________________
૩૮૮).
જૈન કેન્ફરન્સ હેરલ્ડ.
[અકબર
એટલે અનાર્યતા વધે છે એ વાત ખાત્રીપૂર્વક સમજાય તેવી છે; કારણકે કર્મ એકત્ર થાય, તેની સ્થિતિ બંધાય, તેમાં ઉપયોગ રસધર્મને મૂકે, ત્યારે તેમાં પોતા આવેજ કયાંથી ? યોગ્યતા આવવાને વિરસતાની જરૂર છે, અને વિરતા ઉપયોગને છ રાખવાથી અને તેમ છે; જેથી ત્રણ સત્તા એકત્ર વર્તતી હેય તેને અનાર્થપણું કહે છે. અનાર્ય પગનો અર્થ જ્ઞાન, અંધકાર, કામણ (લિંગદેહ) પણ થાય છે. જ્ઞાનના અને તે પ્રકાશને કર્મ અ વરણ એટલે અંધકાર કરે છે, અને કર્મને સ્વભાવ જ અધકાર કરવાનો છે. તે કર્મ પુદગંત ચોદ રાજકમાં ભર્યા છે જેથી ત્યાં પણ અંધકારજ છે; તેમજ ભાવકમ કામણ (લંગદેહવાસનાદેહ) માં છે ત્યાં તેથી અનતગણે અધિક અંધકાર છે. તમને એમ લાગશે કે ચદ રાજ લોકમાં તે પ્રકાશ છે; માણસ હરે છે, ફરે છે, કામકાજ કરે છે, દેખે છે છતાં અંધકાર કેમ કહો છો ?—આના જવાબમાં તપાસી જેશું તો જણાશે કે એ પ્રકાશ સૂર્ય, ચંદ્ર અને અગ્નિએ ઉત્પન કરેલ બતીને છે–તે જે ત્રણ કારણ ન હોય તે અંધકાર સિવાય છતી દૃષ્ટિએ બીજું કાંઈ જોવામાં આવે તેમ છે? નહી જ. એથી હવે ખાત્રી થઈ હશે કે જે પ્રકાશ દેખાય છે તે સૂર્ય, ચંદ્ર, અગ્નિને છે પણ વાસ્તવિક રીતે ચારે ગતિમાં અંધકાર જ છે, તેમજ કામણ (લિંગદેહ)માં પણ અંધકારની જે ભૂમિકા તેને 1 બનાર્ય પ્રદેશ, ર અજ્ઞાન પ્રદેશ, ૩ માયિક પ્રદેશ, ૪ કર્મ પ્રદેશ એ આદિ નામથી જ્ઞાનીઓએ ઓળખાણ આપી છે. આ સર્વ કથનમાં આપણે દર્શનમેહના અજીવ, પાપ, પુષ્ય, બંધ, આશ્રવ અને અનાર્યપ્રદેશની વાત કહી ગયા.
હવે ઉપશમ સંવરની વાત એજ ભૂમિકાની કરવાની રહે છે એ પ્રદેશમાં જીવ બહુધા ઉંચા આવે તે ત્રીજા ગુણસ્થાનક સુધી આવે. ગુગુસ્થાનક પલટવું એ કલપનાની નિવૃત્તિ ઉપર આધાર રાખે છે. ત્યાંથી કલ્પનાની નિવૃત્તિ એટલે એ બંધ, અને એટલે ઓછા બંધ તેટલી ગુણની વૃધ્ધિ. એટલે ગુણસ્થાનકનું વધવું એમ ગણ્યું છે. ઉપશમ સંવર જે દર્શન મેહના સ્થાનની વાત કરવાની છે એ કોઈ કારણસર અને વિસ્તારવાલી હેવાથી મુકી દઉં છું અને જે માયાના પ્રદેશમાંથી નિવૃત્ત થવા જ્ઞાનીએ ૧ ત્યાગ, ર વૈરાગ્ય, ૩ શાસ્ત્રા વલંબન, ૪ સપુરૂષની પ્રેમભકિત અને ૫ ઉદાસીનતા-એ વાત કહી છે તે હવે આપણે ચર્ચાએ.
૧ ત્યાગ-પ્રથમ ત્યાગ નામના શુભ મંગલ સ્થિતિનું વર્ણન કરીએ. ત્યાગના બે પ્રકાર છે ૧ આલંબનત્યાગ, ૨ વૃત્તિત્યાગ. આલંબન ત્યાગ માટે (1) લોકસંગ (ર) લેકબેધ (૩) લોકભય (૪) લકવાસના એ ચારથી અલગ રહેનારે આલેબનત્યાગ સ્થલ રૂપે કર્યો તેમ ગણાય; તેટલા માટે શ્રી જિનસંપ્રદાયમાં સ્થલ આલંબનના ત્યા માંટે દીક્ષા દેવાનું નિર્માણ કર્યું છે. એ દીક્ષાને જે કાલ વ્યતીત કરાય તેમાં કૃતિત્યાગ એટલે સૂકમ ત્યાગ એટલે કલ્પનાત્યાગ નિર્ભયપણે થઈ શકે તે માટે દીક્ષાની પહેલી ભૂમિકાનું એ કઇ ગયું છે. પછી તે કલ્પનાત્યાગ ન કરે, અને પત્રો ભરી પિતે પિષે તે વેના ગેરલાભને જ્ઞાની શા
