Tattvasangraha 01

Author(s): Embar Krishnamacharya
Publisher: Central Library

Page 764

पलिकासमेतः। अशक्योत्पादनस्तावदनन्योऽतिशयस्ततः । सत्त्वात्मागपि निष्पत्तेर्निष्पत्युत्तरकालवत् ॥ १८२६ ॥ अन्यस्त्वतिशयो नास्ति व्यतिरेकादसतेः । मसत्कार्यप्रसङ्गच तस्य पूर्वमसत्वतः ॥ १८२७ ॥ अन्यथावे स्थिती नाशे चान्यानन्यविकल्पयोः।
जरादिविषया दोषा एत एवानुषङ्गिणः ॥ १८२८ ॥ अन्यवदिति । अविवादास्पदीभूतवर्तमानवत् । कादाचित्कतयाऽपि चेति । वर्तमानोऽन्यवत्प्राप्त इति सम्बन्धः । न चायं हेतुरनन्वयः, तथाहि-हेतुप्रत्ययजनितो योऽर्थः स वर्तमान उच्यते, यश्च कादाचित्कः सोऽवश्यं हेतुप्रत्ययनिमित्तः, यस्मादहेतुकस्य द्वे एव गती, यदुत सदा सत्त्वमसत्त्वं वा, अन्यानपेक्षणात्, तस्माघः कावाचित्कः सोऽवश्यं हेतुप्रत्ययनिर्मितसत्त्वः, यश्च हेतुप्रत्ययनिर्मितसत्त्वः सोऽवश्यं वर्तमान एवेति सिद्धम् । वर्तमानत्वेन कादाचित्कत्वस्य व्याप्तिः । किंच "-यद्यतीतानागतं द्रव्यतोऽस्ति तदा सर्वसंस्काराणां शाश्वतत्वप्रसङ्गः। ततश्च प्रतिसमानिरोधादिभ्यो रूपादीनां विशेषो न प्राप्नोति । अथ रूपादेः संस्कृतलक्षणयो. गात्संस्कृतत्वं नाकाशादीनां, तेन भवति प्रतिसङ्ख्या निरोधादलक्षण्यं रूपादेरिति परैर्मतं, तदेतदसम्यक्, तथाहि-जातिर्जरास्थितिरनित्यता चेति चत्वारीमानि संस्कतलक्षणानि । तत्र जातिर्जनयति, स्थितिः स्थापयति, जरा जरयति, अनित्यता वि. नाशयतीत्येवं जननादिरेषां व्यापार इष्टः। तत्र जातिस्तावकं विशेष जनयन्ती सत्यस्य रूपादेर्जनिकेत्यभिधीयते, किं तस्मादूपादेः परं व्यतिरिक्तमाहोस्विदपरम्-अव्यतिरिक्त विशेष जनयन्तीति पक्षद्वयम् । तत्र न तावदव्यतिरिक्त, यस्मादसौ विशेषो जातिव्यापारास्त्रागपि निष्पन्नत्वादशक्यक्रियः, निष्पत्त्युत्तरफालवत् । नहि निष्पन्नस क्रियायुक्ताऽनवस्थाप्रसङ्गात् । नापि व्यतिरिक्तोऽतिशयः क्रियते, व्यतिरेके पल रूपादेरयमतिशय इति सम्बन्धासिद्धेः। तथाहि-न तादात्म्यलक्षणः सम्ब. यो म्यतिरेकाभ्युपगमात् । भनभ्युपगमे या पूर्वोक्तदोषप्रसङ्गात् । नापि तदुत्पत्तिलक्षणो जातेरेव तदुत्पत्तेः । न चान्यः सम्बन्धोऽस्ति, नाधाराधेयत्वादीनां तदुस्पस्यन्तर्गतत्वात् । अब तदुत्पत्तिरभ्युपगम्यते, तन्मात्रमाबिनो विशेषस्य नित्योसचिमनहाजातिः किरी लात् । जातिमपेस्पोत्सादयतीति चेत्, न पनुपका