________________
વાર્ષિક સરવાયું.
જેવી ક્રિયા અન્ય મતાના અનુયાયીમાં નથી, દિવસે થયેલા દોષોને માટે દેવસ અને રાત્રીમાં થયેલા દોષોને માટે રાત્રી (રા) પ્રતિક્રમણ છે. દિવસ અને રાત્રીના પ્રતિક્રમણ ન થયા હાય અથવા તેમાં દેષોની યથાર્થ આલેાચના થઈ ન હેાય માટે પંદર દિવસે પાક્ષિક, ચાર માસે ચાતુર્માસિક અને આખા વર્ષાંતે માટે સ ંવત્સરી પ્રતિક્રમણ કરવાનું છે. આ ક્રિયા એવી છે કે તેનાથી થયેલા દેષોની નિવૃત્તિ થઇ કર્મની નિર્જરા થાય છે અને પુનઃ દોષ ન થાય અથવા એવા સંજોગ પ્રાપ્ત થઈ જાય તેપણુ મન વચન કાયાને અકુશમાં રાખવાની ટેવ પડી જાય છે.
૧૯૧૨)
(૩૫૫
પ્રતિક્રમણ એ જૈન મતના અનુયાયીગ્માને અસ્ય કરવા લાયક ક્રિયા છે, અને તેથીજ તેનું ખરૂં નામ અવશ્યક ક્રિયા છે. સાધુએ અને સુશ્રાવકા તે ક્રિયા નિરંતર કરે છે જ, પણ જેએથી તેમ નથી બની શકતું તેવા સર્વ શ્રાવકા સ ંવત્સરી પ્રતિક્રમણમાં આખા વર્ષમાં મન વચન કાયાથી જાણ્યે-અજાણ્યે થયેલા પાપાને યાદ લાવી તેનું શુધ્ધ હૃદયે ઉપયેાગપૂર્વક આલેાચન, તેને માટે પશ્ચાત્તાપ, તેના ક્ષય માટે કાયેત્સ તપ કરી દોષની નિવૃત્તિ કરવાની છે અને પુનઃ તેવા દોષો ન થાય તેને માટે મનન કરી તેવે વખતે મન વચન કાયા અંકુશમાં • રહી શકે તેવી જાગૃતિ ધારણ કરવાની છે.
સંવત્સરી પર્વને દિવસે એવી ખીજી અવશ્ય કરવા લાયક ક્રિયા તે ક્ષામણા છે. આખા વમાં જે કાઈ મનુષ્ય, ગમે તેા તે સ્વધર્મી હાય અન્યધર્મી કે હાય તેની સાથે, અથવા તે સર્વ જીવ સાથે જે કાંઇ વૈર વિરોધ થયા હાય, આપણાથી જાણ્યે અજાણ્યુ તેનું કાંઇ અનિષ્ટ થયું હેાય તેને માટે તેની શુધ્ધ હૃદયે ક્ષમા માગવી અને બીજાએ આપણી પ્રત્યે તેવું કાંઇ અનુત્રિત વન કર્યુ હાય તેને શુધ્ધ હૃદયે માફી આપવી અને થયેલા વૈર વિરેાધ શમાવવા તથા પુનઃ વૈર વિરોધ થવાના પ્રસંગજ ન આવવા દેવા તેને માટે ક્ષામણાની ક્રિયા છે.
આ બંને ક્રિયા અપૂર્વ છે, ખરી સમજપૂર્વક શુધ્ધ રીતે કરવામાં આવે તે આત્માને ઉન્નત સ્થિતિએ પહેચાડનારી છે, જૈન માતુ શ્રેષ્ટત્વ સૂચવનારી છે અને આખા વર્ષમાં થયેલા ગુણદોષના સરવૈયા રૂપ છે.
જે એ ક્રિયાના હેતુ આવા ઉત્તમ છે તે ક્રિયા હાલમાં મોટે ભાગે જાણે એક રૂઢિ હોય તેમ ગાડરીઆ પ્રવાહની જેમ સમજ વિના કરવામાં આવે છે. અશુધ્ધ ઉચ્ચાર, અનુ “જ્ઞાન અને ક્રિયાના હેતુની અણસમજ બહેને ભાગે જોવામાં આવે છે. શુધ્ધ ઉચ્ચાર, અનુ જ્ઞાન અને હેતુની સમજણપૂર્વક આદર અને ઉપયોગ સહિત પ્રતિક્રમણ કરનાર કાઈ વિરલજ હૈાય છે. ક્રિયા કરતી વખતે તે શું કરે છે તેનું જ્ઞાન ન હેાવાથી ધણા ઉધે છે, કાલાહલ કરી મુકે છે, ક્રિયાની ઉત્તમતા-શ્રેષ્ઠતાનેા ખ્યાલ પણ હાતા નથી અને દોષોના નિવારણને બદલે કવચિત્ દેષોનું સેવન પણ થતું જણાય છે. શ્રાવકેામાં આ સ્થિતિ છે એટલુંજ નહિ પણ મુનિવર્ગમાં પણ કવચિત્ એવું જણાય છે.
