________________
શ્રીમંત
'
આપ્યા. સને ૧૭૫રમાં લોકોને પૈસા આપીને સરકારે મેદાન ઘણું ખુલ્લું કર્યું. સન ૧૭૭રમાં દારૂગોળા બનાવવાનું કારખાનું એપેલો બંદર ઉપરથી ખસેડીને મજગામ ખાતે લઈ જવામાં આવ્યું. સને ૧૮૬૮માં આ કારખાનું ત્યાંથી ખસેડીને પુના પાસેના ખડકી ગામમાં સ્થાપવામાં આવ્યું હતું અને જમીનના મેટા સટ્ટા વખતે એ જગ્યા શેઠ પ્રેમચંદ રાયચંદે ચાલીસ લાખમાં ખરીદી લઈ તેના શેરે કાઢીને એક કરોડ રૂપિઆ ઉપજાવ્યા હતા.
આવી રીતે મુંબઈને વિકાસ થતો ગયો તેમ જમીનની જરૂર પડતાં જંગલે ને ઝાડીના તેમજ સમુદ્ર અને તળાવોનાં રૂપાંતર થતાં રહ્યાં હતાં. માજી જનરલ જોનસનના બાપે જ્યાં કારખાનું સ્થાપ્યું હતું, ત્યાં સને ૧૭૯૪માં ફેંચે તે તરફ આક્રમણ કરશે એવા ભયથી ત્યાંની ઈમારતને તેડી પાડી સરકારે મોટું મેદાન બનાવ્યું હતું. ફાર્બસ કંપનીથી તે એલ્ફીન્સ્ટન સરકલ સુધી ભીંડીનાં ઝાડનું વન હતું. દેવળના દરવાજાની બહાર વડેનું મોટું વન હતું. કિલ્લાના દરવાજા આગળથી તે ટાઉન પાર્ક સુધી લશ્કરની બરાકે હતી. સને ૧૮૦૩ની મેટી આગમાં બરાકે બળી ગયા પછી ત્યાં મોટું મેદાન બનાવવામાં આવ્યું અને એપેલો સ્ટ્રીટથી મેડેઝ સ્ટ્રીટ સુધી મેટું તળાવ હતું તે ધીમે ધીમે પુરાઈને મેદાન ઊભું થયું.
શાહ વેલજી માલુએ આ સમયે ૧૧ વરસની ઉમરે મુંબઈમાં પગ મૂક્યો હતો. વહાણના નાખુદાએ એને એના મામા શામજી સારંગને ત્યાં પહોંચતું કર્યું. મામાએ સ્નેહથી ભાણેજને આવકાર્યો ને એને સ્કૂલમાં તરત દાખલ કરી દીધે. મુંબઈમાં આ વખતે ગામઠી રસ્કૂલમાંથી કાંઈક ધોરણસર ગુજરાતી નિશાળ સ્થપાઈ હતી. એમાં એક વરસ સુધી રહીને વેલજી થોડા આંક તથા ગુજરાતી બીજી
