________________
( ૩૫૪
જૈન કેન્ફરન્સ હેરલ્ડ,
અકટે ખર)
દ્રવ્ય કાંઇ ઉપયેાગતું નથી તેમ આત્માની ઉન્નતિમાં સહાયક નથી, પાપ પુણ્યથી હાનિ વૃદ્ધિ પામનારૂં આત્મ દ્રવ્ય એ દરેક ભવને માટે ઉપયાગનું છે અને અ ંતિમ સાધ્ય જે મેક્ષ તે પણ તેની વૃદ્ધિ થયે પ્રાપ્ત થાય છે. સંવત્સરી-વાર્ષિક પર્વમાં તે સરવૈયું તપાસવાનું છે તેથીજ તે પર્વ સર્વોત્તમ પર્વ ગણાય છે.
એ પતે અંગે આઠ દિવસ ઉત્સવના નિર્માણ થયેલા છે તે પ પણ કહેવાયછે. પરિ ઉપસર્ગ અને વસ્ ધાતુ એ એને સંયોગે પર્યુષણ શબ્દ થાય છે. પર્ ઉપસર્ગ અને તેને ભાવાર્થ આત્મા સમીપે વિશેષ રીતે વસવું એવા થાય છે. વિશેષ આત્મધ્યાન આત્માની ઉન્નતિ અને કર્મની ર્જિરા થાય તે હેતુથી એ દિવસેામાં કલ્પસૂત્રશ્રવણુ, અમારિપાલન, અરૃમાદિ તપ, ચૈત્યપ્રવાલિ, સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ, ક્ષામણા, પૂજા, પ્રભાવના, દાન અને સ્વામીવાત્સલ્યાદિ ક્રિયાએ કરવાની છે, તેમાં પણ સંવત્સરી પર્વ નિમિત્તે પ્રતિક્રમણ અને ક્ષામણા એ એ ક્રિયા તેા અવશ્ય કરવા લાયકછે. પ્રતિક્રમણ અને ક્ષામણા એજ એ પર્વના મુળ હેતુ છે; કારણ કે તે એ ક્રિયામાં આખા વર્ષોમાં મન વચન કાયાથી જાણ્યે અજાણ્યે થયેલાં કાર્યાંના ગુણદોષ તપાસી તેને માટે પશ્ચાત્તાપ અનુમોદન કરી દોષને। ત્યાગ અને ગુણનું અધિક ગ્રહણ થાય તેવી પ્રવૃત્તિ વિશેષ રીતે કરવાની છે.
પર્યુષણના દિવસોમાં કલ્પસૂત્રવાદિ ઉપર ગણાવેલી શુભ ક્રિય.એ પુણ્યપ્રાપ્તિ અને કર્મની નિર્જરા, એ હેતુએ જે રીતે કરવા શાસ્ત્રકારોએ કહ્યું છે તે રીતિમાં-અજ્ઞાનતા, રૂઢિ, ધર્મ ગુરૂના ઉપદેશની ખામી, કેવળ ક્રિયા ઉપર ભાર મુકી જ્ઞાન સહિત ક્રિયા કરવાની ઉપેક્ષા, વ્યવહાર અને નિશ્ચય બ ંને સમાન ઉપયોગી હોવા છતાં વ્યવહારની મુખ્યતા અતે નિશ્ચય ઉપર કેવળ દુક્ષ, મુનિજને અને શ્રાવકોના વિચારબળમાં સંકુચિતતા અને કેટલાએક પ્રતિકુળ સ જોગા વગેરે કારણાથી-ફેરફાર થઇ ગયાછે એટલુંજ નહિ પણ કેટલી એક ક્રિયાઓમાં તે એટલા બધા ઉલટ પુલટ ભાવ થઇ ગયા છે કે જે હેતુએ તે ક્રિયા કરવાની છે તે હેતુ યથાર્થ સચવાતા નથી. આ બધી ક્રિયાઓ વિષે વિવેચન કરતાં લેખને વિસ્તાર વધી જાય—અત્રે સંવત્સરી પ્રતિક્રમણ અને ક્ષામણા એ વિષેજ વિચારશુ.
પ્રતિક્રમણ એ એવી અદ્રિતીય ક્રિયા છે કે તે તે બરાબર સમજીને ઉપયેગપૂર્વક કરવામાં આવે તેા કરનારનું પરમ કલ્યાણ થઇ શકે. જૈન શિવાય અન્ય ઘણા ધર્માં જગમાં વિદ્યમાન છે પરંતુ જૈન સોંપ્રદાયમાં પ્રતિક્રમણ ક્રિયાની જે પ્રનાલિકા છે તેવી ક્રાઇ પણ ધર્મમાં નથી. પોતાના માન્ય ઇષ્ટદેવની પૂજા અને તે નિમિત્તે થતાં ખર્ચા, ઉત્સવે, ગુરૂભક્તિ, યાત્રા, સ્વધર્મીઓનું આતિથ્ય વગેરે ધણી ધાર્મિક ક્રિયાએ હાય છે; પણ દિવસ અને રાત્રીમાં કાયાથી જે જે કાર્યો કરવામાં આવ્યાં હાય, વચનથી જે જે ખેલાયુ હાય અને મનથી જે જે વિચારાયુ. હાય-તે સર્વને યાદ લાવી તેના વિષે વિચાર કરી, તેના ગુણુ દોષનું સરવૈયું મુકી થયેલા દોષને માટે પશ્ચાત્તાપ, થયેલાં સત્કાર્યાં અને વિચારાનુ અનુમેાદન અને પુનઃ દોષ ન થાય તેને માટે જાગૃતિ એ હેતુથી કરવામાં આવતી પ્રતિક્રમણ
