________________
:
૧૯૧૨)
દાન ધમર
(૩૩૯
WWWWWWW.
દાનધર્મ : પ્રાચિન ઋષિઓ અને કવિઓના સંબંધે એમ વારંવાર વાસ્તવિક કહેવામાં આવે છે કે તેઓ બેડામાં ઘણું સમજાવી શક્તા. આપણું આર્ષ ગ્રંથમાં એવું વારંવાર જોવામાં આવે છે કે બે ચાર અક્ષર કે શબ્દોની ટુંક વાકયાવલિમાં સૂત્રરૂપે તેઓ ગાઢ અર્થ, અનુપમ ઉપદેશ આપી દેતા. આવા જ એક સમાજે શાસ્ત્રજ્ઞના એક ટુંક સૂત્ર-મંત્ર-તતા દર સંબંધે આપણે અત્ર વિચાર કરવા પ્રયત્ન કરશું. તંત્રિ મહાશય ! આપના જૈન પનામાં અને તે પણું પણ અંક”માં આ વિચારણું અસ્થાને તે નહિં જ ગણાય. જૈન ધર્મમાં “જીવદયા” અને “દાન” ને ખાસ પ્રાધાન્ય આપવામાં આવેલ છે, એટલું જ નહિ પણ કોઈ કોઈ પ્રદેશમાં તે એવી પણ સત્ય વા અસત્ય ફરિઆદ કરવામાં આવે છે કે જૈન ધર્માનુયાયીમાં— “દયાદાનથી બીજી બધી બાબતોને માત્ર ગણ ગgવામાં આવે છે. મારા આધીન મત પ્રમાણે તો જે આમાં કાંઈ સત્ય હોય તો તે ખરેજ આનંદનું કારણ છે, અને તેને માટે તે ધર્મના પ્રવર્તક અને અનુયાયીઓને ખાસ ધન્યવાદજ ઘટે છે. મારા ધારવા પ્રમાણે “દયાદાન” એ એક એવી બાબત છે કે તેની ઉપયોગિતા સંબધે સુધરેલી દુનીઆના જુદા જુદા ધર્મ અને મતવાલાઓ પણ બીજી બધી બાબતમાં ગમે તેવો મતભેદ હોવા છતાં સંમત છે. તફાવત માત્ર આચારમાંજ રહેલો છે. કોઈ સ્થળે બ્રાહ્મણ અને ભિખારીઓને “ભૂયસી” દક્ષિણે કે અન્નવસ્ત્રાદિ આપવામાં ફલપ્રાપ્તિ અને ઇષ્ટસિદ્ધિ સમાયેલી છે, એમ માનવામાં આવે છે. તે અન્ય સ્થળે અબેલ અને નિરાધાર પ્રાણી તરફ અનુકંપા દર્શાવવાનું ઉત્તમ માનવામાં આવે છે; જ્યારે કોઈક વિરલ પ્રદેશમાં “દાન” “દય” નો સત્ય અર્થ શો, ખરી મહત્તા ચામાં સમાયેલ છે તે વિચારવા અને વિચારણને અંતે આચારમાં મૂકવા તરફ સફળ પ્રયાસ કરવામાં આવે છે. - અલબત એમ તે નજ કહેવાય કે મુંગા પ્રાણીઓ તફ્ અનુકંપાની નજરથી જોવું, તેમનાં અસહ્ય અજ્ઞાત દુઃખો ઓછો કરવા અને તેમના તરફ નિષ્ફરવર્તન ન ચલાવવામાં આવે તેવી તેટલી કાળજી રાખવી તે ખોટું કે ભૂલ ભરેલું છે. ઘરગતુ અને ખેતી વગેરેના કામના આવા સહનશીલ અને નિમકહલાલ સેવને સંભાળવા તે આપણી પ્રથમ અને પવિત્ર ફરજ છે, - અને તેથી આપણને જ લાભ છે; પણ સાથે એટલું પણ જોવાનું છે કે તે ફરજ બજાવી જતાં વધારે મહત્વની અન્ય ફરજે તદન ભુલાય નહિં, કે ગણ પણ ન ગણવામાં આવે. કેઈ પણ સમાજ કે ધર્મ સંબંધે નહિં બોલતાં મારે એટલું તે સખેદ જણાવવું પડે છે કે મારા અ૫મંત પ્રમાણે આપણામાં-ભારતવર્ષમાં–દાનની મહત્ત્વત્તા અને યથાર્થતાને વિચાર હાલમાં ઘણેજ ઓછો કરવામાં આવે છે, અને માત્ર રાજુતિ તો તે ઉકિતને સાક્ષાત કરાવતાં હોય તેમ આપણા કે અંધશ્રધ્ધાથી ચાલતું ચલાવે છે. વધારે શોચની વાત તો એ છે કે આપણા અશિક્ષિત અને કહેવાતા નામધારી ધર્મોપદેશકે આ પ્રદેશમાં વધારે અજવાળું પાડવાના પવિત્ર કામમાંથી પિતાના સ્વાર્થની ખાતર દૂર રહે છે, જ્યારે આપણે કેળવાયેલ વર્ગ આ ભૂમિકાને અગમ્ય અને અગોચર તરિકે દૂરથી જ ત્યાજય ગણે છે. લેખકના આધિન મત પ્રમાણે
