Saptabhangi Naypradipa Prakarana

Author(s): Yashovijay Upadhyay, Lavanyasuri
Publisher: Jain Granth Prakashak Sabha

Page 38

बालबोधिनीविवृतिविभूषितं इदानीमर्थतः सप्तमं भङ्गमाविष्कुर्वन्ति-"स्सादस्त्येव स्यामा स्त्येव स्यादवक्तव्यमिति" इति-अनुक्रमेणास्तित्व-नास्तित्वपूर्वको युगपद्विधिनिषेधप्ररूपणानिषेधप्रधानोऽयं भङ्गः । इतिः सप्तभङ्गीसमाप्तौ । स्वद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षयाऽस्तित्वेऽपि परद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षया नास्तित्वेऽपि 'विधिर्वा प्रतिषेधो वा' इति प्रतिपादयितुमसमर्थेऽसिन् भङ्गे सर्व जीवादि वस्तु स्वद्रव्यापेक्षयाऽस्ति, परद्रव्यापेक्षया नास्त्यपि समसमयं विधि-प्रतिषेधरूपाभ्यां सह युगपत्प्रतिपादयितुमसमर्थम् , यथा-स्वद्रव्यापेक्षयाऽस्त्यत्र प्रदेशे घटः, परद्रव्यापेक्षया नास्त्यत्र घटः, विधि-निषेधरूपाभ्यां योगपद्येन स्वरूपं निर्देष्टुमशक्यत्वादवक्तव्यम् , इति स्फुटार्थः, इत्यतः 'स्थादस्त्येव स्यानास्त्येव स्यादवक्तव्यम्' इति भङ्गेनोपदर्यत इति ॥
नन्वेकस्मिन् वस्तुनि अनन्तधर्मकल्पनाऽङ्गीकारादनन्तभङ्गी
इदानीमिति-तृतीयभङ्गार्थेन ऋमिकास्तित्वनास्तित्वेन सह चतुर्थभङ्गार्थस्थावक्तव्यत्वस्य योजनया सप्तमो भङ्गः 'स्यादस्त्येव स्यान्नास्त्येव स्यादवक्तव्यमेव सर्व वस्तु' इति क्रमेणास्तित्वनास्तित्वपूर्वको युगपद्विधिनिषेधप्ररूपणानिषेधप्रधानक इत्यर्थः । सप्तमभङ्गाभिप्रेतमर्थमुपदर्शयतिखद्रव्यादिचतुष्टयापेक्षयेति । फलितार्थमाह-यथेति । ननु सप्तधर्मकल्पनया सप्तमसम्भवतो यथा सप्तभङ्गी तथाऽनन्तधर्मकल्पनाङ्गीकारस्यापि एकस्मिन् वस्तुनि सम्भवादनन्तभद्यपि स्यादिति प्रश्न-प्रतिविधानपरतया 'एकत्र वस्तुनि०' इत्यादिसूत्रत्रयमवतारयितुमाह-नन्विति ।