________________
શ્રીમંત
મુંબઈની એ વખતે પેદાશ રૂ. ૨૮૦૦૦)ની કુલ હતી. માછીમારે પાસેથી તે વસુલ થતી હતી. કંપનીએ પિતાની સુરતની મોટી ઓફિસમાંથી એક અધિકારી મોકલી એને કબજે લીધે. રાજાના સૈન્યને નોકરીમાં રાખી લીધું. યુરોપીયનને ખેતીવાડી માટે જમીન આપવાનું નક્કી કર્યું. કંપનીએ વેપારને ઉત્તેજન આપવા માટે મુંબઈ આવતા માલને સારે ભાવે ખરીદી નાના વહાણે ચાર્ટર કરીને બસરા અને આફ્રિકા મેકલવા માંડ્યો. વેપારની ખૂબ સગવડે કરી આપી. આથી વેપારીઓ મુંબઈમાં આવી વસવા લલચાયા. મુંબઈના કેટની આસપાસ મજબૂત દિવાલ બાંધી જાનમાલને રક્ષણ આપવામાં આવ્યું. પાંચ વરસ સુધી વેપારી પાસેથી જકાત લેવાનું બંધ રાખ્યું. તે સિવાય કારીગરોને વસાવવા માટે ચરખા અને સાળાએ છે ભાવે પૂરી પાડવાને બંદેબસ્ત કર્યો.
આ સમયે મી. છરાન્ડ એંજીનીઅર ન ગવર્નર નિમાયા. એ ભારે ઉત્સાહી હતો. સને ૧૬૭૦ માં એણે કેર્ટીની સ્થાપના કરી. દીવાની દાવા અને ફરજદારી મુકદ્દમા માટે મેજીસ્ટ્રેટની નિમણુક કરી. શહેરની કિલ્લેબંધીમાં એક મેટી લેપ અને બેટરી સ્થાપી બચાવના બાંધકામની મજબૂતાઈ કરી. કિલ્લાઓ ઉપર કુલ ૧૦૦ તોપ ગોઠવી દીધી. એણે સુરતને બદલે મુંબઈને મોટું વેપારી મથક અને મુખ્ય બંદર કરવાની સૂચના વિલાયત લખી મોકલી. દેશી સૈન્ય પણ એણે ઊભું કર્યું. ઘોડેસ્વાર પલ્ટન પણ ઊભી કરી. ૧૬૮૩માં સૈન્યનો પગાર ઘટાડ્યો તેથી સેનાધિપતિ કેપ્ટન કેવીને મુંબઈને કબજે લઈ લીધો, પણ વિલાયતથી રાજાને હુકમ અને સૈન્ય આવી પહોંચતાં પાછો કબજે સને ૧૬૮પમાં કંપનીને મળે. આ વખતે મુંબઈની વરતી ૬૦૦૦૦ માણસની હતી.
તા. ૨૨ ફેબ્રુઆરી ૧૬૮ને દિવસે પાદશાહ ઔરંગઝેબના
