________________
૨૯૨]
જેન કોન્ફરન્સ હેર
સપ્ટેમ્બર
જીવો માટે પાક્ષિક અને ચાતુર્માસિક પ્રતિક્રમણ વખતે સમસ્ત જીવો સાથે ખમવા નમાવવાને ઉપદેશ છે. છેવટ સાંવત્સરિક પ્રતિક્રમણ વખતે ખમવા-ખમાવવાનો ઉપદેશ નીચી કોટિના જીવો માટે જ હોવો જોઈએ એવો વિચાર કરવામાં આવે તે પ્રતિદિન કિંમતી તક ગની ગુમાવી સમસ્ત જીવરાશ સાથેના કિંચિત પણ વૈર–વિરાધને આખા વરસ પર્યત જવલંત રહેવા દેવામાં આવે (ડ
મિચ્છામિ દુક્કડ, મિચ્છામિ દુક્કડ' મિથ્યા મે તુd' તેવા અનેક વખતના માત્ર વચને ચારથી-ગટન વાગવાપારથી યથાર્થ “ક્ષમાપના” કરેલી કહી શકાય નહિ, હૃદયમાં કાતીલ વેરવૃત્તિ પ્રવર્તતી હોય, અંત:કરણમાં અન્યના નજીવા અવિનય-અપરાધ કે દોષ માટે તેને તેમજ તેના કુટુમ્બી જનોને માનસિક, શારીરિક તેમજ આર્થિક બની શકે તેટલી હાનિ કરવા માટે–અસહ્ય દુઃખ ઉપજાવવા માટે, પિતાના જન્મસ્થાન તેમજ અન્યને ભસ્મસાનું કરી મુકનાર પ્રચંડ ક્રોધની લાગણી ઉદભવેલી હોય અને તેને પરિણામે ચહેરાને બાહ્ય દેખાવ અંતરંગને છેતરવા જેવો કરી માત્ર વચનથી જ ખમવા ખમાવવાનું કાર્ય કેવી રીતે આર્થિક કહી શકાય તેનો ખ્યાલ કરવાની જરૂર છે. હદય ત્યાં સુધી ચોખું થયું નથી, મનને મેલ ધોવા નથી દીલને ડાઘ ભુસા નથી ત્યાં સુધી જીવ ગુણશ્રેણીમાં ઉંચ સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શકતા નથી. મલીન હૃદયવાળા મનુષ્યની ધર્મકાર્યમાં પ્રવૃત્તિ થાય તે અલ્પ
ફળદાયી જ થાય છે. એક કવિ કહી ગયેલ છે કે “ જીને આપ જોયા નહિ, મન મેલ - ધાયા નહિ, દીલ ડાઘ ખેયા નહિ, કાશી ગયા કયા ભયા. '
- જે પવિત્ર સ્થળે જે સમયે ખમવા-ખમાવવા માટે હઝારે સ્ત્રી પુરૂષ એકઠા થયેલા હોય છે તે સ્થળેજ તે વખતે પોતાની દબાવેલી જગ્યા ઉપર અન્ય કોઈ આવી જતાં અગર અન્ય કંઈ મિષથી અનેક વખત તકરાર અને મારામારી થતી જોવામાં આવે છે. પર્વના દિવસોમાં તપશ્ચર્યાદિ ક્રિયાને લીધે અન્ય દિવસો કરતાં ખાસ કરીને ચિત્તવૃત્તિ વધારે શાંત રહેવી જોઈએ તેને બદલે ઉલટા તપસ્વીજને સહજમાં આવેશમાં આવી જાય છે. કઠીન તપથી શરીરને કૃશ કરી નાખેલું હોય છે તેવા તપસ્વી જ શમ-દમ-ચિત્તવૃતિનિરોધાદિ કિયામાં આગળ વધવાને બદલે પાછળ હઠતા જોવામાં આવે છે. પર્યુષણ પર્વમાં વાંચવામાં આવતું ખાસ મનન કરવા યોગ્ય ચરમ તીર્થકર શ્રી મહાવીર સ્વામનું જીવનચરિત્ર વરસેનાં વસે થયા સાંભળવામાં આવે છે છતાં પણ ચંડકોશીક સર્પ પ્રત્યે શ્રીમદ્ વીર પ્રભુએ લેશમાત્ર ક્રોધ નહિ કરતાં ઉત્કૃષ્ટ ભાવદયાથી અપકારના બદલામાં ઉપકાર કર્યાનું વૃત્તાંત આપણા નિર્બળ મન ઉપર કંઈ અસર કરી શકતું નથી તે કેવળ આપણી જ નિર્બળતા-અધમ સ્થિતિ સૂચ છે. પાપકાર્યમાં જેવી શુરવીરતા દાખવવામાં આવે છે તેવી શુરવીરતા ધર્મ કાર્યમાં, ચપળ મનને વશ કરવામાં, દિના વિષયને જીતવામાં દાખવવામાં આવે તે હેજે આત્મકલ્યાણ કરી શકાય. શાસ્ત્રકારો યથાશક્તિ તપ-જપ યમ-નિયમાદિ ધર્મકાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરવા ઉપદેશ આપે છે તે ઉપરથી “યથાશક્તિ' શબ્દ આગળ ધરી ગળીયા બળદની માફક સુસ્ત બની
