________________
૧૯૯૨)
દાનધર્મ,
(૩૪૧
અથવા તે દુરૂપયોગ થાય તેવી રીતે દ્રવ્યાદિને વ્યય કરવામાં આવે તે તામસ દાન અથવા દ્રવ્ય નાશજ ગણાય. પિતાની ખ્યાતિ વધારવાના આશયથી જ જ્યાં પરોપકારમાં પ્રવૃતિ કરાય છે તેને રાજસ-અંહકારી દાન ગણેલ છે. અને વાસ્તવિક તેમાં પુણ્યમયતા થોડી જ છે. પણ જે લોકહિતના મુદિત આશયથી અને દેશસમય, અને પાત્રને વિચાર કરી પરોપકાર કરાય છે તે સાત્વિક દાન છે આમ સમજવું. અને તે જ સાથી શ્રેષ્ઠ દાન છે.
दातव्यमिति यदू दानं दीयतेऽनुपकारिणे ।
देशे कालेच पात्रे च तदानं सात्विकं विदुः ॥ गीता. ભૂતકાળમાં વસ્તુસ્થિતિ શી હતી ? ગત સમયમાં શું કારણ પરત્વે દેવમંદિર, બ્રાહ્મણ, અભ્યાગ, પશુઓ ઇત્યાદિને મદદ આપવાનું વ્યાજબી કે આવશ્યક ગણવામાં આવેલ હતું? તે બારીક તપાસવાને અન્ન આપણને અવકાશ નથી. હાલમાં તે તે સંસ્થા ઓ કે સમૂહોએ, પિતાનું ખરૂં કર્તવ્ય કે ઉપયોગિતા ગુમાવેલ-વિસારેલ-છે, પોતાના ધર્મકર્તવ્ય-માંથી તેઓ વ્યુત-ભ્રષ્ટ થયા છે, આમ સખેદ કહેવાની ફરજ પડે છે. “સરપ ગયા
અને લીસોટા રહ્યા આવી કઢંગી સ્થિતિ હાલમાં આપણું છે આમ કહેવું જરાપણ ભૂલ ‘ભરેલું તો નહિં જ ગણાય. ભૂતકાળને સંભાળી ભિખને બાપદાદાને ગિરાસ માનનારાઓ હાલ
માં આપણને સત્ય રસ્તો સુઝાડે કે તે રસ્તે સહેલાઇથી આપણને વર્તવા દે તેમ માનવું કે ઈછવું તે ભુલ ભરેલું જ ગણાય, તેવા કહેવાતા ગીરાસિયાઓને આપણે બહિષ્કાર કરવાને છે. અને અહી શ્રેષ્ઠ દાનને મુદત આશય સ્વિકૃત કરી તે પ્રવેશમાં આપણા પ્રયત્નને વાળવા જોઈએ. જેમ અબેલ નિરાધાર પ્રાણીઓને આપણે અને રક્ષણ આદિથી સુખી કરવા પ્રયત્ન કરીએ છીએ અને તેમ કરવું કાંઈ ખોટું નથી; તે જ પ્રમાણે આવા અવાચક પ્રાણીએના કરતાં વધારે કીંમતી, વધારે ઉપયોગી અને નૈસર્ગિક બુદ્ધિવાળા વાચાળ પ્રાણીઓમનુષ્ય–ને માટે પણ કાંઇક કરવાની જરૂર વધારે મહત્વની છે, આમતે સૌ કઈ કબુલ કરશે જ. પશ્ચિમાન્ય દેશોમાં દાન-charity ને રાજ્યના અંકુશ નીચે લાવવામાં આવેલ છે, અને આળસુ એદીને પોષવા ઉત્તેજન આપવાના કામમાંથી વિરમવા લેકોને ફરજ પાડવામાં આવેલ છે તે એવા લાધ્ય હેતુથી કે, આવા નાદાને દુર કરી તેમને આપવામાં આવતી સહાય વધારે સારા કામમાં વાપરી શકાય. ઉપરાંત દરેક ધાર્મિક સ્થળ-church–ને પણ એક કેલવણી આપવાના સ્થાન તરિકે નિજવામાં આવે છે. ભાગ્યેજ એવું એક પણ દેવળ હશે કે જેમાં પાંચ પચાશ શિશુઓ વિદ્યાભ્યાસ નહિં કરતા હેય. આમ કરવાથી બાલકને ધાર્મિક અને નૈતિક શિક્ષણ પણ વ્યાજબી અને વાસ્તવિક રીતે અપાય છે. - આપણામાં તો દેવમંદિરોમાં અને હવેલીમાં પ્રતિમાજી પાછળ હજારો લાખોનું આંધણ કરવામાં આવે, ઉપરના લલચાવનારા અને ભવ્ય દેખાવોમાં અને આડંબરમાં લાખો રૂપિઆનું પાણી કરવામાં આવે અને તે મિશાલ અંધશ્રધ્ધાવાળા લોકોની આંખમાં ધૂળ નંખાય, પણ અજ્ઞાન નિર્દોષ શિશુઓને ધર્મોપદેશ આપવાની પોતાની ફરજ બજાવવાનું કામ આપણા
