Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13

Author(s): Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference

Page 15

ત્રણતત્વ–૧ ઈશ્વર તરવ–સહદેવ તરવ.
૪૯
નો વાય, ન પ તાકાહૂ ). આ નવકાર મંત્ર દરેક જૈન પ્રાતઃકાળે, દેવદર્શન વખતે, સૂતાં પહેલાં એમ અનેક વખત બોલે છે, અને તેનો એકસો અઢાર મણકાની માળાને જપ કરે છે.
ઈશ્વર
અહીં ઈશ્વર એટલે તીર્થંકર-અરિહંત લેખતાં જેન સિદ્ધાંત (dogma) પ્રમાણે તેનામાં ૧૨ ગુણો હોય છે, અને તે ૧૮ દેષથી રહિત હોય છે. ૧૨ ગુણમાં આઠ પ્રાતિહાર્ય (જેમ રાજાની પાસે પ્રતિહારી રહે તે પ્રમાણે તીર્થંકર પાસે હોય છે તેથી), અને ચાર અતિશય ( Excellence) છે.
૮. પ્રાતિહાર્ય––અશોકવૃક્ષ, દેવતાથી થતી પુષ્પવૃષ્ટિ, દિવ્યધ્વનિ, ચામર, સિંહાસન, ભામંડલ, દુદુભિ અને છત્ર, તીર્થકર જ્યાં જ્યાં વિચરે અને દેશના માટે “સમવરણું -સભા મંડળ આદિ કરે ત્યારે દેવતાઓ આ આઠ રચે છે.
૪ અતિશય –(૧) જ્ઞાનાતિશય– જ્ઞાનનું ઉત્કૃષ્ટ સ્વરૂપ–કેવલજ્ઞાન અને કેવલ દર્શન તેનામાં હોવાથી ભૂત ભવિષ્ય વર્તમાન એ ત્રણે કાલમાં જે સામાન્ય વિશેષાભક વસ્તુ છે તેનું એટલે ઉત્પાદ, વ્યય વ્યયુક્ત સર્વ વસ્તુઓનું જ્ઞાન હોય છે. (૨) વચનાતિશય–વાણી અનેક ગુણવાળી હોય છે. તે વચગુણ ૩૫ ગણાવ્યા છે–સંસ્કારત્વ,
દાત્ય, અગ્રામ્યત્વ, મેઘગંભીરઘષત્વ, પ્રતિનાદ વિધાયિતા, દક્ષિણ–વચનની સરલતા, ઉપનીતરાગત્વ (રાગસંયુક્તપણું), મહાયંતા (અર્થ ગંભીરતા), અવ્યાહતત્વ (પૂર્વાપર વિરોધનો અભાવ), શિષ્ટતા, સંશય રહિતતા (શ્રોતાને જેથી સંશય ન થાય તે), નિરાકૃતાન્યોત્તરતા (બીજે ઉત્તર આપવો પડે નહિ એવી), હૃદયંગમતા, મિથઃસાકાંક્ષતા (અરસ્પરસ પદ વાનું સાપેક્ષપણું), પ્રસ્તાવૌચિત્ય (દેશકાલ અનુસારતા), તત્ત્વનિષ્ઠતા, અપ્રકીર્ણ પ્રસ્તુતત્વ (અરબંદ્ધને અવિસ્તાર અને સંબંધનો વિસ્તાર), અસ્વશ્લાઘા નિંદતા (આત્મો ત્કર્ષ તથા પરનિંદા રહિત પણું), આભિજાત્ય (પ્રતિપાદ્ય વસ્તુની ભૂમિકાને અનુસરવાપણું) અતિસ્નિગ્ધ મધુર, પ્રશસ્યતા, અમર્મવેધિતા, ધર્માર્થપ્રતિબદ્ધતા કારકાધ વિપર્યય (કારક, કાલ, વચન તેમજ લિંગાદિને જ્યાં વિપર્યય નહિ (વિશ્વમાદિ વિયુક્તતા) વક્તાના મનમાં બ્રાંતિ વિક્ષેપાદિ દોષ રહિત), ચિત્રકૃત્ત્વ (કુતૂહલતાને અભાવ), અદ્ભુતત્વ, અનતિવિલંબિતા (અતિવિ લંબ વગરની), અનેક જાતિ વૈચિત્ર્ય (જાતિ આદિ વર્ણન કરવા યોગ્ય વસ્તુ સ્વરૂપના આશ્રય યુક્ત) આરોપિતાવિશેષતા (વચનાંતરની અપેક્ષાથી વિશેષપણું જેમાં સ્થાપન થયેલ છે), સત્વપધાનતા (શક્તિ જેમાં પ્રધાન છે), વર્ણ પદ વાક્ય વિવિક્તતા (વર્ણાદિનું વિચ્છિન્નપણું) અશ્રુચ્છિત્તિ (વિવક્ષિત અર્થની સમ્યક પ્રકારે સિદ્ધિ જ્યાં સુધી ન થાય ત્યાં સુધી અભ્યવચ્છિન્ન વચનનું પ્રમેયપણું), અને અદિત્ય (અમરહિતપણું) (૩) અપાયાપગમાતિશયઅપાય–ઉપદ્રવને નિવારક મરકી રોગ થતા નથી. (૪) પૂજાતિશય–જેથી લોકમાં અને દેવ વગેરેથી પૂજનીય છે. ૧૮ દોષ–વીતરાગમાં નથી તે નીચે પ્રમાણે,
ચંતા તારાપ થી મોવાળા | हासो रत्यरती भीति र्जुगुप्सा शोक एव च ॥ कामो मिथ्यात्वज्ञानं निद्रा चाविरतिस्तथा । रागो द्वेषश्च नो दोषा स्तेषामष्टादशाप्यमी॥ .