Saptabhangi Naypradipa Prakarana

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 31

सप्तभङ्गी-नयप्रदीपप्रकरणम् । कथञ्चिद्रूपेण स्वद्रव्यचतुष्टयापेक्षयाऽस्ति परद्रव्यचतुष्टयापेक्षया नास्तीति प्रयोगप्रतिपत्तये तस्य तु प्रयोगो व्यवच्छेदफलैवकारवदनुक्तोऽपि द्रष्टव्यः, यदुक्तम्
"सोऽप्रयुक्तोऽपि वा तज्ज्ञैः सर्वत्रार्थात् प्रतीयते । यथैवकारोऽयोगादिव्यवच्छेदप्रयोजन" ॥१॥ तत एवकार-स्यात्कारयोः सप्तस्वपि भङ्गेषु ग्रहणं प्रतिपत्तव्यम् । विधिप्रधानत्वाद् विधिरेव प्रथमो भङ्गः।
अथार्थतो द्वितीयभङ्गं प्रदर्शयन्ति-स्थानास्त्येवेति-निषेधप्रधानकल्पनयाऽयं मङ्गः । यदेव नियतं साध्यसद्भावेऽस्तित्वं
प्रतिपत्तये । स्यात्कारलाञ्छितप्रयोगे सति यादृशप्रयोगप्रतिपत्तिभवति तमुपदर्शयति-कथञ्चिद्रूपेणेति । तस्य तु स्यात्पदस्य पुनः । स्थात्पदप्रयोगस्यावश्यकत्वे प्राचां सम्मतिमुपदर्शयति-यदुक्तमिति । स स्थाच्छब्दः। तज्ज्ञैः स्याद्वादज्ञैः । 'अयोगादि०' इत्यादिपदादन्ययोगाऽत्यन्तायोगयोग्रहणम् । एवं च सति सप्तस्वपि भङ्गेषु स्यादेवकारयोः प्रयोग आवश्यक इत्युपसंहरति-तत इति । विधिरूपार्थप्रधानकत्वेन प्रथमभङ्गस्य विधिरूपत्वमित्याह-विधीति । द्वितीयभङ्गमधिकरोतिअथेति । अयं भङ्गा-द्वितीयभङ्गः । अस्तित्वं नास्तित्वाविनाभूतमिति यत्रास्तित्वं तत्रावश्यं नास्तित्वमिति तत्प्रतिपादकस्य द्वितीयभङ्गस्यावश्यकत्वमित्याह-यदेवेति। वह्रिसद्भावे प्रमेयत्वस्यास्तित्वं न नियत ययभावेऽपि प्रमेयत्वस्य भावादिति न वयभावे प्रमेयत्वस्य नास्तित्वमित्यवबोधनाय-नियतमिति । सपक्षसत्त्व-विपक्षासत्त्वयोरविनाभावनिदर्शनेन प्रकृते विधि-निषेधयोरविनाभावस्य साधयितुमभिप्रेतस्य