________________
૧૩૪.
ખાનદાનીનાં
જેનેતરોની મોટી સંખ્યા એમના દરિયાવ દિલને લાભ લેતી હતી. પિતાને પાલનહાર એવાથી તેમને ભારે દુઃખ થયું હતું. " શેઠ હઠીસિંહને શારીરિક બાંધે સુદઢ હતું. તેઓ ઘઉંવર્ણ હતા. કદે પૂરા છ ફિટ ઊંચા હતા. એમનું મોઢું લંબગોળ, આ તેજરવી અને દયાથી નીતરતી હતી. તે મિતભાષી અને ખપ પૂરતું બોલનાર હતા. થોડું બેલવું અને વિશેષ કરવું એ એમને સિદ્ધાન્ત હતે. બહારથી તેઓ એકમાગ જેવા લાગતા હતા, પરંતુ એમના હદયમાં ભારે સ્નેહ, પ્રેમ અને માયા–દયાના ઝરા વહેતા હતા.
લક્ષ્મીની તેમના ઉપર સંપૂર્ણ કૃપા હતી, છતાં તેઓ ખાનગી જીવનમાં તદ્દન સાદા હતા. બીડી, તમાકુ જેવું પણ એમને વ્યસન ન હતું.
શેઠના સ્વર્ગવાસને વિલાપ તેમનાં માતુશ્રી સુરજબાઈને પ્રાણઘાતક થઈ પડ્યો. પોતે હમણાં જ માંદગીના બીછાનેથી ઊડ્યાં હતા, તેમાં પુત્રવિયોગના પહેલા ફટાકાને એ સહન કરી શક્યાં નહિ. પુત્રને માટે એમનું હૃદય વાત કરવા લાગ્યું. ડોશી બહુ રડાકૂટ કરવા લાગ્યાં. છેવટે પુત્રના મરણ પછી એક મહિનાની જ મુદતમાં ભાદરવા સુદ ૫ ના રોજ તેમણે પણ આ જગતમાંથી પુત્રની પાછળ પ્રયાણ કર્યું.
હઠીસિંહ શેઠ પોતાની પાછળ લગભગ એક કરોડની મૂડી મૂકી ગયા. છેલ્લાં કેટલાક વરસ થયાં તેમને જે નફો વેપારમાંથી મળતે તે સર્વે સત્કાર્યોમાં વાપરવા નિશ્ચય કર્યો હતો. તે મુજબ ખાનગી અને જાહેર સખાવતેમાં પુષ્કળ નાણું ખર્ચતા હતા. એમની સખાવત એટલી ખાનગી અને ગુપ્ત રહેતી કે એમના
