Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 02

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 19

૧૦
.
સૂત્ર સમાસ –મ મહેંશ પ્રથમ વરHશ તયશ ગય% અત્પશ તિવશ તેવા
- સમદા:- માદ્ધપ્રથમવારમતિયાડાત્પતિપયમ્ - ત૨ (સમા. ઢ.) . વિવેચન -પ્રાપ્ત વિભાવાર્થનથી ને સર્વનામને નિત્ય પ્રાપ્તિ હતી. તેને વિકલ્પ
ન નો રૂ કરવા માટે અને બીજા બધા શબ્દોને પ્રાપ્તિ જ ન હતી તેને પ્રાપ્તિ કરવા માટે આ સૂત્રની રચના કરી છે. દિ - અવયવત્ તત્ ૭-૧-૧૫૧ થી તય પ્રત્યય લાગ્યો છે. ત્રિ - દિ-ત્રિખ્યામય ૭-૧-૧૫ર થી ય પ્રત્યય લાગ્યો છે.
જે વા . ૧-૪-૧૧. અર્થ - કન્દ સમાસમાં રહેલાં એ કારાન્ત સર્વાદિ સંબંધી ગર્ પ્રત્યયનો રૂ
વિકલ્પ થાય છે. પ્રશ્ન - આ સૂત્ર શા માટે બનાવ્યું? જવાબ - “નસ ૧-૪-૯ થી સમાસાન્ત સર્વાદિ હોય કે અસમાસાત્ત સર્વાદિ
હોય તેને નમ્ર પ્રત્યયનો રૂ આદેશ થવાની પ્રાપ્તિ હતી જે. પરંતુ “ નિવરિઃ ૧-૪-૧૨ થી ૮ સમાસાન્ત સર્વાદિ શબ્દોનો સર્વાદિ રૂપે નિષેધ થતો હતો. તેનો બાધ કરીને નસ્ પ્રત્યનો રૂ કરવાના પ્રસંગે દ્વન્દ સમાસાન્ત શબ્દોને સર્વાદિ ગણીને નસ્ નો રૂ કરવો છે. તે માટે આ સૂત્ર બનાવ્યું છે.
સર્વાધિક | ૧-૪-૧૨. અર્થ - દ્વન્દ સમાસમાં સવદિ શબ્દો સર્વાદિ ન થાયઃ (સર્વાદિને લગતાં જે
સૂત્રો લાગતાં હોય તે ન લાગે.) વિવેચન - પૂર્વાપરાય - અહીં “સર્વા: ઐ-wાતી' ૧-૪-૭ થી કે ચ.એ.વ.
નો ને ન થયો. પરંતુ “ ડોડડતી” ૧-૪-૬ થી ર થયો. પૂર્વાપરત્ - અહીં “સર્વા: ઐસ્માત" ૧-૪-૭ થી ડીસ એ.એ.વ. નો ખાત્ ન થયો. પરંતુ “ ડોડડતી” ૧-૪-૬ થી માત્ થયો. પૂર્વાપર - અહીં સ્મિન ૧-૪-૮ થી ડિસ.એ.વ. નો મન ન થયો.
તરતિમાનામ્ - અહીં અવસાનઃ સામ્ ૧-૪-૧૫ થી ૩૫ નો સાન ન થયો. સ્વાગડ ૧-૪-૩ર થી ના થયો.. તરતમ - અહીં સ્વાર્થિક મદ્ પ્રત્યય નથી. પરંતુ કૃતિ, અજ્ઞાત અને ૫ અર્થમાં | પ્રત્યય લાગેલો છે. તે સર્વાદિ શબ્દોને અંતે લાગે છે. તેનો ડર – ડતા પ્રત્યયના ગ્રહણથી શબ્દને અંતે