________________
પ્રતિક્રમણ.
(૩૮૧
દોષ આલાચતી વખત અને તે સામાન્ય પાઠ ખેાલાતી વખત ખેલનાર અને સાંભળનારા એએ પેાત પેાતાને માટે પાત પેાતાના મનમાં જે જે અતિચાર લાગ્યા હોય તેનું ખાસ મરણ કરવું અને તેટલા પરવેજ મિચ્છામિ દુકકડ દેવું. સિવાય જે દેષાથી જે અતિચારાથી પાતે દુર રહેલ હાય તેની અનુમેદના પોતાના મનમાં કરી આનંદ માનવા જોઇએ કે ‘હું આટલા દોષોથી બચ્યા છું, તેથી હું તે સબંધમાં આનંદ માનુ છું અને હવે પછી ઇચ્છુ છુ કે જેટલા દોષ મને લાગ્યા છે. તેટલા પણ હવે પછી ન લાગેા એવી ઉપયેગ સહિત પ્રવૃત્તિ મારી થાય.
૧૯૧૨)
એક ખીજી વાત લક્ષમાં રાખવાની છે કે પ્રતિક્રમણમાં હાલ મિચ્છામિ દુકકડ દેવાનીજ પ્રધાનતા મનાઇ ગઇ છે, અને તે માત્ર વિવેકના રૂપમાં મનાય છે-કરાય છે. સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ પછી તેવા પત્ર લખવાની પણ પદ્ધતિ હાલ ચાલે છે અને તે જો કે સ્તુત્ય છે પણ તેમાં પણ સુધારો થવાની આવશ્યકતા લાગે છે. તે સુધારા આટલોજ કે જે પત્ર પ્રતિક્રમણ કર્યા પછી લખાય છે કે ‘પ્રતિક્રમણ કરી અમેએ તમાને ખમાવ્યા છે,' તેજ પત્રા પ્રતિક્રમણના પહેલાં લખ ઇ જવાં જોઇએ અને સામાના પત્રા પણ આવી જવા જોઇએ કે જેથી સકલજીવ સાથે ખમતખામણાં કર્યાં પછી પ્રતિક્રમણના અધિકારી બની શકે. પ્રતિક્રમણુ પહેલાં કરી લેવું અને ખામણાં પછીથી કરવા એ વિપરીત ન્યાય લાગે છે. આ રૂઢી પ્રશંસવા જેવી છે અને તેની જરૂર પણ છે. કત મિચ્છામિ દુકકડનીજ પ્રધાનતા મનાઇ ગઇ છે. સિવાયના અનેક દોષો જે પ્રમાદશાત્ લાગ્યા હોય તે તરફ તેવું લક્ષ ખેંચાતું નથી આટલુંજ શોચનીય છે. મિચ્છામિ દુકકડની માફક દરેક દાષાને માટે ઉપયાગ સહ પ્રધાનતા અપવામાં આવે તે તે વધારે ઉત્તમ ગણાય,
•
પ્રતિક્રમણના સંબંધમાં આ લેખ લખવામાં આવેલ છે તેમાં બહુધા હાલમાં જણાતી ખામીઓ બતાવવામાં આવેલી છે. તેથી લેખકની માન્યતા અથવા ઇચ્છા એવી નથી કે આ ક્રિયા ઉપયોગી નથી. ક્રિયા અતિ ઉપયોગી છે. નિત્ય નિયમ પ્રમાણે તે અવશ્ય કર્તવ્ય છે, અને ઇષ્ટ છે, પણ થયેલ' અને થતી ખામીઓ ક્રિયાને ભવિષ્યમાં અસમંજસ બનાવનારી છે, તે તેમ ન થાય તેને માટે ખામીઓનું દિગ્દર્શન કરાવી લેખક ઇચ્છે છે કે તે ખામીઓ નષ્ટ થાએ અને પ્રતિક્રમણના ખરા સ્વરૂપને પ્રકાશિત કરવાના સમય મàા, ને વધારે શ્રેયસ્કર નિવડે. જો કે કેટલાએક જીના વિચારકા એમ પણ માની બેઠા છે કે જેમ તેમ `જેવી તેવી પણ ક્રિયા કર્યાં કરવી, કરતાં કરતાં કાષ્ઠ દિવસ સુધરશે, તે તે વાત અથવા માન્યતા અમુક અંશે ભલે સત્ય હાય પણ તેવા ખેલનારાઓને આટલું તે। સ્વીકારવું પડશે કે આપણા ઉત્તમ વિના ક્રિયાશુદ્ધિ સ્વતઃ થઈ શકનાર નથી, કેમકે દરેક કા ઉદ્યમસાધ્ય છે, તેા ખામી દુર કરવા ઉદ્યમ કરવામાં આવે તેા વધારે સારૂં' એજ આ લેખને હેતુ છે. કેટલાએક ક્રિયાશિથિલા અને ક્રિયાવિહીનેા ચાલતી ક્રિયાઓમાં ખામી બતાવી ક્રિયાને નિ દે છે. પોતે કરતાં નથી, અને ખીન્ન કરનારાઓને આડે આવે છે, તેની બુદ્ધિ ભ્રષ્ટ કરે છે તા તે ક્રિયા ઉપર અભાવદ ક હોવાથી અરૂચીપણાને લઇને વિરાધક ભાવને પામવા સંભવ
