________________
ન્મની પ્રાપ્તિમાં બાધક બને તે કાળ આત્માનો કૃષ્ણપક્ષ અને જે કાળ અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિમાં બાધક ન બને તે આત્માને શુકલપક્ષ છે. અનાદિકાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવેમાં જે જીવને સંસાર પરિભ્રમણ કાલ એક પુદ્ગલ પરાવર્ત જેટલો રહે છે તે જીવને એ (–અંતિમ એક પુદ્ગલ પરાવર્ત) કાળ શુકલપક્ષ છે અને એ પહેલાને બધે કાળ કૃષ્ણપક્ષ છે. કારણ કે ચરમાવર્તમાં (અંતિમ પુદુંગલ પરાવર્તમાં) જ અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. કેઈપણુ જીવને ચરમાવર્તની પહેલાં અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિ થાય જ નહિ. ચરમાવર્તમાં તરત અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિ થાય જ એ નિયમ નથી, પરંતુ જે અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિ થાય તે ચરમાવર્તમાં જ થાય; ચરમાવર્ત પહેલાં અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિ ન જ થાય એ નિયમ છે. આમ, અધ્યાત્મની પ્રાપ્તિમાં ચરમાવર્ત પહેલાને કાળ બાધક બનતે હેવાથી કૃષ્ણપક્ષ છે, અને ચરમાવર્ત કાળ બાધક ન બને તે ૨ અસંખ્ય વિષે–એક પલ્યોપમ. ૧૦ કલાકેડિ પલ્યોપમ
–૧ સાગરોપમ. ૨૦ કડાકડિ સાગરોપમ અવસર્પિણી - ઉત્સપિણ રૂ૫ એક કાલચક્ર. અનંતા કાળચક્રો = ૧ પુદગલ પરાવર્ત. પુગલ પરાવર્તનું વિશેષ સ્વરૂપ કર્મગ્રંથ, પંચસંગ્રહ વગેરે ગ્રંથથી જાણું હોવું.
