________________
૧૯૧૨]
પર્યુષણ પર્વ અને આપણું કર્તવ્ય
[૨૯૧
આ પર્વને અંગે આખા વરસ દરમીયાન સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ વખતે સકળ જતુઓ સાથે ખમવા-ખમાવવાનો રીવાજ ઘણો પ્રશંસાપાત્ર છે અને દિવ્ય દ્રષ્ટિના પ્રભાવથી વસ્તુનું યથાર્થ સ્વરૂપ જાણનારા શાસ્ત્રકારોએ ધણજ ઉંચા આશયથી આ “ક્ષમાપના” ની
જના કરી હોય એમ જણાય છે. સમસ્ત જીવરાશિ સાથે પ્રતિદિન ખમવા ખમાવવા માટેના પ્રતિક્રમણ સૂત્રના મુખ્ય ગણાતા વદિત્તાસૂત્રની આ સંબંધમાં નીચેની ગાથા ઘણું જ સારું અજવાળું પાડે છે. .
“ખામેમિ સવ્ય જીવે, સવ્વ જીવા ખમંતુ મે,
મિત્તી એ સવ્વભાએ સુ વેરે મજઝ ન કેણઈ” અર્થ - સર્વ જીવને હું ખમાવું છું. સર્વ જીવ મારા અપરાધ પ્રત્યે ખમે, સર્વ જીવને વિષે મારે મૈત્રીભાવ છે. મારે કોઈ સાથે વૈર-ભાવ નથી.
ગાથાના અર્થને અક્ષરશઃ વિચાર કરી, તે મુજબ યથાર્થ વર્તન કરનારા ઘણા વિરલા પુરૂષેજ દ્રષ્ટિગત થાય છે. જ્ઞાનવિષયક માત્ર મેટી મટી વાત કરનારા આજકાલના ક્રિયા વિમુખ શુષ્ક જ્ઞાનવાદીઓની વાત એક બાજુ ઉપર રાખીએ તો પણ હમેશ પ્રતિક્રમાદિ ધાર્મિક ક્રિયાઓ કરનારા પુરૂષોમાંથી પણ ખરા જીગરથી ઉપરની ગાથા મુજબનું વર્ત કરી દેખાડનારા ગણ્યા ગાંઠયા મનુષ્યજ નીકળી આવશે. પ્રતિદિન ઉપાશ્રયના ચોરસાએ ઘસી નાંખનારાઓનું વર્તન ઘણુંજ ઉચ્ચ હેવું જોઈએ. તેમનું જીવન અન્યને આદર્શ ૨૫ ગણી શકાય તેવું હોવું જોઈએ. તેમના શિથિલ વર્તનથી અન્યને આક્ષેપ લેવાનું કારણ મળે એ ઓછું શોચનીય ગણાય નહિ. કહેવાતા ભક્તજનોના હૃદયપ્રદેશમાં પ્રવેશ કરી તેમની ખરી સ્થિતિનું અવલોકન કરવામાં આવે તેજ જાણી શકાય કે તેઓ બાહ્યના સુંદર દેખાવથી મુગ્ધ જનેને કેવી રીતે પિતાના વર્તન માટેનો અભિપ્રાય બાંધવાની બાબતમાં આડે માર્ગે દોરી જઈ છેતરે છે.
હૃદયની શુદ્ધતા પારખવાનું કામ એટલું બધું મુશ્કેલ છે કે તેમાં ભલભલા વિચક્ષણ પુરૂષે પણ ઘણી વખત ઠગાય છે. આ સંબંધમાં નીચેની અંગ્રેજી કહેવત સારો પ્રકાશ પાડે છે. : Outward apperances are always deceptive.
–બાહ્ય દેખાવે હમેશાં ઠગનારા હેય છે. All that glitters is not gold.
–ચળકાટ મારે એટલું-પીવું એટલું સોનું હેતું નથી. ઉજળું એટલું દુધ ગણાતું નથી. આથી કરીને ઉત્તમ વતન જ હદયની શુદ્ધતા સંબંધમાં અન્યના ઉપર સારી છાપ પાડી શકે છે.
હમેશ સવાર સાંજ પ્રતિક્રમણ વખતે અંત:કરણથી વૈર વિરોધ ખમવા-ખમાવવાની તક જેઓ ગટની જવાદે છે તેઓ ક્રોધ-માન-માયા-લોભ-ઈર્ષ્યાદિ તામસ વૃત્તિને વશ વર્તા
