH syAjjaneH? / 5kiM vA'nuktasamuccaye padamathopa dhAtuzca ko bhartsane?, "kiM sUtraM sudhiyo'dhyagISata tathA vizrAntavidyAdharAH? // 120 // jhaSyekAco vazaH stvo(sthvo)zca bhas / 1. he jhaSi!- zaphari!, I- lakSmIH , e- viSNau / 2. kaMmastakamaJcanti- pUjayanti kAJcaH, tAn kAcaH, zasa(si) tasya rUpamidam / 3. urbrahmA, u: zaGkaro, aH viSNuH, uzca uzca azca vAH, tAn zyati- tanUkaroti vazaH / 4. sakAra-dhakArayoriD, jano ghanecetyanena / 5 ca / 6. bhaSa bhartsane iti vacanAt / 7. ke(jha)SyetyAdi sUtram // 120 // yAcJArthavitatapANiM dramakaM smRtvA sadarthalobhena / yairvarNairyadapRcchat taireva taduttaraM lebhe // 121 // tatvAyayAcakaraMkaH / tatvA- vistArya karaM- hastaM yayAca ko yAcitavAn? / tatvAya Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 lAbhanimittaM, yAcakazcA'sau raGkazca sa tathA // 121 / / mAnaM kutra? 'kva bhANDe kva nayati laghu dhAmAptirAhA'nukampAre, zaityaM kutra? 'kva loko na sajati? 'turagaH kvA'rcyate? pakva vyavasthA? / zrIbrUte mut [kva me syAt?] 'kva ca kamalatulA? mUlataH kvA'zucitvaM?, 1degkasmai sarvo'pi lokaH spRhayati? 11pathikaiH satpathe kiM pracakre? // 122 / / maJjarIsanAthajAtiH / kiM cakre reNubhiH khe kva sati? nigadati strI ratiH kvA'nuraktA?, 3kvA'krodhaH? "krUratA'tra kva ca? "vadati jinaH ko'pi lakSmIzca bhUzca / viSNusthANvoH priye ke? parirramati matiH kutra nityaM munInAM?, kiM cakre jJAnadRSTyA trijagadapi mayetyAha kazcijjinendraH // 123 // _ viparyastamaJjarIsanAthajAtiH / 1kimakRta kuto'calakramanRpa Aha subhagatAmAnI svam / kasmai? 2kiM cakre kva kasya kA matkuNa vada tvam // 124 // gatAgataH / menemadatokSaranayazakArAteye / tribhirvizeSakam / / ___ maJjarIsanAthajAtiH - 1. meye- dravye / 2. neye- netavye, maye- ussttre| 3. he daye!- 'nukampe!, toye 4. kSaye- vinAze / 5. raye- vege / 6. nayenItau / 7. yaye- yA-lakSmIstasyAH sambodhanam - he ye!, e- viSNau 8. zayepANau, kamalavad hasta iti darzanAt / 9. kAye- zarIre / 10. rAye- drvyaay| 11. teye- gatam / aya-vaya-paya-mayetyasya parokSAyAM rUpam // 122 // viparItamaJjarI - 1. yeme- uparatam, teme- ArdrabhAve sati / 2. he rAme!- stri!, kAme- manmathe / 3. zame- upazame / 4. yame- kInAze / 5. he name! jina!, he rame!- lakSmi!, he kSame!- pRthvi!, tA- lakSmI, umA- gaurI, tA comA ca tome! / 6. dame- zame / 7. mame- Akalitam, he neme! jinendra! // 123 // gatAgataH - 1. mene- manitam, madato- 'haGkArAt, akSaro- 'calo nayo- nItiryasyA'sAvakSaranayaH, zako rAjA tasyA'rAtiH- zatruH zakArAtistato'kSaranayazcA'sau zakArAtizca sa tathA, tasya sambodhanam - he'kSaranayazakArAte!, aye- kAmAya, i:- kAmaH caturthyekavacane, 'De:', DeranenaikAro'ye / ahaGkArAt Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 anusandhAna- 58 svaM strINAM kAmAya he rAjan! tena subhagatAmAninA kRtam / akSaranayetyAdinA'calakramatvaM suucitm| 2. yete - yatnaM kRtavatI yataiG prayatne, parokSA e, rAkA- pUrNimAsyA rAtriH, zayanarakSato - nidrArakSaNAd damane me - mama // 124 // 1pAtA vaH kRtavAnahaM kimu ? 'mRgatrAsAya kaH syAd vane ?, zko'dhyAste pitRvezma? kaH pramadavAn ? 'ka: prItaye yoSitAm? / 6hRdyaH kaH kila kokilAsu ? karaNeSUktaH sthirArthazca ko ?, 'dRSTe kva pratibhAti ko lipivazAd varNo'rpurANazca [kaH]? // 125 // maJjarIsanAthajAtiH / 1laGkezvara-vairi-vaiSNavAH ke'prA (pyA) huH prItirakAri kena keSAm? / 'kimakRta kaM vikramAsikAla : ? kSmAdhara - vAruNIbIja-gAva Akhyan // 126 // yugmam / AdazakaMdharavadhenavaH / 1. Avo- rakSitavAn / pAtA san tvamasmAn rakSitavAnityarthaH / ava rakSapAlane, hyastanyAH sivi rUpam / 2. davo - davAnalaH / 3. zavo- mRtkH| 4. kaM- sukham, vAti - gacchati kaMvaH / 5. dhavo - bhartA / 6. ravaH - zabdaH / 7. bavo yaH kRSNacaturdazyAM bhavati siddhAntaprasiddhaH / tatra hi bave kAryamArabdhaM sthiraM bhavatItyarthaH / 8. dhe- dhakAre dRSTe vakArapratyayaH / 9. nava:- [A]purANa: // 125 // 1. A - samantAt dazakandharasya- rAvaNasya vadhaH tathA tena voyuSmAkam, he laGkezvaravairivaiSNavAstadbadhena vo - bhavatAM samantAt prItirutpAditetyarthaH / 2. Ada- bhakSitavAn, zakaM rAjAnam, he dhara! - parvata !, vaM vAruNabIjaM mantrikaprasiddham, he va!, he dhenavaH ! // 126 // yugmam / 'prAha ravirmadvirahe kaistejaH zrIH krameNa kiM cakre ? | kIdRzi ca nadItIrthe nA'vatitIrSanti hitakAmAH ? // 127 // ahimakarabhairavApe / 1. he'himakara!- Aditya!, bhai- nakSatrairavApe - labdhA / 2. ahimakarairbhairavAbhISaNA ApaH- pAnIyAni yatra tat tathA, tasmin // 127 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 sthirasurabhitayA grISme ye rAgISTA vicintya tAn praznam / yaccakre karipuruSastaduttaraM prApa tatraiva // 128 // kesarAgajanarucitAH / saha rAgeNa varttante iti sarAgAste ca te janAzca teSAM rucitAH ke iti praznArthaH / uttaram kesarA- bakulA, gajasya nA - puruSo gajanA, tasya sambodhanam he gajana: !- hastipaka!, ucitA:- prazastAH // 128 // 'praNatajanitarakSaM kIdRgarhatpadAbjaM ?, zvadati vigalitazrIH kIdRzaM kAmivRndam? / praNigadati niSedhArthaM padaM tantrayuktyA, kRtibhirabhiniyuktaM kiM kilA'haM karomi? // 129 // 69 natvamasi / 1. namatIti nat, kvip, to'ntAgamaH paJcamalopazca / natamavati - rakSati natu / 2. na vidyate mA - lakSmIryasyA'sau amastasya sambodhanam - he ama!gatalakSmIka!, si saha inA- kAmena varttate iti se, sahasya sabhAve, tataH 'svaro hrasvaH' iti hrasvaH / ko'rthaH ? kAmena saha varttata ityartha: / 3. he nakAra! tvamasi bhavasi // 129 // - 'dampatyoH kA kIdRg? ke kaM bhejuriti sunRpate ! brUhi ? / zmuktAH kayA''hriyante? 'vadatyapAcyazca madanadhruk kIdRk? // 130 // mAyAnamadanadAdAnadamanayAmA hAradAmakAmyayAyAmyakAmadArahA / manthAnajAtiH / 1. mAyA - nikRtirna madanadA - kAmadA / 2. dAna-damanayA, dAnaM ca damazca nayazca te dAnadamanayAH karttAro dA kA mya yA mAM nRpatiM karmatApannaM zrayanti, mayyAzritA bhavantItyarthaH / mA yA na ma da na dA 3. hArayaSTivAJchayA- mauktikahArAbhilASeNa muktAphalAnyAhriyante ityarthaH / 4. yamasyeyaM yAmI, tasyAM bhavo gato vA yAmya[stasya] sambodhanam - he yAmya! - dAkSiNAtya!, kAmadAraM hanti kAmadArahA - manmathakalatravinAzakaH // 129 // 1. niSedhArthaM bhavasItyarthaH -saM. / hA ra Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 1te kIdRzAH kva kRtino ? vyaJjanamAha ripavo'naman kasmai ? / kAM pAtIndraH? paTTo bravIti kIdRk kva bhUH prAyaH ? // 131 // yetAjinamate / temanajitAraye / lekharAjimAsana / nasamAjirAkhale / manthAnakajAtiH / 70 rA 1. ye ratA - abhiyuktA, jinasya mataM jinamataM, tasmin / 2. he temanA! - vyaJjana!, jitAraye, jitA arayo yena sa tathA tasmai / 3. lekharAjiM - devazreNim / he ye ra tA ji na ma te Asan!- paTTa! / 4. na samAjirA - samaprAGgaNA khale mA sa na // 131 // varSAH zikhaNDikalanAdavatIrvicintya, zailA - 'zvavaktra - dahanAkSara-vAvadUkAn / lakSmIzca naSTamadanazca samAnavarNa dattottaraM kathaya kiM pRthaguktavantau ? // 132 // la kha kadAgamayuragAdinaH keAsti (ste) nire / kadA- kasmin kAle'gaH parvato, mayurazvavaktro, ro dahanAkSaro mAntrikaprasiddhaH, gadantIti gAdino- vAvadUkA: !, ke karttAraH kAH karmatApannAH stenirevistAritavantaH ? iti praznArthaH / uttaram kaM- pAnIyaM dadAtIti kadomeghastasyA''gamaH sa tathA tasmin / uragAn - sarpAn adantIti uragAdinomayUrAH karttAraH, kekA - mayUradhvanIn vistArayanti smetyastAH karmatApannAH, tAlakSmIstasyAH sambodhanam - he te! - lakSmi!, [nirgata ] i:- kAme (mo) yasyA'sau niristasya sambodhanam - he nire! - he nirgatakAma!, meghAgame sati mayUrAH kekAmayUradhvanIn vistArayanti smetyarthaH // 132 // 9sambodhayA'rddharmahimAMzukaraiH svabhAvaM, kurve kimityabhidadhAti kilaa''rdrbhaavH| zkSAntiM vada 4praharamAhvaya "pRccha pucchaM, 'brUyAstanUruha~mudAhara mAtulaM ca // 133 // maJjarIsanAthajAtiH / kiM kuryAM haribhaktimAha kamalA kutra cyute cATubhi: ?, kIdRkSaiH kila zuklazuklavacasI kiJcit khagaM prAhatuH ? | Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 71 jJAnaM kIdRzi mohabhUruhi bhavedibhyaiH kva cA''ruhyate?, "vaktyArkiH kva curA? cakA'sti vimale kasmin sarojAvalI? // 134 // viparyastamaJjarIsanAthajAtiH / kiM kuruthaH ke kIdRkau(zau) [yu]vAmalasau? pRcchati tanuruharogaH / 'chettumavAJchan varamArAmaM kenA'pyuktaH ko'pi kimAha? // 135 / / gatAgatam / nevastezayAlUlomAma / tribhirekamuttaram / 1. he nema!- arddha! / 2. vama- tyaja, he stema!- ArdrabhAva!, STima STIma ArdrabhAve / AdityakiraNeSu satsu ArdrabhAvo na bhavatItyarthaH / 3. he zama! / 4. he yAma!- prahara! / 5. he lUma!- puccha! / 6. he loma!- roma! / 7. he mAma!- mAtula! // 133 // 1. mana, i!, mAne-'haGkAre cyute sati / he kamale! hareH sambandhibhizcATukAraiH ahaGkAre mAne cyute- vyatIte sati hareviSNoH sambandhinI bhaktistvayA manitA ityarthaH / 2. lone- lakAreNa Une, zuka iti khagaprabhurityarthaH / 3. lUne- chedite / 4. yAne- vAhane / 5. he zane!- zanaizcara!, stene- caure / 6. vane- pAnIye // 134 // 1. na ivo- na gacchAvaH, iN gatau, vartamAnA vasi rUpam / te- lakSmyau [zayAlU]-Alasyena zayanazIlau bhadantau karmatApannau lakSmyau kayau~ AvAM na zrayAvaH ityarthaH / lomAnAmamo- rogo lomAmastasya sambodhanaM he lomAma! / 2. me- mama alolUyA- alavitumicchA zaste- prazaste vane // 135 // kA kIdRkSA vadata bhavinAM? vakti mRtyUgrarogaH, 2zocatyantaH kila vidhivazAt kIdRgityuttamA strI? / gambhIrAmbhaHsavidhajanatA kIdRzI syAd bhayArttA?, "brUte ko'pi smaraparigato'rakSi kA bhUribhUpaiH? // 136 / / tAgatvarImaraka karamarItvagatA / sAratarIparamA mAraparItarasA / manthAnajAtiH / 1. tA- lakSmIrgatvarI- vinazvarA, he maraka! 2. karamarItvaM gatA karamarItvagatA satI zocati / 3. sArA cA'sau tarI ca sAratarI, tasyAM paramA1. bandIbhAvam, dezyazabdo'yam iti TI. / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 anusandhAna-58 sa 1 hot rimA tvayA pradhAnA / 4. mAraparIta!- manmathAyatta!, rasA- bhUH // 136 / / 1sAntvaM niSedhayitumAha kimugradaNDaH?, 2svAmazriyaM vadati kiM ripasAccikIrSana? / tA ga tvarI ma ra ka namraH sthiro gururiheti vadan kimAha?, 4ye dyanti zatrukamalAM kila te kimUcuH? // 137 // mA sAmadhArimAtvayA, yAtvamA'ridhAmasA, nehagarimodyAtAM, tAMdyAmo'rigahane / manthAnajAtiH / 1. sAmanIti(tir) dhAri mA tvayA, 'dhR dhAraNe''dyatanI bhAve, 'tAnamAme'tyAdinA'TapratiSedhaH / 2. yAtu- vrajatu amA- alakSmIraridhAma- zatrugRhaM, lA(sA)- sA ma dhA 'lakSmIH / 3. neha garimA- gurutvamudyAtAM- dhAvatAMcapalAnAmityarthaH / 4. tAM- kamalAM dyAmaH- khaNDayAmo'rigahane- zatrugahane // 137 // kA strI tAmyati kIdRzA svapatinA? 2vidyA sadA kiMvidhA, sidhyed bhaktimato'tha lokaviditA kA kIdRgaMmbA ca kA? / 'kimbhUtena bhaved dhanena dhanavAn? sAGkhyaizca puMseSyate, kIdRkSA prakRtirvasantamarutotkaNThA dadhe kIdRzA? // 138 // maJjarI / keSTA viSNonigadati gadaH? 2prAha savyetaro'tha, zrIrudrANyoH kathayata samAhArasambodhanaM kim? / 2prAharjuH [kiM ji]gamiSuminaM vakti kAntA'nuraktA?, 4sAntvaM 5dhUmra praharamapi sambodhayA'nukrameNa // 139 / / viparItasanAthajAtiH / bhaNa kena kiM pracakre nayena bhuvi kIdRzena kA [-]pate!? / kAH pRcchati taralataraH ke yUyaM kiM kuruta satatam? // 140 // gtaagtH| mayAdhyAsAmAsayuvAtA / triSvekamuttaram / 1. matA- 'bhimatA strI, yAtA- gacchatA / yadA bhartA bahirgacchati tadA'bhimatA strI tAmyatItyarthaH / 2. dhyAtA satI / 3. sA- lakSmIH atA, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 73 atatIti atA, caJcaleti viditetyarthaH / 4. mAtA / 5. satA- vidyamAnena / 6. yutA- sahitA / 7. vAtA- kampatA // 138 // viparItamaJjarI - 1. tA- lakSmIH , he'ma!- roga! / 2. vAma!- savyetara!, I ca umA ca yumam, tatsambodhanaM- he yuma! / 3. he sama!- Rjo!, mA'ma- mA gaccha / 4. he sAma!- samate! / 5. he dhyAma!- dhUmra! / 6. he yAma! // 139 // gatAgataH - 1. mayA, avatIti kvipi tRtIyaikavacane uvA- rakSakeNa, tA- rAjyAdilakSmIradhyAsAmAse / 2. he vAyusama!, asA- alakSmIkA vayaM tA:lakSmIH karmatApannA dhyAyAma // 140 // 'loke kena kilA''pi kAntakavitA? kIdRg mahAvaMzajazreNiH? 3zrIsurayAjJikendriyajayA bodhyAH samAhArataH / "he duHpravrajitapradAnaka! kutaH kA pAtradAtrorbhavet?, "kIrtiryasya kilottaraM tamakhilaM praznaM surAyai vada // 141 // kAlidAsakavinA / nAvikasadAlikA / tAmarasavidama / madavisaramatA saraka! vidAmavidalitA nAma kA? manthAnAntarajAtiH / 1. kAlidAsAbhidhena kavinA / 2. nA'vikasantI, AlikAnAM vikasat(tI?) zreNiH / kiM tarhi? kA li dA sa ka vi nA vikasadAlikA / 3. savo- yajJo vidyate yatra sa svii| tA ca lakSmIramarazca devaH savI ca yAjJiko damazcendriyajayastatsambodhanaM - he tAmarasavidama! / 4. mattomatsakAzAdavisaramatA / avizceDakaH samarazca zvA, tayorbhAvo'visamaratA / 5. he saraka!- sure!, vidAM- paNDitAnAm avidalitA- akhaNDitA kA? kIrtiH / nAmazabdaH prAkAzye / 'tamAlavyAlamaline kaH kva prAvRSi sambhavI? / AkhyAti mUDhaH kvA''rUlairnistIrNastUrNamarNavaH? // 141 / / teponavajalavAhe / gatAgataH / 1. tepaH- kSaraNaM navajalavAhe- nUtanajImUte / 2. he bAla!, javo vidyate yasyA'sau javanaH, lomapA[mA] dinA matvarthIyo naH, javanazcA'sau potazca javanapotaH, ma Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 anusandhAna-58 tasmin // 141 // 1dhvAntaM brUte'rhatAM kA tRNamaNiSu? 2khagaH kazcidAkhyAti kena, prItirme'thA''ha karma prasabhakRtamaho durbalaH kena puSyet? / *kAmadhrug vakti kA'tra prajanayati zuno? 5[yuddhaha]t pUrvalakSmI sattAsandigdhabuddhiH kathamatha kRtibhiH zazvadAzvAsanIyaH? // 142 // tAmasa / [samatA / sArasa / sarasA / sa] hasA / sAhasa / mArasa / saramA / samarahara! tAsAsA mAsa / padmajAtiH / 1. tAmasa!, samatA / 2. he sArasa!, sarasAsarovareNa / 3. he sAhasa!- aparyAlocitakarma!, sahasA | tA ma sa ha sA balena / 4. mAraM syati- tanUkarotIti mArasastatsambodhanaMhe mArasa!, saramA- zunI / 5. samare- saGgrAme haratIti samaraharastatsambodhanaM - samarahara!, tA- lakSmIH , sA sAsaiva, mA Asa- cikSepa // 142 // 'kimabhidadhau karabhoraM satatagatiM kila patiH sthirIkartum? / jananI pRcchati vikace kasmin santuSyati bhramaraH? // 143 / / maatrmbhoruhe| 1. mA'ta- mA gaccha, rambhAvadUrU yasyAH sA tathA, tasyAH sambodhanaMhe rambhoru! / 2. he mAtaH!- janani!, ambhoruhe- padme // 143 / / 'prAdhAnyaM dhAnyabhede kva kathaya[ti] cayaM(yaH)? 2kIdRzI vAyupatnI, nakSatraM vakti kurve kimahaminamiti prAha tatstotrajIvI / "brUhi brahmasvaraM ca pakSitikamabhigadA'thollasallIlamaJjU llApAmAmantraya strIM kva sajati na janaH prAha ko'pyambupakSIH // 144 / / kalame / melaka / karatA / tAraka / sevaka / kavase / karAva / vraak| kalaravarAme / tAse baka / padmajAtiH / / 1. kalame- zAlau, he melaka!- caya! / 2. ke- vAyau ratA karatA, he tAraka!- nakSatra! / 3. he sevaka!, kavase- stauSi / 4. kasya- brahmaNo rAvaHzabdaH karAvastatsambodhanaM - he karAva! / 5. he varAka!- kSitaka! / 6. kalo Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 ravo yasyAH sA tathA, sA cA''sau rAmA ca sA tathA, tasyAH sambodhanaM - he kalaravarAme! 7. tAM- lakSmI syatIti tAsastasmin, he baka! // 144 // 'kIdRkSaM lakSmIpatihRdayaM? kIdRg yugaM ratiprItyoH? / kaH stUyate'tra zaivairguNavRddhI cA'jjhalau kasya? // 145 // 1. saha yA- lakSmyA vartate iti si / 'saha I' iti sthite sahasya sabhAvo, 'avarNaivarNa' e, 'svaro husvo napuMsake' / 2. saha inA- kAmena vartate iti si / azapi hrasvatvam / ratiprIti(tI) kAmabhArye, tatazca kAmena saha vartate ratiprItiyugamityarthaH / 3. u:- zaGkaraH / 4. u:- RkArasya / ajjJalyuktaH guNo'r vRddhizcA''r // 145 / / 'kutra prema mameti pRcchati hariH, 2zrIrAha kuryAM priyaM, kiM premNA'hamaho guNAH! kuruta kiM yUyaM guNinyAzraye? / *kiM kurve va('rya)midaM pragAyati kimudgAtA''ha sIrAyudhaH, pakiM preyaHpraNayAspadaM smarabhavaH paryanvayuktA''mayaH // 146 // maJjarIsanAthajAtiH / vikaruNa! bhaNa kena kimAdheyA kA? 2rajyate ca kena jano'yam? / 3kAryA na kA vaNijyA? "kA dharme neSyate? 'kayA'raJji hariH? // 147 // viparItamaJjarI / 'kAH kIdRzIH kurudhve kiM santoSAgninarSayo yUyam? / kimahaM karavai madanabhayavidhuritaH kAn kayA kathaya? // 148 // gatAgataH / yAyamAnasArAdahema / ___ maJjarI - 1. I- lakSmIstasyAM yAM, he a!- viSNo! / I iti saptamyekavacanAntasya rUpam / 2. i!- lakSmi!, ama- gaccha / I iti sthite sambodhanaisvatve yatve ca sati rUpam / 3. mAma, mA mAne, paJcamI Ama / 4. nmprnnm| 5. sAma- sAmavedaM, he rAma!- baladeva! / 6. daM- kalatram, e:kAmasyA'patyam aH, apatye'Na, ivaNetyAdinA ilopaH, pratyayamAtrAvasthAnaM, tatsambodhanaM- he a!, tathA he'ma!- [roga!] // 146 // viparItamaJjarI - 1. mayA heyA dayA / 2. rAyA- dravyeNa / 3. sahA''yena lAbhena vartate sAyA na yA vaNijyA / 4. mAyA / 5. yayA- lakSmyA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 anusandhAna-58 // 147|| ___gatAgataH - 1. yA:- lakSmyo'mAnasArA- apUjApradhAnA dahema, daha bhasmIkaraNe, saptamI yAma / 2. maha- pUjaya, ai:-kAmAd daro- bhayaM tamasyantikSipanti ye te idarAsAstAnamAyayA- acchadmabhAvena // 148 // ___ kRSIvalaH pRcchati kIdRgArhataH?, kva kena vidvAnupayAti hAsyatAm? / surAlayakrIDanacaJcuruccakaizcyutikSaNe zocati nirjaraH katham? // 149 // hAlika / kalihA / nA[li]ke / kelinA / nAkakelihA / manthAnakajAtiH / 1. he hAlika!- kRSIbala!, kaliM hanti kalihA / 2. nA kelinA- hAsyena, nAlike- TuMnAlike(?) / 3. nAkasya- hA li ka devalokasya keliH, heti khede // 149 / / 'kaM kIdRkSaM spRhayati janaH zItavAtAbhibhUtaH?, kambalam kazcid vRkSo vadati palabhuga mAMsasatke kva rajyet? / kesara hetubUMte parivahati kA sthUlamuktAphalAbhAm?, kAraka yavyakSetrakSitiriha bhavet kIdRgityAha kAkaH? // 150 // sayavA gatAgatacatuSTayam / 1. kambalam, lambameva lambakam, svArthe kaH, vistIrNam / 2. he kesara!- bakula!, rasake- mAMsasambandhini rase, vahnisaMyoge sati yaH kSarati / 3. he kAraka!, karakA- ghanopalAH / 4. saha yavaivartante iti sayavAH, he vAyasa!kAka! // 150 // 1 zrIcitte priyaviprayogadahano'haM kIdRze kiM dadhe?, premNA kiM karavANyahaM haripadoH papraccha lakSmIriti / kasmai ciklizuraGgadAdisubhaTAH? 'kvA'nokahe namratA?, "kasmai kiM vidadhIta bhaktaviSayatyAgAdikamArhataH? // 151 // setapa / patase / setave / vetase / tapaseseveta / 1. se / saha ena- viSNunA varttate sA (sam), tasmin / se| sahasya sabhAve saptamyekavacane rUpam / tapa- santApaM kuru / 2. se ta ve pata- praNAmaM kuru, he se!- lakSmi ! / 3. setave- jlbndhaay| pa| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 4. vetase- jalavaMse / 5. tapase- taponimittaM seveta- kurvIta // 151 // ___ 'himavatpatnI paripRcchati kaH kIdRk kIdRzi kasyAH kasmin? / / kena na labhyA nRsurazivazrIrityAkhyat kila ko'pi jinendraH // 152 / / menepinAkIvaktAvAnanetevinaye / gatAgataH / 1. he mene!- himAcalabhAyeM!, pinAkI- haraH vaktA- vacanazIlo, 'vana Sana sambhaktau' inantastato vAnayatIti vAnanaH- sambhaktikArako vinayastasmin vAnane vinaye, te- tava / 2. yena puMsA vitene- vistAritA, na- naiva vAkvacanaM tAvakInA'pi- tava sambandhinyapi, he neme! jina! // 152 // 'taNajalatarupunnaM vAhasunnaM pi rannaM, bhaNa hariNakulANaM kerisaM kerisaM no? / pralayapavanavegapreraNAt kIdRze'bdhau, satatatadadhivAsaM vyUDhamaikSanta kaM vA? // 153 // bahulaharitaracchakulacalacchaMkhemakaraM / 1. bahulA:- prabhUtA harayaH- siMhAste ca taracchAcca ricchAste tathA, teSAM kulAni, teSAM calantyakSINi yatra tattathA, kSemakaraM- zubhakaram / 2. baDhyazcapracurAzca tAH laharyazca tAbhistarantaH zakulA jIvA calantazca zaGkhAzca yatrA'bdhau sa tathA tasmin, makaram // 153 / / 'ko dharmaH smRtivAdinAM? dadhati ke dviHsaptasaGkhyAmiha?, 'prArthyante ca janena ke bhavabhavAH? "puMsAM zriyaH kIdRzaH? / 5ko vA'bhraGkaSakoTayaH zikhariNAM rejustathA kAMzcana, zrIrasmAnajaniSTa nA'Ggajamiti proktAn vadet kiM smaraH? // 154 // mAmasUtasAnavaH / maJjarIjAtiH / 1. mano RSerayaM mAnavo'Ni rUpam / 2. manavo, manuzabdena caturdazA'bhidhIyante / 3. sUnavaH- putrAH / 4. tanavaH- tucchAH / 5. sAnavaH- prasthAH / 6. mAM smaramasUta- janitavatI sA- lakSmIna- naiva vo- yuSmAn / yadA kecanaivaM vaktAro bhavanti - yaduta zrIrlakSmIrasmAneva janitavatI, nA'GgajaM kAmadevaM, tadA'GgajaH kAmadevastAn pratipAdayedityarthaH // 154 // pAke dhAturavAci kaH? 'kva bhavato bhIro! manaH prIyate?, sAlaGkAravidagdhayA vada kayA rajyanti vidvajjanAH? / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 anusandhAna-58 "pANau kiM murajid bibhati? 5bhuvi taM dhyAyanti vA ke sadA?, ke vA sadguravo'tra cArucaraNa-zrIsuzrutA vizrutAH? // 155 / / zrImadabhayadevAcAryAH / 1. zrI, zrI pAke / 2. mamA'bhayaM dadAtIti madabhayadastasmin / yo madabhayaM dadAti tatra mama manaH prItiyuktaM bhavatItyarthaH / 3. vAcA- vacanena / 4. arA vidyante yatra tadari- cakram / 5. ai- viSNau bhaktiryeSAM te AvaiSNavAH, 'tatra bhakti rityaN // 155 // 'kaH syAdambhasi vArivAyasavati? 'kva dvIpinaM hantyayaM, lokaH? 2prAha hayaH prayoganipuNaiH kaH zabdadhAtuH smRtaH? / "brUte pAlayitA'tra durdharataraH kaH kSubhyato'mbhonidhe pabRMhi tvaM jinavallabha! stutipadaM kIdRgvidhAH ke satAm? // 156 // madguravo jinezvarasUrayaH / 1. madgurjalavAyasaH, tasya ravaH- zabdaH / 2. ajine- carmaNi, 'nimittAt karmasaMyoge saptamI vAcyA''nenA'jinetyatra saptamI / 3. he azva!haya!, ras, tusa[hRsahlazarasa] zabde iti vacanAt / 4. U!- rakSaka!, avatIti kvip, zravyathetyAdinA UTi rUpam, rayo- vegaH / 5. mama jinavallabhasya guravo madgurava, evaMvidhAH santaH ke? jinezvarasUrayaH, satAM- ziSTAnAM stutipadamityarthaH // 156 // 'pratyekaM hari-dhAnyabheda-zazinaH pRcchanti kiM lubdhaka!, tvaM prAptaM kuruSe mRgavrajematho khAdadgRhItA'vadat / kIdRg bhAti saro'rhatazca sadanaM? 2kiM cA'lpadhIrnA''pnuvan, pRSTaH prAha? "tathA ca kena muninA praznAvalIyaM kRtA? // 157 / / jinavallabhena / gatAgatadvirgataH / 1. he jina!- viSNo!, he valla!- dhAnyabheda!, bhaM- nakSatraM, tasya inaHsvAmI bhenastasya saM.- he bhenendo!, nabhe, Nabhetyasya vartamAnA e rUpam / trayANAmapi sambodhanam / 2. at- adan-khAdan lAti- gRhNAti allaH, 'ada-psA bhakSaNe''ttIti at, kvip, paro lA''dAne, Ato'nupasargAditi kaH, pararUpe sambodhane - he'lla!, vanaji, vanaM- pAnIyaM, tatra jAtaM vanajaM, tad vidyate Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 79 yatra sarasi tattathA / tathA [jinavad-] jino vidyate yatrA'rhatsadane tattathA / 3. labhe- prApnomi na- naiva / 4. jinavallabhena // 157|| kimapi yadihA'zliSTaM kliSTaM tathA cirasatkaviprakaTitapathA'niSTaM ziSTaM mayA matidoSataH / tadamaladhiyA bodhyaM zodhyaM subuddhidhanairmanaH, praNayavizadaM kRtvA dhRtvA prasAdalavaM mayi // 158 / / iti kharatara-zrIjinavallabhasUrikRtaM praznazataM taTTIkA ca sampUrNamiti bhadram / zrIrastu / saMvat 16 ASADhAdi 18 varSe zrAvaNasudi 9 ravau likhitamidaM pustakam / lekhaka-pAThakayoH kalyANaM bhUyAstAm // anusandhAna-57, TraMka noMdha- 2 nI pUrti anusandhAna-57mAM akaTUMkanoMdhamAM, atyAre gaNAvAtA 34 atizayomAMthI samavasaraNa, suvarNakamala jevA ghaNA atizayo, samavAyAGgajImAM nathI jaNAvAyA te vize carcA thaI hatI. A sambandhe aeka mahattvapUrNa ullekha zrIjinabhadragaNi-viracita vizeSa-NavatimA cha : "hoUNaM va devakayA cautIsAisayabAhirA kiis|| pAgAraMburuhAi aNaNNasarisA vi logammi? // 109 // (prazna : devo dvArA racAyelAM samavasaraNa, kamala va. vizvamAM ananya hovA chatAM paNa 34 atizayomAM kema temanI gaNatarI nathI ?) "cotIsaM kira NiyayA te gahiA sesayA aNiyaya tti / suttammi na saMgahiA jaha laddhIo'vasesAo // 110 / / ___ (uttara : jema labdhio ananta hovA chatAM sUtramAM to 28 ja gaNAvavAmAM AvI che; tema je atizayo niyata- avazyambhAvI hatA, temanI ja gaNanA sUtramA karavAmAM AvI che. bAkInA aniyata- kAdAcitka atizayonuM grahaNa sUtramA nathI karyu.)" jinezvara samavasaraNamAM ja dezanA Ape ke prabhu suvarNakamala para ja cAle ovI prarUpaNAonA sandarbhe A ullekha dhyAnapAtra che ane khulAsArUpa che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 anusandhAna-58 zAsanasamrAT-zrIvijayanemisUrIzvarajI-viracitA anekAntatattvamImAMsA saM. muni trailokyamaNDanavijaya paramaguru tapagacchAdhipati zrIvijayanemisUrijI ma. (vi.saM. 19292005) jainazAsananA dhorIpuruSa hatA. teozrIo zAsanaprabhAvanAnAM anUThAM kAryonI sAthe sAthe zrutopAsanAnAM paNa rUDAM kAryo karyAM hatAM. teozrI adbhuta medhA ane kaThora parizramane lIdhe svayaM aneka vidyAzAkhAonA pAragAmI banyA hatA ane ziSyone paNa saMgIna abhyAsa karAvI vidvanmUrdhanya banAvyA hatA. paramaguru ane teonA ziSyaparivAra pAsethI jainasaMghane ghaNA ghaNA prAcIna-granthonA saMzodhanasampAdana-vivecana va. sAMpaDyAM. zrIharibhadrasUrijI, upA. zrIyazovijayajI jevA mahApuruSonA granthonA adhyayananI paripATI zramaNasaMghamAM punaH prasthApita karavAno yaza, jo vAstavika rIte koIne ghaTato hoya to te A parivArane ja che.. paramaguru tathA teonA ziSyavRnda dvArA nUtana granthonuM sarjana paNa vipula pramANamAM thayu. svayaM paramaguruo ja saptabhaGgIprabhA, nyAyasindhu, nyAyAlokaTIkA, nyAyakhaNDakhAdyaTIkA jevA uttamottama granthonI racanA karI che. jainanyAya ane jainapramANacarcA sAthe sambandhita prastuta kRti paNa teozrInI ja racanA che. ___ anekAntatattvamImAMsA o nAma sUcave che tema, A granthamA syAdvAdanI carcA to cha ja; paNa anI sAthe ne sAthe A syAdvAdatattvane samajavAnAM sAdhanopramANa, naya ane nikSepanI paNa vizada chaNAvaTa che. SaDdravyanI vicAraNA paNa vistArathI karavAmAM AvI che. vastutaH A samagra kRtimAM syAdvAdanuM svatantra nirUpaNa cha ja nahIM, paNa sthAne sthAne tenuM nirUpaNa sAMkaLI levAyuM che ane o ja AnI khUbI che. sUtrAtmakazailIno A grantha 4 adhyAya, 16 pAda ane 347 sUtromAM vaheMcAyelo che, jenI tAlikA bhUmikAne ante mUkI che. khUba ochA zabdomAM vastuchaNAvaTa ane pUrvasUtronAM padonI uttarasUtromAM anuvRtti o be sUtrAtmaka granthanI vizeSatA hoya che. ane temAM paNa prastuta kRtimAM to onA kartAnA pragAdha pANDityanI chApa gahana rIte paDI che. aTale Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 81 mArA jevA bALa jIvo mATe A kRtinAM sUtro, tAtparya to ThIka, sAmAnya zabdArtha paNa samajavo agharo che. chatAM paNa samagra kRti lakhatAM-avalokatAM pUrvanA koIka maharSinI mahAna racanA hoya avI anubhUti satata thaI che. ___ A granthanI svopajJa TIkA hatI ovI noMdha maLe che paNa atyAre to o upalabdha nathI. mULa kRti paNa sacavAI te pUjya gurubhagavanta AcArya zrIvijayazIlacandrasUrijI ma.nI kALajIne AbhArI che. teoo A kRtino lAMbA phUlaskepa bAreka kAgaLa para pensilathI lakhAyelo kAco kharaDo varSothI jatanapUrvaka sAcavI rAkhyo hato. A kharaDAmAM jUnI lipimAM sUtro lakhavAmAM AvyA che ane tyArabAda aneka sudhArA-vadhArA, sUtronI vadhaghaTa, viSayavibhAga va. karavAmAM AvyA che. A kRti potAnA viSayanI oka samagra kRti che. bahu ochI kRtio AvaM pUrNatva dharAvatI hoI zake. AnAM sUtronI viziSTa racanAzailI, anya pramANazAstro sAthe anI tulanA, kartAno maulika unmeSa, anekAntatattva va. vize vistRta vivecana lakhavAno mAro khyAla hato. parantu tevA viziSTa abhyAsanA abhAve o sAhasathI viramavArnu ucita lAgyuM che. atyAre to mULa kRtinA kAcA kharaDAne sugrathita svarUpamA abhyAsIo sAme mUkIne santoSa mAnI lIdho che. arthanA anavabodhane lIdhe thayelI bhUlo tarapha dhyAna doravA vidvAnone vinanti. paramagurunI oka apragaTa kRti sauprathama vakhata prakAzita thaI rahI che tene anero Ananda che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 tAlikA viSaya adhyAya pAda sUtrasaMkhyA m ___13) pramANasAmAnyalakSaNa pramANasvarUpAdivipratipattinirAkaraNa h 19 / 59 h 12) h lakSaNasvarUpa 51) h h pratyakSapramANa anumAnAdipramANa AgamapramANa pramANAbhAsa 21 / 137 h h 27 m 15 5 61 h 61 nayasvarUpa nayAbhAsa nikSepasvarUpa kathAsvarUpa h h h 16) h 18 1 90 dravyasaMkhyAniyamana AkAzAdidravyasvarUpa jIva-saptatattvasvarUpa pudgalasvarUpa h h - - - 4 16 347 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 anekAntatattvamImAMsA // athaH prathamo'dhyAyaH // athA'nekAntatattvamImAMsA // 1.1.1 / / pramANa-naya-nikSepatastattvAvadhAraNam // 1.1.2 / / vastuvyavasAyi jJAnaM pramANam // 1.1.3 / / samAropavirodhAt prAmANyAd vA // 1.1.4 / / svaparAvagAhitvaM tu samAnam // 1.1.5 // nA'rthopalabdhiheturvikalpAsahatvAt // 1.1.6 / / nA'nadhigatArthAdhigantR tattvAnubhUtirvA, smRtyavyApteH // 1.1.7 / / samyagarthanirNayastu noktAdanyaH // 1.1.8 / / tadvati tajjJAnamityapyanarthAntaram // 1.1.9 / / naivaM samAropaH // 1.1.10 // viparyaya-saMzayA-'nadhyavasAyAstu tadvizeSAH // 1.1.11 / / prAmANyaM tvasyotpattau parataH, jJAne svataH paratazcA'prAmANyavat // 1.1.12 / / jani-jJapti-phaleSu svata eveti pratibandiparAhatamiti // 1.1.13 // // iti [prathamAdhyAye] prathamaH pAdaH // jJAnamAtraM, bhramAbhAvAt // 1.2.1 // na, hetvasiddhaH // 1.2.2 // vastvasiddhernaivam // 1.2.3 / / na, bAdhakAbhAvAt sAdhakasadbhAvAcca // 1.2.4 / / na nirvikalpAvyAptiralakSyatvAt // 1.2.5 // lakSyAsiddhyA'sambhava iti na, vyavahAratastatsiddheH // 1.2.6 / / svIkAratiraskAropekSAstu tadvizeSAH // 1.2.7 / / kAryakAraNabhAvAbhAvAnnoktA'siddhiH // 1.2.8 // nA'vadheniyamAt // 1.2.9 // svabhAvAditastu na pratiniyamaH // 1.2.10 // grAhyagrAhakabhAvavidhurameva tat // 1.2.11 // Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 na, pratikarmavyavasthAdyanupapatteH // 1.2.12 // vicArAsahatvAcchUnyameveti // 1.2.13 // na, tadatadbhyAM hetoranupapatteH // 1.2.14 / / etenA'nirvacanIyatAvAdaH pratyukta iti // 1.2.15 / / // iti [prathamAdhyAye] dvitIyaH pAdaH // prakRtivikArasya mahato vRttistat // 1.3.1 // na, tatprakriyAyA evA'bhAvAt // 1.3.2 // nA'to'vidyA'ntaHkaraNavRttiH // 1.3.3 / / nA''dhAramAtraM, sAdhAropalabdheH // 1.3.4 // nA''dhAravyatiriktameva, sambandhAnupapatteH // 1.3.5 / / na svasvarUpamAtrapratiSThitaM, vyatirekAt // 1.3.6 / / aviSvagbhUtaM tvAtmanaH // 1.3.7 / / na prAg sadeva, vyApAravaiyarthyAt // 1.3.8 / / nA'sadeva, utpattyanupapatteH // 1.3.9 / / sadasadvAdastu sadvAdaH // 1.3.10 / / na virodho'pekSokteH // 1.3.11 // astu sarvadA'nAvRtameva // 1.3.12 // [na,(?)] sarvasya sarvajJatvApteH saMzayAdyanupapattezca // 1.3.13 / / na pratiniyataviSayatvamavinigamAt // 1.3.14 / / hetustu kSayopazamAdAvupakaroti // 1.3.15 // nA''vRtameva, svabhAvapracyuteH // 1.3.16 / / uktasya kevalAdanyatrA'sambhavaH // 1.3.17 / / nA'bhedazrayaNAdanekAntAtmavastupratibhAsAt // 1.3.18 / / bhedAzrayaNe tvaMzaprathanAnnayo'pIti // 1.3.19 // // iti [prathamAdhyAye] tRtIyaH pAdaH // svarUpokternedaM lakSaNam // 1.4.1 // na, svarUpa-taTasthAbhyAM tadbhedAt // 1.4.2 // na niSprayojanaM, vyAvRttipratIteH // 1.4.3 / / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 85 na siddhatA, sAmAnya-vizeSAbhyAmavagamavailakSaNyAt // 1.4.4 / / ata eva nA''tmAzrayAdiranekAntatvAcca // 1.4.5 / / nA'navasthAnAdupekSA, jijJAsoparamAt // 1.4.6 / / rUDhi-yogAbhyAM lakSyokterubhayAvagatiH // 1.4.7 / / nA'tivyApteH // 1.4.8 // saGketaM vinA'satkalpaH sambandhaH // 1.4.9 // nAM'ze'pi pAtAdatyApattiH, viziSTasya kathaJcidbhedAt // 1.4.10 / / nA'nyatra prAmANyamanupasthiteH // 1.4.11 // nA'nanugamAdavyAptirbhedAt kathaJcidanugamAd veti // 1.4.12 / / // iti [prathamAdhyAye] turyaH pAdaH // // iti pramANasAmAnyasvarUpanirUpaNAkhyaH prathamo'dhyAyaH // // atha dvitIyo'dhyAyaH // pratyakSa-parokSAbhyAM dvedhA // 2.1.1 // pratyakSamekaM, pratyakSA-'numAne dve, pratyakSA-'numAno-pamAnAni trINi, pratyakSA 'numAnA''gamAstrayaM, pratyakSA-'numAno-pamAnA-''gamAzcatvAraH, pratyakSA'numAno-pamAnA-''gamA-'rthApattaya: paJca, pratyakSA-'numAno-pamAnA-''gamA 'rthApattya-nupalabdhayaH SaDityAdayastvasadvAdAH // 2.1.2 / / spaSTamAdyam // 2.1.3 // mAnAntarAnapekSatvaM vizeSAvabhAsanaM vA tattvam // 2.1.4 / / nendriyArthaprAptijaM, cakSurmanasoraprApyakAritvAt // 2.1.5 / / nendriyajaM, manaso'nindriyatvAdavadhyAdyavyAptezca // 2.1.6 / / ata eva nA'rthajam // 2.1.7 / / jJAnAkaraNakantu noktAdanyat // 2.1.8 / / viSayatve tantraM na kSayopazamAdibhyo'nyat // 2.1.9 / / na nirvikalpakameva, mAnatvAsiddheH savikalpakasyaiva tathAnubhavAcca // 2.1.10 / / na caitanyAnAmekalolIbhAvo'siddheH // 2.1.11 // sAMvyavahArika-pAramArthikAbhyAM dvividhametat // 2.1.12 // na laukikA-'laukikAbhyAmalaukikAsatterabhAvAt // 2.1.13 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 indriyajA-'nindriyajAbhyAmAdyaM dvidhA // 2.1.14 / / atra dravyendriyaM gRhyate, na bhAvendriyam // 2.1.15 // nirvRtyupakaraNAbhyAM dravyendriyaM labdhyupayogAbhyAM bhAvendriyaM dvedhA // 2.1.16 / / sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrANi paJca dravyendriyANi // 2.1.17|| na vAk-pANi-pAda-pAyU-pasthAni // 2.1.18 / / na ca bhautikAni // 2.1.19 // sparzanaM pRthvyaptejovAyuvanaspatInAM, sparzana-rasane kRmyAdInAM, sparzana-rasana-ghrANAni pipIlikAdInAM, sparzana-rasana-ghrANa-caDhUMSi bhramarAdInAM, paJcA'pi nAraka tiryaG-narA-'marANAm // 2.1.20 // sparza-rasa-gandha-varNa-zabdapratiniyatArthAni tAni // 2.1.21 // anindriyaM mano'niyatArtham // 2.1.22 // aprApyakAritvaM cakSurmanasoH samAnam // 2.1.23 // avagrahehA-'vAya-dhAraNAbhizcaturbhedamekazaH // 2.1.24 / / vyaJjanA-'rthAbhyAmavagraho dvidhA // 2.1.25 / / / na cakSurmanasorvyaJjanaM, na ca mAnam // 2.1.26 / / darzanadvArA'rthendriyasannipAtajo'vAntarasAmAnyaviziSTAvabhAsyavagrahaH // 2.1.27 / / IhAntaM darzanamityapi // 2.1.28 / / tadgRhItAthai kavizeSatarkaNamIhA // 2.1.29 / / tarkitArthe vizeSaniSTaGkanamavAyaH // 2.1.30 // dRDhatamo dhAraNA // 2.1.31 // kSaya-kSayopazamavizeSAdAtmamAtraprabhavaM pAramArthikam / / 2.1.32 / / tad dvividhaM vikala-sakalabhedAt // 2.1.33 / / Adyamavadhi-manaHparyavAbhyAM dvidhA // 2.1.34 // / tatrA''dyo rUpidravyaviSayo bhava-guNapratyayAbhyAM dvidhA // 2.1.35 / / sura-nArakANAmAdyo'ntimo nara-tirazcAM SaDbhedaH // 2.1.36 / / dvitIyo manodravyaparyAyAlambana Rju-vipulamatibhyAM dvidhA // 2.1.37 / / svAvaraNakSayopazamavizeSaprabhavatvaM tUktAnAM samAnam // 2.1.38 // sAMvyavahArikasyA'vadhezca viparyayo, na zeSayoH // 2.1.39 / / sakalamazeSaghAtikSayasamutthaM kevalam // 2.1.40 / / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 taccA'zeSavizeSaprakAzakamapratibandhAt // 2.1.41 // azeSasAmAnyaviSayakamidameva kevaladarzanamityeke // 2.1.42 // etatsamakAlaM sAmAnyAvagAhi darzanamanyadityanye // 2.1.43 // bhinnakAlaM tadityapare // 2.1.44 // laGghanatApAderiva nA'syA'tyantaM prakarSaH // 2.1.45 / / nobhayorvaiSamyAt // 2.1.46 // neSTamAtragaM hetoravizeSAt // 2.1.47 // siddhistu prameyatvAdeH // 2.1.48 // na ca nityamevedaM, jagatkarturasiddheH // 2.1.49 // nirdoSo'rhanneva tadvAn, na buddhAdiH // 2.1.50 // tasya ca kavalAhAro na viruddha [ iti ] // 2.1.51 // // iti dvitIyAdhyAye prathamaH pAdaH // aspaSTaM dvitIyam // 2.2.1 // smRtyabhijJAnohAnumAnAgamaistat paJcadhA // 2.2.2 // saMskAramAtrajA smRtiH // 2.2.3 / / viSaya-pramAtvayoH pAratantrye'pi prAmANyamanumAnavat // 2.2.4 // saGkalanamabhijJAnam // 2.2.5 // tattollekho'nayossamAna idamo (to)llekho'nubhavasmRtijatvaM ca vizeSa: // 2.2.6 // nopamAnAdyasmAdanyat // 2.2.7 // nA'dhyakSaM, sAkSAdakSAnanuvidhAnAt // 2.2.8 // nobhayameva, ekasyA'pUrvasya prathanAt // 2.2.9 // vyApti-vAcyavAcakabhAvAnyatarAvagAhI tarka UhaH // 2.2.10 // anvayaya-vyatirekagrahaNAbhyAm // 2.2.11 // 87 na prasaGgAtmA // 2.2.12 // vyAptiratrA'ntarvyAptirna bahirvyAptiH // 2.2.13 // kAryakAraNA(Na)bhAvAdipratibandhato'nyathAnupapattirAdyA // 2.2.14 // sahacAramAtrato niyamo dvitIyA // 2.2.15 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 liGgajJAnakaraNakaM pakSe sAdhyajJAnamanumAnam // 2.2.16 // vyApAro vyAptismRtirna parAmarzAdiH // 2.2.17 // svArthametat // 2.2.18 // anusandhAna-58 liGgamanyathAnupapattyekarUpaM, na trirUpAdi // 2.2.19 // tadupalabdhyanupalabdhibhyAM dvidhA // 2.2.20 // tad dvayaM viruddhA'viruddhAbhyAM dvividham // 2.2.21 // aviruddhopalabdhi-viruddhAnupalabdhibhyAM vidhisiddhirviruddhopalabdhyaviruddhAnupalabdhibhyAM ca niSedhasiddhiH // 2.2.22 // tatrA'viruddhopalabdhirvyApya kArya-kAraNa- pUrvacaro - - ttaracara - sahacaraiH SoDhA // 2.2.23 // svabhAvaviruddha-viruddhavyApya - kArya-kAraNa- pUrvacaro -ttaracara - sahacarairviruddhopalabdhiH saptadhA // 2.2.24 // viruddhakArya-kAraNa-svabhAva-vyApaka - sahacarAnupalambhairviruddhAnupalabdhiH paJcadhA // 2.2.25 // svabhAva-vyApaka-kArya-kAraNa nupalabdhiH saptadhA // 2.2.26 // na tu svabhAva-kAryA-'nupalabdhibhistriprakArameva kAraNAdyasaGgrahAt // 2.2.27 / / pramANavikalpobhayataH prasiddho dharmI pakSaH // 2.2.28 // yad vinA liGgaM nopapadyate tat sAdhyam // 2.2.29 // apratItA-'nirAkRtA-'bhIpsitatvAni tasya siddhA [va] nuguNAni // 2.2.30 / / pakSahetuvacanAdyAtmakaM parArthamupacArAt // 2.2.31 // vyutpannamatIn prati dvAveva pratijJAhetU, mandamatIn prati tu pratijJA - hetU-dAharaNopanaya-nigamanAni paJcA'pyavayavAH prayoktavyAH // 2.2.32 // pratijJAdita udAharaNAdito vA traya evodAharaNopanayau dvAveva, paJcA'pyavayavAH prayoktavyA ityekAnte mAnAbhAvaH // 2.2.33 // sAdhyavattayA dharmiNo vacanaM pratijJA // 2.2.34 // - pUrvacaro -ttaracara - sahacarAnupalabdhibhiraviruddhA paJcamyantasya tRtIyAntasya vA liGgasya hetuH // 2.2.35 // pratibandhapradarzanapurassaraM sAdharmyato vaidharmyato vA dRSTAntasyodAharaNam // 2.2.36 // Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 pakSe liGgasyopasaMhAra upanayaH // 2.2.37 / / sAdhyasyA'bAdhitatayA punarnigamanamiti // 2.2.38 / / // iti dvitIyAdhyAye dvitIyaH pAdaH // AptavacanotthamAgamaH // 2.3.1 // Apto yathAdRSTavaktA // 2.3.2 / / laukika-lokottarAbhyAmApto dvidhA // 2.3.3 / / AdyaH pitrAdirdvitIyastIrthakarAdiH // 2.3.4 / / varNapadavAkyaM vacanaM paugalikameva // 2.3.5 // na guNa, AgatyAdyanupapatteH // 2.3.6 / / nityaM dravyaM parArthatvAnnotpattivipattitaH // 2.3.7 / / na, nAdopAdhervyatiriktasyA'siddheH // 2.3.8 / / abhivyaktirna vicArasahA // 2.3.9 // abhijJAnaM nA'nAbhAsam / / 2.3.10 / / varNAH pratItAH, teSAmAnupUrvIvizeSaH padaM, padAnAM vAkyam // 2.3.11 / / arthe svAbhAvikaH pratyAyanazaktistatsambandhaH // 2.3.12 // zaktistvanyatrA'pyAvazyakI // 2.3.13 / / tadabhivyaJjakaH saGketo na sambandho, vAcyavAcakabhAvaniyamAnupapatteH // 2.3.14 / / yathArthatvA-'yathArthatve tvasya vaktRdoSaguNApekSe // 2.3.15 / / vidhi-niSedhAbhyAM sarvatra saptabhaGgImanusarati // 2.3.16 // kramayaugapadyato vidhiniSedhakalpanataH syAtkArAGkitAnAmevakArajuSAM sarvamastIti nA'stItyasti nA'sti cetyavaktavyamityastyavaktavyamiti nA'styavaktavya mityasti nA'sti cA'vaktavyamiti bhaGgAnAM saptAnAmeva bhAvAt // 2.3.17 / / pratiparyAyaM dharma-tatsaMzaya-jijJAsA-paryanuyogAnAM saptAnAmeva bhAvAt tathAbhAvaH // 2.3.18 // pratibhaGgaM sakala-vikalAdezasvabhAvA saptabhaGgI // 2.3.19 / / kAlAdibhiraSTabhirabhedavRttito'nantadharmAtmakavastuno yaugapadyenA'bhidhAyakaM vacaH sakalAdezo, viparItamato vikalAdezaH // 2.3.20 / / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 anusandhAna-58 AdyaM pramANavAkyaM, dvitIyaM nayavAkyamiti // 2.3.21 // // iti dvitIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // pramANaprasAdhyaM phalamAnantarya-pAramparyAbhyAM dvidhA // 2.4.1 // ajJAnanivRttirAdyaM sarveSAm // 2.4.2 // kevalasyaudAsInyamanyeSAmupAdAnahAnopekSAbuddhayo dvitIyam // 2.4.3 / / pramANataH pramAtuzca bhinnamabhinnaM ca tat, tattvAnyathAnupapatteH // 2.4.4 // pramANasya svarUpAdiviparItastadAbhAsaH // 2.4.5 / / svarUpa-viSaya-phala-saGkhyAbhAsatazcaturddhA // 2.4.6 / / Adyo'jJAnAdyAtmakaH // 2.4.7 / / pratyakSAbhAsAdistvasya prapaJcaH // 2.4.8 // kevala-manaHparyavavarjaM pratyakSavadavabhAsamAnaM jJAnaM pratyakSAbhAsam // 2.4.9 / / ananubhUte smaraNAbhAsam // 2.4.10 / / tulyAdau saGkalanAbhAsam // 2.4.11 / / anyathopapattau tarkAbhAsam // 2.4.12 / / pakSAbhAsAdijamanumAnAbhAsam // 2.4.13 / / pakSAbhAsa-liGgAbhAsa-dRSTAntAbhAso-panaya-nigamanAbhAsAH paJca // 2.4.14 / / AdyaH pratIta-nirAkRtA-'nabhIpsitasAdhyavizeSaNaistridhA // 2.4.15 / / nirAkaraNaJca sAdhyasya pratyakSAnumAnAdibhiH // 2.4.16 / / dvitIyo'siddha-viruddhA-'naikAntikabhedatastriprakAraH // 2.4.17 // asiddhAnyathAnupapattiko'siddhaH // 2.4.18 / / so'nyaro(?nyo)bhayAsiddhAbhyAM dviprakAraH // 2.4.19 // sAdhyaviparyayAnyathAnupapattiko viruddhaH // 2.4.20 // anyathAnupapattivikalo'naikAntikaH // 2.4.21 / / nirNIta-sandigdhavipakSavRttikabhedAd dvidhA // 2.4.22 / / sAdharmya-vaidhAbhyAM dviprakAro dRSTAntAbhAsaH // 2.4.23 / / sAdhyavikala-liGgavikala-tadubhayavikala-sandigdhasAdhya-sandigdhaliGga sandigdhobhayA-'nanvayA-'pradazitAnvaya-viparItAnvayairAdho'siddhasAdhyAbhAvA'siddhaliGgAbhAvA'siddhAbhAvavadvaya-sandigdhasAdhyAbhAva-sandigdhaliGgAbhAva Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 sandigdhAbhAvavadvayA-'vyatirekA-'pradarzitavyatireka-viparItavyatirekai rdvitIyazca navadhA // 2.4.24 // uktaviparIte upanaya-nigamanAbhAse // 2.4.25 / / anAptoktajaM jJAnamAgamAbhAsam / / 2.4.26 / / viSayAbhAsAdayastUktaviparItA iti // 2.4.27 / / // iti dvitIyAdhyAye turyaH pAdaH // // iti [pramANavizeSanirUpaNAkhyo] dvitIyo'dhyAyaH // // atha tRtIyo'dhyAyaH // aMzAntarApratikSepI vastvaMzamAtragrAhI abhiprAyavizeSo nayaH // 3.1.1 // na pramANameva, svarUpAdibhedAt // 3.1.2 / / sa naigama-saGgraha-vyavahAra-rjusUtra-zabda-samabhirUDhavambhUtabhedataH saptadhA // 3.1.3 / / samabhirUDhaivambhUtayoH zabda evA'ntarbhAvAt paJca nayA ityeke // 3.1.4 // saGgrahasyA'pi naigame'nupraveza iti catvAra ityapare // 3.1.5 / / AdyAstrayo dravyAthikAzcatvAro'ntimAH paryAyAthikAH // 3.1.6 / / RjusUtrasyA'pi dravyArthikatvamityeke // 3.1.7 / / sAmAnyavizeSobhayAdigrAhI parAmarzo naigamaH // 3.1.8 / / sa pradhAnopasarjanabhAvena dharmadvaya-dharmidvaya-dharmadharmyubhaya-gocaratvatastridhA // 3.1.9 // sAmAnyamAtragocaraH saGgrahaH // 3.1.10 / / parAparabhedAd dvidhA // 3.1.11 / / AdyaH sattvAkhyaparasAmAnyagrAhI, dvitIyastu dravyatvAdyavAntarasAmAnyagrAhI // 3.1.12 // vidhipUrvaka-saGgrahagRhItArthavibhAjako vyavahAraH // 3.1.13 / / prAdhAnyena vartamAnakSaNasthAyi-paryAyamAtragrAhI RjusUtraH // 3.1.14 // kAlAdibhedAcchabdasyA'rthabhedAbhyupagantA zabdaH // 3.1.15 / / vyutpattinimittabhedataH paryAyazabdArthabhedAbhyupagantA samabhirUDhaH // 3.1.16 / / vyutpattinimittakriyAviSTA-'rthavAcyatvAbhyupagantA evambhUtaH // 3.1.17 / / pUrvapUrveSAmadhikaviSayatvamuttarottareSAM nyUnaviSayatvaM caiSu samAnam // 3.1.18 // pUrve catvAro'rthanayAH zeSAH zabdanayA iti // 3.1.19 / / // iti tRtIyAdhyAye prathamaH pAdaH // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 anusandhAna-58 aMzAntarapratikSepI vastvaMzagrAhI nayAbhAsaH // 3.2.1 // sarvathA dharmadvayAdInAM pArthakyAbhyupagantA naigamAbhAsaH kaNabhakSAdidarzanam // 3.2.2 / / vizeSapratikSepI sAmAnyamAtragrAhI saGgrahAbhAsaH // 3.2.3 // satpradhAnAdyadvaitadarzanaM paro dravyatvAdyekAntavAdastvaparaH // 3.2.4 // apAramArthikadravyaparyAyavibhAgAbhyupagantA vyavahArAbhAso lokAyatadarzanam // 3.2.5 / / sarvathA dravyapratikSepI kSaNikaparyAyAbhyupagantA RjusUtrAbhAso bauddhadarzanam // 3.2.6 / / kAlAdibhedato dhvanessarvathA'rthabhedAbhyupagantA zabdAbhAsaH // 3.2.7 // vyutpattibhedena paryAyazabdAnAM sarvathA'rthabhedAbhyupagantA samabhirUDhAbhAsaH // 3.2.8 // zabdAnAM svapravRttinimittabhUtakriyayA'nAliGgitasya vAcyatvapratikSepI tadAliGgitasya (syaiva) vAcyatvAbhyupagantA evambhUtAbhAsaH // 3.2.9 // Anantarya-pAramparyAbhyAM nayasya phalamapi dvidhA // 3.2.10 // AdyaM vastvaMzAjJAnanivRttiH, dvitIyaM tadupAdAnahAnopekSAbuddhayaH // 3.2.11 // tannayato bhinnamabhinnaM ca tattvAnyathAnupapatteH // 3.2.12 / / AdyAstrayaH saviparyayamati zrutAvadhi-manaH paryavakevalajJAnAzrayiNaH // 3.2.13 // RjusUtrastu mativarjoktAzrayI // 3.2.14 // zabdAdayastu trayaH zrutajJAnakevalajJAnAzrayiNa iti // 3.2.15 // // iti tRtIyAdhyAye dvitIyaH pAdaH // zabdArtharacanAvizeSo nikSepaH // 3.3.1 // aprastutArthaniSedhaH prastutArthopapAdanaM cA'sya phalam // 3.3.2 // etenA'nuyogAdhigamopAyatvaM vyAkhyAtam // 3.3.3 // sa nAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedatazcaturdhA // 3.3.4 // prakRtArthanirapekSo nAmArthAnyatarapariNAmo nAmanikSepaH // 3.3.5 // bhAvAkArasthApanA sthApanAnikSepaH // 3.3.6 // sa sadbhUtA-'sadbhUtAkArasthApanAbhedAd dvidhA // 3.3.7 / / Adyo jinapratimAdiH, dvitIyo'kSAdau sthApanAcAryAdiH // 3.3.8 // bhUtabhAvibhAvakAraNaM dravyanikSepaH // 3.3.9 // vivakSitakriyApariNatimAn bhAvanikSepaH // 3.3.10 // nayasamudAyavAde caturNAmazeSavyApitvam // 3.3.11 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 nAmAdinikSepatrayaM dravyArthikanaye // 3.3.12 // bhAvanikSepaH paryavanaye // 3.3.13 / / RjusUtre nAmabhAvAvevetyeke // 3.3.14 // saGgraha-vyavahArayoH sthApanAvarjA ityanye [iti] // 3.3.15 // // iti tRtIyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // uktAnAM kathAyAM parArthAnumAnatayopayogaH // 3.4.1 // kathA vAda eva, na vAda-jalpa-vitaNDAbhedAt tridhA // 3.4.2 / / sAdhanadUSaNavacanaM vAdaH // 3.4.3 // pratipakSadharmavyavacchedena sveSTadharmasthApanamasya phalam // 3.4.4 // vijigISotthe'smin vAdi-prativAdi-sabhya-sabhApatayazcatvAro'GgAni, anyatra vAdi-prativAdinau kvacit sabhyo'pi // 3.4.5 / / vAdi-prativAdinau prArambhaka-pratyArambhakau // 3.4.6 / / tau jigISu-tattvanirNinISubhedAt pratyekaM dvidhA // 3.4.7 / / tattvaniNinISuH svAtmani paratra ceti dvidhA // 3.4.8 / / vAdiprativAdisiddhAntAbhijJatva-mAdhyasthyAdiguNavAnubhayAbhimataH sabhyaH // 3.4.9 / / prajJAjJaizvaryAdiguNavAn sabhApatiH // 3.4.10 // pramANataH svapakSasthApana-parapakSakhaNDane vAdi-prativAdinoH, tayorvAdasthAnaka kathAvizeSAGgIkArakaraNA-'gravAdottaravAdanirdezAdikaM sabhyasya, vAdyAdyabhihitAvadhAra-kalahavyapohAdikaM sabhApatezca karma // 3.4.11 / / sajigISuke vAde yAvatsabhyApekSamanyatra ca yAvattatvanirNayaM yAvatsphUtti ca vaktavyamiti // 3.4.12 // // iti tRtIyAdhyAye turyaH pAdaH // // iti [naya-nikSepa-vAdanirUpaNAkhyaH] tRtIyo'dhyAyaH samAptaH // // atha caturtho'dhyAyaH // astitvanAstitvAdyanantadharmAtmakaM vastu tattvam // 4.1.1 / / tad dravya-paryAyAbhyAM dvidhA // 4.1.2 // nA'bhAvastattvAntaraM, prAgabhAvAdicaturvidhasyA'pi tasya bhAva evA'ntarbhAvAt // 4.1.3 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 yannivRttAveva yasyotpattiH sa hyasya prAgabhAvaH // 4.1.4 / / yadutpattau yasya pracyutiH sa tasya pradhvaMsaH // 4.1.5 / / svabhAvAntarAt svabhAvavyavacchedo'nyonyAbhAvaH // 4.1.6 / / kAlatraye'pi tAdAtmyapariNAmanivRttiratyantAbhAvaH // 4.1.7 / / samavAyo nA'viSvagbhAvAd vyatirikto'siddheH // 4.1.8 // vizeSastvantyo niSpramANakaH // 4.1.9 / / anyaH paryAye // 4.1.10 // tiryagUrkhatAsAmAnyabhedato dvividhamapi sAmAnyamanatiriktam // 4.2.11 // prativyakti tulyA pariNatistiryaksAmAnyaM paryAya eva, pUrvAparaparyAyAnugAmI vastvaMza UrdhvatAsAmAnyaM dravyameva // 4.1.12 / / guNavad dravyam // 4.1.13 / / na samavAyikAraNamasiddheH // 4.1.14 / / paryAyavattvantu dravya-guNayoH samAnam // 4.1.15 / / pratyabhijJAnAditastu na tatsiddhiriti // 4.1.16 / / // iti caturthAdhyAye prathamaH pAdaH // dharmA-'dharmA-''kAza-kAla-jIva-pudgalA dravyANi // 4.2.1 // dharmA-'dharmA-''kAza-jIva-pudgalAnAmastikAyatvaM samAnam // 4.2.2 // kAlasyA'pyastikAyatvamityeke // 4.2.3 / / gatyupaSTambhako dharmaH // 4.2.4 // na dezavizeSasya tattvamananugamAt // 4.2.5 / / asyA'saGkhyapradezatvaM jIvA-'dharmAbhyAM samAnam // 4.2.6 / / pudgalAnAM saGkhyeyAnantapradezatve ca // 4.2.7 / / AkAzasyA'nantapradezatvameva // 4.2.8 / / sthityupaSTambhako'dharmaH // 4.2.9 / / asya kRtsnalokAkAzAvagAho dharmeNa samAnaH // 4.2.10 / / avagAhopaSTambhakamAkAzam / / 4.2.11 / / tallokA-'lokAbhyAM dvidhA // 4.2.12 / / dharmA-'dharmAdyadhikaraNaM lokaH // 4.2.13 / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 sa caturdazarajjumAno'saGkhyAtapradezaH // 4.2.14 // tadviparIto'loko'nantaH // 4.2.15 // ekadravyatvaniSkriyatvaM dharmA-'dharmAbhyAM samAnam // 4.2.16 / / varttanAdiliGgakaH kAlo'nantasamayaH // 4.2.17 / / tasya dravyatvaM netyapare iti // 4.2.18 // // iti turyAdhyAye dvitIya pAdaH // upayogavAn jIvaH // 4.3.1 // upayogaH sAkAro'nAkArazca // 4.3.2 / / Adyo jJAnaM dvitIyo darzanam // 4.3.3 // saMsArI muktazca jIvaH // 4.3.4 / / AdyaH sakarmA // 4.3.5 // sa trasa-sthAvarAbhyAM dvidhA // 4.3.6 / / AdyaH tejovAyudvIndriyAdipaJcendriyAntaH // 4.3.7 / / pRthivyabvanaspatibhedAdantyastridhA // 4.3.8 / / nA'sau niSkriyo, gatimattvAt // 4.3.9 // gatiravigrahA vigrahA ca // 4.3.10 / / na nitya eva, janmAnyathAnupapatteH // 4.3.11 // garbhopapAta-sammU nabhedAt tridhA janma // 4.3.12 / / na samanaska eva, amanaskasyA'pi sadbhAvAt // 4.3.13 / / nA'saGgaH, zarIritvAnupapatteH // 4.3.14 // zarIraJcaudArika-vaikriyA-''hAraka-taijasa-kArmaNabhedAt paJcavidham // 4.3.15 / / asaGgatve Asravo'pi nopapadyate // 4.3.16 / / sa hi kAya-vAG-manaHkarmayogaH // 4.3.17 / / tadabhAve bandho'pyanupapannaH // 4.3.18 / / karmayogyapudgalagrahaNaM hi saH // 4.3.19 / / mithyAdarzanA-'virati-pramAda-yogAstasya kAraNAni // 4.3.20 // tadabhAve prakRti-sthityanubhAva-pradezabandhA api vizeSA anupapannAH // 4.3.21 / / prakRtyabhAve jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-mohanIyA''yuSka-nAma-gotrA-'ntarAyA Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 anusandhAna- 58 api tadvizeSAstadvizeSAzca tathA // 4.3.22 // evaM sthityAdyabhAve // 4.3.23 // AsravanirodhAtmA saMvaro'pi // 4.3.24 // tatsAdhanAni gupti - samiti - dharmA - 'nuprekSA - parISahajaya - cAritrANyapi // 4.3.25 / / nirjarA'pi // 4.3.26 // tatsAdhanaM tapo'pi // 4.3.27 // anazanA-'vamaudarya-vRttiparisaGkhyAna-rasaparityAga - viviktazayyAsana-kAyakleza bhedAt SaDvidhaM bAhyam // 4.3.28 // prAyazcitta-vinaya-vaiyAvRttya-svAdhyAya - vyutsarga-dhyAnabhedAt SaDvidhamabhyantaram // 4.3.29 // ekAntanityatve tvasya vratamanupapannam // 4.3.30 // hiMsA - 'nRta- steyA -'brahma - parigrahebhyo viramaNaM hi tat // 4.3.31 // tattve deva-manuSya-naraka - tiryaggatayo'pi na syuH // 4.3.32 // pariNAmyasau // 4.3.33 // nirAvaraNo mukta: // 4.3.34 // azeSakarmakSayaH paramAnando vA muktiH // 4.3.35 / / samyagdarzana - jJAna - cAritrANi tatsAdhanamiti // 4.3.36 // // iti turyAdhyAye tRtIyaH pAdaH // mUrttimAn pudgalaH // 4.4.1 // rUpaM mUrttiH, sparzarasagandhAstanniyatAH // 4.4.2 / / ataH zarIra-vAG-mana:- prANApAna - sukha - duHkha - jIvitamaraNopagrahAH // 4.4.3 / / zabda-bandha-saukSmya- sthaulya-saMsthAnabheda-tamazchAyA''tapodyotA idamIyAH // 4.4.4 // etenA''kAzaguNatvAdikaM pratyuktam // 4.4.5 // ajaghanyaguNAnAM snigdharUkSANAM guNavaiSamye dvayadhikAdiguNAnAM sadRzAnAJca bandho, na guNasAmye // 4.4.6 // deza-pradeza - skandhA - 'NubhedataH sa caturddhA // 4.4.7 // skandhasambaddhaH skandho dezo dvipradezAdiH // 4.4.8 // niraMzaH skandhasambaddhoM'zaH pradezaH // 4.4.9 // dezatAnApannaH saGghAtaH skandhaH // 4.4.10 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI 2012 pradezatAnApanno niraMzoM'zo'NuH // 4.4.11 // saGghAtabhedebhyaH skandhasya, bhedAdaNorutpattiH // 4.4.12 // paryAyaH sahabhAvi-kramabhAvibhedAd dvidhA // 4.4.13 // Adyo guNaH // 4.4.14 // sa sAmAnya- vizeSAbhyAM dvidhA // 4.4.15 // astitva-prameyatvAdiH sAmAnyaguNaH // 4.4.16 // varNa-jJAnAdirvizeSaguNaH // 4.4.17 // antyaH paryAyo'nanta eva // 4.4.18 // utpAdavyayadhrauvyalakSaNaM sattvaM sarveSAm // 4.4.19 // tasmAdanekAntAtmakatvameva kAntamiti // 4.4.20 // // iti [tattvanirUpaNAkhyaH ] caturtho'dhyAyaH // // iti zrIanekAntatattvamImAMsA // * * * 97 C/o zrInemisUri svA. mandira 12, bhagatabAga so. pAlaDI, ama.-7 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anusandhAna-58 gaGgAtailIdRSTAntaH saM. muni ratnakIrtivijayaH koI phuTakaLa ha.li. patramAMthI UtAreluM A manoraJjaka dRSTAnta che. bhojaprabandhathI mAMDIne lokabhASA sudhI A kathAnaka vividha rUpe pracalita che. Ane lokakathA ja kahI zakAya. parantu tenuM saMskRta svarUpa paNa sahunA dhyAnamAM Ave te hetuthI te ahIM pragaTa karyu che. sandarbha jotAM kalpasUtranI vAcanAmAM siddhArtha rAjAnA koI prasaMgamAM, koI sAthenA saMvAdamAM A kathA uddhRta karI hovAnuM anumAna thAya che.. // 60 // atra gaGgAtelIdRSTAntamAha // procyate___ satyametat devAnupriyAH ! yadyUyaM vadatha - yato yUyaM susiddhikAH / susiddhI(ddhi)kAnAM sarvatra syAt, gaGgAtailIvat / ___ tathA-ko'pi vipro yuvA vidyArthI pratiSThAnapure dakSiNadeze gatvA bhaTTapArzve sarvavidyAstriMzadvaSaiH paThitvA jAtagarvo mastake'GkazaM dharan vidyayA 'udaraM mA sphuTatu' iti udare baddhapaTTaH, 'yadi vAdI naMSTvA AkAze yAti tadA niHzreNyAmAruhya adhaH pAtayAmi' iti niHzreNI sevakaskandhe vahan cintayati 'yadi vAdI pAtAle pravizati tadA kuddAlaiH khAnayitvA niSkAsayAmi' iti kuddAlAnapi sADhe dharan, 'yo mamAgre hArayati sa tRNAn(ni) mukhe gRhNAtu' iti tRNapUlakaM sevakakakSAyAM dhArayan, vAdena dakSiNa-gaurjara-marudharA[di]dezavAdino nirjI(ji)tya sarasvatIkaNThAbharaNAdIn birudAn vAdayan bhojarAjasabhAM paJcazatapaNDitairvirAjamAnaM(nAM) zrutvA ujjayinyAM sametaH / pravezotsavAdinA sanmAnadAnapUrvaM uttAritaH samIcInasthAne gataH / __sabhAyAmAgatena [tena] bhojarAjasamakSaM vAdakaraNena kAlidAsa-krIDAcandrabhavabhUtipramukhAH paJcasa(za)tapaNDitAH api jitAH / bhojarAjena vimRSTam-'aho ! paradezinA bhaTTAcAryeNa madIyA jitAH, mama paNDitasabhAmahAtma(mAhAtmyaM) gatam / ' iti cintAturaH krIDArthaM vane gacchan ekAkSaM vahad ghANImadhyAt hastena tailaM niSkAsya kumbhamadhye tailaM kSipantaM gaGgAnAmAnaM tailikaM pazyati sma / rAjJA Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 vicAritam - aho ! kANasya asya buddhivijJAnam / yuktaM caitat / yataH SaSTiminake doSA azItirmadhupiGgale / zataM ca TuNTamuNDe ca kANe saMkhyA na vidyate // 1 // tatastamAkArya rAjJA pRSTam - aho ! tvaM bhaTTAcAryeNa saha vAdaM kariSyati (si)? / tena proktam - om ! kiM dAsyati (si)? / kA pratiSThA'sti aTapaTA-nyAyena bhavati kadAcit / tata AdityavAre rAjJA bhaTTAcAryaH proktaM(ktaH) - 'bho! zrI bhaTTAcArya! mama bhaTTAsta(tva)yA jitAstatsya(sa)tyaM paraM asmAkameteSAM bhaTTAnAM pAThako bhaTTAcAryo'sti / tena samamadya vAdaH kriyatAm / ' dakSiNabhaTTAcAryeNa proktam - 'bhavyam' / tato bhaTTAcAryaH siMhAsane upanivezitaH / anye'pi kAlidAsakrIDAcandrapramukhAH paJcazatabhaTTAH sametAH / teSAmapi AsanAni rAjJA dattAni / tato gaGgAtailIbhaTTAcAryaH paridhApitaH paJcAGgaveSaH svarNAbharaNAdinA vibhUSitaH sthUlavapuH madonmattahastIva AnItaH / rAjJA(jA)utthitaH / sarvA sabhApi utthitA / bahumAnasammAnAdinA rAjJA siMhAsane nivezitaH / tato dakSiNIyabhaTTAcAryeNa vimRSTamahaM kRzavapuH, ayaM sthUlavapuH / kathaGkAraM vAdena jayiSyAmi / tataH kiM vA kalahena ? tattvaM pRcchAmi / tato dakSiNabhaTTAcAryeNa ekAGgulIdarzI(zi)tA / bhojarAjabhaTTena krodhaM kRtvA aGgalidvayaM darzitam / tato jAtacamatkAreNa dakSiNabhaTTAcAryeNa pralambitapaJcAGgaliko hasta UrvIkRto dazitaH, tato bhojabhaTTe[na] dRDhA muSTidarzitA / tato dakSiNabhaTTo mastakAt aGkazaM uttArya udarAt vidyApaDheM choTayitvA niHzreNI bhagnA(bhaGktvA ) kuddAlAn daNDAt viyojya tRNapUlakaM prajvAlayitvA garvaM muktvA sabhAsamakSaM bhojabhaTTasya pAdayorlagnaH / 'aho ! ahaM na kenapi jitaH, paraM tvaM mahApaNDitasta(stva)yA jitaH / ' bhojarAjena pRSTam - 'ko vAdaH kRtaH ? asmAkaM zrAvyatAm / ' bhaTTAcAryaH prAha-'aho bhoja ! mayA ekAGgalidarzanena jJApitaM 'ekaH zivo jagatkartA'sti' / bhavadIyabhaTTena vizeSo jJApito'Ggalidvayadazitena yat- 'ekena zivena kim ? dvitIyA zaktirapyasti' / punarmayA paJcAGgulidarzanena jJApitam - 'indriyANi paJca santi' / tvadIyabhaTTAcAryeNa muSTidarzanAt jJApitaM - 'paJcendriyANi] baddhAni damitAni bhavyAni' / tato bhavadIyo bhaTTAcAryo mahApaNDito vairAgyavAn ca / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anusandhAna-58 kiyat [mAhA] tmyaM varNyate / [I]dRzaH paNDitaH [na] kutraapi|' tato dakSiNIyabhaTTAcAryo ma(mA)nabhraSTastvaritaM svadezAya calitaH / tato bhojarAjena gaGgAtailI pRSTaH-ko vAdaH kRtaH ? tatastenoktam- bho rAjan ! sa(ma)ma tena bhaTTena ekAGgalidarzanena jJApitam - 'tvaM kANo'si', mayA aGgalidvayadarzanena jJApitaM - 'ahaM tvAM dvayozcakSuSoH kANaM kariSyAmi / tato dakSiNIyabhaTTena pralambahastadarzanena jJApitam- 'ahaM tvAM capeTayA mArayiSyAmi' / tato mayA roSaM kRtvA muSTidarzanena jJApitaM - 'ahaM tvAM muSTayA ghaMkaraNena mArayiSyAmi / ' tadA rAjAdikA sarvApi sabhA saharSaM hasati sm| aho ! asya dinAH samIcInAH, susiddhiko'yam / rAjJA bahusanmAnAdinA santoSitaH svasthAnaM gataH / siddhArtho rAjA vadati sma-yUyamapi susiddhikAstena bhavaduktaM mama satyaM bhavatviti / atha (iti) gaGgAtailIdRSTAntaH sampUrNaH // -x Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 zrI jayaratnakRta saccAyikA battIsI 101 ma. vinayasAgara saMgraha ke sphuTa patroM meM aTThArahavIM zatAbdI likhita eka patra prApta hai, jisameM saccIyAya mAtA kI stuti kI gaI hai / 33 padya hone se ise battIsI bhI kahA jA sakatA hai / isakI racanA saMvat 1764 jeTha mahIne (ASAr3ha ) meM kI gaI hai / upakezagacchIya zrI devaguptasUri kI AjJA se jayaratnamuni ne devI kI stuti kI hai / yaha pUrNa stuti rAjasthAnI bhASA meM hai aura kaI dezI zabda bhI isameM prayoga kie gae haiM / I jayaratnamuni kucha purAtanapriya dRSTigata hote haiM / purAtattva kI rakSA karane kI unakI dRSTi hai | isIlie isa kRti ke prArambha meM apabhraMza bhASA ke rUpa meM arajai, caracai, parasai, gharai, janamai ityAdi meM rUpa die haiM / kintu usake pazcAt pracalita rUpoM ko hI dene kA prayatna kiyA hai / padya 7 se 33 taka pracalita rUpa hI die haiM / kavi svayaM oisagaccha ke hai / arthAt apabhraMza bhASA kI dRSTi se upakezagaccha ke uvaesagaccha = oisagaccha = ovezagaccha ke rUpAntara bhI die haiM / kahA jAtA hai ki- zrI ratnaprabhasUri ne upakezapura meM utpaladeva ko pratibodha dekara osavaMza kI sthApanA kI thii| tabhI se yaha gaccha prasiddhi meM A rahA hai / zrI ratnaprabhasUrine satyikA mAtA ko pratibodha dekara sthApanA bhI kI thii| vaha pUrNa ahiMsaka thI, ratnaprabhasUrijI kI bhakta thI aura tabhI se upakezavaMza kI paramparA calI A rahI hai / Aja sacciyAI mAtA kA mandira hai vaha jainetaroM ke kabje meM hai kintu osavaMza ke sthApaka hone ke kAraNa osavAlajJAti ke jitane bhI gotra haiM, ve prAyaH isI saccAyikA mAtA ko mAnate haiM, Dhoka dete haiM, mAnyatA mAnate haiM aura pUjA bhI karate haiM / kRti sundara evaM paThanIya I Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 anusandhAna-58 (rAga velAvala prabhAtI) mana sudha jyAM mahira karai mAtA, dina car3hatI daulati tyAM dAtA / vighana harai tyAM varadAtA, sevakajana pUravai sukhasAtA // 1 // aMgi kesari kastUrI aracai, covA candana cAvaNDa caracai / devI dhUpa khevI ghRta dIpa racai, pAMmai jiNa gharI Rddhisiddhi paracai // 2 // pUjai phalaphUlAM prAta samai navanevaja Dhoe kaMdha namai / mAMgai suta araja karai manamai jita gharai sukha lInI suta janamai // 3 // mAharai cintAmaNi tUM mAtA vali kAmadhenu visuvikhyAtA / tUM suranara tribhuvana trAtA dina-dina manavAMchita phala dAtA // 4 // guNa ujjavala vraNa sAMvala gAtA sAcI tUM siciyAya tUM sukhadAtA / tUM mAta tAta sajjana bhrAtA adhikA mahiyali to avadAtA // 5 // kara caraNa aThIla jaDyA kAThA, mAtA paratApa jhaDyA mAThA / sAmI daNDa chaMDi lakha sAThA, ima soma duyaNa kIyau parAThA // 6 // jaNa viSamI rIti mAraga jAvai, ADA naDau ujjar3a rana Avai / tethi tisyA nara to dhyAvai, paraghala jala zItala tyAM pAvai // 7 // vATa ghATa velA viSamI samarayAM mAI Ave turata smii| gADhA ari coraTa duri gamI apaNAita dAkhai najari amI // 8 // mAtA anna bhaNDAra bharai moTo, tUM tiThAM dhana nAvai toTo / khala graha nijabala na karai khoTo, AI jo nara pakar3aica to oTo // 9 // tAharA guNa gAi kahUM itaro, jagI de dhanarAya upala jitaro / dhaNIyANI moparI mahira dharo, khAso hUM pAnA jAda karo // 10 // devI-sevi mo darasaNa dIjai kubuddhi kevI kAM kIjai / mAharI cita cintA meTIjai, mAtA mujha vInatI mAnIjai // 11 // pAMmIjai mAya pAya to parasai, dUjhai gharI gAyAM saiMsa dase / apaNI mAya purasai mana ullasai, dahI dUdha jImIjai ravi darase // 12 // koI roga vyAdhi prabhavai na kadA, guDagumbaDa pIDa na hoi mudA / duHkhadAlida dUra harai diladA, sukha upajai devI nAma sadA // 13 // dhaNIya pamai sAMcau dhIMga dhaNI, kavi anya garaja sarai na kINI / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 103 ghaNI bhauma parasiddhi ghaNi, o isarAi sAcala mAta taNI // 14 // kAI DAiNa sAiNa chala na karai, devI nAma lIyAM yamadUta Darai / bhUta preta pAi vimuha bharai, o isarAi tAi jo mukha uccarai // 15 / / mahAIta upadrava malavAI, kIdhai japanau vyApai kAI / / dhUpa khevi devi tyAM dhyAi, vallI jyAM kuzala ghare vAI // 16 / / riNa rAvala sama- surarANI, dhAyAyAM bhaya bhAjai dhaNIyANI / Apai sAthI turaja ANI, santa sAde Avai suratANI // 17 // bhamatA suNi vInatI dizi bhAle, turakA bhaya moha dUre TAle / praNapatti kare pUjUM prahakAle, rAvalI pADIA rakhavAle // 18 // verIdala AvaMtA vADe paragaTa saMta sAde pAdhArai / / ADI phira pAchA UtAre, apaNA jana saraNai aurai // 19 // jaDha nara jaMgala deza jaThai, pArai gar3ha jhagapRhau bahU kUr3a paThai / koI cigar3a cagar3a sanmukha kaTharai, tUM rAkhai mAtA zarama taThai // 20 // jiNa poharai cora sAha sama jANi, sAdhAM pichANaM sai nya(nyA)Ni / Upari karI saMtAM Ae sANI poharai iNi rAkhI aNI pANI // 21 // subha jana nAma layAM sAjA, koDi sAr3hA tIna jana sukhakAjA / taiM deza koTa gaDha de tAjA, rAMkAthI turata kiyA rAjA // 22 // mana mAnyA mahI meha varasAvai, nava-nava anna karasaNa nIpajAvai / parajA rAjA sahI sukha pAvai, aI rajA tujha sira tyAM Avai // 23 / / tyAM AgalI vAjai tujha tvarA, khala bhAjai khohiNa dala purA / savarIM gara jIpai bhaDI zUrA, te pragaTa prahAra khatrI pUrA // 24 // tUM bAlI praur3hI nai taruNI, guNa sundarI haMsA gayagamaNI / / rUpa anopama surarANI jaya-jaya jagadambA jagajananI // 25 // giri zikhara virAjai tU gAjai, vaDathAnI thAnI jhallarI vAjai / jhatarAli nayara nayara jhAjai, ridhimaNDe devala tUM rAjai // 26 / / vicara vicara tUM brahmANI, samarI sidha sAdhaka surarANI / aTavI udyAna vana AyasANI, jala thala mahiyala jaMgala jANI // 27 // tUM nIra samIra nadI nAlai, vaha tAjaNa rAkhai varasAlai / tripurA mattha gaya bhaya TAlai, devI siMghaNa ANai de ThAlai // 28 // Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 anusandhAna-58 ahi vIMchI aMdhArai ajuAlai, pAsai TAlai jinapratipAlai / Ave nahIM mIMci tyAM gaNakAlai, sAcala jAMsU nijarasUM nihAlai // 29 // deza-videza sIyai dAhU, mAtA samar2yAM na hUvai mAhU / koI roga soga nAvai kAhU, cAvaMDa nija cAho hiva cAhU // 30 // guNaujjala nirmala tujha gAU~, dhaNiyANI eka manA dhyAyUM / caraNAlI araja karaNa cAhUM, pahUrI parasiddha bahuriddha pAU~ // 31 // sevaka jaNa dina dina sukhakaraNaM, hita sAyara mana tana duHkha haraNaM / tUM mAya sahAya dUtara taraNaM, siciyAya namo to pAi saraNaM // 32 // satara causaThai jeThasai guru AjJA zrI devaguptagRhI / muni oisagaccha jayaratana muhI, kIrti zrIsAcala mAtakai // 33 // iti zrI saccAyikA stuti vizu kaThina zabdArtha : sudha - zuddhi | mahira - kRpA | vimuha - vimukha dinacar3hatI - pratidina aMgI - aMge dhaNIyANI - svAminI khevI - khenA navanevaja - navanaivedya karasaNa - kisana kaMdha - skandha - vizva mIci - mRtyu vraNa - varNa sAMvala - zyAmala dUtara - dustara sicicAya - saccAyikA avadAtA - prasiddhi | dhyAyI ___- daur3akara AtI aThIla - yahA~(?) ujjar3a - ubar3a-khAbar3a thiti - sthiti - samaya praNapatti - namaskAra apanAyata - apanAkara ami - amRta gasagamaNI - hAthI ke samAna nAvai - nahIM AtA hai | toTo - kamI calane vAlI - itanA jitaro - jitanA cAvaMDa - cAmuMDA moparI - mere Upara - yAda prabhavai - prabhAvazIla dAlida - dAridra diladA - dila se | bhaumapara - bhUmi para isavAi - IzvarI sAcala - saccAyikA sami itaro jAda Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 105 zrI ratnavijayajI racita do stavana isa lekha meM zrI ratnavijayajI racita do stavana die jA rahe haiM / prathama to zrI kRSNagar3ha sthita zrI cintAmaNi pArzvanAtha kA hai aura dUsarA ratalAma maNDana zrIRSabhadeva svAmI kA hai / __ zrI ratnavijayajI kisa gaccha ke the? aura kisake ziSya the? isa sambandha meM munirAja zrI suyazavijayajI aura sujasavijayajIne 'sacitra vijJaptipatra' zIrSaka se jo lekha likhA hai usake AdhAra para zrI ratnavijayajI kI vijayazAkhA ko dekhate hue ye tapAgacchIya the aura unhoMne anumAna kiyA hai ki zrI tapAgaccha zramaNa vaMzavRkSa pRSTha 7 amIvijayagaNi ke ziSya zrI ratnavijayajI kA nAma prApta hotA hai| zrI ratnavijayajI ke do ziSya hue, mohanavijaya aura bhAvavijaya / bhAvavijaya ke ziSya AcArya pravara zrI vijaya nItisUri hue, ataH unhoMne yaha anumAna kiyA hai / zrI nAnulAla nAma ke vidvAn ke dvArA likhita sacitra vijJapti patra ke kartA yahI ratnavijayajI haiN| kintu ina donoM stavanoM ko dekhate hue zrI ratnavijayajI tejavijayajI ke ziSya zrI zAntivijayajI ke ziSya the / aura inakA samaya bhI samakAlIna hai ataH yahI ratnavijayajI pratIta hote haiM na ki AcArya pravara zrI nItisUrijI ke puurvj| zrI ratnavijayajI ko likhe gaye saMskRta vijJapti patra meM bhI unake guru kA nAma nahIM hai / isake atirikta mere saMgraha meM jo isa sambandha meM do vijJapti patra aura eka patra hai usameM prathama vijJapti patra saMvat 1910 kA hai jo gvAliyara bhejA gayA hai, usameM bhI guru kA nAma nahIM hai / dUsare vijJapti patra meM jo kizanagar3ha se saMvat 1914 meM likhA gayA hai, usameM yaha likhA hai ki- zrI kizanagar3ha meM inakA cAturmAsa thA / tIsare patra meM bhI jo ki makasUdAbAda se pratApasiMha lakSmIpatasiMha dUgar3a kI ora se likhA gayA hai usameM bhI guru kA nAma nahIM hai / ataH nAmasAmya se aura samayakAla bhI eka hotA hai, isa dRSTi se yaha kalpanA kara sakate haiM ki- ratnavijayajI zAntivijayajI ke ziSya the / ye acche vidvAn the, kriyApAtra the, cAritraniSTha the aura Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 anusandhAna-58 bhagavatIsUtra para vyAkhyAna bhI dete the / prathama pArzvanAtha stavana meM kizanagar3ha virAjita zrI cintAmaNi pArzvanAtha mandira meM saMvat 1906 kA ullekha kiyA gayA hai aura cAturmAsa bhI vahIM thaa| ataH unake dvArA vijJapti patra meM ullekhita cAturmAsa yahA hai, isakI puSTi hotI hai / dUsare RSabhadeva stavana ke anta meM likhA hai ki- sAdhu zrI tyAgI mahArAja, saMvat 1902 likhA hai aura vijJapti patra bhI gvAliyara bhejA gayA hai / ataH nAmasAmya se yaha anumAna hai ki vahI ho / donoM stavana prastuta haiM 1. kRSNagar3ha maNDana pArzvanAtha stavana re prabhu tAra cintAmaNi pAsajI bhaktanI vAra bhavAMtara jAla re / prabhu dInadayAla vizAla cho hive sevaka sanmukha bhAla re ||prbhu tAra. 1 // re prabhu dUra thakI hUM Aviyo bharapUra manoratha mujjha re / prabhu sUra thakA kima tama rahe trihu~ loka divAkara tujjha re ||prbhu tAra. 2 // re prabhu cintAmaNi svAmI sire gar3ha kRSNa virAje Apare / prabhu pApa sakala nAze parA bhavi tana mana se kara jApa re ||prbhu tAra. 3 / / re prabhu prabhudarzana jANUM nahIM, hU~ tANU nisadina rUr3ha re / gUr3ha ati guNa tAharA kima jANa sake jike mUr3ha re ||prbhu tAra. 4 // re prabhu harakhe hivaDo mAharo tAraka tAyaro mukha dekha re / prabhu mora sora jima megha se tima paMkha jare vina pekha re ||prbhu.taar. 5 / / re prabhu ugaNise cha: ke samaya vada mAgha tIja zubha vAra re / re prabhu bhagavanta bheTyA bhAvasUM hiye hulase harakha apAra re ||prbhu tAra. 6 / / re prabhu tejavijaya tapateja meM, pada zAntivijaya mahArAja re / prabhu ratnavijaya ema vinave baDavego dIjo sivarAja re ||prbhu tAra. 7 // 2. ratalAma maNDana RSabhadeva stavana RSabha jinendra dayAla mayA karmo(karajo) bha(gha)NI ho lAla, mayA karmo(karajo) bha(gha)NI / bhyAsama(?) chai savi tujjha araja suNa mujha dhaNI ho lAla, araja suNa mujha dhnnii|| Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 107 tribhuvanatilaka samAna mohAdika manthanA ho lAla, mohAdika manthanA / sakalasurindranA nAtha sAtha zivapaMthanA ho lAla, sAtha zivapaMthanA // 1 // vyakti zakti ananta Atama nija pekhatA ho lAla, Atama nija pekhatA / sattA dharma Asakta upAdhi uvekhatA ho lAla, upAdhi uvekhatA / caraNa sevanA svAda surindrathI AgalA ho lAla, surindrathI AgalA / samatA saMjama chA(ThA?)Na vinA jhUThI kalA ho lAla, vinA jhUThI kalA // 2 // ratnapurImA dhAma caityacUDAmaNi ho lAla, caityacUr3AmaNi / adbhuta rUpa anupama ThavaNA tuma taNi ho lAla, ThavaNA tuma taNi / dIThI mudrA deva candrodaya dohali ho lAla, candrodaya dohali / / surataru kusuma sugaMdha milai kima sohalI ho lAla, milai kima sohalI // 3 // hUM dhUM karmAdhIna mohAsrava Uchale ho lAla, mohAsrava Uchale / azubha karuM anuSThAna ANAmeM navI mile ho lAla, ANAmeM navI mile / khaNDita parpaTa rIta dharma samAcaru ho lAla, dharma samAcaru / siddhasamAnanidhAna AtamaguNa visaru ho lAla, AtamaguNa visaru // 4|| daMbhAdikanA chaMda taNI mujha vAsanA ho lAla, taNI mujha vAsanA / saheja samAdhi vidhAna karI na upAsanA ho lAla, karI na upAsanA / prabhupadapaMkajadhyAna bhavika bhavajala tiryA ho lAla, bhavajala tiryA / madanasundarI bharatAra santApa saMharyA ho lAla, santApa saMharyA // 5 // dujo na jAcaM deva seva tuma pada sadA ho lAla, seva tuma pada sadA / zaraNa tumhAro nAtha na choDaM hUM kadA ho lAla, na chAMDuM hUM kadA / zAnti paramasukharUpa jagatacintAmaNi ho lAla, jagata cintAmaNi ho lAla / ratnavijaya aradAsa AsA pUro mujha taNi ho lAla, AsA pUrI mujha taNi // 6 // ___ iti ratnapurInAtha RSabhadeva stavana / sAdhujI zrI tyAgI mahArAja ratnavijaya kRta stuti saMvat 1902 Asoja sudI 11 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 anusandhAna-58 zrI dhanezvarasUrijI racita saMvegakulakam Agama prabhAkara munirAja zrI puNyavijayajI sampAdita 'kaiTalaoNga oNpha saMskRta prAkRta menyUskripTa : jaisalamera kalekzana' ke pRSTha 288 para aMkita, kramAMka 1324 prati meM 42 naM. kI kRti patra 270 se 272 taka meM dI gaI hai| saMvat 1246 kI likhI huI prati hai| yaha vastutaH sUkSmArthavicArasAraprakaraNa se prArambha hotI hai aura yugAdidevastotra para samApta hotI hai / vastutaH yaha svAdhyAya pustikA dRSTigata hotI hai / isameM kharataragaccha ke AdhAcAryoM kI adhikAMzataH kRtiyA~ hai / yaha kRti dhanezvarasUri kI hai / dhanezvara nAma ke kaI AcArya hue haiM jinakA vivaraNa 'jaina sAhitya no saMkSipta itihAsa' se diyA gayA hai| usake anusAra zrI dhanezvara zrI jinezvarasUri ke ziSya zrI abhayadevasUri ke gurubhrAtA the / inakA samaya 11vIM zatAbdI mAnA jAtA hai / / isI samaya meM candragacchIya candraprabhasUri ke ziSya dhanezvarasUri hue haiN| jinakA koI bhI sAhitya kA ullekha prApta nahIM hai / nAgendragaccha (pau.) ke rAmacandrasUri kI paramparA meM abhayadevasUri ke ziSya dhanezvarasUri hue haiM / inakI bhI koI kRti prApta nahIM hotI hai / 14vIM zatAbdI meM nAgendragacchIya dhanezvarasUri hue haiM / vikrama saMvat 510 (?) meM dhanezvarasUrijI nAma ke AcArya hue haiN| inake bhI koI grantha prApta nahIM hote haiM / saMvat 1171 meM dhanezvarasUri hue haiM / jinakI kI sUkSmArthavicAra sAroddhAra TIkA hai| saMvat 1201 meM vimalavasahI AbU ke uddhAraka dhanezvarasUri hue haiN| isI samaya meM candraprabhasUri ke ziSya dhanezvarasUri hue haiM / rAjagacchIya dhanezvarasUri hue haiM jo ki kardama bhUpati the / ina saba dhanezvarasUri ke samaya ko dekhate hue isa racanA ke kartA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 109 kauna ho sakate haiM ? yaha vicAraNIya hai| kintu isa hastalikhita grantha meM kharataragacchIya AdyAcAryoM kI prAyaH kRtiyA likhI gaI haiM / ataH zrI dhanezvarasUri zrI jinezvarasUri ke ziSya hone cAhie / zrI jinezvarasUri, zrI buddhisAgarasUri kI ziSya-paramparA bhI vizAla thii| zrI dhanezvarasUrijI kI kRti surasuMdarIcariyaM bhI prApta hotI hai / ataH isakA kartA jinezvarasUri ziSya dhanezvarasUrijI hI mAnanA adhika saMgata hogA / saMvega se hI nirveda paidA hotA hai aura vairAgyapUrNa zraddhAbhAvanA paidA hotI hai / isa saMvegakulaka meM pUrvAjita karmodaya se isa jIva ne jo pIr3A prApta kI hai aura vivekarahita hokara vilApa kiyA hai, usakA vivecana hai / re jIva ! naraka aura tiryaMcagati kI tIvra vedanA aura vyathA kA tujhe smaraNa nahIM hai / sthiracitta hokara pUrva meM bAMdhe hue bandha, vadha, maraNAdi aura prANoM kA nAza, usakA yaha phala hai / dInoM para tune kabhI bhI anukampA nahIM kI hai aura munijanoM ko bhI auSadhadAna nahIM diyA hai / yaha aba azubha karma kA udaya hai / aneka bhavasaMcita pApakarmoM kA udaya hai / tUM vivekavAna hokara isa vedanA ko vivaza hokara bhogane ko abhibhUta huA hai / gajasukumAla, sanatkumAra Adi dhIra puruSoM ke dvArA vedanA ko anubhava karate hue apane jIva ko sthira kara kiyA hai aura dhannAmaharSi, skandakaziSya, metArya aura cilAtIputra Adi kA smaraNa kara zubhadhyAna meM sthira ho jA / ina mahApuruSoM ne bhI karmodaya ke udaya se tIvra duHkha pAyA hai| isalie isa Arta raudradhyAna ko chor3akara, dharmadhyAna meM rakta hokara sakala karmoM kA nAza kara mokSasukha ko prApta kara, aisI dhanezvara kI bhAvanA hai / isa kRti kA AsvAdana karie saMvega kulakam guruveyaNaviraheNa va jiNasAsaNabhAvieNa satteNa / suhajhANasaMdhaNatthaM sammaM paribhAviyavvamiNaM // 1 // puvvabhavajjiyakammodaeNa re jIva, tujjha sai pIDA / jAyA dehe tA kiM vilavesi viveyarahiya vva // 2 // kiM jIya ! neya sumarasi nArayatiriesu tivvaviyaNAo / thovaviyaNA vi udae saMpai jaM vilavase virasaM // 3 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 anusandhAna-58 vihiyA jIvANa tae iNhi tA sahasu thiracitto // 4 // naravarakammaniutteNaM jIvA purA baMdhavahaNamaraNAI / pANAsaNAicheo jo vihio tavvivAgo ya // 5 // dINANAhuddharaNaM osahaasaNAiehi muNidANaM / jai hujja purA vihiyaM tA tuha kiM hujja iya pIDA // 6 // re jIva annajamme samajjiyaM jaM tae asaikammaM / tassa vivAgaM sammaM iNhi visayesu suhabhAvo // 7 // sammamahiyAsaNAe aNegabhavasaMciyaM pi jaM kammaM / nAsijjai suhabhAvA pavaNeNaM pehapaDalaM va // 8 // jai saviveo Na sahasi ajja tumaM jIva ! veyaNaM vivaso / tA dussaho bhavissai bhavaMtare kammapariNAmo // 9 // aidAruNaguruveyaNaabhibhUeNAvi uttamanareNa / aTTajjhANaM muttuM dhIrattaM hoi kAyavvaM // 10 // gayasukumAla-sukosala-saNaMkumArAi-dhIra-purisehiM / kiM na suyA jaha soDhA jIyaMtakarIu viyaNAu // 11 // dhannA khaMdagasIsA meyajja-cilAiputtapabhiIyA / guruveyaNavihurA kiM hu je suddhajjhANamAvannA // 12 // jeNeva tikkhadukkhaM saMsAriyasogasaMbhUyaM / teNaM ciya sappurisA paDivannA paramapayamaggaM // 13 // ahavA khittapayANeNa jaNA sahAya maggaMti sassalavaNatthaM / tujjha mahArogAI jAo kammakkhayasahAo // 14 // iya bhAvaNAi aTTaM vajjiya taM hosu dhammajhANarao / jeNa hayasayalakampo sivasukkhadhaNesaro hosi // 15 // iti saMvegakulakaM samAptam / C/o. prAkRta bhAratI akAdamI 13-A, mena guru nAnaka patha, malavIya nagara, jayapura-17 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 navatattva sAhitya ane eka apragaTa copAI munisuyazacandra-sujasacandravijayau samyagdarzanano sAmAnya artha thAya sArI rIte jovU. vAcakapravara umAsvAtijI mahArAja tattvArthAdhigamasUtranA prathama adhyAyamAM samyagdarzananI vizeSa vyAkhyA karatA kahe che ke tattvonI zraddhA eTale ja samyagdarzana (sU. 2). ahIM prazna e thAya ke tattva eTale zuM ? tattva eTale sArabhUta padArtha. paramAtmA zrImahAvIradeve prarUpita karelA dharmamAM AvAM tattvone sthAna ApavAmAM AvyuM che. ahIM navatattva ke tenA svarUpanI vizeSa carcA na karatA ame navatattva sambandhI sAhitya para prakAza pADyo che. __pUrvAcAryoe navatattvanA bodha mATe judI-judI aneka racanAo karI che. temAnI keTalIka padyasvarUpe to keTalIka gadyasvarUpe, padyasvarUpe maLatI racanAo prakaraNa, kulaka, copAi, stavanAdi rUpe che. to TIkA, bhASya, Tabo Adi sAhitya gadyarUpe ullekhanIya che. prAkRta, saMskRta, gujarAtI, rAjasthAnI ane hindI ema pAMca bhASAmAM A sAhitya racAyeluM jovA maLe che. ajJAtakartRka navatattvaprakaraNanI racanA bAda karatA saMskRta, prAkRta bhASAnI navatattvasambandhI sau prathama svatantra kRti eTale 11mI sadImAM thayelA devaguptasUrijInI racanA - navatattva prakaraNa. eja pramANe dezya bhASAnI kRtiomAM sau prathama kRti eTale tapAgacchIya A. zrI somasundarasUri kRta navatattvaprakaraNa-bAlAvabodha saM. 1502nI racanA. joke A pramANenI noMdha prakAzita thayelA sUcipatrone AdhAre karAI che. koI jagyAe truTi hoya ema banavA joga che. kadAca koi kRti noMdhAyA vagara paNa rahI gai haze to vidvAno tenI noMdha karaze. A copAInA kartA lUMkAgacchanA zrIpUjya tejasiMha, temanA ziSya zrIkAnha, temanA ziSya paM. dAma muninA ziSya muni varasiMha che. temaNe kAlAvaDamAM saM. 1766mAM A copaI racI che, ane te ja varSamAM tyAM ja kartAnA ziSya lAlajI RSie A copaInI prati lakhI che, jenA parathI A sampAdana karela che. sampAdita karela kRti paNa navatatvanI ja che. kavie mULanA keTalAka Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 anusandhAna-58 padArtho padyAnuvAdamAM choDI dIdhA che. Ama karavAnuM cokkasa koI kAraNa samajAyuM nathI. vaLI kRtinI prata racanAnI saMvatamAM ja, te ja gAmamAM kartAnA ziSye lakhelI che tethI vizeSa bhUlono sambhava ocho che. prastuta kRtinI prata sampAdanArtha ApavA badala zrI saMvegI zALA bhaNDAranA vyavasthApakazrIno temaja pU. mu. zrIdharmatilakavijayajI no khuba khuba AbhAra. aiM namaH aha~ namaH // 60 // DhAla - copAInI // pAsa jinesara praNamI pAya, sahagura dAMma taNe supasAya, navatattvano kahuM vicAra, sAMbhalayo cita de naranAra // 1 // jIva ajIva puNya pApaja joya, Azrava saMvara nirjarA hoya, baMdha mokSa navatattva e sAra, havai kahuM ehano vistAra // 2 // jIvatatva cetanalakSaNa jAMNa, cauda bheda ehanAM vakhAMNa, ajIva acetanalakSaNa joya, caudabhede e paNa hoya // 3 // punyatatva zubha karmano saMca, bitAlIse bhede taM ca, pApatatva asubha karmanai ude, byAsI bhede jinavara vadeM // 4 // Azrava te karma AvavAno ThAMma, bitAlIseM bhede tAMma, saMvaratatva Azravano rUMdhavo, sattAvana bhede te stavo // 5 // nirjarAtatva karma khapAveM tAMma, bAre bhedeM te abhirAMma, baMdhatatvanA cyAra prakAra, deva nara tirI narka vicAra // 6 // mokSatatva karma kSaya karI jAya, nava bhede tehaja kahavAya, bisaiM chahottara bheda vakhANa, zrAvaka te je ehanA jANa // 7 // cetanA lakSaNa eka prakAra, trasanaI thAvara doivI(vi)dha sAra, triNavidha puruSa-strI-napuMsakai,sura-nara-tiri-nArakI cau thAMnakai // 8 // pAMca prakAre jIva ja kahuM, ekaMdrI beraMdrI lahuM, teraMdrI coraMdrI sAra, paMcadrInA bahu prakAra // 9 // SaTavidha pRthavI apa teu vAya, vanasapatI(ti) chaThThI trasakAya, iNividha pAMcaseM tresaTha bhede jIva, jinavarajI bhAkhai sadIva // 10 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 113 bi bhede ekaMdrI joya, sUkSama bAdara e beM hoya, sanI asanI paMcaMdrI kahyA, gurUvacana AgamathI lahyA // 11 // beraMdrI teraMdrI sAra, cauraMdrI e sAta prakAra, sAte e prajApta kahyA, sAte e aprajApta layA // 12 // prajAptau kahIe teha, prajA pUrI karai jeha, aprajApto pUrI nava karai, cauthI prajA viNa kIdhAM marai // 13 // e jIvanA cauda prakAra, dhArai samadIThI nara-nAra, jIva jAMNyAM vI(vi)Na samakita nahI, ehavI vAtaja jinavara kahI // 14 // kahai kahuM prajAno jJAna, jiNa dhAryA Apai vIjJAMna, saMsArI jIvanai prajA kahI, sIdhanA jIvaneM prajA nahI // 15 // AhAraprajA pahilI jANi, sarIraprajA bIjI vakhAMNa, iMdrIprajA trIjI kahI, sAsosAsa e cothI lahI // 16 // pAMca iMdrI te pAMceM pAMNa, mana-bala vacanabala kAyabala jAMNa, sAsa-usAsa aneM Ayukho, prAMNa dasavidhane ulakho // 19 // bhASAprajA pAMcamI kahI, manaprajA te chaThI lahI, ekaMdrIne prajA cyAra, AhAra sarIra iMdrI udAra // 17|| sAsosAsa e cyAraja jAMNa, vigalaMdrIne paMca pramANa, paMcamI bhASA vadhI sAra, saMganIne manano vIstAra // 18 // jIva te je prAMNaja dhare, prAMNa vinA te nizcai mareM, je nara jIvanA prAMNaja harai, tiNa haMsyA narakaiM saMcarai // 19 // dharma adharma ane AkAsa, tIna tIna bheda ehanA prakAsa, skhaMdha desa aneM paradeza, dazamo kAla kahyo sUvIsesa // 21 // calaNasabhAva dharmAstikAya, adharmAsti te thira sUkhadAya, vikAsa lakhaNa AkAsaja kahyo, gurUprasAda AgamathI lahyo // 22 // kAla te samayAdhika jAMNa, havai kahuM tehano parimANa, asaMkhyAta sameM AvalikA joya, koDi eka satasaThalakSa hoya // 23 / / satyottarasahasa meM biseM sola, ehathI AvalakA mahurta bola, tIsa mahUrta dinarAtraM jAya, tIse divase mAsaja thAya // 24 // Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 anusandhAna-58 bAre mAse varasaja giNau, pAMce varase yuga ima suNo, vIse yuge sono mAMna, kAla asaMkha te iNipari jAMna // 25 // pudagalanA te cyAra prakAra, khaMdha desa paradesa vicAra, cautho bheda te paramAMNuyo, khaMdha desa paradesathI juyo ||26|| e cauda bheda ajIvanAM jAMNa, samadIThI te karai pramANa, havai navavidha punyanA sAra, upArajavAno kahuM vIcAra // 27 // dAMnamAMhi utama annadAMna, bIjo punya pAMNi paradhAMna, sthAnakapUjya te trIjo sahI, sejyA pATa - pATilo gahI // 28 // vastradAMna dIje sItakAla, pUnyai phale manorathamAla, maNapUnya vacapUnya kAyapUnya jAMNa, navamo namaskArapunya vakhAMNa // 29 // e nava pUnya upArjavAno ThAMma, tehanA kahyA jujUyA nAMma, pUnya bhogavyAno kahuM prakAra, bitAlIse bhede sAra // 30 // sAtAvedanI jehathI sUkha thAya, ucagotra dhura Asana lahavAya, manuSyagati manuSyAnupUravI, gati jAto navi bhUle bhavI // 31 // devagati devapUravI jAMNa, paMcaMdrInI jAti pramAMNa, udArIkasarIra maniSa tiryaMca, vikraya devatA - nArakI saMca // 32 // AhAraka caudapUravIne hoya, tejasa AhAra pacai te soya, kAramaNa te kodAlIrUpa, udArIka aMgopAMgasarUpa // 33 // vikrayaaMgopAMga ja thuNuM, AhArakaaMgopAMga e bhaNuM, vajraRSabhanArAcasaMghayaNa, jinajInA e sAcA vayaNa ||34|| vajra kahatAM khIlI jAMNa, RSabha te pAToM vakhAMNa, nArAca behUM pAse maMkaDabaMdha, prathama saMghayaNa te iNipari saMdha ||35|| vAMma DhIcaNathI jamaNo khavo, dAhiNa DhIcaNa DAvo khavo, mastakaagrathI pAlaThI aMta, jamaNA DhIcaNathI DAvo DhIcaNa jaMta ||36|| samacauraMsa e saMsthAna, cihuM bhAge sarIkho mAMna, zubhavarNa rAto pIlAdi kahyo, zubharasa te madhurAdi lo // 37 // zubhagaMdha kapUra caMpAdi jeha, zubhaspharaza sUhAlo teha, agarUlaghu bhArI haluyo sahI, parAghAta te anero jIpeM nahI ||38|| Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 115 sAsosAsa leto jaNAya, cauvIsamo te e kahavAya, Atapa te sUryanI parai, udyota karma ajuyAlo karai // 39 // nirmANakarma te saMdho sAra, aMgopAMga rUDai AkAra, rUDI gati haMsa sarakhI jAMNa, trasa sakati cAlavAnI AMNa // 40 // bAdara Avai draSTigocarai, parajApto parajA pUrI karai, prateka eka sarIra eka jIva ja hoya, thiranAma aMgopAMga NIzcala hoya // 41 // zubhanAMma nAbhi upari rUDo bhaNo, zubhaga te lokane sohAMmaNo, susvara boleM mIThe svarai, Adeya je vacana parimAMNaja kare // 42 // jasakarma jehano jasa bolAya, sura-nara-tirIAyu baMdhAya, tIrthaMkaranAMmakarma je jAMNa, e bheda bitAlIsa pUnya pramANa // 43 // duhA cautho tattva have sAMbhalo, pApa taNe udaya eha, byAsI bheda jinavara kahyA, manasuM dhAro teha // 44 // mati-zruta-avadhi-manaparjava, kevalajJAMna e paMca, AvarNa DhAkita hoya, pApa taNo phala saMca // 45 / / copar3a dAnAMtarAya dAMna navi devAya, lAbhAMtarAya lAbha navi thAya, bhogAMtarAya chatai bhoga vijoga, uvabhoge valI valI navi joga // 46 / / evai kahuM vIrya aMtarAya, bala-parAkrama te navi phoravAya, caSudarzanAvarNa je netra viSaM na hoya, acaSudarzaNa netra vIna avara iMdrIbala na joya // 47|| avadhidarzanAvarNa je avadhi na upajai, kevaladarzanAvarNa je kevala na saMpajai, sukheM jAgeM te nIdrA joya, kaSTeM jAgei niMdrAniMdrA hoya // 48 // biThAM niMdrA Avai jeha, pracalAniMdrA kahIe teha, vATai jAMtA uMghato jAya, pracalApracalA te kahavAya // 49 // niMdrAmAhi karai sava kAma, thINadhIniMdrA tehano nAma, nIcagotara te nIcI jAti, asAtAvedanI pAMme ghAta // 50 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 anusandhAna-58 mithyAta je mAMne kudeva, kudharma kugaranI karai seva, hAlyA cAlyAnI zakti na hoya, thAvarapaNo te kahIe soya // 51 // dRSTigocarai nAvai jIva, te kahIe sukSma sadIva, prajA te purI nava karai, aprajApto sadAi marai // 52 // ekai sarIreM jIva anaMta, sAdhAraNa te kahIe jaMta, dAMta hAtha aMga hAleM ghaNo, pApa udaya te athirapaNo // 53 // nAbhi upari pADuyo AkAra, azubhapaNo te pApa prakAra, bhuMDo bolai loka saba koya, dobhAgapaNo e sahI hoya // 54 // svara bolai te asUyAMmaNo, pApa udaya te dusvarapaNo, vacana na mAne jehano koya, anAdeyavacana ehaja hoya // 55 // rUDo karatAM jasa na bolAya, ajasapaNo te kahivAya, narakagati narakAnupUravI, narakAyuM pApeM anubhavI // 56 / / krodha-mAMna-mAyA-lobhaja jAMNa, saMjalanA e pakSa pramANa, krodha-mAna-mAyA-lobha vicAra, pratyAkhyAnI mAsa ja cyAra // 57 // krodha-mAMna-mAyA ne lobha, varasa eka lageM ehano thobha, apratyAkhyAMnI e kahevAya, pApa udaya tyAre navi jAya // 58 // krodha-mAMna-mAyA ne lobha, bhava bhavanA ehaja mobha, anaMtAnabaMdhI ehaja cyAra, pApa udaya rajhale saMsAra // 59 // hAsa-rati-arati-bhaya-soka, chaTho te DugaMchA thoka, puraSa-strI-napuMsakaveda, tIryaca ikasaThamo bheda // 60 // tiryaMcanI AMnapUravI jAMNa, ekaMdrI te pApa pramANa, beraMdrI teraMdrI sahI, cauraMdrI pApa prakRta kahI // 61 // kuchitagati rAsabhanI jAMNa, upaghAta paDajIbhI nAMNa, varNa-rasa-gaMdha-spharza vicAra, e pAMmeM te asubha asAra // 62 // pATo bihuM diza mAkaDabaMdha, RSabhanArAcasaMghayaNa e saMca, bihuM disa mAkaDabaMdha pATo khIlI nahI, nArAcasaMghayaNanI e vAtaja kahI // 63 // eka dizi mAkaDabaMdha ja hoya, ardhanArAca iNipari hoya, kIlake khIlI DhIlI joya, chevaTai saMdhi lagADI hoya // 64 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 117 nAbhi uparaho ruDo lahayo, nigohasaMsthAna iNipari kahayo, nAbhi nIcai te rUDo jAMNa, uco ma~Do sAdi vakhAMNa // 65 // vAMmanasaMghayaNa iNi pari joya, mastaka-grIvA-hAtha-paga rUDo hoi, kubaja puThai udara asAra, ekAsImo pApa vicAra // 66 / / saghalAM aMgopAMga karUpa, huMDakano e kahyo sarUpa; byAsI bheda te pApanA joya, samadIThI te chAMDe soya // 67|| duhA zrIjinavarajI bhAkhIyA, praznavyAkaraNa majhAri, pApa Avai jiNe thAnikeM, tehanA pAMca prakAra // 68 / / bheda bitAlIsa je kahyA, sUtramAMhi vIstAra, samakitadhArI te sahI, jAMNai eha vicAra // 69 / / copar3a iMdrI pAMca te jinavara kahI, pApa Avai tiNeM karI sahI, krodha-mAMna-mAyA-lobha e cyAra, praNAtapAta jIvano saMhAra // 70 // mRSAvAda jUTho ucarai, adatAMdAna te corI karai, maithuna je parastrInI seva, parigraha upari mana nitameva // 71 / / mana vacana kAyAnA yoga, vIparItapaNai varatAveM loga, kAyA ajayaNA varate jeha, kAyakIkrIyA kahIe teha // 72 // hala-ukhala-gharaTI-kodAla, adhikaraNanI kriyA bhAla, jIva-ajIva upari rIsa, pAusIkriyA ne nisadIsa // 73 / / paratApanI kriyA je dharai, paNa ApaNane pIDA kareM, praNAtapAtakI jIvano nAsa, AraMbhIyA karasaNa hATa prakAsa // 74 // aneka padArtha upari mamatA sahI, paragahIyAkriyA te kahI, mAyAvatIyAkriyA jAMNa, paranI vaMcanA karai ajANa // 75 / / mathyAdasaNavatI heva, kugara-kudeva-kudharmanI seva, apacakhAMNI pacakhANa nava dharai, strIparasaMsA iSTakI karai // 76 / / piSTakIkriyA Ima ucarai, bhalo bhUDo dekhI rAga-dveSaja karai, pADucIkriyA te kahivAya, kiNahI kane vasta dekhI na jAya // 77|| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 anusandhAna-58 sAmaMtopakriyApAtakI, ThAMma ughADA rAkhyA thakI, nesathIyA anya pAsai sastra ghaDAya, sAhathIyA poteM sastra karAya // 78 / / jIva ajIva pAse ANAya, AMNavaNIkriyA kahivAya, vIyAraNIyAkriyA jAMNa, phala moTA vIdAreM ANa // 79 / / jimatAM bhANAmAMhi mAkhI marai, aNAbhogIkriyA ima karai, jiNa kIdhai lokamAM mUMDo thAya, aNavakaMkhIyAkriyA kahivAya // 80 // anya pAse je pApa karAya, anApogIkriyA lagAya, ghaNa janano mana eka ja thAya, sAmudANIkriyA bhaNAya // 81 // mitrAdi arthe je karai karma, pejavatIyA ehano marma, abolaNai je karma baMdhAya, dosavatIyA te kahivAya // 82 / / apramAdIne lAge jeha, IriyAvahIyAkriyA teha, e betAlIsa Azrava dvAra, samadIThI chAMDai niradhAra // 83 / / duho bheda satAvana havai kahuM, saMvaranA jagasAra, manasudha pAleM premasuM, te utare bhavapAra // 84 / / copai jhuMsara pramANe jove jeha, iryAsumati kahIe teha, sAvadha TAleM niravadya ucarai, bhASAsumati iNipari dharai // 85 // doSarahita jeM lIyeM AhAra, eSaNAsumati kahIe jagasAra, lIyeM-mukeM jayaNAyeM karI, AdAMnanikhepaNA mana-citta dharI // 86 // jIva jatana karI parIThAvai, paraThAvaNi sumati ima navai, manasAkhe navi karai pApa, managupati te iNipari thApa // 87 // sAvadhavacana bolai nahI, vacanagupati te kahIe sahI, saMvara rAkhe AMpaNI kAya, kAyAsumati te kahivAya // 88 / / AraMbha na kare bhukhAM marai, sUdhA parisaho iNipari dharai, kAco pAMNI na pIya lagAra, tRsa khame tRSAparisahe sAra // 89 // sIta parIsaheM sIta ja khame, agni na vAMche kAyA dame, uzna parIsahe lAge tApa, sanAMna na vAMchai kahIe Apa // 90 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 119 DAMsa-maMsa parIsaho sahI, DAMsa masA uDADai nahI vastra chatai vastra vAMchai nahI, acelaparIso kahIe sahI // 91 / / aratiparIsaho mana udvega, strI dekhI AMNe saMvega, caryAparIsaheM vIhAra ja karai, kaSTa saheM mana dhIraja dharai // 92 / / sajhAyabhUmi Dolai nahI, nasIyAparIsaha ehaja sahI, rUDo bhUDo sthAnaka navi kahe, sejyAparIsaho nisadina sahai // 93 // kaDuyA vacana ahiyAse jeha, akrosaparIsaha kahIe teha, mAratA kuTatAM khimA karai, vadhaparIsaho iNipari dharai // 94|| bhIkSA mAMgatAM na kare abhimAMna, jAcanAparIso iNividha jAMna, aNalAdhe dInaja navi thAya, alAbhaparIso te kahivAya // 95 / / roga Avye uSadha navi karai, rogaparIsaho iNipari dharai, DAMbha taraNAMno pharasaja saheM, taNaphAsapariso iNividha kaheM // 96 // dIlano meMla utAreM nahI, malaparIso kahIe sahI, Adara dekhI na kare abhimAMna, satakAraparIso ehaja jAna // 97 / / bhaNyA guNyAno garva navi karai, parIganyAparIsaho iNipari dharai, bhaNatAM nAveM tava dIna navi thAya, anAMNaparIso e kahivAya // 98 // samakitathI navi Dole jeha, samakiMta parIsaho kahIe teha, kSAMti kSamA je krodha navi karai, ArjavapaNo abhimAMna navi dharai // 99 // muttI te lobhano parihAra, tapa cha bhede kahIyo sAra, saMjama sattara bhede AMNa, satya sAMco bolevo jAMNa // 100 // jeNi kriyA karma lAgai nahI, zaucapaNo te kahIe sahI, akiMcanapaNe dhana na rakhAya, nava vADi sahIta brahmacarya kahivAya // 101 // dasavidha yatIdharma kahyo sAra, cAlIsamo e saMvaradvAra, bAra prakAre bhAvanA kahI, pAMca prakAre cArita grahI // 102 // satAvana bhede saMvaradvAra, zrAvaka te dhAre niradhAra, / cha bhede tapa bAhya ja kahyo, cha bhede abhiMtara lahyo // 103 / / bAre bhede nirjarA sAra, pAle te utareM bhavapAra, aNasaNa chaTha aThamAdi karai, aNodarI peTa pUro navi bharai // 104|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 anusandhAna-58 vRtasaMkSepa kahyo tapa sAra, sacitadravya kareM parihAra, rasatyAga je AMbila kare, kAyaklesa AtApanA dhare // 105 / / AMgopAMga saMvarIne rahyo, salInatAtapa tiNaneM kahyo, duSaNa lAge prAyachita dharai, jJAMnI guruno vinaya karai // 106 / / gurUne ANI ApeM AhAra, vIyAvacatapa kahyo sAra, mana vacana ThAMma rAkhI kAya, pAMca prakAre karo sajjhAya // 107 // sU(zu)kaladhyAMna dharmadhyAMna ja dharo, karma khapAvA kAusagga karo, bAra prakAra nIrajarA kahI, pAMcameM AgameM guramukhathI lahI // 108 // prakRtibaMdhano eha prastAva, rUDo pADuyo hoya sabhAva, sthitabAMdhI karameM jetalI, te sahI jIva bhogaveM tetalI // 109 // anubhAga rUpa rasa kelavo, pradesa karmanA dala melavo, e baMdhanA cyAra prakAra, TAle te bhava pAmeM pAra // 110 // mokSatatva te navamo dvAra, teha taNo kahuM adhikAra, chato pada te mokSaja sahI, AkAsakusamanI para nahI // 111 // bIjeM bhedeM dravyapramANa, mokSa viSe siddha ketalA jANi, jIvadravya siddhanA anaMta, ehavI vAta kahI bhagavaMta // 112 // siddhakSetra te ketalo hoya, siddha rahyA avagAhI joya, asaMkhyAtame bhAge lokaneM jAMNa, siddha rahyA eka anaMtA mAna // 113 // spharzanA dvAra te cotho kayo, siddha ketalo khetra pharasI rahyo, kSetra thakI mAMno niradhAra, jhAjhero te spharzanA sAra // 114 / / siddhane huyo ketalo kAla, te bhAkhyo che dInadayAla, eka siddha AzrI sAdi anaMta, sahu AzrI anAdi anaMta // 115 / / chaTho kahyo siddha aMtara dvAra, siddha siddhamAM aMtara sAra, siddha siddhamAM aMtara nAMhi, siddha rahyo chai mAhomAMhi // 116 // bhAga dvAra sAtamo vakhAMNa, ketameM bhAge siddha rahyA jANa, saMsArI te saghalA jIva, anaMtameM bhAgeM sIdha sadaiva // 117 // AThamA dvAra taNo prastAva, siddha rahyA chai kehavi bhAva, jJAMna darzana che kSAyikabhAva, jIva paNo pariNAmakabhAva // 118 // Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 121 jIva phITI ajIva na thAya, ajIva pharIne jIva na kahAya, bhavya TalIne abhavya na hoya, abhavyapaNo TalI bhavya na joya // 119 // paraNAmikabhAva e jANavo, jAMNInai samakita AMNavo, samakita pAMmeM sukha anaMta, iNipari bhAkhyo zrIbhagavaMta // 120 // alpabahutva te siddhaja taNA, kihAM thoDA ne kihAM ghaNA, napuMsakasiddha te thoDA jAMNa, asaMkhyAtaguNA strIsiddha vakhAMNa // 121 // strIsiddhathI purUSa ja joya, asaMkhyAta guNA siddha adhikA hoya, eka sameM siddha ketalA thAya, ti paNa vAta kahI jinarAya // 122 // dasa napuMsakasiddha ja jAMNa, vIsa te strIsiddha vakhAMNa, ekasoATha pUraSaja kahyA, jinavacaneM AgamathI lahyA // 123 / / bise bahottara bolaja sAra, AgamathI kIdho vistAra, navatattvanI copaI eha, bhaNe guNeM sUkha pAMme teha // 124 / / zrIlaMkAgacchasiNagAra, zrIpUjya zrItejasiMha gaNadhAra, tAssa pATiM virAjeM sAra, kAnha AcArya jyuM dinakAra // 125 // tAsa zAsanamAheM sobhatA, dAma muMnIvara paMDita hatA, tAssa ziSya RSi varasiMheM kahyA, e bola siddhAMta thakI maI grahyA // 126 / / saMvata satarachAsaThe ulhAsa, nagara kAlAvaDa rahyA comAsa, gAMdhI gokala vInatI karI, dAMma munI ziSye citameM dharI // 127 / / // iti zrInavatatva copai samAptaH // saM0 1766 varSe zrAvaNa sudi 9 dine likhitaM pUjya RSi zrI 5 dAmAjI tasya ziSya pUjya RSi zrI 5 varasaMdhajI tat ziSya RSi vAlajI lapI kRtaH // kAlAvaDanagare zubhaM zreyamaGgalaM // // khoTo adhiko ucho likhyAno michAmidukaDaM ||shrii|| C/o. prasannacandrasmRti bhavana, talATI roDa, pAlItANA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 ______w vo navatattva prakaraNa (mULa) aMbaprasAda (zrAvaka) | 1220 jIvAjIvApuNNaM... navatattva prakaraNa (mULa) devaguptasUri / kakkasUri | upakeza |12mI sadI saccaM ca mokkhabIaM...| navatattva prakaraNa (mULa) maNiratnasUri vijayasiMha tapA 13mI sadI jIvAjIvApunnaM -sUri navatattva prakaraNa (mULa) ajJAta jIvAjIvApuNNaM.... navatattva kulaka jayazekharasUri mahendraprabha | aMcala |14mI sadI jIvAjIvApuNNaM... navatattva prakaraNa TIkA |aMbaprasAda 1220 (zrAvaka) navatattva prakaraNa TIkA mAnavijaya navatattva prakaraNa (mULa) ratnacandra praNamya pAda navatattva prakaraNa (mULa) tejasiMha navatattva vRtti devendrasUri / saMghatilaka rudrapallIya 15mI sadI -sUri kulamaNDanasUri devasundara | tapA |14mI sadI -sUri samayasundarajI sakala | kharatara 1688 -candrajI netrasiMha vIrasAgara saMskRta-prAkRta sAhitya zrInavatattva-viSayaka saM. munisuyazacandra-sujasacandravijayau - - anusandhAna-58 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 16 17 18 19 20 21 22 2 2 2 2 2 2 2 2 23 |24 25 26 27 28 |29 30 31 :: :: RERA " " " " "" 11 11 :: " 27 ajJAta bhASya abhayadevasUri jinezvarasUri candra kharatara vArttika ratnalAbha upA. vivekarala avacUri sAdhuratnasUri devasundarasUri tapA " AsapAsa harSavardhanasUri kanakodaya kharatara 1785 zubharatnasUri devasundarasU. tapA 17 " guNaratnasUri munivijaya zAntivijaya - gaNi -gaNi ajJAta vivaraNa yazodevasUri siddhisUri 17 11 11 11 - 11 === " " vicAra bhAvasAgara ajJAta sAra sAroddhAra ajJAta 11 12 mI sadI bhUyatthA iha avitaha bhAvA... 11 17 18mI sadI 1456 upakeza 1165 mANikyasu.sU. merutuGgasUri aMcala 1484 - AsapAsa premamaNDanasUri 15mI sadI "" jayati zrImahAvIra.... vIraM vizvezvaraM mokSasyAdimakAraNaM.... 128 121 phebruArI 2012 123 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 DhAla or or m_0_ 39 0 0 " rAsa 811 padyasAhitya navatattvanI copAI ajJAta bhAvasAgara | aMcala / 1575 Adi namI ANaMdaha pUri... | Anandavardhana | dhanavardhana | kharatara 1608AsapAsa kamalazekharasU. lAbhazekhara | aMcala / 1609 sarasati sAmaNi samarU mAya... harSasAgara | vijayadAnasUri tapA 1622AsapAsa Adi jiNaMda namevi e... 153 joDI/rAsa velAmuni RSabhadAsa | vijayasenasUri 1676 Adi dharma jiNai uddharyo... copAi devacandra bhAnucandra 1692 pUrve | sakala jiNesara praNamI pAya... | 296 " vicAra stavana vRddhivijaya satyavijaya 1713 sarasatI sarasatI sarasatI devI... 95 mAnavijaya jayavijaya 1718 | praNamuM jina cauvIsamo... DhALa-15 copAi hemarAja labdhikIrti 1747 | zrIzrutadevatA manameM dhyAya... 82 varasiMha dAma 1766 | pAsa jiNesara praNamI pAya... 131 bhAgyavijaya maNivijaya zrIarihaMtanA pAyayugala praNamI... 167 dharmacandra harSacandra pArzvacandra 1806 | maGgalakarana harana dukhadaMda.... bhASA nihAlacanda 1807 sAdara sadaguru praNamya kara... stavana mayAcanda Rddhivallabha kharatara 1812 " copAi bhikkhujI terApanthI 1860AsapAsa - " bhASA garbhita stavana jJAnasAra ratnarAja 1861 | namaskAra arihaMtaneM... " vicAra stavana / | vivekavijaya DuMgaravijaya tapA 1872 | sarasatIneM praNamuM sadA... kharatara loMkA | tapA " 4.422 kharatara anusandhAna-58 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20mI sadI | benI bolo nA toye bolAvazuM re.. abhinandana abhinandana mArA... 19 " garabo caMdulAla -nhAnacaMda 20/" varNanamaya abhinandana amaracaMda -jinastavana mAvajI zAha " copAi amaravijaya jinadatta brahma merUmuni ajJAta phebruArI - 2012 paDhama caraNa jina huM namuM... bhASA namuM vIra sAsanadhaNI... micchata avirata pramAda hai... parama niraMjana parama gurU... cetanavaMta ananta guNa... zrIzrutadevI manameM dhyAya... varNana duhA " stavana lakSmIkIrti " varNanamaya sImandhara jIvanavijaya jina stavana. " garbhita stuti mAnavijaya zAnti jiNesara sadaguru zaraNa... saMpratimAM te sImandhara tAraka... jIvAjIvA puNya neM pAvA... 125 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 3 4 6 9 vara 2 2 2 2 w 9 10 11 12 13 14 15 16 navatattva bAlAvabodha somasundarasUri 17 " ziSya sAdhukIrtti padmacandra sakalacandrajI ajJAta 17 17 11 17 11 17 11 :::: 17 17 11 11 17 21 17 " 17 11 11 :::: 11 77 " (?) devacandra bAlAvabodhasAhitya padmacandra ziSya padmacandra vimalakIrti devasundarasUri tapA. somasundarasUri "" amaramANikya kharatara 11 jinacandrasUri kharatara upA. rAmavijaya dayAsiMha jinodayasUri jinasAgarasUri maticandra phatecaMda mahIrana nayavimala " vimalatilaka kharatara 17 11 1502 16mI sadI 17mI sadI pArzvaM natvA subodha.... 1717 1748 1761 1766 1766 17mI sadI 1839 18mI sadI jJAnaM paJcavidhaM.... 126 anusandhAna- 58 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 |18 |19 20 |21 |22 23 24 25 26 27 |28 29 17 (leza prakAzaka stava pradIpa ) :::::: 77 17 17 17 17 17 11 11 11 " 17 77 11 11 27 17 17 11 ajJAta 11 11 17 "" 27 17 17 11 "" 17 lakSmIvallabha 1747 vanditvA nandamAnanda.... have navatatvanA nAma... jIvatatva te zrIzaGkhezvara... | pahiluM jIvatatva... jIvanai dasa prANa.... samakita vinA jJAna... uttarAdhyayana sUtra.... yathAbhUta sAcI vastuno... jIva kahetAM cyAra.... jIvatatva kaNIne kahIjai.... have vivekI samyak..... phebruArI 2012 127 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 navatattva TabArtha or rm 39 No. 2 TabArtha sAhitya mAnavijaya 1773 zrIvIrajinaM natvA... jinahaMsa 1784 jinarAjasUri | jinahaMsasUri 17mI sadI zivanidhAna u. harSasAra upA. kharatara " jeha namuMje mAhilo.... jinaraGgasUri | jinarAjasUri | kharatara | 18mI sadI lAlacaMda arihaMtAdika paMca... raGgavijaya meruvimala jIvanuM svarUpa te... uttamavijaya nityavijaya jayati zrImahAvIra... hitaruci jIvatatva ajIvatattva... zrAvaka dalapatarAma pArzvacandra sAdhuratnasUri | saudharmagaccha 16mI sadI | sAcau vastunau svarUpa... rUpacaMda vItarAgaM namaskRtya.... lAlakuzala zrIgurUNAM prasAdena... padmaharSa zrIpArzvadevaM... anusandhAna-58 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta phebruArI - 2012 ajJAta ajJAta ajJAta yathAvasthita sAcaM je... jainamatanaiM viSaI.... jIvati prANAn... cetanA sahita te jIva... jIvatattva prANadhareM... natvA devAryadeveza... jIvatatva ajIvatatva... praNamya pArzvanAthaM... jIvatatva je mAhi... bhavyaprANIiM samakita... jIvatatva je prANanaiM... tatra prathama jIva... ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta 129 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anya sAhitya 130 navatattva bola vinItasAgara ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta or rm 03_vo jIva rUpI ke arUpI... jJAnanA rAgI samakita dRSTi... 563 bheda jIvanA... aba jIvadravya kI pahicAna karAve hai.... " 276 bola jIvatatva ajIvatatva... ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta 24 bheda bheda vicAra vicAra ajJAta ajJAta paramasaubhAgya ajJAta samyagdRSTine je bola.... navatatvamAMhi rUpI keTalA... | vivekI samyagdRSTi jIvoe... anusandhAna-58 ajJAta Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta ajJAta " 9 dvAra vicAra " 13 dvAra vicAra samakita vinA jJAna na kAma Ave... navatatva nAma-jIva mUla lakSaNadvAra... jainAnAM hi navatatvA-navapadArthA.. jIva cetana 1 ajIva acetana have vivekI samyagdRSTi jIvaneM navapadArtha.... jIvatattva-je cetanA... phebruArI - 2012 " thokaDo ajJAta artha vacanikA ajJAta ajJAta mAlavijaya TIkamajI atha 9 padArthanA 24 dvAra kahe " caubhaGgI svarUpa " bhedanAma yantra " vacanikA ajJAta ajJAta sumativardhana pannAlAla caudharI jIvatatva cetanAlakSaNo... jIvadravya prANa cetana.... kharatara 131 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 anusandhAna-58 jaina kathA sAhitya : eka samIkSAtmaka sarvekSaNa pro. sAgaramala jaina kathA sAhitya kA udbhava utanA hI prAcIna hai, jitanA isa pRthvI para mAnava kA astitva / cAhe sAhityika dRSTi se kathAoM kI racanA kucha paravartI ho, kintu kathA-kathana kI paramparA to bahuta purAnI hai| kathA sAhitya ke lie aMgrejI meM Narrative literature zabda pracalita hai, ataH AkhyAna yA rUpaka ke rUpa meM jo bhI kahA jAtA hai yA likhA jAtA hai, vaha sabhI kathA ke antargata AtA hai / sAmAnya artha meM kathA vaha hai jo kahI jAtI hai / kintu jaba hama kathA sAhitya kI bAta karate haiM, to usakA tAtparya hai, kisI vyakti yA vastu ke sambandha me kathita yA likhita rUpa meM jo bhI hamAre pAsa hai, cAhe vaha kisI bhI bhASA meM ho, kathA ke antargata AtA hai| yaha satya hai ki pUrva meM kathAoM ko kahane kI paramparA maukhika rUpa meM rahI hai, bAda meM unheM likhita rUpa diyA gayA / dUsare zabdoM meM pUrva meM kathAeM zruta paramparA se calatI rahI hai, bAda meM hI unheM likhita rUpa diyA gayA hai, yaha bAta jaina kathA sAhitya ke sandarbha meM bhI satya hai / jaina paramparA meM bhI kathAeM pahale anuzruti ke rUpa meM hI calatI rahI hai aura yahI kAraNa hai ki laukika paramparAoM ke AdhAra para unameM samaya-samaya para saMkSepaNa, vistAraNa, parizodhana, parivartana evaM sammizraNa hotA rahA hai / unakA svarUpa to usa samaya sthira huA hogA, jaba unheM likhita svarUpa pradAna kara pustakArUr3ha kiyA gayA hogaa| maukhika paramparA ke rUpa meM ina kathAoM ne samagra bhUmaNDala kI yAtrAeM kI hai aura unameM vibhinna dharmoM evaM sAmAjika saMskRtiyoM ke mAdhyama se AMzika parivartana aura parivardhana bhI huA hai| vibhinna dezoM meM pracalita kathAoM meM bhI AMzika sAmya aura AMzika vaiSamya dekhA jAtA hai, hitopadeza aura Isapa kI kathAeM isakA pramANa hai / jaina kathAoM meM bhI ina lokakathAoM ke aneka AkhyAna sammilita ho gaye hai, jaise- zekha cillI kI kthaa| yahAM yaha bhI jJAtavya hai ki ina kathAoM ke pAtra deva, manuSya aura pazu pakSI sabhI rahe haiN| jahAM taka jaina kathAoM kA prazna hai unake bhI mukhya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 pAtra deva, manuSya, pazu-pakSI Adi sabhI dekhe jAte hai / jaina kathAoM meM jaina lekhakoM ke dvArA to devoM evaM manuSyoM ke sAtha-sAtha pazu-pakSI hI nahi, vRkSoM aura phUloM ko bhI rUpaka banAkara kathAoM ko prastuta kiyA jAtA rahA hai| AcArAGga evaM jJAtAdharmakathA meM kachue kI rUpaka kathA ke sAtha-sAtha sUtrakRtAGga meM kamala ko bhI rUpaka banAkara bhI kathA varNita hai| loka paramparA meM premAkhyAna ke rUpa meM hindI meM totA-mainA kI kahAniyAM Aja bhI pracalita hai, kintu aise premAkhyAna jaina paramparA meM nahIM haiM / usameM pazu-pakSI, per3apaudhe, phala-phUla Adi ke rUpaka bhI tapa-saMyama kI preraNA ke hetu hI hai| jaina kathA sAhitya kA sAmAnya svarUpa yahAM yaha bhI jJAtavya hai ki jaba bhI hama jaina kathA-sAhitya kI bAta karate hai vaha bahu-AyAmI aura vyApaka hai / rUpaka, AkhyAnaka, saMvAda, laghukathAeM, ekAMkI, nATaka, khaNDa kAvya, caritakAvya aura mahAkAvya se lekara vartamAna kAlIna upanyAsa zailI taka kI sabhI kathA-sAhitya kI vidhAe~ usake antargata A jAtI hai / Aja jaba hama jaina kathA-sAhitya kI bAta karate hai, to jaina paramparA meM likhita ina sabhI vidhAoM kA sAhitya isake antargata AtA hai / ataH jaina kathA sAhitya bahuvidha aura bahu-AyAmI hai| punaH yaha kathA sAhitya bhI gadya, padya aura gadya-padya mizrita arthAt campU ina tInoM rUpoM meM milatA hai / mAtra itanA hI nahIM vaha bhI vividha bhASAoM aura vividha kAloM meM likhA jAtA rahA hai / jaina sAhitya meM kathAoM ke vividha prakAra jaina AcAryoM ne vividha prakAra kI kathAeM to likhIM, phira bhI unakI dRSTi vikathA se bacane kI hI rahI hai / dazavaikAlikasUtra meM kathAoM ke tIna varga batAye gaye hai - akathA, kathA aura vikathA / uddezyavihIna, kAlpanika aura zubhAzubha kI preraNA dene se bhinna uddezyavAlI kathA ko akathA kahA gayA hai| jabaki kathA naitika uddezya se yukta kathA hai / aura vikathA vaha hai, jo viSaya-vAsanA ko uttejita kare / vikathA ke antargata jaina AcAryoM ne rAjakathA, bhAtakathA, strIkathA aura dezakathA ko liyA hai / kahI-kahIM rAjakathA ke sthAna para arthakathA aura strIkathA ke sthAna para kAmakathA kA Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 anusandhAna-58 bhI ullekha milatA hai| dazavaikAlika meM arthakathA, kAmakathA, dharmakathA aura mizrakathA- aisA bhI eka caturvidha vargIkaraNa milatA hai aura vahAM ina kathAoM ke lakSaNa bhI batAye gaye hai / yaha vargIkaraNa kathA ke varNya viSaya para AdhArita hai / punaH dazavaikAlika meM ina cAroM prakAra kI kathAoM meM se dharmakathA ke cAra bheda kiye gaye haiM / dharmakathA ke ve cAra bheda hai - AkSepaNI, vikSepaNI, saMveginI aura nivedanI / TIkA ke anusAra pApamArga ke doSoM kA udbhAvana karake dharmamArga yA naitika AcaraNa kI preraNA denA AkSepaNI kathA hai / adharma ke doSoM ko dikhAkara unakA khaNDana karanA vikSepaNI kathA hai / vairAgyavardhaka kathA saMveginI kathA hai / eka anya apekSA se dUsaro ke duHkhoM ke prati karuNAbhAva utpanna karanevAlI kathA saMveginI kathA hai| jabaki jisa kathA se samAdhibhAva aura AtmazAMti kI upalabdhi ho yA jo vAsanA aura icchAjanya vikalpoM ko dUra kara nirvikalpadazA meM le jAye vaha nirvedanI kathA hai / ye vyAkhyAeM maiMne merI apanI samaja ke AdhAra para kI hai / punaH dharmakathA ke ina cAroM vibhAgoM ke bhI cAra-cAra upabheda kiye gaye hai kintu vistAra bhaya se yahAM usa carcA meM jAnA ucita nahIM hogaa| yahAM mAtra nAma nirdeza kara denA hI paryApta hogaa| (a) AkSepanI kathA ke cAra bheda hai - 1. AcAra 2. vyavahAra 3. prajJapti aura 4. dRSTivAda. (ba) vikSepanI kathA ke cAra bheda hai - 1. svamata kI sthApanA kara, phira usake anurUpa paramata kA kathana karanA. 2. pahale paramata kA nirUpaNa kara, phira usake AdhAra para svamata kA poSaNa karanA. 3. mithyAtva ke svarUpakI samIkSA kara phira samyaktva kA svarUpa batAnA aura 4. samyaktva kA svarUpa batAkara phira mithyAtva kA svarUpa batAnA / (sa) saMveginI kathA ke cAra bheda hai - 1. zarIra kI azucitA, 2. saMsAra kI duHkhamayatA aura 3. saMyogo kA viyoga avazyabhAvI hai - aisA citraNa kara 4. vairAgya kI ora unmukha karanA / (da) nirvedanI kathA kA svarUpa hai - AtmA ke ananta catuSTaya kA Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 135 varNana kara vyakti meM jJAtA dRSTAbhAva yA sAkSIbhAva utpanna karanA / vibhinna bhASAoM meM racita jaina kathA sAhitya bhASAoM kI dRSTi se vicAra kareM to jaina kathA sAhitya prAkRta, saMskRta, kannaDa, tamila, apabhraMza, marUgurjara hindI, marAThI, gujarAtI aura kvacit rUpa meM baMgalA meM bhI likhA gayA hai / mAtra yahI nahIM prAkRta aura apabhraMza meM bhI una bhASAoM ke apane vividha rUpoM meM vaha milatA hai / udAharaNa ke rUpa meM prAkRta ke bhI aneka rUpoM yathA ardhamAgadhI, jaina zaurasenI, mahArASTrI Adi meM jaina kathA sAhitya likhA gayA hai aura bahuta kucha rUpa meM Aja bhI upalabdha hai / guNADhya ne apanI bRhatkathA paizAcI prAkRta meM likhI thI, yadyapi durbhAgya se Aja vaha upalabdha nahIM hai / Aja jo jaina kathA sAhitya vibhinna prAkRta-bhASAoM meM upalabdha hai unameM sabase kama zaurasenI meM milatA hai| usakI apekSA ardhamAgadhI yA mahArASTrI prabhAvita ardhamAgadhI me adhika hai| kyoMki upalabdha Agama aura prAcIna Agamika vyAkhyAeM isI bhASA meM likhita haiM / mahArASTrI prAkRta meM jaina kathA sAhitya una donoM bhASAoM kI apekSA bhI vipula mAtrA meM prApta hotA hai aura isake lekhana meM zvetAmbara jainAcAryo evaM muniyoM kA yogadAna adhika hai / digambara AcAryoM kI ruci adhyAtma aura karma sAhitya meM adhika rahI / phalataH bhagavatI ArAdhanA meM saMlekhanA ke sAdhaka kucha vyaktiyoM ke nAma nirdeza ko chor3akara usameM adhika kucha nahIM milatA hai / yadyapi kucha jaina nATakoM meM zaurasenI kA prayoga avazya dekhA jAtA hai, isa paramparA meM hariSeNa kA bRhatkathAkoza hI eka mahatvapUrNa grantha mAnA jA sakatA hai / isake atirikta ArAdhanA kathAkoza bhI hai / ardhamAgadhI aura ardhamAgadhI aura mahArASTrI ke mizrita rUpa vAle AgamoM aura Agamika vyAkhyAoM meM jaina kathAoM kI vipulatA hai, kintu unakI ye kathAeM mUlataH caritra-citraNa rUpa tathA upadezAtmaka hI hai, sAtha hI ve naitika evaM AdhyAtmika vikAsa karane kI dRSTi se likhI gaI hai| Agamika vyAkhyAoM meM niyukti sAhitya meM mAtra kathA kA nAma-nirdeza yA kathA-nAyakake nAma kA nirdeza hI milatA hai / isa dRSTi se niyuktiyoM kI sthiti bhagavatI ArAdhanA ke samAna hI hai, jinameM hameM kathA nirdeza to milate hai, kintu kathAeM nahIM Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 anusandhAna-58 hai / kathAoM kA vistRta rUpa bhASyoM kI apekSA bhI cUNi yA TIkA sAhitya meM hI adhika milatA hai / cUrNiyAM jaina kathAoM kA bhaNDAra kahI jA sakatI hai| cUrNi sAhitya kI kathAeM upadezAtmaka to hai hI, kintu ve AcAraniyamoM ke utsarga aura apavAda kI sthitiyoM ko spaSTa karane kI dRSTi se sarvAdhika mahattvapUrNa hai / kina paristhitiyoM me kauna AcaraNIya niyama anAcaraNIya bana jAtA hai isakA spaSTIkaraNa cUrNI kI kathAoM meM hI milatA hai / isI prakAra vibhinna paristhitiyoM meM kisa aparAdha kA kyA prAyazcitta hogA, isakI bhI samyak samajha cUrNiyoM ke kathanakoMse hI milatI hai| isa prakAra cUrNIgata kathAeM jaina AcArazAstra kI samasyAoMke nirAkaraNa meM dizA-nirdezaka hai| ___ jahAM mahArASTrI prAkRta ke kathA sAhitya kA prazna hai, yaha mukhyataH padyAtmaka hai aura isakI pradhAna vidhA khaNDakAvya, caritakAvya aura mahAkAvya hai| yadyapi isameM dhUrtAkhyAna jaise kathAparaka evaM gadyAtmaka aura bhI upalabdha hote hai / isa bhASA meM sarvAdhika kathA sAhitya likhA gayA hai aura adhikAMzataH yaha Aja upalabdha bhI hai| prAkRta ke pazcAt jaina kathA-sAhitya ke aneka mahattvapUrNa grantha saMskRta bhASA meM bhI upalabdha hote haiM / digambara paramparA ke aneka purANa, zvetAmbara paramparA meM hemacandra kA triSaSTizalAkApuruSacaritra Adi aneka caritra kAvya saMskRta bhASA meM likhe gaye hai| isake atirikta jaina nATaka aura dUtakAvya bhI saMskRta bhASA meM racita hai / digambara paramparA meM varAGgacaritra Adi kucha caritrakAvya bhI saMskRta meM racita hai / jJAtavya hai ki AgamoM para vRttiyAM aura TIkAeM bhI saMskRta bhASA meM likhI gaI hai / inake antargata bhI aneka kathAeM saMkalita hai / yadyapi inameM adhikAMza kathAeM vahI hotI hai jo prAkRta Agamika vyAkhyAoM meM saMgrahita hai / phira bhI ye kathAeM cAhe apane varNya viSaya kI apekSA se samAna ho, kintu inake prastutIkaraNa kI zailI to viziSTa hI hai| usa para usa yuga ke saMskRta lekhakoM kI zailI kA prabhAva dekhA jAtA hai / isake atirikta aneka prabandha grantha bhI saMskRta me likhita hai / saMskRta ke pazcAt jaina AcAryoM kA kathA-sAhitya mukhyataH apabhraMza aura usake vibhinna rUpoM meM milatA hai| kintu yaha jJAtavya hai ki apabhraMza Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI meM bhI mukhyataH caritakAvya hI vizeSa rUpa se likhe gaye hai / svayambhU Adhi ne aneka lekhakoM ne carita kAvya bhI apabhraMza meM likhe hai - jaise paumacariu Adi / - 2012 137 I bhASAoM kI apekSA se apabhraMza ke pazcAt jainAcAryoM ne mukhyataH marU gurjara apanAyA / kathAsAhitya kI dRSTi se isameM parva kathAeM evaM caritanAyakoM ke guNoM ko varNita karane vAlI choTI-bar3I aneka racanAeM milatI hai / vizeSa rUpa se caritakAvya aura tIrthamAlAeM marUgurjara meM hI likhI gaI hai / tIrthamAlAeM tIrthoM sambandhI kathAoM para hI vizeSa bala detI hai / carita, caupAI, DhAla Adi viziSTa vyaktiyoM ke caritra para AdhArita hotI hai aura ve geya rUpa meM hotI hai / isake atirikta isameM 'rAso' sAhitya bhI likhA gayA hai| jo ardha aitihAsika kathAoM kA pramukha AdhAra mAnA jA sakatA hai I I I Adhunika bhAratIya bhASAoM meM hindI, gujarAtI, marAThI aura baMgalA meM bhI jaina kathA sAhitya likhA gayA hai / mahendramuni ( prathama ), upAdhyAya amaramunijI evaM upAdhyAya puSkaramuni jI ne hindI bhASA meM aneka kathAeM likhI hai, isameM mahendramunijIne lagabhaga 25 bhAgoM meM, amaramunijI ne 5 bhAgoM meM aura upAdhyAya puSkaramunijI ne 140 bhAgoM meM jaina kathAeM likhI hai / eka bhAga meM bhI eka se adhika kathAeM bhI varNita hai / ye sabhI kathAeM kathAvastu aura nAyakoM kI apekSA se to purAne kathAnakoM para AdhArita hai, mAtra prastutIkaraNa kI zailI aura bhASA me antara hai / isake atirikta upAdhyAya kevala muni jI aura kucha anya lekhakoM ne upanyAsa zailI meM aneka jaina upanyAsa bhI likhe hai / jahAM taka merI jAnakArI hai vartamAna meM pA~ca sau se adhika jaina kathAgrantha hindI meM upalabdha hai aura inameM bhI kathAoM kI saMkhyA to sahasrAdhika hogI / hindI ke atirikta jaina kathA sAhitya gujarAtI bhASA me bhI upalabdha hai, vizeSa rUpa se Adhunika kAla ke kucha zvetAmbara AcAryoM aura anya lekhakoM ne gujarAtI bhASA meM aneka jaina kathAeM evaM navalakathAeM likhI hai| yadyapi isa sambandha meM mujhe vizeSa jAnakArI to nahIM hai phira bhI jo chuTapuTa jAnakArI DaoN. jitendra bI. zAha se milI hai, usake AdhAra para itanA Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 anusandhAna-58 to kahA jA sakatA hai ki gujarAtI bhASA me jaina kathAoM para lagabhaga tIna sau se adhika grantha upalabdha hai| gujarAtI kathA lekhakoM meM ratilAla desAI, cunnIlAla zAha, becaradAsa dozI, mohanalAla dhAmI, vimalakumAra dhAmI, kumArapAla desAI, dhIrajalAla zAha tathA AcArya bhadraguptasUri, bhuvanabhAnusuri, zIlacandrasUri, pradyumnasUri, ratnasundarasUri, candrazekharasUri Adi pramukha hai / isake sAtha hI digambara paramparA meM bhI kucha kathA grantha hindI evaM marAThI me likhe gaye hai| isake atirikta gaNezajI lAlavAnI ne baMgalA meM bhI kucha jaina kathAeM likhI hai| jahAM taka dakSiNa bhAratIya bhASAoM kA prazna hai tamila, kannaDa meM aneka jaina kathA grantha upalabdha hai| inameM tamila grantho meM jIvanakacintAmaNi, zrIpurANam Adi pramukha hai / isake sAtha kannaDa meM bhI kucha jaina kathA grantha hai, inameM 'ArAdhanAkathai' nAmaka eka grantha hai, jo ArAdhAnAkathAkoza para AdhArita hai| isa prakAra hama dekhate hai ki jaina kathA sAhitya bahuAyAmI hone ke sAtha-sAtha vividha bhASAoM meM bhI racita hai| tamila evaM kannar3a ke sAthasAtha paravartI kAla meM telugu, marAThI Adi meM bhI jaina grantha likhe gaye hai| vibhinna kAlakhaNDoM kA jaina kathA sAhitya ____ kAlika dRSTi se vicAra karane para hama pAte hai ki jaina kathA sAhitya I.pU. chaThI zatAbdI se lekara Adhunika kAla taka racA jAtA rahA hai / isa prakAra jaina kathA sAhitya kI racanA avadhi lagabhaga sattAvIsa sau varSa hai / itanI sudIrgha kAlAvadhi meM vipula mAtrA meM jaina AcAryoM ne kathA sAhitya kI racanA kI hai / bhASA kI pramukhatA ke AdhAra para kAlakrama ke vibhAjana kI dRSTi se ise nimna pAMca kAlakhaNDoM meM vibhAjita kiyA jA sakatA hai 1. Agamayuga - IsvI pUrva 6 ThI zatI se IsA kI pA~cavI zatI tk| 2. prAkRta Agamika vyAkhyAyuga- IsA kI dUsarI zatI se IsA kI 8 vI zatI taka / 3. saMskRta TIkA yuga yA pUrvamadhyayuga- IsA kI 8 vI zatI se 14 vIM zatI taka / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 139 4. uttara madhyayuga yA apabhraMza evaM marUgurjara yuga- IsA kI 14 vIM zatI se 18 vI zatI taka / / 5. Adhunika bhAratIya bhASA yuga - IsA kI 19vIM zatI se vartamAna taka / ___ bhAratIya itihAsa kI apekSA se ina pA~ca kAlakhaNDoM kA nAmakaraNa isa prakAra bhI kara sakate hai - 1. pUrvaprAcIna kAla 2. uttaraprAcIna kAla 3. pUrvamadhya kAla 4. uttaramadhya kAla aura 5. Adhunika kAla / inakI samayAvadhi to pUrvavat hI mAnanA hogI / yadyapi kahIM-kahIM kAlAvadhi me ovhara lepiMga (atikramaNa) hai| phira bhI ina kAlakhaNDoM kI bhASAoM evaM vidhAoM kI apekSA se apanI-apanI vizeSatAeM bhI hai| Age hama ina kAla khaNDoM ke kathA sAhitya kI vizeSatAoM ko lekara hI kucha carcA kareMge prathama kAlakhaNDa me mukhyataH ardhamAgadhI prAcIna AgamoM kI kathAe~ AtI hai - ye kathAe~ mukhyataH AdhyAtmika upadezoM se sambandhita hai aura ardhamAgadhI prAkRta meM likhI gaI haiM / dUsare ye kathAe~ saMkSipta aura rUpaka ke rUpa meM likhI gaI hai / jaise - AcArAGga meM zaivAla chidra aura kachuve dvArA cAdanI darzana ke rUpaka dvArA saddharma aura mAnavajIvana kI durlabhatA kA saMketa hai| sUtrakRtAGga me zvetakamala ke rUpaka se anAsakta vyakti dvArA mokSa kI upalabdhi kA saMketa hai / sthAnAGgasUtra meM vRkSoM, phaloM Adi ke vividha rUpakoM dvArA mAnava-vyaktitva ke vibhinna prakAroM ko samajhAyA gayA hai / samavAyAGga ke pariziSTa meM cauvIsa tIrthaGkaroM ke kathAsUtroM kA nAma-nirdeza hai| isI prakAra bhagavatI meM aneka kathArUpa saMvAdo ke mAdhyama se dArzanika samasyAoM ke nirAkaraNa hai| isake atirikta AcArAGga ke donoM zrutaskandhoM ke antima bhAgoM me sUtrakRtAGga ke SaSTama adhyayana meM aura bhagavatI meM mahAvIra ke jIvanavRtta ke kucha aMzo ko ullekhita kiyA gayA hai / inake kalpasUtra aura usakI TIkAoM sAtha tulanAtmaka adhyayana se yaha bhI spaSTa ho jAtA hai ki mahAvIra ke jIvana ke kathAnakoM meM atizayoM kA praveza kaise-kaise huA jaina kathAsAhitya kI apekSA se jJAtAdharmakathA kI kathAe~ ati Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 anusandhAna-58 mahattvapUrNa hai, isameM saMkSepa rUpa se aneka kathAe~ varNita hai / prathama meghakumAra nAmaka adhyayana meM vartamAna muni jIvana ke kaSTa alpa hai aura upalabdhiyA~ adhika hai, yaha bAta samajhAyI gayI hai| dUsare adhyayana meM dhannA seTha dvArA vijayacora ko diye gaye sahayoga ke mAdhyama se apavAda meM akaraNIya karaNIya ho jAtA hai yaha samajhAyA gayA hai / isI prakAra isake sAtaveM adhyayana meM yaha samajhAyA gayA hai ki yogyatA ke AdhAra para dAyitvoM kA vibhAjana karanA cAhiye / mayurI ke aNDe ke kathAnaka se yaha samajhAyA gayA hai ki azraddhA kA kyA duSpariNAma kyA hotA hai| mallI ke kathAnaka meM svarNapratimA ke mAdhyama se zarIra kI azucitA ko samajhAyA gayA hai| kachuve ke kathAnaka ke mAdhyama se saMyamI jIvana kI surakSA ke lie viSayoM ke prati unmukha indriyo ke saMyama kI mahattA ko batAyA gayA hai| upAsakadazA meM zrAvakoM ke kathAnakoM ke mAdhyama se na kevala zrAvakAcAra ko spaSTa kiyA gayA hai, apitu sAdhanA ke kSetra meM upasargoM meM avicalita rahane kA saMketa bhI diyA gayA hai / aMtakRtadazA, anuttaropapAtikadazA aura vipAkadazA meM vividha prakAra kI tapa sAdhanAoM ke svarUpa ko aura unake supariNAmoM ko tathA durAcAra ke duSpariNAmoM ko samajhAyA gayA hai| upAGga sAhitya meM rAyapasenIyasutta meM aneka rUpakoM ke mAdhyama se AtmA ke astitva ko siddha kiyA gayA hai / isI prakAra uttarAdhyayana, dazavaikAlika Adi meM bhI upadezaprada kucha kathAnaka varNita hai / nandIsUtra meM aupapAtikI buddhi ke antargata rohaka kI 14 aura anya kI 26 aisI kula 40 kathAoM, vainiyakI buddhi kI 15, karmajAbuddhi kI 12 aura pAriNAmikI buddhi kI 21 kathAoM isa prakAra kula 88 kathAoM kA nAma saMketa hai / usakI TIkA me ina kathAoM kA vistRta vivecana bhI upalabdha hotA hai / kintu mUla grantha meM kathAoM ke nAma saMketa se yaha to jJAta ho jAtA hai ki nandIsUtra ke kartA ko una sampUrNa kathAoM kI jAnakArI thI / isa kAla kI jaina kathAeM vizeSa rUpa se caritra citraNa sambandhI kathAeM aitihAsika kama aura paurANika adhika pratIta hotI hai / yadyapi unako sarvathA kAlpanika bhI nahIM kahA jA sakatA hai, kyoMki unameM varNita kucha vyakti aitihAsika bhI hai / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 141 Agamayuga kI kathAoM meM kucha caritanAyako ke hI pUrva janmoM kI carcA hai| unameM adhikAMza kI yA to mukti dikhAI gaI hai yA phira bhAvI janma dikhAkara unakI mukti kA saMketa kiyA gayA hai| tIrthaGkaroM ke bhI aneka pUrvajanmoM kA citraNa inameM nahI hai / samavAyAGga Adi meM mAtra eka hI pUrva bhava kA ullekha hai| kahIM-kahIM jAti smaraNa jJAna dvArA pUrvabhavoM kI cetanA kI nirdeza bhI kiyA gayA hai / AgamoM meM jo jIvanagAthAeM varNita hai, unameM sAdhanAtmaka pakSa ko chor3akara kathAvistAra adhika nahIM hai / kahIM-kahIM to dUsare kisI vaNita caritra se samarUpatA dikhAkara kathA samApta kara dI gaI / Agamayuga ke pazcAt dUsarA yuga prAkRta Agamika vyAkhyAoM kA yuga hai / ise uttara prAcIna kAla bhI kaha sakate hai| isakI kAlAvadhi IsA kI dUsarI-tIsarI zatI se lekara sAtavIM zatI taka mAnI jA sakatI hai / isa kAlAvadhi meM jo mahattvapUrNa jaina kathAgrantha ardhamAgadhI prabhAvita mahArASTrI prAkRta meM likhe gaye unameM vimalasUri kA paumacariyaM, saMghadAsagaNi kI vasudevahiNDI aura anupalabdha taraMgavaI kahA pramukha hai / isa kAla kI antima zatI meM yApanIya paramparA meM saMskRta meM likhA gayA varAGgacaritra bhI AtA hai| yaha bhI kahA jAtA hai ki vimalasUri ne paumacariyaM (rAmakathA) ke samAna hI harivaMza cariyaM ke rUpa meM prAkRta meM kRSNa kathA bhI likhI thI, kintu yaha kRti upalabdha nahIM hai / ina kAla ke ina donoM kathAgranthoM kI vizeSatA yaha hai ki inameM avAntara kathAeM adhika hai / isa prakAra ina kathAgranthoM meM kathApraroha zilpa kA vikAsa dekhA jA sakatA hai / isa kAla ke kathA granthoM meM pUrva bhavAntaro kI carcA bhI mila jAtI hai / svatantra kathAgranthoM ke atirikta isa kAla meM jo prAkRta Agamika vyAkhyAoM ke rUpa meM niyukti, bhASya aura cUrNI sAhitya likhA gayA hai unameM aneka kathAoM ke nirdeza hai / yadyapi yahA~ yaha jJAtavya hai ki niyuktiyoM meM jahA~ mAtra kathA saMketa hai vahA~ bhASya aura cUrNi meM unheM kramazaH vistAra diyA gayA hai| dhUrtAkhyAna kI kathAoM kA nizIthabhASya meM jahA~ mAtra tIna gAthAoM meM nirdeza hai, vahI nizIthacUrNi meM ye kathAe~ tIna pRSThoM meM varNita hai / isI ko haribhadra ne adhika vistAra dekara eka svatantra grantha kI racanA kara dI hai| Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 anusandhAna-58 isa kAla ke kathA sAhitya kI vizeSatA yaha hai ki isameM anya paramparAoM se kathAvastuko lekara usakA yukti-yukta karaNa kiyA gayA hai, jaise paumacariyaM me rAmacaritra meM sugrIva hanumAna ko vAnara na dikhAkara vAnaravaMza ke mAnavoM ke rUpa citrita kiyA gayA hai / isI prakAra rAvaNa ko rAkSasa na dikhAkara vidyAdhara vaMza kA mAnava hI mAnA gayA hai / sAthahI kaikayI, rAvaNa Adi ke caritra ko adhika udAtta banAyA gayA hai / sAtha hI dhUrtAkhyAna kI kathA ke mAdhyama se hindU paurANika evaM avaijJAnika kathAoM kI samIkSA bhI vyaGgAtmaka zailI meM kI gaI hai / rAma aura kRSNa ko svIkAra karake bhI unako Izvara ke sthAna para zreSTha mAnava ke rUpa meM hI citrita kiyA gayA hai| dUsare Agamika vyAkhyAoM vizeSa rUpa se bhASyoM aura cUrNiyoM meM jo kathAe~ hai, ve jainAcAra ke niyamoM aura unakI ApavAdika paristhitiyoM ke spaSTIkaraNa ke nimitta hai| jaina kathA sAhitya ke kAlakhaNDoM meM tIsarA kAla AgamoM kI saMskRta TIkAoM tathA jaina purANoM kA racanA kAla hai / isakA kAlAvadhi IsA kI 8 vIM zatI se lekara IsA kI 14 vIM zatI mAnI jA sakatI hai| jaina kathA sAhitya kI racanA kI apekSA se yaha kAla sabase samRddha kAla hai / isa kAlAvadhi meM zvetAmbara, digambara aura yApanIya tInoM hI paramparAoM ke AcAryoM aura muniyoM ne vipula mAtrA meM jaina kathA sAhitya kA sRjana kiyA hai| yaha kathA sAhitya mukhyataH caritra-citraNa pradhAna hai / yadyapi kucha kathA-grantha sAdhanA aura upadeza pradhAna bhI hai| jo grantha caritra-citraNa pradhAna hai ve kisI rUpa meM preraNA pradhAna to mAne hI jA sakate hai / digambara paramparA ke jinasena (prathama) kA AdipurANa, guNabhadra kA uttarapurANa, raviSeNa kA padmacaritra, jinasena dvitIya kA harivaMza purANa Adi isI kAlakhaNDa kI racanAe~ hai / zvetAmbara paramparA meM haribhadra kI samarAiccakahA, kautUhala kavi kI lIlAvaIkahA, udyotanasUri kI kuvalayamAlA, siddharSi upamitibhavaprapaJcakathA, zIlAGka kA caupannamahApurisacariyaM, dhanezvarasUri kA surasundarIcariyaM, vijayasiMhasUri kI bhuvanasundarIkathA, somadeva kA yazastilakacampU, dhanapAla kI tilakamaJjarI, hemacandra kA triSaSTizalAkApuruSacaritra, jinacandra kI saMvegaraGgazAlA, guNacandra kA Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 143 mahAvIracariyaM evaM pAsanAhacariyaM, devabhadra kA pANDavapurANa Adi aneka racanAe~ hai / isa kAlakhaNDa meM aneka tIrthaGkaroM ke caritra-kathAnakoM ko lekara bhI prAkRta aura saMskRta meM aneka grantha likhe gaye hai, yadi una sabhI kA nAma nirdeza bhI kiyA jAye to Alekha kA AkAra bahuta baDha jAvegA / isa kAlakhaNDa kI svatantra racanAe~ zatAdhika hI hogI / yahA yaha jJAtavya hai ki isa kAla kI racanAoM meM pUrvabhavoM kI carcA pramukha rahI hai / isase granthoM ke AkAra me bhI vRddhi huI hai, sAtha hI eka kathA meM aneka antara kathAe~ bhI samAhita kI gaI hai / isake atirikta isa kAla ke aneka svatantra granthoM aura unakI TIkAoM meM bhI aneka kathAe~ saMkalita kI gaI hai - udAharaNa ke rUpa meM haribhadra kI dazavaikAlika TIkA meM 30 aura upadezapada meM 70 kathAeM gumphita hai / saMvegaraGgazAlA meM 100 se adhika kathAe~ hai / piNDaniyukti aura usakI malayagiri kI TIkA meM bhI lagabhaga 100 kathAe~ dI gaI hai| isa prakAra isa kAlakhaNDa meM na kevala mUla granthoM aura unakI TIkAoM meM avAntara kathAe~ saMkalita hai, apitu vibhinna kathAoM kA saMkalana karake aneka kathAkozoM kI racanA bhI jainadharma kI tInoM zAkhAoM ke AcAryoM aura muniyoM dvArA kI gaI hai - jaise - hariSeNa kA "bRhatkathAkoza", zrIcandra kA "kathA-koza", bhadrezvara kI "kahAvalI", jinezvarasUrikA "kathA-koSa prakaraNa" devendra gaNi kA "kathAmaNikoza", vinayacandra kA "kathAnaka koza", devabhadrasUri aparanAma guNabhadrasUri kA "kathAratnakoSa", nemicandrasUri kA "AkhyAnaka maNikoza' Adi / isake atirikta prabhAvakacaritra, prabandhakoza, prabandhacintAmaNi Adi bhI ardha aitihAsika kathAo ke saMgraharUpa grantha bhI isI kAla ke haiM / isI kAla ke antima caraNa se prAyaH tIrthoM kI utpatti kathAe~ aura parvakathAe~ bhI likhI jAnI lagI thii| parva kathAoM meM mahezvarasUri kI 'NANapaMcamIkahA' (vi.saM. 1109) tathA tIrtha kathAoM meM jinaprabha kA vividhatIrthakalpa bhI isI kAlakhaNDa ke grantha hai / yadyapi isake pUrva bhI lagabhaga dazavIM zatI meM "sArAvalI prakIrNaka" meM zatruJjaya tIrtha kI utpatti kathA varNita hai / yadyapi adhikAMza parva kathAe~ aura tIrthotpatti kI kathAe~ uttaramadhyakAla meM hI likhI gaI haiM / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 anusandhAna-58 isI kAlakhaNDa meM hArTala kI sUcanAnusAra brAhmaNaparamparA ke paJcatantra kI zailI kA anusaraNa karate hue pUrNabhadrasUri nAmaka jaina AcArya ne bhI paJcatantra kI racanA kI thI / jJAtavya hai ki jahA~ pUrva madhyakAla meM kathAe~ saMskRta, prAkRta aura apabhraMza meM likhI gaI, vahI uttaramadhyakAla meM arthAt IsA kI 16 vIM zatI se 18 vIM zatI taka ke kAlakhaNDa meM marUgurjara bhI kathA lekhana kA mAdhyama banI hai| adhikAMza tIrthamAhAtmya viSaya kathAe~, vrata, parva aura pUjA viSayaka kathAe~ isI kAlakhaNDa meM likhI gaI hai / ina kathAoM meM camatkAroM kI carcA adhika hai / sAtha hI ardhaaitihAsika yA aitihAsika rAso bhI isI kAlakhaNDa meM likhe gaye hai / isake pazcAt Adhunika kAla AtA hai, jisakA prArambha 19vIM zatI se mAnA jA sakatA hai / jaisA ki hama pUrva meM ullekha kara cuke hai yaha kAla mukhyataH hindI, gujarAtI, marAThI, baMgalA Adi Adhunika bhAratIya bhASAoM meM racita kathA sAhitya se sambandhita hai / isa kAla meM mukhyataH hindI bhASA meM jaina kathAe~ aura upanyAsa likhe gaye / isake atirikta kucha zvetAmbara AcAryoM ne gujarAtI bhASA ko bhI apane kathA-lekhana kA mAdhyama banAyA / kvacit rUpa meM marAThI aura baMgalA meM bhI jaina kathAe~ likhI gaI / baMgalA me jaina kathAo ke lekhana kA zreya bhI gaNeza lalavAnI ko jAtA hai / isa yuga meM jaina kathAoM aura upanyAsoM ke lekhana meM hindI kathA zilpa ko hI apanA AdhAra banAyA gayA hai / sAmAnyatayA jaina kathAzilpa kI pramukha vizeSatA naitika aura AdhyAtmika mUlyoM kI sthApanA hI rahI hai, ata: usameM kAmuka kathAoM aura premAkhyAnakoM kA prAyaH abhAva hI dekhA jAtA hai / yadyapi vajjAlaggaM tathA mahAkAvyoM ke kucha prasaMgoM kA choDa de to pradhAnatA naitika aura AdhyAtmika mUlyoM kI sthApanA kI hI rahI hai / yadyapi kathAoM ko rasamaya banAne ke hetu kahI kahIM premAkhyAnakoM kA prayoga to huA hai phira bhI jaina lekhakoM ko mukhya prayojana to zAntarasa yA nirveda kI prastuti hI rahA hai| jaina kathAoM kA mukhya prayojana : jaina kathA sAhitya ke lekhaka ke aneka prayojana rahe hai, yathA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 145 1. jana sAmAnya kA manoraJjana kara unheM jaina dharma ke prati AkarSita karanA / 2. manoraJjana ke sAtha-sAtha nAyaka Adi ke sadguNoM kA paricaya denaa| zubhAzubha karmoM ke pariNAmo ko dikhAkara pAThakoM ko satkarmoM yA naitika AcaraNa ke lie prerita karanA / 4. zarIra kI azucitA evaM sAMsArika sukhoM kI nazvaratA ko dikhAkara vairAgya kI dizA meM prerita karanA / 5. kinhI ApavAdika paristhitiyoM meM apavAda mArga ke sevana ke aucitya aura anaucitya ko spaSTa karanA / pUrvabhavoM yA paravartIbhavoM ke sukha-duHkhoM kI carcA ke mAdhyama se karma siddhAnta kI puSTi karanA / 7. dArzanika samasyAoM kA upayukta dRSTAnta evaM saMvAdoM ke mAdhyama se sahaja rUpa me samAdhAna prastuta karanA jaise - AtmA ke astitva kI siddhi ke rAyapasenIya ke kathAnaka meM rAjA ke tarka aura kezI dvArA unakA uttara / isI prakAra kriyamAna kRta yA akRta hai - isa sambandha meM jamAlI kA kathAnaka aura usameM bhI sAr3I jalane kA prasaMga / isa prakAra hama dekhate hai ki jaina kathA sAhitya bahuuddezIya bahu AyAmI aura bahubhASI hokara bhI mukhyataH upadezAtmaka aura AdhyAtmika rahA hai / usakA pramukha uddezya nivRtti mArga kA poSaNa hI hai / isa prakAra vaha soddezya aura AdhyAtmika mUlyoM kA saMsthApaka rahA hai aura lagabhaga tIna sahasrAbdiyoM se nirantara rUpa se pravAhamAna hai / saMsthApaka nidezaka prAcyavidyApITha dupAr3A roDa, zAjApura (ma.pra.) 465001 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 anusandhAna-58 nihnava rohagupta, zrIguptAcArya ane trairAzikamata muni trailokyamaNDanavijaya prAcIna kALe je zramaNo jaina paramparAmAM ja dIkSita hovA chatAM jinezvara bhagavantono ane teonAM vacanono tiraskAra karanAra thayA teo 'nihnava' tarIke oLakhAyA hatA. vIranirvANanA sAtamA saikA sudhImAM AvI 'nihnava' tarIke oLakhAtI kula ATha vyaktio thaI hatI. jemAM chaThThA nihnava tarIke rohagupta gaNAya che. rohaguptanI nihnava banavAnI ghaTanA saMkSepamAM joio to - rohagupta antaraJjikA nAmanI nagarImA birAjamAna zrIguptAcAryane vandana karavA Ave che. tyAM AgaLa poTTazAla nAmanA melI vidyAonA jANakAra parivrAjakanuM vAda mATenuM AhvAna svIkArI teno parAbhava kare che ane zrIguptAcArye ApelI vidyAonA baLe poTTazAlanI melI vidyAono paNa te nAza kare che. A vAdamAM jItavA mATe temaNe jainadarzanane mAnya nahIM ovI jIva, ajIva ane nojIva - ema traNa rAzinI prarUpaNA karI hatI, mATe te badala zrIguptAcArya temane mAphI mAMgavAnuM jaNAve che, jeno rohagupta abhimAnavaza asvIkAra kare che. aTaluM ja nahIM, paNa potAnI vAta sAcI ja hatI tevI mamata te pakaDI rAkhe che. zrIguptAcArya temane cha mahinA sudhI samajAve che, paNa te samajavA mATe bilakula taiyAra na thatAM temane 'nihnava' tarIke jAhera karI saMghabahAra mUke che.1 / A ghaTanA parathI aTaluM to spaSTa ja che ke rohaguptathI zrIguptAcArya zramaNaparyAyamAM jyeSTha hatA ane temane mATe zraddheya paNa hatA. parantu rohagupta zrIguptAcAryanA potAnA ja dIkSAziSya hatA ke nahIM te bAbatamAM matabheda che. eka tarapha banne vacce guru-ziSyabhAva hato ovI vyApaka prasiddhi che.2 to bIjI bAju kalpasUtragata sthavirAvalI ke je prAyaH zrIdevarddhigaNinI racelI che athavA to temanA samayamAM racAI che, temAM rohaguptane Arya mahAgirinA ziSya tarIke oLakhAvavAmAM AvyA che. 1. ghaTanAnA vistRta varNana mATe juo - vi.bhASya - gAthA 2451 thI AgaLa 2. antaraJjikAyAM puryAM bhUtamahodyAnastha-zrIguptAcAryaziSyo rohagupto...- kalpakiraNAvalI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 147 "therassa NaM ajjamahAgirissa elAvaccasaguttassa ime aTTha therA aMtevAsI ahAvaccA abhiNNAyA hutthA / taM jahA- there uttare, there balissahe, there dhaNaDDe, there siribhade, there koDinne, there nAge, there nAgamitte, there chaDulUe rohagutte kosiyagutte NaM / therehito NaM chaDulUehito rohaguttehiMto kosiyaguttehito tattha NaM terAsiyA niggayA / " kalpasUtranI subodhikA-TIkAmAM paNa prastuta pAThanI vyAkhyA daramiyAna upA. zrIvinayavijayajIo nIce pramANe TippaNI karI cha : __ "yattu sUtre rohagupta AryamahAgiriziSyaH proktaH, uttarAdhyayanavRttisthAnAGgavRttyAdau tu zrIguptAcAryaziSyaH proktastato'smAbhirapi tathaiva likhitaM, tattvaM punarbahuzrutA vidanti / " / ___ jo ke uparanI TippaNImAM "uttarAdhyayanavRtti, sthAnAGgavRtti va. mAM rohaguptane zrIguptAcAryanA ziSya jaNAvyA che' oma kahuM che te vAta paNa thoDoka vicAra mAMgI le che. sthAnAGgajInI vRttimAM rohaguptano zrIguptAcArya sAthe zo sambandha hato teno koI ja ullekha nathI. phakta 'zrIguptAcArye Ama kAM' tene badale 'guruo Ama kAM' ovA zabdo prayojyA che. paNa tethI kaMi zrIguptAcArya rohaguptanA guru ja hatA aq nizcita na thaI jAya. kAraNa ke be zramaNone lagatI vAtamAM, teo paraspara guru-ziSya na hovA chatAM, vaDIla mATe 'guru' zabda prayojavo ovI prAcIna paripATI che. jemake Arya bhadrabAhu ane Arya sthUlibhadra vacce guruziSyabhAva na hovA chatAM o bannene lagatI ghaTanAomAM bhadrabAhusvAmI mATe 'guru' zabda prayojAyelo jovA maLe che. kalpakiraNAvalImAM paNa AryarakSitanA sambandhamAM bhadraguptasUri ane vajrasvAmI guru na hovA chatAM teone mATe 'guru' zabda prayojAyo uttarAdhyayanasUtranI zrIzAntyAcArye racelI TIkAmAM to rohaguptane spaSTapaNe zrIguptAcAryanA 'ziSya' nahIM, paNa 'zrAddha' (-pUjyabhAva dharAvanArA) jaNAvavAmAM AvyA che. "tesiM puNa siriguttANaM therANaM saDDI ya rohagutto nAma / " (utta. 1. "bhaNito ya NAhiM gurU' - titthogAlI - 760 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 anusandhAna-58 ni.-172 nI TIkA). jo ke jema atyAre mudrita pratomAM 'saDDI'ne sudhArIne 'seho' (-ziSya) karavAmAM AvyuM che, tema zrIvinayavijayajInI sAme je Adarza rahyo haze temAM 'seho' pATha hoI zake. paNa jesalamera ane pATaNanI prAcIna tADapatrIya pratomAM to 'saDDI' ja pATha che. TraMkamAM, rohagupta mahAgirijInA ziSya na hoya to paNa, te zrIguptAcAryanA ja ziSya hatA te nakkI karavuM agharuM che. balke uttarAdhyayanavRttigata ullekha parathI to te zrIguptAcAryanA sthAne bIjA koInA ziSya hoya te nakkI thAya che. mATe ochAmAM ochu, sthavirAvalIgata rohaguptanA mahAgirijInA ziSya hovAnA pratipAdana paratve 'bIje badhe temane zrIguptAcAryanA ziSya kahyA che' o rIte vAMdho laI zakAya nahIM. hA, A pratipAdanathI rohaguptanA sattAsamayanI visaMgati avazya sarjAya che, paNa te vize vicArIo te pUrve bIjI aka vAta joI laio. sthavirAvalIkAre jyAre rohaguptane mahAgirijInA ziSya jaNAvyA che, tyAre teone ovA zrIguptAcAryano khyAla hovo ja joio ke je mahAgirijInA samakAlIna athavA anukAlIna hoya; kAraNa ke rohaguptane nihnava tarIke jAhera karanAra zrIguptAcArya che. A zrIguptAcArya koNa hoI zake te viSe tapAsa karatAM kalpa-sthavirAvalImAM ja teno javAba maLI rahe che. tyAM mahAgirijInA laghu gurubandhu AryasuhastisUrinA je 12 paTTaziSyonAM nAma jaNAvAyAM che, temAM aka 'zrIgupta' nAma paNa che. " there a ajjarohaNe, bhaddajase mehagaNI ya kAmiDDhI / suTThiya suppaDibuddhe, rakkhiya taha rohagutte ya // isigutte sirigutte, gaNI ya baMbhe gaNI ya taha some / dasa do a gaNaharA khalu, ee sIsA suhatthissa // " A zrIguptAcArya hAritagotrIya ane cAraNagaNanA AdipuruSa che.1 banI zake ke teo rohaguptanA vidyAguru che oma sthavirAvalIkAranA manamAM hoya. 1. "therehiMto NaM siriguttehiMto hAriyasaguttehiMto ittha NaM cAraNagaNe nAmaM gaNe niggae" kalpa- sthavirAvalI Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 149 mahAgirijIno svargavAsa vIra ni.saM. 245 mAM thayo che.1 mATe nihnava rohagupta jo teonA ja ziSya hoya to temano sattAsamaya vIranirvANano trIjo saiko thAya. jyAre rohaguptanA nihnava banavAnI ghaTanA vIra ni.saM. 544mAM banI che.2 to 544 mAM astitva dharAvanAra rohagupta trIjA saikAnA mahAgirijInA ziSya kaI rIte hoI zake ? mATe rohaguptanA mahAgirijInA ziSya hovAnA sthavirAvalIgata pratipAdana paratve traNa vikalpa sambhave che : 1. rohagupta vIra ni.saM. 544mAM nahIM, paNa trIjA saikAmAM ja thayA hoya. Ame pAMcamA nihnava gAGgeya vIra ni.saM. 228mAM thayA che. mATe rohagupta tyAra pachI game tyAre thayA hoya to paNa temano kramAGka chaThTho ja rahe che. paNa Ama banavU aTale sambhavita nathI ke vIra ni.saM. 215 thI 245 mahAgirijI, 246 thI 291 suhastisUrijI ane tyArabAda susthita-supratibuddha saMghanAyaka hatA. tethI temanA samayamAM jo AvI moTI ghaTanA banavA pAmI hota, to saMghanAyaka tarIke ke aeka zAstrajJa zraddheya puruSa tarIke temane temAM joDAvAnuM avazya thayuM hota. paNa ApaNe joio chIo ke rohaguptanA nihnava banavAnI AkhI ghaTanAmAM kyAMya temAMthI koInuM nAma nathI. balke zrIguptAcArya pote ja rohaguptane nihnava tarIke jAhera kare che. te darzAve che ke tyAre zrIsaMghamAM teornu sthAna ghaj UMcuM haze ke je vIra-nirvANanA trIjA saikAmAM sambhavita nathI banatuM. vaLI, jyAM jyAM A ghaTanAno samaya darzAvAyo che te badhe ja ThekANe vIra ni.saM. 544no ja ullekha che te paNa bhUlavU na joio.. 2. A visaMgatinA nirAkaraNamAM tripuTI mahArAje jaina paramparAno itihAsa-1, pR. 145 para avaM sUcavyuM che ke sthavirAvalImAM mahAgirijInA je ATha ziSyonAM nAma apAyAM che teone sAkSAt mahAgirijInA ziSyo na samajatAM mahAgirizAkhAnA kramazaH paTTadhara samajavA joio. tethI rohaguptanuM nAma AThamA 1. "thUlabhadde paNayAlevaM dupannarasa / ajjamahAgiri tIsaM' - yugapradhAnapaTTAvalI. sthUlabhadrajI 215mAM svargavAsI thayA che. ane tyArabAda mahAgirijI 30 varSa yugapradhAnapade rahyA che ovo A pAThano bhAva che. 2. "paMcasayA coyAlA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / purimaMtaraMjiyAe terAsiyadiTThI uppannA / ' - vi. bhASya 2451 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 anusandhAna-58 krame hovAthI, temanuM astitva, oka peDhInA 35-40 varSanA hisAbe, AThamI peDhIo saM. 544mAM hoya temAM koI Azcarya nathI. A kalpanAne AdhAre ja teoo A granthamA anyatra rohaguptane sthavira nAgamitranA dIkSAziSya jaNAvyA che. A nirAkaraNa oTale yogya nathI jaNAtuM ke uparokta 8 nAmomAM pAMcamuM nAma sthavira kauDinyanuM che. (juo pRSTha 147) aTale uparanI kalpanAnA hisAbe temane mahAgirijInI pAMcamI peDhIo vIra-nirvANanA cothA saikAnA antabhAgamAM ke pAMcamAnI zaruAtamAM mUkavA paDe. have A ja kauDinyanA ziSya azvamitra cothA nihnava che ane temanA nihnava banavAnI ghaTanA vIra ni.saM. 220mAM matalaba ke mahAgirijInI hayAtImAM banelI che.1 to o azvamitranA guru kauDinyane mahAgirijInI pAMcamI peDhIo kaI rIte gaNI zakAya? mATe tripuTI mahArAje sUcavelo rohaguptane mahAgirijInI AThamI peDhIo gaNavAno ukela vAjabI lAgato nathI. 3. sauthI vAjabI ukela to o jaNAya che ke nihnava rohagupta prastuta mahAgirijInA paTTadhara sthavira rohaguptathI vAstavamAM judI ja vyakti che. paNa nAmasAmya, kauzikagotranuM sAmya, bannenA kALamAM alaga-alaga zrIguptAcAryaastitva va. kAraNosara sthavirAvalIkAre bannene aeka ja samajI lIdhA lAge che. ApaNe itihAsa tapAsIzuM to nAmasAmyane lIdhe aeka vyaktine lagatI ghaTanA bIjI vyaktinA nAme caDI gaI hoya avA aneka prasaMgo jaNAze. upAdhyAya dharmasAgarajI jevA bahuzruta bhagavante paNa Arya rakSa ane AryarakSita vacce nAmanI thoDIka samAnatA sivAya kazuM ja sAmya na hovA chatAM bannene aeka gaNI lIdhA hoya to rohaguptanI bAbatamAM paNa aq bane temAM kazuM Azcarya nathI. vaLI, itihAsamAM 'rohagupta' nAma aka karatAM vadhu vyaktionuM maLe che. Arya suhastisUrijInA oka mukhya paTTadharanuM nAma paNa Arya rohagupta che. (juo pRSTha 148) ke jeo mahAgirijInA ziSya Arya rohaguptathI judA che. to nihnava 1. vi.bhASya-gAthA 2389-90 2. "therassa NaM ajjanakkhattassa... ajjarakkhe there aNtevaasii...|" kalpasUtranA A pAThanI kalpakiraNAvalIgata vyAkhyA - "ajjarakkhe tti / dazapuranagare purohitaH somadevastadbhAryA somarudrA tasyAstanaya AryarakSitanAmA..." Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI rohagupta paNa temanAthI judA ja hoya ane sthavirAvalIkAre anAbhoge teone aka gaNI lIdhA hoya tema na bane ? 1 2012 151 have ApaNe zrIguptAcArya aMge thoDIka carcA karIzuM. dussamakAlasamaNasaMghathayaM, vicArazreNi jevA granthomAM bhadraguptasUrijI pachI ane vajrasvAmI pahelAMnA paTTadharanuM nAma 'zrIguptAcArya' jaNAvyuM che. yugapradhAnapaTTAvalImAM to temano 15 varSano yugapradhAnaparyAya paNa jaNAvyo che. parantu anI sAme kalpasUtranI ke nandisUtranI sthavirAvalI ke je itihAsa mATenA atyanta prAcIna ane prAmANika sAdhana che temAM ane madhyakAlIna amuka paTTAvalIomAM zrIguptAcAryano ullekha suddhAM nathI. kathAsAhityamAM paNa bhadraguptasUrijI bAda vajrasvAmI saMghanAyaka banyA avuM ja varNana maLe che. pariNAme uparokta granthomAM karAyelA zrIguptAcAryanA yugapradhAna hovAnA ullekhane aprAmANika samajavAmAM Ave che. oTaluM ja nahIM, temanA astitvane paNa zaMkAnA dAyarAmAM mUkavAmAM Ave che. 1 parantu, ama karavuM yogya nathI. kAraNa ke jo rohaguptane vIra ni.saM. 544mAM nihnava tarIke jAhera karanAra zrIguptAcArya hatA te nakkI ja che, to vIra ni.saM. 535 ke matAntare 533mAM svargavAsI thayelA bhadraguptasUrijI pachI zrIguptAcArya saMghanAyaka banyA hatA te vAtano inakAra karavAno raheto ja nathI. prazna phakta sthavirAvalIomAM temanA anullekhano ja che. ane te paNa sthavirAvalIone dhyAnathI tapAsIo to anuttarita raheto nathI. ApaNe tyAM je paTTAvalIo maLe che te mukhyatve be prakAranI che : (1) guruparamparA - gaNadharavaMzane varNavatI (2) vAcanAcAryaparamparA - vAcakavaMzane varNavatI. guruparamparAne lagatI paTTAvalIomAM sudharmAsvAmIthI zaru karIne prAyaH potAnA gurubhagavanta sudhInI ziSya-praziSyaparamparAnuM varNana hoya che. tethI paramparAmAM nahIM AvatA mahApuruSonAM nAma temAM na noMdhAya te svAbhAvika che. kalpagata sthavirAvalI paNa devarddhigaNinI guruparamparA ja che. ane mATe ja pracalita gurupaTTAvalIo karatAM A sthavirAvalI Arya vajra pachI judI paDI 1. vIranirvANasaMvat aura jaina kAlagaNanA pRSTha 133 thI 135 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 anusandhAna-58 jAya che. kAraNa ke vartamAna samagra saMgha Arya vajranA paTTadhara Arya vajrasenanI santati che, jyAre devarddhigaNI Arya vajranA ziSya Arya rathanI paramparAmAM che. have A guruparamparAmAM Arya vajranA dIkSAguru siMhagirijI hovAthI, temanA vidyAguru tarIke sarvatra prasiddha avA bhadraguptasUrijI- paNa nAma na maLatuM hoya, to temAM zrIguptAcAryanA ullekhano to savAla ja kyAM rahe che ? vAcakavaMza-paTTAvalImA kramazaH thayelA vAcanAcAryonAM nAma ApavAmAM Ave che. A vAcanAcAryo saMghanAyaka ja hoya o jarUrI nathI. hA, saMghamAM teornu sthAna avazya AgaLa paDatuM hoya che. o ja rIte kramazaH thayelA be vAcanAcAryo paraspara guru-ziSya hoya te paNa jarUrI nathI. aeka vAcanAcAryanA svargavAsa bAda vartamAna zramaNasamudAyamAM je sauthI vadhu zrutajJAna dharAvatA hoya temane vAcanAcArya tarIke niyukta karavAmAM Ave che. jema ke Arya vajra pachI vAcanAcArya tarIke AryarakSitanuM nAma maLe che, ke je Arya vajranA traNa mukhya paTTadharothI judA che. have, guruparamparAnA varNanamAM jema zramaNasaMghanA cokkasa hissAnA vaDIlane ja te jUthanI paramparAmAM saMghanAyaka tarIke varNavavAmAM AvatA hoya che, ane o saMghanAyaka sudharmAsvAmIjInI jema samagra saMgha, Adhipatya na karatA hoya to paNa cokkasa vibhAganA Adhipatyane lIdhe saMghanAyaka ja gaNAtA hoya che, ane tethI gurupaTTAvalIomAM saMghanAyaka-guruonAM nAmomAM paraspara ghaNo taphAvata jovA maLe che; tema vAcaka paramparAmAM paNa mukhya be pravAha jovA maLe che. eka gaNanA anusAra, mukhyatve uttara-pUrva bhAratavarSamAM vartatA zramaNasaMghanA je vAcanAcArya banatA hatA, te vAcanAcArya te kALanA utkRSTa zrutadhara na hoya to paNa, te kSetramA vartamAna zramaNasamudAyamAM teo ja utkRSTa zrutadhara ane vyApaka prabhAva dharAvanAra hovAthI, temane ja te gaNanAmAM mukhya sthAna ApavAmAM AvatuM hatuM.2 mAthurI 1. "therarasa NaM aJjavairassa ime tinni therA aMtevAsI ahAvaccA abhiNNAyA hotthA / taM jahA- there ajja vairaseNie, there ajja paume, there ajja rhe|" - kalpasthavirAvalI prabandha, paTTAvalI jevA aitihAsika granthomAM guNasundara, revatimitra jevA mahAna zrutadhara bhagavantonA jIvanane lagatI ghaTanAono ullekha nathI maLato. te vastu sUcave che ke A bhagavantonuM vicaraNakSetra bahu dUra- hovAne lIdhe teo vyApaka jainasamAjamAM ajJAta ja rahyA haze. nandisUtranI sthavirAvalImAM A bhagavantono anullekha hovAne lIdhe te sambandhe prastuta anumAna karavAmAM AvyuM che. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI vAcanA vakhate kAlagaNanAdi mATe A ja vAcakagaNanAne mukhyatAo svIkAravAmAM AvI hovAthI, vAcanAcAryanI A gaNanAne 'mAthurI yugapradhAna - paTTAvalI' tarIke oLakhavAmAM Ave che. nandi - sthavirAvalI AvA prakAranI vAcanAcAryonI gaNanA ja che. A sthavirAvalI dUra - sudUra kSetromAM vicaratA zrutadhara maharSione gaNatarImAM na letI hovAthI bIjA prakAranI paTTAvalIthI judI paDI jAya che. 1. - 2. 2012 vAcanAcAryonI paTTAvalInA bIjA prakAramAM koI cokkasa kSetramAM thayelA vAcanAcAryonI gaNanA nathI thatI. paNa te kALe je je utkRSTa zrutadhara hoya tene vAcanAcArya tarIke gaNavAmAM Ave che. matalaba ke temAM prathama be kevalajJAnI, pachI cha caudapUrvadhara ane pachI dasa dazapUrvadhara' - a rIte gaNatarI karavAmAM Ave che. pariNAme ApaNane mAthurI gaNanAmAM nathI jovA maLatA ovA traNa daza pUrvadharo - guNasundara, revatimitra ane zrIgupta A vAcanAcArya gaNanAmAM jovA maLe che. svAbhAvika che ke A traNenA kALamAM vAcanAcArya tarIke jemanI mAthurI gaNanAmAM gaNatarI che, temanAM nAma A paTTAvalImAM na ja hoya. vAlabhI vAcanAnA pakSadharo kAlagaNanAdimAM A vAcanAne mukhya karatAM hovAthI A gaNanA 'vAlabhI yugapradhAna-paTTAvalI' tarIke paNa oLakhAya che. dussamakAlasamaNasaMghathayaM, vicArazreNi va. gata paTTAvalIo vAcanAcAryonI A prakAranI gaNanAne anusare che. banne prakAranI vAcanAcArya - gaNanAmAM pahelAM daza nAma to sarakhAM ja che1. sudharmAsvAmI 2. jambUsvAmI 3 prabhavasvAmI 4. Arya zayyambhava 5. Arya yazobhadra 6. Arya sambhUtivijaya 7. Arya bhadrabAhu 8. Arya sthUlibhadra 9. Arya mahAgiri 10. Arya suhasti. tyArabAda vajrasvAmI sudhI bannemAM je taphAvata Ave che te nIcenA koSTakathI samajAze. mAthurI - gaNanA 11. balissaha vAlabhI- gaNanA 11. guNasundara mahAgiriH suhastI ca, sUriH zrIguNasundaraH / zyAmAryaH skandilAcAryo, revatimitrasUrirAT // 153 zrIdharmo bhadraguptazca, zrIgupto vajrasUrirAT / yugapradhAnapravarA, dazaite dazapUrviNaH // ( - kalpa-subodhikAmAM uddhRta) Arya sANDilya ane Arya skandilane oka ja vyakti na gaNIo to Arya skandilanuM nAma paNa atre umeravuM paDe. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 anusandhAna-58 12. svAti 12. zyAmArya 13. zyAmArya 13. skandila' 14. sANDilya 14. revatimitra 15. samudra 15. dharma 16. maMgU 16. bhadragupta 17. dharma 17. zrIgupta 18. bhadragupta 18. vajra 19. vajra spaSTa che ke mAthurI gaNanA pramANamAM aprasiddha ovA guNasundara, revatimitra ane zrIguptane gaNanAmAM nathI letI. paNa tene sthAne bIjA prasiddha zrutadhara bhagavantone gaNe che. jyAre vAlabhI gaNanA zrutajJAnasampattine ja vadhu mahattva Ape che. jo ke tema karavA jatAM vAlabhI gaNanAmAM oka moTI garabaDa thaI gaI jaNAya che. Arya yazobhadra pachI jema Arya sambhUtivijaya ane Arya bhadrabAhu oma be caudapUrvadharo oka sAthe vAcanAcArya thayA, tema bhadraguptasUrijI pachI paNa zrIguptAcArya ane vajrasvAmI oma be dazapUrvadharo vAcanAcArya thayA che. jemAM zrIguptAcArya 15 varSa ane vajrasvAmI 36 varSa paTTadhara rahyA che. mAthurI gaNanA to zrIguptAcAryane ullekhyA vagara sIdhA vajrasvAmIne ja bhadraguptasUrinA paTTadhara darzAve che. jyAre vAlabhI gaNanA bannene alaga alaga paTTadhara gaNe che. paNa Ama karavAmAM se garabaDa thaI che ke, Arya bhadrabAhuno kula yugapradhAnatparyAya 22 varSano hovA chatAM, gaNatarI vakhate temanA samakAlIna Arya sambhUtivijayanA 8 varSa bAda karIne jema 14 varSano gaNavAmAM Ave che tema, vajrasvAmIno vAcanAcAryaparyAya temanA samakAlIna zrIguptAcAryanA 15 varSa bAda karI 21 varSano gaNavo joito hato. paNa tene badale vAlabhI gaNanAkAroo bhadraguptasUrijInA svargavAsa pachI zrIguptAcAryanA 15 varSa gaNI tyArabAda vajrasvAmInA 36 varSa gaNyAM che. jene lIdhe o gaNanA 13 varSa jeTalI mAthurI gaNanAthI judI paDe che. kharekhara to A rIte jotAM be vAcanAcArya-gaNanAo vacce zrIguptAcAryanAM 15 varSo umerAyAM hovAthI, 15 varSano phera paDavo joio, paNa vAstavamA 13 1-2. Arya skandila ane Arya sANDilya eka ja vyakti che ovI mAnyatA che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 155 varSano ja paDe che. kAraNa ke vIra ni.saM. 495 thI ArambhAto bhadraguptasUrijIno vAcanAcArya-paryAya kula keTalA varSano hato te vize be mata maLe che : 'igayAla (-41 varSa)' ane 'iguNayAla (-39 varSa)'. mAthurI gaNanA 41 varSa svIkAratI hovAthI te 535 (495+41)mAM bhadraguptasUrijI, svargagamana svIkAre che ane 436 thI 471 sudhI vajrasvAmIne ane 472 thI 484 AryarakSitane yugapradhAna gaNe che. jyAre 'iguNayAla' svIkAratI vAlabhI gaNanA mujaba - bhadraguptasUrijI vIra ni.saM. 495 thI 533 (495+39), zrIguptAcArya - 534 thI 548, vajrasvAmI- 549 thI 584 ane AryarakSita - 585 thI 597 - A rIte yugapradhAnaparyAya maLe che. matalaba ke vIra ni.saM. 535 pachInI tamAma ghaTanAomAM 13-13 varSano phera paDe che. kAraNa ke zrIguptasUrijInAM 15 varSa umeratAM ane bhadraguptasUrijInAM 2 varSa ochAM karatAM 13 varSa vadhe che. A taphAvata cheka devarddhigaNi kSamAzramaNanI adhyakSatAmAM thayelI vAlabhI vAcanA sudhI cAlu rahyo che - "samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva0 savvadukkhappahINassa nava vAsasayAiM viikkaMtAI, dasamassa ya vAsasayassa ayaM asIime saMvacchare kAle gacchai / vAyaNaMtare puNa ayaM teNaue saMvacchare kAle gacchai iti dIsai / " (kalpa-vyAkhyAna-6nA antabhAge) ___artha- "zramaNa bhagavAna mahAvIrane nirvANa pAmye navaso varSa vyatIta thayAM. ane dasamA saikA 80muM varSa cAlI rahyaM che. vAcanAntara pramANe (-vAlabhI vAcanA pramANe) to A 939 varSa cAlI rahyaM che." spaSTa che ke zrIguptAcAryanI gaNatarIthI be vAcanAo vacce je 13 varSano taphAvata paDyo hato te devarddhigaNi kSamAzramaNanI adhyakSatAmAM thayelI vAcanA sudhI cAlu rahyo hato. ane tene lIdhe kalpasUtramA be matono ullekha jarUrI banyo hato. vAlabhI gaNanAmA 13 varSanI umeraNIthI ghaNI asaMgatio sarjAvA pAmI kalpasUtranA prastuta pAThanI vyAkhyA, TIkAomA atyanta sandigdha athavA ayukta rIte karavAmAM AvI che. A pAThano atre darzAvAyelo sacoTa artha zrIkalyANavijayajIo darzAvyo che ke je teonI mahAprajJatAno uttama namUno che. A noMdhamAM karavAmAM AvelA yugapradhAnapaTTAvalI, vicArazreNi va.nA ullekho paNa temaNe lakhelA grantha - vIra nirvANa saMvat aura jaina kAlagaNanA-mAMthI levAmAM AvyA che. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 anusandhAna-58 che. jema ke A gaNanA pramANe AryarakSitanI dIkSA vIra ni.saM. 531mAM nahIM, paNa 544mAM thaI gaNAya. bIjI bAju bhadraguptasUrijI, svargagamana 533mAM thayuM che, oma A gaNanA kahe che. have o to prasiddha ja che ke bhadraguptasUrijIne antasamaye niryAmaNA karAvanAra AryarakSita hatA.1 paNa uparanI gaNanA pramANe to AryarakSitanI dIkSA ja bhadraguptasUrijInA svargavAsathI 11 varSa pachI thAya che, mATe bhadraguptasUrijInA antima divasomAM temanI hAjarI ja zakya nathI banatI ! uparAnta, goSThAmAhila AryarakSitajInA svargagamananA varSe ja nihnava tarIke jAhera thayA che ane A ghaTanA vIra ni.saM. 584nA varSe banI che.2 paNa vAlabhIgaNanA pramANe to 584mAM vajrasvAmI kAladharma pAme che ane AryarakSita yugapradhAna bane che ane 597mAM temanuM svargagamana thAya che. A saMjogomAM 584mAM goSThAmAhilanA nihnava banavAnI ghaTanA varNavatAM tamAma zAstro karatAM A gaNanA viruddha bane che. A ane AvI bIjI visaMgatio darzAve che tema vAlabhI yugapradhAna-paTTAvalI kSatiyukta che. chatAMya mAthurI gaNanAmAM nahIM dekhAtAM keTalAMya zrutadhara bhagavantonAM nAma ane hakIkato A gaNanAmAM maLe che o rIte A gaNanA paNa upakAraka che. prastuta samagra carcAno niSkarSa o che ke (1) nihnava rohagupta mahAgirijInA ziSya sthavira rohaguptathI judI ane lagabhaga 300 varSa pachI thayelI vyakti che. (2) A rohagupta zrIguptAcAryanA vidyAziSya che. kadAca zrIguptAcArya temanA dIkSAguru paNa hoI zake. (3) zrIguptAcArya dazapUrvadhara bhagavanta che ane vajrasvAmInA samakAlIna vAcanAcArya che. (4) temano vAcanAcAryaparyAya vIra ni.saM. 533 thI 548 no che. (5) yugapradhAna-paTTAvalI, vicArazreNi va. mAM temano vAcanAcAryaparyAya vajrasvAmInI pahelAM alaga gaNavAmAM Avela che, jene lIdhe mAthurI-gaNanA ane vAlabhI-gaNanA vacce 13 varSano phera paDe che. rohagupte vAda daramiyAna dravya, guNa, karma, sAmAnya, vizeSa ane samavAya - 1. pUrvAdhyayanArthaM zrIvajrasamIpe gacchannujjayinyAM zrIbhadraguptasUrimanazaninaM nirayAmayat - klpkirnnaavlii| 2. vi.bhASya-gAthA 2509-10 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 157 ama cha padArthonI prarUpaNA karI hovAthI te 'SaDulUka' tarIke paNa oLakhAya che. SaD- cha padArthone prarUpanArA ulUka- kauzikagotrIya - avo teno artha che. A rohaguptathI trairAzikadRSTi- jIva, ajIva ane nojIva oma traNa rAzi svIkAranArI paramparA pravartI hatI, tethI te 'trairAzika' tarIke paNa oLakhAya che. parantu A uparAnta vi.bhASya, utta.-pAiya-TIkA va.mAM temane vaizeSika darzananA prasthApaka tarIke paNa oLakhavAmAM AvyA che, te vAta vicAra mAMgI le tevI che. sauprathama ApaNe te sthaLo joI laio ke jyAM temane vaizeSika darzananA prasthApaka gaNAvavAmAM AvyA che - 1. "teNAbhinivesAo, samaivigappiyapayatthamAdAya / vaisesiyaM paNIyaM, phAIkayamaNNamaNNehiM // " -vi.bhASya-2507 2. "teNa (-rohagutteNa) vesesiyasuttA kayA / " - utta.niyukti-174-pAiyaTIkA 3. "tataH SaSThanihnavAstrairAzikAH, krameNa vaizeSikadarzanaM ca prakaTitam / " - kalpakiraNAvalI A tamAma sthaLe rohaguptane vaizeSika darzananA prasthApaka gaNavAmAM AvyA che. tenI pAchaLay kAraNa, vaizeSika darzananA pAyAnuM tattva - cha padArthonI sau prathama prarUpaNA temaNe karI se mAnyatA che. ane A mAnyatA pAchaLanu kAraNa nIceno prasaMga che. rAjasabhAmAM zrIguptAcArya ane rohagupta vacceno vAda cha mahinA sudhI cAlavA chatAM jyAre niveDo nA Avyo, tyAre zrIguptAcArye jIva-ajIva oma be ja rAzi hovAnI vAta sAcI che tenI badhAne pratIti karAvavA mATe jyAM AgaLa deva potAnI divyazaktithI mAMgelI vastu sakala vizvamAM game tyAM hoya to tyAMthI lAvI Ape che tevI dukAne (kutrikApaNamAM) rAjA-prajA badhAMne AvavA jaNAvyuM. te dukAne guruo 144 vastunI mAMgaNI karI. matalaba ke A 144 vastu duniyAmAM hoya che ke nahIM oma pUchyuM. kAraNa ke jo vastu duniyAmAM kyAMya paNa hoya to deva lAvI ja ApavAno hato. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 dravya guNa karma A 144 vastu nIce mujaba hatI : 1. pRthvI, 2. jala, 3. agni, 4. vAyu, 5. AkAza, 6. kAla, 7. dizA, 8. AtmA, 9. mana. - - - sAmAnya anusandhAna- 58 1. rUpa, 2. rasa, 3. gandha, 4. sparza, 5. saMkhyA, 6. parimANa, 7. mahattva, 8. pRthaktva, 9. saMyoga, 10. vibhAga, 11. paratva-aparatva, 12. buddhi, 13. sukha, 14. du:kha, 15. icchA, 16. dveSa, 17. prayatna. (17+9=26) 1. utkSepaNa, 2. avakSepaNa, 3. AkuJcana, 4. prasAraNa, 5. gamana. (5+26=31) -- 1. sattA, 2. sAmAnya, 3. sAmAnyavizeSa. (3+31=38) vizeSa (35) samavAya (36) A 36 vastumAMthI darekanA cAra-cAra bheda 1. sva, 2. svAbhAva, 3. nosva, 4. nosvAbhAva. jema ke pRthvI laio to 1. sva- pRthvI, 2. svAbhAva- jalAdi, 3. nosva- pRthvIno oka deza 4. nosvAbhAva - jalAdino oka deza. oma 36 vastunA 4-4 bheda gaNatAM kula 144 vastu thAya. zrIguptAcArye A 144 vastunI dukAnamAM mAMgaNI karI. javAbamAM je vastuo maLI temAM 'nojIva' nAmano padArtha nA maLyo. kAraNa ke jIvano oka paNa avayava chUTo na paDI zake ane tethI nojIva- AtmAno oka deza ApI zakAya nahIM. tethI nakkI thayuM ke 'nojIva' nAmanI rAzi duniyAmAM che nahIM; ane tethI jIva, ajIva ane nojIva ama traNa rAzi duniyAmAM hovAnI rohaguptanI vAta khoTI TharatAM te hAryA. uparanA prasaMgamAM khAsa noMdhapAtra vAta o che ke zrIguptAcArya je 144 vastuonI mAMgaNI kare che, temAMthI ghaNI ghaNI vastuo jainamatane sammata nathI. sAmAnya, vizeSa ane samavAya se traNa (svatantra) padArtho to jainamate sambhavatA ja nathI. mATe tenI mAMgaNI karavAnuM prayojana a ja hoI zake ke mAMgaNInA javAbamAM nA pADavAmAM Ave ane tethI te vastuo nathI o sAbita thAya. paNa nojIvanI sAthe ne sAthe A badhI vastuonA paNa nAstitvanI siddhi zA mATe Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 159 jarUrI banI ? o ja kAraNa na hoya ke 'oka jUTha so jUThane tANe' o kahevata mujaba rohaguptane nojIvanI siddhi mATe AvI badhI vastuo paNa kalpavAnI jarUra paDI hoya ane zrIguptAcAryane teno paNa niSedha karavAnI pharaja paDI hoya ? jo ke A badhAM tattvo rohaguptane ono pakSa majabUta karavAmAM kaI rIte sahAyaka banyAM hoya te ApaNe nathI samajI zakatA. paNa jainamatane sammata dharma, adharma va. cha padArthone sthAne AvA cha padArthonI kalpanA rohagupta dvArA ja karavAmAM AvI hatI te A uparathI cokkasa jaNAya che. juo - "teNa (-rohagutteNa) cha mUlapayatthA gahiyA" (-utta.-pAiyaTIkA). jo ke A pATha pramANe to 'gRhIta' no artha ovo paNa thaI zake ke AvA cha padArthonI kalpanA anya koI darzanamA pravartatI haze ane temAMthI rohagupte lIdhI haze. paNa vi.bhASyamAM AvA cha padArtho mATe spaSTa 'svamativikalpita' arbu vizeSaNa ApavAmAM Avyu che ke je sUcave che ke A cha padArthonI kalpanA rohaguptanI potAnI buddhinI ja nIpaja hatI. jo rohagupte pote ja AvA cha bhAvonI kalpanA karI hoya to avazya temane vaizeSika darzananA prasthApaka samajavA ja paDe; kAraNa ke o darzana- samagra mALaYa A cha bhAvonI kalpanAnA pAyA para UbhuM che. paNa vicAravA jevU o che ke vaizeSika darzanamAM kyAMya jIva, ajIva ane nojIva - oma traNa rAzinI kalpanA AvatI nathI ke je kalpanA rohaguptanuM mukhya avalambana che. to trairAzika rohagupta be rAzine svIkAranArA vaizeSika darzananA prasthApaka kaI rIte hoI zake? arbu bane ke omanI ziSya-santatio traNa rAzinI kalpanA choDI dIdhI hoya ? vi.bhASyagata 'phAIkayamaNNamaNNehiM' parathI o to spaSTa ja che ke amanI ziSyasantatio omanA sthApelA vaizeSika darzanane dRDhamUla banAvavAmAM siMhaphALo Apyo hato. banI zake ke darzanane dRDhamUla banAvavAnI prakriyA daramiyAna traNa 1. (pRSTha 160 sAthe sambandhita) saMskRta sAhitya kA bRhad itihAsa (le.-puSpA guptA, pra.- IsTarna buka liMkarsa, dillI-2011)mAM vaizeSika darzanane lagabhaga 2300 varSa jeTaluM prAcIna dekhADavAmAM AvyuM che. bhAratIya darzana kA itihAsa - bhAga 1 (le.esa. ena. dAsaguptA, pra.- rAjasthAna hindI grantha akAdamI, jayapura-1978) pR. 281 thI zarU thatI carcAmAM sAbita karavAmAM AvyuM che ke vaizeSika sUtro bauddhapUrvakAlIna che, paNa vaizeSika darzana- nizcita mALakhaM bahu moDuM ghaDAyuM che. Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 anusandhAna-58 rAzinI kalpanA yogya na jaNAvAthI choDI devAmAM AvI hoya. __ A uparAnta rohaguptane vaizeSika darzananA mUlapuruSa gaNatAM pahelA bIjI paNa keTalIka samasyAo vicAraNIya che. jo A vAta sAcI hoya to vaizeSika darzana phakta 2000 varSa agAu astitvamAM Avyu oma nakkI thAya. to zuM o darzanane ATaluM arvAcIna gaNI zakAya ?? pAiyaTIkAnA ullekha pramANe jo rohagupte vaizeSikasUtro racyAM hoya to te atyAre upalabdha vaizeSikasUtro che te ke bIjAM? vaizeSika darzananA AdipuruSa tarIke kaNAdaRSi gaNAya che. to A kaNAdaRSi ane rohagupta vacce zo sambandha hato? A badhA prazno vyApaka saMzodhana mAMge che. kalpasUtranI sthavirAvali ke je vi.bhASya ane pAiyaTIkA karatAM vadhu prAcIna che, temAM rohaguptane phakta trairAzika ja kahyA che, vaizeSikadarzanakAra nahIM, te khAsa dhyAnapAtra che. ___vi.bhASya - gAthA 2617 thI 2620 sudhI nihnavone uddezIne karelu azanAdi bhojana sAdhuone kalpe ke nahIM tenI carcA che. temAM spaSTa jaNAvyu che ke digambaro mithyAdRSTi hovAthI ane temano mata, temano veza, temanA AcAravicAra va. sarvathA bhinna hovAthI temane mATe kareluM azanAdi sAdhune kalpe. paNa bAkInA sAta nihnavonI ziSyasantati veza, AcAra-vicAra va.mAM prAyaH samAna hovAthI ane temano mata paNa digambaro jeTalo judo na hovAthI temane uddezIne kareluM azanAdi amuka ja saMjogomAM sAdhune kalpe, anyathA nahIM. have rohaguptanA sattAsamaya ane vi.bhASyanA racanAkAla vacce 500-600 varSanuM antara che. mATe jo rohagupte svatantra darzana ja pravartAvyu hota to tenI ziSyasantati bhASyanA racanAkALa sudhImAM kramazaH veza, AcAra-vicAra va.mAM to ghaNI judI paDI ja hota. aTaluM ja nahIM, zvetAmbara-digambaro vaccenI mAnyatAomAM jeTaluM antara che anAthI kaMikagaNuM vadhAre antara paNa jaina-vaizeSikanA siddhAnto vacce hovAthI, rohaguptanI ziSyasantati jo vaizeSika darzananI anuyAyI hota to vi.bhASyamAM je vidhAna digambarone aMge che, te vidhAna rohaguptanA vaMzajovaizeSikone aMge paNa thayuM hota. parantu aq to nathI. uparathI rohaguptane ke tenA vaMzajone, digambaronI apekSAo jaina sAdhuonI vadhu najIka gaNyA che. jenA 1. pRSTha 159 para che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 161 parathI trairAziko tattvamAnyatAnI rIte jaina darzanathI judA paDavA chatAM, AcAravicAramAM to jaina-bandhAraNa mujaba ja vartatA hatA, tema jaNAya che. Ama, rohagupta vaizeSika darzananA pravartaka hatA ke nahIM te sandarbhe A AkhI prarUpaNA vicAraNIya che oma lAge che. challe, rohagupta vaizeSika darzananA prasthApaka hatA te vAtanI taraphadArI karato anya oka sandarbha tapAsI lai. rohagupta ulUkagotranAM hatA te sarvaprasiddha che. have amarakozanA brahmavargamAM vaizeSikornu paryAyavAcI nAma 'aulUkya' apAyuM che. jenI vyutpatti che - ulUkasyA'patyAni- ziSyasantAnajAnIti aulUkyAH. pATha Ama che : "vaizeSike syAdaulUkyaH" - A pATha sUcave che ke vaizeSikono AdipuruSa 'ulUka' hato. A 'ulUka' te zuM rohagupta ja haze ? ___ 'trairAzika' zabda sAthe sambandhita anya oka sandarbha nandIsUtramA sAMpaDe che. tyAM dRSTivAdanA varNanamAM dRSTivAdagata 7 parikarma paratve nIce pramANe vyavasthA darzAvavAmAM AvI che. __"icceiyAiM satta parikammAI cha sasamaiyAiM, satta AjIviyAI, cha caukkaNaiyAiM, satta terAsiyAiM // " A pAThanI cUNi ane hAribhadrIya TIkA Ama che - "eesi parikammANaM cha AdimA ya parikammA sasamaiyA ceva / gosAlayapavattiya-AjIvagapAsaMDisiddhaMtamaeNaM puNa cuyaacuyaseNiyA-parikammasahiyA satta pannavijjati / iyANiM parikamme NayaciMtA / tattha Negamo duvihosaMgahito asaMgahito ya, saMgahio saMgahaM paviTTho, asaMgahio vavahAraM / tamhA saMgaho vavahAro ujusutto saddAiyA ya ekko evaM cauro NayA / etehiM cauhiM Naehi cha sasamaiyAiM parikammAiM ciMtijjaMti / ato bhaNiyaM cha caukkaNaiyAI bhvNti| te ceva AjIviyA terAsiyA bhaNiyA / kamhA ? ucyate, jamhA te savvaM jagat tryAtmakamicchanti / yathA jIvo'jIvo jIvAjIvo, loe aloe loyAloe, saMte asaMte saMtAsaMte evamAdi / NayaciMtAe te tivihaM NayamicchaMti / 1. avacUrikAra 'satta terAsiyAI'nuM tAtparya juduM dekhADe che - "sapta parikarmANi trairAzikAni trairAzikamatAnuyAyIni / etaduktaM bhavati - pUrvaM sUrayo nayacintAyAM trairAzikamatamavalambamAnAH saptApi parikarmANi trividhayA'pi nayacintayA cintayanti sma iti / " Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 anusandhAna-58 taM jahA davvaTThito pajjavaTThito ubhayaTThito / ao bhaNiyaM - satta terAsiya tti / satta parikammAiM terAsiyapAsaMDatthA tivihAe NayaciMtAe cintayantItyarthaH1 // " A pATha pramANe be vAto phalita thAya che : 1. AjIvikamata o ja 'trairAzikamata' tarIke oLakhAto hato. jIva ajIva ane jIvAjIva, loka aloka ane lokAloka - oma sarvatra traNa rAzi svIkAravAne lIdhe gozAlakanA anuyAyIo ja 'trairAzika' kahevAtA hatA. 2. trairAziko (athavA avacUrinA mate pUrvasUrio trairAzikamatane nayacintA pUrato svIkArIne), sAte parikarmone traNa nayo - dravyArthika, paryAyArthika ane ubhayArthika nayathI vicAratA hatA. AmAM sAtamu parikarma jainasiddhAnta pramANe nahotuM. o to AjIvika-trairAzikamatane ja sammata hatuM, ane o rIte ja dRSTivAdamAM sthAna pAmatuM hatuM. temaja jainasamayasammata prathama cha parikarmone nayacatuSka - saMgraha, vyavahAra, RjusUtra ane zabda nayothI vicAravAnI mUla jainadarzananI vyavasthA hatI. A pachI dRSTivAdagata 'sUtra'nI vyavasthA darzAvatA nandIsUtramA jaNAvAyu che ke "icceyAiM bAvIsaM suttAiM chiNNaccheyaNaiyAiM sasamayasuttaparivADIe suttAI... acchinnacheyaNaiyAiM AjIviyasuttaparivADIe...tigaNaiyAiM terAsiyasuttaparivADIe... caukkaNaiyAiM sasamayasuttaparivADIe suttAiM / evAmeva sapuvvAvareNaM aTThAsIti suttAiM bhavaMtIti makkhAyaM // " Ano artha Ama thAya che - upara jaNAvyAM te bAvIsa sUtrone jo chinnacchedanayathI jovAmAM Ave to o jainamatane sammata sUtro bane che ane acchinnacchedanayathI joio to AjIvikamatane sammata sUtro bane che. a ja rIte A sUtronA viSayabhUta arthane jo cAra nayathI vicArIo to o sUtro svasamayasammata ane traNa nayathI vicAratA trairAzikamatasammata bane che. Ama kula maLIne 88 sUtro dRSTivAdamAM samAviSTa bane che.. uparokta mUla nandIsUtra ane tenI TIkAomA AvatA 'trairAzika' aMgenA ullekha thoDoka vicAra mAMge che. * AjIvikamatane lagatA je nirdezo atyAre upalabdha che amAM o mata traNa rAzi svIkArato hoya avo koI ja nirdeza nathI dekhAto. nandInI 1. pRSTha 161 para che. 2. chinnacchedanaya ane acchinnacchedanayanA artha mATe juo nandInI cUrNi-TIkAo / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 163 TIkAone bAda karatAM kyAMya trairAziko mATe AjIvika ke AjIviko mATe trairAzika zabda vaparAyo hovAnuM jANamAM nathI. khuda nandInA racayitAle paNa banne mATe alaga-alaga vidhAno ja karelAM che. to nandInA TIkAkAroo zA mATe bannene oka gaNyA ? Ano artha ovo samajI zakAya ke jainamatanI viruddha siddhAnto dharAvatI, ane chatAMya omanA sthApako mUlataH jaina nirgrantha hovAne lIdhe jaina AcAra-vicArothI prabhAvita tevA prAyaH paraspara sarakhA AcAra-vicAra dharAvatI, A be paramparAo amuka kAla sudhI samAntarapaNe vahetI rahI hoya, ane dhIre dhIre jainamatanI viruddha oka thatI thatI nandI-cUrNinA samaya sudhImAM parasparamAM vilIna thaI gaI hoya ane tethI cUNi, TIkA va.mAM AjIviko ane trairAziko bannene aka gaNAvavAmAM AvyA hoya ? __ ahIM oka mahattvano muddo o upasthita thAya che ke trairAzika matano udbhava kharekhara kyArathI thayo gaNAya ? zrIgaNadhara-viracita dRSTivAdanAM keTalAka aMgono vimarza jo trairAzika matanI vicAraNA pramANe thato hoya to trairAzika matane ochAmAM ochu dRSTivAdanI racanA jeTalo prAcIna gaNavo paDe. jyAre kalpasUtranI sthavirAvalIno "therehiMto NaM chaDulUehiMto rohaguttehiMto kosiyaguttehiMto tattha NaM terAsiyA niggayA / " A pATha oma darzAve che ke rohaguptathI trairAzika mata udbhavyo. A be paraspara virodhI vidhAnonI saMgati be rIte zakya che. (1) dRSTivAda sAthe sambandhita trairAzikamata ane rohaguptathI prasthApita trairAzikamata vibhinna hoya.' (2) banne trairAzikamatano arthasandarbha aMka ja hoya, parantu dRSTivAdagata trairAzika-vicAraNA potAnAthI bhinna matanA sApekSa svIkArapUrvaka hoya. jyAre rohagupte prarUpelo trairAzikamata jainamatanI avagaNanA karavA pUrvaka nirapekSapaNe traNa rAzi svIkArato hoya. jo A vAta yathArtha hoya to rohagupte sarvathA navo mata nahoto prarUpyo, parantu prAcIna matane ja potAnI rIte anukUla svarUpe oTale ke okAntapaNe svIkAryo hato oma samajavU joio. rohagupta vAda daramiyAna je makkamatAthI traNa rAzi prarUpe che te jotAM temaNe traNa rAzi vize me pahelAM paNa vicAryu haze oma jaNAya che. banI zake ke o vicAraNA dRSTivAdanA 1. jo ke nandIsUtranI TIkAomAM vyAvarNita dRSTivAda-sambandhita trairAzikamata ane rohaguptanA trairAzikamata vacce koI taphAvata nathI jaNAto. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 anusandhAna-58 trairAzikamatane sambandhita hoya. nandIsUtranI cUrNi, TIkA va.mAM gozAlakane AjIvikamatanA prasthApaka jaNAvyA che, paNa rohaguptano trairAzikamatanA prasthApaka tarIke ullekha nathI karyo, te paNa A sandarbhe vicAraNIya che. uparanI samagra vicAraNA daramiyAna dhyAnamA rAkhavA jevI bAbata o paNa che ke dRSTivAdanA varNanagata trairAzikamatanA ullekha sivAya, rohaguptathI pUrve, trairAzikamatanI vidyamAnatAno koI purAvo nathI jaDato. vicAraNIya vAta o paNa che ke trairAzikamatanI vicAraNA mujabanAM parikarma-sUtrono samAveza zA mATe dRSTivAdamAM karavAmAM Avyo ? A paratve ovI kalpanA sUjhe che ke dRSTivAdanI racanAkAle gozAlakano AjIvikamata vidyamAna hovAthI, ane se matane sambhavataH jainamata sAthe nikaTano sambandha hovAthI, dRSTivAdagata parikarmasUtronI vicAraNA ane racanA o mata pramANe paNa thaI hoya. Ama karavU oTale jarUrI banyuM haze ke chinnacchedanayathI sUtronI arthavicAraNAnI je jaina paripATI hatI tenI sAme acchinnacchedanayathI sUtronI arthavicAraNA karavAnI paddhati AjIvikamate UbhI karI hovI joIe. AjIvikamatanI A paddhati sUtronA vizada bodhamAM mahattvapUrNa bhAga na bhajavatI hoya to sAragrAhI jainAcAryoo ane na ja svIkArI hota, ane dRSTivAdamAM ane sthAna na ja ApyuM hota. ane a ja rIte nayacatuSkathI sUtrArtha vicAravAnI jainaparipATInI sAme nayatrikathI sUtrArtha vicAravAnI trairAzikasammata paddhati paNa jainAcAryoo sApekSabhAve svIkArI hoya ane o paddhati pramANenAM 'trairAzika' parikarmo ane sUtrone dRSTivAdamA samAvyAM hoya. jo uparanI kalpanA sAcI hoya to chinnacchedanaya ane acchinnacchedanaya jema paraspara viruddha che tema nayacatuSka ane nayatrikane paNa paraspara viruddha samajavA paDe. matalaba ke jema nayatrikano artha dravyArthika, paryAyArthika ane ubhayArthika che, tema nayacatuSkano artha dravyArthika jevA cAra vibhAgamA vibhakta nayo ja levA joio, e vadhu susaMgata jaNAya che. paNa te zuM hoI zake te nayavAdanA jANakAro ja batAvI zake'. bAkI TIkAkAro batAve che tema cAra mUla nayanI 1. jIva, ajIva ane nojIva oma traNa rAzinI sAme jIva, ajIva, nojIva ane noajIva oma jainamate cAra rAzinI vAta prastuta sandarbhe vicAraNIya che. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI (saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda ) vAta anya koI sthAne prAyaH dekhAtI nathI. siddhAntamAM to mUla naya 5 ke 7 jaNAvyA che. jyAre naigamano saMgraha - vyavahAramAM antarbhAva karanArA siddhasena divAkarajInA mate mUla naya 6 che. 4 mUlanayanI vAta to kadAca 'nayacatuSka'nI vyAkhyA mATe ja kalpavAmAM AvI hoya to zakya che. - 2012 1. 165 trairAzikamatanI paramparA vize oka mahattvano ullekha tripuTI mahArAje jaina paramparAno itihAsa - 1, pR. 277 para karyo che : 'A mata ( - trairAzika ) chevaTe digambara paramparAmAM bhaLI gayo hato. bhaTTAraka AcArya akalaGke digambara saMghonI vyavasthA karI tyArathI te kundakundAnvayamAM sAmela manAto hoya oma lAge che. ghaNo samaya gayA pachI A paramparAmAM trairAzika AcArya padmanandI thayA che. te mATe puNyAzravakathAkoSanI prazastimAM lakhyuM che ke - "kundakundAnvaye khyAte, khyAto dezigaNAgraNIH / babhau saGghAdhipaH zrImAn, padmanandI trirAzikaH // " Ama kyAMka trairAzikone vaizeSiko gaNAvyA che, kyAMka AjIviko a ja trairAzika oma kahyuM che, to tripuTI mahArAje jaNAvyuM che tema kyAMka trairAzika jainAcAryano ullekha che. A badhuM samagrapaNe jotAM oma lAge che ke trairAzikamatamAM mUlabhUta rIte AjIvika, vaizeSika ane jaina atraNe matane lagatAM tattvo paDyAM haze. kAlakrame trairAzika paramparAmAM se tattvone lIdhe traNa phAMTA paDyA ho. jemAM oka phAMTo AjIvikamatamAM vilIna thaI gayo, bIjo phAMTo vaizeSika darzana tarapha DhaLyo ane trIjo phAMTo mUla jainamArga sAthe pAcho joDAI gayo. uparokta paraspara virodhI vidhAno se phAMTAone anulakSIne lAge che. TraMkamAM, trairAzikamata ane tene lagatAM vidhAno vyApaka saMzodhana mAMge che. tajjJo A bAbatamAM prakAza pAthare ovI apekSA. kalpa-sthavirAvalIgata trairAzikamatanI utpattinA ullekha- " therehiMto NaM chaDulUehiMto rohagutterhito kosiyaguttehiMto tattha NaM terAsiyA niggayA / " parathI paNa trairAzikamAnyatA dharAvatI jainazramaNa-paramparAno udbhava ja sthavirAvalIkAra jaNAve che oma kalpI zakAya tema che. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 anusandhAna-58 navAMprakAzano 1. piNDaniyukti - saTIka, TIkAkAra : zrIharibhadrasUri - zrIvirAcArya; saM. ajJAta munirAja; pra. aMdherI gujarAtI jaina saMgha - mumbaI; saM. 2067 'piNDaniyukti' e jaina munionI AhAracaryA-viSayaka eka dharmagrantha che. niyuktikAra zrIbhadrabAhusvAmI che. niyukti upara bhASyagrantha, ane te bannenA vivaraNarUpa A TIkAgrantha che. prastuta TIkA adyAvadhi aprakaTa hatI, tene vibhinna hastaprationA AdhAre sampAdita karavAmAM Avela che, ane sucAru sampAdana dvArA eka apUrva grantha sampAdake upalabdha karAvI Apyo che. zrIharibhadrAcAryanI eka mahattvapUrNa ane ajJAtaprAya racanA A svarUpa prApta karAvI ApIne sampAdake uttama zrutasevA karI gaNAya. TIkA viSe sampAdake evaM tAraNa ApyuM che ke haribhadrAcArye piNDaniyukti upara sampUrNa vRtti lakhI haze, parantu vIrAcAryajInA samaya sudhImAM sthApanAdoSa pachInI TIkA upalabdha na thatI hovAne lIdhe teoo avaziSTa aMza pUrNa karyo haze. parantu 'sthApanAdvAra'nA prAnta bhAge "kRtirharibhadrAcAryasyeti, granthataH trayodazazatAni tripaJcAzAdhikAni" evAM vAkyo jovA maLe che, je evaM mAnavA prere che ke haribhadrAcArye ATalA aMzanI ja TIkA banAvI haze; zeSa aMza para kalama calAvavI temane jarUrI nahi jaNAI hoya. vaLI, vIrAcArya potAnI TIkA racanAnA maGgala padyamAM noMdhe che ke "piNDaniyuktinI haribhadrasUrikRta TIkAnA zeSa (bhAga)ne vIrAcArya yathAzakti spaSTa kare che" tenuM tAtparya paNa emaja samajAya che ke haribhadrAcAryanI TIkA-racanA ATalA pramANanI ja haze. pachIthI koIe tArkika khulAsAlekhe evaM nakkI karyu hoya ke TIkA adhUrI rahIne haribhadrasUri divaMgata thatAM vIrAcArye A TIkApUrti karI che. alabatta, banne tarapha sambhAvanA 50-50 TakA gaNI zakAya. niyuktikAra koNa ? te viSe hAlamAM be mata pravarte che. purAtana paramparA pramANe 14 pUrvadhara bhadrabAhusvAmI tenA praNetA che. Adhunika vidvAnonA abhiprAya pramANe dvitIya bhadrabAhunI o racanA che. AdhunikonA manamAM keTalAka prazno che, jeno uttara zodhatA zodhatAM teo AvA anumAna tarapha DhaLyA che. temanA tarka Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI ane praznane paNa samajavA to joIe. prastuta pustakanA, potAne 'ajJAta' rAkhavAnI, vicitra gaNI zakAya tevI (kemake granthamAM potAnuM nAma TALyA chatAMye granthanI jAherAta potAnA pakSIya sAmayika patramAM chapAvI, temAM potAnuM nAma chapAveluM jovA maLe ja che !) vartaNUka dharAvatA sampAdaka munirAje, banne pakSone tathA temanA prazno tarko, samAdhAno ityAdino abhyAsa karyA vinA ja, abhinivezapUrvaka tathA achAjatI bhASAmAM Adhunika vidvAnone UtArI pADatuM lakhANa kartuM che, je taddana anAvazyaka temaja anadhikRta gaNAya tevuM jaNAyuM che. AvI gambhIra carcAo gItArtho tathA ArUDha vidvAno mATe bAkI rahevA daIne grantha sampAdana pratye ja dhyAna kendrita karavuM ucita ane hitAvaha gaNAya. sundara sampAdanakAryane AvAM abhyAsavihoNAM ane upalakiyAM pratipAdano dUSita karI ja zake. - 2012 167 2. sanmatitarka (saTIka, savivecana), bhAga - 1 thI 5, kartA- siddhasena divAkarajI, TIkA. - abhayadevasUrijI, vive. - jayasundarasUrijI prakA. - divyadarzana TrasTa, dhoLakA, vi.saM. 2067 - prastuta granthamAM mULa ane TIkAnuM vivecanAtmaka hindI bhASAntara karavAmAM AvyuM che. darzanazAstranA abhyAsIo mATe upayogI prakAzana. 3. zrIsamakita saDasaThabola bAra prakArI pUjA - umero karanAra : muni ratnayazavijaya. pra. bakubhAI maNilAla parivAra, amadAvAda, I. 2012 mahopAdhyAya zrI yazovijayajI gaNie samyaktvanA 67 bolanI sajjhAya (svAdhyAya)nI DhALo racI che, je suprasiddha che, ane jainonI Avazyaka dharmakriyAmAM bolAya che. AmAM AtmAnA samyag darzana nAmanA guNanuM varNana che, parantu jinezvara bhagavAnanI bhaktinI koI ja vAta nathI. A DhALomAM, AgaLa-pAchaLa, thoDAka duhA tathA gIto temaja zloko umerIne tene, derAsaramAM bhaNAtI (jina) pUjAnuM svarUpa A pustakamAM ApavAmAM Avela che. pustakanA mukhapRSTha upara ja vAMcavA maLe che : "pU. mahopAdhyAya zrIyazovijayajI mahArAjA viracita samakita saDasaTha bolanI sajjhAyamA umero Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 anusandhAna-58 karI racAyela". A umeraNa pAchaLa tenA racanAra vagereno Azaya, kadAca, zuddha ke sAro hoI zake tevuM svIkAryA pachI paNa, A rItanA umerA karavAnI tathA sajjhAyane pUjAmAM pheravavAnI ceSTA ayogya temaja anadhikRta che, tevuM kahyA sivAya rahevAya tema nathI. - * upAdhyAyajI sajjhAyane badale pUjA banAvI zakyA hota. * upAdhyAyajInI racanAmA umero karavAno matalaba eTalo ja thAya ke temaNe adhUruM choDyuM haze athavA pUrNa pratipAdana karatAM nahi phAvyuM hoya. Avo artha koI kADhe to temAM teno doSa na gaNAya. vAstavamAM AvA umerA karavA te mahApuruSanI avahelanA ja banI rahe. * 5, 8, 17, 21, 108 prakArI pUjAonA prakAro zAstromAM upalabdha che. 12 prakArI pUjAne kayo AdhAra haze ? te prazna paNa rahe ja che. * je racanAmAM jinabhakti ke pUjAne lagato koIja padArtha na hoya, kevala svAdhyAyalakSI ja racanA hoya, tene jina - pUjAnuM rUpa ApI devuM te to racanA pratye thatA geravyavahAra - samAna lAge che. * bhaviSyamAM AvI racanAono vyApaka upayoga thAya to mUla racayitA gauNa banI jAya ane umerA karanAranuM mahattva vadhI jAya to te prajJAparAdha ja gaNAya. * pUjA racavI ja hoya to 67 bolane kendramAM rAkhIne svatantra racanA jarUra karI zakAya che. parantu upAdhyAyajInI racanA sAthe AvI ceSTA karavI ucita nathI, saMgha ke sambandhita varga mATe hitAvaha paNa nathI. 4. vizeSa - Navati - (akSaragamanikA - TIkAsahita) kartA zrIjinabhadragaNi, TIkA- zrIvijayakulacandrasUrijI, pra. - divyadarzana TrasTa, dhoLakA, vi.saM. 2067 granthanuM nAma ja jaNAve che tema AmAM saiddhAntika, kArmagranthika, AcAravicAraviSayaka va. 90 jeTalA vizeSa muddAo para carcA karavAmAM AvI che. lagabhaga 1400 varSa jUnI racanA hovA chatAM, grantha para koI TIkA upalabdha Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phebruArI - 2012 169 nathI te navAI pamADe tevI vAta che. zrIkulacandrasUrijIo avacUrisvarUpa A TIkA racIne A kamI dUra karavAno stutya prayAsa ko che. TIkAmAM mukhyatve zabdArtha ApavAmAM Avyo che tathA sambandhita viSayane lagatI carcAo, AgamonI cUrNi, TIkA va. ne AdhAre karavAmAM AvI che. TIkA saMkSipta hovAthI ghaNe ThekANe artha sandigdha rahe che. keTalAka sthaLe artha badalavA jevo paNa jaNAya che. chatAM paNa paThana-pAThanamA prAyaH apracalita A granthane A rIte prakAzamAM lAvI TIkAkAre uttama zrutasevA karI che te niHzaGka che. 5. siddhahemazabdAnuzAsana-bRhadvatti-DhuNDikA - saM.- muni vimalakIrtivijaya, pra.- ka.sa. zrIhemacandrAcArya na.ja.smR.saM.zi. nidhi - amadAvAda, vi.saM. 2067 saMskRtavyAkaraNanA abhyAsIo mATe upayogI A granthanA vadhu be bhAga prakAzita thayA che. bhAga 3 - adhyAya 3.2 thI 4.1, bhAga 4 - adhyAya 4.2 thI 4.4.