________________
૧૯૧૨)
જન સંથાએ.
સુધરેલા દેશમાં ઉન્નતિ પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છા રાખનાર દરેક મનુષ્ય પોતાની ઉન્નતિ કરી
બેસી રહેવા ઈચ્છતો નથી. આટલાજ માટે પિતાના બંધુઓની જૈન સંસ્થાઓ, ઉન્નતિ અર્થે–સાહાય અર્થે જાહેર સંસ્થાઓ સ્થાપે છે અને
સ્થાપવા પ્રયાસ કરે છે. બીજા દેશોમાં જ્ઞાતિભેદ ન હોવાથી સામાન્ય સંસ્થાઓ હોય છે ત્યારે આપણે ત્યાં પ્રત્યેક જ્ઞાતિ પોતપોતાની સંસ્થાઓ કાઢે છે. આજ ન્યાયે વ્યાપારમાં અગ્રેસર-ધર્મતત્વે જેમના હૃદય સંજાયાં છે એવા જૈન બંધુઓ જૈનોનાજ હિત ખાતર સંસ્થાઓ સ્થાપે એમાં આશ્ચર્ય નથી. આ સંસ્થાઓના હેતુ ઉચ્ચ છે. હેમના સંસ્થાપક તેમજ નિયામકો શુદ્ધ ભાવથી અને બનતા પ્રયાસથી તે હેતુ બર આણવા મથે છે; પરંતુ મનુષ્યમાત્ર અપૂર્ણ છે એ નિયમે એ સંસ્થાઓમાં દોષ હોય એ સ્વાભાવિક છે. આ દેષો દૂર કરવા-દૂર કરાવવા સુગમ પડે એટલા માટે વિભાગવાર સંસ્થાઓનું દિગ્દર્શન કરીશું. મુબાઈમાં તેમજ બહારગામ બાલકો માટે જૈનોએ અનેક નાની મોટી શાળાઓ સ્થાપી છે અને
આનંદની વાત તો એ છે કે સામાન્ય રીતે અંદર અંદરના મતભેદ પ્રાથમિક અને ઉચ્ચ પિટાભેદ છતાં કેલવણીના સંબંધમાં એ ભેદ દાખલ થવા ન દેતાં કેલવણીની શાળાઓ-એ સંસ્થાઓ સર્વ જૈનમાટે ખુલ્લી મૂકવામાં આવી છે અને ઘણું બાલક માટે ખરી સંસ્થામાં કેલવણી મફત આપવામાં આવે છે. બાબુ પન્નાલાલ
જેવી જેને માટે હાઈસ્કુલ બીજ નથી તે પછી મમતા રાખી એ શાળાને લાભ જૈન શામાટે ન લે ? માત્ર પિતાનું-મફત–એટલે ઠીક, ઠીક, એમ શા માટે ? હિંદુસ્તાનમાં એક એવો અભિપ્રાય થયો છે કે મફત એટલે ખોટું અને મફત એટલે ગરીબને માટેજ; આનું પરિણામ એ આવ્યું છે કે પૈસાદાર જૈને આવી સંસ્થાનો લાભ લેતા નથી, પરંતુ દરેક જૈનનું કર્તવ્ય છે કે બનતા સૂધી જૈન સંસ્થાનો લાભ લેવો-તેમાં ખામી– દોષ હોય તો સૂધારે. જૈ શાળાઓમાં ફી નહોવાથી તેમજ જૈન માબાપને કેલવણીની કિંમત જોઈએ એવી ન હોવાથી તેમજ નિયમિત રહેવાના લાભ ન જાણતા હોવાથી વિદ્યાર્થીઓ નિયમિત રહેતા નથી–વર્ષમાં રજાઓ ઉપરાંત બેએક માસ ઘેર રહે છે. આમ હોવાથી નિયમિત ને સારો અભ્યાસ થતું નથી. આટલાજ માટે દરેક વિદ્યાર્થી પાસેથી ફી લઈ ગેરહાજર રહેનારનો દંડ કરી તેમાંથી ગરીબને મદદ કરવી અને નિયમિત હાજર રહેનારને નિશાળ છોડી જાય તે વખતે આપેલી ફી એક સંગ્રહ કરેલી રકમ તરીકે આપવી-જેથી મફત કેલવણીને હેતુ સચવાશે અને દરેક વિદ્યાર્થી પાસે નાની રકમ થશે. હિંદુ-કે જૈન શાળાઓમાં બીજે વાં માબાપની બેદરકારી હોય છે. પિતાના બાલકની ઉન્નતિ ઈચ્છનાર દરેક માબાપે શાળાના નિયામકે સાથે પરિચિત રહેવું જોઈએ અને શાળા નમુનેદાર થાય તે માટે હમેશાં તત્પર રહેવું જોઈએ. જૈન વિદ્યાર્થીઓને એક દષ-હે દેવ ઉચ્ચ આશયનો અભાવ છે. , મેટ્રીક થઈએ તે એ બસ!” આજ વિચાર ત્યાં બી. એ, એમ. એ. થવાની તો વાત જ ક્યાં? મોક્ષ દરેકને મળતો નથી પણ પ્રયત્ન શા માટે ન કરવા? આત્મશ્રદ્ધા-ઉચ્ચ આશય અને સતત પ્રયત્ન એજ ઉન્નતિના સાધન છે. સંસ્થાપક શાળાઓ સ્થાપી પિતાનું કર્તવ્ય બજાવ્યું સમજે છે અને
