________________
શેઠાઈ
૧
દર્શન-પૂજા કરી આવ્યા પછી વખારે આવી જાતે કામકાજ જુએ, નામું રેજ તપાસે. આખો દિવસ ઉદ્યોગપરાયણ રહે. કોઈ દિવસે એમણે નાટક જોયું નહોતું. જ્યારે પણ સમય મળે ત્યારે પિતાના ધર્મના નિયમો મુજબ જપ, તપ કરે. વિશેષ ભણ્યા નહતા એટલે એમને બીજું વાંચવા કે વિચારવા જેવું નહોતું. યાત્રાઓ તો ઘણી વખત કરી આવ્યા હતા. દાન પુન્ય પણ સારું કરતા. જૂના જમાનાના એકેય ખરાબ લક્ષણ વગરના સાદા સીધા ધનવાન ગૃહસ્થ હતા. કરકસર પણ બહુ ગમે. છોકરાઓને લાંબે પગ ભરવા આપે નહિ.
તેઓ હવે ચાલુ ક્લકત્તા ખાતે રહેવા લાગ્યા. વેપારી સમાજ સિવાય બીજે વધારે ઓળખાણ નહિ. વરસોનાં વરસો કલકત્તામાં રહ્યા છતાં બંગાળી વાંચતાં લખતાં આવડતું નહોતું. અધકચર્યું બંગાળી બોલતા હતા. બંગાળીએ વેપારી પ્રજા નથી. એમનામાં જમીનદારીને ભારે માનમરતબો છે. ગમે તેવો ધનવાન હશે તે પણ વધારેના પૈસા ગવર્નમેન્ટ શેરમાં રોકશે. એમને દેશ બહુ સમૃદ્ધકાચી ધાતુઓને ભંડાર છે. ગંગા અને બ્રહ્મપુત્રા જેવી વિશાળ નદીઓ બંગાળમાં વહે છે. એટલે જમીનમાં માથા વાવે તે પણ ઊગે તેવી -રસાળ છે. જુટ તે એ જમીનમાં ખૂબ પ્રમાણમાં થાય છે. ચેખા મેટી રકમે પેદા થાય છે. બંગાળીઓમાં હજારે જમીનદારે છે. કોલસો પણ પુષ્કળ મળે છે. છતાં એ સર્વે ઉદ્યોગ મોટે ભાગે અંગ્રેજો અને થોડે ભાગે મારવાડીઓ તથા ગુજરાતીઓના હાથમાં છે. બંગાલીઓ ધનવાન હોવા છતાં ઉદ્યોગ-વેપારને પડખે ચડયા નહિ. હવે થોડો થોડો રસ લે છે, છતાં ઉદ્યોગમાંથી બાર આના સ્ટાચ લોકેના હાથમાં છે.
નાનકશાહ ગુજરાતી તરીકે સૌથી પહેલા બંગાળમાં આવ્યા
