________________
દ્વારા વિવૃત - કાર સંવૃત થઇ જાય છે તેમ સૂત્રકાર કહ્યું હોવાથી આ વાર્તિક દ્વારા પાણિનિએ વિવૃત કર્યા છે તેની ફરીથી સ્પષ્ટતા કરી છે એમ સમજવું? ક્ય, આ રીતે મૂકે છે. સૂત્રકારે જ વિવૃતનો ઉપદેશ કર્યો છે અને વાર્તિકકાર તેનું પ્રયોજન કહે છે એમ અર્થ છે કે પછી સૂત્રકારે - કારનો વિવૃત ઉપદેશ નથી કર્યો તેથી વાર્તિકકારે તે વિશે પ્રશ્ન કર્યો છે એમ અર્થ છે? આ વિધાન ઉપરથી સમજાય છે કે ભર્તુ. અને દ્યટ પાણિનિને માહેશ્વર સ્ત્રના કર્તા માને છે અને સ્વામી દયાનંદ, “ભ.દ., સ્કન્દરવામી (ઇ.સ. ૬ ૩૦) વગેરે પાણિનિને જ કર્તા માને છે. તેથી માહેશ્વરી સૂત્રોના રચયિતા પાણિનિ જ છે એમ જણાય છે.
અષ્ટાધ્યાયી- ભારતીય ઋષીઓએ ભાષા વિશે વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિએ વિચારણા કરી હતી તે પ્રાતિશાખ્યો વગેરે ગ્રન્થો ઉપર -થી જાણી શકાય છે. પરંતુ તેમાં જુદી જુદી શાખામાંના શબ્દાની સિદ્ધિ કરવામાં આવી છે અને તે પણ સંપર્ણતયા નથી. કરવામાં આવી, કારણ કે તેમાં પ્રકૃતિ-પ્રત્યય વિભાગ દ્વારા સ્પષ્ટતા નથી તથા ઉદાત્તાદિ બધા સ્વરને તેમાં લેવામાં આવ્યા, નથી. જયારે આ વેદાંગભૂત પાણિનીય વ્યાકરણ શાસ્ત્રમાં તા વૈદિક તેમ જ લૌકિક સર્વ શબ્દાનું અનુશાસન કરવામાં આવ્યું છે. * ત પર્વે અનેક વ્યકિરણો રચાયાં હતાં, પરંતુ પાણિનિએ એ સર્વ ખેડાણને નજર સમક્ષ રાખીન ટાધ્યાયી નામક અદ્દભૂત સ્ત્રાત્મક કૃતિનું નિર્માણ કર્યું અને તે અદ્યપર્યન્ત સંસ્કૃત ભાષાના વ્યાકરણ નો આતંતમ ગ્રન્થ છે. જો કે એ ધ્યાન રાખવું જોઇએ કે આ કૃતિ સંસ્કૃત ભાષાના વ્યાકરણનું એક સામાન્ય પાઠ્ય પુસ્તક નથી, પરંતુ અત્યંત શ્રદ્ધા અને પવિત્ર વેદાંગ છે. અત્યારે જ ઉપલબ્ધ છે તે ગ્રન્થમાં આશરે ૩૯૪૧ ત્રા છે અને તેને આઠ અધ્યાયમાં “'વહેચવામાં આવ્યો છે તેથી જ તે અષ્ટાધ્યાયી તરીકે ઓળખાય છે. સ્ત્રબદ્ધ હોવાથી આ ગ્રન્થને માટે ક્વચિત્ કૃત્ર શબ્દ પણ પ્રયોજવામાં આવ્યો
“જુઆ: મનપૂર્વ પાનના વિવૃતત્વમતમુપસંચાતિ સત સૃતાન્યાહ્યાનમતિ થી . ત પ્રત્યાર્પત્ત શતા -- -સર્ચ ન વેતૃપ્રેમનો ઃ શવ વિવૃતત્વે તથતિ ઉત્પાદનના વૃર્તામતા (દી.પૃ.૪૯),અહીં નિના ઉતમ્ અને વર્તારા રૂપાંચાયતૈો એમ સંબંધ છે તેથી પાણિનિ માહેશ્વર સ્ત્રોના કર્તા છે તેમ સમજાય છે, વિમર પ્રયોગસ્થર વિવૃતત્વ નિર્વીર્તત િિક્રિપાઠાવા તર-માત્ નિરવ વિવૃતત્વે પ્રતિજ્ઞાનીતે રૂત્વચૈવ ત્રિ પ્રત્યાત્તિઃ 1 (અંજન પૂ.પ૦), પણ આ ઉત વિતત્રતવમુદ્રી Iિ Bર-ચાક્ષરસમન્ના વાવેદારનવાર ન લશ્ચત્તર-વૈવમેવ વેઢે પરિપૂર્વે મર્ચમાણમ્ ત વ્યાતિમ્ ૩૦ (ચીખ..ભા.૧,પૃ૧૪૮), જો કે ભર્યુ.માં તાંતિ મત ચર્થમથુછન્ને વન્દ્રતા વિમર વાર્થિવદર = શ્ચર્તારિતા (દી.પૃ.૯૯) એમ છે પણ રસમન્નાથી એ શબ્દ નથી. તેથી, તમને મત માહેશ્વર સત્રના કર્તા પાણિનિ જ છે. 5" कि सूत्रकारेणैव विवृतोपदेशः कृतो वार्तिककारेण तु तस्य प्रयोजनमुक्तम्। अथवाऽकृत एव विवृतोपदेशो वार्तिककृता चोद्यत्वेનોંપવીત ત પ્રશ્નઃ | g૦ (ચોખ.ભા.૧.૮) 36 એ.ભાષ્ય ભા.૧ (પૃ.૧૧ તથા નોંધ ૪) તેમણે ભ.દી.ના મતનું ખંડન કર્યું છે: મધરાતન મહેશ્વરનિવાતમિसत्यम्। अत्रोच्यते न तावद्वार्तिकं दृष्ट्वा सूत्रकृतः प्रवृत्तिः। आरब्धेऽपि वार्तिके ऋकारलकारयोः सावर्ण्यस्यानित्यतां જ્ઞાતુિં ર્તવ્ય વિ રાજાઃ (શ.કો.પૃ.૩૯) માં દીક્ષિતે પાણિનિને જ માહેશ્વર સ્ત્રના કર્તા માન્યા છે તેમ ષ્ણાય છે. 57 જુઓ ના ૩ [ ત Tળનીવપ્રત્યાદસમાન્નયવત્ નિર૦ ૧/૨ ઉપર. સંચાTIઢું (પૃ.૧૪૬ અને આગળ). * પાણિનિ અને પ્રાતિશાખ્યના પર્વાપર્ય વિશે મત ભેદ છે. ભારતીય પરંપરા પ્રાતિશાખ્યોને પ્રાચીન માને છે.રાથ, મેરા. પ્રાતિશાખ્યાને પાણિનિ પર્વનાં માને છે. ગોલ્ડ, પાણિનિને પુરોગામી માને છે. જુઆ Gold. Panini, (P.212--227). જુઓ (૬-૩-૧૪)પર ફવિશે વત્વસ્થરમામ િવવ્યમ્ વદુરુમ્ ૩ન્યતરમ્ -- સર્વવપરિપતું હી રાસ્ત્રમ્ મા આંતરાર્થसद्भावेऽपि सर्ववेदसाधारणेनानेन शद्वानां प्रतिपादनं क्रियते तच्च प्रतिपदपाठस्याशक्यत्वात् बहुलादिग्रहणेन कर्तव्यमित्यर्थः । प्र० तत्र हि तत्तच्छाखागतानामेव शद्वानां प्रतिपादनं तदपि न कात्स्न्ये न प्रकृतिप्रत्ययविभागानां स्वराणां च सर्वेषां तत्रासंग्रहात्। इदन्तु સર્વે વૈછિનો પિાનાં જ રાદ્ધનામનુરાસનમત્વર્થઃ ૩૦ (ચીખ.ભા.૧,પૃ. ૨ ૨૦). " જુઆત્રેિ રાત્રે મારે ફાવટાચનમ્ સરસ્વતે વાપરાત્રે રાત્રે નીમ્ | * ભિન્ન મતો માટે આ K.M.K.Sarma: Panini , Katyayana & Patanjali. Pp.I f.) Gold.(p. 134) મૂળ પાણિનિનાં સૂત્રોના સંહિતા પાઠ હતા તેમ જણાય છે (cf. Thieme - Panini & Veda p.128 ).આ કારણે પણ સૂત્ર સંખ્યામાં ફેર થાય
જે
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
