________________
૩૨૮]
જેન કેન્ફરન્સ હેરડ.
[સપ્ટેમ્બર
જૈન પારિભાષિક શબ્દો અને ગુજરાતી ભાષાના શબ્દકેશે.
પૂર્વ કાળમાં પ્રચલિત ભાષાનું શબ્દસાહિત્ય વધારવામાં જૈન ધર્મો અને જૈન ધમઓએ અગત્યનો ભાગ લીધેલ હતો અને તેના સંસ્કારે અત્યારે ગુજરાતી ભાષામાં રહ્યા હોવાનું સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે. આમ છતાં મધ્ય કાળમાં જૈન ધર્મ સામે થએલા હુમલાઓને લીધે અને જેના નિરીશ્વરવાદથી અભડાઈ જતા વેદ ધમીઓને લીધે જૈન ધર્મ તરફ લક્ષ આપનારા પરધમ વિદ્વાન બહુ જ થેડા હતા. વળી જૈન ધર્મીઓએ આધુનિક સર્વ ભાષામાં જે કાંઈ સાહિત્ય ઉમેર્યું છે તે સાહિત્યમાં ધર્મ વિષયને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવેલું હોવાથી પ્રાકૃત લોકસમાજમાં જૈન પરિભાષાને પ્રસાર અતિ ન્યૂન પ્રમાણમાં થવા પામ્યો હતો. એ અસર અત્યાર સુધી હજુ નાબુદ થઈ જણાતી નથી. જૈન વિષયોમાં ઉંડા ઉતરેલા અન્ય ધર્મીઓ કરતાં અન્ય ધર્મમાં ઉંડા ઉતરેલા જૈન ધર્મીઓ આપણે વિશેષ પ્રમાણમાં જોઈ શકીએ છીએ, તેવી જ રીતે વેદાન્ત ઇત્યાદિને લગતા ધાર્મિક અને પારિભાષિક શબ્દ જેટલા પ્રમાણમાં જૈને જાણતા હશે તેટલા પ્રમાણમાં જૈન પારિભાષિક શબ્દો વેદાન્તીએના જાણવામાં ભાગ્યે જ હશે. પરંતુ દિન પ્રતિદિન સાહિત્ય તરફ જે અભિરૂચિ વધતી જાય છે અને મુખ્યત્વે કરીને પ્રાચીન સાહિત્યના ઉદ્ધાર તરફ લકસંઘ જાગૃત થતા જાય છે. તે જોતાં જૈન પારિભાષિક શબ્દોની વપરાશ વધતી જવાનો સંભવ રહે છે. જેનોએ મુખ્યત્વે કરીને ધર્મસાહિત્ય જ પેદા કર્યું છે, છતાં તે ધર્મ સાહિત્ય ભાષા વિષયમાં મૂલ્યવાન હોવાનું અન્ય ધમી એ પણ સમજવા લાગ્યા છે અને એ રીતે તે તરફ સમસ્ત જનસમાજની રૂચિ વધારે પ્રમાણમાં વળવાની આશા રહી શકે છે.
જેન પારિભ્રષિક શબ્દની વપરાશ વધુ થવા લાગે તેમ કરવાનો એક માર્ગ ગુજરાતી ભાષામાં જુદી જુદી વ્યક્તિઓ અને સંસ્થાઓ તરફથી બહાર પડતા “શબ્દકોશો' છે. જૈન પારિભાષિક શબ્દો ભાષામાં કે પુસ્તકમાં વપરાવા લાગે, પણ તેની સમજુતી આપનારા અર્થો જે બહાર પડેલા શબકેશોમાં સમજાવવામાં આવેલા ન હોય તે તે શબ્દોને વાપરી આગળ વધી શકતો નથી–બલકે ધીમે ધીમે મરણ પામે છે. આથી ગુજરાતી શબ્દસંગ્રહના બહાર પડેલા ગ્રંથોમાં જૈન પારિભાષિક શબ્દ દાખલ કરવા પ્રયત્ન સૈાથી પહેલાં કરવામાં આવો જોઈએ. ગુજરાતી ભાષામાં સાથી પહેલાં કવિ નર્મદાશંકરે “નર્મકોશ' નામે શબ્દસંગ્રહ બહાર પાડે. આ શબ્દસંગ્રહમાં જૈન પારિભાષિક શબ્દોની સંખ્યા બહુ જ નાની છે અને તેવા શબ્દો મેળવવાનો ખાસ પ્રયત્ન બહુ જ થોડે અથવા તે નહિ કરવામાં આવ્યા હોય તેમ લાગે છે, ત્યાર પછી નડિયાદનિવાસી એક ગૃહસ્થ તરફથી કેશ બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું, તે કેશમાં નર્મકોશ કરતાં વધુ પ્રમાણમાં જૈન પારિભાષિક શબ્દો આપવામાં આવેલા જણાય છે, પરંતુ તેના અર્થો એવા બેટા, ભુલાવે ખવાડનારા અને મૂર્ખતાભર્યા આપેલા છે કે આપણને તે શબ્દ તરફ જરા પણ માનની"દ્રષ્ટિથી જોવાનું મન થતું નથી. હાલમાં અમદાવાદની ગુજરાત વર્નાકયુલર સાઈટી તેવો એક મોટો શબ્દ કોશ તૈયાર કરાવે
