________________
૧૯૧૨)
ધર્મનાં ચિન્હ.
(૩૪૭
કરવામાં આવેલ છે. અતીતકાળે જે કાંઈ પાપ થયેલાં-કરેલાં હોય તેનો ઉગ–પશ્ચાતાપનિંદા, અને વર્તમાનકાળે પાપનું ન કરવાપણું, તેમજ ભવિષ્યકાળે પાપ કાર્યનું નહિ ચિંતવવાપણું અર્થાત્ હવે પછી અમુક પાપ કાર્ય કરવું છે એવું ચિંતવન પણ નહિ-આ પ્રમાણે ત્રણે કાળ સંબધી પાપનો પરિહાર અથવા કાયા વડે પાપ ન કરવા ૨૫ પરિત્યાગ, વચન વડે પૂર્વકૃત પાપની નિંદા અને મન વડે પાપનું અચિંતન-એમ ત્રણે વેગથી પણ પાપ જુગુપ્સા તે ધર્મ તત્ત્વની પ્રાપ્તિનું ત્રીજું ચિન્હ સમજવું. ૪ નિમળ બેધ– શમગર્ભિત શાસ્ત્રના વેગથી એટલે તેવાં શાસ્ત્રો સાંભળવા વિગેરેથી થયેલે કૃતસાર, ચિન્તાસાર અને ભાવના સાર રૂપ ત્રિવિધ નિર્મળ બેધ તે ધર્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિનું ચોથું ચિન્હ સમજવું. જેમાં ઉપશમ ભાવ ભરેલો છે એવાં ધર્મશાસ્ત્રી સશુરૂની બહુશ્રુતની જોગવાઈએ સાંભળવા-વાંચવા-વિચારવાથી પ્રાણને નિર્મળ બેધની પ્રાપ્તિ થાય છે. સ્વયમેવ વાંચવાથી થતી નથી, તે ભોધ શ્રુતસાર, ચિંતાસાર અને ભાવના સાર એમ ત્રણ પ્રકારને કહેલો છે. તેનું સ્વરૂપ આગળ ઉપર કહેવામાં આવશે. આ નિર્મળ બોધ જેને હેય તેને ધર્મ તરવની પ્રાપ્તિ થઈ છે એમ સમજવું. પ જનપ્રિયત્વ-પિતાને અને પરને રાગાદિ દોષ રહિત અને ધર્મનિષ્પત્તિ રૂ૫ ફળને આપવા વાળું જનપ્રિયવ અંહી ગ્રહણ કરવું. ધમની પ્રશંસા વિગેરેમાં વતે તો છો બીજધાનાદિ ભાવ વડે ધર્મસિદ્ધિ રૂ૫ ફળને પામે છે એટલે જનપ્રિયત્ન ગુણવાળાના ધર્માદિકની અન્ય મનુષ્ય પ્રશંસા કરે છે અને તેમ કરવાથી તેઓ ધર્મ રૂપ બીજને પામે છે, તેથી એવી રીતે અન્યને ધર્મસિદ્ધિ રૂ૫ ફળને આપવા વાળું જનપ્રિયત્ન શુદ્ધ જાણવું. ધર્મરૂપ બીજ જે અન્ય મનુષ્યના હૃદયરૂપ ક્ષેત્રમાં વવાયું હોય તે પછી તેના અંકુર, પત્ર, પુષ્પ, ફળ વિગેરેની પ્રાપ્તિ પણ તેને થશે જ એમ સમજવું. આ બીજ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય રૂપ હોવાથી આગામી કાળે અવશ્ય ફળદાયક થાય છે. શુદ્ધ, નિરૂપાધિક અને સ્વાશ્રય ગુણનિમિત્તે ઉત્પન્ન થયેલ જનપ્રિયત્ન મેળવવાથી તેના કરેલા ધર્મની પ્રશંસા કરવા ઉપરાંત તે (ધર્મ) કરવાની ઈચ્છા, તેને અનુબંધ, તેના ઉપાયની અન્વષણું, તેમાં પ્રવૃત્તિ, સશુરૂ ને સંયોગ, અને સભ્યત્વને લાભ (બીજાધાન) તેમજ ધર્મરૂ૫ વૃક્ષના બીજ તુલ્ય પુણ્યાનુબધી પુણ્યને ન્યાસ ઇત્યાદિકની પણ અન્ય જનને પ્રાપ્તિ થાય છે. આટલા કારણથી તેના (ધર્મના ) પ્રયોજકપણુને લઈને જનપ્રિયત્વ રૂપ લક્ષણ મેળવવું યુક્ત છે; અને તેને ધર્મપ્રાતિ ના ચિન્હ રૂપ કહેવામાં આવેલ છે.
આ પ્રમાણે આદર્યાદિક ધર્મતત્વનાં ચિ વિધિ તરીકે પ્રતિપાદન કરીને પછી ધર્મતત્વમાં વ્યવસ્થિત પુરૂષોમાં વિષયતૃષ્ણાદિ દે પણ ન હોય તે વ્યતિરેક તરીકે બતાવવામાં આવેલા છે. તેના પ્રારંભમાં કહ્યું છે કે–આરોગ્ય સંતે જેમ પુરૂષને વ્યાધિ - વિકારે ન હોય તેમ ધર્મરૂપ આરગ્ય સતે પાપ વિકારે પણ ન જ હેય. પાપ વિકારે ક્યા કયા ન હેય? તે નીચે પ્રમાણે –
