________________
પહેલે પ્રવાસી
૧૮૯
આખા દેશમા એક ભાષા, એક જાતના લો કે, એક સામ્રાજ્ય અને એક સમ્રાટ હતા. લેકે અતિશય ઉદ્યોગી હતા, પરંતુ જૂના રીતરિવાજોને ચીવટથી વળગી રહેનારા હતા. જૂના વિચા-- રોમાં સુધારે ન કરવાને ઉપદેશ એમને મલ્યો હતો. યુરોપિયન સુધારા તરફ એમને ઘણું હતી. - ચીનાઓ સુસંસ્કૃત પ્રજા હતી. એમણે દરેક દિશામાં ભૂતકાળમાં મોટી પ્રગતિ કરી હતી. પુસ્તકો છાપવાનાં બીબાંઓ અને મુદ્રણાલયની શોધ એમણે સૌથી પ્રથમ કરી હતી. ચીનાઓએ જ પ્રથમ દારૂગોળો અને તેપો શોધી હતી. એમણે જ ચાહના છેડવા વાવ્યા હતા. જગતની બીજી અનેક શોધે ચીનાઓએ કરી હતી. અનેક પ્રકારના હુન્નર-રેશમ વણવું, ચીની વાસણ બનાવવાં, સુંદર કળાયુક્ત ચિત્રો ચિતરવાં વિગેરે ચીનાઓએ ભારે પ્રગતિશીલ પ્રવૃતિઓની શરૂઆત કરી હતી. પાંચ હજાર વર્ષોની પ્રાચીન એમની સુસંસ્કૃતિ હતી. યુરોપ જ્યારે અત્યંત અંધકાર અને અજ્ઞાનમાં ડૂખ્યું હતું ત્યારે ચીનાઓએ સુધારાની ઊંચી સંસ્કૃતિ ભોગવી હતી. એક પછી એક મહાન સમ્રાટેએ ચીનને અત્યંત શ્રેષ્ઠ સ્થાને મુકયું હતું. ચીની પ્રજાએ કાઈપણ સામ્રાજ્ય કરતાં લાંબા સમય સુધી સુખ-શાંતિ અને સમૃદ્ધિ ભગવ્યાં હતાં. સાહિત્ય-સંગીત વગેરે લલિત કળાઓમાં ચીન વિકાસવાન હતું.
મંચુ રાજ્યકર્તાઓના હાથમાં ચીન પછાત પડતું હતું. એમણે ચીનની પ્રજાને ગુલામીમાં રાખવા માટે ચેટલીઓ અને સ્ત્રીઓના પગ નાના રાખવાની પ્રથાઓ દાખલ કરી હતી. ચીનમાં અફીણ દાખલ થયું હતું. પરદેશીઓ દાખલ થયા હતા. ગીધની માફક પરદેશીઓએ ચીનને ફેલી ખાવા માટે ભારે પેરવીઓની શરૂઆત કરી હતી. ચીનાઓમાં એવી માન્યતા હતી કે વડીલોની કૃતિઓમાં
