Saptabhangi Naypradipa Prakarana

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 43

सप्तभङ्गी नयप्रदीपप्रकरणम् । त्वात्मकैकधर्मस्यैवावबोधः, इति विधि-निषेधधर्मद्वयाकलितवस्तुप्रतिपत्त्यभावे तद्विषयिणी आकाङ्क्षा नोपशाम्यतीति विधिनिषेधधर्मद्वयावगतिनिबन्धनं वाक्यमवश्यमेषितव्यम्, तत्र धर्मद्वयावबोधः क्रमसन्निविष्टधर्मद्वयप्रतिपादकवचनद्वयसमनुगतवाक्यात् , तच्च वाक्यं 'स्यादस्त्येव स्यान्नास्त्येव घटः' इति । प्रथमभङ्गेन कथञ्चिदस्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपितघटनिष्ठविशेष्यताको बोधो भवति, द्वितीयभङ्गेन कथञ्चिन्नास्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपितघटनिष्ठविशेष्यताको बोधो भवति, उक्तभङ्गयोः सम्मेलनेनैकवाक्यतायामपि कथञ्चिदस्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपितघटनिष्ठविशेष्यताकः कथञ्चिन्नास्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपितघटनिष्ठविशेप्यताकश्च समूहालम्बनबोध एव भवेत् , न तु कथञ्चिदस्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपिता सती कथञ्चिन्नास्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपिता या घटनिष्ठविशेष्यता तन्निरूपको बोध इति तादृशबोधनिवाकाङ्खानिवर्तकः 'स्यादस्त्येव स्यान्नास्त्येव घटः' इति तृतीयभन्न आवश्यकः । अपि च द्रव्यार्थिकसवहनयादेशाद् यथा कथञ्चिदस्तित्वं धर्मस्तदवबोधनिबन्धनमेकं वचनम् , व्यवहारनयादेशात् कथञ्चिन्नास्तित्वं धर्मस्तदवबोधनिबन्धनं द्वितीयं वचनम् , तथा क्रमेणोक्तनयद्वयार्पणातः कथञ्चिदस्तित्वविशिष्टकथञ्चिन्नास्तित्वखरूपं धर्मान्तरमेव वस्तुनि समुपतिष्ठत इति तत्प्रतिपादकं तृतीयं वचनम् , तेन च कथञ्चिदस्तित्वविशिष्टकथञ्चिन्नास्तित्वनिष्ठप्रकारतानिरूपितघटनिष्ठविशेष्यताको बोधो विशिष्टलक्षणधर्मान्तरविषयको जायते, तादृशश्व बोधो न सममिन्याहृताभ्यामात प्रथम-द्वितीयभङ्गाभ्यामिति तृतीयभास्यावश्यकत्वम् । अस्तित्वं नास्तित्वं च नययविषयो युगपदेव वस्तुनि प्रधानभावेन तिटन इति युगपदेव प्रधानभावेन विवक्षितौ तौ नातीतभात्रमसमधिगती, न च युगपलपान