________________
શાઈ
૧૭૭
માટે દિવસા સુધી ખાટી થવું પડતું હતું. એક બે વખત એક એ અંગ્રેજ સૈનિક અમલદારા પાલખીમાં બેસીને જતા હતા. તેમને સાથ મેળવી નાનજી શાહે આગળ પ્રવાસ કરતા હતા. આવી અનેક હાડમારી ભાગવીને તે ત્રણ મહિને લકો પહોંચ્યા હતા.
કલકત્તામાં મારવાડી આતીઆની પૂછપરછ કરી તેને શેાધી કાઢ્યા. મારવાડી ભાઇએ પાતાના ધંખને આવકાર આપ્યા. એ વખતે હિંદી ભાષાના પ્રચાર મુંબઇમાં જ હતા. નાનજી શાહુ પ્રથમ ગુજરાતી તરીકે ક્લકત્તામાં આવ્યા હતા. તેમને સૌ નવું નવું લાગવા માંડયું. મારવાડી આડતીઆને એ આડખીલી જેવા જણાયા. આડતીયા તેમને કામકાજમાં વાકેફ કરતા નહાતા. તેની ખૂબ ખુશામત-સીફારસ કરવા માંડી, પરંતુ કામકાજ બતાવે નહિ. નાનજી શાહ જમાનાના ખાધેલા હતા. તેમણે ધીમે ધીમે ખીજા વેપારીએ સાથે દાસ્તી કરી લીધી. આખા દિવસ દલાલેાની સાથે કરવા માંડયું. વેપારની સર્વે બાજુએ જોઇ લીધી. ત્યાંથી અીણુ આવે છે, ક્રાણુ મેટા વેપારીઓ છે, ક્રાણુ પ્રમાણિક દલાલેા છે, કયારે કેટલા માલ મળે છે એ બધી ખખરા મેળવી લીધી. એ ચાર માસમાં તે પોતે જૂના થઈ ગયા. હવે તેણે સ્વતંત્ર પેઢી ખાલી દીધી. માણસે રાખી લીધાં. મારવાડી આડતી પાસે લાખ રૂપિયા લઇ એના માલ પણ ખરીદી લીધા. સ્ટીમર માસે બે માસે ચીનની જતી હતી. તેમાં નૂર બાંધી માલ ચડાવી દીધા. કાસદાની મારફતે મુંબઇ ટપાલ જતી હતી. ત્યાં એ બધી હકીકત લખી મેાકલી. પહેલી સરમાં ૫૦ પેટી મેાકલી દીધી. પછી સ્ટીમર મળી ગઇ તેમાં ૧૦૦ પેઢી ચડાવી. ચીનખાતે વેચાણુ સારુ
૧૨
