Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 02
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨૧
કારાન્ત સ્ત્રીલિંગ શબ્દ બન્યો છે. પણ ય્ ના સ્થાનીભૂત નથી. કેમ કે વિવવૃત્ત...... ૨-૧-૫૮ થી રૂં નો સ્ થયેલો છે. તેથી આ સૂત્રથી કૈ વિગેરે આદેશો વિકલ્પે ન થતાં સ્ત્રીવૃતઃ ૧-૪-૨૯ થી† વિગેરે આદેશો નિત્ય થવાથી મધ્યે એક જ રૂપ થયું.
અસ્ત્રિયા કૃતિ વિમ્ ? સ્ત્રિયૈ. અહીં સ્ત્રૌ શબ્દનું વર્જન હોવાથી સ્ત્રીનૂત: ૧-૪-૨૯ થી થૈ આદેશ નિત્ય થાય છે. જો સ્ત્રૌ શબ્દનું વર્જન ન હોત તો સ્ત્રિયૈ રૂપ તો થાત અને સાથે સાથે સ્ત્રવે એવું અનિષ્ટ રૂપ વિકલ્પ પક્ષમાં થાત.
ક્રૂ શબ્દના રૂપો, સાધુનિકા વિગેરે શ્રીવત્ થશે. પરંતુ નો ૩વ્ થશે. આમો નામ્ વા । ૧-૪-૩૧.
સ્ત્રી શબ્દને વર્જીને અંત્ય ર્ફે નો ડ્યૂ અને નો ઢવ્ આદેશ થાય છે. તેવા દીર્ઘ ર્ફ કારાન્ત અને દીર્ઘ ૐ કારાન્ત નિત્ય સ્ત્રીલિંગ નામથી ૫૨ રહેલાં ગામ્ નો નામ્ વિકલ્પે થાય છે.
વિવેચન – ડ્યુલ ફ્લેવ ? પ્રધીનામ્, પ્રય્યાતિ કૃતિ વિવત્ – પ્રધી. અહીં વિદ્યુત્ – વવૃત્.....૫-૨-૮૩ થી ધ્યા નો ધી નિપાતન થવાથી દીર્ઘ ર્ફે કારાન્ત સ્ત્રીલિંગ બન્યો છે. પણ તે સ્ ના સ્થાનીભૂત નથી. તેથી આ સૂત્રથી આમ્ નો નામ્ વિકલ્પે ન થતાં દૂસ્વાઽડપશ્ચ ૧-૪-૩૨ થી નિત્ય આવ્ નો નાસ્ થયો છે.
અર્થ -
પ્રત્યયસ્થ ૭-૪-૧૦૮ એ પરિભાષાથી આખા આમ્ પ્રત્યયનો નામ્ આદેશ થયો છે.
પ્રી ના રૂપો, સાધુનિકા વિગેરે આધીવત્ થશે.
હ્રસ્વાગઽપશુ । ૧-૪-૩૨.
અર્થ -
હ્રસ્વસ્વરાન્ત, આપ્રત્યયાન્ત અને સ્ત્રીલિંગમાં વર્તતા દીર્ઘર્દૂ કારાન્ત અને દીર્ઘ ૐ કારાન્ત નામથી ૫૨ ૨હેલાં આમ્નો નામ્ આદેશ થાય છે. સૂત્ર સમાસ -હ્રસ્વશ્ચ આવ્ = તયો: સમાહાર: હૂઁસ્વાડઽવ્, તસ્માત્ – (સમા.હ.) (૧) રેવાનામ્ - હ્રસ્વ સ્વરાન્ત થી ૫૨ ગમ્ નો નામ્ થયો છે. (૨) માત્તાનામ્ - આક્ પ્રત્યયાન્ત થી પર આવ્ નો નામ્ થયો છે. (૩) સ્ત્રીળામ્ –દીર્ઘ ર્ં કારાન્ત સ્ત્રી. થી પર આવ્ નો નામ્ થયો છે. (૪) વધૂનામ્ -દીર્ઘ ૐ કારાન્ત સ્ત્રી. થી ૫૨ મમ્ નો નામ્ થયો છે. વિવેચન – સૂત્રમાં = કારનું ગ્રહણ છે. તેથી વારો યસ્માત્ પર: પ્રમુખ્યતે તર્
