Book Title: Prakrit Vyakarana
Author(s): Bechardas Doshi
Publisher: Gujarat Puratattva Mandir Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008425/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "aho zrutajJAnama" graMtha jIrNodhdhAra 25 vyAkaraNa graMtha prAkRta vyAkaraNa dravya sahAyaka : paramapUjya tapA. gacchAdhipati A.bha.zrI rAmasUrIzvarajI ma.sA. (DahelAvALA)nA samudAyanA pa.pU. gacchAdhipati A.bha.zrI abhayadevasUrIzvarajI ma.sA.nA AjJAnuvartinI pa.pU.sA. zrI nirmalAzrIjI ma.nA sadupadezathI bhUrIbAI bahenonA upAzrayanA jJAnakhAtAnI upajamAMthI - saMyojaka : zAha bAbulAla saremala beDAvALA zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAna bhaMDAra zA. vImaLAbena saremala javeracaMdajI beDAvALA bhavana hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-380005 (mo.) 94ra6pa85904 (o.) 22132543 (rahe.) 27505720 saMvata 206pa I.sa. 2009 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta vyAkaraNa lekhaka paMDita becaradAsa jIvarAja dozI gujarAta purAtattva maMdira amadAvAda prathamAvRtti prata 1100] saMvat 1981-sane 1925 / mUlya rU. 4-0-, Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka, koThArI viThThaladAsa maganalAla gUjarAta vidyApITha, amadAvAda. : mudraNasthAnaH AdityamudraNAlaya : :: rAyakhaDaroDa-ahamadAbAda. :: mudraka, gajAnana vizvanAtha pAThaka, Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJApana gUjarAtapurAtattvamaMdiranI prabaMdha samitinA saMvata 1979 nA bhAdaravA vada 13 nI beThakanA TharAva 1 ( pariziSTa 1) munava A pustaka prasiddha karavAmAM Ave che. gujarAta vidyApITha kAryAlaya, amadAvAda. Aso vada 12; saM. 1981.. prakAzaka. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praveza prAkRtavyAkaraNanA zikSaka ane ziSya mATe A pustakanA paricaya puratI thoDI mAhitI A pramANe che: ahIM nIcenA cAra muddAo viSe kramavAra lakhavAnuM che-- 1 racanAzailI 2 prAkRtabhASA 3 ardhamAgadhI bhASA 4 prAkRtabhASAnAM vyAkaraNo 1 racanAzailI AcArya hemacaMdranA prAkRtavyAkaraNane sAme rAkhIne A pustaka lakhavAmAM AvyuM che paNa kramane pheravavAmAM Avyo che. hemacaMdranA prAkRtavyAkaraNamA sauthI pahelAM prAkRtabhASAnuM vyAkaraNa ApelaM che ane pachI krame zaurasenI, mAgadhI, paizAcI-cUlikA paizAcI ane challe apabhraMzanuM vyAkaraNa ApavAmAM AveluM che tyAre prastuta pustakamAM e badhAM vyAkaraNone sAthe sAthe samAvavAmAM AvyAM che eTale A pustakamAM prAkRtanuM vyAkaraNa ApatAMje je niyamamA zaurasenI, mAgadhI, paizAcI-cUlikA paizAcI ane apabhraMzanI vizeSatA hoya te paNa sAthe sAye--prAkRtabhASAnA niyamanI sAthe-ja ApavAmAM AvI che. jemake prAkRtamA sAdhAraNa rIte ka, ga, ca, ja, ta, da, pa, ba, ya ane va no lopa thAya che (jUo pR0 10) A niyama ApavAnI sAthe ja tulanA thai zake e dRSTie ema paNa jaNAvyuM che ke, zaurasenImA ta 'no 'da' thAya che, mAgadhImA 'ja' no 'ya' thAya che, paizAcImA 'da' nI ta ' thAya cha ame apabhraMzamAM * ka' no ga' thAya che (jo pR0 12 ane 13) Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A rIte varNavikArane lagatA vadhA niyamone ApavAmAM AvyA cha. niyamomAM sauthI pahelA sarva sAdhAraNa niyamone ApavAmAM AvyA che ane pachI vizeSa ( ApavAdika ) niyamone mUkavAmAM AvyA che. nAma ane AkhyAtanA prakaraNamA prAkRta, zaurasenI vagerenAM rUponI sAdhanA batAvyA pachI kramavAra prAkRta, zaurasenI vagerenAM rUpone mUkavAmAM AbyAM che ane keTaleka ThekANe e badhAM rUpone sAthe sAthe eka ja oLamAM paNa mUkalAM che (jao pR0 125-126-128129 -130-132-133 nAmaprakaraNa ane pR0 141 tathA pR0 251 AkhyAta prakaraNa) khAsa vizeSatA (vizeSatAone TippaNamA mUkelI che ) (1) pAlinI sAthe sarakhAmaNI prAkRtabhASAnA varNavikAranA niyamone pAlibhASAnA varNavikAranA niyamonI sAthe sarakhAvavAmAM AvyA che ane keTaleka sthaLe to pAli zabdone paNa mUkavAmAM AvyA che ( pAlizabdo mATe jao pR0-815-18 vagere) nAmanAM, dhAtuno, kRdaMtanAM ane taddhitanAM rUpone pAlirUponI sAthe mUkavAmAM AvyAM che ane keTalIka jagyAe pAlinA pratyayo ApIne paNa sarakhAmaNI batAvI che (pratyayo mATe jUo pR0 248 ane 324 ) saMdhiprakaraNamAM ane bone paNa saMbhAvita sthaLe sarakhAmaNI mATe pAlinA niyamone ApavAmAM AvyA che. ekaMdara rIte pAlinI ane prAkRtanI sarakhAmaNI savistara darzAvavAmAM AvI che ame te eTalAja mATe ke prAkRtamo abhyAsI sAthe sAye pAline paNa sarvAMze zIkhI zake. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) vaidika saMskRta ane prAkRtano saMbaMdha janAmAM janA vararucithI cheka chellA mArkaMDeya sudhInA badhA prAkRtavyAkaraNakAroe prAkRtarUponI sAdhanA mATe laukika (vaidiketara) saMskRtano ja upayoga karelo cha, tadanusAra A pustakamAM paNa e na zailIne mAnya rAkhavAmAM AvI che. paraMtu atyAranAM vipula sAdhanothI ema jaNAya che ke, prAkRtabhASAno saMbaMdha vaidika saMskRtanI sAthe paNa che (jUo AryavidyAvyAkhyAnamALA pR0 194-209) tethI prAkRtarUponI sAdhanA mATe vaidika zabdone paNa mULabhUta rAkhavA e, sarakhAmaNInI dRSTie vizeSa agatyanuM che. A vAtane sUcavavA vaidika saMskRtane muLabhUta rAkhIne paNa sarakhAmaNI karavAmAM AvI che. (jao pR0 49-94-309) prAkRtanA evA to ghaNA ya niyamo che je vaidika saMskRtanAM rUpo sAthe maLatA Ave che, [ jemake; aMtyavyaMjanalopa ( jUo pR0 1. ni. 1) vaidikarUpo pazvA ( pazcAt ) * uccA (uccAt ) nIcA (nIcAt ) yuSmA (yuSmAn ) devakarmebhiH ( devakarmabhiH) A badhAM vaidika rUpomAM aMtyavyaMjanano lopa thaelo che. 'ra' 'ya' no lopa (jUo pR0 16 ni. 5 tathA pR0 15 ni. 4) apagalbha ( apragalbha) tRc (nyuc ) pelA rUpamA 'ra' no ane bIjAmA 'ya'no lopa thaelo. che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyuktanI pUrve hrasva ( jUo pR0 4 ni0 1 ) rodasiprA ( rodasIprA ) L 1 6 'da 'no 'Da amatra R' no ' u ( amAtra ) ' ( jUo pR0 7 ni0 8 ) vunda ( vRnda ) 3 ( jUo pR0 68-69 da - vikAra ) dudabha, dUDabha purodAza, puroDAza vagere. uparyukta udAharaNonAM vaidika sthaLo mATe ane vizeSa udAharaNo mATe jUo AryavidyAvyAkhyAnamALA pR0 203 thI 208 ] paNa pustaka vadhI jAya ane praveza karanArane kaThaNa lAge ethI e badhA niyamone ahIM nathI ApavAmAM AvyA. (3) Adezo karavA karatAM mULa zabda uparathI ja vikRta zabdane batAvavo jUnA vaiyAkaraNoe saMskRta zabdonA Adezo karIne prAkRta zabdo banAvavAnI rIta svIkArI che paNa bhASAnuM aitihAsika ane zAstrIya dRSTie nirUpaNa kara hoya to je je zabdonI sarakhAmaNI karI zakAtI hoya tyAM Adezo karavA karatAM e mULa zabdonA ja uccAraNajanya varNavikArone batAvavA joie. jema ke; ' ' oLa ' sUcaka prAkRta ' oli zabdanI sAdhanA mATe nakA, ALasa, nirarthaka, prAmANika, vIMchI, madhamAkhI, sakhI, zreNi, lIMTo, pula, Dakko ane kula eTalA arthamA (artho mATe juo ApTeno koza ) vaparAtA ' Ali' zabda uparathI ' paMkti' arthamAM ' oli' banAvavAnI bhalAmaNa karavI e karatAM ' paMkti' arthavALA Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja Avali' zabdanA : Auli ' 'oli' rUpo batAvIne . / oli' zabda banAvavAnI rIta aitihAsika ane bhASAzAstranI dRSTie vadhAre musaMgata lAge che. sakSma ' nA 'U' no 'a' karIne saha ' rUpa banAvavA karatAM ' zlakSNa' nuM sahana bhAve thatuM 'saha ' rUpa ja adhika saMgata lAge che. Ama karavAthI uccAraNothI thatA kramika varNavikAro kaLI zakAya che ane vyAkaraNamA Avato gauravadoSa paNa aTakI zake che. ___ A hakIkata ahIM mAtra eka udAharaNa dvArA ja davivAmAM AvI che ( jao pR0 54) (4) AgamonAM nahi saghAelAM rUponI sAdhanA jaina AgamonA keTalAMka rUpo je atyAra sudhI aNasAdhyA hatAM tene pAlibhASAnAM rUpo dvArA sAdhavAno prayatna karavAmAM Avyo che (jUo pR0 136 ane 264) 2 prAkRtabhASA zaurasenI ane mAgadhIna kSetra enA nAma uparathI ja jANituM che. paizAcIna kSetra-- " pANDya kekaya-bAlhIka-siMha-nepAla-kuntalAH / sudheSNa-bhoja--gAndhAra-haiva-kannojanAstathA // ete pizAcadezAH syustaddezyastadgaNo bhavet " / ( SaDbhASAcaMdrikA pR0 4 zlo0 29-30) - A zlokamAM jaNAveluM che. sAdhAraNa prAkRta ane apabhraMzana kSetra vyApaka che eTale e mATe koI dezane nirdezI zakAya nahi. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyAkaraNoe zabdazAstranI dRSTie prAkRtanA praNa prakAra maNASelA chaH .1 saMskRtajanyaprAkRta, 2 saMskRtasamaprAkRta ane. 3 dezyaprAkRta. 1 jenI vyutpattino vadhAre saMbaMdha banne prakAranA saMskRta sAthe che te saMskRtajanyaprAkRta. 2 saMskRtanI jevu prAkRta te samasaMskRtaprAkRta. nIcenA eka azloka dvArA saMskRtasamaprAkRtano paricaya thaI jAya che. " cArusamIraNaramaNe hariNakalaGkakiraNAvalIsavilAsA / AbaddharAmamohA velamUle vibhAvarI parihINA" // 1 // . (bhaTTikAvya 13 mo sarga) 3 dezyaprAkRtano namUno A pramANe cha : " re kheAlua khosala imANa khoTTINa mjjhmaavddio| chuTTissasi kaha va tumaM akuTTio TakkarAhi phuDa " // (dezInAmamAlA pR. 98 zlo0 65 ] prastuta vyAkaraNa pelA prakArane lagatuM che. bIjo prakAra to saMskRta vyAkaraNathI ja siddha che ane trIjA prakAraceM prAkRta haju sudhI zAstrIya gaveSaNAno viSaya na banelaM hovAthI AmAM tenuM nirUpaNa karavU yogya dhAryu nathI. enA bodha mATe dezInAmamAlA vagere dezI bhASAnA kozothI na calAvI levu paDe ema che. 3 ardhamAgadhI bhASA prAkRta, zaurasenI vagere bhASAogeM vyAkaraNa lakhatAM AmAM kyAMya ardhamAgadhI viSe lakhavAmAM nathI Anyu, ethI koi ema to na ja samanI lye ke, ardhamAgadhI koI bhASA ja nathI. * bhaTTikAvyanA A sargamAM samasaMskRtaprAkRtanAM AvAM aneka kAvyo che, A sarganuM nAma ja ' bhASAsaMniveza' che, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ jainasUtromA keTaleka ThekANe ardhamAgadhIne bhASA tarIke jaNAvI che ane sAthe ema paNa kahevAmAM Avyu cha ke, ' bhagavAn mahAvIra ardhamAgadhI bhASAmAM upadeza karatA hatA.' ardhamAgadhIne lagatA jainasUtronA ullekho A pramANe chaH " bhagavaM ca NaM " bhagavAn ardhamAgadhIbhASAaddhamAgahIe bhAsAe dvArA dharmane kahe che." dhammamAikkhai" (samavAya-aMgasUtra pR0 60 samiti) pra.-" devA NaM bhaMte kayarAe "he bhagavan / devo kai bhAsAe bhAsaMti ? bhASAmAM bole che ? kayarA vA bhAsA athavA bolAtI bhASAmAM bhAsijjamANI . kai bhASA viziSTa che ? visissati ? u.---goyamA ! devA NaM addha- he gautama ! devo ardha mAgahAe bhAsAe bhAsaMti, mAgadhIbhASAmAM bole che sA viya NaM addhamAgahI ane bolAtI bhASAmAM bhAsA bhAsijjamANa paNa te ja bhASA-ardhavisissai" mAgadhIbhASA-viziSTa che." ( bhagavatI--aMgasUtra za0 5 u0 4 pR0 181 prazna20 rAya0 ane samiti pR0 231 sU0 191) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " tae NaM samaNe bhamavaM "tyAra pachI bhagavAna mahAvIra mahAvIre kaNiassa bhaMbhasAraputra koNikane ardhabhaMbhasAraputtassa mAgadhIbhASAmAM dharma kahe che" addhamAgahAe bhAsAe bhAsati" (aupapAtika-upAMga sUtra pR0 77 samiti) pra.-" se kiM taM bhAsAriyA ? " bhASAnI dRSTie AryoM kone kahevA ? u0--bhAsAriyA je NaM neo ardhamAgadhIbhASAmAM addhamAgahAe bole che teone bhASAnI mAsAe bhAseMti" dRSTie AryoM samajavA" (prajJApanA-upAMgasUtra pR0 56 samiti) A uparathI / ardhamAgadhI' ne bhASA tarIke ane : mahAvIra ardhamAgadhIbhASAmAM upadeza karatA hatA' e banne vAto svIkArI zakAya evI che paNa 'ardhamAgadhI' nA bhASA tarIkenA ullekha mAtrI na kAMi enuM vyAkaraNa lakhI zakAya nahi. vyAkaraNa lakhavA mATe to enA vipula sAhityane sAme rAkhavU joie, jethI bIjI bhASAo karatAM ardhamAgadhInI je khAsa khAsa vizeSatAo hoya te badhI sAdhI zakAya. kAi be cAra rUponI vizeghatAne lIdhe koi eka bhASAne bIjI bhASAthI judI pADI zakAya nahi tema ja be cAra rUpone sAdhavA mATe ju9 vyAkaraNa paNa lakhI zakAya nahi, jo phakta be cAra rUponI ja vizeSatAne lIdhe eka Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 bhASA bIjI bhASAthI judI gaNAvI zakAtI hoya ane enuM vyAkaraNa paNa lakhI zakAtuM hoya to bhASAono ane vyAkaraNono aMta ja kema Avata ? A saMbaMdhamAM AcArya hemacaMdranuMja udAharaNa basa che: zrI hemacaMdre prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzanAM vyAkaraNo lakhyAM che tema sAthe sAthe ArSaprAkRtane paNa lIdhuM che. sAdhAraNa prAkRta karatAM ArSaprAkRtamAM kAMika vizeSatA jarura che paNa te eTalI najIvI che ke, tenuM juduM vyAkaraNa karavuM temane yogya nathI jaNAyuM. Aja kAraNathI sAdhAraNa prAkRtanA peTAmAM ArSaprAkRtane paNa emaNe meLavI dIdhuM che. hemacaMdra jevA jaina vaiyAkaraNa zaurasenI, mAgadhI ane paizAcI jevI prAyaH jainetara graMthomAM vaparAelI ke nATakIya bhASAonuM vyAkaraNa lakhavA prerAya ane jaina AgamonI bhASAnuM vyAkaraNa na lakhe e kAMi arthavinAnI vAta nathI. jaina paraMparAmAM ardhamAgadhInA sAhitya tarIke prasiddhi pAmelu samasta AgamasAhitya emanI sAme ja hatuM, e viSeno bhASAno ane bhAvano mano abhyAsa paNa gaMbhIra hato chatAM ya ema e sAhityane lagatuM eka januM vyAkaraNa kema na lakhyuM ! e prazna emane mATe thavo sahaja che. e praznano uttara AcArya hemacaMdre potAnI kRtidvArA ja ApI dIghelo che. ApaNe jema AgaLa joi gayA ke, ArSaprAkRtamA juTuM vyAkaraNa karavA jevI khAsa vizeSatA na jaNAyAthI jema ene sAdhA - raNa prAkRtanA peTAmA samAvI dIdhuM che tema AgamasAhityanI bhASAmA paNa e banne prAkRto karatAM evI viziSTa vizeSatA na jaNAyAthI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emaNe e bhASAne e banne prAkRtomA bheLavI dIdhI che ane e nakAraNathI enuM juIM vyAkaraNa karavA teo prerAyA paNa nathI. emanA samayanuM vAtAvaraNa jotAM to jarura e pANininA vaidika vyAkaraNanI peThe jainAgamonI bhASAnuM paNa vyAkaraNa lakhavAne prerAyA hota. jainaparaMparAmAM AcArya hemacaMdra ja eka evA pratiSThApaka puruSa che jemaNe jainonI sAhityane lagatI pratiSThA sAcavavAno bhagIratha prayatna senyo che. navu vyAkaraNa, navu chaMdaHzAstra, navu alaMkArazAstra, narbu dhAtupArAyaNa, navA kozo, navo nighaMTu, navu purANa ane navaM yogazAstra vagere e badhuM jainonI vizeSatAne khAtara navu navu lakhyA chatAM AgamonI bhASAnA ja prasaMgamA emaNe vRddhapravAdanI sAme paNa je mauna batAvyu che te na ApaNA e praznanA pUrvokta uttara mATe pUratuM che. vaLI, AcArya hemacaMdra pote ema paNa mAnatA lAge cha ke, AgamonI bhASA ardhamAgadhI to jarura kahI zakAya pama jo emAM 'ardhamAgadhI' nAmane yogya keTalIka vizeSatAo mAgadhI bhASAnI paNa bhaLelI hoya. A vizeSatAo tapAsatAM emane to phakta mAgadhInI eka ja vizeSatA mukhyapaNe jaNANI che. te vizeSatA-prathamAnA ekavacanamA mAgadhInA 'e' pratyayano prayoga. jemake; jIve, anIve, loe, aloe, Asave, saMvare, baMdhe, mokkhe vagere. paNa A eka ja vizeSatAne lIdhe teo AgamonI bhASAne ardhamAgadhI kahevI yogya dhAratA nathI ane prAkRta ke ArSaprAkRtathI judI paNa gaNI zakatA nathI. mATe ja emaNe AgamonI bhASAne mATe potAnA vyAkaraNamAM koI khAsa sthAna Apelu mathI. sAthe sAye eTalaM paNa jaNAnI devU joie ke, hemacaMdranA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAnamAM AvelI e eka vizeSatA paNa kAMi AgamonI bhASAmAM vyApaka rIte AvelI nathI, emAM to 'e'nA prayoganI peThe prAkRtanA 'o' pratyayavALAM paNa vaNAM rUpo-te paNa AcArAMga jevA prAcIna sUtramA ya-maLI Ave che. jemake: nikkhato, uddeso, appamAo, nirAmagaMdhI, uvarao, uvehamANo, AlINaguto, sahio, nANAgamo, saMthavo, doso, havvavAho, duraNucaro, maggo vagere (AcArAMga sUtra pR041-124-127-130-155-168-183-184185-190-192 samitinu). emaNe na A saMbaMdhamA ema jaNAvyu che ke, " prAyo'syaiva vidhAnAt na vakSyamANalakSaNasya" (prA0 vyA0 pR0 159 sU0 287) arthAt " ArSa pravacanamA prAyaH mAgadhInA 'e' pratyayarnu ja vidhAna che, paNa mAgadhInAM bIjAM bIjAM lakSaNonu nathI." A ullekhamAM vaparAelo prAyaH' zabda AgamomAM 'e' pratyayanI vaparAzano paNa saMkoca batAve che ane ethI ja ema jaNAya che ke uparyukta * o' pratyayanI vaparAzanuM Agamika kSetra paNa kAMi hemacaMdranA dhyAna bahAra che ema nathI. sAra A che ke, AcArya hemacaMdre potAne udbhavelA jaina AgamonI bhASAne lagatA praznano khulAso Ama ve rIte karI batAvyo chaH __eka to jaina AgamonI kahevAtI ardhamAgadhIne potAnI kRtimAM khAsa jadaM sthAna nahi ApIne. bIju, emAM joie teTalA pramANamAM mAgadhInI vizeSatAo na hovArnu jaNAvIne, * A AgamonI bhASA ardhamAgadhI nayI paNa prAkRta ke ArSaprAkRta che' ema spaSTa zabdomAM kahevA jeI jaina samAjanuM vAtAvaraNa atyAre paNa nathI to saMpradAya bhaktinA bAramA saikAmAM to zI rIte hoya chatAM ya eka javAbadAra ane prAmANika vaiyAkaraNa tarIke AcArya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hemacaMdre upayukta sAdI hakIkatane paNa AgaLa jaNAvelI bhaMgie AbAda rIte jaNAvelI che ane sAthe vRddhapravAdanA anusaMdhAnanI yukti paNa batAvelI che, A saMbaMdhamA emano Akho ullekha A pramANe che: " yadapi - porANamaddhamAgahabhAsAniyayaM havai muttaM 5 ityAdinA Apamya ardhamAgadhabhASAniyatatvamAmnAyi. vRdvaistadapi prAyo'syaiva vidhAnAt na vakSyamANalakSaNasya " ( prAkRta vyA0 pR0 159 sU0 287) 1. A ullekha nizIthacUrNimA cha, juo likhita prati pA0 352 pUnA bhAM0 prA0 vi0ma0 saM0. e ullekhamAMnA 'addhamAgaha' zabdanI vyAkhyA karatAM zrIjinadAsa mahattare jaNAvyuM che ke; " magahaddhavisayabhAsAnibaddhaM addhamAgahaM" athavA "ahArasadesIbhAsANiyataM addhamAgadhaM" arthAt emaNe ' ardhamAgadha' zabdanI be vyAkhyA karI chaH pahelI--- magadha dezanI aDadhI bhASAmAM niyata te ardhamAgadha. bIjI--aTAra jAtanI dezI bhASAmAM niyata te ardhamAgadha. vartamAna AgamonI bhASAmA pahelI vyAkhyA to ghaTatI nathI ema hemacaMdra pote kahe che. bIjI vyAkhyA paNa jo AgamonI bhASAmAM ghaTI zake tevI hota to jarura tene pradhAnamada ApI AcArya hemacaMdra e viSe kAika jurdu lakhata ane e. rIte vRddhagravAdanu ja samarthana karata. paNa e prakhara vaiyAkaraNa e vyAkhyA tarapha udAsIna rahyA che, ethI jaNAya che ke, ..e vyAkhyA paNa AgamonI bhASAmAM ghaTatI nahi hoya athavA e vyAkhyAmAM kahelA aDhAra deza kyA samajavA ? e prazna ja guMcavALo cha, rAjakumAronA vidyAdhyayananA prasaMgamA 'aTThArasadesIbhAsAvisArae' zahada jaina sUtragraMthomAM maLe che. tyAM teno artha * aDhAra (jAtanI) 1 dezI bhASAmAM vizArada' thAya che. e zabdanA saMbaMdhamAM e sivAya bIjI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kazI vIgata TIkAkAroe ApI nathI tema aDhAra jAtanI dezI bhASAne ardhamAgadhI tarIke oLakhAvI paNa nathI. 'aTThArasadesIbhAsAvisArae 'no ullekha jJAtAsUtramA ane auSapAtika sUtramA maLe chaH "tate NaM se bhehe kumAre "tyAra pachI te megha kumAra bAvattarikalApaMDie*aTThArasavi- botera kaLAmAM pravINa thayo ane hippagAradesIbhAsAvisArae" aDhAra prakAranI dezI bhASAmA nipuNa thayo" jJAtAsUtra pR0 38 [TIkAkAranA mata pramANe samiti ___'aDhAra jAtanI bhASAmAM nahi paNa ThIkA pR. 42, aDhAra jAtanI lipimA' pravINa thayo. A aDhAra jAtanI lipino ullekha prajJApanA sUtramA ane naMdI sUtramA maLe che] "tae NaM se daDhapaiNNe "tyAra pachI te dRDhapratijJa dArae bAvattarikalApaMDie* nAmano kumAra botera * kaLAmAM aTThArasadesIbhAsAvisArae" pravINa thayo ane aDhAra prakAranI aupapAtika sUtra pR098 dezI bhASAmAM nipuNa thayo " samiti sUcanA e ullekho jotA aDhAra dezane lagatI ApaNI e guMca ukalI zakatI nathI paNa eTalaM kalpI zakAya che ke, kadAca A ullekhone joine ja zrIjinadAsa mahattare potAnI cUrNimA aDhAra jAtanI dezI bhASAne 'ardhamAgadhI' nuM nAma Apyu hoya. zrIharibhadranA vidyAthI ane samasamayI tathA zrIzIlAMka apara nAma tattvAdityanA ziSya zrIdAkSiNyAMcaDhnasUrie banAvelI 'prAkRta kuvalayamAlA' ne jotAM aDhAra dezane lagatI ApaNI e guMca kadAca ukalI zake, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNa yAda rAkhavU joie ke prastuta ardhamAgadhInI carcA sAthe kuvalayamAlAmAM AvatA aDhAra dezane lagatA e. ullekhano kazo ja saMbaMdha nathI, kuvalayamAlAmAM e dezonI gaNanA A pramANe karelI chaH " lADA kanADA vi ya " lATadeza, karNATakadeza, mAlaviyA kannuja-gollayA / mAlavadeza, kanojadeza, golladeza, karaya marahaTTa ya soraTTA DhakkA karaya (kAravADa ?) deza, mahA. kiri aMga seMdhavayA // " rASTradeza, soraThadeza, Dhakkadeza, ku0 li. prati pR0 75 kiradeza, aMgadeza ane siMdhadeza" pelI bAju paM0 5 pUnA bhA0 prA0 vi0 maM0 saM0 A ullekhamAM mAna bAra dezone gaNAdhavAmAM AvyA che paraMtu A pachInA eka bIjA ullekhamAM (pR0 76) ethI vadhAre dezone mUkelA che. A nIcenA ullekhamAM dezonAM nAmo sAthe tene dezanA manuSyono svabhAva ane bhASAnA eka be zabdone paNa bhUkavAmAM AvyA che ane chevaTe upasaMhAramA jaNAveluM che ke, " iya aTThArasadesI- "e pramANe zrIdatta nAmano bhAsAu pulaiUNa siridatte / / koi gRhastha aDhAra dezanI bhASAanne i ya pulaetI javasa-pArasa- one joine (sAMbhaLIne) bIjAbabbarAtIe // " onI paNa-eTale anAryoM paikI javasa, pArasa ane barbara lokonI paNa-bhASAne jue che (sAMbhaLe ke)" graMthakAre upasaMhAramA Ama aDhAra dezI bhASAno ullekha kayoM che ane dezono gaNanAnA prasaMgamA mAtra soLa dezo ja jaNAvelA che ternu kAraNa samajAtuM nathI. je ullekhamAM e dezone jaNAvelA che te ullekha A pramANe chaH Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " tattha ya pavisamANeNaM tyAM praveza karatA zrIdate dihA aNeyadesabhAsAlavikhae, aneka dezanI bhASAnA jANakAra desavaNiya / taM jahA te te dezanA vaNikone joyA. kasiNA niguravayaNe bahukasamara (?) te jemake; prathama gola dezanA bhujae alaje ya / lokone joyA, e loko niSTura 'araDe' ti ulayaMle aha bhASI, kALA, samarabhogI (?) pecchai golae tattha / / ane nirlaja hoya che tathA NayanIisaMdhiviggahapaDue bahujaM- 'araDe ' evaM bolanArA hoya che. pae ya pyiie| pachI madhyadezanA lokone joyA, 'tere mere Au' ti pire e loko naya, nIti, saMdhi ane majhadese ya / / vigrahamAM catura, bahubolA ane 'tere mere Au' ebu bolanArA hoya che. nIhariyapoTTa-duvanna- ___ pachI magadhanA lokone joyA, maDahae surayakelitallicche / e loko durvarNa, vadhelA peTavALA, 'esele' jaMpule aha pecchai liMgaNA, suratapriya ane 'esele' mAgahe kumaro // evaM bolanArA hoya che. kavile piMgalanayaNe loyaNa- pachI aMtarvedinA eTale gaMgA kahadinnamettavAvAre (?) / jamanAnI vaccenA pradezamA rahe 'kiM te ki mo : pi ya jaMpire nArA lokone joyA, e loko va aMtavee ya // varNe kapila, mAMjarI AMkhavALA ane ' ki te kiM mo' ebuM bola nArA hoya che. uttuMgathUlaghoNe kaNayavanne ya pachI kIradezanA lokone joyA, bhAravAhe ya / e loko rNe kanakavarNA, uMcI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 sari pAri japire kIre kumAro poi || dakkhinnadANapArusa - vinnANa dayAvivajjiyasarIre / ' ehaM teha uNa pecchai kumaro || 3 cavaMte Dhake salaliyamiumaddavae gaMdhavva pie saesAyacitte / ' se daiNo' bhaNire suhase aha dhatre diTThe || kaveMjaDe ( ? ) ya jaDDe bahubhoI kaDhipIrUNaMge / 'ammAM tuppAM' bhaNire aha pecchai kAru tatto // saMdhivigga C ghayaloNiya puge dhammapare uNe | na u re bhalaDaM ' aha pecchai gujjare avare || bhaNire vhA olittavilitte kayasImaMte sohiyaMgatte / 22 ane jADI nAsikAvALA, bhAra vahanArA ane ' sari pAri' evaM bolanArA hoya che. pachI ukka dezanA lokone - joyA, e loko dAkSiNya, dAna, pauruSa, vijJAna ane dayA vinAnA hoya che ane ' ehaM tehaM ' ema bolanArA hoya che. e pachI siMdhanA lokone joyA, loko lalita, mRdu, gAMdharvapriya, svadezaparAyaNa, hasamukhA ane 'se " ema bolanArA hoya che. do S pachI kArudezanA lokone joyA, e. loko kapiMjala (?) jaDDu, bahubhojI, kaThaNa ane puSTa aMgavALA tathA 'appAM tuppAM' ema bolanArA hoya che. pachI gurjaralokone joyA, e loko ghI ane mAkhaNathI puSTa zarIravALA, dharmaparAyaNa, saMdhi vigrahamAM nipuNa ane na ure bhallauM ' ema bolanArA hoya che. pachI lATanA lokone joyA, e loko (mAthAmA ) tho Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amhaM kAuM tumhaM' bhaNire pADanArA, lepana karanArA, suzoaha acchai lADe / bhita zarIravALA ane 'amhaM kAuM tumha' ema bolanArA hoya che. taNusAmamaDadehe kovaNae ____ pachI mALavAnA lokone joyA, mANajIvaNe rohe| e. loko, kALA ane nAnA zarIra'bhAi ya bhaNI tunbhe' vALA, krodhI, abhimAnI, raudra bhaNire aha mAlave dihe // ane 'bhAi ya bhaiNI tubbhe' ema bolanArA hoya che. ukkaDappe piyamohaNe ya pachI karNATakanA lokone rodde payaMgavittI ya / joyA, e loko darpavALA, moha 'aDipAMDi ramare' bhaNire vALA, raudra, caMcaLa ane 'ADepecchai kanADae aNNe / pAMDi ramare' ema bolanArA hoya che. kuppAtapAuyaMge mAsaNai (1) ___pachI tAi lokone joyA, e pANamayaNatalicche / loko kaMcuka paheranArA ane ' asi 'asi kisi maNi' bhaNa. kisi maNi' ema bolanArA mANe aha pecchai tAie avare || hoya che. savvakalApabbhaTe mANI piya- pachI kozaladezanA lokone koyaNe kaDhiNadehe / joyA, e loko sarvakalAhIna, . 'jala tala le' bhaNamANe mAnI, kopI ane 'jala tala le' kosalae pulaie avare // ema bolanArA hoya che.. : "daTamaDahasAmalaMge sahie pachI mahArASTranA lokone aha; mANakalahasIle y| joyA, e loko zarIre dRDha, ...: dinnalale gahiyalle' ulla- nAnA ane kALA : hoya che tathA vire tattha marahaheM // ........: khahitamA mAna-kalahazIla ane - Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ have / vartamAna jaina Agamone mahAvIra bhASita samajIne koI e AgamonI ja bhASAne ardhamAgadhI kahe ane e uparathI ja enAM vyAkaraNa ane koSa banAve to na banI zake ? ' e praznanuM samAdhAna AcArya hemacaMdre potAnI kRtidvArA ane uparyukta ullekhadvArA paNa karI nAMkhyuM che ethI A AgamonI bhASAne ardhamAgadhI samajavI ke ema samajI:e vipenAM pustako lakhavAM e bhASAnA itihAsamA goTALo karavA sivAya bIju zu hoI zake ? ___ AcArya hemacaMdranA pUrvavartI ane aMgasUtronA TIkAkAra AcArya amayadeve paNa ardhamAgadhI. nAma dharAvatI bhASAne prAkRta lakSaNanI bahulatAvALI jaNAvI che. temaNe lakhyu che ke 'dinnalle gahiyalle' ema bola. nArA hoya che. piyamahilAsaMgAme suMdaragotte ya __ pachI AMdhranA lokone joyA, bhAyaNe rohe| e lokone strI ane saMgrAma banne 'adi mAda' bhagati avare priya hoya che, emanAM gotro suMdara aMdhe kumAro paloei // hoya che, ane e loko raudra tathA bhayaMkara ane 'adi mAda' ema bolanArA hoya che. uparanA ullekhamAM golla (gauDa ?), madhyadeza, magadha, antarvoda, kIra, Dhaka, siMdha, kAru (kAravADa), gUrjara, lATa, mAlava, karNATaka, tAia (1) kozala, mahArASTra ane AMdhra ema soLa dezone jaNAvelA che. kuvalayamAlAno A ullekha ahIM eTalA mATe Apyo che ke, emAM e dezonI gaNanA e rIte karelI che. ( AcArya jinavijayajInI eka noMdhadvArA A ullekhane hu~ "kuvalayamAlA'mAthI meLavI zakyo hai) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "ra-so-lezau mAgadhyAm ' ityAdi yat mAgadhabhASAlakSaNaM tena aparipUrNA prAkRtabhASAlakSaNabahulA ardhamAgadhI" / .. ( auSapAtika TIkA pR0 78 samiti) abhayadeve AgamonI bhASA uparathI nakkI karelu ardhamAga-- dhIna svarUpa jotA to : ardhamAgadhI' nAma 'devAdAra 'nA 'raNachoDa ' ( RNane choDanAra ) nAma jevU lAge che. teo sApha sApha 'kahe che ke, AgamonI bhASA prAkRtalakSaNanI bahulatAvALI che ane eka lakSaNa sivAya mAgadhInAM bIjAM khAsa lakSaNone emAM kAi sthAna nathI, ethI ja vAMcanAra samajI zakaze ke, vartamAna AgamAnI bhASAne ardhamAgadhI kahevI ke prAkRta kahevI ? .. Agamo prAkRta che' e mata to Aja ghaNA samayathI cAlyo Ave che ane hemacaMdra ane abhayadeva karatAM ya prAcIna ane prAmANikaH AcAryoe e matane svIkArelo che. e saMbaMdhamA AcArya haribhadra jaNAve che ke, " prAkRtanibandho'pi bAlAdisAdhAraNaH " iti 1 dazavakAlikanI TIkAmAM je prasaMge AcAya haribhadre A ullekha kayoM che te prasaMga A. chaH " darzanAcAranA ATha prakAra che, temAM pehelo prakAra niziMkita rahe te, 'niHzaMkita'nuM vivaraNa karatAM kahyu cha ke, zaMkAnA be prakAra che-sarvazaMkA ane dezazaMkA. sarvazaMkA eTale sarva prakAre zaMkA ane dezazaMkA eTale aMzathI zaMkA. temAM ' sarvazaMkA 'nu svarUpa batAvatAM jaNAyu cha ke, "sarvazaGkA tu prAkRtanibaddhatvAt sarvamevedaM parikalpitaM bhvissytiiti|" arthAt 'prAkRta bhASAmAM racelaM hobAthI A badhu ya banAvaTI kema na hoya ?' AvI je jinAgama pratye zaMkA karavI te sarvazaMkA, Anu samAdhAna karatA haribhadre uparyukta ullekhane TAMkI batAvyo che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ATalaM lakhyA pachI e AcAryavara :. uktaM ca" kahIne potAnA ullekhanA poSaNamA eka janA saMvAdane TAMkI batAve che-- " bAlastrImUDhamUrkhANAM nRNAM caaritrkaashinnaam| anugrahArtha tattvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtaH // " (dazavaikAlika TIkA pR0 113 bAbu.) A uparathI ApaNe joi zakIe chIe ke ApaNo A mata haribhadra karatAM ya jUno Thare che. je prasaMgamA haribhadre uparyukta ullekhane mUkelo che te ja prasaMgamA vAdidevasUrinA guru AcArya municaMdra paNa e na ullekhane ( haribhadranA 'dharmabiMdunI TIkAmAM ) mUke che. dharmabiMdu pR0 77, dvitIya adhyAya AtmAnaMda samAnI AvRtti. AcArya malayagiri. paNa prajJApanAnI potAnI TIkAmAM evA na prasaMgamAM e ja vAtane naNAve che-prajJApanAsUtra TIkA samitinu pR060. hemacaMdranI pachI thayelA AcAryoM dvArA paNa e ja matane Teko ApavAmAM Avyo che-- ____ AcArya prabhAcaMdre banAvelA ane zrIpradyumnasUrie zodhelA prabhAvakacaritramA (pR0 98-99) jaNAvyu cha ke, " anyadA lokavAkyena jAtipratyayatastathA / AbAlyAt saMskRtAbhyAsI karmadoSAta prbo(baa)dhitH||109 1 uparanA badhA ullekhomAM vaparAelo 'prAkRta' zabda prAkRtabhASAno sUcaka che, anuyogadvArasUtramA 'prAkRta' zabda prAkRtabhASAnA arthamAM vaparAelo che. (pR0 131 sa0) vaiyAkaraNa vararucinA samayathI to e zabda e arthamAM vaparAto Avyo che, ane e pachInA AcAryoe paNa e zabdane e ja arthamAM vAparelo che. mATe koie ahIM e zabdane bharaDavo nahi. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAntaM saMskRtaM kartumicchan saMgha vyanijJapat / prAkRte kevalajJAnibhASite'pi nirAdaraH // 110 yadi (idaM) vizrutamammAbhiH pUrveSAM saMpradAyataH / caturdazApi pUrvANi saMskRtAni purA'bhavan // 114 prajJAtizayasAdhyAni tAnyucchinnAni kaaltH| adhunaikAdazAGgacasti sudharmasvAmibhASitA // 115 bAlastrImUDhamUrkhAdinanAnugrahaNAya saH / prAkRtAM tAmihA'kArSIdanAsthA'tra kathaM hi vaH " // 116 arthAt " siddhasena divAkara nAmanA suprasiddha jainAcArya prAkRta jaina Agamone saMskRtamA karavAnI icchA karI" ATaluM jaNAbI graMthakAra potAnA taraphathI vadhu jaNAvatAM kahe cha ke, " bAla, strI, ane mUrkha vagerenI sagavaDatAne mATe pUrva puruSoe-sudharmasvAmie-e Agamone prAkRtamA racyAM che, to emAM ApaNe zAmATe anAsthA karavI ?" " yata uktamAgame " arthAt ' AgamamAM kartuM che ke' ema lakhIne zrIvijayAnaMdasUri potAnA tattvanirNayaprAsAdamA jaNAve che ke, muttUNa divivAyaM kAliya-ukAliyaMgasiddhaMtaM / thIbAlavAyaNatthaM pAyayamuiyaM niNavarehiM // ane sAthe haribhadre uddharelo zloka paNa TAMke che. (kharI rIte to A prAkRta gAthAne haribhadranI pahelA ja mUkavI joie paNa mane enuM mULa sthAna na jaDavArthI enA udhdhRta karanAranA kALakramamAM ene mUkavAmAM AvI che.) anuyogadvAra sUtramA jaNAnyuM che ke, " sakkayA pAyayA ceva bhaNiio hoti doNi vA" (pR. 131 samiti) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt ' saMskRta ane prAkRta be bhASAo che.'' A ullekha gItanI bhASAnA prasaMgamA che. A uparathI eTaluM to jarura tAravI zakAya ke, anuyogadvAranA samayamAM ardhamAgadhIne prAkRtathI judI ja gaNavAmAM AvatI hota to sUtrakAra prAkRtanI sAthe ja potAnI priya ane devabhASA tarIke prasiddhi pAmelI ardhamAgadhIne paNa sUcavavI bhUle kharA ? A pramANe eka nahi paNa aneka jainAcAryoe vartamAna AgamonI bhASAne spaSTa zabdamA prAkRta kahelI che mATe ame paNa ahIM e ja matane svIkArelo cha, ane tethI ja prastuta vyAkaraNamAM paNa jaina AgamonA keTalAMka viziSTa rUpone prAkRtanA vyAkaraNa sAthe ja noMdhelA che. A to jainAcAryonI na dRSTie AgamomAM AvelI bhASAnA saMbaMdhamA carcA thai, taduparAMta bIjI traNa dRSTie paNa ardhamAgadhI bhASAnI carcA thai zake che. temAM pahelI dRSTi bharatanA nATyazAstranI, bIjI dRSTi prAkRta bhASAnAM vyAkaraNonI ane trIjI dRSTei azokanI dharmalipionI. bharatanA nATyazAstramA kaDaM che ke, " ceTAnAM rAjaputrANAM zreSThinAM cArdhamAgadhI" bharatanA0 adhyAya 17 zlo0 50 nATakomA pAtra tarIke AvatA ceTo, rAjaputro ane zeThiyAo ardhamAgadhI bhASA bole che. bharatanA A ullekhathI ApaNe nATakonAM te te pAtronI bhASAdvArA ardhamAgadhInA svarUpane kaLI zakIroM. nATakonI bhASAnA namUnA--- Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( bhAsanuM pratijJAyaugaMdharAyaNa) bhaTaH--ko kALo ahaM bhaTTidAriAe vAsavadatAe udae koLidu___ kAmAe bhaddavadIparicAraaM gattasevaaMNa pekkhAmi / bhAva puppha daMtaa gattasevoM Na pekkhAmi / kiM bhaNAsi eso gattasevao kaNDiLasuMDigiNIe gehaM pavisia suraM pibadi ti / pR0 102 bhaTa:----savvaM dAva ciTTaTu rAauLe bhaddapIThiaM Na Nikamia kudo aaM AhiNDadi tti / pR0 106 bhaTa:---ki Nu khu evaM + hodu,. imaM vuttattaM amaJcamsa Nivedemi / - pR0 106 ( bhAsatuM cArudatta ) ceTaH-ammo ayymtteo| ceda:--ammo bhttttidaaro| pR0 67 ceTaH-suhaudesu pAdesu bhUmIe poTTidavvaM / pR0 68 . _( bhAsatuM svapnavAsavadatta) bhaTau-ussaraha umsaraha ayyA ussaraha / pR0 8 ceTI-eTu edu bhaTTidAraA idaM assamapadaM pavisadu / pR0 15 ceTI-asthi rAo pajjAdo NAma ujjaigIe so dAraassa kAraNAdo . dUdasaMpAdaM karedi pR0 17 (zUdrakanuM mRcchakaTika ) ceTa:-ajnue cizTa, cishtt| uttAzitA gacchazi aMtikA me zaMpuNNapucchA vibha gimhmorii| ovagadI zAmia bhazTake me / vaNe gaDe kukkurazAvake va // pR0 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceTaH-lAmehi a lAavalahaM to khAhizi macchamaMzakaM / - edehi macchamaMzakehiM zuNaA maDaaMNa zevaMdi / pR. 31 A vadhI bhASA ceTonI che. rAjaputranI bhASA A pramANe chaH (kALIdAsarnu zAkuMtala ) bAla:-jiMbha jiMbha daMdANi te gaNaissaM pR0 295 bAlaH-baLiaM bhIda mhi pR0 296 vAla:-imiNA eva dAva kIlimsa pR. 298 have zeThiyAonI bhASAno namuno (zUdrakanuM mRcchakaTika) candanadAsaH-jedu ajjo candanadAsaH-kiM Na jANAdi ajjo jaha aNucido uvaAro parihavAdo vi mahaMtaM duHkhaM uppaadedi| tA iha yyeka ucidAe bhUmIe uvvisaami|| candanadAsa-aha iM ajjassa ppasAeNa akhaNDidA vaNijjA / pR014 candanadAsaH- ANavedu ajjo ki kettioM imAdo jaNAdo icchI adi ti| candanadAsaH--ajna aliaM evaM keNavi aNajjeNa ajjassa. NivedidaM / pR0 15 candanadAsaH-phaleNa saMvAdidaM sohadi de vikatthidaM / pR0 17 nATyazAstrakAra bharatanA ullekha pramANe ceTa, rAjaputra ane zeThanI bhASAne ardhamAgadhI kahevAmAM Ave che. enA namunA upara ApavAmAM AvyA che. uparanA namunAnI bhASA sAthe ApaNe AgamonI bhASAne sarakhAvIe to kevaLa sAMbhaLavA mAtrathI ja zuM nathI jaNAtuM ke, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e nATakonAM pAtronI bhASAmA ane AgamonI bhASAmA keTalo baor taphAvata cha ? ___ have ApaNe joIe ke, prAkRta vyAkaraNonI dRSTie AgamonI bhASAne ardhamAgadhInuM nAma ApI zakAya ke kema ? __prAkRta vyAkaraNo to ghaNAM che, e vadhAMnAM nAmo paNa have pachI ApavAnAM che. badhAM prAkRta vyAkaraNomAM vararucino prAkRtaprakAza vadhAre prAcIna che. emAM 'mAgadhI' nI prakRti tarIke zaurasenIne kahI che ane zaurasenI karatAM je vizeSatA che te A pramANe. batAvI che:1 mAgadhImA 'pa' ane 'sa' ne badale 'za' bolavo. , 'ja' ne badale prAyaH 'ya' bolavo. , cavarganA koi akSarano lopa na karatAM jema hoya tema ja bolavaM. rya' ane ' dya' no : yya ' bolavo. .. 'kSa' ne badale ' ska' bolavo. akArAMta zabdanA prathamAnA eka vacanamA 'i' ane 'e' pratyaya vAparavo. mAgadhImAM akArAnta bhUtakRdaMtanA prathamAnA eka vacanamA uparanA be pratyayo uparAMta 'u' pratyaya paNa vAparavo. SaSThInA ekavacanamA 'ha' pratyaya vAparavo. saMbodhananA ekavacanamA antya 'a' no 'A' karavo.. ' sthA' ne badale prAkRtamA vaparAtA 'ciTTha' nA. sthAnamA 'ciSTha' dhAtu vAparavo. or wrr ar 2 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , 11 , kRta' ne badale / kaDa' mRta' ne badale 'maDa' ane 'gata ' ne badale : gaDa ' rUpo vAparavAM, saMbaMdhaka bhUtakRdaMtane sUcavavA tvA' pratyayane badale ' dANi ' pratyaya vAparavo. 13 , 'hRdaya' ne badale " haDakka,' 'ahaM' ne badale 'hake' 'ho' 'ahake ' ane * zagAla' ne badale 'ziAla' tathA 'ziAlaka' zabdo vAparA. vararucie batAveluM mAgadhInuM svarUpa upara pramANe che, A sivAya zaurasenInA ne niyamo vararucie ApelA che temAMnA nirapavAda niyamo mAgadhImAM paNa umerI levAnA che. AgamonI bhASAne jotAM temAM phakta vararucie batAvelI 6 vI vizeSatAno ya amuka aMza ('e' nI vaparAza ) jovAmAM Ave che, to mAgadhInA eka ja aMzanI vaparAzane lIdhe AgamonI bhASA ardhamAgadhI kahevAya ke nahi ? e sAkSaro ja vicArI le. vartamAna AgamonI bhASAmA mAga bhASAnuM svarUpa keTale aMze dekhAya che ?' e praznanI parIkSA karatA ApaNe bhAsa vagerenAM nATako joyAM, prAcIna vaiyAkaraNa vararucine tapAsyo. have azokanI dharmalipionI bhASAne paga ApaNe joi jaie. e lipionI bhASAne 'kaI bhASA kahevI ?' e prazna hanI vivAdagrasta che to paNa ene 'prAcInamAgadhI' kahevAmAM kAMi doSa jaNAto nathI-bauddhonAM tripi 1 mAgadhIne lagatuM svarUpa ane udAharaNo mATe juo prAkRta. prakAza pR0 128 thI 132 tathA 132 thI 137 athavA 11 mo pariccheda ane bAramo pariccheda. - 2 AgamAnI bhApAnAM udAharaNo mATe jUo "jaina Agama sAhityanI mULa bhASA kai ' e lekha (jaina sAhityasaMzodhaka pu01 aM. 1 pR. 31 thI 37) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TakanI bhASA e lipionI sAthe sarakhAmaNImAM AvI zake evI che. tripiTakamAM paNa 'mAgadhI' bhASAno upayoga thayAnuM nIcenI gAyA jaNAve che'. . azokanI dharmalipiomAM vaparAelI bhASAnuM baMdhAraNa tapAsatAM A nIce jaNAvelA mukhya niyamo upanI zake chaH 1 advirbhAva ( varNana nahi bevaDAvU) 'saMyukta akSara anAdimA hoya ane saMyukta akSaramAMno eka akSara lopAya tyAre je zeSa akSara hoya che te bevaDAya ke athavA saMyukta akSaranI pahelAMno hasva svara dIrgha thAya che' prAkRta bhASAono A eka sAdhAraNa niyama che. azokanI dharmalipionI bhASAmA e niyama kvacit ja sacavAelo jovAya che paNa jaina AgamAnI bhASAmA prAkRtanA niyama pramANe e niyama barAbara sacavAelo che. lipionI bhASAmA vaparAelAM evAM dvirbhAva vinAnAM ane dIrvasvara vinAnAM rUpo A pramANe chaH lipionI bhASA AgamabhASA saMskRtarUpa apa appa alpa kapa kappa 1 "sA mAgadhI mUlabhAsA narA yAyA''dikappikA / brahmanA cassutAlApA saMbuddhA cApi bhAsare " / / 2 AmAM azokanI dhammalipimAthI je rUpo ApyAM che te udAharaNa rUpe che, ene maLatAM bIjAM aneka rUpo che. paNa badhA ahIM vistAra bhayathA ApyA nathI. bIjI e eka yAta lakSyamA rAkhavAnI jarura cha ke, azokanA prAntIya pATha bheda paNa keTaleka ThekANe che; jo ke meM bane tyAM sudhI sarva sAdhAraNa rUpo levAno prayatna ko che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A0 juta yukta nikhama nikkhama niSkrama kalANa kallANa kalyANa 2.ra'no vaikalpika ' la / azokanI lipiomA : ra' nA sthAne sarvatra * la' no prayoga vaikalpika rote thaelo dekhAya che tyAre jaina AgamomAM prAkRta bhASAnA dhoraNanI peThe (ra' no ja prayoga kAyama rahelo chaH li. saM0 Adikale Aikare AdikaraH Adikare Aigare parisA parisA palisA caraNaM caraNa caraNam calanaM hilaMna hiraNa hiraNya hiraNa maraNaM ] maraNaM maraNam parSat malane 3 anAdi-asaMyukta vyaMjanano lopa azokanI dharmalipiomAM anAdi-asaMyukta ka, ga, ca, ja, ta, da, pa, ba, ma ane va lopAtA nathI tyAre AgamonI bhASAmAM prAkRta bhASAnI peThe e badhA akSaro lopAelA che: A0 sukRtam mige mRgaH saM0 sukataM sukayaM mie Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ucAvacachaMdo samAjasi ete vivAde pApunAti pazu pasu zata sata dosa doSa 4 za, sa, Sa no upayoga azokanI dharmalipiomAM za, Sa, ane sa no upayoga thaelo che tyAre AgamanI bhASAmAM prAkRta bhASAnI peThe mAtra eka 'sa' na ja upayoga thalo cheH li0 oSaDhini osaghAni sAra zAla 35 uccAvayacchaMdo samAyammi paMcasa paMtraSu ee vivAo pAuNai A0 pasu saya dosa osahANi sAra uccAvacacchandaH samAje ete paMcasu vivAdaH prApnoti vagere saM0 pazu zata doSa auSadhAni sAra paJcasu Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 vijAtIya saMyukta vyaMjananI vaparAza azokanI dharmalipiomAM vijAtIya saMyukta vyajanonI vaikalpika vaparAza ghaNI che tyAre jaina AgamonI bhASAmAM prAkRta bhASAnA baMdhAraNa pramANe e vaparAza ja nathI. A0 prANa pAna divyAni / divAI divyAni diviyAni / seThe / seThU zreSThaH / saM0 / pANa pANa prANa sesTe ... asti sahasrANi asti / asthi atyi . sahasAni / sahassAI sahasrAni / putra / putta puta / mita / mitta mitra nAsti / natthi nathi samaNa / samaNa mitra nAsti zramaNa zramaNa / vagere 6 'kha' '' '' 'bha' no ha azokanI dharmalipiomA 'kha' tha'dha' ane bha' kAyama Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe che tyAre jaina AgamonI bhASAmA prAkRta bhASA pramANe e cArene sthAne 'ha' thaelo chaH li. A0 lihi saM0 likhita likhita suha sukha yathA . sAhu yathA jahA tathA tahA tathA bahuvidha bahuviha bahuvidha vadha vaha vadha sAdhu sAdhu AlAbhitu Alahiu AlabhatAm vagare 7 'na' noNa' azokanI dharmalipiomAM na' no 'Na' nathI thaelo tyAre jaina AgamonI bhASAmA prAkRtanA niyama pramANe 'na' no 'Na' yaelo chaH A0 devAnaM devANaM devAnAm piyena priyeNa anudivasaM aNudivasaM anudivasa bahUNi dAnaM dAnam mahAnasasi mahANasasi mahAnase 8 'Na' no na li. piyeNa bahuni bahUni dANaM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ li. li. azokanI dharmalipiomA 'Na' ne sthAne 'na' paNa vaparAelo che tyAre AgamonI bhASAmAM tema nathI jaNAtuMH aaa saM0 gananAsa / gaNane gaNane gaNanasi / 9 'ta' noTa azokanI dharmalipiomA ekalA 'ta' no ke saMyukta 'ta' no 'Ta' thaelo che tyAre jaina AgamonI bhASAmA e sthaLe prAkRtanI prakriyA pramANe ekalA 'ta' no 'Da' thaelo che ane saMyukta 'ta' no 'ta' thaelo chaH A0 .. saM0 paTivedanA paDiviaNA prativedanA paTipAti paDivatti pratipatti kaTa kaDa, kaya kRta maTa maDa, maya kaTava kAyana kartavya kaTaviya kiti kitti kIrti kiTI vagere 10 'pa' no va azokanI dharmalipiomAM pa'no 'va' nathI thaelo paNa jaina AgamonI bhASAmA prAkRtanI peThe pa no 'va' thaelo chaH li0 A0 saM0 lipi livi lipi kUpA kUvA kUpAH pApam mRta pA pAvaM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraka prakriyA ) Apa nA pratyayo } Ape sAmIpa hati maJati manati 11 ' ' no ya azokanI dharmalapiomAM ' dya' no 'ya' thalo che tyAre jaina AgamonI bhASAmA prAkRtanI paddhati pramANe ' dya' no' jja ' karavAmAM Avelo cheH aJa ana 39 hiraJa puJa puna Ava Ave sAmIvaM 0 A0 udyAna ujjANa uyAma ujjama 12 ' a ' no upayoga azokanI dharmalapiomAM nya Nya' ane ' ' ne sthAne tyAre jaina AgamonI bhASAmAM e 7 'Ja' no paNa upayoga thaelo che traNene sthAne prAkRtanI pramANe 'ntra, vyavahAra thalo che: 'Na' ke ' NNa' no ja si0 a0 haNaMti, hannaMti mannai 12 aNNa, anna hiraNNa punna, puNNa saM0 udyAna udyama samIpam vagere jJa saM0 ghnanti manyate anya hiraNya puNya Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAti nAti raJo 13 ti ane tu nAi raNNo } azokanI dharmalipionAM kriyApadomAM ' ti ' ane A0 hou hoi karei pratyayo vaparAelA che tyAre AgamonI bhASAmA prAkRtanI zailI pramANe ' i ' ane ' u ' pratyayo vaparAelA che: li0 bhotu hotu hoti bhAti kaleti A0 sacca jJAti accaia rAjJaH vagere nicca 8 saM0 bhavatu bhavati 14 tya no ca azokanI dharmalapiomAM ' tya' no 'vaikalpika rote parAelo che tyAre AgamonI bhASAmAM prAkRtanA voraNa pramANe 'tya' no 'ca' ja karavAmAM AvelI che: li0 sAtiya satiya AcAyika atiyAyika nica karoti vagere ca saM0 satya 6 AtyAyika tu nitya , Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cana tina / caya tyaja vagaire A. 15 nAmane lagatA pratyayo prathamAnA ekavacanano pratyaya-- caturthInA ekavacanano pratyaya-- e strIliMgI nAmane lagatA tRtIyAthI saptamI mudhInA 'pratyayo-- ya 16 ' rAjan ' nAM rUpo azokanI dharmalipiomAM * rAjan ' zabdanAM ne jAtamA rUyo maLe che temAMnuM eka rUpa paNa AgamonI bhASAmAM maLatuM nayI ne maLe che te baghAM prAkRtanAM dhoraNe saghAelAM chaH / li. A0 lAjA. rAyA lAjAno / rAyANo rAjAno saM0 rAjA rAjAnaH Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lAjinA / raNNA rAjA raNNo lAnine lAjAne ro / raNo rAno A uparAMta-~ e dharmalipibhomAM anAdi 'Ta' no 'Ta' ja rahelo cha (ghaTite) tyAre jaina AgamonI bhASAmA prAkRta pramANe 'Ta' ne badale 'Da' thaelo che (ghaDie) .e dharmalipiomAM 'ahaM' ne badale * havaM' rUpa paNa vaparAelu che tyAre AgamonI bhASAmAM kyAMya e rUpano upayoga ja nathI thaelo. _A rIte azokanI dharmalipionI prAcIna mAgadhInuM svarUpa 'paNa vartamAna AgamonI bhASAmAM ene ardhamAgadhI kahevarAvavA pUratuM ya ghaTI zakatuM nathI, e hakIkata upara jaNAvelAM udAharaNAMthI ja jANI zakAya ema che. - e AgamonI chellI saMkalanA thayA pahelA, emAM jevI bhASA atyAre che tevI nahi hoya e hakIkata to AgamomAM rahelA keTalAMka jUnAM rUpo uparathI ja jANI zakAya evI che.. AgamonI racanAsamayanI bhASAnA ane devardhigaNinI saMkalanA-. samayanI bhASAnA aMtarane samanavA mATe gujarAtI bhASAnuM nIcenuM udAharaNa basa cheH Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 saM. 1739 nI bhASA " samavasaragarnu huuM re maMDANa, mANika hema rajata supramANa / siMhAsanI baIThA jinavIra, diI dezanA aratha gaMbhIra // vidyunamAlI sura tihAM Avai, nina vAMdI AnaMda bahu paavi| carama kevalI kuNa prabhu thAsyai, zreNika pUchaI mana ullaasi|| prabhu kahai suNizreNika nRpacaMda, brahmaloka sAmAnika iMda / / caudevIyuta vidyunamAlI, .. sAtame dini ecavI shubhshaalii|| RSabhadata suta tuja pura ThAmaI, carama kevalI jaMbU nAmaI / / hosyai te suNi deva anADhI, haraSai parakhaI nija kula aaddhii||" ( yazovijayanIe racelI ane temanI hastalikhita pratimAMthI / utArelI) saM. 1944 nI bhASA samavasaraNano huo re maMDANa, mANika hema rajata supramANa / siMhAsana beThA jina vIra, dIe dezanA artha gaMbhIra / / vidyunmAlI sura tIhAM Ave, jina vaMdI AnaMda bahu paaye| caramakevalI kuNa prubha thA, zreNika pUche mana ullAse // prubha kahe suNa zreNika nRpacaMda, brahmaloka sAmAnika iNd| caudevIyuta vidyunmAlI, sAtame dine e cavI shubhshaalii|| RSabhadattasuta tuja pura ame, carama kevalI jaMbU naame| hosye te suNI deva anADhI, harakhe parakhI nijakula ADhI" ( yazovijayajIe racelI ane jaMbusvAminA rAsanI copaDImAthI utArelI) 1 jUo chaTThI gUjarAtI sAhityapariSadano riporTa pR0 52 . muni kalyANavijayajIno nibaMdha. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara ApelI kavitA eka na kartAno che, chatAM emAM kALabhedane lIdhe kevo pheraphAra thaelo che, e, jADA akSaromAM mUkelAM rUpo uparathI jaNAi Ave che. ___ jo ke 20 mA saikAnI asarathI rUpAMtara pAmelI e kavitAmA 18 mA saikAnI kavinI bhASAnAM keTalAM ya rUpo jaLavAi rahyA cha to paNa rUpAMtara pAmelI e kavitAnI bhASAne kAi 18 mA saikAnI nahi kahevAya tema 18 mA saikAnI bhASAthI mizrita paNa nahi kahe. vAya te ja rIte zrI vIranA 1000 mA saikAmAM rUpAMtarane pAmelA e. AgamomAM bhagavAna mahAvIranA samaye racAelA AgamonI bhASAnAM keTalAM ya rUpo jaLavAi rahyAM hoya to paNa e vIranA 1000 mA saikAmAM rUpAMtarane pAmelA AgamonI bhASAne kAi vIranA samayanI bhASA nahi kahevAya tema vIranA samayanI bhASAthI mizrita paNa nahi kahevAya. tAtparya e che ke, bhAsa vagere prAcIna kavionI, vararucinI ane chevaTa azokanI dharmalipionI mAgadhI bhASAnu thoDe ghaj paNa svarUpa vartamAna AgamomA raheluM hoya tema jagAtuM nathI to pachI AgamonI bhASAne ' ardhamAgadhI' nAma kai rIte apAya ? atyAra sudhI to ApaNe * ardhamAgadhI' nA saMbaMdhamAM purAtana graMtha, lekha ane vyAkaraNane AdhAre vicAra karyo, paNa have e saMraMdhamAM Adhunika graMthakArono abhiprAya paNa joi laie: ___ phakta mArkaDeya ane kramadIzvara sivAya bIjA koi arvAcIna vaiyAkaraNe ardhamAgadhInA svarUpane lagato kAi ullekha ko jaNAto nathI. mArkaDeya kahe che ke:-- ___" zaurasenyA adUratvAd iyamevArdhamAgadhI // prAkRtasarvasva pR0 103 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama lakhIne eja graMthakAra ardhamAgadhInA udAharaNa tarIke A vAkya Ape che---- " ayna vi No zAmiNIe hilimbAdevIe puztaghaDukkaazoe 'Na uvazamadi" ( veNIsaMhAra tRtIya aMka ) ane sAthe-- __" rAkSasI-zreSThi-ceTA'nukAdarardhamAgadhI " e bharatanuM vAkya paNa TAMkI batAve che. kramavIdhara potAnA saMkSiptasAraprAkRtapAdamA jaNAve che ke, ___mahArASTrImizrA'rdhamAgadhI" 5-98 A ullekhanI vyAkhyA karatAM AcArya vidhuzekhara bhaTTAcArya A pramANe jaNAve che--- " ardhamAgadhI zabda Ti dvArAI jAnite pArA yAIte che ye; e bhASAra zabdaprabhRtira ardhe aMza ThIka mAgadhI arthAt prAkRtamAgadhI / tave tAhAra para apara ardha aMza ki ? kramadIzvara baliyAchena tAhA mahArASTrI-prAkRtamAgadhI mahArASTrI sahita mizrita haIyA ardhamAgadhI nAma dhAraNa kre| tAhAra udAharaNalabhazavazanamilazulazilavialidamaMdAlalAjidaMhijuge / vIlajine pakkhAladu mama zayalamavajanaMvAlaM // " pAliprakAzanI prastAvanA pR0 16-17 uparyukta bane vaiyAkaraNoe jaNAvelu ardhamAgadhIna svarUpa AgamonI bhASAmAM ghaTI zake kharUM ? A praznano uttara A0 vidhuzekharajIe jaNAvelI uparyukta gAthA ja ApI rahI che. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A uparathI vAcako jANI zakyA haze ke, vaiyAkaraNoe ardhamAgadhInuM je lakSaNa nakkI kayu che te AgamonI bhASAmAM ghaTe cha ke nahi ? mArkaMDeya vageree nakkI karelu ardhamAgadhIna svarUpa A pustakamA zaurasenImAM ane mAgadhImAM AvI jAya che, ethI paNa ahIM ardhamAgadhIne mATe juduM prakaraNa rAkhavAmAM nathI AnyuM. nAma kartA caMDa prAkRtanA keTalAMka vyAkaraNonAM ane tenI vRttionAM nAmo saMvAda 1 prAkRtaprakAza vararuci prasiddha che 2 prAkRtalakSaNa 3 prAkRtavyAkaraNa hemacaMdra 4 prAkRtasaMjIvanI vasaMtarAja Ano ullekha mArkaMDeyanA 'prAkRta sarvasva'mAMche pR0 1 zlo0 3. 5 prAkRtakAmadhenu laMkezvara 6 prAkRtavyAkaraNa samaMtabhadra 7 , vRtti trivikramadeva prAkRta prakriyAvRtti udayasaubhAgya prasiddha che ...... (DhuMDhikA) 9 prAkRtaprabodha naracaMdra 10 prAkRtakalpataru rAmatarkavAgazi Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 11 prAkRtacaMdrikA kRSNapaMDita (zeSakRSNa) 12 // vAmanAcArya 13 prAkRtamanoramA bhAmaha bhAno ullekha mArka DeyanA / prAkRta sarvasva 'mAM che pR. 1 zlo0 3. 14 prAkRrUtapAvatAra siMharAja prasiddha cha 15 prAkRtadIpikA caMDIvarazarmA 16 prAkRtamaMjarI kAtyAyana prasiddha che 17 prAkRtasarvasva mArkaDeya 18 prAkRtAnaMda raghunAthazarmA 19 prAkRtapradIpikA narasiMha 20 prAkRtamaNidIpikA cinnavommabhUpAla 'SaDbhASAcaMdrikA'nI prastAvanA pR0 17 Ti0 pR0 18 Ti. 21 prAkRtamaNidIpa appayajvan 22 SaDbhASAmaMjarI 23 SaDbhASAvArtika 24 SaDbhASAcaMdrikA lakSmIdhara prasiddha che 25 SaDbhASAcaMdrikA bhAmakavi 26 SaDbhASAsubatAdarza 27 SaDmASArUpamAlikA durgaNAcArya SaDbhASAcaMdrikA pR0 22-2-2-9 sUtranI vRtti. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 28 saMkSiptasAraprAkRtapAda kramadIzvara A0 vidhuzekharanInA pAliprakAzanI prastA vanA pR0 16 Ti. 29 prAkRtavyAkaraNa zubhacaMdra . joelu che A uparAMta zAkalya, bharata, kohala (mArkaMDeyarnu prAkRta sarvasva pR. 1 zlo0 3) bhoja ane puSpavananAtha (SaDbhASAcaMdrikAnI prastAvanA pR0 17 Ti0 ) A paMDitoe paNa prAkRta vyAkaraNo lakhelA che. je vyAkaragonA nAma ahIM ApyAM che emAMnA phakta 6 ke 7 jovAmAM AvyAM che, nAmo to badhAM - baMgIya vizvakoza' ane * keTalogas keTalogorama'mAthI laIne mUkalAM che. A pustakamAM pAliprakAzano upayoga bahu karavAmAM Avyo che tethI enA kartA AcArya vidhuzekharajI tarapha mArI pUrI kRtajJatA cha, e sivAya ne sajanAe mane bahu mUlya sUcano karyA che teo vadhA tarapha paNa hu~ pUrNa kRtajJa chu, A pustakamAM khAsa karIne prAkRtabhASA saMbaMdhe ja savizeSa lakha. vAmAM Avyu che ane bIjI bIjI bhASAone lagatA mAtra vizeSa niyamo na darzAvyAM che, udAharaNo darzAvyAM che kharAM paNa te prAkRta jeTalAM nahi. apabhraMzane samajavA mATe savizeSa zabdo ane udAharaNo jarura mUkavAM joie paNa sthAnAbhAvane lIdhe ahIM tema nathI banI zakyu. mAkRta bhASAnA prathama abhyAsIe prathama prAkRta bhASAnA ja niyamo tarapha vizeSa lakSya rAkhaQ ane pachI bIjA vAcana vakhate bIjI vIjI bhASAone sAthe lecI. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 aamaar' banArasamAM abhyAsa karatI vakhate prAkRtanA prAthamika abhyAsa mATe prAkRtamArgopadezikA' nAme eka pustaka meM AjathI 15 varSa pUrve lakhyu hatuM. te pustaka karatAM vadhAre vigatavALu ane vistRta vyAkaraNa lakhavA mATe muMbainI jainazvetAMbara kaoNnpharansa oNphIse mane preraNA karI, tethI saM0 1977-78 mAM meM kaoNnpharansa oNphIsa mATe AcArya hemacaMdranAja krama pramANe mULa A vyAkaraNa taiyAra karyu hatuM. pAchaLathI e pustaka rA0 rA0kezavalAla premacaMda modI taraphathI purAtattvamaMdirane chApavA mATe ApavAmAM Avyu, maMdire ene chapAvavAno nirNaya ko ane 'AkhaM pustaka huM pharI ekavAra joi jAuM ane sAthe sAthe tulanAtmaka paddhatino paNa emAM upayoga karUM' evI sUcanA mane maMdiranA maMtrI bhAi zrIrasikalAla parIkha taraphathI karavAmAM AvI, je mane eka rIte vizepa upayogI lAgI ane tenA pariNAme pUrve lakhelaM AkhaM pustaka pharI tapAsI temAM Avazyaka sudhArA vadhArA karI hAlanA rUpamA e prakaTa karavAmAM Ave che. e mATe e badhA prerakone sAbhAra dhanyavAda ghaTe che. becaradAsa jIvarAja dozI Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 viSayAnukrama prakaraNa 1 luM pR0 1-3 varNaparicaya , prakaraNa 2 juM pR0 4-9 sAmAnya svaravikAra niyamAMka uddezya . vidheya dIrghasvara = hUsvasvara dIrghasvara = hasvasvara (pAli)Ti01+ hasvasvara = dIrghasvara hasvasvara = dIrghasvara (pAli) Ti0 2 OMo r e (pAli) Ti. 1 HHHH 444 mins o o (pAli) Ti02 a a (pAli) Ti. 3 rarur krinar, - ri (pAli) Ti. 1 9 | + 'Ti0 ' eTale TippaNa Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 11 12 lR ai ai au au lala a u u Guo Zhou Zhou R R RR Pi lR a e au kala 51 IT = = [ = = = |} P = H = // = 1 B " - ili e (pAli) Ti0 2 o o (pAli) Ti0 3 b* i (apabhraMza) I kala 44 A la 5 A tur u hs R chr i ili "" au 33 17 F "7 " 135 153 19 24 11 12 137 25 la la 14 35 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9.. 9 9 9. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakaraNa 3 juM pR0 10-28 sAmAnya vyaMjanavikAra niyamAMka uddezya vidheya aMtyavyaMjana = lopa aMtyavyaMjana - lopa (pAli) Ti0 1 10 asaMyukta kAdi' = lopa (1) ta = da (zaurasanI, apabhraMza) ta = da (pAli) Ti0 1 12 __ = ya ( mAgadhI) __= ya (pAli) Ti0 3 ___ = ta ( paizAcI) da = ta ( . , ) da = ta (pAli ) Ti0 4 12 ___ = ka ( cUlikApaizAcI) 13 __ = ka ( pAli) Ti0 1 13 __ ja = ca (cUlikApaizAcI) 13 ja = ca ( pAli ) Ti0 2 13 (5) ka = ga ( apabhraMza) 13 ka = ga ( pAli ) Ti0 3 13 saMyukta kAdi' = lopa kta = ta* (pAli ) Ti0 1 1 ktha = ttha (,) , 14 * 'kta' vagere saMyukta akSarone sthAne 'ta' vagerene sthApita karavA mATe prAkRtavyAkaraNamAM AdyAkSaranA lopanI ane dvibhAvinI prakriyA darzAvelI che ane e ja kAmane sAru pAliprakAzamAM 'kta' vagerenA 'ta' vagere Adezo karelA che. 55 vivFF Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 14 ma Kirwww BP 0 - ppha(,) Ti 4 - = ga (.,) Ti0 5 = ta (,) Ti. 6 -- ccha (pAli ) Ti0 1 = ma (,) Ti0 2 = cha (,) Ti0 3 = 8 (,) ,, , = kara ,,), " = ppa (.), " = kha (,) Ti. 5 = ka (,) , , = ppa (,) ,, , = tha (,,) ,, , = ttha (,), " saMyukta mAdi' - lopa = ssa*( pAli ) Ti07 = ga. ( ,,) Ti0 2 = DDa (.,) Ti0 3 saMyukta * lAdi' = lopa = ka ( pAli ) Ti0 4 = dha (,) Ti. 5 = 6 (,) Ti06 = ka (,) Ti0 1 = ka (,) Ti. 2 * jUA AgalA pRSTha- TippaNa, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ r or or or or - (1) 2' lopa ( apabhraMza) = lopa = lopa (pAli) Ti0 2 * aMtyavyaMjana ' no / a 'kAdi' no 'ya' = ya (pAli ) Ti. 4 = ya ( pAli ) Ti0 5 khAdi' no 'ha' = ha (pAli ) Ti. 3 = ha (") di. 4 = ha (,) Ti05 = dha ( zaurasenI) - kha ( cUlikAMpaizAcI) = tha (..) pha (,) cha (1) _ee or ora-or r & e 04 la4 nA 444444444 . or M Da (pAli ) Ti01 = tu (paizAcI) ananasa 1 .22 ee = ka (pAli ) Ti0 1 - Ta ( cUlikApaizAcI) - 8 (,) = na ( paizAcI ) . M M (1) Na 23 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = na ( pAli ) Ti0 1 CU 3 (pAli ) Ti0 2 (pAli ) Ti0 3 ba ( apabhraMza) : bha ( apabhraMza) = pa ( cUlikApaizAcI) = pa ( pAli ) Ti0 1 mmnAcccccccwwwwws Seeeee 25 25 - va (pAli) Ti0 2 va ( apabhraMza) ja (pAli) Ti0 1 26 ya (mAgadhI) = la ( mAgadhI, paizAcI) 26 La (paizAcI) = sa = sa ( pAli ) Ti0 1 27 -- sa (,) , 27 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa = za ( mAgadhI) 27 21 prakaraNa 4 thu pR. 29-43 saMyukta vyajanonA sAmAnya pheraphAro niyamAMka uddezya vidheya == kha, kkha 29-30 = cha, ccha 29-30 jha, jjha 29-30 - kha, kkha (pAli) Ti0 1 29-30 == cha, ccha (") ., 29-30 = jha, jjha (,), 29-30 = ca (,) Ti0 2 29 = = ka (mAgadhI) = kha, kkha = kha, kkha = kha, kkha (pAli) Ti0 3 30 = kha, kkha (pAli) Ti0 3 30 (1) saMyukta 'gha' = sa ( mAgadhI) " (pAli ) Ti0 1 31 saMyukta 'sa' - sa ( mAgadhI) , (pAli ) Ti. 1 -- ca, ca = ca, cca (pAli) Ti0 4 31 = ca, ca tva . = ca ( pAli ) Ti. 1 32 0 0 0 ska " 24 ra ra // aura tva // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ## WW WWWW 26 = ccha ( pAli ) Ti0 3 = ccha = ccha ( pAli ) Ti0 3 ccha ( pAli ) Ti0 3 32 lly S s lh, s l wly s ls s = ccha (pAli ) Ti0 3 == zca ( mAgadhI) = ja, jja = ja, jja = ja, jja = ja, jja ( pAli ) Ti0 1 33. = yya (,) ,, , 33 = yira, ya. riya (,) Ti0 2 33 = yya ( zaurasenI) 34 = yya ( pAli (Ti01 3 = yya ( mAgadhI) = yya ( pAli / Ti0 2 34 = jha, jjha = jha, jjha (pAli) Ti0.3 34 = jha, jjha = yaha ( pAli) di0 5 34 3 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -921 22n = Ta (pAli ) Ti. 2 = nda (zaurasenI) = Na, paNa = na (pAli) Ti. 1 36 = Na, paNa = Na (pAli) Ti. 1 36 = Ja (mAgadhI) 36 = Ja (pAli) Ti. 1 36 = na ( mAgadhI) 36 = na " 36 = Ja (pAli) Ti 4 36 = Ja (mAgadhI) 31 = Ja (pAli) Ti.4 39 == tha, tya - tha tya (pAli) Ti0 1 37 = sta (mAgadhI) - sta (,) = Tha, = (pAli) Ti0 3 = 1 (pAli) Ti04 = sTa (mAgadhI) -sTa (,) - saTa (paizAcI) = pa, pa A Naca or or nnm (1) 4 33 . Drama Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 = pa, ppa = Duma (pAli) Ti0 1-2 38 = kuma (,)" , 38 = cma (pAli) Ti. 3 38 = pha, ppha = pha, ppha = ppha (pAli) Ti0 1 39 = ka, pha (..) " , 39 - ppa Ti0 2 19 = ppa Ti. 2 = ppa (pAli) Ti0 2 -ppa (") " = bha, bbha = ma ( pAli) Ti0.3 - mma = mma (pAli) Ti. 4 guma (pAli) Ti05 = mha (pAli) Ti0 1 - mha ( ") "" Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ == mbha ( apabhraMza) 02 SATHot . 0 ore occcccc occccc 0 Y == Nha, ha (pAli )Ti0 3 40 = Nha (,), , 40 == Nha (pAli) Ti0 3 40 = chaha (,) Ti0 3 40 = Nha (")", 40 = Nha (,) , , 40 = sina ( paizAcI ) 41 = sina ( pAli ) Ti0 1 41 = lha = hila ( pAliTi41 AAEENo oil - AADH - ja (pAli ) Ti0 3 41 = riha raha, riha (pAli) Ti. 4 41 42 -risa - risa = risa ( pATi) Ti. 1 42 - risa (1) , , 42 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 45 46 47 48 saMyukta 'la' rya (1) rya pha rya hd h hya hya saMyukta 'bI' (ka) a ( kha ) a ( ga ) a (gha ) a (Ga) a (ca) a (cha) a ( ja ) a ( jha ) 'a' 61 la U U U = = 1 ria riya ( paizAcI ) = riya ( pAli ) Ti0 4 = - yaha = yaha (pAli ) Ti0 1 uvI = prakaraNa 5 mu~ 44-62 svaranA vizeSa vikAro 'a' vikAra A = ila 1 hops D 11 = = " ( pAli ) Ti0 2 3 i I e o = ai Ai lopa A ( pAli ) Ti0 1 i ( ) Ti0 0 1 97 " ) Ti0 2 = u ( = e ( 73 ) Ti 0 42 42 42 43 42 44--47 1 r ** 43 44 45 45 ** Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mor" 60la // // 'A' vikAra 47-49 (ka) A (kha) A (ga) A (ca) A (cha) A / (ja) A (sa) A = o A = a (pAli) Ti0 2 47 A - e ( ,, ) Ti0 2 49 'i' vikAra 49-51 (ka)i = a (kha) i (ga)i (3)i (Ga) i . = o (ca) ni = a (pAli) Ti06 ___ : u (., ) Ti. 2 50 __e (,) Ti. 1 51 i = o (, ) Ti0 2 51 'I' vikAra 51-53 (ka)I - a (kha) I (ga)I ___www Surve hr hr hr hur Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " (ka) I Arwew 62 = a (pAli) Ti.4 11 'u' vikAra 52-54 (ka) u (kha) u (ga) u (gha) u Shortur HD (ca) u - a (pAli) Ti.1 53 u - i (pAli) Ti02 53 u =o ( pAli) Ti.1 54 'U' vikAra 14-1.5 (ka) - * (kha) U hop ups m (ga) U (5) U (Ga) U (ca) = a (pAli) Ti02 54 = a (saMskRta) Ti0 2 54 ___= o (pAli) Ti02 55 ba ba ba 9 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 55 56 ( ka ) R ( kha ) R ( ga ) R (tra ) R (Ga) R (ca) R (cha) R ( ja ) R ( jha ) R ( 1 ) R Wo R ( ka ) e (kha) e gv ( ka ) ai ( kha ) ai ( ga ) ai (gha) ai ai 6 'R' vikAra = A - i 11 = e o ari di = ri = i ( paizAcI ) = i (pAli) Ti0 3 = u ( pAli ) Ti0 1 = e (pAli ) Ti0 2 - = = 'e' vikAra = u = = = U' 'ai' vikAra = aa U o (pAli ) Ti0 2 - - i ho s i ai i (pAli) Ti0 1 2 I (,, ) " 55-59 19 55 57 57 19 59 59 59-60 60 60 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 'o' vikAra (ka:) o(kha) o = U (ga) o = au, Aa 'au' vikAra (ka) au __= au - A (kha) au (ga) (gha) AVM = Ava = a (pAli) Ti0 1 - A ( , ), 1 = u (,) Ti0 1 au 61 62 prakaraNa 69 pR0 63-74 asaMyukta vyaMjanonA vizeSa pheraphAro niyamAMka uddezya vidheya 59 ka' vikAra ka = kha ka = ga FFr Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 6 1 62 64 65 ts If ka 6 ka 'kha' vikAra kha 'ga' vikAra 55 ga ga ga ca' vikAra ca ca ca ca ca 'ja' vikAra ja 'Ta' vikAra Ta Ta Ta 'Tha' vikAra 04 of Tha Tha 'Na' vikAra 156 Na 66 = kha (pAli) Ti0 1 = ga ( " ) di0 3 = ka = ma = la = = ja Ta 11 = = sa = ja (pAli) Ti0 3 # = = va 11 = Is = = la jha 85 he la, La (pAli) Ti0 1 la ha = la Na = La (pAli) Ti0 3 63 63 64 v 64-65 64 65 6 1 65 65 65. 65. Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ta' vikAra 65-67 AA A sa NMAA 94 2 - Ta (pAli) Ti. 1 66 ta 'tha' vikAra tha tha tha 'da' vikAra = - dha - Tha (pAli) Ti0 3. 70 67 (ka) da (kha) da v_s_ s o vishr = Da (pAli) Ti0 1 - La (pAli) Ti0 5 68 68 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 10. dha 'dha' vikAra = Dha na' vikAra na na - la = la (pAli) Ti0 1 pa' vikAra 69 pa - ma pa 69 = pha (pAli ) Ti0 2 '' vikAra 14 va = ma ba - ya __= bha ( pAli) Ti. 4 'bha' vikAra ma - va ma' vikAra ma = 3 ma. = sa * ma ' anunAsika Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 70-71. 'ya' vikAra ya = Aha ya =jja 2 ya ya -la = va 44 4 = ra Ti0 1 - la (pAli) Ti0 3 = va ( , ) , 4 70 ra' vikAra 71-72 7. 'la' vikAra ___ = na ( pAli) Ti0 1 / / 'va' vikAra Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'za' vikAra 72-73 = cha (pAli) Tei0 5 'pa' vikAra 73 73 cha (pAli ) Ti. 1 'sa' vikAra sa = cha ha' vikAra 73-74 'ka' lopa . Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 muM saMyukta vyaMjanonA vizeSa pheraphAra uddezya vidheya niyamAMka pRSTha (ka)kta (kha ) gNa (gha)STa - ka = ka (pAli) Ti. 1 = maga (pAli) Ti. 2 kkha, kha - kkha = kha 87 75-76 (ka) kSNa (kha) sta (ga) stha (gha) spha (ka) kta (kha) lka ( pAli) Ti0 2 (ka) (kha) thya ccha, cha (ka) stha (kha) pa (ga) spa Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 92 93 94 95 96 97 nya nya ndha e ( ka ) ( kha ) ( ga ) sta ta 1595 (ka) rtha (kha) sta ( ga ) stha 25 stha rtha stha stha ( ka ) rta (kha) rda ( ka ) rdha 7 72 Lot jjhA 1 il jja Jja ( pAli ) Ti0 2 M 1= - TTa Dha - Jja. = h = Ta (pAli) Ti0 2 Da, Tha =7 jjhA !M 11 Jcu = Da = Tha kad = tvo TTha = Da (pAli ) di0 3 Ta (pAli) Ti0 4 ho Tha Foo jung ThTha (,, ) Ti0 4 pT {, = how 76 77 77 78 77 77-78 1060 78 78 79 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 99 w w ' 'w' 102 gdha vdha (kha) dU dakSa jujJa gva The hote dn ndra ( ka ) ca (kha) ta (ga) hna nta ( ka ) tsa ( kha ) tma 12 Ta nya hUna tma ma 73 11 pra29 - -i ht dht phir ri 11 = Tru 3 eTa, NDa NNa ? = paTa NDa 10 | DDa ( pAli ) Ti0 1 NNa NNa far 2214 22 = NNa = NTa ( pAli ) Ti0 2 ttha ttha == tya ddha 51 ddha nta, ndha santa F# ppa, pphaH pha - ppa - ghpha "" 39 29 dd dd 78 79-80 79. <0. : 80. 80. 80-81 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 104 105 106. 107 ( ka ) ( kha ) ( ga ) F10155 ( gha ) ma (Ga) sma tma ( ka ) ima ( kha ) hma mra rdhva ( ka ) rtha (kha) hai ( ga ) tra mra vbha, sva, mbha NDa rya rya 74 spa - pha H C H H Tapa tuma ( pAli ) Ti0 4 = = mba (pAli) Ti0 2 kabha = ra ra - ra la. la = la ho mbha mbha = = ( pAli ) Ti0 1 ssa la isa kSa ha kha/ ha ha ha i=8 rSa ha = 80 81 81 81 82 82 82 82-83 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ppa = ha (ca) (cha) ma = ha dvirbhAva 81-84 (ka) judA judA zabdomAM dvirbhAva sAmAsika zabdomAM dvirbhAva zabda-vizeSavikAra 84-86 " " (pAli) Ti0 1 85 " , (pAli) Ti. 1 86 zabda-parvathAvikAra . 86-87 " " (pAli ) Ti0 3 87 antaHzvaravRddhi 88-90 " (pAli ) Ti. 1 88 3-6-6-7 " (pAli ) Ti0 1-2 89 90 0-91 112 (1) " (pAli) Ti02-3 akSara-vyatyaya apabhraMza-Adezo apabhraMzanAM umeraNo 'va' no vadhAro 'a' no vadhAro ra' nA vadhAro -- - -- - - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3-4-9 6-7-8-6-10 11-19 11 12-13 ** (8 kr visarga "" uu G saMdhi prakaraNa 8 muM svara saMdhi Ja Na na 'Na' 'na' 6 "5 hrasva-dIrghavidhAna hrasva 'no dIrgha "" " 12 "" 11 " ( pAli ) Ti0 1 77 'dIrgha' no hrasva (vaidika saM0) Ti0 2 " (saMskRta) di02 saMdhiniSedha svaralopa = (pAli ) Ti0 2 ( pAli ) Ti0 1 = = ,, (vaidikasaM 0 ) Ti01 "" - 19 "" vyaMjana saMdhi o anusvAra 92 - 101 92-93 92: 93. 93-99. ( saMskRta ) Ti0 1 ,, (pAli ) Ti0 1-2 ,, 1 "" 37 96-97 96 97 97-101 33 anusvAra = anusvAra == anusvAra anusvAra Agama (zaurasenI ) 94 94. 9 4 94 94. 65 (pAli ) Ti03 97 98 ( pAli ) Ti0 1 98 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 15-16 anusvAraAgama " , (pAli) Ti. 1 99 'ma' Agama anunAsikavidhAna , , (pAli ) Ti02 100 'anusvAra' lopa 100-101 " (pAli) Ti0 3 100 ,, (saMskRta) Ti04 100 19 prakaraNa 9 muM 102-122 upasarga-avyaya-nipAta upasarga 102-103 avyaya 103-119 nipAta 119-121 apabhraMzamAM AvatA keTalAka nipAto 121-122 nAmaprakaraNa10 muM nAmanA prakAro nAmanA antyasvarano pheraphAra nAmanI jAtio vacana-vibhaktio prAkRta bhASAnA pratyayo zaurasenI bhASAnA pratyayo mAgadhI bhASAnA pratyayo paizAcI bhASAnA pratyayo 123-238 123 123 123 124 125 125 125 126 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 126 128 apabhraMza bhASAnA pratyayo 126 prAkRta pratyayone lagatA niyamo pratyayo lAgatAM nAmanA mULa aMgamAM thatA pheraphAro 127 zaurasenI pratyayane lagatA niyamo 128 mAgadhI pratyayane lagatA niyamo paizAcI , " " 128 apabhraMza , , , 129 apabhraMza pratyaya lAgatAM aMgamAM thatA pheraphAro 129 svarAMtazabdo 130-181 akArAMta zabdanAM rUpAkhyAno prAkRta ( puliMga ) 130 ,, ,, (pAlirUpAkhyAno puMliMga) Ti0 1 130 vadha' zabdanI vizeSatA 131 caturthI- ArSaprAkRtarUpa 131 pIra (zaurasenIrUpo) 132 vIla ( mAgadhIrUpo) 132 vIra (paizAcIrUpo) pIra ( apabhraMzarUpo) 133 akArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno ( napuMsakaliMga ) 133 kula prAkRtarUyo 134 kula (pAlirUpo) Ti. 2 'maNasA' vagere ArSarUpo (Ti01) 'manasA' ,, pAlirUpo ( ,,,) 'kammuNA' vagere ArSarUpo (Ti0) 'kammunA' , pAlirUpo (,) 134 135 135 136 136 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kula ( apabhraMzarUpo) kulabha ( apabhraMzarUpo) akArAMta-sarvAdi-zabda uvaha (Ti02) 'tyA' sarvanAma (pAli) Ti0.4 savva prAkRtarUpo savva ( pAlirUpo) Ti. 3 savva ( zaurasenIrUpo) zavva ( mAgadhIrUpo) savva (paizAcIrUpo ) savva, sAha ( apabhraMzarUpo) ta, Na prAkRtarUpo ta, na (pAlirUpo) Ti01 ta (apabhraMzarUpo) ja prAkRtarUpo ja ( pAlirUpo) Ti0 3 ja ( apabhraMzarUpo) ke prAkRtarU ka ( pAlirUpo) Ti. 3 ka, kavaNa, kAI ( apabhraMzarUpo) ima prAkRtarUpo ima ( pAlirUpo) Ti01 Aya ( apabhraMzarUpo) ea prAkRtarUpo ea ( pAlirUpo ) Ti0 1 . . 2 142 143 ccc oc 145 146 146 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 153 153 156 156 eda, ea ( apabhraMzarUpo) 247 akArAMta sarvAdi (napuMsakaliMga) 148-151 tumha prAkRtarUpo tumha ( pAlirUpo) Ti0 3 151 amha prAkRtarUpo amha ( pAlirUmo ) Ti0 3 tumha ( apabhraMza) 155 amha (apabhraMza) 155 AkArAMta zabdanAM rUpAkhyAno ( puMliMga) hAhA SaDbhASAcaMdrikAno mata Ti01 ikArAMta, ukArAMta zabdanA rUpAkhyAno ( puMliMga) 157 prAkRta bhASAnA pratyayo prAkRta pratyayone lagatA niyamo isi prAkRtarUpo isi ( pAlirUpo ) Ti01 aggi ( , ) Ti. muni ( , ) Ti0 Adi (,) giri ( , ), raMsi ( " ) , sakhi ( , ) 160-261 gAmanI (, ), 161 kucchisi ArSarUpa Ti0 1 157 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 'in' cheDAvALAM nAmonI vizeSatA (zaurasenI vageremAM) 162 daDi ( pAlirUpo) Ti. 1 162-163 bhANu prAkRtarUpo 163 bhAnu ( pAlirUpo ) Ti. 2 163 hetu ( , ) , 164 jaMtu ( , ), 164 abhibhU ( , ) , 164-165 mahabhU ( . ) savva ( , ), amu prAkRtarUpo amu ( pAlirUpo ) Ti.? ikArAMta ukArAMta zabdane lAgatA apabhraMza pratyayo 167 isi ( apabhraMzarUpo) bhANu ( , ) 168 ikArAMta, ukArAMta zabdanAM rUpAkhyAno (napuMsakaliMga) 169 dahi prAkRtarUpo dadhi ( pAlirUpo) Ti0 2 gAmanI ( , ) Ti0 2 169 mahu prAkRtarUpo 170 madhu ( pAlirUpo ) Ti. 1 170 gotrabha ( pAlirUpo) Ti. 1 amu prAkRtarUpo amu ( pAlirUpo) Ti01 dahi ( apabhraMzarUpo) mahu ( 5 ) 171 169 169 170 171 171 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82 173. 173 174 RkArAMta zabdanA rUpAkhyAno (puMliMga) vizeSyavAcaka RkArAMta piu, piara prAkRtarUpo pitu (pAlirUpo) Ti. 1 vizeSaNavAcaka RkArAMta dAu, dAyAra prAkRtarUpo dAtu ( pAlirUpo) Ti. 1 pi pida pii pidi piu apabhraMza 175 175. 176-177 piara pidara 178 RkArAMta zabdanAM rUpAkhyAno (napuMsakaliMga ) 178 supiara prAkRtarUpo dAyAra , . 178 ekArAMta ane okArAMta zabdanA rUpAkhyAno go ( pAlirUpo) Ti01 179-180 surea prAkRtarUpo 180 'go' ane nau'nAM ArSarUpo di0 180 giloa prAkRtarUpo 181 vyaMjanAMta zabdo 181-203 SaDbhASAcaMdrikAno mata Ti. 1 181 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMta prAkRtarUpA bhayavaMta / prAkRtarUpo 'at' cheDAvALAM nAmo 182 " " nAmonAM ArSarUpo 182 , nAmAnI zaurasenImAM vizeSatA 182 183 bhagavaMta (pAlirUpo) Ti0 1 bhavaMta prAkRtarUpo bhavaMta (pAlirUpo) Ti0 ? maMta " " " bhavaMta ( vartamAna kRdaMta) gacchaMta ( pAlirUpo) Ti. ? mahaMta , ) ,, ,, arahaMta ( , ). " bhavamANa prAkRtarUpo bhavissamANa , 'at' cheDAvALAM nAmo (napuMsakaliMga) bhagavaMta prAkRtarUpo , (pAlirUpo) Ti0 ? gaccheta ( , ) , " 'at' cheDAvALAM nAmo ( apabhraMzarUpo ) bhagavaMta (puMliMga) bhagavaMta (napuMsakaliMga) ' an ' cheDAvALAM nAmo (puMliMga) addhANa prAkRtarUpo rAyANa " mukammANa prAkRtarUpo Vofo Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 192 194 'an ' cheDAvALAM nAmone lAgatA vizeSa pratyayo 190 pUsa prAkRtarUpo mahava " 191 appa , atta, Atuma (pAlirUpo) Ti0 1 'rAya' zabdanI prakriyA ane vizeSatA 193-195 rAja ( pAlirUpo) Ti0 (2) 193 brahma ( , ) Ti0 addha ( , ) Ti. yuva ( , ) Ti. muddha ( , ) Ti. sA ( " ) Ti. rAya prAkRtarUpo rAya (paizAcIrUpo) mupUsa prAkRtarUpo (napuMsakaliMga) muappa , muappANa" surAya , pUsa, pUsANa (apabhraMzarUpo) mupUsa ( , napuMsakaliMga ) 201 mupasANa ( , ) 201 ' as' cheDAvALAM nAmo puma (pAlirUpo) Ti0 3 202 strIliMga 203-228 AkArAMta zabdonI prakriyA 203 7 200 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 IkArAMta , , strIliMgI nAmone lAgatA prAkRta pratyayo prAkRta pratyayone lagatA niyamo vizeSatA apabhraMzanA pratyayo apabhraMzanA pratyayone lagatA niyamo mAlA prAkRtarUpo ,, (pAlirUpo) Ti01 vAyA prAkRtarUpo gai prAkRtarUpo rati (pAlirUpo) Ti. 1 gheNu prAkRtarUpo yAgu (pAlirUpo) Ti. 1 naI prAkRtarUpo nadI (pAlirUpo) Ti0 1 vaDhU prAkRtarUpo vadhU ( pAlirUpo ) Ti. 2 mAlA (apabhraMzarUpa) mai ( ,) paiTTI ( , ) veNu ( " ) bahU ( " ) marvAdi (strIliMga) sanvA (pAlirUpo) Ti0 1 . 212 212 213 213 215 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tI, tA / prAkRtarUpo 219 219 220 221 221 221 223 NI, NA tA ( pAlirUgo) Ti0 3 jI, jA prAkRtarUpo kI, kA , imA, imI , imA ( pAlirUpo) Ti02 eA, eI prAkRtarUpo etA (pAlirUpo) Ti01 amu prAkRtarUpo amu (pAlirUpo) Ti02 RkArAMta strIliMga mAA, mAyarA prAkRtarUpo mAtu (pAlirUpo) Ti. 2 SaDbhASAcaMdrikAno mata (Ti. 1) dhUA prAkRtarUpo dhAtu (pAlirUpo) Ti02 gau prAkRtarUpo gAI , 223 223 224 224 224 226 226 226 227 goNI ." 227 227 27 2 go ( pAlirUpa) Ti. 1 nAvA prAkRtarUpo saMkhyAvAcaka zabdo ikka prAkRtarUpo 229-238 229 ubha " 229 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ubha ( pAlirUpo) Ti01 du prAkRtarUpo dvi (pAlirUpo) Ti. 1 ti prAkRtarUpo ti (pAlirUpo) Ti01 cara prAkRtarUpo catu ( pAlirUpo) Ti0 1 paMca prAkRtarUpo paMca ( pAlirUpo) Ti. 1 kaI prAkRta rUpo kati (pArirUgo) Ti01 saMkhyAvAcaka zabdonI yAdI 229 230 230 231 231 232 232 233 222 234 234 234-248 kAraka-vibhaktyartha prakaraNa 11 muM0 239-241 1 judA judA arthamAM SaSThI vibhaktino prayoga 239 " , , , (saMskRta) Ti01 239 2 , , saptamI ., prayoga 239 3 paMcamIne badale tRtIyA ane saptamIno prayoga .4 saptamIne badale dvitIyAno prayoga / teNaM kAleNaM te samaeNaM' nI vibhaktino vicAra Ti05 240-241 c 0 240 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 AkhyAta prakaraNa 12 muM 242-298 saMskRta, pAli ane prAkRtamAM dhAtunA prakAra 242 vibhaktio 243. kartari rUpa vyaMjanAMta dhAtunI prakriyA svarAMta dhAtanI prakriyA uvaNIta " kavarNIta 5- 10 dhAtuone lagatAM keTAMka kAryoM 4 " ?? vartamAnakALa vartamAnakALanA pratyayo prAkRta 1 - 2-3 pratyayone lagatuM kArya zaurasenI-mAgadhI paizAcI apabhraMza >> , vyaMjanAMta dhAtunAM rUpAkhyAno hasU prAkRtarUpo " (zaurasenI rUpo ) " ( mAgadhI > 23 ( paizAcI " ) ( apabhraMza " ) "" svarAMta dhAtunAM rUpAkhyAno ho prAkRtarUpo (pAli ) Ti0 2 244 244 245 245 246 246 - 248 2.48 248 249 250 250 250 291-264 254-29 / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( zaurasenI ,,) ( mAgadhI ) (paizAcI ,,) ( apabhraMza ,,) bhUtakALa svarAMta ane vyaMjanAMta dhAtune lAgatA pratyaya pAli pratyayo (Ti. 2-3) hA prAkRtarUpo 262-265 262 ho / ThA , ne " or lA , uDDe , ho ( pAlirUpo) Ti. 263 ArSa prayogomAM AvatA tyA, ittha, itthA, iMsu ane aMsu pratyayono pAlipratyayo sAthe saMbaMdha Ti01 264 bhU ( pAlirU yo ) Ti0 . gam, keTalAMka ArSarUro saMskRta anya keTalAMka ArSarUpo / ___ bhaviSyatkALa 266-274 prAkRta pratyayoM e prAkRta pratyayovALA pAlirUpo (Ti0 1) 266 zaurasenI ane mAgadhInA bhaviSyatkALanA pratyayo 267 or or Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aar pAlinA pratyayo Ti02 paizAcInA bhaviSyatkALanA pratyayo apabhraMzanA " , 268 bhaNU prAkRtarUpo 269-273 (zaurasenI rUpo) (mAgadhI) (pezAcI) (apabhraMza) ho prAkRtarUpo ane zaurasenI vagerenAM rUpo 273-274 saMskRtajanya keTalAMka AparUgo 274 kriyAtipatti 275 prAkRta vagerenA pratyayo AjJArtha-vidhyartha 276-279 prAkRta vagerenA pratyayo 275-276 AjJArtha (pAli pratyayo )Ti..1 275 vityartha , . " ham prAkRtarUpo 276 277 zauramenI, mAgadhI ane paizAcInAM rUpo 277 hasa / apabhraMzanAM rUpI 277 keTalaka ArSarUpo 278 aniyamita rUpoM 9-283 ata (vartamAna) 279 " (bhUta) ., (vidhyarSa, AjJArtha ane bhaviSyakAla) 980 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 as ( pAlirUpo ) Ti0 kR ( bhUtakALa ) ( bhaviSyatkALa ) ( pAlirUpo ) Ti0 2 39 27 dA ( bhaviSyatkALa ) keTalAka Adezo ( bhaviSyatkALa ) pAliaMgo bhUtakALa bhaviSyatkALa kriyAtipatti vidhyartha- AjJArtha prerakarUpo preraka aMga banAvavAnI rIta preraka aMgoM pAlinAM preraka aMgo ( Ti0 1 ) upatyasvaravALAM preraka aMgo vartamAnakALa 37 nAmadhAtu vagere mata vagerenAM pAlirUpo ( Ti0 1 ) sahyabheda mahAbheda ( pAli Ti0 1 ) pezAcInI vizeSatA apabhraMzanI sahyabhedI aMgo vartamAnakALa di0 1 d: 280 281 281 281 281 282 282 283-287 283 284 283-284 285 286 27 17 287 287 288-290 288 290-298 290 291 291 292 292 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhyartha AjJArtha bhUta ( hyastana ) preraka sahyabheda 92 nAM rUpo 53 aniyamita sahAbhedI aMgo kRdaMta prakaraNa 13 muM vartamAnakRdaMta kartari vartamAna kRdaMta kartarivartamAnakRdaMta ( pAli ) Ti0 2 preraka kartarivartamAnakRdaMta sahyabhedI vartamAnakRdaMta preraka sahyabhedI =9 bhUtakRdaMta kartaribhUtakRdaMta sahyabhedI bhUtakRdaMta bhUtakRdaMta (pAli) Ti0 1 prerakabhUtakRdaMta keTalAMka saMskRtajanya bhUtakRdaMto bhaviSyatkRdaMta bhaviSyatkRdaMta prAkRta bhaviSyatkRdaMta ( pAli ) Ti0 1 293 293 294 294 296 296 299-323 299-304 299 299 303 303 304 304-307 304 "T kwr 306 306 306 307 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 hetvarthakRdaMta 307-311 hetvarthakRdaMta prAkRta tuM-du-tae pratyayo 307 hetvarthakRdaMta (pAli) Ti. 2 aniyamita hetvartha kRdaMta 'ttae' pratyayAMta rUpo 309 'tave' ane 'tae' pratyaya (Ti0 1) 309 hetvarthakRdaMta ( apabhraMza) 310-311 saMbaMdhakabhUtakRdaMta 311-318 saMbaMdhakabhUtakRdaMta prAkRta tuM-a-tUNa-tuANa-ittA-ittANa-Aya- 1 312. Ae pratyayo saMtraMdhakabhUtakRdanta (zaurasenI-mAgadhI) (pAli) Ti0 2 (paizAcI) 313 (apabhraMza) apavAda-zaurasenI apavAda-paizAcI 313 apavAda--apabhraMza bhASAvAra udAharaNo 314-317 prAkRta zaurasenI-mAgadhI paizAcI apabhraMza aniyamita saMbaMdhabhUtakRdaMta prAkRta 313 - .. .. .7 4 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319-321 319 0 keTalAMka saMskRtajanya saMbaMdhakabhUtakRdaMto vidhyarthakRdaMta vidhyarthakRdaMta prAkRta ,, (pAli) Ti02 keTalAMka saMskRtajanya vidhyarthakRdaMta . tavya aNija, aNI 0 0 0 0 .. aniyamita vidhyarthakaMdata vidhyarthakadaMta ( apabhraMza) kartarikRdaMta katarikRdaMta prAkRta " (pAli) Ti0 ? " (apabhraMza) 322--323 323 :22 taddhita prakaraNa 14 muM 32 3-331 idamarthaka 'kara' pratyaya 323 __, Ara ,, ( apabhraMza) 323 , Iya , (pAli) Ti01 bhavArthaka : illa' * ulla' 323 lla (pAli) Ti0 3 ima (:, ) Ti. 1 324 tatsadRzArthaka * vva' 324 bhAvArthaka imA, ta, taNa 324 ppaNa (apabhraMza) 324 sm sy m 323 s s ` Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vArArthaka "3 hutta kkhattuM (pAli ) Ti0 2 khuto ArSa ( Ti0 2 ) matvarthIyapratyayo to, do pratyaya hi, ha stha 95 71 ela svArthika pratyaya svArthika ( paizAcI ) svArthika (apabhraMza ) aniyamita taddhitAMtarUpo kelAMka saMskRtajanya tadvitAMtarUpa dhAtupATha :" 325 325 325 325 326 327 327 327 328 328 329 330-331 331-353 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tpa va zuddhipatra azuddha zuddha- pRSTha- paMktivyaJjanam vyajanam 10 19 14 21 na-dhRSTadyumnaH dhaTThajjuNo A udAharaNa 16 ane e uparana TippaNa pR036mAM paM. 4 mna-nA udAharaNamAM mUko 'ra' lopa 17 5 mI paMkti pachI mathALu vadhAra apabhraMzamAM (1) apabhraMzamA 17 7. thya, zva, tsa psa-ccha 32 10 mI paMkti pachI mathALu vadhAravaM. e' mha' 40 10 TippaNa 3 pR0 44 pR0 45 TippaNa daza tandha u - A vidrutaH vihAo 53 21 mI paMkti pachI vadhAra. dasa 73 101 nta ndha 80 ApachI badhA aMko sudhArIne vAcavA.. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthAt uttiSTaviza A nijJAnI arthAt 92 15 1Na . 98 uttiSThopaviza 106 * A nizAnI 120 128 22 mI paMkti pachI xxx x x na joie. zau0 141 2 gAmanI 169 22 224 13 tanva 320 12 3 gAmanI - yaha 'tavya pahuha . agdha agdha visura 337 aMka 74 339 ,100 343 ,,132 visUra . usikka havavava loTTa usmika hakkhuva Ayamba 444 , 147 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakamAM vaparAelA graMtho ane tenA saMketono khulAso amarako A0 ajitazAMtistava amarakoza AcArAMgasUtra uttarAdhyayanasUtra upAsakadazAMgasUtraTIkA kAzikA caturvizatistava jIvavicAra pANinIya aSTAdhyAyI kA0 | pANi. / pANini. vaidikapra0 pANinIya vaidika prakriyA pAlikoza pAliprakAza pAlIpra0 pAlipra0 pA0pra0 pAlivyAkaraNa ( kAtyAyana) prAkRtakathAsaMgraha prAkRtarUpAvatAra bhagavatIsUtra bhagava0 bhaga. lAlitavi0 munivaMdanasUtra lalitavistara (baudragraMtha) visudipamga amaNasUtra Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDbhASAcaMdrikA sUtrakRtAMgasUtra sUtra sUtrakR. sUryaprajJaptiTIkA hemacaMdra prAkRta vyAkaraNa / he0 prA0 vyA. he0 saM0 hemacaMdra saMskRta vyAkaraNa (2) . adhyayana, adhyAya uddeza . gAthA . . dvitIya niyama pAliprakAza saMdhikalpa pAli0 saM0 pR0 pra0 rA0 mi prathama rAyacaMdra jinAgamasaMgraha rAya zrutaskaMgha mAtra Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta-vyAkaraNa. prakaraNa 1 varNaparicaya prAkRta bhASAomAM nIce pramANe svaro ane vyaMjano vaparAya che. 'svara--- - a, i, u. ( hUsva) A, I, U, e, o, ( dIrgha) 1 prAkRtamA 'R' no vikAra a, i, ke u thAya che ane 'lu' no vikAra ' ili' thAya che mATe e be svataMtra svara nathI. 'ai' no vikAra 'e' ke ' ai ' thAya che ane ' au' no vikAra 'o' ke 'au' thAya che tethI e be paNa svataMtra svara nathI. 2 'eko' 'sevvA' 'sotaM' 'so cia' vagere zabdomA AvelA 'e' ane 'o' ekamAtrika che ema AcArya zubhacaMdra jaNAve chaH (-zubhacaMdranuM prAkRta vyAkaraNa a0 1-2-40-likhita pR0 4) A uparathI 'e' ane 'o'nI ekamAtrikatA paNa vyAjabI jaNAya che. uccAraNanI dRSTie to dvirbhAvane pAmelA vyajananI pUrvano dvimAtrika svara ekamAtrika ja hovo joie; anyathA eve ThekANe AvelA dvimAtrikano uccAra ja dvimAtrikanI rIte thai zakato nathI. AcArya hemacaMdra jaNAve che ke, koi vaiyAkaraNo prAkRtamAM paNa 'ai' ane ' au 'nA upayogane iSTa gaNe cha (8-1-1) AcArya hemacaMdra paNa ' ayi 'nA prAkRtarUpa 'ai' ne sammala gaNe che ( 8-1-169) to paNa temane e sivAya kyAMya 'ai' ane ' au' no vyavahAra iSTa nathI, prA. 1 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] vyaMjana ka, kha, ga, gha, Ga ( kavarga) ca, cha, ja, jhI ( cavarga) 1 AcArya hemacaMdranA jaNAvyA pramANe prAkRtamA svararahita vyaMjanano eTale khoDA vyaMjanano ke be taddana vijAtIyasaMyukta vyaMjanano-kta, kna, tma vagereno-prayoga thato nathI to paNa 'mha' ha' ane ' lha 'no prayoga hovAnuM to hemacaMdre paNa svIkAyu chaH ( jUo 8-2-7475-76)' akasmAt ' zabdane magadhadezIya hovAna AcArya zIlAMke jaNAvelaM che. ( jUo-" ittha vi jANaha akasmAt " mU* A0 pR0 266 tathA enI TIkA pR0 267 sa0) ethI prAkRtamA e e sthaLe khoDo vyaMjana paNa Ave che. 'mha, chaha ane lha' uparAMta mAgadhImAM 'sta' 'sma' vagere saMyukta vyaMjano paNa vaparAya che. e vipre saMyukta vyaMjananA vikArone jaNAvatAM AgaLa jaNAvIroM, e sivAya je je zaurasenI bagere bhASAomAM vyaMjananI vaparAzamAM prAkRta karatAM vizeSa pheraphAra che te viSe paNa A pustakamAM te te ThekANe jaNAvIzaM. 'Da'no 'la' thato hovAthI ene mUrdhanya paNa kahevAmAM Ave che. pAlImAM e 'la' ne ja jUdo gaNIne 33 vyaMjanone gaNAvavAmAM AvyA che. ( jUo kaccA0 pA. vyA0 sU0 6) 2 'prAG, 'pratyaG / 'kruG' 'udaG-vagerenI peThe prAkRtamA koi paNa zabdamAM svataMtra rIte 'a' varNano uccAra thato nI, kiMtu saMkho, salo. paMko, paGko. aMgaNaM, aD.gaNaM, laMghaNaM, laD.dhaNaM.vagere zabdomAM svavaryasaMyukta 'D. 'no prayoga ziSTasaMmala che. saMskRtanI peThe prAkRtamA 'i. 'no prayoga amuka zabdomAM ja thato hovArthI e. banne bhASAmAM svataMtra 'DanI vaparAza virala kahevAya. 3 'Du' dhAtunAM ('juDuve' vagere ) parokSa rUpo sivAya saMskRtamAM kyAMya paNa svataMtra 'nA' no prayoga maLato nathI tema prAkRtamA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] Ta, Tha, Da, Dha, Na ( ) ta, tha, da, dha, na ( tavarga ) pa, pha, ba, bha, ma ( pavarga ) ya, ra, la, va ( aMta:stha ) Tavarga sa ha ( USmAkSara ) anusvAra 7 2 paNa kyAya svataMtra ' a ' prayojAto nathI. kaJcukaH, lAJchanam, jaJjapUkaH - vagere prayogonI peThe prAkRtamAM kaJcuo, lachaNaM, jaJjavRo vagere prayogo suvyavahRta che. mAtra pAlImA jAti ( jJAti ), Ata ( jJAta ), ANa ( jJAna ) vagere prayogoM saMskRtanA 'Dube jevA paNa maLI Ave che. saMskRtamAM ane prAkRtamAM ekalA 'Ja' karatAM svavargyasaMyukta 'Ja' no prayoga vizeSa pracalita che: ahimaJju (abhimanyu) puJa ( puNya ), avaJJA ( avajJA ), aJjalI ( aJjali ) - mAgadhI ane jJAna ( jJAna ) vijJAna ( vijJAna ) - paizAcI. JJa 'nA prayogamAM pAlI, mAgadhI ane paizAcI vizeSa samAnatA dharAve che.( 8-4-293 tathA 303 ) tathA (pAlipra0 pR0 23-24 ) 2 1 pAlImA ' anusvAra 'ne vyaMjanamAM gaNAvIne ' nigrahIta 'nI saMjJA ApelI che ane lalitavistaramahApurANamAM to ene ( anusvArane ) ane visargane svaronI sAthai ja gaNAvelA che. A graMthamAM varNavelI bArAkSarI ApaNI gujarAtI bArAkhaDI jevI che.(juo lalitavi00127) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] prakaraNa 2 sAmAnya svaravikAra. dIrghasvara-hrasvasvara' 1. saMskRtanA saMyukta vyaMjananI pUrve AvelA dIrghasvaro prAkRtamAM prAyaH hrasva thaI Aya che arthAt saMyukta vyaMjananI pUrve AvelA 'A 'no a, 'I' no i, 'U 'no u, 'e' no i ane 'o' no uthaI jAya che. jemake : A=a-Amram ambaM / Asyam assaM / tAmram tambaM / virahAgniH virahagI | I - i - tIrtham titthaM / munIndraH muNiMdo / U - u - gurUllApA : gurulAvA | cUrNaH cuNNo / e - i - narendraH nariMdo / mlecchaH miliccho / o - u - adharoSThaH aharudvaM / nIlotpalam nIluppalaM / = -- | hrasvasvara=dIrghasvara. 2. saMskRtanA zya, zU, rza, dha, zza, pya, SU, rSa, dhva, pSaH sya, stra, se, sva, anessanI pUrve rahelo hrasvasvara prAkRtamAM prAyaH dIrghabhAva pAme che. udAharaNo nIce pramANe che:zya -- Avazyakam AvAsayaM / kazyapaH kAsavo / pazyati pAsa / za - mizram masiM / vizrAmaH vIsAmo / vizrAnyati vIsamai / --- saMsparzaH saMphAso / 1 jUo pAlIprakAza pR0 8, niyama - 11 ( dIrghasvara svasvara) tathA pR0 55 ( e=i ) ane ( o = u ) ane pR0 5 ( au = u ) 2 jUo pAlIpra0 pR0 11 - ( parAmarza : rAmAso ) TippaNa. Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ ] 5. 6 - adhaH Aso / vizvasiti vasisai / vizvAsaH vIsAso / zza - duzzAsanaH dUsAsaNo / manazzilA maNAsilA / pya puSyaH pUso / manuSyaH maNUso / ziSyaH sIso / -- karSaka: kAsao / varSaH vAso / varSAH vAsA | va - viSvak vasuM / viSvANaH - vIsANo / Sa - niSpiktaH nIsito / sya kasyacit kAsai / sasyam sAsaM / tra - utra: Uso / visrambhaH vasaMbho / sva -- nisvaH nIso / vikasvara : vikAro / rasa - nissaha: nIsaho / A-a. -- 3. saMskRtanA bhAvavAcaka akArAnta puMliMgI zabdanA AdinA ' A 'no prAkRtamAM vikalpe 'a' thAya che. jemake :prakAra : payAro, payaro | pracAraH payAroM, payaro | prahAra : pahAro, paharo / pravAhaH pavAho, pavaho / prastAva: patthAvo, patthavo / i = e. 4. saMskRtanA saMyukta vyaMjananI pUrve AvelA '3' no vikalpe 'e' thAya che. jemake : 'DiNDima:- DeNDimo, DiNDimo / dhammillam dhammelaM, dhammillaM / piSTam peThThe, piTThaM / piNDam peMDa, piMDaM / bilvam belleM, bilaM / viSNu: vehU, viDU | sindUrama seMdUraM, siMdUraM / 1 jUo pAlIpra0 pR0 53 - ( i = e ) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] u=U. 5. saMskRta zabdomAM rahelA 'tsa ane ccha nI pUrvanA 'u'no 'U' thAya che: nsa - utsarati Usara / utsavaH Usavo / utsiktaH Usito / utsukaH Uo / ccha - ucchvAsati usasai / ucchvAsa usAko ucchuka: Usuo / u=o. 6. saMskRtanA saMyukta vyaMjananI pUrve rahelA 'u' to prAkRtamAM 'o' thAya che. jemake : I * kuTTimam koTTimaM / kuNThaH koMDho / kuntaH koMto / tuNDam torDa | pudgalam pomgalaM / puSkaram pokkharaM / | pustakaH potthao / muNDam moMDeM / mudgaraH moggaro / mustA motthA / lubdhakaH loddhao | vyutkrAntam voktaM / "R=a 7. saMskRta zabdanA AdibhAgamAM AvelA 'R' no prAkRtamAM 'a' thAya che. / ghRtam ghayaM / ghRSTaH ghaTTo | kRtam kayaM tRNam taNaM / mRgaH mao / mRSTam maThThe / vRSabhaH saho / 1 A niyama A be zabdosA lAgato nathI: utsAhaH ucchAho | 2 jUo pAlIpra 3 jUo pAlIpra0 50 0 0 54 - ( u =o ) 1- (R =a) :- utsannaH ucchanno / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] R-ra 8. sAmAsika ane gauNa saMskRta zabdanA bhatya 'R' no prAkRtamA 'u' thAya che. pitRgRham piugharaM / pitRpatiH piuvaI / pitRvanam piuvaNaM / pitRpvasA piusiaa| mAtRgRham mAugharaM / mAtRpvaptA mAusiA / mAtRmaNDalam mAumaMDalaM / 'R-ri 9. saMskRtanA kevala-vyaMjana vagaranA-'R' no prAkRtamA ri' thAya che, RkSa: riccho / RddhiH riddhI / RSabhaH risho| la-ili. 10. saMskRtanA * la. 'no prAkRtamA - ili' thAya che:-~ klannaH kilinno / klaptaH kilitto| 11. saMskRtanA * ai 'no prAkRtamA 'e' thAya che: airAvaNaH erAvaNo / kaiTabhaH kevo / kailAsaH kelaaso| trailokyam telukkaM / vaidyaH vejo / vaidhavyam vehavvaM / zailAH selaa| au o. 12. saMskRtanA * au 'no prAkRtamAM * o' thai jAya che.. 1 jUo pAlIpra. pR0 3-( ri) TiparaNa. 2 jUo mAlIpra0 pR. 3- (ai=e) 3 jUo pAlIpra. pR0 5-( au=o) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] krauJcaH koMco / kaumudI komuI / kauzAmbI kosambI / kauzikaH kosio / kaustubhaH kotyuho / yauvanam jovvaNaM / upara jaNAvelA badhA svaravikAro zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane cUlikApaizAcImAM paNa eka sarakhI rIte lAgu thAya che, apabhraMzamA e niyamonu pravartana niyata rIte eTale je rIte jaNAnyuM che te rIte thatuM nathI. temAM kyAMya kyAya a'no i, I, u; 'u'no a, A; 'R' no a, A, i, u, R 'la.'no i, ili; 'e'no i, I; ane * au'no au ane o thAya chaH [ svaravikAranI dRSTie A pravartana sarakhaM che, paNa aniyatatAne lIdhe ene prAkRtathI jU, pADI zakAya che. saM0 prA0 a0 vacanam aNaM ( vaiNaM) veNaM / (vaINaM ) vINaM / zayanam saaNaM (. sainaM ) senaM' / nayanam naaNaM naiNaM ( nainaM ) nenaM / navanItam naaNIaM ( nauNIaM) loNIaM / [ vastutaH A rUpo 'ra' ane 'va' nA saMprasAraNathI banelA che ] u-a, A bAhuH--bAhA ( strI0 ) bAhA, bAha, bAhu / R-a, A, i, u, R ___ kRtyam kiccaM kacca, kAcu / 1 jUo vimuddhimagga pA0 pR0 24. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la-i, ili ei, I- au--au, tRNam taNaM tithu, taNu, tRNu / sukRtam sukayaM sukiu, sukidu, sukRdu / klannaH kilinno kinno, kilinnAo / rekhA lehA liha, lIha, leha / o--- gorI gorI gaurI, gorI / vyaMjanavikAronA prasaMgamAM to jyAM jyAM prAkRta karatAM zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, cUlikApaizAcI ane apabhraMzamAM vizepatA che tene te te sthaLe jaNAvavAnA chIe. Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 3. - :sAmAnya vyaMjanavikAra. 'aMtyavyaMjanalopa 1. saMskRta zabdanA chevaTanA vyaMjanano prAkRtamA lopa thA, antar-upari anta-upari aMtovari / antara--gatam anta-gayaM aMtaggaya / janman jmm-jmmo| tamam tm--tmo| tAvat tAva / hunara punn| na punar na unn| yazas jasa-jaso / yAvat jAva / __ asaMyukta kAdi'lopa. 2. svarathI para AvelA ane eka ja padamA rahelA asaMyukta ka, ga, ca, ja, ta, da, pa, va, ra ane va-eTalA vyaMjanono prAkRtamA prAyaH lopa thaI jAya che. udAharaNo kramazaH nIce pramANe che:--.. 1 jU pAlIgra0 pR. 6 (niyama 7. vidyut--vijju / tAvat-tAba / ityAdi) 2 A niyama kyAMya kyAMya lAgalo paNa nathI. jemake; sukusumam / prayAgajalam payAgajalaM / sugataH mugao / agarU: agruu| sacApam sacAvaM / dhyAnam vijaNaM / sutAram sutAraM / viduraH viduro / sapApam sAvaM | samavAyaH samavAyo / devaH devo / dAnavaH dANavo / A zabdomAM prastuta niyamane lagADavAthI arthabhrama thacAno saMbhava che, A gate aniA pratyeka niyamano upayoga karatAM kyAMya paNa pathabhrama na thAna levo gyAsa vyAla galavAno che. Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka-tIrthakaraH titthyro| lokaH loo| ga-nagaH no| nagaram nayaraM / mRgAGkaH mayaMko / ca-kacagrahaH kyggho| zaMcI sii|| ja--gajaH gao / prajApatiH pyaavii| rajatam rayayaM / ta-dhAtrI dhAtI-dhAI / yatiH jaI / rasAtalam ramAyalaM / rAtriH rAti--rAI / vitAnam viaannN| da-gadA gayA / madanaH mynno| pa-ripuH riU / supuruSaH surariso / ba-vivudhaH viuho / ya-viyogaH vioo| va-vaDavAnalaH valayANalo / lAvaNyam lAyaNaM / ( A bIjo niyama ane evA bIjA asaMyukta vyaMjananA vikArane lagatA sAmAnya ke vizeSa niyamo paizAcI bhASAmA lAgatA nathI, jemake - saM0 prA0 pai. makaraketuH- mayarakeU--- makaraketU / sagaraputravacanam ---- sayaraputtavayaNaM-- sagaraputavacanaM / vijayasenena lapitam-vijayaseNeNa laviyaM-- vijayasenena lapitaM / pApam--- pAvaM pApaM--- Ayudham ---- AuhaM- AyudhaM / ) ___ pUrvokta niyama dvArA prAkRtamA : ka' 'ja' ta' ane 'da' no lopa jaNAvalo cha to paNa prAkRtanA peTAbhedarUpa zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, cUlikAMpaizAcI ane apabhraMzamAM te varNo lopAtA nathI, kiMtu bIjA bIjA varNonA rUpamA pheravAi jAya chaH Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thAya che: saM0 12 'ta-da. ( 1 ) zaurasenImA ane kyAMya apabhraMzamAM ' ta' no ' daM ' prA0 kathitam kahiaM tataH tao pUrita: pUrio thAya che: saM0 ane zau0, apa0 kadhidaM / tado / pUrido / prA0 jaNavao saM0 pratijJA mArutiH mantritaH mantritaH "ja-ya. janapadaH jAnAti jANai garjitaH gajjio gariyade | mA0 saM0 yaNavade / durjana: yAdi / varjitaH ( 2 ) mAgadhImAM Adisthita ke anAdisthita 'ja' no 'ya' prA0 zau0, apa0 padiNNA / | pahaNNA mAruI maMtio 3 jUo pA0 pra0 40 57 ( jaya ) 4 o0 0 62 (da) mArudI | maMtido / / prA0 mA0 dujjaNo vajjio duyyaNe / vayyide | ta, da-ta. ( 3 ) paizAcImA ane cUlikApaizAcImAM 'ta' kAyama rahe che 6 r3ha no paNa ' ta' thAya che: 1 jUo pA0 pra0 pra0 59 ( ) 2 zaurasenIne lagatA dareka niyamo mAgadhI, paizAcI, cUlikApaizAcI ane apabhraMzamAM paNa lAgu bhaI zake le. Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM0 prA0 pai0,-cU0 0 saM0. prA0 pai0,-cU0 pai0 bhagavatI bhagavaI bhagavatI / pradezaH - padeso pateso / pArvatI pabaI pvtii| madanaH / madaNo matano / zatam sayaM st| kdanakam vadamayaM vatanakaM / dAmodaraH dAmodaro taamotro| sadanam sadaNaM satanaM / 'ga-ka, ja-ca.' ( 4 ) cUlikAMpaizAcImA 'ga' no ' ka ' thAya che ane 'ja' no 'ca' thAya chaH saM0 prA0 cU0 pai0 saM0 prA0 . cU0 pai0 giritaTam giritaDaM kiritaDaM / jarjaram jajjaraM cazcaraM / nagaram nayaraM nkrN| jImUtaH jImUo cImUto / mArgaNaH mamgaNo mkkno| niyojitam niyojiaM rAjA rAyA rAcA / niyocitaM / ka-. (5) apabhraMzamAM kyAya 'ka' no 'ga' thAya che. saM0 prA0 a0 vikSobhakaraH vicchohayaro vicchohgro| 1 jUo pA0 pra0 pR056 (gaka ) 2 jUo pA0 pra0 pR. 57 (ja-ca) 3 jUo pApa.. 55 ( 7) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyukta ' kAdi' lopa: 3 saMyukta vyaMjanamAM pUrvavartI kaM, ga, Ta, Da, ta, du, pa, za, Sa anesa eTalA vyaMjanono prAkRtamAM prAyaH lopa thaI jAya che ane lopa thayA pachI bAkI rahelA anAdinA vyaMjanano dvirbhAva thAya che. jemake; ka- bhuktam bhuta bhutaM | mukta: muta-muto / zaktaH sata-saco / 'siktham sithyaM - sitthaM / Da - khaDga : khago-khaggo / SaDjaH sajo- sajjo | ga- dugdham dudha - duddhaM / "mudgaraH - mugaro - muggaro / mugdham mucdha-muddhaM / Ta-kaiTphalam kaphphala-kapphalaM / pa-guptaH guta-gutto / SaTpadaH chapao - chappao / suptaH - suta--mutto / ta- utpalam upalaM- uppalaM / utpAda: upAo - uppAo ane bha thAya che. 1 jUo pAlIpra0 pR0 41 ( ta=ta ) ( kathatha ) 2 khkha, chacha, cha, ththa ane phpha nA sthAnamA anukrame kkha, ccha, cha, stha tathA pha thAya che. da- madguH magu -- mabhA / 3 dhgha, ijha, va, dhdha ane mbha nA sthAnamA anukrame gha, jjha, d 4 jUo pAlIpra0 pR0 24 ( niyama - 30 ) 5 ju0pA0 pra0 pR0 25 ( niyama - 31 ) 60 pra0 pra0 pra0.41 ( Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za--- AzliSTaH Aliddho / niSThura : niThura nihuro | 'nizcala: nivala-niccalo / niSpuMsanam nipuMsana - niSpuMsaNaM / zrotati cuai | / zmazru massU | zmazAnam masANaM / harizcandraH hariando | lakSaNam lahaM / goSThI goThI-goDI / tuSTaH tu tuTTo | 15. ma - yugmam yuga yugaM / razmiH rami rammI' / sa - zuSkam suka - sukaM / SaSThaH chaTha - chaDo / nispRhaH nipaha - nippaho / 141 skandaH kaMdo / skhalitaH khalio / saMyukta ' mAdi ' lopa. 4. saMyukta vyaMjanamAM paravartI mana aneya no prAkRtamAM prAyaH lopa thaI jAya che| ane lopa thayA pI bAkI rahelA anAdinA vyaMjanano dvirbhAva thAya che. nemake 1 0 0 0 0 38 ( 2 umazru mastu 10 pra0 pra0 51 3 jU0 pA0 pR0 37 ( eka 4 zuSkam sukvaM stavaH tatro / snehaH neho / smaraH saro / smeram seraM / cha ) - nicchalo / TipaNa. pra0 pra0 26- ni0 32 - ( = = 3) ni0 45 ) pR0 39 (ni048 ) ( pA0 pra0 pra0 37 ) 5 jU0 pA0 pra0 50 36 ( sa ) 0 37 (ska= ka ) pR0 39 ( sva ni048) 1028 (stha=tha ) 6 skandaH khaMdo, bI- pAlIpra0 pra0 36 TippaNa 2 7 jU0pA0 pra0 pra0 50- ( sma = ssa) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 na - - pRSTadyumnaH ghaTTajjuNo' / "ya - kuDyam kuDakuDa nagnaH naganago / vyAvaH vAho / lagna: lagalago / zyAmA sAmA / saMyukta lAdi' lopa. 5. saMyukta vyaMjananA pUrvavartI vA paravartI la, va, va, visarga ane ra no prAyaH lopa dhaI jAya che ane lopa thayA pachI bAkI rahelA anAdinA vyaMjanano dvirbhAva thAya che. udAharaNa:--- ------ -ulkA ukA- - ukkA / valkalam vakala-vakkalaM / 'lai - viklavaH vikaa - vikatro / lakSNam sahaM / "vastaH dhanya pakvam pika pikkaM / veTakaH kheDao | earch: khoDao | dhvajaH dhao / Com abda: ada -- aho | lubdhakaH lubdhaa-luddhao / zabdaH sada--- saddo | stabdhaH thadha - thadvo / - tyo / visarga- duHkhitaH dukhia - dukkhao / / du:saha: dusaha dussaho / niHsaham nisaha- nissahaM / niHsarati nisaraha - nimsarai / 1 A zamAM ' Na 'no dirbhAva thato nathI, 2 jU0 pA0 pra0 pra0 48 ( ni0 66 ) 3 jU0 pA0 pra0 10 21 (ni0 25 ) 4 jU0 pA0 pra0 pR0 30-31 ( ni0 36-37 ) 5 jU0 pA0 pra0 pR0 32-33 (ni0 38-39 ) 6 ju0 pA0 pra0 pR0 35 ( ni0 42 ) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ra---arkaH ak---akko| ra-kriyA kiyA / vargaH vaga-vaggo / grahaH gaho / dIrghaH digha---digyo / cakram caka-cakra / vArtA vatA-vattA / rAtriH rti-rttii| sAmarthyam sAmaththa-sAmatthaM / dhAtrI dhati-dhattI / apabhraMzamA prAyaH paravartI 'ra' no lopa vikalpe thAya che: priyaH pio priu, piu / { sUcanA-~~-jyAM pUrvavartI ane paravartI ema be jAtanA vyaMjanano lopa prApta hoya tyAM prayogo pramANe loparnu vidhAna karavU joIe. jemake; pUvatAnA lApa-. pUrvavartIno lopa-. . paravatAno lopa--- "da---udvignaH uvig-uviggo| ya-kAvyam kava-kavvaM / dviguNaH viuNo / mAlyam mala-mallaM / dvitIyaH biio| va-dvijAtiH duAI / la-kalmaSam kms-kmmsN| dvipaH dio / zulvam suva-suvvaM / ra-sarvam sava-savvaM / pUrvavartI ane paravartIno vArA pharatI lopa--- na-udvignaH--uviga---ubviggo / da-dvAram bAraM / ga-udvignaH uviNa-uviNNo / va-dvAram dAraM / A badhA udAharaNomAM trIjo, cotho ane pAMcamo; etraNamAthI koi eka niyama dvArA lopano saMbhava che. ] 1 jU. pA. pra. pR. 10 (ni. 12) 2 jU0 pA. pra. pR0 12-13 (ni0 15-16 ) prA.3 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chUTa 'dra' lopa' 'dra'vALA saMskRta zabdanA 'dra' nA 'ra' no lopa prAkRtama vikalpe thAya che: 8. T candraH candro, caMdo | dravaH dravo, davo / drahaH draho, daho / drumaH drumo, dumo / bhadram bhadraM bhadaM / rudraH rudro, ruho / samudraH samudro, samuho / ' aMtyavyaMjana ' no ' a 7. keTalAka saMskRta zabdonA chevaTanA vyaMjanano 'a' thAya che:zarat sro| bhiSaka" bhio / ityAdi. ' kAdi ' no ' ya ' avarNathI para AvelA, eka ja padamA rahelA, asaMyukta ane avarNAnta ka, ga, ca, ja, ta, da, va, ya ane va-eTalA vyaMjanono prAkRtamAM sAmAnya rIte 'ya' thAya che. udAharaNo A pramANe cheH - tIrthakaraH titthayaro / zakaTam sayaDhaM / ga -- nagaram nayaraM / mRgAGkaH mayaMko 1 ca - kacagrahaH kayAho / kAcamaNiH kAyamaNI / jai -- prajApatiH payAvaI / rajatam rayayaM / 1 A niyama eka 'vandra' zabdane lAgato nathIH bandram vandraM / 2 jU0 pA0 pra0 pR0 12 (ni0 15 ) 3 bhitrabhisako (pAlIkoza ) 4 jUo pA0 pra0 pR0 56 ( ka=ya ) 5 jU0 0 0 0 57 - ( janya ) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta-- pAtAlam, pAyAlaM / rasAtalam rasAyalaM / da- gar3hA gayA / madanaH mayaNo / ye - nayanam nayaNaM / dayAluH dayAlu ! ve - lAvaNyam lAyaNNaM / 9.. khAdino 'ha' svarathI para AvelA, eka ja padamA rahelA ane asaMyukta kha, gha, tha, dha, ane bha- eTalA vyaMjanono prAkRtamAM 'ha' thAya che. jemake: kha - mukham muhaM / mekhalA mehalA / likhati lihA / zAkhA sAhA gha - jaghanam jahaNaM / mAghaH mAho / meghaH meho / lAghate lAhai / tha - kathayati kahai / AvasathaH Avasaho / nAthaH nAhI / mithunam mihuNaM / I - indradhanuH indahaNU / badhiraH bahiroH / bAdhate bAhara | vyAdhaH vAhI | sAdhuH sAhU | bheM - stanabharaH thaNaharo / nabhas nahaM / sabhA sahA | svabhAvaH sahAvo / zobhate sohara | 1 A vidhAna ( 'ya' no paNa 'ya' karavAnuM vidhAna ) bIjA niyamano bAdha kare he. 2 kyA koI ekAda zabdamAM ikArathI para AvelA : ba no paNa 'ya' thaI jAya che: -- triti piya | 3 jU00 pra0 10 56 ( ghanha ) 4 60 (canha ) 62 ( bhancha ) 5. "" 19 #7 72 37 >> 31 " "" Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ prAkRtamAMkha, ca, tha, va ane bha no 'ha' thavAnuM jaNAnyuM che to paNa zaurasenI, cUlikAMpaizAcI ane apabhraMzamAM tema thatuM nathI.] tha-dha (1) zaurasenImAM vikalpe ane apabhraMzamAM kyAMya kyAMya zabda madhyasthita 'tha' no 'gha' thAya che. saM 0 kahaM kathaM, katham kathayati kahe kadhedi, kathitam kahiaM kadhidaM nAthaH nAho nAdho rAjapatha : rAyapo rAjapavo no pha' thAya che: gha -- dha- saM lAgato nathI. gha- kha, dha-- tha, bha-pha' (2) cUlikA paizAcImAM 'va' no 'kha', 'gha' to 'ya' ane 'bha' dharmaH meghaH : s0 vyAghraH madhuram bAndhavaH dhalI prA0 dhammo zau ho vastro c mahuraM vandhavo cUlI a0 kahaM / kadher3a, kahe kahiaM / nAho / rAjapaho / 0 pe0 khammo / mekho / / mathuraM / paMthavo / thalI | 1 keTalAka vaiyAkaraNone mate zabdanI AdimAM A niyama Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __21 saM0 . prA. cU010 bha- rabhasaH rahaso rphso| rambhA raMbhA raMphA / bhagavatI bhagavaI phakavatI jha-cha (3) keTalAkane mate cUlikApaizAcImA 'jha' no 'cha' thAya che: jharjharaH jhajjharo chcchro| nirjharaH nijharo nicchro| 10. svarathI para AvelA, eka ja padamA rahelA ane asaMyukta ___Ta' no prAkRtamA Da thAya chaH Ta-ghaTaH ghaDo / ghaTate ghaDai / naTaH naDo / bhaTaH bhaDo / (1) paizAcImA 'Tu' no 'tu' paNa thAya chaH saM0 prA0 paizAcI. kuTumbakam kuTuMbakaM kutuMbakaM, kuTubakaM / kaTukam kaDuaM katuaM, kaTuaM / paTu paDDu paTu patu / 11. svarathI para AvelA, ekapadamthita ane asaMyukta 'Tha' __ no prAkRtamA 'na' thAya he: 1 pAlImAM to kyAMya saMyukta 'Ta' no paNa 'Tu thAya che:leSTuH leha nighaNTaH nighaNDa / pA0 pra0 pR0 58 (Ta-3 ) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 Tha -- kamaThaH kamaDho / kuThAraH kuDhAro / paThati paDhai / maThaH maDho / zaThaH saho / I-la. 6 12. svarathI para AvelA ekapadasthita ane asaMyukta Ta no 'la' thAya che: Da - krIDati kIlar3a | garuDa: garulo / taDAgam talAyaM / vaDavAmukham valayAmuhaM / Da--Ta (1) cUlikAMpaizAcImAM ' ' noTa' thAya che ema keTalAka vaiyAkaraNo mAne che: saM0 DamarukaH taDAgam pratimA maNDalam prA0. Damaruo talAyaM paDimA maMDala pra0 50 43 Dha-u (2) keTalAkane mate cUlikApaizAcImAM 'Dha' no 'Tha' thAya che: saM 0 prA0 cu0pa0 prA0 ca0 pai0 gADham gADhaM kAThaM / ThakkA / daMSTrA dADhA dAThA do saMTho / saM0 cU0 pe0 dukA SaNDhaH Tamaruko / taTAkaM / paTimA / maMTalaM / dakA 1. pAlI prAyaH sarvatra Da no La thAya che:- ( jU0 pA0 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) paizAcImA 'Na' no na' thAya cheH saM0 prA0 pai. gaNaH gaNo gno| guNaH guNo . guno / svaraparavatI, ekapadasthita ane asaMyukta 'na' noja' thAya chaH kanakam kaNayaM / nayanam nayaNaM / madanaH mayaNo / mAnate mANai / vacanam vayaNaM / vadanam vayaNaM / 14. saMskRtamA zabdanI AdimAM rahelA asaMyukta 'na' no vikarape 'Na' thAya chaH nadI gaI, naI / naraH garo, naro / nayati Nei, nei| svaraparavartI, asaMyukta ane ekapadasthita :' no prAkRtamA 'va' thAya cha / upamA uvamA / upasargaH uvasaggo / gopatiH govaI / pradIpaH paIvo / mahipAlaH mhivaalo| 1. jUo. pA. pra. 0 58 (Namna) 2. jU0 pA0 pra0 pR061 (na=Na ) 3. , , , , 61 (pa-va) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'pa-ca 16. avarNathI para AvelA, asaMyukta ane ekapadasthita 'e' no prAkRtamAM va ja thAya chaH kalApaH kalAvo / kapAlam kavAlaM / kapilam kvilN| kAzyapaH kaasvo| kuNapam kuNavaM / tapati navai / pApam pAvaM / zapathaH savaho / zApaH sAvo / (1) apabhraMzamAM to pa' ne syAne 'ba' paNa bolAya che: saM0 prA0 a0 zapathaH savaho sabadhu, savadhu / pha-bha, ha. 17. svarathI para AvelA, asaMyukta ane ekapadasthita 'ka' no prayogAnusAra bha' ane 'ha' thAya chaH pha-bha-rephaH rebho / ziphA sibhA / pha-ha-muktAphalam muttAhalaM / pha-bha, haguphati gubhai, guhai / zapharI sabharI, saharI / saphalam samalaM, sahalaM / zephAlikA sebhAliA sehaaliaa| pha-bha (1) apabhraMzamAM paNa 'pha' no bha' thAya cheH saM0mA0 a0 * saphalam samalaM / sabhA 1. A niyama pannaramA niyamano apavAda che. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-4 (1) keTalAka vaiyAkaraNone mate cUlikAMpaizAcImA '' ne spAne pa' thAya chaH saM0 prA0 cU0pai. mAlakaH bAlao paalo| bAndhavaH bandhavo panthavo / 28. svaraparavartI, eka padasthita ane asaMyukta 'ba' no / ' thAya chaH alAvUH alAvU / zavalam savalaM / ma-baiM(1) apabhraMzamAM 'ma' ne badale , paNa bolAya cha: saM0 prA0 a0 kamalam . kamalaM kalu, kamalu / tathA taha tahA, ti, tima / bhramaraH bhamaro, bhasalo, maru, bhamaru / yathA jaha jahA, jiva, jima / 1 jU0 pA0 pra0 pR0 62 (44) 2 ,, ,, ,, ,, ,, (bava) 3 , , , , ,, alAbuH alAe / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaadi| 19. saMskRta zabdanI AdimAM AvelAya'no prAkRtamA jathAya che: yamaH jamo / yaza: jaso / yAti jAi / ya-ya (1) mAgadhImAM 2' no 'ja' na thatAM ya ja rahe che: prA0 mA0 yAti jAi yathAsvarUpam jahAsarUvaM yadhAzalUvaM / yAnapAtram jANavataM yANavataM / . rala (1) mAgadhImA 'ra' no 'la' thAya che; ane paizAcImAM to e vikalpe thAya chaH saM0 prA0 mA0 0 karaH karo , kalo karo klo| naraH naro nalo naro nlo| vicAraH viAro viAlo vicAlo vicaaro| (1) paizAcImA 'la' no 'La' thAya che: kamalam kamalaM - kamaLaM / kulam kulaM kuLaM / 1 gavayaH garajo gavayo pAlI pra0 pR0 62. 2 A niyama keTaleka ThekANe to lAgato paNa nathI : yathAkhyAtam ahakkhAyaM / yathAjAtam ahAjAyaM / pR0 10mAM jaNAvelo bIjo niyama kyAMya zadvanI AdimAM. paNa lAge che ethI ahIM ' yathArakhyAta' ane 'yathAjAta' no Adino 'ya' lopAelo che. 3 jUo pA. pra. pR0 43 (DaLa) Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 jalaM jalam jlN| zIlam sIlaM sliN| salilam salila saLiLaM / 'za-sa Sa-sa 20. saMskRtamAM vaparAtA 'za' ane 'pa' no prAkRtamA 'sa' thAya chaH za-~-kuzaH kuso / daza dasa / nRzaMsaH nisaMso / vizati visi| vaMzaH vaMso / zabdaH saho / zyAmA sAmA / zuddham suddhaM / zomate sohi| Sa-kaSAyaH kasAyo / ghoSati ghosai / nikaSaH nihaso / paNDaH sNddo| za, pa-vizeSa: viseso| zeSaH seso| sa-za - (1) mAgImA to 'sa' no 'za' thAya che ane paizAcImA to prAkRtanI pramANe che: saM0 prA0 mA0 puruSaH pulishe| puriso sAraso shaalshe| shudN| sArasaH zrutam zobhanam haMsaH suaM sohaNaM haMso zobhaNa / hshe| 1 jU0 pA. pra. pR. 6 (za-sa, pa-sa) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21. saMskRtamA anusvArathI para AvelA 'ha' no prAkRtamA vikalpa 'gha' thAya che: saMhAraH-saMghAro, sNhaaro| siMhaH-siMgho, sIho / 1 evo paNa ekAda prayoga maLe che, jyAM svarathI para AvelA 'ha' no paNa 'gha' thAya chaH dAhaH --dAyo, daaho| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 4 saMyukta vyaMjanonA sAmAnya pheraphArI 22. saMskRtanA 'kSa' no vizeSe karIne prAkRtamAM 'kha' thAya che ane kyAMya kyAMya to prayogAnusAre 'kSa'no 'cha' ane 'jha' paNa thAya che tathA padmadhyasthita 'kSa' no 'kha' 'ccha' ane 'jha' thAya cheH ra 'akha kSacha' kSa jha kSayaH khao / kSINam khINaM / kSIram khIraM / kSveTakaH kheDao | voTaka: khoDao | * 1 *kSaNaH chaNo, [khaNo] / kSatam chayaM / 'kSamA chamA [khamA ] | kSAraH chAro / kSINam chINaM / kSIram chIraM / kSuNNaH chuNNo / kSutam chIaM / kSudhU chuhA / kSuraH churo / kSetram chettaM / * kSIyate jhijjai / kSINam jhINaM / 1 jU0pA0 pra0 pR0 17 (kSatra, kSancha ) kSa=ma - TippaNa 10 16. 2 pAlIbhASAmA 'kSa' no 'ca' paNa thAya che:- ( jU0 pA0 pra0 pR0 17 kSa=ca ) 3 'kSaNa' zabdano 'utsava' artha hoya tyAre tenuM rUpa 'chaNa' thAya che ane samaya artha hoya to 'khaNa' rUpa thAya che. jU0 pA0 pra0 pR. 17 - (kSa, kSaNaH khaNo chaNo ) 4 'kSamA' zabdano 'pRthivI' artha hoya tyAre tenuM ' chamA ' rUpa thAya che ane khamavuM kSamAkaravI - arthamAM to 'qhamA' rUpa ja vaparAya che. Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kSa-kha, kSa-ccha, kSa-jjha ikSuH ikkhU / RkSaH rikkho| RkSam rikkhaM / makSikA mkkhiaa| lakSaNam lakSaNaM / prakSINam pakkhINa ! prakSepaH pkkhevo| sAdRzyam sArikvaM / akSi acchi / ikSuH ucchu / ukSA ucchA / RkSa: riccho / RkSam ricchaM / kakSa: kaccho / kakSA kacchA / kukSiH kucchI / kokSeyakam kucche ayaM / dakSaH daccho / prakSINam pacchINaM / makSikA mcchiaa| lakSmIH lcchii| vakSaH vcchN| vRkSaH vaccho / sadRkSaH sariccho / sAdRzyam maaricchN| prakSINam pajjhINaM / kSa-xka (1) mAgadhImAM to 'kSa' noka thAya che: yakSaH makkho y:ke| rAkSasaH rakkhasola kaze / 23. saMskRtanA vastuvAcaka zabdanA 'ka' ane 'ska' no prAkRtamA 'kha' thAya che tathA padamadhyasthita pka ane 'ska' nokkha' thAya cheH __Ska-kha, kkha ska-kha, kkha niSkam nikkhN| puSkaram pokkharaM / puSkariNI pokhrinnii| avaskandaH avkkhNdo| skandaH khNdo| skandho khaMdho / skandhAvAraH khNdhaavaaro| 1 jU0 pA0 pra0 pR0 17-(kSa-kkha, kSa-gcha, kSa jjha-TippaNa) 2 akSaH accho, iko / dhvAGgaH dhaMko / lAkSA lAkhA / pA. pra0 pR0 18 3 jU0 pA0 pra0 pR. 36-37 (ka-yakha, ska:-rava, skandaratra) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSphalam viSNuH viNha saMyukta pa, sa-sa' (1) mAgadhImA saMyukta 'Sa' ke 'sa' ne sthAne 'sa' thAya che" uSmA umhA usmaa| kaSTam kaTThe ksttN| dhanupkhaNDam dhaNukkhaMDa dhanusvaMdaM / niSphale nisphalaM / visnu / zappam sappha sampaM / zuSkam . mukaM muskN| praskhalati pakkhalai psvldi| bRhaspatiH buhapphaI buhnpddh'ii| maskarI makkharI mnklii| vismayaH vimyo vismaye / hastI hastI / 24 . saMskRta zabdanA 'tya' no prAkRtamA 'ca' thAya che ane padamadhyasthita 'tya' no ca thAya che:'. tya-ca tyAgaH caao| tyAgI cAI / tyati cayai / tya-ca pratyayaH pnyco| pratyUSaH pccso| satyam saccaM / 1 jUo. pA. pra. pR0 51 ni. 68. 2 eka 'grAma' zabdane A niyama nathI lAgato. 3 A niyama 'caitya' zabdane lAgato nadhIH caityama caittaM, beraaM-(ai=ai ane antaHsvaravRddhi.) 4 jU0 pA0 pra0 pR. 28--(tyacatyaca) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. prayogAnusAre kyAMya tva' no 'ca,' 'ba' no 'cha,' 'dva' no 'ja' ane va no 'jha' thAya che tathA padamadhyasthita 'tva' no cca, va' no 'ccha,' 'no 'ja' ane 'va' no 'ma' thAya che. kRtvA kiccaa| catvaram ccc| jJAtvA nnccaa| dattvA ccA / bhuktvA bhocaa| zrutvA soccA / thvaccha bajha pRthvI picchii| vana: jho| vajjha vidvAn vijja / bubA bujjhA / sAdhvasam mamasaM / 26. saMskRtamA hamba svarathI para AvelA 'thya', 'zca', 'sa' ane 'psa' no prAkRtamA ccha' thAya che. thya-pathyam pcchN| pathyA pacchA / mithyA micchaa| . sAmarthyam sAmathya-sAmacchaM / *zca----Azcaryam accheraM / pazcAt pcchaa| pazcimam pacchimaM / __vRzcikaH vichio| ................................ 1 jU0 pA0 pra0 pR0 34 (TippaNa-catvaram caccaraM ) 2 dhvajaH dhajo-(pA0 pra0 pR. 32-ni0 38) 3 jU0 pa pra0 pR. 21 (4ccha) pR0 38-( zva-ccha) pR0 29-(tsa-ccha ] pR0 38-(sa-ccha ) 4 eka mAtra 'nizcala' zabdane A niyama lAgato nathI:: nizcala:-nicalo, pAlI-niko Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 rasa-utsavaH ucchavo / utsAhaH ucchAho / utsukaH ucchuo / cikitsati ciicchai / matsaraH maccharo : saMvatsara: saMvaccharo / psa- apsarAH accharA / jugupsati jugucchai / lipsati licchai / ccha---zva (1) prAkRtamAM 'ca' no 'ccha' thAya che tyAre mAgadhImAM to ethI ula thAya che eTale 'ccha' no 'ca' thAya cheH ucchalati ucchalai gaccha tiricchi picchilo gaccha tiryak picchilaH pRcchati vatsala: pucchai vacchalo uzcaladi / gazca / tirizci / pizvile | puzcadi / bazvale | 'dya, yya, ye-ja 27. padanI AdimA rahelA 'dya', 'yya' ane 'ye' no 'ja' thAya che tathA padamadhyasthita 'dya' yya' ane 'ye' no 'ja' thAya che: dya-dyuti:- juI / dyotaH - joo / dya-avadyam avajjaM / madyam majjaM / vaidyaH vejjo 1 yya - jayyaH jajjo / zayyA sejjA / I rya kAryam kajjaM / paryAptam pajjataM / paryAya: pajjAo / bhAryA bhajjA / maryAdA majjAyA / varyam vajjaM / 1 jU0 pA0 pra0 pR0 18 - ( dya=ja, dya = ja ) pAlImA keTaleka ThekANe 'dya' to 'sya' paNa thAya che - pR0 19 - ( yayya TippaNa ) 2 pAlImA to ''no 'thira' 'yya' ke 'riya' thAya che - ( jU0 pA0 pra0 pR0 15-16 ) prA. 5. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rya-yya (1) zaurasenImA 'ya' no vikalpe 'yya thAya che: AryaputraH ajautto ayyautto, ajautto / kAryam . kajja kayyaM, kajja / paryAkulaH pajjAulo bhayyAkulo, pajjAkulo / sUryaH mujjo suyyo, sujjo / gha--yya' (1) mAgadhImA 'dha' no 'gya' thAya cha: adya ajja ayya / madyam majjaM mayyaM / vijAharo viyyAhale / 'dhya, hya-jha 28. padAdibhuta 'vya' ane 'hya' no 'jha' yAya che ane padamadhyasthita 'vya' tathA 'hya' no 'jha' thAya cheH dhya-dhyAnam jhANaM / dhyAyati jhAyai / upAdhyAyaH uvajjhAyo / kathyate bajjhai / vindhyaH viMjho / sAdhyam sajjhaM / svAdhyAyaH sjjhaao| ya-guhyam gujjhaM / nAti najjhai / madyam majjhaM / sahyaH sjjho| 1 jUo TippaNa 2 juM pR. 33 / 2 jUo TippaNa 1 luM pR. 33 / 3 jU0 pA0 pra0 pR0 19-(dhyakSa, dhya-jjha ) 4 anusvArathI ane guru ke dIrghavarathI para AvelA koi paNa vyaMjananA sthAnamAM ahIM jaNAvelAM dvirukta(kha, jjha vagere ) vidhAno thatAMnathI. mATe ja 'vindhyaH' nuM 'vijjho' nahi paNa 'viyo' thayu. juo pA. pra. pR0 19 Ti. saMdhyA sNjhaa| 5 pAlImA '' no 'yaha' thAya che-(pA0 pra0 pR0 22-sa-yaha) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 saMskRtanA ta" no prAkRtamA sAmAnya rIte 'dR thAya chaH kaivartaH kevtttto| jataH naho / nartakI nttttii| pravartate pytttti| rAjavartakam rAyavaTTayaM / vartI vaTTI / vartulam vaTulaM / vArtA SaTTA / saMvartitam sNvtttti| mahAn (1) zaurasenImAM kyAya kyAya 'nta' no 'da' thAya che: antaHpuram anteuraM andeuraM / nizcintaH niJcito niccido / mahaMto mhNdo| 1 29 mo niyama nIce jaNAvelA zabdomAM lAgato nathI arthAt nIcenA zabdomAM 'ta' no '' thato nathIH AvartakaH aavtto| pravartakaH pvtto| Avartanam AvattaNaM / pravartanam pavattaNaM / utkartitam ukktti| muhUrtaH muhutto| kartarI kattarI / mUrtaH mutto| kArtikaH kttio| mUrtiH muttii| kIrtiH kittI / vartikA vttiaa| dhUrtaH dhutto| bArtikam vatti aN| nivartakaH nivtto| saMvartakaH sNvtto| nivartanam nivattaNaM / saMvartanam saMvattaNaM / nivartakaH nivvtto| ( jUo pR0 16 ni0 5, saMyukta ' lAdi / lopa) 2 jU0 pA0 pra0 pR. 58 (tara) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prajJA 'mna, jJa-Na 30 - saMskRtanA mna' ane 'jJa' no prAkRtamA 'Na' thAya che ane padamadhyasthita na' ane 'jJa' no : eNa' thAya chaH mna-ninnam niNNaM / pradyumna pajjuNNo / jJa-prajJA paNNA / vijJAnam vissnnaannN| AjJA ANA / jJAnam NANaM / saMjJA sNnnaa| ... 'jJa, Ja, Nya, nya--a (1) prAkRtamA 'jJa' no 'Na' thAya che tyAre mAgImA 'jJa no 'ja' thAya che ane 'ja,' 'eya' ane 'nya no paNa 'a' thAya chaH jJa----avajJA avaNNA avjnyaa| paNNA pnyaa| sarvajJaH savaNNa zabvam / ja..-ajaliH aJjalI anyjlii| dhanaJjayaH dhaNaMjayo ghnnbe| prAJjala: paMjalo paJale / jya--abrahmaNyam / abamhaNNa abamhanaM / puNyam puNNaM pujhN| puNyavAn puNNavato pujavate / nya--abhimanyuH ahimannU ahima / kanyakA kannayA kaJayA / sAmAnyam sAmannaM zAmabaM / 1 jU. pA. pra. pR0 48 ( mna ma) TippaNa. jU0 pA. pra. pR. 24 ( jJa=Na) TimaNa. 2.-3 jUoM pR. 34 TipaNa 4 dhuM. 4 juo pA0 pra0 pR0 23-24 (jana, jya-ja, nya-Ja ) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 saMskRtanA stano prAkRtamA 'tha' thAya che ane padamadhyasthita sta no 'tha' thAya che' mtavaH thavo / stambhaH thNbho| stabdhaH thaddho Thaddho] stutiH thuI / stokam thoaM / stotram thottaM / styAnam yaNiM / asti asthi / paryastaH pallatyo / prazastaH pasattho / prastaraH pattharo / svasti satthi / hastaH hattho / . rtha, stha-sta (1) 'tha' ane 'stha' no mAgadhImAM 'sta' thAya cheH arthapatiH atthavaI astvdii| sArthavAhaH satyavAho zastavAhe / upasthitaH uhio uvstide| susthitaH suDio sustide| 32 saMskRtanA STa' no prAkRtamA 'Tha' thAya che ane padamadhyasthita 'STa' no 'Tu' thAya che' 1 jU0 pA0 pra0 pR. 27-(sta-tha, sta-stha ) 2 'samasta' ane 'stamba' zabdanA 'sta no 'tha' thato nathIH samastam samattaM / stambaH tambo / 3 ja. pA. pra. pR. 26 (-) 4 iSTA, uSTra ane saMdaSTa zabdanA '' no 'dR' thato nathIH iSTA iTA 1 uSTraH uho / saMdaSTam saMdardR / jUo pA0pra0 pR. 26 TippaNa / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aniSTam aNiThaM / iSTaH iho / kaSTam kaLaM / kASTam kahU~ / daSTaH daho / dRSTiH diTThI / puSTaH puTTho / muSTiH mutttthii| yaSTiH laTThI / surASTrAH suraThA / sRSTiH sitttthii| __ hai, STha--sTa (1) 'TTa' ane 'cha' no mAgadhImA 'sTa' thAya cha: dR-paTTaH paTTo pstte| bhaTTArikA bhaTTAriyA bhasTAlikA bhaTTinI bhaTTiNI bhasTiNI / STha--koSThAgAram koDAgAraM kosTAgAlaM / suchu. suTTha zusTu / Ta-saTa (1) paizAcImA 'STa' nA sthAne 'saTa' bolAya che; kaSTam kaheM kasaTa / dRSTam diDhe disttN| 'Gma, 'ma-pa 33 saMskRtanA 'Dma ane 'kma'no' prAkRtamA 'pa' thAya che ane padamA dhyasthita 'Dma' ane 'kma' no 'ppa' thAya cheH 'kuDmalam kuMpalaM / rukmiNI rupiNI / 1-2 pAlAmA to 'ma' no 'Duma' ane 'ma' no 'kuma' thAya che.. (jU0 pA0 pR. 49 ) 3 koI eka ThekANe 'ma' no 'ma' paNa thAya che:-rukmI hamI, ruppI. 4 kuimalam-kuDumalaM (pA. pra. pR. 43 TippaNa) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ 'ppa, spa-pha 34 saMskRtanA :pa' ane spa' no 'pha' thAya che ane padamadhyasthita pa' tathA 'spa' no epha'. thAya chaH pa--niSpAvaH nipphAvo | nippeSaH niSpheso / puSpam puppha / zappam sph| spa-spandanam phaMdaNaM / pratispardhI paDipphaddhI / bRhaspatiH buhapphaI / 35 prAkRtamA 'ha' no 'bha' ane padmadhyasthita 'ha 'no 'ma' vikalpe thAya chaH . . . jihvA nibmA jIhA / vihvala: vinmalo, vihalo / nma-mma 36 saMskRtanA 'ma' no 'mma thAya che: . janma jammo / manmathaH vammaho / manmanaH mammaNaM / "gma-mna 37 saMskRtanA 'rAma' no mma' vikalpe thAya che: tigmam timma, tiggaM / yugmam jummaM, juggaM / 1 sUo pA0 pra0 pR. 39 ( spa-pha, spapha, pa=pha) 2 padamadhyasthita 'spa' ane 'e' no prAyaH 'ma' paNa thAya che niSpuMsanam ni ghusaNaM / parasparam paropparaM / niSprabhaH nippo / bRhaspatiH buppii| nispRhaH nimpiho / jU0 pAlI pra0 pR039 3 jUo pA0 pra0 pR0 35-(gahvaram gabharaM ) TippaNa tathA pR. 64-ha=bha) 4 jUo pA0pra0 pR. 46-(nma-mma) 5 pAlImA prAyaH 'rama' no 'guma' thAya che:-(jU0 pA0pra0 pR.41) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 'ima, Sma, sma, ma, kSya-mha 38 saMskRtamAM prayojAtA 'zma', 'ma', 'sma', 'hma' ane pakSmanA 'kSma'no prAkRtamAM 'mha' 'thAya che: ima - - kazmIrAH kamhArA / kuzmAnaH kumhANo / Sma -- USmA umhA | grISmaH gimho | sma --- asmAdRzaH amhAriyo / vismayaH vimhao / hma ---- brahmA bamhA / brAhmaNaH camhaNo / brahmacaryam bamharaM sujhAH sumhA | kSma --- pakSmalam pamhalaM / pakSmANi pahA | (1) apabhraMzamAM 'sma' nA sthAne 'mbha' paNa bolAya che: gimho simho grISmaH zleSmA gimbho, simbho, gimho | simho | "ina, SNa, sna, ha, ha, kSNa, kSma-ha 39 saMskRtamAM prayojAtA 'ina', 'pNa', 'sta', 'hna', 'ha', 'kSNa' ane sUkSmanA 'kSma'no 'ha' thAya che: ina - praznaH paraho / zizna: siho / SNa - uSNISam uNhIsaM / kRSNaH kaNho / jiSNuH jinhU viSNuH viNhU na -- jyotsnA joNhA / prastutaH paNhuo / snAta: vhAo / jAhU / vahniH vahI / lii januH 1 jUo pA0 pra0 pR0 2 A niyama keTaleka smaraH saro-- jUo pAlI pra0 pR0 50- ( sa ) 3 jUo pA0 pra0 pR0 46 ( niyama - 63 ) tathA pR0 47 naha, mha SNa ha. pR0 48 TippaNa tIkSNaH tikviNo, tikkho, tiNDo / pR0 49 TippaNa pUrvAhnaH muvhI -1 50- ( ima=mha, ma=mha, sma=mha ) ThekANe lAgato nathI: - rahimaH rassI | Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha.- aparAhnaH avaraNho / pUrvAhnaH puTavaNho / kSaga--- tIkSNam tih| zlakSNam saha / kSma--- sakSmam saaii| 'sna--sina (1) prAkRtamA sna' no 'ha' thAya che tyAre paizAcImA to kyAMya kyAMya sna' ne badale sina' bolAya chaH snAtama vhAyaM sinAtaM / suNhA, "husA sinumA, sanusA / snupA 40 saMskRtanA hala'no prAkRtamA 'laha' thAya chaH kalAram kalhAraM / prahalAdaH palhAo / / 41 saMskRtanA 'jJa' no prAkRtamA 'ja' vikalpe thAya che ane padama dhyasthita 'jJa' no 'ja' thAya che: abhijJaH ahijo, ahiSNU / AjJA ajjA, ANA / AtmajJaH appajjo, appaNU / iGgitajJaH iGgiajo, iGgiaNNU / daivajJaH devajjo, devaSNU / prajJA pajA, paNNA / prAjJaH pajjo, paNo / manojJam maNoja, maguNgaM / sarvajJaH sabajjo, savvaSNU / saMjJA saMjA, sNnnaa| 42 'ha' vyaMjanano prAkRtamA riha' thAya che: arhati arihai / arhaH ariho / gardA grihaa| vahaH vriho| 1 jUo prA0pra0 pR0 46 (ni0 63 ) snAnam |snaanN ! snupA muNisA, suhA, ( husA ) 2 pAlImAM ' chala 'no 'hila' thAya chaH hAdaH hilAdo-pA. pra0 pR. 32 3 jU0 pAlI pra0 pR. 24 TippaNa-prajJAnam pajAnaM / 4 o pA. pra. pR0 11 (niyama 13) prA.6 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ za, pa-risa 43 saMskRtanA 'za' ane 'pa' no prAkRtamA risa' vikalpe thAya cheH -AdarzaH Ayariso, Ayaso / darzanam darisaNaM, dasaNaM / . sudarzanaH sudarisaNo, sudaMsaNo / ---varSam varisaM, vAsaM / varSazatam varisasayaM, vAmamayaM / varSA varisA, vAsA / / 44 saMskRtanA saMyukta 'la' no ila' "thAya chaH ___ amlam avilaM / klAmyati kilammai / klAmyat kilaMtaM / kliSTam kiliTuM / vilandam kiMlinnaM / klezaH kileso / glAyati gilAi / glAnam gilANaM / pluSTam piluii| plopaH pilomo / mlAyati milAi / mlAnam milANaM / zleSaH silemo| zleSmA sili. mhA / zlokaH siloo / ziSTam siliTaM / zunalam suilaM / ye-ria 45 saMskRtanA rya' vyaMjanano prAkRtamA ria' thAya che: AcAryaH Ayario gAmbhIryam gNbhiiri| gAbhAryam ghiiri| cauryam coriaM / dhairyam dhIriaM / brahmacaryam bmhcriaN| bhAryA bhaariaa| varyam variaM / vIryam vAri / sthairyam theri / sUryaH surio / saundaryam muMdariaM / zAryam soriaM / 1 jU. pA. pra. pR0 11 TippaNa--arzaH ariso / ArSam aarisN| 2 ,, ,, ,, ,, 31 (ni. 30) 3 A niyama kyAMya kyAMya lAgato paNa nathI:-balamaH kamo / playaHpayo / 4 o pR0 33-27 mA niyama ubhagnu TippaNa - - - Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rya-riya (1) prAkRtanI peThe paizAcImAM paNa kyAMya kyAMya ya ne badale 'riya' bolAya chaH bhAryA bhajjA bhAriyA, bhjjaa| ha-raha 46 ' hya ' no ' yaha ' prAkRtamAM vikalpe thAya che; guhyam guyhaM, gujjhN| sahyaH sayho, sajjho / vI-uvI 47 strIliGgi padane ate vartatA saMyukta 'vI'no prAkRtamA utrI' thAya cheH gurvI guruvI / tanvI taNuvI / pRthvI puhuvI / bahvI bahuvI / lavI lahuvI / mRdvI mauvI / 1 jUo pR0 34... muM TipnaNa / 2 jUo ni0 28-pR. 34 3 paTuH paTunI (pAli pra. pR. 262 strIpratyaya) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 5 upara sTale prakaraNa 2 - 3 - 4mAM ApelA niyamo sAmAnya niyamo kahe yache eTale jyAM koI bIjo khAsa niyama na lAgato hoya tyAM e ja niyamo lAgU thAya che. A nIce je niyamo ApavAmAM Ave che te vizeSa niyamo che eTale jyAM A niyamonI prApti thatI hoya tyAM sAmAnya niyamo na lagADatAM prathama A ja niyamo lagAbavAnA che. svaranA vizeSa vikAro 48 'a' vikAra (ka) 'a=A---- nIce jaNAvelA zabdomAM AdinA ' a ' no vikalpe 'A' thAya che: abhiyAtiH AhiAI, ahiAI / pratispardhI pADiSphaddhI, pADephaddhI / asparzaH AphaMso, aphso| pravacanam pAvayaNaM pArAho, caturantam cAuraMtaM, caurataM / praroha: dakSiNa: dAhiNo, dakkhiNa | pravAsI parakIyam pArakeraM, parakereM / prasiddhi: parakIyam pArakaM, parakaM / punaH puNA, du / prakaTam pAyarDa, payaI / pratipat pADavaA, pddivaa| samRddhiH pratisiddhiH pADisiddhI, paDisiddhI / sadRkSa : pAvAsU, pAsiddhI, 1pAlI 052- ( anA ) pavayaNaM / parohoM / prasuptaH pAsuto, pasuto / manavI mANasI maNaMsI / manasvinI mAsinI, maNasiNI / samiddhI, samiddhI / sAriccho, sariccho ityAdi / pavAsU / pasiddhI / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce jaNAvelA zabdomA bihinata 'a' no i thAya che-te kyAMya nitye thAya che ane kyAya vikalpe thAya che: Ipat isi / uttamaH uttimo / katamaH kaiyo / kRpaNaH krivinno| dattam diNNaM / maricam miri / madhyamaH majjhimo / mRdaGgaH muiNgo| vetasaH veDiso / vyajanam viaNaM / vyalIkam vilIaM svapnaH sivinno| vaikalpika udAharaNoH aGgAraH iMgAro, aNgaaro| lalATam NiDAlaM, NaDAlaM / pakvam pikaM, pakaM / saptaparNaH chattivaNNo, chattavaNNo / (ga) a-InIce ApelA zabdanA Adya 'a' no vikalpe I thAya cheH haraH hIro, hro| nIce sUcavelA zabdomAM cihnita 'a' no 'u' thAya chete kyAya nitya thAya che ane kyAya vikalpe thAya chaH abhijJaH ahinnnnuu| gavayaH gauo / AgamajJaH aagmnnnnuu| gavayAH gauA kRtajJaH kayaNNU / dhvaniH . vijJaH vissnn| viSvaka vIsaM. sarvajJaH savvaSNU / "ityaadi| jhunnii| 1 mAlI pra* pR0 52- ( a-i) 2 pAlI pra. pR. 52-(a ) 3 bIjA paNa prayogAnusArI zando 'Adi' zabdadhI samajavAnA ch| Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikalpika udAharaNoH sad. khaNDitaH khuDio, cuDaM, caNDam prathamam svapiti maM, pahumaM, pudumaM, suvai, khAMDeo / caMDaM | (Ga) 'a=e-- nIce jAvelA zabdamAM cihnita 'a' no 'e' thAya che-te ettha | bahmacaryam antauraM / zayyA aMteArI / genduaM / padamaM / soi / kyAMya nitye thAya che ane kyAya vikalpe thAya cheH atra antaHpuram antazvArI kandukam vaikalpika udAharaNo--- Azcaryam acchereM, acchariaM / paryantaH perato, pajjato / utkaraH ukero, ukaro / ballI velI, vallI / (ca) a=o--- 1 pAlI ma0 0 52 - (amara) 1 zAseyya (pAlI) bamharaM | sejjA | saundaryam sundaraM / nIce jaNAvelA zabdomAM cihnita 'a' no 'o' thAya chete kyAya nitye thAya che ane kyAMya vikalpe thAya che: parasparam paroparaM / namaskAra : namokAro / padmam pommaM / vaikalpika udAharaNo arpayati oppei appe / zvapiti sova, subai / arpitam oppi, apiaM / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (cha) a=ada 'maya' pratyayAMta zabdamAM AvelA 'ma' nA 'a' no vikalpe 'a' thAya che: jalamayam viSamayam duHkhamayam sukhamayam (ja) a-Ai--- AWAJ (jha) 'a' lopa 9 na punaH na uNAi, na uNo / puna:- puNAi, puNo / h jalamaiaM, visamaaM, duhamaiaM, suhamaiaM. araNyam - raNaM, araNNaM / alAbU:- lAU, alAU / 49 'A' vikAra- "AcAryaH Ayario | kAMsika: kaMsibha / kAMsyam kaMsaM / pANDava: paMDavo / pAMsanaH paMsaNo / pAMsuH paMsU | (*) 377-37 nIce sUcavelA zabdomA ane anyayomAM cihnita 'A' no 'a' thAya che te kyAMya nitye ane kyA vikalye thAya che: pR0 26 TippaNa 2 juM / jalamayaM / visama | duhamayaM / suhamayaM / mahArASTra: marahaTTo / mAMsam maMsa | vAMzika: vaMsio / zyAmAkaH sAmao / sAMyAtrika: saMjattio / sAMsiddhikaH saMsiddhio ityAdi / 1 ahIM 'punaH' zabdanA Adi ' 5 'no lopa thalo che- jUo 2 pAlI pra0 10 52 [ A=a ] 3 jUo 0 4 ni0 1 | 4 jUo TippaNa ( a ) pR0 44 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikalpika udAharaNoutkhAtam ukkhaya, ukkhAyaM / pUrvAhaH putvaNho, 'puvaaho| kAlaka: kalao, kaalo| balAkA balayA, blaayaa| kumAraH kumaro. kumaaro| brAhmaNaH bamhaNo, bAmhaNo / khAdiram kharaM, khAiraM / sthApitaH Thavio, ThAvio / cAmara: camaro, caamro| -(pariSThApitaH parivio, pritthtthaavio| tAlavRntam talaveTa, tAlaveTaM / saMsthApitaH saMThavio, saMThAvio / ) nArAca: narAo, naaraao| hAlikaH halio, hAlio ityAdi. prAkRtam payayaM, paayyN| adhyayo--- athavA ahava, ahavA / tathA taha, tahA / yathA jaha, nahA / vA va, vA / hA hA hA ityAdi / (kha) AI.-- nIcenA zabdomAM cihnita 'A' no vikalpe 'i' thAya che: AcArthaH Airio, aayrio| kAsaH kuppiso, kuppAso / nizAkaraH nisiaro, nisaaaro| (ga) AI..--- khalvATaH khlliiddo| mtyAnam ThINa ( thiinn)| (ca) A-u Ardram ullaM / sAnA suNhA / stAvakaH yuvo| 1 A banne rUpo AcArya hemacaMdrane saMmata nathIH prA0 cyA 0 a. 8-1-67-pR. 13 2 o pR0 37 ni. 31 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (cha) A-U--- __ AryA ajjU / AsAra: usAro, AmAro ( vaikalpika) (ja) A-e-- ___ grAhyam gejhaM / vaikalpika-- asahAyaH asahejo, asahajo / etAvanmAtram etiamettaM, ettiamattaM / bhojanamAtram bhoaNametaM, bhoaNamataM / dvAram deraM, dAraM / pArApataH pArevao, paaraavo| pazcAtkarma pacchekammaM, pacchAkamma / purAkarma purekamma, purAkammaM / (jha) A-o__ Ardram olaM / AlI olI / 50 i-vikAra (ka) i-aiti' ibha / titiriH tittira-tittiro / pathin paha-- 1 A zabdano prayoga -- sAsU' arthamAM ja thAya che / 2 pA pri. pR0 .3 [ Ae] 3 vaidika 'gRhyam ' (kA0 3-1-118) uparathI prA. gijhaM gejha' vizeSa sukara jaNAya che. 4 jUo pR. 33 ni0 27 5 A zabdane 'kti' arthamA ja vAparavAno ch| ....olI .. J* oLa, oLavU / 6 pAlI pra. pR. 53.- ( i.) 7 A adhyayane vAkyanI AdimAM ja vAparalAnu che. prA. 7 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paho / pRthivI haI / pratizruta pazuA / vibhItakaH baheDI | mUSikaH mUsao / haridrA halahA / vaikalpika - --- iGgudam aMguaM, sadilaM, zithilam [ prazithilam pasadilaM, (kha) 'iI- jihvA viMzati vaikalpika -- jIhA / bImA | nimsarati niHsaham (ga) iH-u nIsarai. nIsahaM, ikSuH uccha / * du / dvijAtiH duAI / dvidhA "hA | dvimAtraH dumato | dvirekha: dureho / dvivacanam duvayaNaM / zi siMhaH siMhadatto | siMharAjaH siMharAo / iMguaM | siDhilaM | pasiDhilaM | ] tIsA | sIho / nissarai / nissahaM / dvividhaH duviho / niNu ni nu / nimajjati Numajjai / nimagnaH manno / pravAsin pAvAsu - pAvAsU / pravAsikaH pAvAsuo | 1 saMjJAsUcaka zabdomAM A niyama lagato nazrIH- -siMhadattaH 2 pALI 0 0 53 - ( i-u ) 3 ikSuH ucchu (pAlI ) 40 pAlI pra0 pR0 32 - ( TipaNa. ) 5 juo pR0 51 TipaNa 3--( i==o ) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikalpika ---- yudhiSThiraH jahilo, jhiddilo| dviguNaH duuNo, viuNo / dvitIyaH duio biibho| (gha) 'i-e--- mirA merA vaikalpika-- kiMzukam kemujhaM, kiMmuaM / (Ga) =o--- dvivacanam dovynnN| vaikalpika dvidhA dohA, duhaa| (ca) ni-ovaikalpikanirjharaH ojharo, nijharo / ___51 I-vikAra (ka) I-a harItakI hrddii| 1 pAlI pra. pR. 53-(i-e) 2 pAlI pra. pR. 53-- (io) 3 sAdhAraNa rIte A banne zabdano prayoga 'kR' dhAtunI pUrva thAya che:-- dvidhA kriyate duhA kijai, dohA ki.jaha / dvidhA kRtam duhA i(ki) aM, dohA i(ki) aN| 4 pAlI pra. 53-I-a) 5 harItakI harI TakI (pAlI) Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) I--A--- karArAH kamhArA / (ga) I-i nIcenA zabdomAM I' no 'i' thAya che-te kyAya nitye ane kyAya vikalpe thAya che: avasIdat osiaMtaM / dvitIyam duiaM / AnItam aanni| pradIpitam plivi| gabhIram gahiraM / prasIda psi| jIvatu jiyu| valmIkaH vmmio| tadAnIm tayANi / vIDitam viliaN| tRtIyam ti| zirISaH siriso / vaikalpika--- alIkam aliaM, alii| upanItam uvaNiaM, uvnnii| karIpa: kariso, kriiso| jIvati jIvai / pAnIyam pANi, paannii| jivaha, jarNim jumNaM' jiNNaM / tIrtham tRha' 1 aNNaM (pAlI) 2 tIrtha' zAdarnu 'tUha ' rUpa senA ' 2 no 'ha' thayA pachI na thAya cha, anyathA-'titthaM / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikalpikavihInaH vihaNo, vihINo / hInaH hUNo, hINo / (ca) I-e. ApIDa: aamelo| IzaH eriso / kIdRzaH keriso| pIyUSam pejasaM / virbhAtakaH bheddo| vaikalpika nIDam neDaM, niiddN| pITham pe, piid| 52 u-vikAra (ka)'u-a nIcenA zabdomAM cihnita 'u'no 'a' thAya che-te kyAMya nitye ane kyAya vikalpe thAya che: aguru agre| guDUcI gloii| mukula: mulo| gurvI gii| mukulam maulaM / mukuTaH mauDo / yudhiSThiraH bahuTThilo / mukuram mauraM / saukumAryam soamalaM / vaikalpika---- upari avariM, uvari / gurukaH garuo, guruo| 'puruSa: puriso| pauruSam parisaM / bhRkuTiH bhiuDI / 1 mukulam makulaM (pAlI pra0 pR. 53-3-a) 2 rAlI pra0 pU0 54 (uda) Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) u-I-kSutam chI / (gha) u=U -- durbhagaH gRhavo, duhao | musalam mUsala, musalaM | (Ga) u=o kutUhalam kouhalaM, kuUhalaM / 53 U-vikAra (ka) a- TukUlama dualaM, duulaM / sUkSmam sahaM, muhaM / ( kha ) U=3--- nUpuram niuraM, nUuraM / (ga) U =I udvayUDham unI, ubbU / (gha) OM =u- dussahaH dUso, dussaho / subhagaH suhavo, suhao / nIcenA zabdomAM 'U' no 'u' thAya che te kyAya nitye ane kyA vikalpe thAya che: 'kaNDUyate kaMDuai / kaNDUyA kaMDuyA | kaNDUyanam kaMDuyaNaM / bhrUkudiH bhrakuTiH / bhrUH bhumayA / vAtUlaH vAulo | hanUmAn haNumaMto / 1 pAlI pra0 pR0 54 ( u=o ) 2 pAlI pra0 10 55 (U-a ) sarakhAvo bhrUtaH bhrakuMsaH / ! 3 ' sUkSma arthane sUcavatA' zabda uparathI saha rUpane utAkhuM vizeSa sarala lAge che - ("zlakSNaM sUkSmaM dakSaM kRzaM tanu" 61 amarako0 tRtIyakANDa ) 4 ahIM 'kaNDUya' dhAtunAM badhAM rUpa samajavAnAM che. 3 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikalpika: kutUhalam kohala, kohalaM / madhUkam mahuaM, mahIM / (Ga) U-enUpuram neuraM, bhUuraM / (ca) U=o -- nInA zabdamAM 'U' no 'o' thAya che te kyAMya nitye ane kyAMya vikalpe thAya che:-- 'karparam kopparaM / kUSmANDI kohaNDI / 'guDUcI goI / vaikalpika - tUNam toNaM, tUrNaM / (ka) R=A tAmbUlam taMbolaM / tUNIram toNIraM / kRzA kAsA, kisA / mRdukam mAuka, mauaM / mUlyam mollaM / sthUlam thoraM / sthUNA thoNA, thUNA / 54 R - vikAra mRdutvam mAukke, mauttaNaM / (kha) "R-i--- nIcenA zabdomA 'R' no 'i' thAya che te kyAya nitye ane kyAMya vikalpe thAya che: utkRSTam ukiTaM / RddhiH iddhI / RSiH isI / 1 kUrparaH kapparoM (pAlI ) 2 guDucI goLocI -- pAlI pra0 pra055 (U= o ) 3 pAlI pra0 pra0 2 ( R=i ) Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRccham kicchaM / kRtiH kiNii| kRttiH kiccI / kRtyA kicA / kRpaH kivo / kRpaNaH kiviNo / kRpA kivA / kRpANam kivANaM / kRzaH kiso / kRzAnuH kisANU / kRSitaH kisio / kRsarA kitsraa| gRSTi: gitttthii| zRddhiH giddhI / ghusaNam siNaM / ghRNA ghiNA / tRptam titaM / dRSTam diTuM / dRSTiH dichI / dhRtiH thiI / naptakaH nttio| nRpaH nivo / nazaMsaH nisaMso / pRthak pihaM / pRthvI picchI / vRhitaH biMhio / bhRGgaH bhiMgo / bhRGgAraH bhiMgAro / bhRguH bhiU / mAtR mAI ( mAtRNAm mAINaM) mRdaGgaH miiMgo / mRSTam 'miTTa / vitRSNaH viiNho / vRzcikaH vicao / vRttam vittaM / vRttiH vittI / vRddhakaviH viddhakaI / vRSTaH viTTho / vRSTiH viTThI / vRsI visI / vyAhRtam vAhiaM (saM) / zagAlaH siaalo| zRGgAra; siMgAro / sakRt sai / samRddhiH smiddhii| sRSTam siTuM / sRSTiH siTThI / sTahA chihA / hRtam hi / hRdayam hiayaM / . vakalpika-- dhRSTaH dhiTTho, dhtthe| / pRSTam piDheM, paDheM / [ pRSTiH piTTI, paTTI ] bRhaspatiH bihaphaI, vahaphaI / masRNam masiNaM, masaNaM / 'mAtRgRham mAiharaM, mAuharaM / mAtRmaNDalam mAimaMDalaM, mAumaMDalaM / mAtRpvasA mAhasiA, mAusiA / mRgAGkaH miaMko / mayaMko / 1 A zabda, rasane sUcace cha: mITho rasa, rasa sivAya bIjA arthamAM e. rUpa vaparAtuM nathI. 2 A rUma samAsamAM pUrvapada tarike barAya le, uttarapada tarike nayI vanarAtuM: mahipRSTham-mahiva(pa) haiN| 3 jvAre 'mAtR' zabda gauNa hoya tyAre kSethI banelA badhA rUpamA nA 'R' no 'u'ane 'dR' thAya le. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRtyuH miccU, macnU / vRddhaH viddho, buDho / vRntam viTaM, veTa / zRGgam siMgaM, saMgaM / (ga) 'R-u-- nIcenA zabdomAM 'R' no (u' thAya chaH RjuH ujjU / RtuH uU / RSabhaH usaho / jAmAtRka: jAmAuo / naptRkaH nttuo| nibhRtam nihu / nivRtam niuaM / nirvRtam nivvuaM / nirvRtiH nivvuI / parabhRtaH parahuo / parAmRSTaH parAmuTTho / pitRkaH piuo| pRthaka puhaM / pRthivI puhaI / pRthvI pahuvI / prabhRti pahuDi / pravRttiH pauttI / pravRSTaH paraho / prAbhRtam bAhuDaM / prAvRtaH pAuo / prAvRS paauso| bhRtiH bhuI / bhrAtRkaH bhaauo| mAtRkaH maauo| mAtRkA maaaa| mRNAlam munnaalN| mRdaGgaH muiNgo| vRttAntaH vuttNto| vRddhaH vuDo / vRddhiH vuDDI / vRndam budaM / vRndAvanaH buNdaavnno| vivRtam viuaN| vRSTaH buTTo / vRSTi: buTThI / spRSTaH puTTho / saMvRtam saMvuaM / ityaadi| vaikalpika.- . nivRttam niuttaM, niattaM / bRhaspatiH buhapphaI, bahapphaI / mRSA muptA, mosaa| vRndArakAH buMdArayA, vaMdArayA / vRSabhaH usaho, vsho| (ba) -U-- mRSA mUsA, musaa| (0) (Ga) 'R-e vRntam veTa, vittN| (..) 1 pAlI pra0 pR. 2 ( u) 2 pAlI pra0 pR0 3 (R-e) TippaNa / prA. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ca) -o mRpA mosA, musA / vRntam vaoNTa viMTaM / ( vai0) (cha) R ari haptaH drio| (ja) R-hi- AvRtaH aadio| (a) R-ri---- nInA zabdomA R' no ri' thAya che-te kyAya nitye. ane kyAya vikalpe thAya chaH 'anyAdRzaH annaariso| anyAdRkSa: annaariccho| anyAdRk annAri / amRdRzaH amariso / amadRkSaH amUriccho / amadRk amUri / amAdRzaH amhaariso| asmAkSaH amhAriccho / asmAhaka amhAri / IdRza: eriso| IdRkSaH priccho| IdRk eri / etAdRzaH eArito / etAdRkSa: eaariccho| etAdRk eaari| kIdRzaH keriso| kIkSaH kericcho| kahika keri| tAdRzaH taariso| tAdRkSa: tArincho / tAdRk taari| bhavAdRzaH bhvaariso| bhadAdRkSaH bhvaariccho| bhavAhaka bhvaari| yAdRzaH jaariso| yAdRkSaH jAriccho / yAdRk jAri / yupmAdRzaH tumhAriso / yupmAdRkSaH tumhAriccho / yupmAdRk tumhAri / sadRzaH sriso| sadRkSaH sriccho| sadRk sari / vaikalpika:--- RjuH rijjU , ujjU / RNam riNaM, aNaM / Rtu: riU, uU / RSabhaH risaho, usaho / RSiH risI, isii| 1 ahIM * anyAdRza vagere zabdomAM svatantra 'R' nathI kintu 'dR' mA 'nara' le, 'da' lopa mATe juo pR. 10 ni0 2 / / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) uparyukta asmAdRza' thI mAMDI sahaka sudhInA badhA zabdonA '' nA 'R no paizAcImA 'i' thAya cheH ammAdRzaH amhAriso amhAdiso--amhAtiso / anyAdRzaH annArimo anaatiso| IdRzaH eriso etiso / kIdRzaH keriso ketiso| tAdRzaH tAriso tAtiso / bhavAdRzaH bhavAriso bhavAtiso / yAdazaH jAriso jAtiso / gupmAdRzaH tumhAriso tumhAtiso sadRzaH sariso satiso . 55 e-vikAra (ka) 'e-i. kesaram kisaraM, kesara / capeTA caviDA, caveDA / devaraH diaro, devaro / vedanA viaNA, veaNA / ( vai0) (kha) e-3-- stenaH thUNo, theNo / (vai.) 56 ai-vikAra-- (ka) ai aa-- uccas uccaN| nIces niic| . 1 juo pR012 (ta, da-ta) . 2 pAlImAM koi ThekANe 'e' no 'o' thAya chaH dvepadosI(pA. pra. pR. 55-e-o) Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..zanaizcaraH saNiccharo / saindhavam siMdhavaM / sanyam sinna, sennaM / (vai0) (ga) 2ai-I-- dharyam dhIraM / caityavandanam cIvaMdaNaM, ceiyavaMdaNaM / ( vai0 ) (ba) ai ai--- nIcenA zabdomA 'ai no 'ai' thAya chaH aizvaryam aisriaN| kaitavam kaiava / caityam caittaM / daityaH daiccho / dainyam dainnaM / daivatam daiavaM / bhairavaH bhirvo| vaijavanaH vaijavaNo / vaitAlIyam vaiAlIaM / vaidarbha: vidbho| caidezaH vaie.so / vaidehaH vaieho / vaizAkhaH vaisAho / vaizAla: vaisAlo / vaizvAnaraH vaimsANaro / svaram sairaM / ityAdi. vaikalpika----- karavam kaharavaM, keravaM / kailAsaH kailAso, kelaaso| caitraH caitto, ceto|devm daivvaM, devvaM / vaitAlikaH vaiAlio, veaalio| vairam vairaM, veraM / vaizampAyana: vaisaMpAyaNo, vesaMpAyaNo / vaizravaNaH vaisavaNo, vesavaNo / vaizikam vaisiaM, vesiaN| ityAdi. 57 o-vikAra(ka) o=a--- vaikalpika---- anyonyam annanna, annunnaM / Ataudyam AvajaM, AujjaM / 'prakoSThaH pavaTTo, pauTTo, / manoharam maNaharaM, maNoharaM / 1 pAlI pra. 0 4 (ai=) 2 pAlI pra. pR0 4 (ai I ) ... 3 jyAre A ve zabdamAM ko no 'a thAya che tyAre ja tenA 'ta' ane 'ka no 'va' paNa thAya che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zirovedanA siraviaNA, siroviannaa| saroruham sararuha, saroruhaM / (kha) o=3 socchavAsaH sUsAso / (ga) o=au, Aao=au.-~~-gokaH gauo / gokAH gauA / go muguu| o-Aa-go gAa-gAo (puMliMga ): go gAa-gAI ( strIliMga) 58 au-vikAra--- (ka) au=au nAMcenA zabdonA au no 'a' thAya cha: kaukSeyakam kauccheayaM / pauraH puro| kauravaH kurvo| prisN| kulo| mauNaM / kauzalam kuslN| mauliH mulii| guddo| suhN| gauravam gauravaM / saurAH suraa| (kha) 'au-A-- gauravam gAravam pauruSam maunam kaulaH gauDaH saudham 1 pAlI pra0 pR0 5 (au=A) TippaNa. pAlImAM koI koI ThekANe 'au' no 'a' paNa thAya chaH (au-a)-pAlI pra pR. 5 TipaNa. Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAMcanA zabdomAM 'o' no 'u' thAya : dauvArikaH duvaario| paulomI pulomI / maujAyanaH muMjAyaNo / zauNDaH suMDo / zauddhodaniH suddhoaNI / saugandhyam sugandhattaNaM / saundaryam suMdaraM / sauvarNikaH suvaannio| kaukSeyakam kuccheayaM, koccheayaM / (vai0) (gha) au=Ava nauH naavaa| - 1 mAlI pra0pU05-(au-3) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 6 asaMyukta vyaMjanonA vizeSa pheraphAro 59 ka-vikAra--- 'kakha karparam khapparaM / kIla: khiilo| kIlakaH khiilo| kubjaH khujo| . '-T amukaH amugo| kandukam geMduaM / .... asukaH asumo| tIrthakaraH titthgro| AkarSaH aagriso| dukulam dugulaM / -... AkAraH aagaaro| madakala: myglo| upAsakaH uvaasgo| marakatam maragayaM / ekaH ego| ... zrAvakaH saavmo| ekatvam egattaM / lokaH logo| ka-ca-- 'kirAtaH cilaao| kama zIkaraH sIbharo, siiaro| (vai0) ka-ma---- candrikA cNdimaa| 1 pAlI pra0 pR. 55 (ka-kha) 2 'khuja' zabda 'kubaDA' arthamAM ja caparAya che. 3 pAlI pra. pR0 55 (kaga) 4 'cilAa' zabda 'bhilla arthamA ja vaparAya che. Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka------ prakoSThaH pavaTTho, pudyo| kanhaicikuraH cihuro| nikaSaH nihso| sphaTikaH phliho| zIkaraH sIharo, sIaro / (vai0) 60 kha-vikArakha-ka-- zRGkhalam saMkalaM / zRGkhalA saMkalA / 61 ga-vikAra--- ga=ma--- puMnAgAni punAmAI / bhAginI bhAmiNI / ga-la--- chAgaH chAlo / chAgI chaalii| ga-vadurbhagaH 'dUhavo / subhagaH sUhayo / 62 ca-vikAra--- ca-ja pizAcI pisAjI, pisAI / (vai0 ) ca-Ta AkuJcanam AuMTaNaM / ca=la pizAcaH pisallo, pisaao| (ve.) 1 jUo pR0 60-TippaNa 3 / 2 jyAre 'du 'no 'dU' ane 'suno 'sU' yato nadhI tyAre 'ga' no 'va' paNa thato nathI-juo 3--vikAra (gha) u U pR. 54 3 pAlI pra0. pR0 56 (ca-ja) - - -- - - - - - - - -- -.. . - --.-. - - .. -. - . --- --- Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ca-sa- 65 khacitaH khasio, khaio / (vai0 ) 63 ja-vikAra ja=jha jaTila : jhADalo, jaDilo / 64 Ta-vikAra Ta - kaeNTamaH kevo / zaMkaTaH sayaDho / sadA sadA / 'Ta-la - sphaTikaH phaliho / capeTA cavilA, pATayati phAlei, caviDA | (vai0 ) phAlei | 65 u-vikAra Ta-la-aGkoTa : aMkolo / aGkoutailam Ta-ha-- piTharaH pihaDo, piDharo ( 0 ) 66 Na-vikAra (vai0 ) aMkolatellaM / 'Na - la - veNuH velU, veNU / (vai0 ) 67 ta-vikAra taca tuccham cucchaM / ta-cha- tuccham chucchaM / ta= 2 -- tagara : Tagaro / tUbara : TUbaro / 'La' paNa thAya che: - ( daLa pR0 58 ) - d saraH Tasaro / 1 pAlI pra0 10 58 - ( dala) pAlImA keTaleka ThekANe 'Ta'no 2 ahIM 'pArTi' dhAtunAM vardhA rUpa samajavAnAM hai. 3 pAlI pra0 pR0 58 (paLa ) veNuH bedu - pAlI prA. 9, Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta-i.. napinA zabdomAM ta' no 'Da' thAya che te vayAMya nitye ane kyAMya vikalpe thAya che:---- patAkA par3AyA / 'prati paDi / [pratikaroti paDikarai / pratinivRttam paDiniattaM ! pratipat paDivayA / pratipannam paDivannaM / pratibhAsaH paDihAso / pratimA paDimA ! pratizrut pahuMmuA / pratisAraH phisaaro| pratispardhI pADipphaddhI / pratihAsaH paDihAso / pratihAraH pddihaaro|] prabhRti pahuDi / bhRtakam maDayaM / prAbhRtam paahuii| vyATataH vaavddo| vibhItakaH bahe o| sUtrakRtam mutta (sUa) gaDaM / harItakI hrddii| ityAdi. vaikalpika-... avahRtam avaharDa, avahayaM / avahRtam ohaI, oyaM / Ahanaga AhaI, AhayaM / kRtam kaI, kayaM / dupkRtam durayaM / mRtam maI, mayaM / vetasaH veDimo, veaso / sukRtam sukaDaM sukyaM / 1 pratidi - (-2) pAlI pra. pR. 58. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taNa atimuktakam aNiutayaM / garbhitaH gambhiNo / maptatiH sattarI / tara----- ta-la atasI alasI / sAtavAhanI 11 vaikalpika ---- palitam tava - Atodyam pItalam ta= ha- www vaikalpika 67 maggred sAtavAhanaH sAlaAhaNI palilaM, 'Avajje, pIvalaM, kAtaraH kAhalo, bharataH bhara ho, mAtuliGgam mAhuligaM, vasatiH vasahI, tha-vikAra nizIthaH pRthivI `vitastiH vihRtthI | nisIho, puDhavI, - paliaM / Aujje / pIalaM / sAlavAhaNo / sAlAhaNI / 68 tha-Tha prathamaH padama / methiH meDhI / zithira: (la: ) siDhilo | } vaikallika kAyaro | bharao / 1 0 60, 3 TippaNa | 2 vitaritaH vidA () pAlI 0 3 pRthivIpI - ( ) pAlI mAuliMgaM / basarD / nisIho / havI | 0 51. 59 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tha----- - pRthak pidha, pihaM / 69 da-vikAra 'da-Da--- .. 'daMza DaMsa ityAdi. daha Daha ityAdi. vaikalpika-kadanam kaDaNaM, kayaNaM / dagdhaH DaDro, dddro| daNDaH DaMDo, dNddo| dambhaH Dambho, dmbho| darbhaH Dabho, dbho| daSTaH DaTTho dahro / daraH Daro, dro| dazanam isaNaM, dsnnN| dAhaH DAho, dAho / dolA DolA, dolA / dohadaH Dohalo, dohlo| da-dha-dIpa dhIpa, dIp / dIpyate vippai, dippai / (vai0) (ka) da-ra--saMkhyAvAcaka zabdanA anAdibhuta, asaMyukta ane ekapadasthita evA :da' no 'ra' thAya cha: ekAdaza eAraha / dvAdaza bAraha / trayodaza teraha / (kha) da=ra-kadalI karalI / gadgadam gagAraM / dala-pradIpayati palIvei / pradIptam plittN| dohadaH dohlo| kadambaH kalambo, kymbo| (vai0 ) dava-kadarthitaH kavaTTio / . da-ha-~~-kakudam kauhaM / 1 pAlI pra0 pR0 59-(da-) 2 ahI A banne dhAnunAM badhoM rUpo samajavAnAM che. 3 ahIM 'dIpa' dhAnunAM bayAM rUpo samajavAnAM che. 4 A zabdano artha 'keLa' thato nathI. 5 pAlI pra. pR0 65-(daLa-dohadaH dohaLo) 6 ahIM 'pradIp' dhAtunAM bayAM rUpo samajavAnAM che. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 dha-vikAra dha=--- niSadhaH nisaDho / auSadham osada, osahaM / ( vai0) 71 na-vikAra na-ha-nApitaH pahAvio, naavio| (vai0 ) 'nala -nimbaH liMbo, niMtro / (vai0) ___ 72 pa-vikAra 'pa-pha--panasaH phaNaso / parivaH phaliho / parikhA phalihA / parupaH pharuso / 'pATi phADi / [ pATayati phADei ityAdi ] pAribhadraH phAlihaho / pa=ma--ApIDaH Amelo, AveDo / nIpaH nImo, niivo| (vai0) pa-va-prabhUtam vahutaM / pa-ra--pApaddhiH pAraddhI / __73 va-vikAra "va-bha-visinI bhisinnii| ba-ma-~-kabandhaH kmndho| ba-ya---kabandhaH kayandho / (vai0) 74 bha-vikAra. bha-4 --- kaiTamaH kenyo| 1 pAlI pra010 61-(nam) 2 sAlI pra0 pR0 40-(-pha) paruSaH-pharuso (pAlI) 3 ahIM 'pATa' ghAtunA badhAM sa.po samajavAnAM che, 4 pAlI pra. pR. 62-( bha) Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 79. ma-vikAra maha - viSamaH visado, visamo / (vai0 ) ma- - - manmathaH vammaho / ( abhimanyuH ahibannU, ahimannU / ma=sa - bhramaraH bhasalo, bhmro| (vai0 ) 76 ma - anunAsika nIcenA zabdomAM 'su' nA 'ma' no lopathAya che ane 'ma'no lopa thayA pachI zeSa rahela ( 'mu' nA) 'u' ne sthAne anunAsika 'u' (u~) thAya che: vaM 0 ) 0 atimuktakam aNiu~ttayaM / kAmukaH kAu~o / cAmuNDA cAu~NDA | yamunA jau~NA / 77 ya-vikAra ya Aha-- katipayam kaivAhaM / ya= - - uttarIyam uttarijaM, uttriiaN| (ve0 ) tRtIyaH taijjo, taio / dvitIya viijjo, bIo / (vai0 ) yaH ta - - yuSmadIyaH tumharo / yuSmAdRzaH- tumhaariso| 'yumad-tumha | ityAdi / "yala --- yaSTiH laThThI / ye - va -- phatipayam - kaia (vai0 ) 1 koi ekAda zabdamAM 'ya' no snAyuH - "hAra- [ pAlI sineka ] 2 ahIM ' zuSmad zabdanAM badhI jAtanAM rUpAne paNa samajavAnAM che: yumatputra:- tumhaputta ityA 3 pAlI pra0 50 4 mAlI pra0 pR0 63 - yantra ) 62 - 9 ya-va ) f 3 ra paNa yaha jAya che: Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya-ha--chAyA 'chAhI, chAyA / sacchAyam sacchAha, sacchAyaM ( vai0) 78 ra-vikAra ra-ha-kiriH kiddii| pitaraH pihaDo / bhera: bheddo| ra DA.-....paryANam par3AyANaM, pallANaM / raNa - karavIraH knnviiro| 1ra-la-nIcenA zabdomA ra' nI 'la' thAya re-te kyAya nitye __ ane kyAMya vikalpe thAya chaH apahAram avddaalN| bhrama: bhslo| aGgAraH iNgaalo| mukharaH muhlo| karuNaH klunno| yudhiSThiraH jhuhilo| kAtaraH kaahlo| rugNa : luko / kirAtaH cilaao| varuNaH vlunno| caraNaH clnno| zithira: siddhilo| daridraH dalido / satkAraH skaalo| daridrAti dliddaai| sukumAraH somaalo| dAritryam dAlidaM / sthUraH dhuulo| parikhA phalihA / sthUrabhadraH thuulbhdo| pariSaH phlihoN| haridraH halido / pAribhadraH phaalihddo| haridrA hlihaa| ityAdi. 5 A zabdano artha 'zole' ke 'chAMyo' ja thAya che. 2 picara zabda na rUpa 'pihAtha ya che, paNa 'piDa' tuM nadhI :- o pR065 (ka ) 3 saragyAyo mAgadhI ra... (pR. 26) 4 'bhramara zana rUma masala' thAya paNa 'bhamala' ne thAya. Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niSThuraH vaikalpikajaTharam jadalaM, jaDharaM / nihalo, nitttthro| baTaraH baDhalo, bhro| 79 la-vikAra 'la=Na-nIcenA zabdomAM AdinA 'la no nitye ane vikalpe __ 'Na' thAya cheH lalATam NalADaM, 'NilAI / vaikalpika-- . lAGgalam maGgalaM, laMgalaM / lAGgalam NazUlaM, laMgUlaM / lAhala: NAhalo, lAhalo / la-ra--- sthUlam thoraM / 80 va-vikAra va-bha-vihvalaH bhinmalo, vimalo, vihalo / (vai0) va-ma-zavaraH samaro / vaizravaNaH besamaNo. nIvI nImI, nIvI / svataH simiNo, siviNo ( vai0) 81 za-vikAra .. za-cha...--zamI chmii| zAvaH chaavo| . zirA chirA, sirA ( vai0 ) 1 pAlI pra0 pR0 63. (lamja)--lalATam nalATaM / 2 jao pR. 45 (a ) 3 lAGgalam nAga: pAlI [pR0 39 4 'bihabala' zahadanu 'bhihala rUma yatuM nathI:-zuo hava-bha, 5 pAlI pra0 pR0 63-(2 ) zAvaH chAyo / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taraha, tarasa ityAdi / za-ha--ekAdaza eAraha, eArasa / daza daha, daza / dazabalaH dahabalo, dsblo| dazamukhaH dahamuho, dsmuho| dazarathaH daharaho, dasaraho / dvAdaza bAraha, bArasa / trayodaza teraha, terasa ityaadi| 82 pa-vikAra. 'pa-cha- 'SaT cha [SaTpadaH chappao / paNmuho chNmuho| paSThaH chaTTo / SaSThI chaTTI] Sa=Nha---snuSA suhA, susA / (40) .. pa-hai-~-pASANaH pAhANo, paasaanno| pratyUSaH paccUho,paccUso (20) ... . ... 83 sa-vikAra / samcha-saptaparNaH chattivaNNo / sudhA chuhA / sa-ha-divasaH divaho, divaso / (vai0) 84 ha-vikAra ha-ra--utsAI: utthAro, ucchAho / 85 lopa nIcenA zabdomAM nIce jaNAvelA vyaMjanono lopa vikalpe pAya chaH / 'ka' lopa--prAkAraH pAro, paayaaro| vyAkaraNam vAraNaM, vAyaraNaM / ga' lopa---AgataH Ao, Agao 1 pAlI pra. pR. 64-(pa-cha) SaT cha / 2 ahIM 'paT' zadhdanAM dadhA rUmo samajavAnAM che. 3 jUo pR0 4 1 'la-sina' ane ena TippaNa | 4 . utsAha' zabdanu ' ucchAra ' 28.5 thAya nahi. prA0 10 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja-lopa.-~danujaH daNU, daNuo / danujavadhaH daNuvaho, daNuava ho| ... bhAjanam bhANaM, bhAyaNaM / rAjaku.lam rAulaM, rAyaulaM / da' lopa---udumbaraH umvaro, ubaro / durgAdevI duggAvI, duggAde (e) vI / pAdapatanam pAvaDaNaM, pAyavaDaNaM / pAdapITham pAhiM, pAyavI / 'ya' lopa---kisalayam kisalaM, kisalayaM / - kAlAyasam kAlAsaM, kAlAyasaM / hRdayam hi hiayaM / sahRdayaH sahio, sahibhayo / 'ba' lopa--- ___avaTaH aDo, avaDo / AvartamAnaH attamANo, AvattamANo / evameva emeva, evameva / jIvitam jI, jiivi| tAvat tA, tAva / devakulam deulaM, devaralaM / prAvArakaH pArao, pAvArao / yAvat jA, jAva / lopa-- keTaleka TekANe zabdanA Adi vyaMjanano paNa lopa thaI jAya cha: ca a / cihnam iMdhaM / punaH uNo ityAdi / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 7 saMyukta vyaMjanonA vizeSa pheraphAra [ sUcanA:-A nIce saMyukta vyaMjanonA vizeSa pheraphArone ApavAmAM Ave che ane sAthe je je zabdonAM vaikalpika babbe rUpo thAya che teonuM bIjaM rUpa lakSyamA rahe e mATe tene paga ahIM AvA [ ] kauMsamAM jaNAvI dIdhuM che. ] (ka)ktaka muktaH mukko [ mutto ] / zaktaH sako [ satto ] / (kha) Naka rugNaH luko . [lugo / (ga) tva-ka__mRdutvam mAukaM [mAuttaNaM ] / (gha) TakadaSTaH Dako [daho ] / 87 kkha, kha (ka) kSNa-kkha tIzam tikhaM, [ tiNhaM] / (kha) sta-va stambhaH khaMbho bho / 1 pAlI pra0 pR. 41 (TippaNa) 2 rugNaH luggo ( pAlI pra. pR. 49 TippaNa raNaga) 3 jUyo pR. 40-3 TippaNa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ga) stha-kha sthANuH khaannuu| (gha) pha-kha-~ spheTaka: kheddo| spheTikaH kheddio| sphoTakaH khoddo| 88 ga, Gga (ka) kta-gga-- raktaH rago . [rato] zulkamsu GgaM, (cuMgI-hiM0 ) [ sukkaM ] (ka) ta=_---- kRttiH kiNcii| (kha) thya-ca tathyama taccaM tacchaM ] 90 ccha, cha ( ka ) stha-cha- sthagitam chaiaM[ thaiaM] (kha) spa-cha-spRhA chihA / (ga) paccha--nimpRhaH nicchiho / niSpiho] / 91ja, na nya-ja, a abhimanyaH ahimajjU, ahimaJjU [ AhemannU ] 1 A zabda 'mahAdeva ne sUcavato hoya tyAre te 'khANu' na ghadale 'thANu' rUpa thAya cha / 2 zulkam suTake-(pAlI pra0 pR. 30-TimaNa) 3 abhimanyuH abhimAna (nyamna-mAlI 4. pR0 23) Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ff 92 jjhA ndha jjhA--- (dhAtu) incha ijjhA (samindh samijjhAi / vi+indha vijjhAi) zci=cu--- 'vRzcikaH vicuo, [vichio ] caturthaH ( ka ) ----pattanam pttttnnN| mRttikA maTTiA / __ vRttaH vtttto| (kha) rthadR-karthitaH kvddio| (ga) sta-TTa-paryastaH . pallaTTo / 954, Tha. ( ka ) rtha---- arthaH aTTho atyo cauho [cauttho (kha) sta-Tha---- stambhyate tthbhijjaa| stabdhaH ThaDDho [thaddho ] 1 vRzcikaH vicchiko (pAlI). 2 pAlI pra. pR. 58-(-2) 3 arthaH attho, aho, aSTo-(pAlI pra. pR. 1. piraNa) 4 'aTTha' zabdano prayoga 'prayojana' arthamAM thAya che ane 'astha' zabdano 'dhana' arthamAM thAya che. 5 labdhA tho / stambhaH zaMbho-stavya pAlI pra. pR. 27) Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samma ThaMbha (dhAtu) stambhaH tthbho| styAnam ThINaM / [thINaM ] (ga) stha---visaMsthulam visaMThulaM / stha-du-- asthi aDhi / (ka) ta-hu- . gataH gddddo| (kha) rda-hu kapardaH kabaDDo / gardabhaH gaDDaho . [gddho| chaD (dhAtu) chardayati choi / chardiH chddddii| marditaH mddddio| vicchadaH viccha ho / vitardiH viaddii| saMmardaH sNmddddo| 1 A ' stambha ' dhAtune ahIM assaMdArthaka. ja levAno che. 2 ' stambha' zabdano artha paNa 'stambha' dhAtunI jebo ja samajavAno ke 3 pAlI pra. pR. 28-( stha-3) .: abhi addhi (pAlI pa. pU. 29-15 ) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce jaNAvelA zabdomAM. saMyukta 'dha' vo DDha ane da thAya che:(ka) rdha, ddha, gya, dha na ... ardham aheM . [ addhaM ] RddhiH iDDhI, iddhI ] dagdhaH daDDo / vidagdhaH viaDDo vRddhaH / buDDho, viddho vudddii| zraddhAH sadA, . [saddhA] stabdhaH ThaDDho / (kha) dhabda-mUdhI muMDhA, [ muddhA] 98 NTa, NDa, paNa nta-eTa vRntam veNTaM ( tAlavRntam tAlaveNTaM) vRddhiH kandarikA kaNDaliA / bhindipAlaH bhinnddivaalo| (ka) zva-gaNa--- paJcadaza paNNaraha / paJcAzat pnnnnaasaa| . 1 pAlI pra0 pR0 42- (da-iDha, rdha=Dha, gdha-Da) 2 vRtam vATaM-(pAlI pa. pR0 58, lamTa) ..... Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha) taNa 'dattam diNNaM / (ga) la-gaNamadhyAhnaH majhaNNo, [ mjjhnnhe| ] 99 stha (ka) tsa=ttha utsAhaH utthaaro| (kha) tma=tyaadhyAtma ajjhatthaM [ ajjhappaM ] 100 ddha STa-ddha- AzliSTaH Aliddho / nta, ndha manyuH manta / [ mannU ] hna-ndha --- cihnam cindha [ cihaM] 101 pa, pha, pha tma-ppa AtmA appA / [ attA] AtmAnaH appANo [ attANoM ] 1 'datta' zAbdanu 'dA' ke 'dittaM ' rUpa yatuM nathI. 2 utsAhaH-utsAho-(pAlI pra0 pR0 30 ) .. 3 jUo pR0 36, ne ey cAdhu ttippnn| 4 pAlIbhASAmAM .tma no 'tuma' yato jaNAya che:-AtmA AtumA, attA--(pAlI pra0 pR. 50) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ema-ppha, pha-- bhISmaH bhisspho| zlepmA' sepho [ silimho] sma-ppa-- bhamma bhappo [ bhasso] 102 babha, mva, mbha dhva-bha Urdhvam umbha [ uddhaM] bhra=mba-- Amram avaM / tAmram taMtra / (ka) 3ma=mbha kazmIrAH kambhArA [ kamhArA] (kha) ma-mbha brAhmaNaH bambhaNo [ bamhaNo] brahmacaryam bambhaceraM [ bamhaceraM] 103 ra Azcaryam accheraM / tUryam tUraM / dhairyam dhIraM, [ dhijja ] paryantaH perNto| [ pajato ] brahmacaryam bamhaceraM / zauNDIryam soMDIraM / saundaryam sundaraM / (kha) I-ra-- dazAhaH dasAro / (ga) tra-ra--- dhAtrI dhaarii| 1 zlemA silesumA, semho-(pAlI pra0 pR. 49, ma-um ) 2 pAlI pra. pR0 15-(mra-mba ni0 18) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 la, lla NDa-la kUSmANDI kohalI [ kohaNDI] 'paryastam pallahaM, [ pallatyaM] paryANam pallANa / saukumAryam soamalaM / 105 rasa bRhaspatiH vahassaI [ vahapphaI vanaspatiH vaNassaI [ vaNapphaI ] (ka) kSa-ha- dakSiNaH dAhiNo [ dakSiNo] (kha) kha-ha- duHkham duhaM [ dukkhaM ] duHkhitaH duhio [ duvikhao ] (ga) rtha ha- tIrtham tUhaM [ titthaM (gha) =ha- dIrghaH doho, [vigyo ] (Ga) paMha- kArSApaNaH kAhAvaNo / (ca) ppa-ha- vAppaH bAho 1 paryastikA pallasthikA-(pAlI pra0 pR. 16-TippaNa) 2 vanaspatiH vanati-(pAlI pra0 pR. 39- spa='pa) 3 pAlI pra0 pR. 8--niyama 10 (kha) 4 A zabda, ye arthamAM prasiddha che-eka to AMsu ane bIjo bApha: temAM jyAre e. vApha-garamI-no vAcaka hoya tyAre tenuM 'bAha ne badale 'yappha' rUpa thAya che / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eA (cha) ma-hai- kupmANDI kohaNDI / kuSmANDam kohaNDaM / 107 dvibhAva (ka) nIce jaNAvyA pramANe cihnita vyaMjanono dvirbhAva thAya che-- te kyAMya nitye ane kyAya vikalpe thAya che:--- RjuH ujjU / yauvanam jubvaNaM / telam telN| vicakilam veillaM / prabhUtam bhutN| bIDA viDDA ityaadi| prema pemmaM / maNDUkaH mNdduuko| vaikalpika:-asmadIyam amhakera amhakkera, amhakeraM / ekaH eo| karNikAraH . kaNiAro, kaNiAro / kutUhalam kouhallaM, kouhalaM / cia cia (eva) ce cea, cea (eva) taNIkaH tuhikko, tunnhio| daivvaM, daivaM / nakhaH nakkho , naho / nihitam nihitaM, nihi| nIDam neDa, niiddN| 1 'cia' ane 'cea' e. banne avadhAraNa sUcaka :avyaya che (he0 8-2-184) ane saMskRtamAM vaparAtA 'caiva' sAthe vizeSa samAnatA dharAye che-uccAranA kAraNane lIdhe e. banne 'va' mAthI paNa thA zake che, cia, devam Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAhitto, 'sevA, srotas soaN| thiNNaM, mUkaH mukko, muuo| mRdukam mAukaM, maau| vyAkulaH vAullo, vaaulo| vyAhRtaH vaahio| sevA sevA / sotaM, styAnam thINaM / sthalaH thullA, thoro| sthANuH khaNNU, khANU / hUtam hUaM ityaadi| (kha) samAsamAM AvelA uttarapadanA AdinA vyaMjanano dvirbhAva vikalpe thAya che:AlAna-stambhaH ANAla-khaMbho, aannaal-vkhNbho| kusuma-prakaraH kusuma-payaro, kusum-ppyro| duH-sahaH du-rsho| deva-stutiH deva-thuI, dev-tthuii| nadI-grAmaH nai-gAmo, ni-ggaamo| niH-saham ni.saha, nissahaM / hara-skandAH hara-khaMdA, hr-vkhNdaa| 108 zabda-vizeSa vikAra je zabdomAM koI paNa sAmAnya ke vizeSa niyama na lAgu paDatAM cihnita bhAganA keTalAka vizeSa vikAro thAya che, te A nIce ApavAmAM Ave che:ayaskAraH ekaaro| Azcaryam acchaaraM, acchariaM, accharijaM accharIaM / 1 jUo pR. 1-TippaNa 2 jeN| 2 Azcaryam acchariyaM, acchayiraM, accheraM- ( pAlI pra. pR. 44 TipaNa) du-saho, Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ohalo kelI, kohalaM, cottho, caturdaza udakhalaH [uUhalo ulUkhalam okkhalaM [ulUhalaM ] kadalam kelaM, [ kayalaM ] kadalI [ kayalI ] karNikAraH kaNNero, [ kaNiAro] kutUhalam [ kouhalaM ] caturguNaH cogguNo, [ca ugguNo] caturthaH [ cautyo] caturthI cotthI, [ cautthI ] codaha, [ caudaha ] caturdazI codasI, [cauddasI ] caturvAraH covvAro, [caDavvAro] trayastriMzat tetiisaa| trayodaza trayoviMzatiH teviisaa| triMzat tiisaa| navanItam noNIaM, lonnii| 'navaphalikA nohliaa| navamAlikA nomaaliaa| niSaNNaH gumaNNo , [NisaNNo] pUgaphalam popphle| pUgaphalI popphlii| pUtaraH poro| mAvaraNam paharaNaM, pAuraNaM, pAvaraNa] / 1 azo -pAlI pra . 44 ni0 57 teraha / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadaram badarI mayUkhaH ruditam lavaNam vicakilam viMzatiH sukumAraH 'sthavira: 86 boraM / borI ! moho, ruSNaM / loNaM vei N / vIsA / somAlo thero / [ maUho ] [ lavaNaM ] [ sukumAlo ] 109 zabda - sarvathAvikAra A nIce te zabdo ApavAmAM Ave che je keTaleka aMze ke sarvathA ( potAnA mULa rUpathI ) anya rUpavALA thaI jAya cheH adhas he / trastam hityaM, taGkaM [ tatthaM ] apa o, [ a ] dizA disA | apsaras accharasA, accharA / ai / duhitA dhUA, [duhiA ] dazA dAvA | ayi aba o, [ a ] drahaH haro / AyuH Au, [ AU ] drahaka: harao / dhanuSa vaNuhaM, [ ghaNU ] ArabdhaH ADhato, [ Araddho ] idAnIm ehi, ettA, dANiM [iANi] dhRtiH dihI, [dhii] zau0 dANiM / 1 sthaviraH = thero - (pAlI ) 2 A sivAya vIje kyAMya 'ai' no prayoga iSTa nathI - ( juo pR0 1 - TippaNa ) Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISat kara, [ Isi] bahis bAhiM, baahirN| uta o, [ ua ] bRhaspatiH bhayassaI [ bahassaI] upa U, o, [uva] bhaginI bahiNI, [ bhaiNI] ubhayam avahaM, uvahaM, ubhayaM] malinam maila[ maliNaM ] kakubh krhaa| mAtRSvasA mAucchA, maausiaa| kSiptam chuI [ khittaM] mArjAraH maMjaro, vaMjaro [majjAro] kSuth chuhA / banitA vilayA, vaNiA] gRham gharaM / vidrutaH vidaao| chuptaH chiko [ chutto ] vRkSaH rukkho, [vaccho] tiryaka tiriA, tiricchi| baiDuryam veruliaM, veujjaM / padAtiH pAiko payAI zuktiH sippI, [ suttI] prANa paauso| stokam thevaM, thovaM, thokkaM [tho pitRSvasA piucchA, piusiaa| strI itthI [thI ] pUrvam purimaM pubvaM / zau0 puravaM / zmazAnam sIANaM, susANaM [masANaM] hRdayam hiayaM pai0 hitapaM, hitapakaM / 1 vizeSaNasUcaka 'iMpat zabdanu ja 'kUra' rUpa thAya che, kiMtu vizeSyamUna kanuM nahi. 2 'gRhapati' zabda- 'gharavaI ne adale 'gahavai rUpa thAya che. 3 tiryak tiriyo-(pAlI) pAH pra0 pR0 16 ni0 19) 4 pitRSvasA pitucchA-( pA0 pra0 pR0 34 TippaNa) 'stokam thokaM-(sta--mA0pra0 pR. 27) 6 damazAnam masa.naM. musAnaM-(pA. pra. pR. 51-TippaNa) Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 110 antaH svaravRddhi- nIcenA zabdomA cihnita saMyukta vyaMjananI bacce nIce jaNAvyA pramANe svaro umarAya cheH umerAto svaraH a 'agni agaNI [ amgI ] arhan arahanto arihaMto, aruhaMto / a, i, u "arha araha, ariha, aruha / kRtsna: kasiNo / i kRSNaH kasaNo, kasiNo [ kiNho ] a, i kriyA: kiriyA [ kiyA ] i a kSmA caityam chadma "jyA taptaH " dvAram dvAdaza diprayA padmam chamA / ceiaM / chaumaM jIA / tavio duvAraM duvaals| diTThiA / paumaM [ tatto ] [ dAraM ] [ chammaM ] u [ pommaM ] 77 hr 5. jyA jiyA - ( pA0 pra0 pR0 44- ya i ) 6 dvAraM duvAra, dvAra ( pA0 pra0 pR0 32 TippaNa ) 7 pA0 pra0 pra0 49 - ( ma= um - padmam padumaM ) I cry i to b u 151 i u 1 agniH aggi, aggini, gini - ( pA0 pra0 pR0 49 ) 2 ahIM 'ahaM' dhAtunAM badhAM rUpI samajavAnAM che. 3 kRtsnaH kasiNo, kin ho, siNo- ( mA0 pra0 pR0 47 ) 4 A banne po varNa ke raMga arthamAM ja baparAya che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnaM 5 vajram varaM x 5 *zrI 942123141 nr 1n umerAto svaraH 'lakSaH palakkho / a bhavyaH bhvio| [bhavo i mUrkhaH murukkho , [ mukkho ] u rayaNaM / [ vajaM ] zArGgam sAraMga! sirii| suve| zlAghA slaahaa| 'snigdham saNiddhaM, siNiddhaM, [niddhaM ] a, i snuSA "sunusA [suNhA, NhusA susA ] u 'sUkSmam muhumaM, suhamaM / u, a snehaH saNeho. neho / syAd siA 1 plakSaH pilakho-(prA. pra0 pR. 31 ni. 37) 2 vajraH vajiro-(pA0 pR. 13 TipaNa ) 3 zrIH sirI-(pA0 pR0 13 TippaNa) 4 zvaH suve, sve-(pA0 pR. 33 TippaNa) zvaH suva-suve-- juo pR0 46 amae 5 zlAghA silAghA-(pA. pR. 31) 6 snigdham sinito, niddho-(pA. pR0 46 ni. 53 ) 7 jUo pR0 73 tathA 41 8 sUkSmam= sukhumaM--(pA. pR. 18 TippaNa) 9 snehaH sineho, sneho, saneho-(pA0 pR0 46 ni0 53) 5 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ murugdhaM / tury : umarAto svaraH syAdvAdaH siaavaao| i sughnam suvo| save | " svapnaH sivinno| 'yaH hio [ yaho] , hirI i 111 akSara- vyatyaya-- A nIce je zabdomAM cihnita akSarono paraspara vyatyaya--- pUrvAparabhAva-thai jAya che te ApavAmAM Ave che:---- acalapuram . alaca puraM / AlAnaH ANAlo. kareNUH knneruu| mahArASTram marahaTTha / . laghukam haluaM lahuaM] "lalATam NaDAlaM [NalADaM vArANasI vaannaarsii| haritAlaH haliAro hariAlo ] hRdaH draho [haro ] 1 samAsAntargata 'sva'za- danuM 'suba' ne badale 'sa' rUpa thAya ch| svajanaH sajaNo 2 .yaH hIyo, hiTyo-(5. pR0 22 TipaNa ) 3 ho: hirI-(pA0 pR0 13 TippaNa) .. . 4 juyo pR. 72 la=" Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyAza eha / IdRza apabhraMza-Adezo , (1) nIce jaNAvelA zabdonoM apabhraMza rUpo A pramANe chaH anyAdRza ('annAdi (i) sa ) annAisa / avarAisa / 3dRk (Idi (i) sa) aisa / kIhak kIdRza (kIdi (i) sa) kaisa / tAik . . . ... ... . teha / / tAdRza . ( tAdi (3):saH), taisa / / yAdRk yAdRza . (jAdi (i) sa ) maisa / varma vic| viSaNNa bunna / apabhraMzanAM umeraNo . (1) apabhraMzamA koi koi zabdamAM koI koI akSarano vadhArA tarIke umero thai jAya che:-- uktam usa vuttaM (va' no vadhAro) parasparaM paropparaM aparopparaM .. ('a' no vadhAro) vyAsaH . vAso bAsu, vAsu (ra' no vadhAro ): jeha / - 1 A ( ) kAuMsamAM ApelAM rUpo apabhraMzarUponI pUrvAdhA sthAnA sUcaka che, A zaThadonoM prAkRtarUpA joSA mATe jUo pR0 58 R-ri pR0 59 R-i| . . . . . . . . . . . . : .. __ 2 jema 'anya' zabdanu anyAza' rupa thAya che tema A ' avarAisa ' zabda jotAM tenA mULarUpa tarIke ' aparAdRza' rUpa paNa kalpI shkaay| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdhi prakaraNa 8 1 prAkRtamA jUdAM jUdAM ye 'padonA svarono saMdhi thAya che ane te paNa prayogAnusAre vikalpe thAya che:--- svarasaMdhia+a A-magaha+ahivaI-magahAhivaI, magahaahivaI [ maga dhAdhipatiH ] daMDa+ahIso-daMDAhIso, daNDaahIso daNDAziH) a-A-A--visama+Ayavo-visamAyavo,visamaAyavo viSamAtapaH] A+a AramA+ahINo-ramAhINo, ramAahINo [ ramAdhInaH ] A+A-A----ramA+ArAmoramArAmo, ramAArAmo [ ramArAmaH ] i+i-I -muNi+iNo-muNINo, muNiiNo [ munInaH ] i+I-I-muNi+Isaro-muNIsaro, muNiIsaro [ munIzvaraH ] dahi+Isaro--dahIsaro, dahiIsaro [ dadhIzvaraH] 1 je ce padonA svaromAM saMdhi thavAno che, te bepado sAmAsika hoya ke asAmAsika hoya arthAt koI prakAre jUdAM jadA hovAM jAie. . jemake; sAmAsika-daMDa+ahIso daMDAhIso, iMDaahIso / asAmAsika-daMDassa+Iso-6utseso, daMDassa Iso / prAkRta sAhityamA vizeSa karIne sAmAsika padonA svaromAM saMdhi thaelo jaNAya che ane asAmAsika pazemAM to teno prayoga ghaNo ja virala thaelo che. asAmAsika padomAM saMdhi karavA jatAM dhaNe ThekANe arthabodha durlabha thaI jAya che mATe ja asAmAsika karatAM sAmAsika padomAM saMdhi-prayogano pracAra vadhu thaelo lAge che ane e anusAre ahI udAharaNAmAM paNa sAmAsika padonI noMdha vizeSa karelI cha, koI ThekANe to phakta eka ja padamAM paNa saMdhi thaelo che:---- kAhi+i--kAhI, kAhida [ kariSyati ] vi+io-bIo viDao [ dvitIyaH] 2 jUo pAlipra. saMdhikalpa ni0 3-0 58 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I+3-I-- gAmaNI+iihAso-gAmaNIihAso, gAmaNI iihAso grAmaNItihAsaH ] I-1-I-I-- gAmaNI+Isaro-gAmaNIsaro, gAmaNIIsaro [grAmaNIzvaraH ] u+1=3-mANu+uvajjhAyo-bhANUvajjhAyo, bhANuuvajjhAyo / [bhAnUpAdhyAyaH sAu+uayaM-sAUayaM, sAuuayaM [ svAdUdakam ] u+ja-u--sAhu+Usavo, sAhasavo, sAhuusavo [ sAdhUtsavaH ] U+u-U-bahu uaraM-vahUaraM, vahUuara [vadhUdaram ] u+U-3-kaNerU+asiaM-kaNerUsiaMkaNerUGasikareNUcchUitam] a+i=e.-vAsa+isI-vAsesI, vAsaisI vyAsarSiH ] A+i-e-rAmA iaro,-rAmearo rAmAiaro rAmetaraH ] a+I-e-vAsaraIsaro-vAsaresaro, vAsaraIsaro vAsarezvaraH ) A+i=e-vilayA+Iso-kliyeso, vilayAIso [vanitezaH ] a+u--o-gUDha+uaraM--gUDhoaraM, gUDhauaraM gUDhodaram ] A+u-o-ramA+uvaciaM-ramovacioM,ramAuvAcioM rimopacitam] a+3=o-sAsa+UsAsA-sAsosAsA,sAsaU.sAsA,zvAsocchavAsauM ] A+3=o-vijjulA+muMbhibha-vijnulosuMmizra,vijjulAusumi vidhudullasitam] hasva-dIrgha vidhAna-- __ 2 prAkRtamA sAmAsika zabdomA prayogAnusAre (kyAMya nitye ane kyAya vikalpe) hasva svarano dIrgha svara thAya che ane dIrgha varano isva svara thAya che:--- 1 juo pAli pra0 saMdhi ni0 2 pR0 57 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'hasvano dIrgha-anta-vaI -antAveI [ antavaidiH . satta+vIsA-sattAvIsA [ saptaviMzatiH paiharaM- paIharaM, paiharaM . . [patigRham / bhua+yaMta-bhuAyataM, bhuayaMta muMjAyantram ] vAri+maI-vArImaI, vArimaI [vArimatI] velu+vaNaM-velUvaNaM, velluvaNaM veguvanam / dIrdhano hasva-gorI haraM-goriharaM, gorIharaM [gaurIgRham ] 1 sarakhAvo vaidika prayoga-- aSTa+kapAlam-aSTAkapAlam / aSTa+hiraNyA-aSTAdiraNyA / aSTa+padI-aSTApadI (kAzikA-6-3- 126) sarakhAvo saMskRta prayoga-~dAna+karNaH-dAnAkarNaH / upa+natU-upAnat / keza+kezi--kezAkezi / vagere (kAzikA-6-3-- 115 thI 139) sarakhAko pAlI prayoga samma+dhammo-sammAdhammo / samma+saMbuddho-sammA saMbuddho / (pA0 pra0 74 saMdhikalpa, ni0 11 tathA A niyamanu TippaNa) 2 sarakhAyo vaidika prayoga ajA+sIreNa ajANa / uurnnaa+nNdaa-uunnmrdaa| jA+tvana-yajatvam |-(kaa. 6-3-63-64) . sarakhAvo saMskRta prayoga-..... zilA- vaham --~-zilavaham grAmaNI+putraH-prAmaNi putrH| brahmavandhU+putraH--brahmabandhuputraH / (kA0 6-3-61 thI 66 tathA 43-45) Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jau~NA+yaDaM-jauNayaI, jauMgAsaDaM [ yamunAtaTam ] naI-sotta- naisattaM, naIsotaM . . [ nadIzrotaH ] maNA+silA-maNasilA, maNAsilA [ manaHzilA] vahUna muhaM-vahumuhe, vahumUha [vadhUmukham ] silA+khalia-silakhaliaM, silAkhaliaM. [zilAskhalitam / saMdhiniSedha-- 3 .i'I' ke 'u' U pachI koI vijAtIya svara Ave to saMdhi thatto nathI ane 'e' ke 'o' pachI koI paNa svara Ave to saMdhi thano nathI... . pahAvali+aruNo-pahAvaliaruNo [prabhAvalyamNaH vaha+avajaDho-vahuavaUdo [vadhvavagUDhaH ] vaNe aDai-vaNe aDai vane'Tati ] . ahoacchariaM-- aho acchariaM [aho Azcaryam ] 4 svara para rahetA kriyApadamA svarano saMdhi thato nathI: .. hoi+iha-hoi iha [ bhavati ihaM bhavatIhaM ] 5 udvRtta svara para rahetA prAyaH pUrvanA svarano saMdhi thato nathI: nisA-+aro-nisAaro [ nizAMka (ca) ra: 1 svaranI sAthe helo vrajana lopAyA chI je sadara the. he che tenuM nAma udvRtta svara che:-(asaMyukta 'kAdi' lopa-pR0 10) 2 keTaleka ThekANe to uvRtta svara para rahetA paNa 'saMdhi thaI gae lo che:--- . kumbha Aro=kumbhAro (kumbhakAraH.). cakka+Ao-cakkAo ( cakravAkaH ) sAla+AhaNo=sAlAha No (sAtavAhanaH) sunauriso-sariso ( suparupaH )ityAdi Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'svaralopa---- 6 svara para rahetA pUrvavartI svarano prayogAnusAre lopa thAya cha: tiasa+Iso-tiasAMso [ tridazezaH ] nIsAsa usAsA-nIsAsUsAsA [ nizzvAsocchvAsau ] 7 padathIM para AvelA 'api' zabdanA 'a' no lopa vikalpe thAya ke keNa+avi-keNapi, keNAvi [ kenApi ] kaha+api-kahaMpi, kahamavi kathamapi ] ki+apiM-kiM pi, kimavi [kimapi] taM+api-taM pi, tamavi [ tadapi] 8 svarAMta padathI para AvelA 'iti' zabdanA 'I' no lopa thai 'ti' ne sthAne ti' thAya cheH tahA+iti-tahAtti, tahatti [ tatheti ] pioiti-pio ti, piuti [priya iti ] puriso iti purisotti, purimuti [ puruSa iti] 9 vyaMjanAMta padathI para AvelA iti' zabdanA ino lopathAya che: kiM+iti-kiMti [ kimiti] ja+iti-jati [ yaditi] diTTha+iti-diThaMti [ dRSTamiti] na muttaM+iti-na jutaM ti [na yuktamiti] 10 tyadAdi ane avyayathI para AvelA tyadAdi ane avyayanA Adi svaranA prAyaH lopa thaI jAya che:---- tyadAdi-tyadAdiH esa+imo-esamo [ eSo'yam ] 1 jUo pAli. saM. ni0 1 (ka) pR. 55 / 2 jUo , , , 26 pR0 83 / - - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 tyadAdi - avyayaH amhe' ettha amhettha | vayamatra ] avyaya - avyayaH jai ettha jaittha [ yadyatra ] avyaya - tyadAdiH jai ahaM jaihaM [ yadyaham ] jai imA jaimA [ yadIyam ] vyaMjana saMdhi visarga-bho 11 akArathI para AvelA ' visarga 'no o thAya che:--- agrataH aggao / antaH+visrambhaH=aMtoSI saMbho / purata:-purao | manaHzilA=maNosilA | mArgataH mAo | sarvataH savvao | ma=anusvAra 12 padane aMte rahelA makArano anusvAra thAya che:girim = giriM / jalam =jalaM / phalam = phalaM / vRkSam = vacchaM | 13 svara para rahetA antya 'ma' no anusvAra vikalpe thAya che: usabham+ajiaM=usabhaM ajiaM, usamamajiaM [RSabhamajitam ] 1 pAli pra0 saM0 ni0 1 (kha) pR0 65 - te+ahaM=tehaM | 1 2 koI ThekANe Dabala anusvAra thaMI jAya che. jemake - varNAmivarNami ( vane ) prA. 13 e mma' nI AdimA rahelA 'm' no paNa 3 jUo pAli pra0 saM0 pR0 77 yaM AhuvyamAhu ( yadAhuH ) dhanaM+evanameva | Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ga, a, Na, na-anusvAra 15 vyaMjana para rahetAM 'ha', 'a', 'Na' ane 'na' ne sthAne anusvAra thAya cheH ha-paGkti pti-pNtii| praangmukh-prNmuh-prNmuho| na-kaJcuka-kaMcuka-kaMcuo / lAJchana-laMkaNa-lakSaNaM / Na-SaNmukha chaMmukha-chamuho / utkaNThA ukkNtthaa| na-vindhya viMjha-viMjho / sndhyaa-sNjhaa| ( 1) zaurasenImA 'i' ane 'e' para rahetA antya 'ma' pachI vikalpe ' Na' umerAya chaH yuktam idam jutta+iNaM / ( = jutaM NiNaM, juttaM iNaM / juttamiNaM / sarisaM+iNa / - marisaM NiNaM, sarisaM iNaM / sakSam idam sarisamiNaM / . kim etat kiM + e = kiMNedaM kimedaM / kimeaM / evam etat evaM + eaM] eva / = evaM NedaM, ekmedN| evame / anusvAra Agama. 15 nIce jaNAvelA zabdonA antya vyaMjanano lopa thai aMtya svara upara anusvAra thAya chaH Rdhak ihaM / Rdhakaka ihayaM / tat tN| pRthak pih| yat / viSvak vIsuM / samyak sammaM / sAkSAt savakhaM / 1 jUo pA0 pra0 saM0 ni0 2. pR0 8.---ciraM Ayati-ciraM nAyati, cirannAyati / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 nIce jaNAvelA zabdonA prathama svara upara, dvitIya svara upara - ane tRtIya svara upara prayogAnusAre (vikalpe ke nitye) ___ anusvAra thAya chaH prathama svara upara-azru aMsu / karkoTaH kkoddo| kuDmalam kuMpalaM / guccham guMcha / gRSTiH giMThI, gitttthii| vyatram taMsaM / darzanam dasaNaM / puccham puMcha / pazuH paMsU / bughnam buMdha / mArjAraH maMjAro, mjjaaro| mUrdhA muMDhA / vakram-vakaM / vRzcika:-viMchio / zmazru maMsU / dvitIya svara upara-iha ihaM [ ihamegesi] pratizrut paDaMsuA / manasvI--maNaMsI / manasvinI maNaMsiNI / manaHzilA maNasilA, maNAsilA / vayasyaH vyNso| tRtIya svara upara---atimuktakam-aNiu~tayaM, aimuMtayaM, aimutyN| / upari-avari / koi sthaLe mAtra chaMdanI pUravaNI mATe paNa anusvAra thAya che devanAgasuvannakinnaragaNassanbhUabhAvaccie-- - deghanAgasuvanna kinnrgnnssbbhuuabhaavccie'| [ devanAgasuvarNakinnaragaNasadbhUtabhAvArcite ] 17 je sthaLe svarathI zaru yatuM pada bevaDAyuM hoya tyAM pacce 'ma' vikalpe umerAya chaH eka+eka ekkamekaM, ekeka (ekaikam ) eka+ekkeNa ekamekkeNa, ekekeNa ( ekaikena ) aMga+aMgammi aMgamaMgammi, aMgaaMgammi ( aGge aGge) ityaadi| 1 jUo pA. pra. saM. ni. 18 pR. 78, ni0 24 --pR.0 8.1 2 ' zrutastava'nA chelA zlokana bI caraNa che---- jUo puskharavaradIvaDDe-(pratikramaNa) Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 anunAsikavidhAna 18 kavarga, cavarga, Tavarga, tavarga ane pavarga para rahetA anusvArane sthAne anukrame Ga, Ja, Na, na ane ma vikalpe thAya che: kavarga -- aGkaNam aMgaNaM, aGgaNaM / paGkaH paMko, paGko / laGkanam laMghaNaM, laGkaNaM / zaGkhaH saMkho, saGkho / cavarga- - kaJcukaH kaMcuo, kao / lAJchanam laMDaNaM, laJchRNaM / ajitam aMjiaM, ajia / saMdhyA saMjhA, sanjhA Tavarga --- kaNTakaH kaMTao, kaNTao / utkaNThA ukkaMThA, ukkaNThA / kANDam kAMDe, kANDe / paNDaH do, saNDo | tavarga- -antaram aMtara, antaraM / panthaH payo, pantho / candraH caMdo, cando | bAndhavaH baMdhavo, baMndhavo / pavarga kampate kaMpai, kampar3a | phai, vamphai [ kAGkSati ] kadambaH kalaMbo, kalambo / ArambhaH AraMbho, Arambho / ### 'anusvAra' lopa 19 nIce jaNAvelA zabdomA prayogAnusAre ( vikalpe ke nitye ) anusvArano lopa thAya che: triMzat - tIsA | viMzatiH vIsA | saMskRtam - sakkayaM / saMskAraH --- sakkaro / ityAdi / vaikalpika idAnIM ANi, iANiM / evaM evaM, evaM / 1 A niyamane koi nitya vidhirUpe svIkAre che. 2 jUo pA0pra0 saM0ni0 13-50 75 / 3 jUo pA0 pra0 saM0ni0 25-082 / 4 sarakhAbo ru+tkartA-skartA / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ katham kaha, kahaM / kAMsyam kAsaM, kasaM / kiM ki, kiN| kiMzukam ke aM, kiNsuaN| dANi dANi, dANiM [idAnIm] nUnaM nUNa, nUNaM / pAMsUH pAMsa, pNsuu| mAMsalam mAsalaM, maMsalaM / mAMsam mAsaM, mNsN,| saMmukham samuha, saMmuhaM / siMhaH---sIho, siMgho / ityaadi| Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 prakaraNa 9 upasarga-avyaya nipAta uksaggApa-pra---paravei (prarUpayati) pabhAsei (prabhASate) parA-parA---parAghAo. (parAghAtaH) parAniNai (parAjayate) bho, ava-apa- osarai, avasarai (apasarati) osariaM, avasariaM (apasRtam ) saM-sam-saMkhivai (saMkSipati) saMkhittaM (saMkSiptam ) aNu, anu-anu--aNunANai (anunAnAti) anumaI (anumatiH) o, ava-ava-oarai (avatarati) oAro ( avatAraH) oAso, avayAso ( avakAzaH) o, ni, nI-nira-omalaM, nimmallaM (nirmAlyam ) niggao (nirgataH) nIsaho (nissahaH) du, dU-dur-dunnayo (durnayaH) dUhavo (durbhagaH) abhi, ahi-abhi--abhihaNai (abhihanti) ahippAo (abhiprAyaH) vi-vi --vikubbai(vikurvati)viNao (vinayaH) veNaiA (vainayikI) adhi, ahi-adhi---ajjhAyo ( adhyAyaH) ahIi ( adhIte) su, sU-su-sukaraM ( sukaram ) sUhavo (subhagaH ) u-ut--uggacchada ( udgacchati ) uggao ( udgataH) uppa tiA ( autpattikI) ai, ati-ati--aIo (atItaH ) vaikato (vyatikrAntaH) atisao (atizayaH) aJcantaM (atyantam ) Ni, ni-ni-Niveso (nivezaH) saMniveso (saMnivezaH) nivi sai (nivizate) 1 phakta 'mAlya' zabdanI pUrvanA ja 'nira' no 'o' thAya che, manmainamain - - Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 paDi, pati, pari-prati-paDimA (pratimA), patiTThA (pratiSThA ) parihA (pratiSThA) . . . .. pari, pali-pari-parivuDo (parivRtaH ) paliho ( parighaH) i, pi, vi, api avi-api-pihei (pidadhAti) pihitA (pidhAya) kiMpi, kimavi, kimapi (kimapi) koi, kovi (ko'pi) U, o, uva--upa---ujhAyo, ojjhAyo, uvajjhAyo (upAdhyAyaH) A-A-AvAso ( AvAsaH) Ayato ( AcAntaH ) . dhAtvarthe bAghate kazcit kazcit tamanuvartate / tameva vizinaSTyanyo'narthako'nyaH prayujyate / / - anvayAiM ( avyayAni) aho, haho, hA, hai, nAma, ahaha, hIsi,ahaha ane aririho vigere aneka anyayo che ane te vadhAno prayoga saMskRtanI peThe prAkRtamAM paNa thAya che, to paNa ahIM nIce keTalAka vizeSa avyayonI noMdha karIe chIe:ai atizaya. ai ayi saMbhAvanA. aIva atIva vizeSa. ao ataH AthI, ethI. akaTTa akRtvA . nahi karIne. aggao agrataH AgaLathI. agge Aghe, AgaLa. saMbodhana. aja adya Aja. ati ane aMga aGga 1 phakta 'sthA' dhAnunI pUrvanA ja 'prati' no 'pari' thAya che. Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aNa (nAm-): aaamRt aNNahA aNaMtaraM atIva niSedha. anyonya. viparIta. AMtarA vinA. ana anyo'nyam anyathA anantaram atIva astam asti astu atthaM asthi atyu adarzana, Athama, sattAsUcaka, vidhisUcaka, niSedhasUcaka. adu adaH aduvaa| athavA pakSAMtara. aduva addhA antaram addhA aMtaraM aMto anahA samaya. AMtaraM. aMdara, bacce. viparIta antara anyathA annu (apa0) anyathA annahara AtmanaH apareyuH apyevam appaNo aparajnu appeva abhikkha abhito ammo ammahe ( zau0) abhIkSNam abhitaH ApaNe jAte-pote. paramadivase. saMzaya. vAraMvAra. cAre bAju. Azcarya. 'eM haiM haM'harSanuM sUcanA saMbhASaNa. are are Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 alaM ratikalaha. sAmartha, niSedha, paratuM. nivAraNa, niSedha. avazya. arati ( arai) alam alAhi alaMhi avamsa avazyam avase / (apa0) avazena avasa avazyam avari upari anvo upara, sUcanA, pazcAttApa, saMbhASaNa, vimmama, saMtApa, Adara, bhaya, aparAdha, kheda, duHkha, AnaMda. anekavAra. AraMbha. nIce. pakSAMtara. asakRt atha adhastAt asaI aha ahattA ahavai (apa0) ahava / ahavA, ahA ahe athbaa saa / jema. adhaH, nIce. aho aho Ama om AviH Ahatya AharajAhara(apa0) ehireyAhire Avi Ahacca oho (Azcarya) svIkAra. prakaTa. balAtkAra. AvarojAvaro. pAdapUraka. AthI, ethI, vAkyAraMbha, itaH prA. 14 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ikkasari ityattaM iccatyo 106 ekasRtam (1) itthaMtvam ityarthaH saMprati. e prakAre. e artha. hamaNAM. iyANi idAnIm pamvahi apa0) kila nizcaya. iha ahI. satya. ihayaM Rdhak RdhakA itarathA kim iharA anyathA. prazna, gardA. thoDaM Ipat uta uThvaisa (apa0) uttiSThaviza uttarao uttarataH uttarasuve uttarazvaH rata to. pazya--jo. UThabeza. uttarathI, uttaramAM. AvatI kAla pachI. vikalpa, api.. vikalpa, upara. udAhu udAho upi upari uri gardA, kSepa, vismaya, sUcanA. etat Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eka khata. saMprati. ekavAra. eka vakhata. ekaiA) ekkaiA ekadA ekayA ) ekasarioM ekasatam (2) ekksi| ikkasi (apa0)ekazaH eksi| ikkasi / ekadA ekksi| " ikksi| egaiA / ekadA egayA / egayao ekaikataH egaMtato ekAntataH egajhaM aikathyam etaavtaa| etAvatA eyAvayA) etthaM / atra eka varakhata. eka eka. eka taraphI. eka prakAra. eTale. ahI. ettha / etthu| ettahe ( apa0 )atra etahe (apa0) itaH AthI, ethI, bAkyAraMbha. eva evaM nakkI, eja pramANe. vyeva' (zau0) ,, 1 jUo rA. pra. pR0 78 ni017 vA + eva vA yeva / temu + evamtesu yeva / na + evamna yeva / te + evante yeva ! bodhi + evabodhi yeva / so+ evam so yeva / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja "tAsu ji" teno ja, ema, epramANe ji (apa0) evaM emba (apa0) evameva emeva emvai ( apa0) evam . , evameva ema ja. , agi saMbhAvanA. sUcanA, pazcAttApa. kyAthI. kao kutaH kara koi ThekANe. kahatihu / katthA kallaM kaha / kutracit kalyam katham kAle. kema, kevI rIte. kahaM / kyAM. kema, kemba, ) , kima, kimva kiha, kiva )(apa0) kahi / kutra kahiM / ketthu (apa) " kAlao kAlataH kahi (1) kiM kini kiMcit kAhe kAle karIne, vakhate. kyAre. prazna, gahA. koI. Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMNA ) kinnu prazna. prazna. kiNNA kiNo ) kila nakrI " kila kevazciraM kevaJcireNa keTalA lAMbA samaya sudhI. kiyaciram / kiyacireNa kevalaM kehi ( ara0) ekala. tAdIsUcana "saggaho kehiM" svargane mATe. nakkI . khalu vaLI. khAiaM (yaM) khAI (apa0) khettao kSetrataH anarthaka-sthalapUraNe kSetramA, kSetrI. nakkI gaMdhe. gaMdhabho gandhataH guNao guNataH ghaI ( apa0) ghuggha (apa0) anarthaka-sthalapUrakaH - ghughu-~-ceSTAnuM anukaraNa, ane. nakI. cio the / chuDDu (apa0) mao methI, kAraNa ke Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaNi (apa0) jANye, 'iva'nuM sUcana. jaNu / jattha jethu jyAM-jemAM. jyA-jemAM. jattu / (apa.) jati jo. jadi jaha jema, je rIte. jhaa| jema, jemba,) jima, nimba, (apa0) .. jiha, jidha) yathaiva jaheva yata je, ke. yAvat jyAMsudhI. nAva nAma nAuM bhAmahi (apa0) naar' juaMju yAvajIvam yutaMyutam (1) jeNa ne agiti jIvatAM sudhI. pRthakpRthak-jUdujadaM. je tarapha. pAdapUraka. saMprati. zIghra-jhaTa. niSedha. avadhAraNA prati jhaTiti Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NaM (zau0) pa,mo Navara gari vAkyAlaMkAra vitarka namaskAra, kevala, anaMtara. vizeSa. viparItatA. niSedha. NavaraM navaram vi NAi naiva (?) NAI NANA NiJca jUDhuMja. nAnA nityam nitya. nUnam nakkI. tarka. NaNaM niSedha. . vAkyAraMbha, te. jemake. tyAre, tyAspachI. tadyathA taMjahA tae tA tethI. tAdarthya sUcana. la, temAM. tatra tato tatto naag (gh) tatya tetahe (a10) tappamiI taha nahA : tatprabhRti tathA tyArathI, tema, tevI rIte. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema, temba) tema, tevI rIte tima, timba (apa0) tathA tiha, vidha taheva tathaiva tema, tevI rIte. tyAM-temAM. tatra tyAMsudhI. vAkyAraMbha, tahiM . " tAva tAvat tAuM ) tAma ( apa0) tAvat tAmahiM) tiriyaM / tiryaka tiro tiraH tI atItam vAkuM. chUpA. atIta. no. te tarapha. tyAM-temAM. tena tatu / (apa.) tatra tehiM to (apa0) tAdarthya sUcana. to (apa0) tataH, tadA thUt dara dara tethI, tyAre. tiraskAra. aDadhu, ochu. rAta-divasa. divasa. divArattaM divArAtram divA, diA, divA divA dive (apa0) " duSTa, kharAba, Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duhao duhA de dhaNiyaM dhuvaM dhruvu (apa) na nau nAi nAvai naM ( apa0 ) nattha nahi nAhiM (apa 0 ) nizcaM nUna nUnaM neva no dvivA pahua paJcaliu ( apa0 > page pacchA pacchai ( apa0 ) prA. 15 "" dr dhruvam "" na jJAyate (?) nAsti nahi "" nityam nRnam 37 naiva no 113 pratyuta 93 prage pazcAt "" banne bAjuthI. banne rIte, ve bhAge. saMmukhIkaraNa, saMbodhana. bAda. dhruva, cokasa. niSedha. gU0 no. jANye, 'iva' ardhanuM sUcana. hiM0 nAMi. nazrI. niSedha. 21 "" nitya. vitarka, nahi ja. niSedha. ulTuM. prAta: pachI. 11 kALe. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 pratirUpam sarakhaM. paDirUvaM (paM)) patirUvaM (paM) pavirUvaM (paM)) parana parama divase. pareyuH param paraMtu. para (apa ) paraMmuhaM parAGmakham parazvaH paritaH parAGmukha, vimukha. AvatA parama divase. cAre bAju. parasave parito paropparaM / parupparaM / avaropparaM / parasparam parampara. avarupparaM ((apa0) , prasA pasaraha pADikaM / pADieka pratyekam haTAt. ekaeka. pAto prAta: savAre. prAyaH . prAyaH, ghaNuM karIne. pAyo pAo prAra prAiva prAimva paggiva (apa0) , piva api+isa api sarA , jevU. paNa. pharIne. vaLI. eNa punaH Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 115 punaruktam punaH " kRtakaraNa. pharIne, vaLI. puNaruttaM puNo puNu (apa0) puNaravi purao punarapi purataH purastAt pharIpaNa, vaLIpaNa. AgaLa. puratthA purA purA pahelAM, bhUtakALa. pRthaka " paraloke. nirdhAraNa--cUMTI kADhay, nizcaya. bahAra. bahirdhA bahiddhA bahiyA bahiM bhujo bhUyaH bhoH pharIne. AmaMtraNa. pAchaLa. mammato mArgataH manAka maNayaM thoDu. maNAuM (apa0 ) maNe mane mAI mA'ti vimarza. niSedha. sakhIna saMbodhana. mAmi mA+iva ag. pA Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muhu mUsA mA maM ( apa0 ) moraullA mosA ya yaho ra raho re re resi, resiM (apa0 ) lahu va vva vaNe vA vi ( muhuH mRSA mA via triNA viNu ( apa0 ) viva vIsuM mA mudhA, mRSA tra hyaH ra rahaH re 11 laghu vA gupta. saMbhASaNa. rati + i = re ratikalaha. iva va vA, api iva vinA 6 vahila ( apa0 ) zIghram paDhamilla(?) vahelaM. 15 vAraMvAra. khoDaM. ina viSvaka niSedha. 31 phokaTa. khoTuM. ane. gaI kAle. pAdapUraka. tAdarthya sUcana * zIghra. vikalpa, jevuM. je buM. anukaMpA, nizcaya, vikalpa, saMbhAvanA. vikalpa, jevuM. paNa. je. vagara. " jevu. vyApti. Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ve vevva vetre sai sai sakkhaM sajjo saniyaM sArddhaM sapakhi sapadrisiM samaM samAzuM ( apa0 ) samma sayaM sayA savvao savvattha savveta he ( apa0 ) saha sahu ( apa0 sahasA sAyaM miya (a) > vai sadA sakRt sAkSAt sadyaH zanaiH sArdham 117 sapakSam sapratidig samam samAnam samyak svayam sadA sarvataH sarvatra 11 saha 27 sahasA sAyam syAM nizvaya, AmaMtraNa. bhaya, vAraNa, viSAda, AmaMtraNa. sadA. ekavAra. pratyakSa. zIghra. dhIre. sAthe . barAbara sAme 12 sAthe - 17 ThIka, sAM. jAte. pote. sadA badhe, badhethI. baghe. - "" sAthe. 32 avimarza, zIghra, tvarA saMdhyA, sAMja. kadAca. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siyA ( A ) suvasthi suve se sevaM haje (zI0 ) haMtA haMda haMdi haddhI hare halA hale havvaM hAhA hira hI mANahe (zau 0 ) hIhI (zI 0 ) hu huhuru (apa0) AUCT DA "1 svasti zraH tadevaM "" 168 hanta hanta hanta hAdhika hAre hAssle ! havyam hAhA ayaH "" kalyANa. AvatI kAle. atha, vAkyAraMbha. samApti, svIkAra, dAsInuM AmaMtraNa. komalAmaMtraNa - hA. gRhANale. kheda, vikalpa pazcAttApa, 3 nizcaya, satya, gRhANa. kheda, nirveda. kSepa, saMbhASaNa, ratikalaha. elA- sakhInuM saMbodhana, elI - 1 zIghra kheda. nizvaya. vismaya, niveda. khIkhI ( vidUSakanuM hasavu ) nizvaya, vitarka, vismaya, saMbhAvanA. 'sururu' ke 'sarara' avA januM anukaraNa. dAna, pRcchA, nivAraNa. nIce Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 A uparAMta te bIjAM sarvAdizabdajanya ( yadA kadA vigere ) avyayo che, teno ullekha taddhita prakaraNamAM AvanAro hai, kharuM vicArie to 88 ------ kaDDuM * katthaI * kanduI * kakuthaM karasI * khaDDuo * kheDuM iyanta iti saMkhyAna nipAtAnAM na vidyate nipAta AgaLa jaNAcyA pramANe dezyaprAkRta e, prastuta prAkRtanuM eka aMga che. temAM je je zabdono prayoga thaelo che te badhA zabdo 'nipAta' ne nAme oLakhAya che. kAraNa ke, e zabdonI racanA, koI jAtanI vyutpatti ke varNavikAranI apekSA rAkhatI nathI. kiMtu e, laukika saMketa ane uccAraNa upara nirbhara che. ahIM evA-dezyaprAkRtamA parAtA keTalAka - nipAto ApIe chIe: artha- agayA atya (ccha) kaM alaM *313 * AsIsA * ujjalo amurA: akANDam ApaH AzI: ujjvala:-balI kutUhalam kvacit kandottham "" kakudam zmazAnama kSullakaH velam akAle. dina, pANI. AziSa. balavAn. koDa. utpala. gha. krIDA. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gauH chilaI *goNo *gAvI *ghAyaNo gAyana: cazcika sthAsakaH kuMbhAranuM eka jAtaveM upakaraNa. chichi dhikadhika puMzcalI chinALa. *jammaNaM janma jhasuraM tAmbUlam NAmukkasi kAryam gelaccho paNDakaH napuMsaka, hIjaDo. *teAlIsA ayazcatvAriMzat tetALIza. *tevaNNA tripazcAzat te (tre) pana. timicchi poppaM rajaH puSpanI raja. *ddhiddhi vidhika *dhiratthu dhigamtu *nihelaNaM nilayanam ghara. *pakkalo pakvala: samarthaH *pazcAvaNNA pazcapaJcAzat *paNapannA palahI kapAsa. *paDisiddhI pratispardhA pADisiddhI * bhimoro himoraH *bailo balIvardaH *bhaTTio bhartRkaH *A nizAnIvALA zabdo saMskRta zabdo sAthai samAnatA dharAve che. paMcAvana. " karSAsaH baLada. viSNu. Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tame. vyutsargaH 126 bhavaMto bhavAn ykti / bahirdhA maithuna, bahi. maghoNo maravA mahanto mahAn munvaha udvahati lajjAluiNI lajjAvatI lAjavaMtIno choDa, viusaggo tyAga. vosiraNaM vyutsarjanam vamhalo apasmAraH rogavizeSa-vAI. vAyaraM bRhattaram vaDeraM. vaDho vaTaH sakkhiNo sAkSI sAhulI zAkhA apabhraMzamA AvatA keTalAka nipAto dezya zabdo appaNa AtmIya ApaNuM. kautuka koDa. . kheDDa krIDA khela, ramata. jAiDiA yadRSTikA je je joyu. jhakaTa adbhuta daDavaDa avaskanda daDavaDavU. dravakka dRSTi koDa Dhakkari bhaya Tehi prA. 16 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niccaTTa 122 navakha navaka novaM, nabuM. hiM 0 anokhA. nAli mUDha (nityastha--nicaTTha) gADha, mammIsa mA bhaiSIH mA bIza-bhaya na pAma, ravaNNa ramaNa ramya. vaTa ( vaTa ?) mUDha. vaTALa, vaTalA. asAdhAraNa. (he Ale!) he sakhI. A uparAMta bIjA paNa dezyaprAkRta zabdo che ane te aneka che. te mATenI vizeSa mAhitI, hemacaMdrakRta * dezInAmamAlA' ne jovAthI maLI zake tema che, AvA keTalAka zabdo SaDbhASAcaMdrikA' mAM paNa noMdhAelA che. viTTAla' - 1 A zabdano vizeSa saMbaMdha saM. 'viparivarta' ke 'parivarta' sAye hoi zake. badalA, palaTAvU ane vaTalAvU e traNenI utpatti eka sarakhI lAge che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 nAma prakaraNa 10 nAmanA prakAro saMskRta bhASAmAM nAmonA be vibhAga le. jemake-svarAMta nAma ane vyaMjanAMta nAma. paNa prAkRtabhASAmA tema nathI. kAraNa ke, vyaMjanAMta nAmamAtra koi rIte svarAMta thayA sivAya prAkRtabhASAmAM prayojAtuM ja nathI, ethI prAkRtamA badhAM nAmo svarAMta hoya che mATe prAkRta nAmono vibhAga A pramANe chaH ___ akArAMta, AkArAMta, ikArAMta. IkArAMta, ukArAMta, UkArAMta, ekArAMta ane okArAMta. [ saMskRta RkArAMta nAmo prAkRtamA rUpAkhyAnane prasaMge akArAMta, AkArAMta, ikArAMta ke ukArAMta thatAM hovAthI ene uparanI gaNatrImAM jUdAM gaNyA nathI. ] nAmanA antyasvarano pheraphAra. 1 . grAmaNI,' khalapU' e ja prakAranA bIjA aneka zabdo ( senAnI, sudhI; kArabhU, kaTapU vagere ) no antya svara rUpAkhyAnane prasaMge hasva thAya che. 2 nAnyatarajAtimAM vaparAtAM nAmono antya dIrgha svara hasva thAya che. nAmanI jAtio prAkRta nAmonI jAtio saMskRta nAmonI jevI che. ne vizeSatA che te A pramANe chaH 1 nakArAMta ane sakArAMta nAmo prAkRtamAM narajAtinA gaNAya che. 2 taraNi, prAvRS ane zarat etraNa nAgo prAkRtamAM narajAtimAM Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 netravAcaka zabdo tenI khAsa jAti uparAMta narajAtimAM paNa vaparAya che. 4 vacana, vidyut, kula, chandas mAhAtmya, duHkha ane bhAjana vagere zabdo pota potAnI khAsa jAti uparAMta narajAtimAM paNa rahe che. 5 guNa, deva, biMdu, khaDga, maNDalAya, kararuha ane vRkSa vagere zabdo potAnI jAti uparAMta nAnyatarajAtimAM paNa vaparAya che. 6 gariman, mahiman vagere * iman ' cheDAvALAM nAmone ane pINimA (pInatva), pupphimA ( puSpatva ) vagere -- imA' cheDAvALAM nAmone teonI khAsa jAti uparAMta nArIjAtimAM paNa samanavAnAM che. 7 aJjali, pRSTha, akSi, prazna, caurya, kukSi, bali, nidhi, vidhi, razmi ane pranthi vagere nAmo pota potAnI jAti uparAMta nArIjAtimAM paNa vaparAya che. vacana-vibhaktio gUjarAtInI peThe prAkRtamAM dvivacanano prayoga ja nathI, tene badale sarvatra bahuvacanI kAma calAvAya che ane / dvitva ' arthanI vizeSa spaSTatA mATe bahuvacanAMta nAmanI sAthe tenA vizeSaNarUpe vibhaktyaMta : dvi' zabdano vyavahAra thAya che. caturthI ane SaSThI e banne vibhaktinA pratyayo eka sarakhA hovArthI caturthI vibhakti, SaSThI vibhaktimAM samAI jAya che to paNa koi sthaLe arthavizeSamA nAmamAtranuM caturthInuM ekavacana saMskRtanI jevU paNa thatuM hovAthI e banne vibhaktione jadI judI gaNAvelI che ethI vibhaktionI saMkhyAmAM prAkRta ane saMskRtanI samAnatA cha, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyayo nIce jaNAvelA pratyayo narajAtinAM ane nAnyatarajAtinAM dareka akArAMta nAmothI yojI zakAya che. prAkRta bhASAnA pratyayo vibhakti, ekavacana, bahuvacana, . paDhamA bIA Na hi, hiM, hi. cutthii| chaThThI paMcamI tto, o, u, hi, to, o, u. hi, hiMto, 0 hito, suto. sattamI si. mmi, su. saMbohaNa ( saMbodhana ) . taiA ssa, 0 zaurasenI, mAmadhI, paizAcI ane apabhraMzamA pratdayonI vizepatA A pramANe chaH zaurasenI paMcamI do, du. mAgadhI par3hamA ghutthii| chaThI / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 paizAcI to, tu. paMcamI . apabhraMza u, 0 paDhamA o u, 0 h Na, m su, ssu, ho, . d bIA taiA cautthI) chaTThI / paMcamI sattamI saMbohaNa ___ hination u, . M prAkRta pratyayone lagatA niyamo jyA jyA prAkRta pratyayomA 0 che tyAM A pramANe samajavAna chaH paDhamA-puMliMgI pratyeka akArAMta nAmanuM prathamArnu ekavacana okA saMta thAya che, ane bahubacana AkArAMta thAya che.... bIA-puMliMgI akArAMta nAmanuM dvitIyAna bahuvacana AkArAMta ane ekArAMta thAya che. cautthI-mAtra tAdIne sUcavavA mATe akArAMta nAmanuM cothIna ekavacana saMskRtanI jevU paNa thAya che. mAtra eka * vadha' zabdathI tAdarthya arthamA saMskRtanA Aya' pratyayanI nevo vadhArAno 'Ai' pratyaya paNa lAge che. ArSaprAkRtamAM to keTaleka sthaLe A 'Ai ' pratyayane badale * Ae' pratyaya paNa vaparAya cha ane te harakoI zabdane lAgI zake che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 paMcamI---akArAMta nAmarnu paMcamInu ekavacana AkArAMta paNa thAya che. sattamI-~~-akArAMta nAmarnu saptamInu ekavacana ekArAMta paNa thAya che, saMbohaNa-puMliMgI akArAMta nAmarnu saMbodhana- ekavacana AkArAMta ane okArAMta thAya che tathA saMbodhanamA vibhakti vinAnu e akArAMta nAma paNa varAya che ane saMbodhananAM bahuvacananAM rUpo prathamA ( paDhamA ) nI jevAM thAya che. pratyayo lAgatAM nAmanA mUla aMgamAM thatA pheraphAro taiyA---tRtIyA vibhaktinA pratyayo para rahetAM akArAMta nAmanA antya * a? no 'e' thAya che. paMcamI-paMcamInA ekavacananI pUrvanA akArAMta nAmanA antya 'a'no 'A' thAya che ane bahuvacananA svarAdi pratyayo para rahetAM paNa aMtya 'a' no 'A' thAya che. paMcamInA bahuvacananA * sa' ane 'ha' thI zaru thatA pratyayo para rahetAM akArAMta nAmanA antya 'a' no 'A' ane 'e' thAya che. kA / tRtIyAnA ekavacananA 'Na' upara ane SaSThInA chaThThI tathA saptamInA bahuvacana upara anumvAra vikalpe thAya che. chaTTI-chaTTInA bahuvacanano pratyaya para rahetA pUrvanA nAmano koi paNa antya svara dIrgha thAya che. sattamI---saptamInA ekavacanano 'si' pratyaya lAgatAM mULa aMganA chevaTanA svara upara anusvAra thAya che. A* si' pratyayavALu rUpa vizeSe karIne 'ArSaprAkRtamAM vaparAyuM che. ... 1 "eyAvaMtI savvAvaMtI logasi"-A0 pra0 zru0 pra0 a0 u0 1. " logasi paramadaMsI " A. pra. zruta: a. u. 2. Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 saptarmAnA bahuvacanano pratyaya para rahetAM akArAMta nAmanA antya ? a 'no 'e' bAya che. zaurasenI - pratyayane lagatA niyamo paMcamI - prAkRtamAM paMcamInA ekavacananA pratyayo lAgatAM mULa aMgano je pheraphAra jaNAnyo che te zaurasenImAM paNa lAgu thAya che. bAkI badhAM zaurasenInAM rUpAkhyAno prAkRtanI pramANe che. mAgadhI - pratyayane lagatA niyamo paDhamA - jyAM zUnya che tyAM mAgadhImAM puMliMgI akArAMta nAmanuM prathamAnuM ane saMbodhananuM ekavacana 'ekArAMta' thAya che. mAgadhInuM A ekArAMta rUpa ArSaprAkRtamAM paNa vaparAeluM che ane A eka ja rUpanI parAzane la ie ArthaprAkRtane paNa ardhamAgadhI ' tarIke jaNAvavAmAM AvelaM che.' 6 chaThThI cautthI ) mAgadhImAM cothI ane chaThThI vibhaktimAM akArAMta ke AkArAMta nAmathI ekavacanamAM 'ha' ane bahuvacanamAM ' haiM ' pratyaya vikalpe lAge che ane te ne pratyayo lAgatAM pUrvanA svarano dIrgha thAya che. bAkInAM badhAM mAgadhI rUpa zaurasenI pramANe samajI levAnAM che upara jaNAvelo bahuvacanano 'ha~ ' pratyaya prAkRtamAM paNa vAparI zakAya che. paizAcI - pratyayane lagatA niyamo paMcamI - zaurasenImAM paMcamInA ekavacanamAM je pheraphAra jaNAnyo che te paizAcI paNa samajavAno che. bAkI badhAM paizAcInAM X x X X rUpAkhyAno zaurasenI pramANe samajavAnAM ke. 1 jUo he0 prA0 vyA 0 a0 8, pA0 4, sU0 287. X Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 apabhraMza-pratyayane lagatA niyamo paDhamA / jyAM zUnya che tyAM apabhraMzamAM prathamA ane dvitIyA bIA vibhaktimA ( ekavacana ane bahuvacanamA ) akArAMta nAma AkArAMta thaine vaparAya che ane emane ema paNa vaparAya che. tathA prathamAnA ekavacanamAM puMliMgI akArAMta nAma prAkRtanI peThe okArAMta thaine paNa baparAya che. cautthI) jyAM zanya che tyAM mULa aMga jemana tema vaparAya chachI che ane dIrvAta thaine paNa vaparAya che. sattamI-jyAM zUnya che tyAM mULa aMga ikArAMta ane ekArAMta thaine vaparAya che. saMbohaNa--jyAM zUnya che tyAM saMbodhananAM badhoM rUpAkhyAno prathamA vibhakti jevAM samajavAnAM che. apabhraMza-pratyaya lAgatAM aMgamAM thatA pheraphAro / taiyA-tRtIyA vibhaktinA prAkRta pratyayo lAgatAM mULa aMgamAM ke pratyayomA je pheraphAra thAya che te na pheraphAra apabhraMzanA e pratyayo lAgatAM paNa samajavAno che ane e uparAMta tRtIyAnA bahuvacanano pratyaya lAgatAM mULa aMga AkArAMta thAya che ane emanuM ema paNa vaparAya che. cautthI / cothI, pAMcamI ane chaTThI vibhaktinA ekavacananA paMcamI (ane bahuvacananA pratyayo lAgatAM mULa aMganA aMtyasvarano chaThThI (dIrgha vikalpe thAya che tathA sAtamInA bahuvacanano ja sattamI / pratyaya lAgatAM paNa mULa aMgamAM pUrvokta pheraphAra thAya che. saMbohaNa-apabhraMzanuM ( ekavacana ane bahuvacana- ) saMbodhanI rUpa prathamAnI peThe samajavAnuM che ane bahuvacanano 'ho' pratyaya lAgatAM mULa aMganA aMtya svarano dIrgha vikalpe thAya che. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAra puMliMga ane napuMsakaliMga akArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno (puMliMga-narajAti) vIra ekava0 bahuva0 10 vIro, ( vIre) vIrA. zrI vIraM vIre, vIrA. ta0 vIreNa, vIreNaM vIrehi, vIrehi, vIrehi. ca0cha0 vIrassa vIrANa,vIrANaM, (nIrAha~.) tA0 ca0 vIrAya, vIrassa 1 'vIra 'nAM pAlirUpo vIrA ( vIrase). vIraM vIre. dhIrehi, vIrebhi. ..- .-.-.-.-...-- - - - ---- - -... vIro vIrena bIrAya, vIrAnaM. vIrassa vIrA, vIrasmA, vIhi, vIrobhi. dhIramhA vIrassa vIrAnaM. vIre, vIresu. bArasmi, vIrgamha 8 saM. vIra, vAMga vIrA. o pAlipa nAmakalpa akArAMta 'buddha' zabda ane te rUpo uparanAM TippaNo. 2 ( ) A nizAnamA AmelAM rUpo bAhulika che. 3 dhIra+ - vIra (jao prakaraNa 8, ma -- anusvAra--12) Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIratto, vIrAo, vIrAu, vIrAhi, vIrAhiMto, vIrA sa0 vIrAMsa, vIrammi.. vIre saMbo0 vIro, (vIre) vIra, vIrA dIratto, vIrAo, vIrAu, vIrAhi, vIrehi, vIrAhito, vIrehito, vIrAsuMto, vIresuMto. vIresu, vIresuM. vIrA. * vaha ' ( vadha ) zabdanAM rUpo ( vIra ' zabdanI jevAM ja samajI levA. je vizeSa che te A pramANeH tA0 ca0 vahAya, vahAi, vahassa ( ekavacana.) ArSaprAkRtamA je zabdane tA0 caturthIno sUcaka * Ae'. pratyaya lAgelo che tenuM rUpa A pramANe cha: tA. ca0 mokkha-mokkhAe, mokkhAya, mokravassa ( ekavacana) ,, hiaya-hiayAe hiayAya, hiayamsa , 1 jUo prakaraNa 2, dIrghasvara-hasvasvara-1. 2 juo prakaraNa 8, ma=anusvAra--12. ( TippaNa) 3 jUo sUtrakRtAMgasUtra pra. zru0 tu. a. tu0 u0 gA0 21__"uvasagge niyAmittA AmokravAe parivvaejjA'' ityAdi, 4 jUo AcArAMgasUtra pra0 zru0 pra0 a0 u. 6-' se bemiH appege ajiNAe, vahati, maMsAe * soNiyAe * evaM diyayAe " ityAdi. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tA0 ca0 maMsa----maMsAe, maMsAya,. maMsamsa (ekavacana) , ajiNa--- ajiNAe, AjaNAya, ajiNamsa , e pramANe arihaMta (arhat ), dhamma (dharma), gaMdhavva (gandharva), maNussa ( manuSya ), pisAa (pizAca), nAyaputta ( jJAtaputra ), sugata, goNa, gaua, gAa ( go ), bhisaa ( bhiSak ), saraa ( zarat ), saMgha, nara, sura, asura, uraga (-ya), nAga (-ya), jakkha (yakSa), kiMnara vagere badhA akArAMta puMliMga zabdonoM rUpo samajI levAM. vIra ( zaurasenIrUpo) paM0 e0 vIrAdo, vIrAdu - bAkI badhAM prAkRta pramANe. vIla ( vIra ) ( mAgadhIrUpo) 10 e0 vIle vIlAha, vIlamsa vIlAha, vIlANa, vIlANaM. bAkI badhAM zaurasenI pramANe. vIra (paizAcIrUpo ) paM0 e0 vIrAto, vIrAtu bAkI badhAM zaurasenI pramANe. 1 zaurasenI, mAgadhI vagerenAM je rUpo prAkRtathI jUdAM thAya che se ja ahIM jagAvelA che. 2 jUo pR0 26 ra-la. 3 paizAcImA 'Na' pratyayano upayoga karatI bakhale (pR. 23) 'Na-na' niyamane jUo. 3 bIra+Na-vIrena. 6 vIra+NabIrAna, Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 3 4 - 6 1.33 vIra (apabhraMzarUpo) ekava 0 'vIru, vIro, vIra, vIrA vIru, vIra, vIrA, vIreNa, vIreNaM, vIreM. 7 8 (saM0) vIrassu, bIrAsu, vIrasu vIrAho, vIraho. vIra, vIrA vIrAhu, vIrahu, vIrAhe, vIrahe vIra, vIre bahuva0 vIra, vIrA. vIra, vIrA. vIrehiM, vIrAhiM, vIrahiM. vIrAhaM, vIrahaM, vIra, vIrA. vIrAhu, vIrahuM. vIrAhiM, vIrahiM. vIru ! vIro ! vIra ! vIrA ! vIrAho ! vIraho ! vIra ! vIrA ! 'vIra' zabdanAM upara jaNAvelAM badhI jAtanAM rUpo pramANe pratyeka puMliMgI akArAMta zabdanAM zaurasenI rUpoM, mAgadhIrUpo, paizAcI rUpo ane apabhraMza rUpo samajI levAnAM che. akArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno (napuMsakaliMganAnyatarajAti ) akArAMta napuMsaka nAmonAM badhI jAtanAM rUpAkhyAno banAvavAnI saghaLI prakriyA upara pramANe che. je kAMi khAsa bheda che te A pramANe cheH 1 vIra + u = vIra - juo svara - 610 96. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 pratyayo bI0 , , 1 akArAMta nAnyatarajAtinA nAmane lAgatA upara jaNAvelA badhA pratyayo koI paNa nAnyatarajAtinA nAmane lagADavAnA che. 2 zaurasenI', mAgadhI ane paizAcImAM paNa e ja pratyayono upayoga thAya che. 3 'Ni, i, I ' pratyayonI pUrvanA aMgano antya mvara dIrgha thAya che. 4 saMvodhanamAM-jyAM zUnya che tyAM-ekavacanamA nAnyatara nAmonU mULa rUpa ja vaparAya che ane bahuvacana, prathamAnI jevu thAya che. ekava0 bahuva0 kulANi, kulAI, kulAI. kulaM' saM0 . 1 zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzanAM rUpAkhyAno karatI vakhate te te bhASAnA svaravikAra ane vyaMjanavikAranA niyamo tarapha lakSya rAkhavU joIe. 2 napuMsakaliMgI akArAMtanAM pAlirUpo kulA, kulAni. bI. kulaM kule, kulAni. zeSa 'vIra' nAM pAlirUganI jevAM-jao pAlipa, pR0 112, klIbaliMga 'citta ' zabda. 3 kula-m-kulaM-jao maH anumbAra--- 1.2 1.0 17. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAkI badhAM rUpo te te bhASA pramANe * vIra ' nI jevAM thAya che. e rIte guNa, deva, somava (somapA), gova (gopA), kararuha, 'sira (ziras ), nabha, naha (nabhas ), dAma (dAman), seya (zreyas ), kya ( vacas-vayas ), sumaNa ( sumanas ), samma ( zarman ), camma ( carman ) vagere zabdonAM rUpo jANI levAnAM che. apabhraMza nAnyatarajAtinAM rUpAkhyAnonI apabhraMzamA je khAsa vizeSatA che te A pramANeH 1 prathamA ane dvitIyAnA bahuvacanamA prAkRtanI peThe aNa pratyayo na lAgatAM mAtra eka * I' pratyaya lAge che ane enI pUrvano svara vikalpe dIrgha thAya che. 2 je nAnyatara zabdane cheDe ' ka ' pratyaya lAgelo hoya tene prathamA ane dvitIyAnA ekavacanamA '' pratyaya lAge che. 1 je zabdo 'as' ane 'an' cheDAvALA che te prAkRtamA narajAtinA bhaNAya cha (pR. 123-nAmanI jAtio) paNa pAlimAM evA ' asa cheDAvALA zabdone (manogaNane) narajAtinA ane nAnyatarajAtinA gaNavAmAM AvyA cheH pAlipra. pR0 133-134 ane tenu TippaNa. prAkRtamA ane pAlimA e 'as' ane 'an' cheDAvALA zAdonAM baghAM rUpo 'vIra' ane 'kula' nI jevAM thAya che to paNa ArSaprAkRtamAM ane pAlimA e zabdonoM keTalAMka rUpo 'vIra' ane 'kula' thI judAM thAya che. jemake; maNa, mana (manas ) pAli ArSamA saMskRta naka 50 e. manasA tu. e. maNasA (manasA) paM. pa. maNako (manasaH) Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 rUpAkhyAno kula . 'kulu, kula, kulA . kulAI, kulaI. " " " " " 1 2 (manasaH) ca. cha0 e0 manaso sa0 e0 manasi ca. cha. e. manaso sa0 e0 maNasi (manasi ) saMskRta kamma ( karman ) . pAli assttm tR0 e0 kammanA, kammunA tR0 e0 kammaNA, kammuNA (karmaNA) ca. cha. e. kammuno ca. cha0 e0 kammuNo (karmaNaH) paM0 e0 kammanA, kammunA paM0 e0 kammaNA, kammuNo (karmaNaH) sa. e. kammani sa. e. kammaNi (karmANa) udAharaNa-" sirasA, maNasA matthaeNa vaMdAmi "-munivaMdanasUtra. "maNasi kAuM guliyaM khAi" prAkRtakathAsaMgraha-udAyananI kathA pR0 12, paM0 22. " kammuNA baMbhaNo hoi kammuNA hoi khattio" uttarAdhyayana a0 25, gA0 33. A ArSa rUponI siddhine mATe A0 hemacaMdre " zeSaM saMskRtavat siddham " (8-4-448) e sUtrane racelu che. 'sthAman' vagere zabdanAM pAlirUpAnI vizeSatA mATe juo pAlipra. pR0 135, aM0 91-92. AghaprAkRtamAM paNa keTaleka sthaLe ' sthAman ' vagere zabdanAM rUpo e pAlirUponI jevAM vaparAelAM che. 5 jI apabhraMza-pratyayane lagatA niyamo---paDhamA bIA-pR. 125. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 kulaa ( kulaka) kulaAI, kulaaiM. bAkI badhAM rUpo 'vIra' nA apabhraMza rUponI peThe samajI levAnAM che. akArAMta-sarvAdi-zabda nacinA zabdone / sarvAdi' tarIke gaNavAmAM Ave che: savva-apa0 sAhu, savva ( sarva ), vIsa (vizva ), uha, ubha (ubha), avaha, uvaha, ubhaya (ubhaya), aNNa, anna (anya), aNNa (na) yara (anyatara), iara (itara), kayara (katara), kaima (katama), Nema, nema (nema), sama, sima, purima, putva ( pUrva ) avara (apara), dAhiNa, dakkhiNa (dakSiNa), uttara, avara, ahara (adhara), sasuva (sva), aMtara, ta ( tad ), ja ( yad ) amu ( adas ), ima (idam ), eta 1 kulaa + 5 = kulauM-jUo svaralopa-6 pR0 96. 2 'uvaha' rUpa A0 hemacaMdrane saMmata nathI-he. prA. vyA. 8-2-138 pR0 65. ArSaprAkRtamAM 'ubhayokAlaM' prayogamA 'ubhaya' ne badale 'ubhayo ' ke 'ubhao' ("ubhaokAlaM pi ajiasaMtithayaM"ajitazAMtistavana gA0 39) rUpa paNa vaparAeluM che. 3 jUo pR0 87 zabda-sarvathA vikAra. 4 jema saMskRtamA ' tad ' nI jevU 'tyad ' paNa eka sarvanAma che tema e sarvanAma pAlimAM paNa che, enAM rUpo 'ta' nI jevAM thAya chaH syo tye tyaM tye -pAlipra. pR0 143 nuM chellu TippaNa. prAkRtamAM to A 'tya' sarvanAma maLatuM nathI. 5 A zabdanAM rUpo ukArAMta zabdonA prasaMge AvanArAM che. Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 ( etad ), ikka, eka, ega, ea (eka), du ( dvi ) tumha ( yuSmad ), amha ( asmad ) ki, apa0 kAI, kavaNa ( kima), bhavanta ( bhavatu ). 1 sarvAdi zabdo vizeSaNarUpa hovAthI traNe liMge vAparI zakAya che. 2 'amu' ane 'du' zabda sivAya e badhA sarvAdi zabdo akArAMta che, tethI tenAM badhI jAtanAM badhAM rUpAkhyAno puMliMgamAM 'vIra' ane napuMsakamA 'kula' nI jevAM samajavAnAM che. jyAM je vizeSatA che te A pramANe cheH " 3 prathamAnA bahuvacanamAM sarvAdi zabdonA antya a 'no 'e thAya che ane e eka ja rUpa prathamAnA bahuvacanamAM vaparAya che. 4 sarvAdi zabdone chaTThInA bahuvacanamAM esiM' pratyaya vikalpe lAge che. " 5 sarvAdi zabdone saptamInA ekavacanamAM 'ttha' 'si' 'hiM' ane 'mi' pratyaya lAge che. rUpAkhyAno (narajAti ) savva ( prAkRta ) ekava 0 pa0 - samvo (savve ) bI0 - savvaM bahuva0 savve. sabve, savvA. 1 saMkhyAvAcaka zabdonA prakaraNamAM ' ubha ' ane 'du ' zabdanAM rUpo Avaze. 2 o 0 121 bhavato / 3 ' savva ' zabdanAM pAli rUpa mATe jUo pR0 130 uparanaM pelaM TippaNa. khAsa bheda A cheH 10 tathA saM0 bahuva0 savve. cha0 sabbe, savvesAnaM. tathA paMcamInA ekavacanamAM 'vIrA' no peDhe 'sabvA' ane saptamonA ekavacanamAM' vIre ' nI peThe ' satre' rUpa thatAM nathI. "5 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta0-savveNa, samveNaM ca0 cha0-savvassa paM0-manvatto, savvAu. savvAo, savvAhi, savvAhito, savvA sa0-savvattha, savvassi, savvahi, samvammi savvehi, savvehi, savvehi. savvesi, sanvANa, savvANaM, (savvAha~ ). savvatto, savvAu, savvAo, savvAhi, savvehi, savvAhito, savvehito savvAsuMto, savvesuMto. savvesu, savvesuM. savva ( zaurasenI) zaurasenImA : sava' zabdanAM badhAM rUpo - savva ' nAM prAkRta rUpo jevAM che. paMcamInA ekavacanamA vizeSatA che te : 'vIra' nA zaurasenIrUpa pramANe samajavI. zavya ( mAgadhI) prathamAnA ekavacanamAM ane chaTThI vibhaktimA 'zava' nAM mAgadhI rUpo * vIra 'nAM mAgadhI rUpo jevAM jANavAM ane bAkI badhAM sava' nAM zaurasenI rUpo pramANe samajavAM. 1 jUo pR0 132. 2 jUo pR0 132. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 saca (paizAcI) paMcarmAnuM ekavacana ' 'vIra' nA paizAcIrUpa pramANe ane bAkI badhA : savva ' nAM zaurasenI rUpo pramANe. saba, sAha (apabhraMza) ekava0 bahuva0 savvu, savvo, satve, sabva, savvA. savva, savvA savvu, savva, savva, savvA. savvA savveNa, samveNaM, savvehiM, savvAhi, savvahiM. savvassu, sabvAsu. savvesiM, savvasu, savvahaM, savvAhaM, savvaho, savvAho. manva, savvA. sava, savvA savvahAM, savvAhAM savvahuM, savvAhuM. savvahiM, savvAhiM savvahiM, savvAhi. sabve bAkI bIjA badhA sarvAdionAM rUpo paNa e ' savva' (prAkRta, zaurasenI) zava (mAgadhI ) ane savva ( apabhraMza) nI peThe karI levAnAM che. to paNa keTalAka prasiddha prasiddha sarvAdinAM rUpo nIce pramANe ApIe chIe: 1 jUo pR. 132. 2 apabhraMzamAM 'saba ne sthAne ' sAha' zabda paNa vaparAya che ane enAM badhoM rUpo 'savya : nAM apabhraMza rUponI peThe thAya che. Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 3 sa, so ( mA0 ze ) taM, NaM teNa. teNaM, tiNA peNa, NeNaM ( pai0 nena ) 4-6 tarasa, tAsa ( mA0 tAha ) Nassa 141 ta, NaM (tat) se to, tamhA, tatto. tAo, tAu tAhi, tAhiMto tA ( zau0 mA0 tAdo, tAdu ) (pai0 tAto, tAtu ) che: - he0 prA0 vyA0 8-370-50 95. 4 keTalAka prayogone anusAre ta' ne badale ( tad ) zabdaH pa0 bI0 ta0 te, Ne. te, tA, Ne, NA. tehi, tehi, tehi. Nehi, Nehi, hi. tAsa, tesiM, tANa, tANaM, siM, NANa, otroi, siM ( mA0 tAha ). tato, tAo, tAu, tAhi, tehi, tAhiMto, tehiMto, tAmuto, tesuMto, so taM, naM tena, nena 8 ta' nAM pAlirUpoM mAMTe juo pAli0 pU0 141 - 142 ta 8 Na paNa vaparAya te. te, ne. tehi, tebhi nehi, nebhi ityAdi. 2 A ' tAsa ' ne badale ' se ' rUpa paNa koi vaiyAkaraNa vApare cheH he0 prA0 vyA0 8-3-81-10 97. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Natto, gAo, NAu, NAhi, NAhito, Natto, NAo, gAu, NAhi, Nehi, NAhito, hito, NAsuMto, saMto. tesu, tesuM, NA tAhe, tAlA, taiA tammi, tassi, tahiM, tattha, Nammi, Namsi, NahiM, Nattha su, gesuM. * ta ' zabdanAM prAkRtarUpo sAthe zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM paNa vizeSa rUpo jaNAvelAM che. savva ' nA apabhraMzarUponI peTheta' zabdanA apabhraMzarUpo paNa samajI levAM, je phera che te A pramANeH pa0 e0 su, so, sa, sA, traM.' bI0 e0 su, sa, sA, traM. jai ( yat ) jo ( mA0 je) bI0 jaM jA, je. ta0 jeNa, jeNaM, jiNA jehi, jehiM, jehi . ca0 cha0 jamsa, jAsa (mA0 jAha) jesi, jANa, jANaM, ( mA0 jAha~). 1 A traNe so ' tadA' nA arthamAM ja vaparAya che. 2 A '' rUpa traNe liMgamAM kAma Ave che. 3 'ja' nAM pAlirUpo mATe jUo pAlipra0 pR0 141 ya ( yad ) zabda. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM0 ma0 jamhA, jatto, jAo jAu jAhi, jAhito, jA (zau0 mA0 jAdo jAdu) " 143 jAhi, jehi, jAhito, jehiMto, jAsuto, jesuMto. jesu, jesuM. 'ja' nAM apabhraMzarUpo ' savva' nAM apabhraMzarUponI peThe karI (pai0 jAto, jAtu ) jammi, jassa, jahiM, jattha jahe jAlA, jaiA, levA. vizeSatA A pramANe. 2 pa0 e0 - ju, jo, ja, jA, dhuM bI0 0 - 1 10-ko ( mA0 ke ) bI0 - kaM ta0 keNa, keNaM, kiNA d' d d ca0 cha0- karasa, kAsa ( mA0 kAha ) jatto, jAo, jAu, (ka) kim ke. ke, kA. kehi, kehiM, kehi kAsa, kesi, kANa, kANaM. ( mA0 kAha~ ) 1 A traNe rUpa ' yadA' nA arthamAM ja vaparAya che. 2 A rUpa Ne liMgamAM sarakhuM che. 3 jevAM 'savva' nAM pAlirUpo che tevAM ' ka' nAM paNa che. vizeSatA eTalI che ke, ca0 e0 kissa. sa0 e0 kismi, kihivadhArAnAM thAya che - pAli0 pR0 149. i-A rUpo Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kato, paM0-kanhA, kiNo, kIsa, katto, kAo, kAu, kAhi, kAhiMto, kA (zau0 mA0 kAdo, kAdu) (pai0 kAto, kAtu) sa0 kammi, kassiM, kahiM, kattha 'kAhe, kAlA, kaiA kAo, kAu, kAhi, kehi, kAhito, kehito, kAsuto, kesuto. kesu, kesuM. ka, kavaNa, kAI (kim ) apabhraMza apabhraMza rUpAkhyAnane prasaMge ' ka ' ne sthAne 'kavaNa' ane * kAI' zabda paNa vaparAya che. 'ka' mA apabhraMzarUpo ane : savva' nAM apabhraMzarUpo banne sarakhAM che. je vizeSatA che te A pramANeH 50 e0 ku, ko, ka, kA kavaNu, kavaNo, kavaNa, kavaNA bI0 e0 ku, ka, kA kavaNu, kavaNa, kavaNA paM0 e0 kihe kahAM, kAhAM ___ kavaNihe, kavaNahAM, kavaNAhAM 1. A traNa rUpI 'kadA' nA arthamA ja vaparAya che. 2 'kAi' (kAI ) nAM rUpAkhyAno ikArAMta nAmanAM apabhraMza rUponI jevAM jANavAnAM . Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'ima (idam ) pa0-aya, imo (mA0 ime) ime bI0-imaM, iNaM, NaM ime, imA, Ne, NA. ta0-imeNa, imeNaM, imiNA imehi, imehi, imehi. NeNa. jeNaM (pahi, ehiM, ehi) (pai0 nena) Nehi, hiM, Nehi. ca0 cha 0-imassa, assa, se siM, imosi, (mA0 imAha) imANa, imANaM. (mA0 imAha~) imatto, imAu, imAo imatto, imAu, imAo, imAhi, imAhito imAhi, imehi, imA imAhito, imehito (zau0 mA0 imAdo, imAdu) imAsuMto, imesuMto. (pai0 imAto, imAtu) sa0- imassi, imammi, assi, iha imesu, imesu, (esu, esuM). 1 ' ima' nAM pAlirUpo 'sabba 'nAM pAlirUpo jevAM che. 'savva' nAM rUpo karatA je vizeSa che te A chaH pa0-ayaM ta0--anena, iminA ehi, ebhi, imeha, imebhi. ca0 cha0--assa, imassa . esa, esAne, imesa, imesAnaM, paM0-asmA, amhA ehi, ebhi, imehi, imebhi. imasmA, imamhA sa0-Asma, Amha . esu. imesu __ imasmi, imamhi --pAlipra0 pR. 144-145 ima (idam ) zabda. prA0 12 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 Aya (idam ) apabhraMza savva ' nAM apabhraMza rUpInI peThe / Aya ' nA apabhraMza rUpo samajI levAM. 50-Ayu, Ayo Aye, Aya, AyA. Aya, AyA bI0-Ayu, Aya, AyA Aya, AyA. AyeNa, AyeNaM, AyahiM, AyahiM, AyAhiM AyeM vagere. 'ea (etad ) pa0--esa, eso, ee (zau0 mA0 ede ) / iNaM, iNamo ( mA0 eze, eza') (pai0 ete) bI0--eaM ee, eA. (zau0 mA0 edaM) (zau0 mA0 ede, edA) (pai0 etaM) (pai0 ete, etA) ta0-eeNaM, eeNaM, eiNA eehi, eehi, eehi. 1 A ' ea' zabdane zaurasenI ane mAgadhImA rUpAkhyAnane prasaMge 'eda ' zabda samajavAno che ane paizAcImA 'eta' zabda samajavAno che. 'eta ' nAM pAlirUpo ' saba ' nAM pAlirUponI jevAM chaH pa. eso ete. bI. etaM ete vagere. jema saMskRtamA anvAdezane sUcavA ' eta' ne badale 'ena' rUpa vadharAya che tema pAlimAM paNa che-jUo pAlipra0 pR. 144 eta ( etad ) zabda ane e uparaTippaNa. 2 esaeza-jUo sa-za. pR. 27 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 (zau0 mA0 edeNa, edeNaM, (zau0 mA0 edehi, edehi, ediNA) edehi~) (pai0 etena, etinA) (pai0 etehi, etehiM, etehiM ) ca0 cha0-se, eassa siM, eesiM, eANa, eANaM. . (zau0 edassa) (zau0 edesi, edANa, edANaM) (mA0 ze, edAha) (mA0 zi, edAha~, (pai0 etassa ) edANa, edANaM ) (pai0 etesiM, etAna) paM0-etto, ettAhe, eatto eatto, eAu, eAo, eAu, eAo, eAhi, eAhiMto, eA eAhi, eehi, (zau0 mA0 edAdu, edAdo) eAhito, eehito, (pai0 etAtu, etAto) eAsuto, eesuto. sa0-ettha, ayammi, Iammi eesu, eesaM. embhi, easti eda, ea (etat ) apabhraMza 'savva' nAM apabhraMza rUponI peThe / eda' ke ' ea' nAM apabhraMza rUpo karI levAM. je pheraphAra le te A pramANeH pa0-eho bI0-, Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akArAMta-sarvAdi-zabda ( nAnyatara jAti ) sarvAdi zabdanAM badhI jAtanAM napuMsakaliMgI rUpAkhyAno puMliMgI sarvAdi pramANe che. mAtra prathamA ane dvitIyAmAM je vizeSa che te * 'kula' nI peThe samajI levAno che. jemake; savva (sarva) pa0- savvaM savvANi, savvAi~, savvAI. bI0- , bAkInAM, * savva ' nAM prAkRta, zaurasenI, mAgadhI ane paizAcI rUpo pramANe. savva ( apabhraMza). 50- savvu, samba, savvA savvAiM, savvaI. bI0- , , , , " savvaa ( sarvaka-apabhraMza) pa0- savvalaM, savvaAI, savvaaI. bI0- , bAkInAM, ' savva : nAM 'apabhraMza rUpo pramANe. ta ( tat ) pa0- taM, NaM tANi, tAi~, tAI. NANi, gAi~, NAI. ,, bI0- taM, NaM , ,, ___ bAkI badhAM puliMgI 'ta' pramANe. 1 jUo pR0 134. 2 juo pR0 138-140, 3 jUo pR0 140, 4 jUo pR0 141. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta ( apabhraMza) 50- 'traM, tu, ta, tA bI0- , " : " tAI, taI. taa (taka-apabhraMza) saAI, taaI. pa0-- traM, tauM bI0- , , bAkI adhAMta' nAM apabhraMza rUpo pramANe. ja (yat) 10- jaM jANi, jAi~, jAI. bI0- naM jANi, jAi~, jAI. bAkInAM, puMliMgI : 'ja' pramANe. 10- bI0- ja ( apabhraMza) , ju, ja, jA jAI, jaI, , ,, , , , jaa 10- dhru, jaraM jaAI, jaaI bI0- , , ,, bAkInAM, "ja' nA apabhraMza rUpo pramANe. 1 jUo pR. 142. 2 jUo pR0 142. 3 jUo pR0 142~143. 4 jao pR0 143. 5 jUo pR0 143, Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 kiM pa0- kiM kANi, kAi~, kAI. bI0- , __ bAkInAM, puMliMgI / 'ka' nI peThe kiM ( apabhraMza) 10- kiM, 'kAI, kavaNu, kavaNa, kavaNA kAiM, kaI, kavaNAI, kavaNaI, kAIiM, kAiiM, kII, kiiM. bI0- kiM, kAiM, kavaNu, kavaNa, kavaNA , bAkI badhAM, 'ka' nAM apabhraMza rUpo pramANe. ima (idam ) pa.- iNaM, iNamo, idaM imANi, imAi~, imAI. bI0- , , , zeSa, puMliMgI ima' nI jevAM, ima, imaa ( apabhraMza) pa0- imu AyAI, AyaI. bI0- , bAkInAM, 'ima ' nAM apabhraMza rUponI peThe. 1 jUo pR. 143-144. 2 jUo pR0 144. 3 kA + II-kIiM-jUo pR0 96 svaralopa. 4 juo pR0 144. 5 juge pR0 145. 6 jUoM pR0 146. Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ea (etat ) pa0- esa, eaM, iNaM, iNamo eANi, eAi~, eAI. bI0- eaM zeSa, puMliMgI * 'ea' nI peThe. eda, ea ( apabhraMza) pa0- ehu e II, eiiM. bI0- ,, , , zeSa 'ea' nAM apabhraMza rUponI peThe. 'yuSmad ' ane -- asmad ' nAM rUpo traNe liMgamAM eka sarakhAM thAya che ane e A pramANe che. tumha ( yuSmad ) pa- ekava0-taM, tuM, tuvaM, tuha, tumaM (tvam ) 1 jUo pR. 146, 2 jUo pR. 147. 3 tumha ( yuSmad )-pAlirUpo 1 tvaM tumhe (vo) nuvaM tvaM ( tumhaM) tumhe, tumhAkaM (tumhaM) ( vo) tavaM ta tumhehi, tumhebhi (ta0-vo) 3-5 tvayA, tayA (paM0-tvamhA) (ta0-te) 4-6 tava, turahaM, tumhaM (te ) 7 tvayi, tayi jUo pAlipra. pR0 151. tumhAkaM ( vo) tumhesu Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuva0-bhe, 'tubbhe, tujjha, tumha, tumhe, uyhe ( yUyam ) du- ekava0-taM, tuM, tuma, tuvaM, tuha, tume, tue ( tvAm ) bahuva0--vo, tujjha, tubbhe, tumhe, uyhe, bhe (yuSmAn-vaH) ta- ekava0--bhe, di, de, te, tai, tae, tumaM, tumai, tumae. tume, tumAi ( tvayA) bahuva0-~-bhe, tumbhehi, ujjhehiM, unhehiM, tumhehiM, uyhehiM-(yuSmAbhiH) paM- ekava0-tumha, tubbha, tahiMto, ( tvat ) taitto, taio, taiu, taIhito. tuvatto, tuvAo, tuvAu, tuvAhi, tuvAhito, tuvA. tumatto, tumAo, tumAu, tumAhi, tumAhito, tumA. tuhatto, tuhAo, tuhAu, tuhAhi, tuhAhiMto, tuhA. tudhabhatto, tubbhAo, tubhAu, tubbhAhi, tubbhAhito, tunbhA. bahuva0-tubhatto, tubbhAo, tunmAu, tubamAhi, tubbhehi, tubbhAhiMto, tubbhehito, tumbhAsuMto, tubbhesuMto. (yuSmat ) tuyhatto, tumhAo, tumhAu, tumhAhi, tumhehi, tumhAhito, tumhehito, tumhAsuMto, tumhesuMto. uhatto, uhAo, uyhAu, uyhAhi, uvhehi, uhAhito, uvhehito, uhAsaMto, uyhesuto. umhatto, unhAo, unhAu, umhAhi, unhehi, umhAhito, umhahiMto. umhAsuMto, unhesuMto. 1 yuSmada-zabdanAM rUpomAM AvelA 'bha' no vikalpe ' jjha', ane 'mha' thAya cha: tubhe, tujhe, tumhe ityAdi, Titel jitiliitto Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 ca0 cha0-ekava0-tai, tu, te tumhaM, tuha, tuhaM, tuva, tuma, tume, ___ tumo, tumAi, di, de, i, e. tubbha, unbha, uyaha .. ( tubhyam-tava-te.) bahuva0-tu, vo, bhe, tubma, tubbhaM, tumbhANa, tumbhANaM, tuvANa, tuvANaM, tumANa, tumANaM, tuhANa, tuhANaM, umhANa, umhANaM, tumhAha~ (yuSmabhyam-yuSmAkam-va:) sa0-- ekava0--tume, tumae, tumAi, tai, tae (tvAya) tummi, tuvammi, tumammi, tuhammi, tubbhammi bahuva0-tusu, tuvesu, tumesu, tuhesu, tubmesu (yuSmAsu) 'tuvasu, tumasu, tuhasu, tubbhasu, tubbhAsu. 'amha ( asmad ) pa- ekava0-mmi, ammi, amhi, haM, ahaM, ahayaM (aham ) (mA0 hage) 1-2 A rUpo A0 hemacaMdranAM mate thatAM nathI-he. prA. vyA* 8-3-103, pR0 102. 3 amha ( asmad )-pAlirUpo 1 ahaM mayaM, amhe (asmA ) (no) 2 maM, mamaM (amhaM) amhAkaM, amhe ( amhaM) (asmA) (no) 3-5-mayA (tame) amhehi, amhebhi ( ta0-no) 4-6-mama, mamaM (me) asmAkaM, amhAkaM (ca0-no) mavhaM, ahaM 7 mAya amhesu ( asmAsu) -jUo gAlipra0 pR. 153-154 mA. 20 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. bahuva0 - amha, amhe, amho, mo, vayaM, me ( mA0 hage ) du ekava0-- Ne NaM, mi, ammi, amha, mamha, maM, mamaM, mima, ahaM - ( mAm - mA) bahuva 0 - amhe, amho, amha, Ne 0 ( asmAn -naH ) ta - ekava - mi, me, mamaM, mamae, mamAi, mai, mae, mayAi, Ne (mayA ) 11 bahuSa0 - amhehi, amhAhi, amha, amhe, Ne (asmAbhiH ) paM- ekava0 - maito, maio, maiu, maIhiMto. ( vayam ) ( mat ) mamato, mamAo, mamAu, mamAhi, mamAhiMto, mamA. mahatto, mahAo, mahAu, mahAhi, mahAhiMto, mahA. majjhato, majjhAo, majjhAu, majjhAhi, majjhAhito, majjhA. bahuva0 mamato, mamAo, mamAu, mamAhi, mamehi, - ( asmat ) mamAhiMto mamehiMto, mamAsuto, mamesuMto. amhato, amhAu, amhAo, amhAhi, amhehi, amhArhito, amhehiMto, amhAsuMto, amhesuMto. sa- ekava 0. , ca, cha ekava0 me, mai, mama, mahaM, majjha, majjhaM, amha, amhaM ( mahyam - me --mama ) bahuva0-Ne, No, majjha, amha, amhaM amhe, amho, amhANa, -NaM, mamANa, NaM, mahANa, -NaM, majjhANa-NaM, amhA ( asmabhyam - asmAkam naH ) ( mayi ) -mi, mai, mamAi, mae, me ahammi, mamammi, mahammi, majjhammi. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuva0---'amhesu, mamesu, mahesu, majhesu (asmAsu) 'amhasu, mamasu, mahasu, majjhasu, amhAsu. tumha (guSmad ) apabhraMza pa0--tuhuM tumhaI, tumhe. vI0-paI, taI ta0-, " tumhehiM. . tumhahaM. cha-tau, tujjha, tudhra paM0-" , " sa0-paI, taiM hAsu, tumhAsu amha ( asmad ) apabhraMza pa0-hauM amhaiM, amhe. bI0-maI ta0~-maI amhehiM. ca0 cha.-mahu, majhu amhaha. paM0---, " sa0--maI, amhAsu, amhAsuM. AkArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno ( narajAti) AkArAMta nAmonAM rUpAkhyAnono prayoga vizeSa virala che to paNa prasaMgavaze tenAM rUpAkhyAnonI prakriyA jaNAvIe chIe: 1 jao pR. 127-taiyA ch| sattamI, 2-3 jUo pR0 153 nuM TippaNaH he0 prA0 vyA0 8-3117, pR0 104, Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 akArAMta nAmane lAgatA pratyayo AkArAMta nAmane lagADavAthI tenAM rUpAkhyAno taiyAra thAya che. 2 mAtra eka paMcamIno 'hi' pratyaya AkArAMta nAmane __ lAgato nathI. 3 pratyaya vinAne sthaLe eTale jyAM zanya che tyA muLa Ane ja rUpAkhyAna tarIke samajabu. 4 saMbodhananAM rUpo prathamAnI jevAM thAya che. hAhA pa0-hAhA hAhA. bI0-hAhAM saM0-hAhANa, hAhANaM hAhAhiM, hAhAhiM, hAhAha. 10 cha0-hAhassa hAhANa, hAhANaM. [lA0 ca0 hAhe, hAhassa paM0-hAhatto, hAhAo, hAhatto hAhAo, hAhAu, hAhAhito hAhAu, hAhAhito. hAhAsaMto. sa0-hAhA (ha) mi hAhAsu, hAhAsuM. saM0-he hAhA ! he hAhA ! e rIte kilAlavA ('kilAlapA ) govA (gopA) ane somavA ( somapA) vagere zabdonAM rUpo samajavAM. 1 SaDbhASAcaMdrikAne mate kRdaMtathI banelA nAmano aMtya svara isva thAya che ethI 'kilAlapA'' gopA' ane ' somapA' nuM prAkRta Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 nAnyatara jAtimAM to koi zabda AkArAMta hoto ja nathI (jUo pR0 123-nAmanA antyasvarano pheraphAra-ni0 2) AkArAMta zabdanAM zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM rUpo 'hAhA' nAM prAkRta rUpo jevAM thAya che, jyAM je vizeSa che te / vIra' nI peThe samajavAno che. AkArAMta zabdanAM apabhraMzanAM rUpo 'vIra' nAM apabhraMza rUponI jevAM prAyaH danAvavAnAM che. ikArAMta, ukArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno (narajAti) pratyayo. narajAtinAM ane nAnyatarajAtinAM dareka ikArAMta ane ukArAMta nAmone nIce jaNAvelA pratyayo lagADavAnA che... prAkRta bhASAnA pratyayo. ekavacana bahuvacana . pa.---. au, ao, No, 0 bI0 + ___No, . . . rUpa 'kilAlapa' 'gopa' ane' somapa' bane che ane Ama thatuM hobAthI e traNe zabdonAM rUpo barAbara 'vIra' nI jevAM thAya chaH. " kviSaH" 2-2-47, pR0 85 SaDbhASAca. SaDbhA0 50 e0 kilAlavo. pa0 e0 kilAlavA. , govo. , govA, , somavo. , somapA. . ghaDbhASA0nA uparyukta niyamane badale A0 hemacaMdra je niyama kare che te mATe jUo. pR0 123-nAmanA aMtyasvarano pheraphAra-ni0 1. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta0 ca0 cha0 paM0 sa0 saM0 158 NA No, + No, + + * + + + au, ao, No, 0 prAkRta pratyayone lagatA niyamo. 1 jyAM jyAM * che tyAM mULa aMgane, aMte dIrgha karIne vAparavAnuM che. 2 jyAM jyAM + che tyAM akArAMta nAmane lAgatA 'pratyayo paNa samajavAnAM che. mAtra paMcamIno eka ' hi ' pratyaya levAno nathI. 3 jyAM che tyAM (saMbodhananA ekavacanamAM) mULa aMgane aMte vikalpe dIrgha karavAno che. 4 paMcamInA svarAdi, sakArAdi ane hakArAdi pratyayo para rahetAM aMtya 'i' ane 'u' no dIrgha thAya che, 5 tRtIyA, paMchI ane saptamInA bahuvacananA pratyayo para rahetA aMtya 'i' ane 'u' no dIrgha thAya che. 6 ukArAMta nAmone prathamAnA bahuvacanamAM eka ' avo ' pratyaya paNa vadhAre lAge che: - bhANu + avo bhANavo (saM0 bhAnavaH ) ( 1 jUo pR0 125. prAkRta pratyayone lagatA niyamo ' nA mathALA nIce ( pR0 126 mAM ) jaNAvelu kArya ahiM-ikArAMta ane ukArAMtamAM-thatuM nathI. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 rUpAkhyAno isi (RSi) pa0. isI isau, isao, isiNo, isI. bI0 isiM isiNo, isI. ta0 isiNA isIhi, isIhiM, isIhiM. 10, cha0 isiNo, isissa isINa, isINaM. 1 koIne mate ikArAMta ane ukArAMta zabdona prathamAna ekavacana dvitIyAnA ekavacananI jevU paNa thAya chaH-jemake-isI, isi / vihU, vihuM / he0 prA0 vyA0 8-3-19, pR. 84. ikArAMtanAM pAlirUpo. isi 1 isi isI, isayo. 2 isiM isI, isayo. 3 jhasinA isIhi, isIbhi. 4-6 inino, isInaM. . isissa 5 isinA, isismA, isimhA isIhI, isIbhi. 7 isismi, isimhi isisu, isIsu. saM0 isi !, ise ! isI !, isayo! prAkRtanA 'No' pratyayanI peThe pAlimAM paNa prathamAnA ane dvitIyAnA bahuvacanamAM 'no' pratyaya aparAelo cheH " sAramatino, sammadichino, micchAdiThino, bajirabuddhino, adhipatino, jAnipatino" vagere. pAlimA aggi (ami), muni, Adi, giri, raMsi (razmi) sakha (sakhi) aMne gAmani (maNI) zabdonAM rUpomAM vizeSatA che te o pramANe: Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 [ tA0 ca0 isaye, isiNo, isissa ca0 cha0 ( mAga 0 iziha ) paM0 isiNo, isitto, isIo, isIu, isIhinto ekava 0 pa0- aggini, gini sa 0 -- aggini saM0- aggi ! cha0 - mune ( muneH ) sa0 - Ado (Adau ) Adu Adi Adini sa0 gireH ta0 - raMsena pa0-sakhA bI0 - sakhAraM sukhAnaM sakhAyaM sakhaM aggi. muni Adi giri raMsi lakhi isINa, isaNiM ] ( mA0 iziha~ ) isito, isIo, isIu, isI hinto, isIsuMto. bahuva 0 aggiyo ( vadhArAnAM rUpo ) " ( vadhArAnAM rUpo ) ( vadhArAnAM rUpo ) ( badhArAnAM rUpo ) ( vaghArAnAM rUpo ) sakhAyo, sakhAno, sakhino, sakhA. sakhAno, sakhino, sakhAyo, sakhI. Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM0 - (zaura0 ( mAga0 ( paizA0 sa0 'irsisi, isimmi saM0 he isi ! he isI ! ca0 cha0 - sakhissa sakhino sakhe ta0 paM0 - sakhinA ( 10 - sakhArA, sakhArasmA ) sakhehi, sa0 0 saM 0 161 isido, isidu ) izido, izidu ) isito, isitu ) 0 sakha !, sakhe !, sakhA !, sakhi ! sakhI ! pa0 gAmanI bI0 gAmanInaM, paM0 - gAmaninA sa0 saM0- gAmani ! uparanA TippaNI. gAmani isIsu, isIsuM. he isau ! he isao ! he isiNo ! he isI ! gAmanI sakhebhi; sakhArehi, sakhArebhi. sakhInaM, sakhArAnaM. sakhesu, sakhAresu. sakhAyo ! sakhAno !, sakhino ! gAmanI, bAkInAM ' 'isi ' pramANe. e badhAM rUpo mATe jUo pAlipra0 pR0 23 gAmanino. 11 gAmanIsu gAmanI !, gAmanino ! 87-91 ane te " 1 jUo pR0 127, sattamInA 'si' pratyayane lagatuM lakhANa" tisalAe khattiyANIe kucchisi gabhe AcArAMga sUtra, trIjI cUlikA - mahAvIrano adhikAra, prA. 21 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 khAsa vizeSatA: [zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzamA * in ' cheDAvALAM' ikArAMta' nAmonA aMtya 'n ' no saMbodhananA ekavacanamAM vikalpe 'A' thAya che he daMDiA ! he daMDi! he suhiA ! he suhi ( sukhin ) he tavassiA ! he tavassi ! he kaMcuiA ! he kaMcui ! ( kaJcukin ) he maNassiA ! he maNassi ! (manasvin ) ] e pramANe aggi ( agni), muNi (muni), bohi (bodhi ), saMdhi, rAsi (rAzi), giri, ravi, kai (kavi) kavi, (kapi-kavi), ari, timi, samAhi ( samAdhi ), nihi (nidhi), vihi (vidhi), 'daDi (daNDin ), kari ( karin ), tavassi (tapasvin ), 1 prAkRtamAM ane pAlimAM 'daMDi' vagere 'in ' cheDAvALA zabdonAM rUpo sAdhAraNa ikArAMta zabdanI peThe thAya che. to paNa pAlimAM e 'in ' cheDAvALA zabdonAM keTalAMka vadhArAnAM rUpo sAdhAraNa ikArAMta karatAM judAM paDe che ane te badhAM A pramANe chaH (je rUpo judAM paDe tene vadhAre moTA akSaromAM mUkelA che). 1 daMDI daMDI, daMDiyo, daMDino. 2 daMDiyaM, daMDinaM, daMDi daMDI, daMDiye, daMDine, daMDino. 3 daMDinA daMDIhi, daMDIbhi. 4 daMDino, daMDissa daMDInaM 5 daMDinA, daMDimhA, daMDAhi, daMDImi. daDismA 6 sino, daMDisa daMDIna Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 'gAmaNi (grAmaNI), paNi (praNI), seNANi (senAnI), pahi (adhI) ane suhi ( sudhI) vagere zabdonAM prAkRta, zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM rUpo samajavAnAM che. bhANu ( bhAnu) 50-bhANU bhANumo, mAnavo, mANao, bhANau, mANU, bI0-bhA' bhANuNo, bhANU. ta0-bhANuNA bhANUhi, bhANUhi, bhANUhi~ . ca0 cha0-bhANUNo, bhANussa bhANUNa, bhANUNaM. 7 daMDini, daMDine daMDIsu, daMDinesu. __ dAMDasmiM, daMDimhi saM0 daMDi ! daMDI ! daMDino! -mAlipra0 pR. 132 'daMDI' ane tenuM TippaNa, 1 A chellA pAMca zahadonA saMbodhananA ekavacanamAM te te zabdanu ekaluM mULa aMga ja vaparAya chaH he gAmaNi ! he paNi ! he seNANi ! vagere. 2 ukArAMtanAM pAlirUpo bhAnu 1 bhAnu bhAnU, bhAnavo. , 2 bhAnu 3-5 bhAnunA bhAnUhi, bhAnUbhi. " 5 bhAnusmA, bhAnumhA 4-6 mAnuno, bhAnussa bhAnUnaM. " Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( mAga0 bhANuha ) paM0 - bhANuNo, bhANutto, bhANUo, bhANUDa, bhANUhito 164 [ tA0 ca0 - bhANave bhANuNo, bhANussa ] (zaura bhANudo, bhANudu ) ( mAga0 bhANudo, bhANudu ) ( paizA0 bhAnuto, bhAnutu ) 7 bhAnuriMga, bhAnumhi bhAnu ! saM0 bahuvacana 1 hetuyo, jaMtuyo 37 prAkRtanA 'jo , dvitIyAnA bahuvacanamA 'no' pratyaya vaparAelo cheH " garuno " vagere. ( mAga0 bhANuha~ ) bhANuto, bhANUo, bhAu, bhANUhiMto mANUsuto. pAlimAM hetu, jantu, abhibhU, sahabhU, sadhvajJU zabdonAM rUpomAM vizeSatA che te A pramANe: hetu, jaMtu 27 1 abhibhU 2 abhibhuM bhAnUsu. bhAnU ! bhAnave ! mAnavo ! pratyayAnI peThe pAlimAM paNa prathamAnA ane ekavacana 7 heto saM0 ( hetau ) hetuno, jantuno, ( vadhArAnAM rUpo ) ( vadhArAnAM rUpo ) abhibhU ( vadhArAnAM rUpo ) abhibhU, abhibhuvo' 27 33 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 sa0-bhANusi, bhANummi bhANUmu, mANUsu. saM0-bhANu ! bhANU ! bhANuNo ! bhANavo ! bhANao! bhANau ! bhANU ! e pramANe nau (yadu), dhammaNNu (dharmajJa), savvaNNu (sarvajJa ), daivaNNu (daivajJa), guru, gau (go), sAhu ( sAdhu ), bandhu, vapu ( vapuS ), meru, kAru, dhaNu (dhanuS), siMdhu, keu (ketu), viju ( vidyut ), rAhu, saMku (zaGku), ucchu ( ikSu ), pavAsu ( pravAsin), velu (veNu ), seDa (setu), maccu (mRtyu), 'khalapu ( khalapU ), gottamu (gotrabhU ), sarabhu (zarabhU ), abhibhu ( abhibhU ), ane sayaMbhu ( svayaMbhU ) vagere zabdonAM prAkRta, zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM rUpo samajavAnAM che. 5 abhibhunA abhibhU ! abhibhUvo! bAkInAM 'bhAnu' pramANe. sahabhU , sanvata (dhArAnAM) 1-2-saM0 bahuvacana sahabhuno 1-2-saM0 , savvaLU , savyadhuno -pAlipra0 pR0 92-93. bAkInAM ' abhibhU' pramANe. 1 A chellA pAMca zabdonA saMbodhananA ekavacanamAM te te zabdanuM ekalu mULa aMga ja vaparAya che; he khalapu ! he gottabhu ! he sarabhu ! vagere, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'amu ( adas) [ A zabda sarvAdimA che chatAM enAM rUpo vizeSe karIne / bhANu ' nAM rUpo sAthe maLatAM Ave che mATe ene / bhANu nAM rUpo pachI mUkavAmAM Avyo che.] pa0- aha, amU , aso amuNo, amavo, amau, amao, amU . bI0- amuM amuNo, amU . sa0- ayammi, amUsu, amUsuM. iammi, amummi zeSa rUpo ' bhANu ' nI jevAM 1 amu (adas ) nAM pAlirUpoH 1 asu amU , amuyo 2 amuM " " 3 amunA amUhi, amAbha. 4-6 asuno amUsa, amUsAnaM. amussa ( saM0 amuSya) 5 amunA, amUhi, abhi. amusmA (saM0 amuSmAt ) amumhA 7 amusmi (saM0 amuSmin) amUamumhi jUo pAlipra0 pR. 147. 2 A ArSarUpa saM0 ' asau' uparathI thayalaM che-jUo pR0 7 ni0 12 au=o. " aso tattamakAsI ya" sUtraka0 a0 1, u0 3, gA. 8. Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 'isi ' ane ' bhANu' zabdanAM prAkRta rUponI sAthe ja zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM vadhArAnAM rUpo jaNAvelAM che. apabhraMzamA je vizeSatA le te A pramANe: __ apabhraMzabhASAnA pratyayo. ekava0 bahuva0 hiM. ' hay *sy che bI0- 0 ta0- Na, eM, m ca0 cha0-0 paM0- he sa0- hi saM0- . ho, .. jyA jyAM 0 che tyAM mULa aMgane ja aMte vikalpe dIrgha karIne vAparavAnuM che. apabhraMzanA badhA pratyayo para rahetAM mULa aMgane aMte vikalpe dIrgha thAya che. apabhraMza-rUpAkhyAno isi isi, isI. isihiM, isIhiM. pa0- isi, isI bI0- , . , ta0- isiNa, isiNaM, isINa, isINaM, isieM, isIeM, isiM, isI Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .ca0 cha0-isi, isI isihaM, isIhu~; isihaM, isIhaM. paM0- isihe, isIhe isihaM, isIhuM. sa0- isihi, isIhi isihiM, isIhiM; ( isihaM, isIhuM) saM0- isi ! isI ! isiho ! isIho ! isi ! isI ! e pramANe dareka ikArAMta puMliMgI zabdanA apabhraMza rUpo samajavAnAM che. bhANu. 10- bhANu, bhANU bhANu, bhANU. bI0- , " bhANuNa, bhANuNaM, bhANUhiM, bhANUhiM. bhANUNa, bhANUNaM, bhANUeM, bhANUeM, bhANu, bhANUM ca0 cha0-bhANu, bhANU mANuhuM, bhAgRhuM bhANuhaM, bhANUhaM. 50-- bhANuhe, mANUhe bhANuhuM, bhANUhu~, sa0- bhANuhi, bhANUhi bhANuhiM, bhANUhi, ( bhANuhuM, bhAgUhuM) saM0- bhANu ! bhANU ! bhANuho ! bhAgRho ! bhANu ! bhANU ! e pramANe dareka ukArAMta puliMgI zabdanA apabhraMza rUpo samajavAnAM che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 ikArAMta ane ukArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno ( nAnyatara jAti ) 'dahi ( dadhi ) "dahaNi, dahI, dahII. 1 hiM 2 11 saM0-dahi ! 33 bAkI badhAM te te bhASA pramANe ikArAMta puMliMgI 'isi ' nI jevA. dahiM, dahiM mahu~, mahu~ "} "9 ! prA0 22 1 dadhi ( dadhiM ) dadhI, dadhIni 2 dadhi gAmani gAmani 25 1 jUo akArAMta napuMsaka nAmAnuM prakaraNa ane tene lagatA pratyayo tathA niyamoM-- pR0 133 -134 2 koine mate ikArAMta ane ukArAMta napuMsaka nAmonAM prathamAnA ane dvitIyAnA ekavacanamAM AvAM ve rUpo thAya che: (saM0: dadhi, dIi~ ) ( saM0 madhu, madhu ) 33 3 gArmanI' nAM pAlirUpo ( - he0 prA0 vyA0-8-3-25, pR0 85. tAdarzya arthamAM saMskRtanA rUpane maLatuM ' dahiNe ' ( daghne ) ane 'mahuNe ' ( madhune ) rUpa paNa vaparAya che. napuMsakaliMgI ikArAMtanAM ane ukArAMtanAM pAlirUpo ' dadhi ' "; "" I zeSa, ikArAMta puMliMgI isi ? pramANe, ! 25 23 zeSa ikArAMta puMliMgI ' gAmanI ? pramANe. 12 gAmanI, gAmanAni ! Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 e pramANe satthi (sakthi), vAri, acchi ( akSi ), suri ( suri), airi ( atiri ) ane gAmaNi (grAmaNI) vagere zabdonAM rUpo paNa samajavAM. mahu (madhu) mahaNi, mahU, mahUI. 1 mahuM saM0 mahu ! , , , bAkI badhAM te te bhASA pramANe ukArAMta puMliMgI ' bhANu ' nI jevAM. e pramANe dAru, vatthu (vastu ), cittagu (citragu), sugu, vasu, aMbu, aMsu-assu ( azru) jau (jatu), bahu ane lahu ( laghu ) vagere zabdonAM rUpo paNa samajavAM. 1 'madhu' 1. madhu madhU , madhUni. 2 madhu zeSa, ukArAMta puMliMgI 'bhAnu ' pramANe, gotrabhU nA pAlirUpo gotrabhu gotrabhU , gotrabhUni. gotra/ gotrabhU , gotrabhUni. zeSa, ukArAMta puMliMgI ' amibhU ' pramANe:jUo pAlipra0 pR0 113-115 ane emAM TippaNa. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 'amu (adas) 50- aha, amuM amUI, amUi~, amaNi bI0- amuM bAkI badhAM puliMgI amu ' nI peThe. dahi ( apabhraMza) 1 dahi dahII, dahiI 2 , bAkI badhAM : isi' nAM apabhraMza rUponI jevAM, mahu ( apabhraMza) 1 mahu ___ mahUI mahuI 2 , bAkI badhAM ' bhANu' nAM apabhraMza rUponI mevAM. RkArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno (narajAti) RkArAMta nAmonI be jAta che-keTalAMka RkArAMta nAma vizeSyarUpe vaparAya che ane keTalAMka RkArAMta nAma vizeSaNarUpe vaparAya chaH 1 'amu' nA pAlirUpo 1 amu 2 , zeSa puMliMgI ' 'amu' peThe-jUo pAlipra0 pR0 148 2 jUo pR0 166 3 jUo pR0 123 nAmanA prakAro. amU Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 vizeSyarUpa----jAmAyara ( jAmAtR ), piyara (pitR ), bhAyara (bhrAtR) vagere / vizeSaNarUpa-katAra (kartR), dAyAra (dAtR), bhattAra ( bhartR) vagere / A bhedane lIdhe eka jAtanAM paNa e. banne nAmonAM rUpomAM vizeSa aMtara cha.] RkArAMta ( vizeSyavAcaka ). 1. prathamAnuM aMne dvitIyAnu ekavacana bAda karatAM badhI vibhakti omAM vizeSyavAcaka RkArAMta nAmanA antya 'R'no vikalpe 'u' thAya che. prathamAthI laine badhI vibhaktiomAM vizeSyavAcaka RkArAMta nAmanA aMtya 'R' no / ara' thAya che. 3. prathamAnA ekavacanamA vizeSyavAcaka RkArAMta nAmarnu AkArAMta rUpa paNa cikalpe vadharAya che. 4. saMbodhananA ekavacanamA vizeSyavAcaka RkArAMta nAmanA aMtya R no 'a' bhane 'araM' vikalpe thAyaM che. [ sUcanA -upara jaNAvyA pramANe prathamAthI laine badhI vibhaktiomAM RkArAMta nAma akArAMta ane ukArAMta bane che mATe tenAM rUpAkhyAnonI prakriyA, ' jiNa' ane / bhANu ' nAM rUpA. khyAnonI prakriyA jevI samajavAnI che, ahIM to mAtra saraLatA mATe tenAM rUpAkhyAno ApIe chIe. ] Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 'pira, piara (pitR) pa0- piA, piaro piarA, piuNI, piavo, (mA0 piale) piao, piarDa, piU. bI0- piaraM piare, piarA, piuNo, piU. ta0- piareNa, piareNaM, .. piarehi, piarehi, piarehi~ , piuNA piUhi, piUhiM, piUhi. ca0, cha0-piarassa (mA0 pialAha) piarANa, piarANaM, (mA0 pialAha~) piuNo, piumsa piUNa, piUNaM. paM0-- piuNo, piutto, piUo, piutto, piUo, piU3, piUu, piUhiMto, piUhito, piUsuMto. 1 RkArAMtanAM pAlirUpo pitu 1 pitA pitaro (pitA). 2 pitaraM pitaro, pitare. 3 pitarA (pityA, petyA) pitarehi, pitarebhi. pitunA pitUhi, pitUbhi. 4-6 pitu, pituno, pitussa pitarAnaM, pitAnaM. pitUnaM, pitunnaM. 5 pitarA (pityA, petyA) pitarehi, pitarebhi. pitUhi, pitRbhi. 7 pitari pitaresu, pitusu, pitU su. saM0-he pisa ! pitA! pitaro ! --jUo pAlipra. pR0 94 ane enuM TippaNa, pitunA Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 piaratto, piarAo, piaratto, piarAo, piarAu, piarAu, piarAhi, piarAhi, piarehi, piarAhiMto, piarAhiMto, piarehito, piarA piarAmuto, piaresuto. (zau0 piarAdo, piarAdu) (mA0 pialAdo, pialAdu) (pai0 piarAto, piarAtu) sa0- piare, piaresu, piaresuM, piaraMsi, piarammi, piUsu, piUsaM. piuMsi piummi, saM0-he pia ! piaraM ! piaro! piarA ! piuNo ! piavo, piarA ! piara ! piao, piau, piU / e rIte jAmAyara, jAmAu (jAmAtR), bhAyara, bhAu, (bhrAtR) vagere zabdonoM rUpo samanavAnAM che. ___RkArAMta (vizeSaNavAcaka) 1. prathamAnu ane dvitIyAnuM ekavacana bAda karatAM badhI vibhakti omAM vizeSaNavAcaka RkArAMta nAmanA aMtya 'R'no vikalpa 'u' thAya che. prathamAthI laine badhI vibhaktiomAM RkArAMta nAmanA antya 'R'no * Ara ' thAya che. 3. prathamAnA ekavacanamAM vizeSaNavAcaka RkArAMta nAma, AkA rAMta rUpa paNa vikalpe bane che. 4. saMbodhananA ekavacanamA vizeSaNavAcaka RkArAMta nAmanA aMtya 'R' no vikalpe 'a' thAya che, Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 - dAyA dAyAro ( mA0 dAyAle) bI0 - dAyAraM ta0 - dAyAreNa, dAyAreNaM, dAuNA ca0 cha0 - dAyArassa, 175 'dAu, dAyAra (dAtR) ( mA0 dAyAlAha ) dAuNo, dAussa. paM0- dAyArato, dAyArAo, dAyArAu, dAyArAhi, dAyArAhiMto, dAyArA, 1 2 3 dAtArA, dAtunA 4-6 dAtu, dAtuno, dAtussa 5 dAtArA dAtA dAtAraM 7 dAtari saM0 he dAta ! dAtA ! dAyArA, dAuNo, dAyavo, dAyao, dAyau, dAU. dAyAre, dAyArA, dAuNo, dAU. dAyArehi, dAyArehiM, dAyArehi dAUhi, dAUhiM, dAUhi. 1 RkArAMta vizeSaNanAM pAlirUpo dAtu dAyArANa, dAyArANaM, ( mA0 dAyAlAe~ ) dAUNa, dAUNaM. dAyArato, dAyArAo, dAyArAu, dAyArAhi, dAyArehi, dAyArAhiMto, dAyArehiMto. dAyArAsuMto, dAyAresuMto, dAtAro. dAtAro, dAtAre. dAtAroha, dAtArebhi. dAtArAnaM, dAtAnaM, dAtUnaM. dAtArehiM', dAtArebhi. dAtAresu, dAtUsu. dAtAro ! -jUo pAlipra0 pR0 95 ane enaM TippaNa Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 dAuNo, dAutto, dAutto, dAUo, dAUu, dAUo, dAUu, dAUhiMto dAUhito, dAusuMto. (zau0 dAyArAdo, dAyArAdu) (mA0 dAyAlAdo, dAyAlAdu) (pai0 tAyArAto, tAyArAtu) sa0- dAyAre, dAyAraMsi, dAyArammi, dAyAresu, dAyAresuM, dAuMsi dAummi .. dAUmu, dAUmuM.. saM0- he dAya !, dAyAra !, dAyArA, dAuNo, dAyavo, dAyAro !, dAyArA! dAyao, dAyau, dAU. e rIte kattAra, katu, ( kartR ), bhattAra, bhattu ( bhartR ) vagere zabdonAM rUpo samajavAnAM che. . RkArAMtanAM prAkRta rUpAkhyAnonI sAthe ja (tenAM ) zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM paNa vizeSatAvALAM rUpAkhyAno ApelAM che. RkArAMtanA apabhraMzarUpAkhyAno A pramANe che AgaLa kA pramANe dareka RkArAMta aMga, akArAMta ane ukArAMta thayA pachIja prAkRtamAM vAparI zakAya che, to e--mULa RkAzaMtanA-akArAMta aMganAM apabhraMzarUpo vIra 'nAM apabhraMzarUpo jevAM karavAnAM he ane e ukArAMta aMganAM, 'mANu 'nAM apabhraMzarUpo jevAM samajavAnAM che. kadAca koI mUka RkArAMta aMga prAkRtamA AvatA ikArAMta thatuM hoya to tenAM apabhraMzarUpo / isi' nAM apabhraMzarUpo nevAM jANI levA. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 udAharaNa tarIke eka 'pitR ' zabdanAM nIce jaNAvyA pramANe ATha aMgo saMbhavI zake che: pia, pidaH pii, pidi; piu, piduH piara, pidara. e AThamAMnA 'pia'. ane : pida' tathA : piara' ane 'pidara' nAM apabhraMzarUpo vIra 'nAM apabhraMza rUpo jevAM jANavAM. 'pii' : pidi' nAM apabhraMzarUpo 'isi' nAM apabhraMzarUpo jevAM samajavAM ane 'piDa' ne 'pidu' nAM apabhraMzarUpo ' bhANu ' nAM apabhraMzarUpo jevAM karI levAM. (koi paNa 'RkArAMta zabdanA apabhraMzaaMgo karatI vakhate tenAM prAkRta aMgo tarapha ane prayogo tarapha lakSya rAkhaq.) kartR netR pota 1 keTalAka RkArAMta zabdonoM apabhraMza aMgone ahIM ApIe chIe: katta, katti, kattu. kaTTa, kahi, kaDu, nea, nei, neu. neda, nedi, nedu. poda, podu. pAa, pou. bhartR= bhatta, bhatti, bhattu. bhaTTa, maTTi, bhaDa. bhrAtR= bhAya, bhAi, bhAu. bhAda, bhAdi, bhAdu. hoda, hodu, .. hoa, hou, hotR prA0 33 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 RkArAMta zabdanAM prAkRta rUpAkhyAno (nAnyatarajAti) supiara, supiu (supitR) . pa0- supiaraM supiarAI, supiarAi~, supiarANi, supiUI, supiui~, supiUNi. bI0- supiaraM supiarAI, mupiarAi~, supiarANi, supiuiM, supiui~, supiUNi. saM0- supiaraM! supia! supiarAI, supiarAi~, supiarANi, supiara ! supiUI, supiU, supiUNi. zeSa rUpo, te te bhASA pramANe puMliMgI piu, piara (pitR)nI jevAM che. dAyAra, dAu (dAtR) pa0~ dAyAraM dAyArAI, dAyArAi~, dAyArANi, dAUiM, dAu, dAUNi. bI0 -- dAyAraM dAyArAiM, dAyArAi~, dAyArANi, dAUI, dAui~, dAUNi. saM0- he dAya! dAyArAiM, dAyArA, dAyArANi, he dAyAra! dAUI, dAUi~, dAUNi. zeSa rUpo, te te bhASA pramANe puMliMgI dAyAra, dAu (dAtR) nI jevAM che. napuMsakaliMgI RkArAMtanAM apabhraMzarUpo * kula', 'dahi', ane / mahu ' nAM apabhraMzarUpo jevAM jANavAnAM che. (jao puMliMgI RkArAMtanA apabhraMzarUpo viSenuM lakhANa ), - - - - - Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 ekArAMta ane 'okArAMtanAM prAkRta rUpAkhyAno ekArAMta ane okArAMta nAmonAM rUpAkhyAno prAkRtamAM upalabdha thatAM nathI, to paNa e zabdone cheDe ' a ' ( svArthika-ka) lagADI tenAM rUpAkhyAno banAvAya ke ane te te bhASA pramANe te badhAM rUpAkhyAno puMliMgamAM akArAMta ( * jiNa') nI jevAM ke, napuMsakamAM akArAMta ( ' kula ' ) nI jeSAM che ane strIliMgamAM strIliMganI prakriyA pramANe bane che. 1 prAkRtamA 'go' zabdanA 'goNa' 'gAa' 'gau' evAM traNa aMgo bane cha ( jUo pR. 120 paM0 1 tathA pR0 61 o=au, Aa ) ane rUpAkhyAnane prasaMge paNa e traNa aMgo caparAya che tema pAlimAM 'go' zabdanAM 'goNa' (gona) 'gu' ane 'gavaya' evAM aMgo bane cha (juo pAlipra0 pR0 98 aM0 32 ane tenuM TippaNa) ane rUpAkhyAnane prasaMge vaparAya che. prAkRtamA rUpAkhyAnane prasaMge mULa 'go' aMga nathI vaparAtuM. ArSaprAkRtamAM mULa 'go' aMga ane te dvArA thaelAM rUpo paNa (jUo pR0 136 ' kamma' nAM ArSarUpo mATernu TippaNa) maLI Ave che tema pAlimAM e mULa 'go' aMganAM paNa rUpo-je rUpo ArSaprAkRtamAM vaparAelAM che-che ane te A pramANe: go 2 gAvaM gAvo, gavo. gAvo, gavo. rAvaM gAvena gavena gohi, gobhi. Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jemake-saM0 surai-prA0 surea| saM0 glo-prA. gilobha / ityAdi / surebha sureo sureaa| sureaM, suree, sureaa| sureeNa, sureeNaM sureehi, sureehi, sureehi / zeSa rUpo, te te bhASA pramANe 'vIra' nI samAna che. gavasta 4-6 gAvassa gonaM, gunnaM, gavaM. 5 gAvA, gAvasmA, gohi, gobhi. gAtramhA gavA, gavasmA, gavamhA gayehi, gaboma, - 7 gAve. gAvasmiM, gAvamhi gAvesu gave, gavasmiM, gavamhi gavesu gosu. saM0-go! gAyo, gayo. jUo pAlipra0 pR. 97-98 . ArSaprAkRtana udAharaNa--" abale hoi gavaM pacoie "-- sUtra0 pra0 zru0 a0 2, u03 gA0 5. "go-mahisa-gavelayappabhUyA "bhagava0 zata0 2, u0 5 tuMgiyAno adhikAra. (pR. 277 rA0 ji0) aukArAMta 'nau' zabdanuM prAkRta aMga 'nAva' bane cha (jUo pR0 62 au-Ava) " egaM mahaM nAvaM sayAsavaM *sA NA(nA)vA tehi " bhagava0 za0 1, u0 6 (praznottara-227 pR0 171 rA. ji.) 2 jUo SaDbhASAcaM0 pR. 96, Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 giloa giloo giloaM giloeNa, giloeNaM, giloA / giloe, giloA / gilo ehi, giloe hiM gilo ehi / zeSa rUpo; te te bhASA pramANe ' vIra' nI samAna che. 2. keTaleka ThekANe ekArAMta ane okArAMta nAmonuM prAkRtarUpa, saMskRtanA siddharUpa uparathI paNa banAvavAmAM Ave cheH surAhi (saM0 surAbhiH ) surAsu (saM0 surAsu ) ityAdi. vyaMjanAMta zabdo prAkRtamAM rUpAkhyAnane prasaMge koI zabda vyaMjanAMta saMbhavI zakato nathI,' ethI enAM te te bhASAnAM badhAM rUpo pUrvokta svarAMta zabdanI peThe samajavAnAM che. phakta ' at ' ane ' ' cheDAvALAM nAmonAM rUpomA vizeSatA che ane e A pramANe che: an 1 jUo prakaraNa 3-aMtyadhyaMjanalopa. SaDbhASAcaMdrikAne mate cheDe dhAtuvALAM vyaMjanAMta nAmonA chevaTanA vyaMjanamA ' a ' umerAya che ane bIjAM vyaMjanAMta nAmone cheDe svArthika ' a ' ( ka ) pratyaya umerAya " che ethI e badhAM nAmonAM rUpoM akArAMta nAmanI jevAM thAya che: ( pR0 116 "halo'k " ) dhAtu-goduhU + a = goduha. adhAtu- sugir + a = sugira. sudib + a = sujjua ( suhAka ) Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'at' cheDAvAlA nAmo ( narajAsi ) je nAmo 'matvarthAya / at ' cheDAvALAM che ke vartamAnakRdaMta tarIke vA bhaviSyatkRdaMta tarIke : at' cheDAvALAM che te nAmonA aMtya ' at ' no prAkRtamA * aMta' gAya che, tethI enAM badhoM rUpo te te bhASA pramANe akArAMta * vIra' mI jevAM bane che. phakta ASaprAkRtamAM evAM keTalAMka nAmonAM rUpo saMskRtanAM siddharUpo uparathI paNa banAvavAmAM AvelAM chaH bhagavanta: bhagavaMto bhagavatA bhagavayA magavataH bhagavao ityAdi. zaurasenI zaurasenImAM kRtavat , bhavat , bhagavat ane saMpAditavat zabdanA aMtya vyaMjanano mAtra prathamAnA ekavacanamAM anusvAra thAya chaH kayavaM ( kRtavAn ) ( bhavAn ) * bhagavaM (bhagavAn ) 1 A 'aMta' uparAMta matvarthIya bIjA paNa aneka Adezo thAya che te mATe jUo taddhitaprakaraNamA 'matu 'nA Adezo. 2 " therA bhagavaMto" " bhagavayA mahAvIreNaM " " bhagavao mahAvarissa"-(bhagava0 rAya0 pR0 239-241-245) 3 zaurasanIne lagatI apavAda vinAnI badhI prakriyA mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzamAM paNa samajI levI. 4 A rUpa ArSaprAkRtamA prathamAmA ane dvitIyAmAM paNa vaparAelu chaH " bhagavaM mahAvIre " " bhagavaM goyamaM "-(bhagava0 rAya. pR0 232) bhavaM Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 183 saMpAiavaM (saMpAditavAn) saMpAdidavaM rUpAkhyAno 'bhagavaMta ( bhagavat) bhayavaMta 1 bhagavaMto bhagavaMtA. (zau0 mA0 pai0 bhagavaM). (mA0 bhagavate) 2 bhagavaMtaM bhagavate, bhagavaMtA. at' cheDAvALAM nAmanAM pAlirUpoH 1 bhagavaMta 1 bhagayA . bhagavaMto, bhagavaMtA. 2 bhagavaMtaM bhagavaMte. 3 bhagavatA bhagavaMtehi, bhagavaMtebhi. bhagavaMtena 4-6 bhagavato bhagavataM, bhagavaMtAnaM. bhagavaMtassa 5 bhagavatA, bhagavaMtA bhagavaMtahi, bhagavaMtebhi. bhagavaMtasmA, bhagavaMtamhA 7 bhagavati, bhagavaMte bhagavatesu. bhagavaMtasmi, bhagavaMtamhi saM0 bhagavaM, bhagava . bhagavaMto bhagavA ( bhagavaMta) bhagavaMtA. [ jUo pR0 182 'bhagavaMta' nAM ArSarUpo] -jUo pAlipra0 pR0 116-117-118 ane enAM TippaNa, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 3 bhagavateNa, bhagavateNaM bhagavaMtehi, bhagavaMtehi, bhagavaMtehi . saM0- bhagavaMta!, bhagavaMtA. . bhagavaMtA !, bhagavaMto ! ( zau0 mA0 pai0 bhagavaM, bhagava ! ) e pramANe badhAM, te te bhASA pramANe 'vIra' nI pramANe. / 'bhavaMta (bhavatu) 1 bhavato . bhavate. (zau0 mA0 pai0 bhavaM) (mA0 bhavate) 2 bhavaMta mavaMte, bhavaMtA. 3 bhayaMteNa, bhavateNaM bhavaMtehi, bhavaMtehi bhavaMtehi. saM0 bhavanta, bhavaMtA ! bhavaMtA, bhavaMto. 1 pAlimA 'bhavaMta' zadanAM vizeSa rUpo A pramANe chaH 1 bhayaMto, bhA~to, bhayaMtA (bahuvacana) 3 bhavatA, bhotA, bhavaMtena (ekavacana) 4-6 bhavato, bhoto, bhavaMtassa ( , ) saM0-bho !, bhaMte !, bhota ! (, ) / " bhavaMto, bhoto, bhavaMtA, bhotA (bahuvacana) __ 'saMta' zabda- pAlimAM (saM0 'sadbhiH' uparathI) * sahibha' rUpa paNa vaparAya cha:-jUo pAlipra0 pR0 118-119-120 ane tainA TippaNoM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 (zau0 mA0 pai0 bhavaM, bhava ) ( mA0 bhavaMte, bhaMte) e pramANe badhAM, te te bhASA pramANe * savva ' nI peThe. bhavaMtA. 'bhavaMta ( bhavatR-vartamAnakRdaMta) 1 bhavato bhavaMtA. (mA0 bhavate) 2 bhavaMta bhavate, bhavaMtA 3 bhavateNa, bhavateNaM bhavaMtehi, bhavatehiM, bhavatehiM. saM* bhavanta ! bhavaMto! bhavaMtA ! (mA0 bhavaMte !) e pramANe baghA te te bhASA pramANe * vIra' nI jevAM. 'at' cheDAghALAM vartamAnakUdatanAM pAlirUpoH 1 gacchaMta (gacchat-vartamAnakRrata) 1 gacchaM, gacchaMto gacchaMto (gacchaM) gacchatA. 2 gacchataM gacchaMte. zeSa adhAM 'bhagavaMta' pramANe, - keTalAMka 'at ' cheDAvALA nAmonAM mAlirUponI vizeSatA bhA pramAge chaH ' mahaMta' (mahat ) ane arahaMta (arhat ) zabdanA prathamAnA ekavacanamA 'mahA' ane 'arahA' (ArSaprA0 arahA) rUpa vadhAre thAya che..pAli pra. pR0 118-1.19. prA0 24 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 'bhavamANa (bhavatR-vartamAnakRdaMta) 1 bhavamANo, bhavamANA. (mA0 bhavamANe) 2 bhavamANaM bhavamANe, bhavamANA. bhavamANeNa, bhavamANehi, bhavANahiM, bhavamANeNaM bhavamANehi. zeSa, te te bhASA pramANe 'vIra' nI jevAM. bhavissaMta ( bhaviSyat-bhaviSyatkRdaMta) 1 bhavissaMto bhavissaMtA. (mA0 bhavissaMte) 2 bhavissataM bhavissaMte, bhavissaMtA. 3 bhavissaMteNa, bhavissaMtehi, bhavissaMteNaM bhavissaMtehiM, bhavisaMtehiM. saM0 bhavissata ! bhavissaMto! bhAssiMtA. bhavissaMto! (mA0 bhavissaMte) . ( zau0 mA0 pai0 bhavissaM !' bhavissa ! ) e pramANe vadhAM vIra' pramANe. bhavissamANa ( bhaviSyat-bhaviSyatkRdaMta) bhavissamANo bhavissamANA. 1 kadaMtanA A 'atR' ne sthAne 'aMta' ane 'mANa' evA be Adezo thAya che-jao kRdaMtaprakaraNa, ' 2. saMskRta 'bhaviSyat !' uparathI, Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 ( mA0 bhavissamANe ) 1 bhavissamANe, bhavissamANA. bhavissamANehi, bhavissamANeohiM, bhavissamANehi. zeSa, te te bhASA pramANe 'vIra' nI peThe, bhavissamANaM bhavissamANeNa, bhAvassamANeNaM nAnyatarajAti upara jaNAvelAM nAmonAM klIvaliMgI rUpo prathamA ane dvitIyAmAM barAbara ' kula ' nI jevAM thAya che ane bAkI badhAM te te bhASA pramANe puMliMgI rUponI jevAM thAya che, jemake; 'bhagavaMta bhagavaMtaM 'bhagavaMta ' nA pAlirUpo ( nAnyatarajAti ) bhagavaMtaM bhagavaMtA, bhagavaMtAni. bhagavaMti. bhagavaMte, bhagavaMtAni, bhagavati. 1 bhagavaM, bhagavaMtANi, bhagavaMtAi~, bhagavaMtAI. 2 bhagavaMtaM zeSa, ' bhagavaMta ' nI peThe. ' gacchaMta ' ( gacchat ) nAM pAlirUpo 1 gacchaM, gacchaMtaM gacchaMtA, gacchaMtAni. 2 gacchaMta gacchaMte, gacchaMtAni, zeSa, puMliMgI ' gacchaMta ' nI peThe :- juo pAlipra0 pR0 138 ane enAM TippaNa Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 2 bhagavaMtaM bhagavaMtANi, bhagavaMtA, bhagavaMtAI. saM0 bhagavaMta! bhagavaMtANi, bhagavaMtA, bhagavaMtAI. bAkI badhAM puMliMgI ' bhagavaMta' nI peThe. apabhraMzarUpo apabhraMzarUpo paNa 'vIra' ane 'kula' nI nevAM thAya che. jemake sA ... bhagavaMta (narajAti) 1 bhagavaMtu, bhagavaMto bhagavaMta, bhagavaMtA. bhagavaMta, bhagavaMtA 2 bhagavaMtu, bhagavaMta, bhagavaMta, bhagavaMtA. bhagavaMtA 3 bhagavaMteNa, bhagavateNaM bhagavaMtehiM, bhagavaMtAhiM, bhagavaMte bhagavaMtahiM. 4-6 bhagavaMtAsu, bhagavaMtasu, bhagavaMtAhaM, bhagavaMtaha, bhagavaMtassu, bhagavaMtAho, bhagavaMtaho, bhagavaMta, bhagavaMtA bhagavaMta, bhagavaMtA. bhagavaMtAhu, bhagavaMtahu, bhagavaMtAhuM, bhagavaMtahuM. __ bhagavaMtAhe, bhagavaMtahe 7 bhagavaMti, bhagavate bhagavaMtAhiM, bhagavaMtahiM. saM0 bhagavaMtu, bhagavaMto, bhagavaMtAho, bhagavaMrAho, bhagavaMta, bhagavaMtA bhAgavaMta, bhagavaMtA. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMta ( nAnyatarajAti) bhagavaMtu, bhagavaMta, bhagavaMtAI, bhagavaMtaiM. bhagavaMtA 2 bhagavaMtu, bhagavaMta, bhagavaMtAI, bhagavaMtaI. bhagavaMtA bAkI badhAM - bhagavaMta ' nAM apabhraMzarUpo pramANe. 'an / cheDAvALAM nAmo (narajAti ) 1 / an ! cheDAvALAM nAmonA nakArAMta aMganA chevaTanA / an ' no * ANa' vikalpe thAya che: addhANa, addha (adhvan ), appANa, appa ( Atman ), ucchANa, uccha ( ukSan ), gAvANa, gAva (grAvana ) juvANa, juva (yuvan ) takkhANa, takkha (takSan ) pUsANa, pUsa (pUSan ) vamhANa, vamha (brahman ), mahavANa, mahaba (maghavan ), muddhANa, muddha (mUrddhan) rAyANa, rAya ( rAjan ) sANa, sa (van ), sukammANa, sukamma (sukarman ) ityAdi. 2. an ' no ' ANa' thayA pachI e ' ANa' cheDAvALAM nAmonAM rUpo te te bhASA pramANe * vIra' nI jevAM jANavAnAM che. jemake addhANa 1 addhANo addhANA. (mA0 addhANe) 2 addhANaM addhANe, addhANA, ityAdi. Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 rAyANa 1 rAyANo rAyANA (mA0 lAyANe) 2 rAyANaM rAyANe, rAyANA. ityAdi. sukammANa 1 sukammANo sukammANA (mA0 zukammANe ) 2 sukammANaM mukammANe, sukammANA. ityAdi. 0 + 0 3 jyAre * ANa' yato nathI tyAre e ' an ' cheDAvALAM nAmonAM rUpo banAvavAnI rIta A pramANe chaH pratyayo pa0 No, . bI0- iNaM, 0 . ta0- NA, 0 ca0, cha- No, paM0- No, . sa0- 0 saM0- +, No, . 1. jyAM zUnya che tyAM akArAMta * vIra 'nI jevI prakriyA samajavAnI che. 2. jyAM + A nizAna che tyAM 'an' cheDAvALA nAmanA aMtya - ' no / A' vikalpe thAya che. : Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. No' pratyaya para rahetAM pUrvanA svarano dIrgha thAya che. 4. ' iNaM' pratyaya para rahetA pUrvano svara lopAya che. NaM' pratyaya pUsa (pUtana mANo, puusaa| pUsA 10- pUsA, pUso pUsANo, puusaa| . (mA0-pRze) bI0-- pUsiNaM, pUsaM pUsANo, pUse, pUsA / ta0- pUsaNA, pUseNa, pUseNaM pUsehi, pUsehi, pUsehi / ca0, cha0--pUsANo, pUsassa . pUsiNaM, pUsANa, pUsANaM / __ (mA0 pUzAha) (mA0 pUzAha~) paM0- pamANo, pUsatto, pUsatto, pUsAo, pasAu, pUsAo, pUsAu, pUsAhi, pUsAhi, pUsehi, pUsAhito, pUsAhito, pUsehito, pUsAsuMto, puussuto| (zau0 pUsAdo, pUsAdu) . (mA0 pUzAdo, pUzAdu) (pai0 pUsAto, pUsAtu) sa0-- pUse, pUsammi pUsesu, pUsesuM / pasaMsi . saM0- he pUsA ! he pUso, he pUsANo, he pUsA / pUsa ! mahava 1 mahavA, mahavo mahavANo, mahavA. ( zau0 'mahavaM ) (mA0 mahave ) 1 maghavaM' paNa thAya che. A rUpa ArSaprAkRtamAM paNa vaparAelu cha: "maMghavaM pAgasAsaNe" kalpasUtra. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 mahaviNaM, mahavaM mahavANo, mahave, mahavA. 3 mahavaNA, mahaveNaM, mahavehi, mahavehi, mahaveNa mahavehi. 4-6 mahavANo, mahavassa mahaviNaM, mahavANa, mahavANaM. (mA0 mahavAha) (mA0 mahavAha) bAkI badhAM - pUsa' pramANe 'appa (Atman ) 1. * Atman ' zabdane tRtIyAnA ekavacanamA 'NiA' ane 'jaiA' pratyaya vadhAre lAge che. 1 'an ' cheDAbALAM nAmonAM pAlirUpoH [ an ' cheDAvALAM nAmonAM pAlirUpo vizeSa aniyamita hovAyI ahIM jarA vIgatathI ApelAM che:-] __ atta, Atuma ( Atman ) 1 attA, attA, attAno, AtumA AnumAno. attAnaM, attAno, attaM atte, AtumAnaM, AtumaM AtumAno. attamA attanehi, attanebhi, attena attehi, attebhi, Atumena Atumehi, Atumebhi. 4-6 attano attAnaM attarasa AtumAnaM. Atumassa Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. appA, appo appANo, apaa| (mA0 appe) bI0 appiNaM, appaM appANo, appe, appA / ta0 appaNiA, appaNaiA, appehi, appehiM, appaNA, appeNa, appehiM / appeNaM ca0, cha0-appANo, appassa appiNaM, appANa, appANaM / (mA0 appAha) (mA0 appAha~) ityAdi badhAM rUpo te te bhASA pramANe * pUsa' nI samAna che. 2 rAya ( rAjan ) 1. tRtIyA, paMcamI, SaSThI ane saptamInA bahuvacanamA 'rAjan' zabdano * rAI ' Adeza vikalpe thAya che. 5 attanA attanehi, attanebhi, attasmA, attamhA, attahi, attebhi, AtumasmA, AtumamhA Atumehi, Atumabhi 7 attani, atte, attane attasmiM, attamhi Atumesu Atume, Atumasmi, Atumamhi 8 saM0 atta ! attA ! attAno ! attA ! Atuma ! AtumA ! AtumAno ! 2 rAja ( rAjan ) 1 rAjA . rAjAno, rAjA. 2 rAjAnaM rAja rAjAno. 3 raJA, rAjena, rAhi, rAjabhi, rAjinA . rAjehi, rAjebhi. prA0 25 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 2. 'NA' ane paMcamI tathA SaSThInA ' No pratyaya para rahetA ' ' rAjan ' zabdano ' raN ' Adeza vikalpe thAya che. 46 8 7 saM0 raJo (rajJassa) rAjino, rAjassa raJA 4-6 rAjasmA, rajJa, rAjini, rAjasmi, rAjamhi 0 rAja, rAjA 6 uu 1 brahmA 2 brahmAnaM brahma J 3-5 banA ( brahmanA ) rAjamhA brahmassa brahmano brahmani brahme 1. 2 3-5 adbhunA 4-6 arjuno addhA addhAnaM brahma 8 saM0 brahma ( brahmA ) 7 8 saM0 addha ! addhani addhAne rajJa, rAjUnaM rAjAnaM. rAjUhi, rAjUbhi, rAjehi, rAjebhi. rAjusu, rAjesu. rAjAno, rAjA. brahman prA0 bamha ) brahmAno (brahmA) "" brahmehi, brobhi. ( hi brahmabhi ) * brahmAnaM. brahmanaM. brahmesu brahmAno (brahmA) addha (adhvan ) adA, addhAno addhAne addhAnehi, addhAnaM addhAnesu addhA ! ahnAno ! addhAnebhi. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 'No', 'gA' ane saptamInA ekavacanamAM : rAjan ' zabdano / ' rAi' Adeza vikalpe thAya che. . vizeSatAH [zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzamA / an ' cheDAvALAM nAmonA aMtya 'n ' no saMbodhananA ekavacanamAM vikalpa anusvAra thAya chaH yuva (yuvan-prA0 juva) 1 yuvA (yUno) yuvA, yuvAno, yuvAnA 2 yuvAnaM, yuvaM yuvAne, yuve. 3 yuvAnA, yuvAnena, yuvAnehi, yuvAnebhi. yuvena yuvehi, yuvebhi. 4-6 yuvAnassa, yuvassa yuvAnAnaM, yuvAnaM. 5 yuvAnA, yuvAnasmA, yuvAnehi, yuvAnebhi. yuvAnamhA yuvehi, yuvebhi. 7 yuvAne, yuvAnammi, yuvAnesu yuvAnamhi, yuve, yuvasmiM, yuvamhi yuvAsu, yuvasu. 8 saM0 yuva, yuvA, yuvAno yuvAna, yuvAnA yuvAtA. [ 'maghara' (maghavan ) nAM rUpo 'yuva' jevAM ane 'maghavaMta' (maghavan ) nAM rUpo 'guNavaMta 'nI jevAM.] muddha ( mUrdhanprA0 muMDhA) 1 muddhA muddhA, muddhAno. 2 muddhaM muddhAne. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 he appaM !, appa ! (saM0 bhavan ) bhavaM, bhava !] (saM0 bhagavan ) he mayavaM!, bhayava !. he rAya !, rAya !. he sukamma !, sukamma !. 3-5 muddhanA 7 muddhani muddhAnesu zepa 'vIra' nI jevAM. sAnaM sA (zvan-prA. sa, sANa) 1 sA, sA, sAno 2 saM, sAnaM 'se, sAne 3 sena, sAnA sehi, sebhi. (sAhi, sAbhi) sAnahi, sAnebhi. 4-6 sasta 4-sAya 5 sA, sasmA, sehi, semi samhA, sAnA sAnohi, sAnebhi 7 se, sasmi , sAsu samhi, sAne 8 saM. sa sA, sAno A uparAMta daLdhamma (daDhadhamma), paJcakkhadhamma, gAMDIvadhanva, vissakamma, vivattacchadda (vivRttachadma-viaTTachauma), pRthuloma, athavvana ( ahavvaNa) ane vattaha (vRtrahan ) vagere aneka zabdo 'an' cheDAvALA che. temA 'paJcakkhadhamma' ane 'gAMDIvadhanya' nAM rUpo 'sA' Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAyANo. rAiNo, rAyA. 10- rAyA, rAyo ( mA0 lAye) vI0- rAiNaM, rAyaM rAiNA, raNNA rAyeNa, rAyeNaM ca0 cha 0-raNNo, rAiNo ta0 rAyANo, 'rAiNo, rAye, rAyA. rAIhi, rAIhiM, rAIhiM. rAyehi, rAyahiM, rAyehi rAINa, rAINaM. rAyANa, rAyANaM. rAyassa paM0-- ( tA0-raNNe ) ( mA0 lAyAha) raNNo, rAiNo, rAyatto, rAyAo, rAyAu, rAyAhi, rAyAhiMto, rAyA (mA0 lAyAha~) rAito, rAIo, rAIu, rAIhi, rAIhito, rAImuMto, rAyatto, rAyAo, rAyAu, rAyAhi, rAyehi, rAyAhito, rAyehito. rAyAsuMto, rAyesuMto. (zvan ) nI jevAM thAya che. 'vissakamma ' thI 'ahavvana' sudhInA zabdonAM rUpo 'vAra' nI jevAM thAya che ane bAkI rahelA 'dahadhamma'" ane 'vattaha' nAM rUpomAM thoDI vizeSatA che te pAliprakAzathI samajI levI-jUo pAlipra0 pR0 121-129 ane enAM TippaNo. 1 saM0 'rAjJaH ' uparathI 'raNNo' rUpa paNa thAya che-jao . mna, jJa-Na pR0 36 tathA pR0 97 visarga o. Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 ( zau0 g2ayAdo, rAyAdu) ( mA0 lAyAdo, lAyAdu) (pai0 rAyAto, rAyAtu) sa0- rAiMsi, rAinmi rAIsu, rAImuM rAyasi, rAyammi, rAye rAyemu, rAyasuM. saM0- rAyA, rAyo, rAya, rAyANo, rAiNo, rAyA. ( zau0 pai0 rAya, rAya, rAyA, rAyo ) ( mA0 lAyaM, lAya, lAyA, lAye ) ' an ' cheDAvALAM nAmonAM prAkRta rUponI sAthe ja zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM sAdhAraNa rUpo ApelAM che phakta : rAjan ' zabdanAM paizAcIrUpomAM A eka khAsa vizeSatA cha : paizAcIH ekavacana bahuvacana ta0-'rAcitrA, raJA' (rAjJA) bI0-rAcio, ro (rAjJaH) ca0 cha0-rAciyo, raJo (rAjJaH) paM0- , , , saM0- rAcini, ranji (rAjJi) nAnyatarajAti upara jaNAvelAM ' an / cheDAvALAM nAmonAM klIbaliMgI rUpo prathamA ane dvitIyAmAM barAbara 'kula ' nI jevAM thAya che ane bAkI badhAM te te bhASA pramANe puMliMgI rUponI jevAM thAya che. jemake 1 sarakhAvo 'rAjan ' nA pAlirUpo-pR0 193 2 jUo jJa=Ja mAgadhI ( pR0 36) mAgadhInI peThe paizAcImAM paNa ' jJa,' 'Nya' ane 'nya' no 'ja' thAya che Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supUsa, supUsANa (supUSan ) 'supUsaM, supUsANi, supUsAI 1 supUsAI supUsANaM 2 supUsANANi, supUsANA supUsANAI supUsaM, supUsANi, supUsAi~ supUsAiM . supasANaM supUsANANi, supUsANAi~ supasANAI zeSa rUpo, te te bhASA pramANe * pUsa ' nI peThe. suappa suappANa (suAtman ) 1 suappaM suappANi, suappAi~, suappAiM suappANaM suappANANi, suappANA, suappANAI. 2 suappaM suappANi, suappAi~, suappAI suappANaM muappANANi, suappANA, suappANAI. zeSa, puMliMgI : appa' nI peTe 1 supUsaM gayaNaM. 2 muappaM kurla. Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surAya, surAyANa ( surAjan ) 1 murAya' surAyANi, surAyAi~, surAyAI surAyANANi, surAyANA, surAyANAI. surAyaM murAyANi, surAyAi~, surAyANaM murAyAI murAyANaM surAyANANi, surAyANA, surAyANAI. zeSa badhAM puMliMgI ' rAjan ' nI jevAM __ apabhraMzarUpo e nAmonA apabhraMzarUpo paNa 'vIra' ane 'kula' nI gevaH thAya che. jemake pUsa, pUsANa (pUSan-narajAti) 1 pUsu, pUso, pUsa, pUsa, pUsA pUsA, pUsANa, pUsANA. pUsANu, pUsANo, pUsANa, pUsANA pUsu, pUsa, pUsA pUsa, pUsA . pUsANu, pUtANa, pUsANA pUsANa, pUsANA pUseNa, pUseNaM, pUmeM pUsehi, pUsAhi, pUsahi pUsANeNa, pUsANeNa pUsANehi, pUsANAhiM pUsANAhiM. 1 surAyaM navaraM. pUsANe Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-6 pUsAsu, pUsasu, pUsassu pUsAha, pUsahaM pUsAho, pUsaho, pUsa, pUsA pUsa, pUsA, pUsANAsu, pUsANa, pUsANAhaM, pUsANahaM pUsANassu, pUsANAho, pUsANaho, pUsANa, pUsANA. pUsANa, pUsANA pUsAhu, pUsahu, pUsAhuM, pUsahuM pUsAhe, pUsahe pUsANAhuM, pUsANahuM pUsANAhu, pUsANahu, pUsANAhe, pUsANahe 7 pUsi, pUse pUsAhiM, pUsahiM pUsANi, pUsANe pUsANAhiM, pUsANahiM. 8 (saM0) pUmu, pUso, . pUsAho, pUsaho pUsa, pUsA pUsa, pUsA pUsANu, pUsANo, pUsANAho, pUsANaho, pUsANa, pUsANA pUsANa, pUsANA. 1 supUsa, supUsANa (nAnyatarajAti) supUmu, supUsAI, supUsaI supUsa, supUsA mupUsAI, supUsaI supUsa, supUsA bAkI vAM, 'pUsa 'nAM apabhraMza rUpo pramANe. prA0 26 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 eja pramANe rAya, appa vagere / an ' cheDAvALAM nAmonAM badhA apabhraMza rUpo karI levAnAM che. [pUsa, appa, rAya vagere zabdonAM zaurasenIrUpono paNa apabhraMzamAM upayoga thai zake che ] ' as' cheDAvAlA nAmo ('narajAti) prAkRtamAM ane pAlimA / as' cheDAvALAM nAmonAM rUpo akArAMta zabdoMnI jevAM thAya che. jemake sumaNa ( sumanas ) 1 sumaNo sumaNA 2 sumaNaM mumaNe, sumaNA 3 sumaNeNa, sumaNeNaM sumaNehi, sumaNehiM, sumaNehi~ ityAdi badhAM te te bhASA pramANe 'vIra' nI jevAM samajavA. 1 jUo pR0 123 (nAmanI jAtio) 2 pR010-aMtyavyaMjanalopa. 3 pAlimA 'pumas' (saM0 su) zabdanAM rUpomAM vizeSatA cha te A pramANe: puma (pumas) 1 pumA pumA pumo pumAno 2 pumAna pumaM pumAne, pume pumAnA pumAnehi, pumunA pumAnebhi, pumena pumeha, pImi pumAno Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... e pramANe suvaya ( suvacam ) sumeha (dha) (sumedhas ) vimaNa (vimanas ) pavaya (pravayam ) ane duvvaya ( durvacas ) vagere zabdonAM rUpo mamajavAM. strIliMga strIliMga nAmo pAMca prakAranAM che, jemake-AkArAMta, ikArAMta, IkArAMta, ukArAMta, UkArAMta / AkArAMta 1 prAkRtamA AkArAMta nAmo ve jAtanAM che, jemake-keTalAMka AkArAMta nAmonu mULarUpa ( saMskRtamA) akArAMta hoya che te ane keTalAMka AkArAMta nAmornu mULarUpa (saMskRtamA) akArAMta nathI 4-6 pumuno pumAnaM pumassa pumAnA pumAnehi, pumAnebhi pumunA pumA, pumasmA mehi, pumebhi pumamhA pumAne pumAnesu pume pumAsu, pumesu pumatmi, pumamhi * 8 saM0--pumaM, puma pumA pumAno 'candramas' zabdanuM prathamAnA ekavacanamA 'cadimA' rUpa thAya che ane yAkInAM rUpo akArAMtanI jevAM thAya cha:-juA pAlipra. pR. 130-131 ane enAM TippaNo. Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 .hotuM te. [e banne jAtanAM AkArAMta nAmonAM rUpomAM thoDaM aMtara che mATe ja ahIM e vibhAga jaNAvyo che. ] 2 strIliMge thanAra (saMskRta ) akArAMta nAmanA chekTanA 'a'no 'A' thAya cheH rama=ramA ityaadi| .. 3 : vidyut ' zabdane vargAne strIliMgI vyaMjanAMta zabdanA chevaTanA vyaMjanano 'A' ke 'yA' thAya che: vAc=vAA, vAyA ityaadi| 4 strIliMgI rakArAMta zabdanA chevaTanA ra ' norA' thAya che gi-girA / dhura-dhurA / yura-purA ityaadi| ... 5 nIcenAM saMskRta nAmonAM prAkRta rUpo A rIte thAya chaH . 'apsaras-accharasA / AziS-AsisA / duhita-duhiA, dhUA / nanAnda-naNaMdA / nau-nAvA / pitRpvama-piusiA, piucchaa| bAhu-bAhA / mAtA-mAA', 'mAya ( a ) rA / mAtRSvaMsa -mAusiA, mAucchA / svasa--sasA / IkArAMta 1 strIliMge thanArA vizeSaNavAcaka ane vyaktivAcaka zabdo prAkRtamA AkArAMta ane IkArAMta bane chaH nIlA, nIlI ( nIlA ), hasamANI, hasamANA (hasamAnA) savvI, savvA ( sarvA ) suppaNahI, suppaNahA ( zUrpanakhA ) ityAdi / 2 saMskRtamA je zabdo A jaNAvelA (hema 0 2-4-20 .. ane pANi0 4-1-15 (sUtrAMka-470) sUtrathI IkArAMta bane che te zabdone prAkRtamA AkArAMta ane IkArAMta samajavAnA cha 1 A zabdomAMnA keTalAka zabdo to AgaLa AdhI gayA chejUo zabdavizeSavikAra pR0 84-86 ni0 108-109 .. 2 A zabdano mAtA-jananI-artha che. 3 A zabdano devI artha che. Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ opagavI, opagavA (aupagavI ), veI, veA (vedI), suppaNeyI, suppaNeyA ( sauparNI), avikhaI, akkhiA (AkSikI), theNI, theNA (svaNI ) puNhI, puMNDA (pauMsnI ), sAhaNI, sAhaNA (sAdhanI) kurucarI, kurucarA ( kurucarI) ityAdi / 3 chAyA ane haridrA zabda prAkRtamA IkAgaMta paNa bane chaH hAhI, chAyA (chAyA), haladdI, haladdA (haridrA ) strIliMgI nAmone lAgatA prAkRta pratyayo pa.-- . . 'A, u, o, . vI0- ma 'A, u, o, ta0- a, A, i, e hi, hiM, hiM ca0, cha 0- a, A, i e Na, NaM paM0- a, A, i, e, to, to, o, u, hiMto o, u, hiMto saMto / sa0- a, A, i, e mu, muM prAkRta pratyayone lagatA niyamo 1 'to' ane ' m ' sivAyanA pratyayo para rahetAM pUrvano hasva svara dIrgha thAya che. 2 m' pratyaya para rahetA pUrvano dIrgha svara hasva thAya che. __3 jyAM zUnya (0) che tyAM zabdo, mULarUpa paNa vaparAya che ane jo mULarUpa hamvAMta hoya to tene dIghIta karIne vAparavAnuM che. 1 A pratyaya IkArAMta nAmane ja lAgI zake che. 2 A pratyayane AkArAMta nAgane lagAivAno nathI. Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 4 saMbodhananA ekavacanamAM IkArAMta ane ukArAMta nAmono atya svara hrasva, thAya che ane bahuvacana prathamAnI jevuM thAya che. 5 saMbodhananA ekavacanamAM ikArAMta ane ukArAMta nAmonA aMtya svarano dIrgha vikalpe thAya che ane bahuvacana prathamAnI sarakhaM thAya che. 6 je AkArAMta zabdonuM mULa (saMskRta) rUpa akArAMta hoya che, te zabdonA atya ' A ' kArano, saMbodhananA ekavacanamAM 'e' vikarUpe thAya che ane bahuvacana prathamAnI sarakhuM thAya che. 7 saMbodhananA ekavacanamAM, bIjA 'AkArAMta zabdonuM mULarUpa ja vaparAya che ane bahuvacana prathamAnI sararkhu thAya che. vizeSatA zaurasenI, paizAcI ane mAgadhImAM paNa strIliMgI nAmone prAkRtanA ja pratyayo lagADavAnA che. mAtra mAgadhImAM chaTThI vibhaktimAM phera che ane e A pramANe che: phakta AkArAMta nAmone mAgadhImA chaTThInA ekavacanamAM ha : 1 ? ; pratyaya ane bahuvacanamAM haiM pratyaya lAge che jemake, mAlAha mAlA hU~ strIliMgI nAmone lAgatA apabhraMza pratyayo ekava 0 pa0 bI0 - 0 O 1 jUo pR0 204 mi0 5, bahuva0 u, o, Ga, o, 0 0 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 hts are ta0- e ca0 cha0- he, . paM0- he sa0 hi saM0- . apabhraMza pratyayane lagatA niyamoH 1 apabhraMzanA pratyayo lAgatAM nAmano aMtya svara hrasva ane dIrgha thAya che. 2 jyAM zUnya che tyAM paga uparano niyama lAgu thAya che, prAkRta rUpAkhyAno mAlA pa0- mAlA mAlAu, mAlAo, mAlA bI0- mAlaM mAlAu, mAlAo, mAlA 9 AkArAMta strIliMgI zabdanA pAlirUpoH mAlA 1 mAlA 2 mAlaM 3-5 mAlAya .... 4-6 mAlAya 7 mAlAya mAlAyaM 8 saM0-mAle mAlA, mAlAyo. mAlA, mAlAyo. mAlAhi, mAlAbhi. mAlAnaM. mAlAmu. mAlA, mAlAyo. o pAlipra0 pR. 99-100-101 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ta C mAlAa, mAlAi, mAlAe ca0,60- mAlAa, mAlAi, mAlAe paM0 sa- mAlAa, mAlAi, mAlAe saM0- mAle ! mAlA ! ( mA0 mAlAha ) mAlAa, mAlAi, mAlAe, mAlato, mAlAo, mAlAu, mAlAhiMto 2 'hU~' pratyaya paNa lAge. che. mAlA + mAlANa, mAlA hai / thAya che, 208 e rIte nAvA (nau) gauA ( gokA ) saddhA ( zraddhA ), mehA ( meghA ) paNNA ( prajJA ), tanhA (tRSNA), vijjA ( vidyA ), pucchA ( pRcchA) ciMtA. chuhA ( kSudhU chuha ) kauhA ( kakubh - kauha ), nisA ( nizA ) ane disA ( dizA ) vagere AkArAMta zabdonAM rUpAkhyAno mAlA' nI peThe che. i mAlAhi mAlAhiM, mAlAhi 'mAlANa, mAlANaM 1 AkArAMta strIliMgI zabdone paSThInA bahuvacanamAM mAgadhIno jemake - sariA + sariANaM, sariAe~ / ( mA0 mAlAha~ ) mAlato, mAlAo, mAlAu, mAlAhiMto mAlAsuMto - mAlAsu, mAlAsuM mAlAu !, mAlAo !, mAlA ! " ammA zaravanuM saMbodhanamuM ekavacana 'ammo paNa > Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 vAyA ( vAcA) 10- vAyA vAyAu, vAyAo, vAyA. saM0- vAyA vAyAu, vAyAo, vAyA. zeSa rUpo mAlA' nI jevA. e rIte accharasA ( apsaram ), AsisA (AziS ), dhUA, duhiA ( ( duhita), naNaMdA ( nanAnDa ), nAvA (nau), piucchA, piusiA (pitRpvasR ), bAhA (bAhu), mAA,mAa (ya) rA, (mAtR) mAusiA, mAuncchA (mAtRSvasa) ane sasA ( svasa) vagere bhAkArAMta zabdonAM rUpAkhyAno samajavAnAM che. 10- gaI bI0- gaI 'gai (gati) gaIu, gaIo, gaI gaIu, gaIo, gaI 1 ikArAMta strIliMgI zahadanA pAlirUpo: ratti (rAtri) 1 ratti rattI, rattiyo 2 rati 3-5 rattiyA rattIhi, rattIbhi. 4-6 rattiyA rattInaM 7 rattiyA rattIsu ratiya 8 ratti rattI, rattiyo --jUo pAlipra0 pR0 101-102 prA0 27 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaIhi, gaIhiM gaIhiM gaINa, gaINaM ta0- gaIa, gaIA, gaIi, gaIe ca0, cha0- gaIa, gaIA, gaIi, gaIe paM.- gaIa, gaIA, gaIi, gaIe gaitto, gaIo, gaIu, gaIhito sa0- gaIa, gaIA, gaIi, gaIe . saM0- gaI ! gai ! gaitto, gaIo, gaIu, gaIhito, gaIsuMto gaIsu, gaIsuM ('gaisu, gaisuM) gaIu, gaIo, gaI e pramANe jutti ( yukti) mAi (mAtR ) bhUmi, juvai (yuvati) dhUli, rai (rati ), buddhi, mai (mati), dihi, dhii (dhRti) ane sippi, sutti (zukti) vagere ikArAMta zabdonoM rUpAkhyAno samajavAnAM che. [saM0 'rAjyaH' uparathI pAlimAM 'ratyo,' 'rAtryA' ane 'rAvyAH' uparathI 'ratyA,' 'rAtryAm ' uparathI ratyaM bhane ' ratti' tathA ' rAtrau' uparathI 'ratto' rUpo paNa bane cha ] 1 jUo he. prA. vyA. 8-3-16 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa0 gheNa bI0 - gheNaM ta0 sao - gheNUa, gheNUA, veNU, veNU ca0, cha0 - veNU, veNUA, veNU, veNUe paM0 - gheNUa, veNUA, veNU, veNU gheNUto, veNUo, gheNU, veNUhiMto sa0 sao - gheNUa gheNUA, veNU, veNU saM7 - gheNU ! gheNu ! ! yAgu 2 yAguM peNu ( dhenu ) 3-5 yAguyA 4-6 yAguyA 7 yAguyA yAguyaM 8 saM0 yAgu , o, 1 ukArAMta strIliMgI zabdanAM pAlirUpoH yAgu (yabAgU ) o, veNU veNU, hi, veNUhiM, ghehi gheNUNa, gheNUNaM " veNUsa gheNUo, gheNUu hito, veNUsaMto gheNUsa. veNU saM gheNU, gheNUo, gheNU yAgU yAguyo. J yAgUhi, yAbhUmi. yAgUnaM. yA su. "" yAgU, yAguyo. - jUo pAlipra0 pR0 106-107 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 e pramANe gau, kacchu, viju (vidyut ), ujju (Rju), piyaMgu (priyaGga) mAu (mAtR) dudu (da9) paDDu (paTu), guru, lahu (laghu) ane kaNDa vagere ukArAMta zabdonAM rUpo ' gheNu' nI peThe samajavAnAM che. dd dd dd 'naI (nadI) pa0- naI naIA, naIu, naIo, naI bI0- naI naIA, naIu, naIo, naI ta0- naIa, naIA, naIhi, naIhiM, naIhi naIi, naIe 1 IkArAMta strIliMgI zabdanA pAlirUpoH nadI 1 nadI nadI, nadiyo (najo) nadiM, nadiyaM 3-5 nadiyA ( najA) nadIhi, nadIbhi. 4-6 nadiyA (najA) nadIna 7 nadiyA (najA) (najja) 8 saM0 nadi nadI, nadiyo (najjo) -~-jUo pAlipra0 pR0 103-104-105-106 tathA enAM TippaNo. [saM0 nadyaH, nadyA, nadyAH ane nadyAm uparathI pAlimA uparyukta najjo, najjA, najjA ane najaM rUpo vanelA che-juo pR. 33 aM0 27 -ya, yya, yaja ] nadIsu, Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 naINa, naINaM ca0, cha0-- naIa, naIA, naIi, naIe paM0- naIa, naIA. naIi, naIe, naItto, naIo, naI u, naIhito sa0-. naIa, naIA, naIi, naIe saM0- nai ! naito, naIo, naIu, naIhito, naImuto naImuM, naIsu naIA, naIu, naIo, naI e pramANe gAI (go) vAvI (vApI ), kayalI (kadalI), nArI, kumArI, taruNI, samaNI (zramaNI), sAhuvI, 'sAhuNI( sAdhvI), puhavI ( pRthvI), vArANasI, taNuvI (tanvI ), itthI,thI (strI) ane bahiNI ( bhaginI) vagaire IkArAMta zabdonAM rUpAkhyAno * naI 'nI peThe che. vahU (vadhU) 50- vaha vahUu, vahUo, vahU bI0- vahuM vahUu, vahUo, vahU 1 jUo pR0 43-vI-uvI ane te uparanuM TippaNa. ___2 akArAMta strIliMgI zabdanAM pAlirUpoH ___vadhU (prA. vahU) 1 vadhU vadhU, vadhuyo. 2 varSA 3-5 vadhuyA vadhUhi, vadhUmi, 4-6 vadhuyA vadhUnaM. Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 ta0- vahUa, vahUA, vahUhi, vahUhiM, vahUhi vahUi. vahUe ca00-- vahUa, vahuA, vahUNa, vahUNaM ___ vahUi, vahue paM0- vahaa, vahUA, . vahUi, vahUe vahutto, vahUo, vahutto, bahUo, vahUra, vahUu, vahUhito vahUhito, vaha to sa0- vahUa, vahUA, vahUma, vasuM vahUi, vahae saM0- bahu : vahUA, vahUu, vahao, vahU __e pramANe ajjU ( AryA ) paGga, kaNerU, vAmorU, kaddU (kaddU) pINorU ( pInorU ) ane kakkaMdhU (karkandhU) vagere UkArAMta zabdonAM rUpAkhyAno samajavAnAM che. prAkRtanAM strIliMgI rUpAkhyAnonI peThe zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM paNa rUpAkhyAno samajavAnAM che-zaurasenImAM, mAgadhImAM ane apabhraMzamAM paMcamInA ekavacanamAM (prAkRtanA o' ane 'u' ne badale) 'do' ane 'du' pratyaya vAparavAnA che, paizAcImA ene badale 'to' ane 'tu' vAparavAnA che ane mAgadhInI je khAsa vizeSatA che te jaNAvI che.' vadhUsu. 7 vadhuyA vadhuyaM 8 sa--vadhu vadhU, vadhuyo -jUo pAlipra. pR0 107--108 1 jao pR0 206 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 apabhraMzarUpAkhyAno mAlA 1 mAlA, mAla mAlAu, mAla, mAlAo, mAlao mAla, mAlA. 2 mAlA, mAla mAlAu, mAlau, mAlAo, mAlao mAla, mAlA. 3 mAlAe, mAlae mAlAhiM, mAlahiM. 4-6 mAlAhe, mAlahe mAlAhu, mAlahu, mAlA, mAla mAlA, mAla mAlAhe, mAlahe mAlAhu, mAlahu mAlatto, mAlAdo mAlato, mAlAdo mAlAdu, mAlAdu mAlAhito, mAlAhito, mAlAsuMto 7 mAlAhi, mAlahi mAlAhi, mAlahiM ( saM0 mAlA, mAla mAlAho, mAlaho mAla, mAlA 1 mai, maI 2 mai, maI maiu, maIu maiA, maIo mai, maI maiu, maIu maio, maIo mai, maI mAhi, maIhiM 3 maie, maIe Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4-6 maihe, maIhe maihu, maIhu. mai, maI mai, maI. 5 'maihe, maIhe maihu, maIhu. 7 maihi, maIhi maihiM, maIhiM. 8 saM0 mai, maI maiho, maIho, mai, maI. paiTTI (praviSTA-paviThThA) 1 paiTThI, paiTi. paiTiu, paTTIu, paiTio, paiTThIo, paTTI, paidi. 2 paiTThI, paiTThi paiTThiu, paiTThIu, pahio, paiTTIo, paiTThI, paiTTi. 3 paiTThie, paTTIe paidvihiM, paiTTIhiM. * 4-6 paiTThihe, paiTTIhe paiTThihu, paiTThIhu, paiTThI, paiTTi paiTThI, paiDi. 5 'paiTihe, paiTThIhe paTTihu, paTTIhu. 7 paiTThihi, paiTThIhi paTThihiM, paiTTIhiM 8 saM0 paiDi, paiTThI paiTThiho, paiTTIho paTTI, paidi gheNu 1 gheNu, gheNU gheNuu, gheNUu dheNuo, gheNUo 1 ' mAlA 'nAM paMcamInA rUponI peThe ahIM bhaitto, paihitto vagere rUpo paNa samajavAM-jUo pR. 215 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 2 gheNu, gheNU 3 dheNue, dheNUe 4-6 dheguhe, gheNUhe gheNu, gheNU 5 dheNuhe, gheNUhe 7 gheNuhi, dhehi 8 saM0-gheNu, gheNU gheNu, gheNU. dheNuu, gheNUu gheNuo, gheNUo. dheNu, dheNU. gheNuhiM, gheNUhi. dheNuhu, gheNUhu, gheNu, gheNU - gheNuhu, gheNUhu. gheNuhiM, gheNUhiM. dheNuho, gheNUho, gheNu, gheNU. vaha 1 vaha , bahu 2 vahU, vahu vahuu, vahUu bahuo, vahUo, vahu, vahU. vahuu, vahUu vahuo, vahUo, vahu, vahU. vahuhiM, vahUhiM. vahuhu, vahUhu; vahu, vahU. vahuhu, vahUhu 3 vahue, vahae 4-6 vahuhe, vahUhe, vahu, bahU .6 pahuhe, vahahe . prA0 28 . . Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 vahuhi, vahUhi 8 saM0-vahu, vahU vahuhiM, vahUhiM. vahuho, vahaho vahu, vahU. e pramANe badhA AkArAMta, ikArAMta, IkArAMta, ukArAMta ane ukArAMta zabdonAM apabhraMzarUpo banAvI levAnAM che. 'sarvAdi (strIliMga) strIliMgI sarvAdi zabdonAM prAkRtarUpo, zaurasenIrUpo, mAgadhIrUpo, paizAcIrUpo, ane apabhraMzarUpo pUrva jaNAvelA sAdhAraNa strIliMgI zabdo pramANe samajavAnAM che. keTalAka strIliMgI sarvAdi zabdonAM prAkRta rUponI vizeSatA A pramANe chaH [strIliMgI sarvAdi zabdonA * AkArAMta ' aMganAM rUpo -- mAlA ' nI jevAM karavAnAM che. IkArAMta aMganAM rUpo naI 'nI jevAM karavAnAM che ane ukArAMta aMganAM rUpo 'gheNu' nI jevAM karavAnAM che]. 1 strIliMgI sarvAdi zabdonoM pAlirUpo-- sadhyA ( sarvA) nAM dhadhArAnAM rUpoH 4.-6 satyamsA ( saM . sarvasyAH) savyAsa (saM0 sarvAsAm ) savvAsAna 7 sadhvassaM (saM0 sarvasyAma)-o pAlipra0 pR. 140 ane TippaNa, bAkI badhAM 'mAlA' nAM pAlirUpo jeyAM.. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tI, tA, NI, NA (tat) tIA, tIu, tIo, tI, tAu, tAo, tA. 1 pelI ane bIjInA ekavacanamAM tathA chaTThInA bahuvacanamA A IkArAMta aMgano prayoga thato nathI. 2 jUo pu. 141 nuM 'Na' uparatuM TippaNa, 3 tA ( tad) nAM vadhArAmAM rUpoH 4 - 6 tAya 3-5 tastA (saM0 tasyAH) tAhi, tAmi. tAya nAhi, nAbhi. nassA nAya assA tassAya, tastA | saM0 tasyai / tAsaM ( saM0 tAsAm ) / tasyAH tAsAnaM nassAya, nastA nAsaM, nAsAnaM nAya assAya, assA AsaM, AsAna tissAya, tissA sAnaM tassaM (saM0 tasyAm) tassA nassaM, nassA assaM, assA tissaM, tissA tAyaM, tAya nAyaM, nAya bAkI baghAM 'mAlA' nI peThe. . .-jUo pAlipra0 pR. 143 ane TippaNa, Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 tIA, tIu, too, tI, tAu, tAo, tA. 3 tIa, tIA, tIi, tIe, tIhi, tIhiM, tIhi, tAa, tAi, tAe tAhi, tAhiM, tAhi. (pai0 nAe) siM, (tAsa) timsA, tIse (tesiM) tIa, tIA, tIi, tIe, tAa, tAi, tAe tANa, tANaM. sa0-(tAhiM) tIa, tIA, tIi, tIe, tAa, tAI, tAe. zeSa rUpo * naI' ane / mAlA 'nI peThe. NI' ane 'NA' aMganAM rUpo paNa 'naI' ane 'mAlA'nI peThe thAya cha / 'jI, jA ( yat) ? jA jIA, jIu, jIo, jI, jAu jAo, jA. jIA, jIu, jIo, jI, jAu, jAo, jA. 4-6 jissA, jIse, jANa, jANaM. jIa, jIA, jIi, jIe, jAa, jAi, jAe 1 jUo pR0 219 upararnu TippaNa 1. Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 1 2 222 (jAhiM), jIa, jIA, jIva, jIe, jAa, jAi, jAe zeSa rUpa 'naI ' nI ane 'mAlA' nI jevA. kA kI, kA ( kim ) 4 - 6 kissA, kIse, (kAsa) kIa, kI A, kI, kIe kAa, kAI, koe 7 ( kAhiM), kIa, kIA, kII, kIe, kAa, kAI, kAe ayaM imaM kIA, kITa, kIo, kI, kAra, kAo, kA. kIA, kIu, kIo, kI, kAu, kAo, kA. 1 imiA, imA, imI kANa, zeSa rUpo naI ' ane 'mAlA' nI jevAM. . imA, imI (idam) kANaM. 1 jUo 0 219 uparanuM TippaNa 1. imIA, imIu, imIo, imI, 2 ima. (idam) nAM pAlirUpo : imA: imAyo. :> Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara imAu, imAo, imA. 3 imIa, imIA, imIi, imIhi, imIhi, imIe, imIhi~ imAa, imAi, imAe imAhi, imAti, (pai0 nAe) imAhi ( Ahi, AhiM, Ahi~) siM. imIa, imIA, imIi, imIe. imarmANa, imINaM, imAa, imAi, imAe imANa, imANaM, zeSa rUpo 'naI' ane mAlA 'nI jevAM. 3-5 imAya imAhi, imAbhi. imAya, imAsa, imAsAnaM. imissA, imissAya assA, (saM0 asyAH) assAya (saM* asya) imAyaM, imAsu imissaM, assaM (saM0 asyAm ) - jUo pAlipra0 pR. 145-146, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 eA, 'eI 1 esA, esa, iNaM, iNamo eIA, eIu, eIo, eI, eAu, eAo, eA. eIa, eIA, eIi, eIe, eINa, eINaM, eAa, eAi, eAe eANa, eANaM. zeSa rUpo naI' ane 'mAlA' nI jevAM 1 aha, amU 'amu (adas) amUDa, amUo, amU. zeSa * gheNu' vat 1 etA (etad ) nAM pAlirUpoH 1 esA . 3-... etAya, etissA (saM0 etasyAH ) 4-6 etAya, etissA, etissAya ( saM0 etasyai / 1 etasyAH / 7 etAya, etAyaM etissaM, etassaM (saM0 etasyAm ) bAkI badhAM 'mAlA'nI peThe -jUo pAlipra0 pR. 144. [jao pR0 146, 1 TippaNa ] 1 2 3-5 4-6 2 'amu'nAM pAlirUpAH asa, amu, amU , amuyo. amuM am , amuyo. amuyA amUhi, amUbhi. amuyA, amussA amUsaM; amUsAnaM Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 RkArAMta (strIliMga ) RkArAMta strIliMgI 'mAtR ' zabdanAM ' mAA ' ane 'mAyarA ' AvAM ve rUpo jUdA jUdA arthamAM thAya che e 'AgaLa jaNAveluM che, ethI enAM zaurasenI vagerenAM badhAM rUpo 'vAyA' nI jevAM samajavAnAM che, jemake pa0 mAA, mAyarA mAAu, mAAo, mAA, mAyarAu, mAyarAo, mAyarA. amU su - jUo pAlipra0 pR0 148 1 juo pR0 204, ni0 5- 'mAyara' ne badale 'mAara' paNa 7 yaha zake che. 1 bhAtA 2 mAtaraM 3-5 4-6 amuyaM assaM ma 2 RkArAMta strIliMgI 'mAtR ' zabdanAM pAlirUpoH mAtu (mAtR ) mAA, mAyarA (mAtR ) mAtarA mAnuyA matyA mAtu mAtuyA matyA mAtari mAnuyA matyA mAtuyaM, mAtA, mAtaro. mAtA, mAtare. mAtarehi, mAtarebhi. mAtRhi, mAtRbhi. mAtarAnaM, mAtAnaM, mAtUnaM mAtaresa, mAtU su. masya 8 saM0- mAta, mAtA mAtA, mAtaro. - jUo pAlipra0 pra0 108-1090110 ane enAM TippaNa, Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rara paM0 bI0- mA mAAu, mAAo, mAA, mAyaraM . mAyarAu, mAyarAo, mAyarA. ta0- mAAa, mAAi. mAAhi, mAhiM, mAAhi, mAAe, mAyarAhi, mAyarAhiM, mAyarAhi. mAyarAa, mAyarAi, mAyarAe ca070--mAAa, mAAi, mAANa, mAANaM mAAe. ('mAINaM) mAyarAa, mAyarAi, mAyagae mAyarANa, mAyarANaM. mAAa, mAAi, mAAe, mAatto, mAAo, mAatto, mAAo, mAAu, mAAhito, mAAu, mAAhito. mAAsuto, mAyarAa, mAyarAi, mAyaratto, mAyarAo, mAyarAe, mAyarAu, mAyaratto, mAyarAo, mAyarADa, mAyarAhiMto, mAyarAhiMto mAyarAsuMto. sa.--- mAAa, mAAi mAAe, mAAsu, mAAsuM mAyagaa. mAgagai. mAyagae. mAyarAsu, mAyarAsuM. sa... pAA. pAAu, mAAo. pAA, mAyarA mAyarAu, mAyarAo, mAyarA. [mAA ( mAtR-mAtA+mAA) nuM : mAyA' banAvIne paNa 'mAA' nI jevAM ja rUpo banAvI zakAya che. ] 1 jUo pR0 56 mAtR mAi+mAINaM (saM0 mAtRNAm ) 2 jUo pR0 18 ' kAdi 'no 'ya' 08 prA0 29 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 [ 'mAtR' zabdanAM 'mAi' ane 'mAu' evAM paNa be aMgo bane che, paNa rUpAkhyAnane prasaMge te banneno prayoga virala jaNAya che' . ] saM0 " duhitR ' nuM prAkRta rUpa ' dhUA ' thAya che e AgaLa jaNAve che ethI enAM badhAM rUpo ' mAlA ' nI jevAM thAya che. okArAMta 'go' zabdanAM strIliMgI aMgo traNa thAya che nemake; "goNI, gAI ane gau. emAMnA ' gau' nAM zaurasenI vagerenAM badhAM 1 jUo he0 prA0 vyA0 8-3-46--" mAINa samannibhaM vaMde " " bhASAcaMdrikA' mAM to e banne aMgoMne khyAnane prasaMge badhI vibhaktiomAM vAparelA che-" idud mAtuH 1-2-83 10 108. mAi nAM rUpoM 'i' nI jevAM ane mAu 'nAM rUpo ar 'nI jevA thAya che. C 6 $ 2 w'H 3 go .5 2 dhItu ( duhitR) nAM pAlirUpoM zrItA dhItaraM, zrItarA, zratiyA zrIla pItyA cItAra, pItuyA dhIturaM dhI taM 3 jUo pR0 204 ni 5. vItA, zrItarI. vItaro, dhItare. dhIta rehi, dhItarebhi, dhItUhi, dhItubhi. bhItanaM zrItAnaM, dhItamu, dhItaresa. dhItarAja jUo pAlipra0 pR0 110-111 77 "bhAUe. pA 4 'go' zabdanAM prAkRta rUpAMtaromA 'gAvI' 'goNI' 'gotA' ane 'gopolikA'ne paNa gaNAvelA che:-mahAbhASya pR0 50 " Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7 rUpo barAbara * dheNu' nI jevAM thAya che ane * goNI ' 'gAI' nAM paNa zaurasenI vagerenAM badhAM rUpo barAbara : naI ' nI nevAM bane che; jemake; gau (go) pa0- gaU gaUu, gaUo, gaU. bI0- gauM gaUu, gaUo, gaU. ta..- gaUa, gauA gaUhi, gaDahiM, gaUhiM, gaUi, gaUe ca070- gaUa, gaUA. gaUNa, gaUgaM. gaUi, gaUe gaUa, gaUA gaUto, gaUo, gaUu, gaUi, gaUe gaUhiMto, gaUmuMto. gaUtto, gaUo gaUu, gaUhito ma.- gaUa, gaUA gausu, gaUmuM. gaUi, gaUe saM0- gaU, gau, gaUu, gaUo. gala. gAI, goNI pa.- gAI, gAI, gAIA, gAIDa, gAIo, gAI. 1. strIliMgI 'go' zabdanA pAlimpoH go 1 go, gAvI gAvI, gAvo, gavo. 2 gAvi, gAvaM, gavaM gAvI, gAvo, gayo. Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 goNI goNIA, goNIu, goNIo, goNI. bI.- gAI, gAIA, gAIDa, gAIo, gAI. goNi goNIA, goNIu, goNIo, goNI. na0 -- gAIa, gAIA, gAIhi, gAIhiM, gAIi, gAIe goNIa, goNIA, goNIhi, goNIhiM, goNIi, goNIe. goNIhi . ityAdi vadhAM * naI ' nI jevAM. nau' zabdanuM strIliMgI prAkRta aMga * nAvA' thAya che ane enAM badhAM rUpo barAbara mAlA ' nI jevAM bane che, jemake pa- nAvA nAvAu, nAvAo, nAvA bI0- nAvaM nAvAu, nAvAo, nAvA ta0- nAvAa, nAvAi, nAvAhi, nAbAhi, nAvAhi nAvAe ityAdi badhA : mAlA' nI jevAM. 3 gAvi, gAvaM, gavaM gohi, gobhi. 4 gAvi, gAvaM, gavaM gavaM, gonaM, gunnaM. 5 gAvi, gAvaM, gavaM gohi, gobhi. 6 gAviM, gAvaM, gavaM gavaM, gonaM, gunnaM. 5 gAvi, gAvaM, gavaM gosu. 8 saM. go!, gAvaM, gavaM gAvI, gAvo, gavo. -jao pAlipra0 pR. 111 nuM TippaNa Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 saMkhyAvAcaka zabdo vizeSatAH 1 aTThArasa (aSTAdaza) sudhInA saMkhyAvAcaka zabdone SaSThInA bahuvacanamA - eha ' ane / chahaM' pratyaya lAge cheH "gaNha, egaNhaM / duNha, duNhaM / ubhayaNha, ubhayaNhaM vagere. ika, eka, ega, ea (eka) __ A zabdanA te te bhASAnAM puMliMgI rUpo -- savva' nI jevAM thAya che, strIliMgI rUpo * mAlA ' nI jevAM thAya che ane napuMsakaliMgI rUpo napuMsakI savva ' nI jevAM thAya che. pa pramANe badhA saMkhyAvAcaka zabdomAM yathAsaMbhava samajavAnuM che. 'ubha, uha ( ubha) ___ A zabdanAM rUpo bahuvacanamAMja thAya che ane e / manvanI peThe che. 1 saMkhyAvAcakazabdanAM pAlirUpo (pAliprakAzamAM pR. 155 thI 168 sudhImA saMkhyAvAcaka zabdonoM rUpo ApelAM che.) 'ubha nAM pAlirUpoM ...2 ubho / ubhe / 3-5 ubhohi, ubhobhi, ubhehi, ubhebhi / 4-6 ubhinnN| 7 ubhosu, ubhesu / --o pAlipaH pR0 555 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10- ubhe| bI0- ubhe, ubhA / ta0- ubhehi, ubhehiM, ubhehi / ca0 cha0-ubhaNha, ubhaNhaM / paM0- ubhato, ubhAo, ubhAu, ubhAhi, ubhehi, umAhito, ubhehito, ubhAsuMto, ubhesuNto| sa0- ubhesu, ubhesu / 'ubha' nAM apabhraMza rUpo ' savva 'nAM apabhraMza rUponI peThe che. du (dvi) traNe liMganAM rUpo A zabdanAM rUpo bahuvacanamAMja thAya che. 50- duve, doNNi, duNNi, beNNi, viSNi, do, ve / bI0- duve, doNNi, duNNi, peNNi, viNNi, do, de / ta0- dohi, dohiM, dohi~ , vehi, vehiM, vehi| 1 'hi'nAM pAlirUpo 1-2 duve, de / 3-5 dIhi, dvIbhi / 4.6 duvinaM, dvinnaM / ___5 dvIsu / --jao pAlipra. 10 151 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N ca0 cha0 - doNha, doNhaM, duNha, duNhaM, vevha, veNhaM, viha, vihaM / pa0 - duso, doo, dou, dohito, dosuMto, vito, veo, veu, vehiMto, vesuMto / ma0 - dosu, dosuM, su, suM / 'du' nAM apabhraMza vagerenAM rUpo ' bhANu ' nAM bahuvacanAMta rUpo jevA che. 10 bI0 -- 0 cha0 - tinha, tinhaM / zeSa rUpo te te bhASA pramANe 'isi' nAM bahuvacana rUpo jevAM che. 'ti (tri ) traNe liMganAM rUpo 1-2 3-5 4-6 } tiSNi / ane napuMsakaliMgamAM jadI jadAM thAya che, jemake 1 pAlimAM to 'ti ' ( tri) zabdanAM rUpo puMliMgamAM, strIliMgamAM ti (puMliMga ) tayo / tIhi tIbhi / tiNNaM tiNNannaM tIsu ti (strIliMga ) tisso / ni (napuMsakaliMga ) tIja tI hi, tImi : tiNaM tiSNanaM / tIsu / tIhi, tIbhi / ( tissaM ) tirasannaM / tIsu / -jUo pAlipra0 pR0 157 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 'cau (catur ) traNe liMganA rUpo tRtIyA, paMcamI ane saptamInA pratyayo para rahetAM A zabdanA aMtya * u' no dIrgha vikalpe thAya che. 1 cattAro, cauro, cattAri / ta0-- caUhi, cahi, caUhiM, cauhi, cauhiM, cauhi / ca0 cha0-cauNha, cauNhaM. zeSa rUpo te te bhASA pramANe : bhANu 'nAM bahuvacanAMta rUpo jevA che. 1 pAlimAM ' catu' (catura) zabdanAM paNa traNe liMgamA rUpo judAM judAM thAya che, jemake tu (puMliMga) saMta (strIliMga) nata (napuMsakaliMga ) 1- 2 vattAroM, tasso / ntaari| cturo| 3-5 cahi, catUhi, catUhi, cabhi / catUbhi / catUbhi / catunnaM / catassannaM / catunna / catUsu / catUsu : -~-jUo pAlipra0 pR. 157-158 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMca ( paJca ) traNe liMganAM rUpo pa0- pNc| ta0- paMcehi, paMcehi, paMcehi, paMcahi, paMcahi, paMcehi / ca0 cha0-paMcaNha, paMcaNhaM / zeSa rUpo te te bhASA pramANe * jiNa 'nAM bahuvacanAMta rUpo jevAM che. e rIte cha (SaT), satta (saptan ), aTTha (aSTan ),nava (navan ), daha, dasa (dazan ), eAraha, egAraha, eArasa (ekAdaza), duvAlasa, bAraha, bArasa (dvAdaza), teraha, terasa (trayodaza), coddaha, coisa, cauddaha, cauddasa (caturdaza), paNNaraha, paNNarasa (paJcadaza). 1 paMca (traNe liMge sarakhA) 1-2 paMca / 3-5 paMcahi, paMcabhi / 4-6 paMcanna / 7 dhaMcamu / --juo pAlipa0 pR. 158 2 vyAkaraNano niyama jotA to 'paMcehi ' vagaire 'e' kAra. vAlA rUpo la za zake che, ArSaprAkRtamA 'paMcahi ' ra 'e'Ara. vinAnAM ga rUpo vaparAelAM re jemake [" cAhi kAmaguNehiM" paMcahiM mahavyaehiM " " paMcAhi~ kiriAhi " " paMcahiM samaIhiM "---zramaNasUtra ] mATe ahIM e banne rUpo tAthe dekhADelA che. prA0 30 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 solasa, solaha (SoDazai ), sattarasa, sattaraha (saptadaza) ane aTThArasa, aTThAraha (aSTAdaza) e badhAM zabdonAM rUpo 'paMca' nI peThe samajavAnAM che. kA (kati) (A zabdanAM rUpo bahuvacanamAMja thAya che) 10- , kaI ca0 cha.--kaiNha, kaiNhaM zeSarUpo, te te bhASA pramANe ' isi' nA bahuvacanAMta rUpo jevAM che. nIce jaNAvelA zabdomAM ne zabdo AkArAMta che tenAM rUpo 'mAlA' nI jevAM jANavAnAM che ane je zabdo ikArAMta che tenAM rUpo 'gai' nI jevAM jANavAnAM che. egUNavIsA ( ekonaviMzati) egavIsA ) vIsA (viMzati) ikkavIsA (ekaviMzati) vAtA ekavIsA) 1 'kati' nAM pAlirUpo (traNe liMge) kati / matIhi, kRtIbhi / katInaM, kati / kalIyu / --jUo pAlipra. pR0 . 156. 2 juoM pAlipra0 pR0 159-165 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAvIsA tevIsA 'uvIsA covIsA paNavIsA chavIsA sattAvIsA ( dvAviMzati ) ( trayoviMzati) } (caturviMzati) ( paMcaviMzati) ( SaDaviMzati ) ( saptaviMzati ) aTThAvIsA aTTavIsA (aSTAviMzati ) aDavIsA eguNatIsA tIsA egatIsA ekatIsA ( ekatriMzat ) ekatIsA battIsA * ( ekonatriMzat) ( triMzat ) 235. ( dvAtriMzat ) tetIsA tittIsA ),(layastriMzat ) cautIsA cocIsA (catustriMzat ) / paNatIsA chattIsA sattatIsA aTTatIsA aDatIsA } (aSTatriMzat) eguNacattAlisA (ekonacatvAriMzat) / cacAlisA ( catvAriMzat ) egacattAlisA ikatAlisA ekacattAlimA igayAlA (paJcatriMzat ) ( SaTatriMzat ) ( saptatriMzat ) 7 1 pAlibhASAmA 4. cauvasA zabdanuM prathamAnuM ekavacana 'caDavI ' thAya che (juo pAlipra0 pR0 160 ni0 127 ) ane e rUpa prAkRtasAhityamAM paNa vaparAeluM che. jemake; "caDavI pijiNavarA" ( caturviMzatistava ) (ekacatvAriMzat) AcArya hemacaMdra e 'cauvIsaM' rUpane 'dvitIyA vibhaktivAkuM samaje che ane uparyukta vAkyamAM 'dvitIyA' no artha ghaTato nathI paNa C prathamA ' no artha ghaTe che tethI "kyAMya 'prathamA ' ne badale 'dvitIyA' paNa vaparAya che " ema e vAkya ApIne ja jaNAve che.- ( jao hai - prA0vyA 8-3-137 10 108 ) " Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ coAlA paNayAlA (paJcacatvAriMzata) aTThAvannA ) chacattAlisA / (SaTacatvAriMzat) beAlisA) | covaNNA / beAlA (dvicatvAriMzat ) cupnnnnaasaa| (catuSpaJcAzat) ducattAlisA) / paNapaNNA ) ticattAlisA) paNapaNNAsA (paJcapazcAzat) teAlisA (tricatvAriMzat). paMcAvaNNA teAlA ) chappaNNA caucattAlisA! (SaTpaJcAzat) laamaa coAlisA catuzcatvAriMzata) sattAvanA cauAlA sattapaNNAsA / (saptapaJcAzat ) paNacattAlisA aDavannA (aSTapaJcAzat ) aTThapaNNAsA) chAyAlA (paTcatvAriMzat) egRNasaTThi ( ekonaSaSTi) sattacattAlisA / / (saptacatvAriMzata) sahi (paSTi) sagayAlA / - egasahi / aTTacattAlisA (ekaSaSTi) bAsaTTi (dviSaSTi) egUNapaNNAmsA (ekonapaJcAzat) (triSaSTi) paNNAsA (paJcAzat) egapaNNAsA / ikkapaNNAsA (ekapaJcAzat) paNasaddhi ( paJcaSaSTi) ekkapaNNAsA egAvaNNA chAsaTTi (SaTSaSTi) bAvaNNA sattasaSTi (saptapaSTi) aDasahi (aSTaSaSTi) , aTThasahi / , eguNasattari (ekonasaptati) aDayAlA (aSTacatvAriMzat ) igasaTTi tesahi causAha / catuHSaSTi) cosahi / duppaNNAsA / (dvipaJcAzat ) tevaNNA tripaJcAzata) tipaNNAsA) (trie Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ikkasattari / (ekasaptati) bAvattari (dvisaptati) egaNavai. (ekanavati) cauNavai racatarnavati) 237 sattari (saptati) sattAsIda (saptAzIti) ega satari ___ahAsIi (aSTAzIti) navAsIi (navAzIti) vA(bi)sattari) * egaNanavai (ekonanavati) navaI (navati) tisattari (trisaptati) cosatari / igaNavai carasattari / / (catu:saptati) (dvinavati) paNNasattari (paJcasaptati) / teNavai (trinavati) chasattari (SaTsaptati) coNavai sattasattari (saptasaptati) paNNa va aTThasattari (aSTasaptati) ( paJcanavati) egaNAsIi (ekonaa'shiiti)| chaNNavai (paNNavati) asIi ( azIti) satta(ttA)gavai (saptanavati) egAsIi ( ekAzIti) ! aTTha(Da)Navai (aSTanavati) bAsIi (dvayazIti) Na(na)vaNavai (navanavati) tesII (vyazIti) egUNasaya (ekonazata) caurAsIi / saya (zata) (caturazIti) dumaya . (dvizata) paNasIi (paJcAzIti) (trizata) chAsIi (SaDazIti) / ve sayAI-baseM- (dvizata) paJcaNavaI corAsaii / 1 'sattari' ne badale 'ittari' zabda paNa prayogAnusAre / vaparAya che. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 tiNi sayAI - traNaseM (trizata ) | cacAri sayAI - cAraseM (catuzzata ) ityAdi. sahassa daha ( sa ) sahassa ayua (ta) ( sahasra ) ( dazasahasra ) ( ayuta ) lakkha dasa (ha) lakkha payua (ta) koDi koDakoDi ( lakSa ) ( dazalakSa ) ( prayuta) ( koTi) ( koTAkoTi ) Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 239 prakaraNa 11 kAraka - vibhaktyartha jaima saMskRtamA cha kAraka che tema ahIM prAkRtamAM paNa che ane tenI badhI vyavasthA saMskRtane anusAre samajI levAnI che. paraMtu ne keTalAka khAsa vibhaktyartho che tene ahIM jaNAvI daIe chIe: ---- 1. prAkRtamAM keTaleka ThekANe dvitIyA, tRtIyA, paMcamI ane saptamIne sthAne paNa SaSThI vibhakti parAya che:sImAdharassa vaMde [ sImAdharaM vande ] aNassa laddho [ dhanena labdhaH ] corassa bIhas [ caurAT bibheti ] aMteurassa ramiuM Aao [ antaHpure rantumAgataH ] 2. koI koI ThekANe dvitIyA ane tRtIyAne badale saptamI vaparAya che: 1 saMskRtamAM paNa SaSThI vibhaktino Avo ja upayoga thaelo che: mAtaraM smarati ne badale annaM no dehi phalaistRpta : ardIvyati ( he0 saM0 2-2581 ) pR0 162 / J3 31 vRkSAt pata mahatsu vibhAvata --jaya pI ze" (pANi 0 Fu !. " 27 " 2 jUboM pabhASAcandrikA (6 mAtuH smarati / annasya no dehi | phalAnA } vRsaH akSANAM dIvyati / vRkSasyapaNe patati / mahatAM vibhASate / 2 - 3 - 50) tathA " zeSe " kvacidasAdeH dr 2-3-18 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'nayare na jAmi [nagaraM na yAmi] tesu alaMkiA puhvI [ tairalaMkRtA pRthvI ] 3. kyAMya kyAMya paMcamIne badale tRtIyA ane saptamI vaparAya che: 'coraNa bIhai [caurAd vibheti ] aMteure ramiDaM Agao rAyA [antaHpurAda rantvA Agato rAjA 4. koI ThekANe to saptamIne mthAne dvitIyA paNa vaparAya cha:-- ___ vijjujoyaM bharai rattiM [ vidyududdyote smarati rAtrim ] 1 saMskRtanI rIte paNa A vAkyamAM nagara ne 'karma' kahI zakAya ane 'AdhAra'. paNa kahI zakAya eTale ' nagare na yAmi' ane ' nagaraM na yAmi' e banne vAkyo ziSTasaMmata che. 2 A vAkyamAM jo 'teSu satsu' ('teonI vidyamAnatAmA ) evo artha vivakSita hoya to saMskRtamAM paNa 'taiH alaMkRtA pRthvI ' A vAkyane badale 'gu alaMkRtA pRthvI' Ayu saptamIvALu vAkya yaha zake che. -4 ahA to cora ne bhayanA karaNa' tarIke ane ' aMta:pura ne ramanAranA apAra' tarIke kahevAno Azaya hoya to saMskRtamA raNa - Doga vibhani ' ase 'antaHpare rantvA' vagare vAkya thai sake the. __5 AryaprAtamaH ukaThekaje A 'taNaM kAleNaM taNaM samaeNaM' prayoga vaparAelo cha, eno artha 'te kAle ane te samaye' thAya che, tethI A ane AvA bIjA prayogomA 'saptamI' vibhaktine badale 'tRtIyA' vibhakti yaparAelI he ema AcArya hemacaMdra jaNAve che. -(jUoM he0 prA0 vyA 8-3-137 pR. 108) tyAre A prayogarnu Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivaraNa karatAM navAMgI TIkAkAra AcArya abhayadeva e prayogamA AvelA 'NaM' ne vAkyAlaMkArarUpe mAnA e prayogane ' saptamI ' vibhaktivALo paNa jaNAve che. AcArya abhayadevanI dRSTie e padono padaccheda A pramANe chaH ' te NaM kAle NaM, te NaM samae the''te' iti prAkRtazailIvazAt ' tasmira' x x x 'NaM' kAro'nyatrApi vAkyAlaMkArArthaH, * * kAle avasarpiNIcaturthavibhAgalakSaNe, x x x samaye kAlasyaiva viziSTe bhAge "-jUo bhagavatI sUtra rA0 pR0 18 TIkA, zAtA0 sUtra TIkA pR0 1 samiti, upAsakadazAsUtra TIkA pR0 1 samiti. e prayogarnu vivaraNa karatAM AcArya malayagiri paNa AcArya amaradevanI peThe pUrva pramANe jaNAve chaH-jUo sUryapratinI TIkA pR0: 1 samiti. AcArya abhayadeva e padona saMskRta - lena kAlena tena samayena' paNa kare che ane A pakSamAM teoM A bAkyamAM tRtIyAno artha ghaTAve che paNa 'tRtIyA' ne sthAna 'saptamI' hovAnA sUcanA karatA nI -- " athavA tRtIyaiveyam, tataH 'tena kAlena hetubhUtena, tena samayena hetubhUtenaiva"-jUo bhagavatIsUtra rA0 pR0.18 TIkA.' mA0 31 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 prakaraNa 12 AkhyAta saMskRtabhASAmA dhAtuonA aneka prakAra che, jemake, pelA gaNanA, bIjA gaNanA, cothA gaNanA, chaTThA gaNanA vagere. temAM paNa pratyeka gaNamAM dhAtuonA traNa peTA prakAra chaH parasmaipadI, AtmanepadI ane ubhayapadI. Ama hovAthI saMskRtamAM dhAtunAM rUpAkhyAno aneka prakAranAM thAya che. kAraNa ke, temAM pratyeka gaNanI nizAnIo ( vikaraNa pratyayo) judI judI che, prakriyAo judI judI che, Atmanepada tathA parasmaipadanA pratyayo paNa judA judA che. pAlimA keTaluka saMskRtanI je cha paNa temAM vaidika saMskRtanI peThe Atmanepada ane parasmaipadano niyama acokkasa che, prAkRtamA to Atmanepada ane parasmaipadano koI niyama ja nathI. jo ke prAkRtamA vartamAnakALanA keTalAka pratyayoM saMskRtanA AtmanepadI pratyayo sAthe paLatA Ave che paNa e pratyayo dareka dhAtune lagADI zakAya che. pAlivyAkaraNamAM' ApelA niyamo uparathI samajI zakAya che ke, saMskRtanI peThe gaNabhedane lodhe pAlimAM te te dhAtunAM rUpo judA judAM bane che paNa prAkRta vyAkaraNanA niyamomAM tema nathI. prAkRtavyAkaraNamAM to pelA gaNanA ke cothA gaNanA dhAtunI eka sarakhI prakriyA che, paNa eTalaM kharaM ke, te le dhAtunAM rUpo uparathI saraskhAmaNIne lIdhe ApaNe saMskRtamAM vaparAto e vAtuno gaNa jarura kaLI zakI.' 1 abhI kA-yAyana pAlivyAkaraNa-AkhyAtakalpa. 2 divyada (dIvyati) ciNai (cinoti) jANai ( jAnAti ) Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 ekaMdara rIte saMskRta karatAM pAlinI AkhyAtaprakriyA saraLa ke ane prAkRtamAM to e savizeSa saraLa ke. vibhaktioM vartamAnA, saptamI, paMcamI, hyastanI, adyatanI, parokSA, AzI: ( Azirartha ), zvastanI, bhaviSyantI ane kriyAtipatti ema 'dasa vibhaktio saMskRtamAM che, pAlimA AzirarthaM ane zvastanIno prayoga nathI ane prAkRtamAM paMcamI ane saptamI eka sarakhI hai, hyastanI, adyatanI ane parokSA eka sarakhI che, astanI ane bhaviSyantI eka sarakhI che eTale vartamAnA, AjJArtha - vinyartha, bhUtakALa, bhaviSyatkALa ane kriyAtipatti e pAMca ja vibhaktio kriyApadane lagatI che. AkhyAtane lagato vibhaktiprayoga saMskRtamAM je jhaNikthI karavAmAM Ave che tevI jhINavaTa pAli ke prAkRtamAM nathI, pAlimA e dareka vibhaktinA pratyayo judA jur3hA che paNa prAkRtamAM to AgaLa jaNAcyA pramANe e pAMca vibhaktiomAM ja saMskRtanI badhI vibhaktio samAelI che. A cAlu prakaraNamAM AkhyAta viSe ane kelAMka kRdaMta viSe samajAvavAnuM che paNa dhAtuothI banatAM hareka nAmo viSe kAMI kahevAnaM nathI mATe ja dhAtunA upayogano vibhAga karatAM ahIM jaNAvavAmAM Ave che ke sAhityamAM dhAtuono upayoga khAsa karIne be prakAre thalo che: kriyApadarUpe ane kutarUpe, 1 pANininA saMketa pramANe e dasa vibhaktionAM nAma A pramANe cheH laT, vidhiliG, loTa, ladda, liT, AzIliMD, luTU laT, laD*, ane luD.. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kriyApadarUpe vaparAtA dhAtunA rUpAkhyAnana nAma 'AkhyAta' che ane kRdaMtarUpe vaparAtA dhAtunA rUpAkhyAnane 'nAma' kahevAmAM Ave che. AkhyAtarUpe vaparAtA dhAtunA rUpAkhyAnanI vividhatA A pramANe : kartarirUpa, karmaNirUpa, bhAverUpa ( mahAbheda ), prerakakartarirUpa, prerakakarmaNirUpa, prerakabhAverUpa (preraka sahyabheda ) ityAdi / . . __kRdaMtarUpe vaparAtA dhAtunA rUpAkhyAnanA aneka prakAra A rIte chaH vartamAnakRdaMta, prerakavartamAnakRdaMta, kartRsUcakarUpa, katAra / bhaviSyatkRdaMta, prerakabhaviSyatkRdaMta / vartamAnakRdaMta, bhaviSyatkRdaMta, prerakavartamAnakRdaMta, bhAve-sahya bheda / prerakabhaviSyatkRdaMta, bhUtakRdaMta, vidhyarthakRdaMta, preraka ") bhUtakRdaMta, prerakavidhyarthakRdaMta / bhAverUpa hetvarthakRdaMta ane saMbaMdhakabhUtakRdaMta / ___ A prakaraNamA ahI jaNAvelA krama pramANe rUpAkhyAnonI samajUtI ApavAnI che. kartarirUpa prAkRtamAM dhAtuonI ve jAta chaH vyaMjanAMta dhAtu ane svarAMta dhAtu 1 vyaMjanAMta dhAtunA chekTanA vyaMjanamA 'a'kAra umerAyA pachI na tenAM rUpAkhyAno thAya che ane e umerAto 'a'kAra vikaraNarUpa lekhAya he Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 bhag + a-bhaNa-bhaNai (bhaNati ) kaha + a-kaha-kahai (kathayati ) sam + a-samai (zAmyati) hasa + a-hasa-hasai ( hasati ) Ava + a-Ava-Avai ( Apnoti ) siMc + a--siMca-siMcai (siJcati ) rUdh + arundha-rundhai ( ruNaddhi) musa +a-musa-musai (muSNAti) naNa + a-taNa-taNai (tanoti) akArAMta sivAya bAkInA svarAMta dhAtuone paNa vikaraNa 'a' vikalpe lAge chaH pA+ a-pAa--pAai, pAi (pAti) jA + a-jAa-jAai, jAi (yAti) dhA + a-dhAa-dhAai, dhAi (dhayati, dhAvati, dadhAti) jhA + a-jhAa-jhAai, jhAi (dhyAyati) jammA + a-jambhAa-jambhAi (jambhate ) vAa + a-vAa-vAai, vAi (vAti) ... " milA + a-milAa-milAai, milAi-(mlAyati ) vikkI+vikke + vikkea--vikkeai, vikkei (vikrINAti) ho + a-hoa-hoai, hoi (bhavati) :. ho + a-hoa-hoiUNa, hoUNa ( bhUtvA.) : 3 uvAMta dhAtunA aMtya uvarNano * av ' thAya cheH .... Nhu-hat+aNhava-havai ( nute ) niNhavai (nihanute) Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k chuhab- hava-havai ( juhoti ) nihavai ( nijuhoti ) cu- cav-cava - cavai ( cyavate ) ru-rava-rava-ravai ( rauti ) ku - kav - kava - kavai ( kauti ) sU - sav sava - savaI ( sute ) pavaI (prasUte ) * Rta dhAtunA aMtya RvarNano 'ar' thAya che: ku - kar-kara - karai (karoti ) dhR-dhar-ghara-ghara (varati ) mR-marmara-mara ( mriyate ) bru-var-vara-varai (vRNoti, vRNute ) - sara sara sara (sarata ) ha - har-hara-harai ( harati ) tR-var-tara-tarai ( tarati ) nR - jarjara - jarai ( jIryati ) 5 upAMtyamAM RvarNavALA dhAtunA RvarNano ' ari ' dhAya che: kRSa-karis-- karisa - karisai ( karSati ) mRS- maris-marisai (mRSyate ) tRS-varis-varisai ( varSati ) hRS- haris- harisai ( hRpyati ) 6 dhAtunA 'ivarNa' ane 'uvarNa' no anukrame 'e' ane 'o' thAya cheH nI - nei ( nayati ) neMti ( nayanti ) Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 uDDI-uDei (uDDayate) uTheti ( uDDayante) ji-jeUNa (jitvA) nI-neUNa (nItvA) keTalAka dhAtunA upAMtya svarano dIrgha thAya cheH ruS-rUs-rUsa-rUsai ( rupyati ) tuS--tUsa-tUsa-tUsai (tuSyati) zuS-sUs-sUsa-sUsai (zuSyati ) duS-dUs-dUsa-dUsai (dupyati ) puS-pUs-pRsa-pUsai (puSyati ) sIsai (ziSyate) ityAdi / 8 dhAtunA niyata svarane sthAne prayogAnusAre bIjo svara paNa thAya chaH vi0-havai-hivai ( bhavati) ciNai-cuNai (cinoti) sahahaNaM-sadahANaM (zraddhAnam ) dhAvai-dhuvai (dhAvati) ruvai-rovai (rodIti) ityAdi / nika-dA-de-deI (dadAti, dAti, dhati) lA-le-lei. ( lAti) vihA-vihe--vihei (vidadhAti, vibhAti.) bR-ve-vemi (bravImi ) ityAdi / 9 keTalAka dhAtuono aMtya vyaMjana prayogAnusAre bevaDo thAya ch| vi0-phuDai, phuTai ( sphuTati) calai, ballai (calati) Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 pamIlai pamillai (pramIlati) nimIlai, nimillai (nimIlati) saMmIlai, saMmillai, (samIlati) ummIlai, ummillai (unmIlati) ityaadi| ni0-jimmai (jamati) pariaTTai (paryaTati) sakai ( zaknoti) paloTTA (praloTati) laggai (lagati) tui (truTati) maggai ( mRgayate ) / naTTai ( naTati ) nassai (nazyati) sivvai (sIvyati ) kuSpai (kuSyati) ityAdi / 10 keTalAka dhAtuonA (prAyaH saMskRtanoM vikaraNa umerAyA pachI : ' cheDAvALA dhAtuonA ) aMtya vyaMjanano prayogAnusAre ja' thAya chaH saMpajai ('saMpadyate) sijai (svidyati) khijjai (khidyate) sijjirI ( svettrI, svedAyitrI ) . . ityAdi / 11 uparanA niyamothI taiyAra thaelA dhAtunA aMgane vartamAnakALama jIce jaNAvelA kartRvodhaka pratyayo lAMge che:-. ... 1 jUo pR0 33-dya, zya, -ja (ni0 27) 2 pAlimA 'vartamAnA' nA pratyayo ApramANe chaH parasmaipada .. .. Atmanepada ekava. bahuva0 ekama0 . baDhuva0 aMti jo pAli , te aMte (he pR0.171 ni 11. Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 3 249 ekava 0 'mi. si, se, i, e sarvapuruSa - sarvavacana-jja, jA. 1 ghuruSa 2 puruSa 3 puruSa 1 ' mi' pratyaya para rahetAM dhAtunA akArAMta aMganA atya ' a ' no vikalpe ' A ' thAya che. bahuva0 mo, mu, ma. itthA, ha. nti, nte, ire*. 'mo', ' mu' ane 'ma' pratyaya para rahetAM dhAtunA akArAMta aMganA aMtya ' a ' no vikalpe 'A' ane 'i' thAya che. upara jaNAvelA badhA pratyayo para rahetAM dhAtunA akArAMta aMganA aMtya ' a ' no vikalpe 'e' thAya che. [nAmanAM rUpomA pAlimAM ane prAkRtamAM mavizeSa samAnatA che tethI nAmanA prakaraNamA sthaLe sthaLe samAnatA batAvavA pAlinA rUpI savistara mUkelA che paNa dhAtunAM rUpomA tesa nathI, tethI A prakaraNama jyAM jyAM jeTalI samAnatA he teTalo ullekha karavAmAM Avaze paNa dhAtunAM pAlirUponI bIgatathI noMdha nahi karavAmAM Ave 1 1. kreTaleka ThekANe 'mi' pratyayane badale 'mU' pratyaya paNa vaparAlo che:-maraM, marAmi ( mriye ) / sakaM, takkAmi ( zaknomi ) / 2 ' se ' ane 'e' tathA zaurasenIno 'de' ane paizAcIno ' te ' pratyaya, dhAtunA akArAMta aMganeja lagADavAnA che arthAt akArAMta sivAyanA dhAtunA agane e banne pratyayoM lAgatA nathIH pA + si-basi ! pA + i-pAi ( mAse, ane pAe, rUpa thAya nahi ). 3 koI ThekANe A ' itthA ' pratyaya trIjA puruSanA ekadhacanamAM paNa vaparAelo che:-rohatthA roya, royae - ( rocate ). " 4. A. 'ire' pratyaya kvacit kvacit trIjA puruSanA ekavaca namAM paNa parAelo che. jemake-sUsaha, sUsaire - (zuSyati ). aro 32 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 4 'ja' ane 'jA' pratyaya para rahetAM to dhAtunA akArAMta aMganA __ aMtya 'a'no 'e' thAya che. zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzamASAmA vartamAnakALane lagatI vizeSatAvALI prakriyA A pramANe che: zaurasenI-mAgadhI mo, mu, ma / itthA, dha, h| 3. pu0 di, de nti, nte, ire| paizAcI 1...pu.0... zaurasenI pramANe 3 pu0 ti, te zaurasenI pramANe ...... . apabhraMza 1 pu0 uM, mi huM, mo, mu, ma / 2 pu0 hi, si, se hu, ha, dha, itthA / 6 pu0 di, de, i, e. hiM, nti, nle, ire| prAkRtamA vartamAnakALanA pratyayA lAgatA vAtunA aMgamA je je keraphAra thavAnu jaNAbyu che te badhuM zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzanA vartamAnakALanA pratyayo lAgatAM paNa samajI levAnuM che. yAtune lAgatA koI paNa pratyayo lagAyA yahelA paNa prAkatamA dhAtune lagatI je meM prakriyA ( vikAsa borenI prakriyA ) 1 jUo pR. 27 sa-za. 2 nUo pR0 249, 2 TippaNa. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haseja, 251 jaNAvI che te badhI zaurasenI, paizAcI, mAgadhI ane. apabhraMzamAM samajI levAnI che. vyaMjanAMta dhAtunA rUpAcyAno has ekavacana prAkRtarU0- zaurasenIrU. 0 - pezA bIrU. 0 - apabhraMzarU0 'mAgadhIrU1 puruSa-hasami, prAkRta pramANe prAkRta pramANe hasalaM, hasAmi, hasemi, hasami, haseja, hasAmi, hasejjA / hasemi, iseja, hmejjaa| 2 puruSa-hasasi, prAkRta prAkRta hasahi, hasesi. pramANe pramANe hasehi, hasase, hasasi, hasese, haseja, hasase, hasejjA / hasese, haseja, hasejjA / 3 puruSa-hasai, hasadi, hasadi, hasei, hasedi, haseti, hasedi, . 1 juo sa-dA pR0 27 ni0 (1)-hazami vagere, hasemi, hasati, . Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hasade, hasei, 252 hasae, hasade, hasate, hasee, hasede, hasete, haseja, haseja, haseja, hasai, hsejjaa| hsejaa| hamejA / hasae, hamee, hameja, hsejjaa| vahuvacana prAkRtarU0- zaurasenIrU - paizAcIrU0- apabhraMzarU0 mAgadhIrU01 puruSa-hasamo, prAkRta prAkRta hasahaM, hasAmo, rUpo hasehaM; hasimo, pramANe hasamo, hasemoH hasAmo, hasamu, hasimo, hamemo; hasimu, hasAmu, hasama: hasAma, hasima, hasema; hasAma, pramANe hasAmu, hasamu, hasemu, hasemuH hasamA Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 haseja, hasima, hasema; hasejjA / haseja, hasejjA / zaurasenI pramANe hasaitthA, hasisthA, hasetthA, hasadha, 2 puruSa-hasaityA, hasaitthA, hasitthA, hasisthA, haseitthA, hasetthA, hasaha, hasadha, haseha, hasedha, haseja, hasaha, hsejaa| haseha, hasejja, hsejjaa| hasedha, hasaha, haseha, hasahu, haseha, haseja, zaurasenI 3 puruSa-hasanti, haseMti, 'hasiMti, hasate, prAkRta rUpo pramANe rUpo hsejjaa| hasahi, hasehiM, hasaMti, haseti, pramANe 1 jUo pR0 96 svaralopa ni0 6-hasa + itthA=isitthA / 2 prAkRtanA hasati, hasate vagere rUpo uparathI zaurasenImAM hasaMdi, vagere rUpo paNa prAyaH yathAsaMbhava thai zake che-jUo pR0 35 ni0 (1) nta-nda / 3 jUo pR0 4 ni0 1-haseMti + hasiti / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hote, hasiMte, hasare, hasaire. haseja, hasejjA / hamiti, hasate, hote. hasire, hasiMte, haseire hasire, haseire, haseja, hasenA / A rIte AgaLa jaNAvela badhAM vyaMjanAMta (dhAtunAM ) aMgonAM vartamAnakALanAM rUpo samajavAnAM che. svarAMta dhAtunA rUpAkhyAno ho (bhU) svarAMta dhAtuonI prakriyA vyaMjanAMta dhAtunI ( 'has' nI ) sarakhI che. mAtra phera A cheH svarAMta dhAtu ane puruSabodhaka pratyaya--e benI-bacce paNa 'ja' 'jA' vikalpe umerAya che. ekavacana prAkRtarU.- zaurasainIrU0- paizAcIrU0- apabhraMzarU.-- mAgadhIrU.1 puruSa-'hoami, prAkRta prAkRta hoauM hoAmi, rUpo rUpo hoeuM hoemi, pramANe pramANe hoami ....-- 1 peleyI nava rUpo vikaraNavALAM che ane bAkI vAM vikaraNa vinAnAM che. vikaraNa mATe jUo pR. 245 ni0 2 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ja) hoe jjami, hoejjAmi, hoejjemi, hoejja, (jA) hoejjAmi, hoejjA, homi, (ja) hojjami, (hujjami ) hojjAmi, hojje, hojja ( hujja ) ( jjA) hojjAmi hojjA (hujjA ) ekavacana prAkRtarU0 - zaurasenIrU0 mAgadhI rU0 2 puruSa hoasi - hoesi hoase hoese hoejjasi hoejjesi 255 prAkRta rUpo bIje hoejjauM, hoebjami hoejjAmi hoejjeuM hoejjemi hoejja hoAmi homa hojjAuM hojjAmi hoejnA houM homi hojjayaM hojjami hojjAmi hojjeuM, hojjemi hojja ho jAuM hojjAmi hojjA | paizAcIrU0 paizAcI apabhraMzarU0 -- prAkRta. rUpo rAMje - hoahi. hoehi, hoasi hosi hoase hoe Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hosi hohi, hoejjase hoejjahi hoejjese hoejjehi hoejjAsi hoejasi hoejasi hojnasi hoejjase hojjasi hoejjese hojnase hoejjAhi hojnese hoejjAsi hojjAsi hojja hojjA hojjahi, hojjAsa hojehi, hojjami hojase hojjese honAhi, hojjAsi hojna hojjaa| 3 puruSa-hoai hoadi hoati hoai, hoadi hoe hoedi hoeti hoei, hoedi hoae hoade hote " hoae, hoade hoee hoede hoete . hoee, hoede hoejjai hoejjadi hoejjati hoejnai, hoejadi hoejjei hoejjedi hoegjeti hoejjei, hoejedi hoejjae hoejjade hoejjate hoejjae, hoejjade hoejjei hoejjede hoejjete hoejjee, hoejjede TELELIII 11111111 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoejjAi hoejjAdi hoejjAti hoejjAi, hoejjAdi hoi, hodi hoi hodi hoti hojjai hojjadi hojjati hojjai, hojjadi hojjei hojjedi hojjeti hojjei, hojjedi hojjae, hojjade hojjae hojjade hojjate hojjee hojjede hojjete hojjAi hojjAdi hojjAti hojja hojja houja hojjA hojjA hojjee, hojjede hojjAi, hojjAdi homA 1 puruSa - hoamu hobhAmu homu, homu hoamo bahuvacana prAkRtarU0 - zaurasenIrU0 paizAcIrU0 apabhraMzarU0 mAgadhIrU0 hoAmo hoimo, homo homa hoAma hoima, hoema hoejjamu hoejjAmu hoejjamu prA0 33 257 prAkRta rUpo pramANe hojja hojjA prAkRta rUpo pramANe hoahu~ hohuM ho mu hoAmu hoimu hoema hoamo hoAmo homo homo homa hoAma Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hAima hoema hoejjemu hoejjamo hoejjAmo hoejjimo hoejjemo hoejjama hoejjAma hoejjima hoejema hoejjaDeM hoejjehu~ hoejjA hoejjAmu hoejjimu hoejjemu hoejamo hoejAmo hoejimo hoejemo hoejama hoejjAma hoejjima hoejjema homo homa hojjamu hojjAmu hojjimu hoI hojjemu hojnamo hojjAmo hojjimo hojjemo hojjama hojjAma homu . homo homa hojjahuM hojnehuM hojima hojjema hojjamu hojjAmu homimu hojna Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 hojjA hojjA hojnema hojjamo hojjAmo hojimo hojjemo hojjama hojjAma hojjima hojjema hojjAhuM hojja hojjaa| bahuvacana prAkRtarU0- zaurasenIrU0- paizAcIrU0- apabhraMzarU0 mAgadhIrU02 puruSa-hoaha hoaha, hoadha zaurasenI hoahu hoeha hoeha, hoedha pramANe hohu hoejaha hoejnaha, hoejjadha hoejjahu, hoejjehu hoejjeha hoejjeha, hoejedha hoejjAhu hoejjAha hoejjAha, hoejjAdha hojjahu, hojjehu hojjaha hojjaha, hojjadha hojjAhu hojneha hojneha, hojjedha hojjAha hojjAha, hojAdha hoaha, hoadha hoha hoha, hodha hoeha, hoedha hoahasthA hoaitthA hoejaha, hoejadha hohu Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hoetyA hoeitthA hoejjaitthA hoejjaitthA hoejjeitthA hoejjeisthA hoejjAitthA hoejjAitthA hojjaitthA hojneitthA hojjeitthA hojjaitthA hojjAitthA hojjAitthA hoitthA (hotthA' ) hoitthA hojja hojjA 3 puruSa - hoaMti hoeMti hote 260 hote hoare hore hoejjati hojja, hojjA prAkRta zaurasenI rUpo pramANe pramANe o bhUtakALanaM prakaraNa pR0 264. ho, hoeje hoejAha, hoejAdha hojjaha, hojjadha " hojjeha, hojjedha state, stotra hoha, hodha 2 jUo pR0 253, 2 TippaNa. ho itthA hoetthA hoejjaitthA hoejjeitthA hoejjaitthA hojjeitthA hojjaitthA hojjAisthA 1 A prayoga AgraMthomAM ' abhUt ' arthamAM vaparAelo che thA ho ahiM hoe hiM hojjahiM hoejjehiM hoejjAhiM hojjahiM hojjehiM Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 261 hoejeMti hoejjate hoejete hoejjaire hoejjeire hoejjAMti hoejjAte hoejjAire hoti (huMti) hote (huMte) hoire hojnati, hojeti hojate, hojjete hojnahare, hojnehare hojjAMti hojjAMte hojjAire hojja hojjaa| hojjAhiM hohiM hoaMti, hoeMti hote, hoete hoaire, hoeDre hoejjaMti, hoejati hoejjate, hoejjete hoejjaire, hoejjeire hoejjAMti hoejjAte hoejjAire hoti (huti) hote (hute) hoire hojjati, hojjeti hojjate, hojjete hojjaire, hojjehare hojjAMti hojjAte hojjAire hojjA eM rIte dareka svarAMta dhAtunI (dA, pA, nI, jA, vU vagerenI) vartamAnakALanI badhI prakriyA ho 'nI peThe samajavAnI che. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhUtakALa (svarAMta ane vyaMjanAMta dhAtune lAgatA pratyayo) 1 saMskRtamAM bhUtakALanA traNa prakAra che, jemake-yastanabhUta, adyatanabhUta ane parokSabhUta. e traNe kALanA pratyayo ane prakriyA paNa saMskRtamA taddana jUdAM jUdAM che. paraMtu prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ke apabhraMza bhASAmAM tema nathI. temAM to te traNe kALa mATe eka sarakhA ja pratyayo che, eTaluMja nahi paNa te traNe kALanA, traNe puruSonA ane traNe vacanonA paNa eka sarakhA ja pratyayo che arthAt bhUtakALanI prakriyA ke rUpamA prAkRta, zaurasenI vagere bhASAmAM kyAMya kazo bheda jaNAto nathI. prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzamAM bhUtakALanA e pratyayo A pramANe che: .................. 2 pu0 I (vyaMjanAMta dhAtune lAgato pratyaya) 3 pu0) __, sI, hI, hIa (svarAMta dhAtune lAgatA pratyayo) 1 koIno mata evo cha ke, vartamAnakALanI peThe bhUtakALamAM paNa 'ja' ane 'jA' pratyaya vaparAya cheH-hoja, hojA-(abhUt) 2 pAlimAM trIjA puruSanA ekavacanamA 'I' ane 'i' ema ve parasmaipadI pratyayo che ane e, prAkRtanA -- Ia ' pratyaya sAthe maLatA Ave cheH pAlipra0 pR. 217 ni0 176 3 pAlimA zrIjA puruSanA ane bIjA puruSanA ekavacanamAM parasmaipadI 'si' pratyaya vaparAelo che ane e, prAkRtanA 'sI' pratyaya sAthe maLato Ave che. jema prAkRtamAM traNe puruSamA eka sarakho 'sI' / pratyaya svarAMta dhAtune lagADavAmAM Ave che tema pAlimAM traNe puruSamA eka sarakho 'si' pratyaya svarAMta dhAtune lagADavAmAM Ave che. mAtra pAlino e 'si' pratyaya prathama purupanA ekavacanamAM anusvAravALo (siM) vaparAya che eTalo ja bheda chaH pAlipra0 218 ni0 179 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 vyaMjanAMta dhAtu-has + Ia-hasIa / kara + iia-kriia| bhaN + Ia-bhaNIa / e rIte vyaMjanAMta dhAtunAM bhUtakALanAM rUpo sAdhavAnAM che. svarAMta dhAtu-ho + sI-hosI ho+hI-hohI ho-hIa-hohIa] hoamI hoahI hoahI pA+ sI-pAsI) pA + hI-pAhI ] pA + hIa-pAhI) ___pAsI pAhI pAahI ThA + sI-ThAsI ThA+hI--ThAhI / ThA + hIa-ThAhI! ThAasI / ThAahI ThAahI ne + sI-nesI | ne + hI-nehI ) ne + hIa-nehI neasI neahI | neahI lAsI, lAhI, lAhIa, lAasI, lAahI, laaahii| uDDe + sI-uDDesI, uDDeasI, uDDehI, uDDeahI, uDDehIa, uddddeahiia| e rIte svarAMta dhAtunAM bhUtakALanAM rUpo sAdhavAnAM che. upara jaNAvelA bhUtakALanA pratyayo karatAM keTalAka jUdA pratyayo paNa ArSagraMthomAM vaparAelA che, ArSarUpomAM vizeSe karIne pAlirUpo ekava0 1 ahosi 2 ahosi 3 ahosiM --jUo pAlipra0 pR0 218 ni0 180-pR0 219 ni0 181 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 tyA, ittha, itthA, iMsu ane aMsu; e cAra pratyayo vaparAelA che. temAM ' tthA ' ane / itthA, ' ghaNe ThekANe ekavacanamAM vaparAyA che ane iMsu ' tathA ' aMsu' ghaNe ThekANe bahuvacanamAM vaparAyA che. e jAtanA keTalAeka ArSarUpo jovAthI evaM anumAna bAMdhI zakAya che ke, trIjA puruSanA ekavacanamA 'tyA' ane : itthA' vaparAyA che ane bahuvacanamAM iMsu' ane * aMsu' vaparAyA che. jemake: ho + sthA-hotthA ( abhavat , abhUt , babhUva) bhuJja + itthA-bhullitthA (bhuktavAn ) 1 A ' hotthA ' ' pahAritya' 'viharityA' vagere ekavacanI rUponI ane 'kariMsu ' ' pucchisu ' 'AhaMsu' vagere bahuvacanI rUponI sAdhanA pAlivyAkaraNa dvArA zodhI zakAya che. pAlibhASAmAM trIjA puruSanA ekavacanamAM AtmanepadI 'ittha' ane bahuvacanamA parasmaipadI ' iMsu,'' isuM,' ane 'aMsuH' pratyayo vaparAelAche. uparyukta ArSarUpomAM vaparAelo ' itthA' pAlinA e ' ittha 'nuM rUpAMtara jaNAya che, 'pahA. ritya' rUpamAM to pAlino jevone tevo ' itya' pratyaya ja vaparAelo che ane pAlinA 'iMsu' ane 'asu' e be pratyayo emane ema e ArSarUpomA vaparAyA che. jema saMskRtamA yastanI, adyatanI ane kriyAtipattinAM rUpAkhyAnomAM dhAtunI pUrve 'a' umerAya che tema pAlimA che paNa prAkRtamAM nathI. pAlirUpo bhU ekava0 3 abhavittha ('itya' pratyayavALu) bahuva0 3 agamisu, agamaMsu ( 'iMsu' ane 'aMsu' pratyayavALU) -jUo pAlipra0 pR. 217 ni0 176-175 tathA pR. 220 'gama' nA rUpo ame TippaNa. Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 7 se + itthA - rIitthA ( arayiSTa ) vihar + itthA - viharityA ( vihRtavAn ) sev + itthA - sevitthA ( sevitavAn ) pahAr + ittha = pahAretva ( pradhAritavAn ) yam - baccha + iMsu gacchsui ( agacchan, agaman, jagmuH ) Am praccha-puccha + iMsu-pucchi (pRSTavantaH ) kR-kara + iMsu-kAreMsu ( akurvan, akArSuH, cakruH ) nRtya - nacca + iMsu - ciMsu ( nRtavantaH ) brU-Aha + aMsu - AhaMsu (AhuH ) saMskRtamAM bhUtakALanAM je rUpAkhyAno taiyAra thAya che, te uparathI sIdhI rIte paNa varNavikAranA niyamo dvArA prAkRtarUpAkhyAno banAvI zakAca che. jemake : saM0- abravIt akArSIt abhUt avocat rAelI che. adrAkSuH akArSam - abbavI ( prA0 ) akAsI ( 11 ) ahU (",) avoca (,, ) adukkha (,, ) akarissaM (,, ) ityAdi. prAcIna prAkRtamAM- ArdhagraMthomAM - AvAM rUpAkhyAno ghaNAM vapa 1 zrI hemacaMdre potAnA prAkRta-vyAkaraNamAM A ArSarUpo mATe koI nAtanoM ullekha karyo jaNAto nathI. rUDha Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 bhaviSyatkALa saMskRtamA bhaviSyakALanA traNa prakAra che, jemake-zvastanabhaviSya, adyatanabhaviSya ane parokSabhaviSya ( kriyAtipatti ). e traNe bhaviSyanA puruSabodhaka pratyayo ane prakriyA paNa zUdAM jUdAM che. paraMtu prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ke apabhraMzamAM tema nathI-temAM to mAtra parokSabhaviSyanA ja pratyayo ane prakriyA nokhAM nokhAM che ane zvastana tathA adyatana bhaviSyanI prakriyA, pratyayo to taddana sarakhAM che, prAkRtanA bhaviSyatkALanA pratyayoH 1 pu0 ssa, sAmi, hAmi, himi' ssAmo, hAmo, himo, msAmu, hAmu, himaH ssAma, hAma, hima, hissA, hitthA 1 bhaviSyatkALanA upara jaNAvelA pratyayo dhAtumAtrane lAge che tyAre pAlimAM to evA pratyayo mAtra 'bhU' dhAnuneja lAgelA che: mU pAlirUpo ( bhaviSyakALa) 1 hohAmi, hohAma, hohissAmi hohissAma. 2 hohisi, hohissasi hohissatha, 3 hohiti, hohiMti, hohissati - hohissaMti. vagereH jUo pAlipra0 pR. 206 'hohiti' vagere rUpI, hohitha, Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 267 2 pu0 hisi, hise' hitthA, hiha 3 pu0 hii, hie hiMti, hite, hiire sarvapuruSa / ena. nA sarvavacana / zaurasenI ane mAgadhInA bhaviSyatkALanA pratyayoH zaurasenInA vartamAnakALanA pratyayonI AdimAM : ssi' umesvAthI te badhA pratyayo bhaviSyatkALanA thAya che. e uparAMta pahelA puruSanA ekavacanamA eka - saM ' pratyaya judo paNa che. jemake; 1 pu0 ssaM, simi ssimo, ssimu, ssima / 2 pu0 sisi, misase ssiha, sidha, ssiitthA / 3 pu0 sidi, sside ssiti, site, risaire / ssAma 1 prAkRta, zauramenI vagerenA 'se' 'e' tathA 'de' pratyayo mATe jUo pR0 249, 2 TippaNa 2 saMskRtanA bhaviSyatkALanA pratyayo ane pAlinA bhaviSyatkALanA pratyayo eka saraskhA che, mAtra saMskRtanA 'sya ' ne badale pAlimA 'sa' vaparAya chaH ( 1 ssAmi parasmaipada 22 ssasi ssatha (3 ssati ssaMti ssAmhe ) Atmanepada 22 ssase ssavhe ) ( 3 ssate zaurasenInA upara jaNAvelA pratyayo sAthe pAlinA A pratyayo maLatA Ave cheH-- jUo pAlina. 204 ni0 130 ssaMte ) Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paizAcInA bhaviSyakALanA pratyayoH 1 pu0 zaurasenI pramANe 2 pu0 , 3 pu0 eyya zaurasenI pramANe apabhraMzanA bhaviSyatkALamA pratyayoH apabhraMzanA vartamAnakALanA pratyayonI AdimAM sa' ane 'risa' umeravAthI te badhA pratyayo bhaviSyatkALanA thAya che. jemake, 1 pu0 sauM, siuM, sami, simi sahuM, sihaM, samo, simo, samu, ssimu, sama, sima / 2 pu0 sahi, sisahi, sahu, ssihu, sasi, ssisi, saha, striha, sase, ssise sadha, sidha, saitthA, stiitvA / 3 pu0 sadi, sade, sAhiM, saMti, sai, sae saMte, khhre| ssidi, sisade, ssihiM, site, ssii, ssie site, simaire, upara jaNAvelA bhaviSyatkALanA badhA pratyayo para rahetAM pUrvanA 'a'no 'i' ane 'e' thAya che. Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpAkhyAno bhaNa ekavacana prAtarU.- zaurasenIrU0- paizAcIrU 0.- apabhraMzarU0 mAgadhIrU.1 puruSa-bhaNisaM, bhaNisaM zaurasenI bhaNisa, bhaNessaM, bhaNestraM pramANe bhaNesauM, bhaNissAmi, bhaNissimi bhaNissi maNessAmi, bhossimi bhaNessi bhaNihAmi, maNisami bhaNehAmi, bhaNesami bhaNihimi, bhaNissimi bhaNehimi bhaNessimi sarva puruSa ane / bhaNeja sarva vacana / bhaNejjA 2 puruSa-maNihisi bhaNissisi zaurasenI bhANisahi, bhaNehisi bhaNessisi pramANe bhaNesahi, bhaNihise bhaNissise bhaNisisahi bhaNehise maNessise bhaNessihi bhaNisAsa bhaNesasi bhaNissisi bhaNessisi bhaNisase bhaNesase Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 3 puruSa-bhaNihii bhaNissidi 'bhaneyya bhaNehii bhaNessidi maNihie bhaNisside bhaNehie bhaNesside bhaNissise bhaNessise bhaNisadi bhaNesadi bhaNisade bhaNesade bhaNisai bhaNesai bhaNisae bhaNesae bhaNissidi bhaNessidi bhaNisside bhaNesside maNissiI bhaNessida bhaNissie bhaNessie bahuvacana prAkRtarU0- zaurasenIrU0-- paizAcIrU0- apabhraMzarU0 mAgadhIrU01 puruSa-maNissAmo bhaNissimo zaurasenI bhaNisahuM bhaNessAmo bhaNessimo pramANe bhaNesahaM maNihAmo bhaNissimu bhaNehAmo bhaNestimu 1 jUo pR. 23 ni0 (1) bhaNisihaM bhaNessihuM Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra72 bhaNihimo bhaNissima bhohimo bhaNessima bhaNissAmu bhaNessAmu bhaNisamo bhaNesamo maNissimo bhaNessimo bhaNisamu maNihAmu bhaNesamu bhaNehAmu bhaNihimu bhaNissimu bhaNassimu maNisama bhaNesama bhaNissama bhaNessima bhaNehimu bhaNimsAma bhassAma bhANahAma bhaNehAma bhaNihima bhaNehima bhaNihissA bhaNahissA bhaNihitthA bhaNehitthA 2 puruSa-bhaNihitthA bhaNissiha bhaNehitthA bhaNessiha bhaNihiha bhaNissidha bhaNehiha bhaNessidha bhaNissiitthA bhaNessiitthA bhaNisahu zaurasenI pramANe bhaNesaha bhaNissihu bhaNessihu maNisaha bhaNesaha bhaNimisaha Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahara zaurasenI pramANe 3 puruSa-maNihiti bhaNistiti bhaNehiMti bhaNessiti bhaNihite bhaNisite bhaNehite bhaNessite bhaNihiire bhaNissiire bhaNehihare bhaNessire bhaNesimaha bhaNisadha bhaNesagha bhaNissidha bhaNessidha bhaNisaitthA bhaNesaitthA bhaNissiityA bhaNessiitthA bhaNisahi bhaNesahiM bhaNissihiM bhaNessihiM bhaNisaMti bhasaMti bhaNissiti bhaNesthiti bhaNisaMte bhaNesaMte bhaNissite bhaNessite bhaNisaire bhaNesare maNissiire massire Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 ['na' ane 'jjA' no upayoga prAkRtanI peThe zaurasenI vagere bI bhASAomA karavAno che ! e rIte, vyaMjanAMta dhAtunAM bhaviSyatkALanAM badhI jAtanAM rUpo samajavAnAM che ane prAkRtarUpono ( maNihi vagereno ) upayoga apabhraMzamAM yathAsaMbhava thai zake che. ho (bhU) svarAMta dhAtu ane puruSabodhaka pratyaya-e benI-bacce bhaviSyatkALamAM paNa ' jja' ane ' jjA' vikalpe Ave che. AgaLa jaNAvelA niyamo pramANe ' ho ' dhAtunAM (badhA svarAMta dhAtunAM ) cha aMgo thAya che ane te aMgone bhaviSyatkALanA cha puruSabodhaka pratyayo lagADavAthI ane e pratyayanimittaka thato pheraphAra e aMgomA karavAyI svarAMta dhAtunAM badhAM rUpAkhyAno taiyAra thAya che. cha aMgo: ho-ho, hoa, hoejja, hoejjA, hojja, hojjA. pApA, pAa, pAeja, pAejjA, pAjja, pAjA. nI-nI, nIa, nIeja, nIejjA, nijja, nijjA. [ baghA svarAMta dhAtunAM chacha aMgo uparyukta rIte karI levAnAM che] je rIte ' bhaN' nAM badhI jAtanAM rUpo AgaLa batAvavAmAM AvyAM che te ja rIte A cha e aMganAM pratyekanAM badhI jAtanAM rUpo banAvI levAnAM che. jemake; ekavacana prAkRtarU0 - 1 puruSa - hossaM hoissaM prA0 35 zaurasenIrU 0- paizAcIrU0 - apabhraMzarU0 -- mAgadhIrU0 hossimi hoissimi zaurasenI pramANe hosa uM hoisa Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 hoessaM hoessimi hoesa hoejissaM hoejistimi hoejjisaDaM hoejessaM . hoejessimi hoejesa hoejAssaM (jassaM) hoejjA (ja)simi hoejjAsa hojissaM hojissimi hojisa hojessaM hojessimi hojesa hojjAssaM (jasa) hojjA (ja) ssimi hojAsau~ [prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzano mAtra eka ja pratyaya lagADIne namUnArUpe 'ho' nAM e chae aMganAM rUpo upara ApelAM che, eja prakAre dareka pratyaya lagADIne 'ho' nAM ( svarAMta dhAtunAM ) badhAM rUpo samajI levAnAM che.] eja rIte ho nI peThe pA, lA, dA, milA, gilA ane vA vagere svarAMta dhAtuonAM darekanAM cha cha aMgo karI badhAM rUpAkhyAno banAvI levAnAM che. bhaviSyakALanAM saMskRta siddharUpone paNa varNavikAranA niyamo lagADI prAkRtabhA vAparI zakAya che. jemake:sao- bhokSyAmaH-bhokvAmo ( prA0) bhaviSyati-bhavissai (,,) kariSyati karissai (,) cariSyati carissai (,) bhaviSyAmi bhavissAmi (,,) ityAdi. ArSagraMthomA keTalAMka rUpo to A ja prakAranAM vaparAelAM che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra70 kriyAnipatti-(parokSabhaviSya ) jyAre zaratavALAM be vAkyo- eka saMyukta vAkya banelaM hoya ane temAM dekhAtI banne kriyAo koi sAMketika kriyA jevI jaNAtI hoya tyAre A ' kriyAtipatti' no prayoga thAya che. prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane ___ apabhraMzanA pratyayoH sarva puruSa, sarva vacana , ja, jjA, anta, mANa dhAtune 'nta,' * mANa' pratyaya lAgyA pachI taiyAra thaela akArAMta aMganAM te te bhASA pramANe nAmanI prathamA vibhakti nevAM ja rUpAkhyAno thAya che. vyaMjanAMta-bhaNejja, bhaNejjA, bhaNaMto, bhaNamANo sarva puruSa, sarva vacana, svarAMta-hojja, hojjA, hoto, homANo }, , 'AjJArtha 1 puruSa-- mu 1 pAlimAM vaparAtA AzArtha ane vidhyartha pratyayo A pramANe chaH jaandhaarth vidhyartha (1 mi ma. eyyAmi (prA0 ejjAmi) e, eyyAma(pAejAma). parasmaipada 22 hi tha. eyyAsi (prA0 ejjAsi) e, eyyAtha(prA0 ejAha). (3 tu aMtu. eyya (prA0 eDaja ) e, eyu. (1 e Amase. evyaM, e eyyAmhe. Atmanepadara 2 stu vho. etho ethyavho. (3 taM aMtaM. etha eraM. -jUo pAlipra. pR0 191. paMcamI tathA pR0 194 saptamI. Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 2 puruSa- mu, *ijjasu, *ijjahi, *ijje, hi ha (apa0 i, u, e) 3 puruSa- u (zau0 du) sarva puruSa, sarva vacana-jja, jjA uparanA vadhA pratyayo para rahetAM dhAtunA akArAMta aMganA aMtya 'a'no e' thAya che. 'mu' ane mo' pratyaya para rahetAM dhAtunA akArAMta aMganA aMtya 'a' no 'A' ane 'i' vikalpe thAya che. akArAMta aMgane lAgelA * hi' pratyayano lopa thAya che. 1 pu0- hasAmu, hasimu, hasAmo, hasimo, hasemu, hasamu. hasemo, hasamo. 2 pu0-- hasasu, hasesu, isaha, haseha. hasejjasu, hasejnahi, hasejne, hasa. 3 pu0- hasau, haseu. hasaMtu, hasetu. sarva pu0 sarva vacana-hasejja, hasejjA. pAlinA vidhyarthapratyayo thoDA rUpAMtara sAthe prAkRtamAM vaparAyA chaH prAkRtamA dhAtunAM vidhyarthaka rUpomA je 'ejja' ane 'ejjA'no aMza Ave che te pAlinA 'eyya' ane 'eyyA 'nu jakAravALa rUpAMtaramAtra che ane e pAlipratyayo sAthe batAveluM che. * A traNe pratyayo ghAtunA akArAMta aMgane ja lAge che. 1 koI ThekANe to 'e' ne badale 'A' paNa yaI jAya che. jemake-suNa-'suNeu' ne badale suNAu (zraNotu) Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 ho1 pu0-- hoAmu, hoimu. hoAmo, hoimo, hoemu, hoamu, hoemo, hoamo, 'hoejjAmu, hoejjimu, hoejjAmo, hoejimo, hoejnemu, hoejjamu, hoejjemo, hoejjamo, hojjAmu, hojjimu, hojjAmo, hojjimo, hojnema, hojjamu, hojnemo. hojjamo, homu, hojna, hojjA. homo, hojja, hojjA. pUrva pramANe 'ho' nAM cha aMgo banAvI AjJArthanAM vadha rUpAkhyAno * hasa' nI peThe sAdhavAnAM che. ane e rIte badhA svarAMta dhAtunAM (dA, lA, pA vagerenAM ) rUpAkhyAno samanavAnAM che. [ zaurasenIno pratyaya mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzamAM paNa vAparavAno che] zaurasenI, mAgadhI ane paizAcInAM rUpAkhyAno 1 pu0 hasAmu vagere prAkRta pramANe hasAmo vagere prAkRta pramANe. 2 pu0 hasasu vagere , , hasaha vagere , ,, 3 pu0 hasadu, hasedu hasaMtu vagere , ,, apabhraMzanAM rUpAkhyAno 1 pu0 hasAmu vagere prAkRta pramaHNe hasAmo vagere prAkRta pramANe 2 pu0 hasi, hasu, hase, hasasu hasaha vagere , ., vagaire prAkRta pramANe 1 jUo pR0 254 'jaja' ane 'jjA'nI vaparAza, Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 3 pu0 'hasadu, hasedu, hasau, haseu hasaMtu vagere prAkRta pramANe 1 pu0 hoAmu vagere hoAmo vagere prAkRta pramANe prAkRta pramANe hoi, hou, hoe, 2 pu0 hoasu vagere hoaha vagere prAkRta pramANe prAkRta pramANe 3 pu0 hoadu, hoedu hoaMtu vagere hoau, hoeu prAkRta pramANe e rIte dareka vyajanAMta ane svarAMta dhAtuonAM rUpo karI levAnAM che. vidhyarthanI badhI prakriyA AjJArthanA jevI che, vizeSa e che ke, sarvapuruSa ane sarvavacanamAM eka 'jjai' pratyaya vadhAre lAge che, e / jjai' pratyaya para rahetA pUrvanA 'a' 'e' thAya che: sarvapuruSa ( hojjai, hojja, hojjA ( bhavet ) sarvavacana | hasejjai, hasejja, hasejnA ( haset ) ArSagraMthomAM vidhyarthasUcaka keTalAMka khAsa rUpo maLI Ave che, te A cha: 5 jUo pR0 10 asaMyukta 'kAdi' lopa-hasadu-hasAu 2 o pR0 35 nvada ni0 (1) Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 271 liyA acche (syAt ) (caret ) (paThet ) (AcchindyAt) abbhe ( AbhindyAt ) A rUpo vidhyarthasUcaka saMskRta siddha rUpo uparathI sIdhI rIte varNavikAranA niyamo dvArA saghAelA che. te hakIkata tene paDakhe ( ) A nizAnamAM ApelAM rUpo uparathI jaNAi Ave che. e rIte bIjAM saMskRtarUpo upasthI paNa prAkRtarUpo sAdhI zakAya che. ] aniyamita rUpAkhyAna as-tharbu vartamAnakALa atthi, mhi, asi atthi, mho, mha. atvi, si atthi , asthi asthi . 1 puruSa 2 puruSa 3 puruSa 1 pAlimAM paNa traNe puruSanA ekavacanamA vidhyarthasUcaka 'e' pratyaya vaparAelo cha (jUo pR0 275 1 TippaNa) e anusAre paNa A ArSarUpo sAdhI zakAya che. 2 prAkRtamA 'as' dhAtunAM dhaNAM thoDAM rUpo thAya che, bhUtakALa sivAya bIjA arthamAM eka mAtra ' asthi' rUpayI paNa kAma cAlI zake che. pAlimAM ' as ' nAM dareka kALavAra nokhAM nokhA rUpo thAya che ane . pAlinAM e rUbho, saMskRta rUmo sAthe ghaNAM bhaLatI Adhe chaH Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bhUtakALa sarva puruSa, sarva vacana-} Asi, ahesi / vidhyartha, AjJArtha, bhaviSyatkALa sarva puruSa, sarva vacana-} atthi| sAta. a. ( pAlirUpo) vartamAnA-1 asmi, amhi asma, amha (amhase ). 2 asi, mahi astha. 3 asthi saptamI-1 assa assAma. (vidhyartha) 2 assa assatha. 3 assa, assu, siyA siyu. paMcamI-1 asmi, amhi asma, amha. (AzArtha) 2 Ahi, 3 atthu, adyatanI-1 AsiM Asimha (bhUtakALa)2 Asi Asistha 3 Asi AsuM, Asisu (Asu) -jUo pAlipra. pR0 178-198-192-223 'as' nAM rUpo 3 jUo AcArAMgasUtrano AraMbha--- "purasthamAo vA disAo Agao ahaM aMsi" ityAdi. A ArSarUpa saMskRtanA 'asmi' rUpanuM rUpAMtara jaNAya che. attha. satu. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra82 'ku-karavU mAtra bhUtakALa ane bhaviSyatkALamAM 'kR' dhAtuno 'kA' Adeza thAya cheH bhUtakALa kAsI, kAhI, kAhIa, kAasI, kAahI, kAahIa. bhaviSyatkALa phakta prathama puruSanA ekavacanamA * kAhaM ' rUpa vadhAre thAya che, bAkI badhAM rUpo 'ho' dhAtunI sarakhAM chaH kAhii, kAhisi, kAhimi ityAdi / dA-devU. mAtra bhaviSyatkALamAM prathama puruSanA ekavacanamA 'dA' dhAtunu ' dAha' rUpa vadhAre thAya che, bAkI badhAM rUpo 'ho' dhAtunI sarakhAM chaH dAhaM, dAhimi, dAhisi, dAhii, ityAdi / 1 'kR' na bhUtakALasUcaka 'akAsi' ane 'akAsiM ' (trIjA puruSanu ekavacana ane prathama puruSana ekavacana ) rUpa pAlimA thAya che, e, prAkRtanA 'kAsI' rUpa sAthe maLatuM gaNAya kharu:-jUo pAlipra. pR0 225 'kR'nAM rUpo. 2 prAkRtarUpo sAthe maLatAM AvatAM 'kR'nAM bhaviSyakALanAM pAlirUpo A pramANe chaH 1 kAhAmi kAhAma, 2 kAhisi kAhitha. 3 kAhiti kAhiti. -juo pAlipra. pR. 209 'kR' nAM rUpo. prA036 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 mAtra bhaviSyatkALamAM nIcenA dhAtuonA nIce pramANe Adezo thAya chaH 'zru- soccha / dRsh-dcch| mid-bhecch| gama- gaccha / muca-moccha / bhuja-moccha / ruda- roccha / vaca--voccha / vida- veccha / chida-checcha / A dhAtuonAM bhaviSyatkALa saMbaMdhI rUpAkhyAno bhaNa' dhAtunI jevAM thAya che. vizeSatA e che ke, A dhAtuone lAgatA bhaviSyatkA 1 prAkRtamA 'zru' vagere dhAtuonAM 'soccha' vagere aMgo bane cha tema pAlimAM paNa bane chaH pAliaMgo zru- sorasa- prathama puruSay ekavacana- sossaM. gama - gaccha-- gacchissAmi. rucchissAmi. - darava tRtIya puruSatuM ekavacana-dicchati, mokkhati. vakkha " vakkhati. chida checchati. bhokkhati. -jUo pAlipra0 pR. 206-207, [varNaparivartananA niyamadvArA 'zru' vagerenAM saMskRta rUpomAMthI paNa upara jaNAvelAM prAkRta ane pAliaMgo nIpajAvI zakAya che. drakSyati, mokSyati, mokSyate, vakSyati, chetsyati, rutsyati (kalpita) zroSyatijUo zakya, kSa-ccha, ni0 22 pR. 30 saccha ni0 26. pR. 32 ane saMyukta 'mAdi' lopa pR0 15 ] mokkha checcha bhorakha Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LanA jeTalA pratyayo / hi' AdivALA cha temAMnA 'hi' no lopa vikalpe thAya che tathA prathama puruSanA ekavacanamA e badhA dhAtuornu eka anusvArAMta rUpa paNa vadhAre thAya chaH 1 puruSa-socchaM, socchimi, socchemi, socchihimi, socchehimi, socchimsa, socchessaM, socchimsAmi, socchessAmi, socchihAmi, socchehAmi / 2 puruSa-socchisi, socchesi, socchihisi, socchehisi, socchise, socchese, socchihise, socchehise / 3 puruSa-socchii, socchei, socchihii, socchehii / . socchie, socchee, socchihie, socchehie / ityAdi / [sUcanA-AkhyAtane lagatA badhI bhASAnA (prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMzanA) pratyayo AgaLa jaNAvelA che, A cAlu prakaraNamAM prerakabhedI, sahyabhedI vagere AkhyAtane lagatI hakIkata jaNAvavAnI che, temA mAtra prAkRtanA ja eka eka pratyayadvArA bardhA udAharaNo dekhADelAM che to abhyAsIe potAnI meLe prerakabhedI, sahmabhedI vagere aMgone zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMza bhASAnA pratyayo lagADI te te bhASAnAM rUpo banAvI levA ] prerakarUpa prerakaaMga banAvavAnI rIta 1 dhAtune a, e, Ava ane Ave 'pratyaya lagADavAthI tenuM preraka aMga taiyAra thAya che. 1 pAlimAM paNa sAdhAraNa rIte preraNAnA arthamA 'a,' 'e,' . 'Apa' ane 'Ape' lagADavAthI dhAtumAtranA cAra aMgo bane cha: Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28e 2 'a' ane 'e' pratyaya para rahetAM dhAtunA upAMtya : a'no / A' thAya che.' dhAtu preraka aMgo kR-kara kAra, kAre, karAva, karAve / hAsa, hAse, hasAva, hasAve / zam-sam- sAma, sAme, samAva, smaave| dRza-daris- darisa, darise, darisAva, darisAve / bhram-mam- bhAma, bhAme, bhamAva, bhamAve / kSam-kham- khAma, khAme, khamAva, khmaave| ityaadi| (kR) kAra, kAre, kArApa, kArApe. (pac) pAca, pAce, pAcApa, pAcApe. (han) ghAta, ghAte, dhAtApa, ghAtApe. (gam) gAma, gAme, gacchApa, gacchApe. (graha). gAha, gAhe, gAhApa, gAhApe. (cint) ciMtApa, ciMtApe. (cur ) corApa, corApe. (budh) bodha, bodhe, bujjhApa, bujjhApe. pAlimAM vaparAtA 'Apa' ane 'Ape'ja prAkRtamAM vaparAtA 'Ava' ane 'Ave' che (jao pR0 24 pa-va, aM0 16) --jUo pAlipra0 pR0 227-229, 1 'Avi' ane 'Ave' pratyaya para rahetAM paNa A niyama lAge che ema koino mata chaH koI hemacaMdrakArAvei / kraavii| haasaavio| hsaavio| Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 e prakAre dhAtumAnAM preraka aMgo taiyAra karI levAnAM che. 3 upAMtyamAM guru svaravALA (svarAdi vA vyaMjanAdi ) dhAtune upara jaNAvela pratyayo uparAMta vikalpe ' avi ' pratyaya lagAivAthI paNa tenuM preraka aMga taiyAra thAya che: preraka aMgo dhAtu tuS-toSi--tosi - truS-ghoSi - ghosi -- muS- moSi- mosi duS- dUSi - dUsi dosi duhU-dohi muha-mohi bhakSU - bhakSi-bhakkhi takSa- takSi-takkhi pAra - pAri- cillA-cilla n jIva-jIvi luJc-luJci-luMci - zuS-zoSi-sosi cUSa - cUSi-si tosavi, tosa, tose, tosAva, tosAve / ghosava, ghosa, ghose, ghosAva, ghosAve / mosavi, mosa, mose, mosAva, mosAve / dUsavi, dUsa, dUse, dUsAva, dUsAve / dosavi, dosa, dose, dosAva, dosAve / dohavi, doha, dohe, dohAva, dohAve / mohavi, moha, mohe, mohAva, mohAve / bhakkhavi, bhakkha, bhakkhe, bhakrakhAva, bhakkhAve / takkhavi, takkha, takkhe, takkhAya, takkhAve / pAravi, pAra, pAre, pArAva, pArAve / cillavi, cilla, cille, cillAva, cillAve / jIvavi, jIva, jIve, jIvAva, jIvAve / luMcavi, luMca, luMce, luMcAva, luMcAve | sosavi, sosa, sose, sosAva, sosAve. cUtavi, cUsa cUse, cUsAva, cUsAve / 1 ityAdi e rIte upAMtyaguruvALA vAtuonuM preraka aMga banAvI levAnuM che. 4 bhrama ( bhrama ) dhAtunuM preraka aMga ' bhramADa ' paNa thAya che: bhama bhamAGa, mAma, mAme, bhamAva, bhamAve 1 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 . e rIte taiyAra thaela preraka aMgone te te puruSabodhaka pratyayo lagADavAthI tenAM dareka prakAranAM rUpAkhyAno taiyAra thAya che-e rUpAkhyAno banAvavAnI prakriyA AgaLa Avela kartarirUpAdhikAramA AvI gaI che. to paNa ahIM udAharaNa tarIke keTalAMka rUpAkhyAno davivAmAM Ave cheH vartamAnakALa 1 pu0-khAmemi, khAmAmi, khAmAmo,-'mu,-ma, khAmimo, mu, ma, khAmami, khAmemi, khAmemo,-mu,-ma, khAmamo, mu, ma / __ khAmemo-mu,-ma, khamAvemi, khamAvAmi, khamAvAmo,-mu,-ma, khamAvimo, mu,-ma, khamAvami, khamAvemi khamAvemo,-mu, ma, khamAvamo,-mu,-ma, khamAvemo,-mu,-ma. ityAdi / khAmeja, khAmejA, khamAveja, khamAvejjA / bhUtakALa sarvapuruSa, sarvavacana-tosavi-sI,-hI, hIa, tosa-sI,-hI,-hIa, tose-sI,-hI, hIa, tosAva-sI,-hI,-hIa, tosaavesii,-hii,-hii| ityAdi / bhaviSyatkALa 3 pu0-bhakkhavi-hii, bhakkha-hii, bhakkhe-hii, bhakkhAva-hii, __ bhakkhAve-hida ityaadi| 1 -' mu' -'ma' vagere pratyayo mUkelA che, to mULa aMgane e pratyayo lagADI 'khAmAmo' nI peThe 'khAmAmu' 'khAmAma' vagere rUpo potAnI meLe banAvI levAM ane have pachI jyAM Abu Ave tyAM paNa A rIteja samajI lebu. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 kriyAtipattisarvapuruSa, sarvavacana-bhakkhavito-vimANo,-vijja,-vijA / bhakkhaMto,-kkhamANo, khaja,-kkhajjA / bhakveto,-kkhamANo,-kkheja,-kvejjA / bhakkhAvaMto,-kkhAvamANo,-kkhAvajja,-khAvaja / bhakkhAveto, vemANo, veja, -vejjaa| ityAdi / vidhyartha-AjJArtha 2, pu0-hAsasu, -sesu, hAsejjasu, hAsejahi, hAseje, haas| hAsesu, hAsehi / hasA-vasu,-vesu,-vejjasu,-vejahi,-vejje, hasAva / hasAvesu, hasAvehi / hAsejjai, hAseja, hAsejjA, hasAvejjai, hasAveja, hsaavejjaa| ityAdi / e rIte pratyeka preraka aMgane vadhI jAtanA puruSabodhaka pratyayo lagADI tenAM rUpAkhyAno samajI levAnAM che.. jyAre prerakasahyabheda, prerakavartamAnakRdaMta, prerakabhUtakRdaMta ane prerakabhaviSyatkRdaMta banAvavaM hoya tyAre paNa prerakaaMgane ja te sahyabheda vagerenA pratyayo lagADI tenAM rUpAkhyAno banAvI levAnAM che. (A saMbaMdhenI vizeSa mAhitI sahyabhedAdhikAra ane kRdaMtAdhikAramA jaNAvavAnI che). Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 nAmadhAtu prerakaptakriyA sivAya saMskRtamAM bIjI paNa aneka prakriyAo che, nemake-'sannataprakriyA, yauMtaprakriyA, yaGlubataprakriyA ane nAmadhAtuprakriyA. paraMtu prAkRtamA e prakriyAo mATe koI khAsa vizeSa 1 pAlimAM paNa sannaMta, yaGanta, yaGlubaMta ane nAmadhAtunI prakriyA saMskRtanI peThe thAya che:sannata- bubhuksvati ( bubhukSate) jighacchati (jighatsati) pivAsati (pipAsati) jigiMsati (jigISati) (jihIrSati) cikicchati / tikicchati / (cikitsati) vImaMsate (mImAMsate) sannatapreraka- bubhukkharyAta / ( bubhukSayati) lAlappati (lAlapyate) dAdalAta (jAjvalyate) cakamati ( caGamIti) jaMgamati (jaGgamIti) lAlapati (lAlapIti) pavatAyati (parvatAyate-parvata iya Acarati) chattIyati (chAtrIyati putram) atihatyayAti (atihastayati-hastinA ___ atikrAmati) upavINayati (vINayA upagAyati) kusalayati (kuzalaM pRcchati) --mAlipra0 pR. 229-233 yaDanta yaGlubaMta nAmadhAtu Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 vidhAna to nathI ane prAkRta sAhityamA e prakriyAnAM rUpAkhyAno upalabdha thAya che ethI kalpI zakAya che ke, te te prakriyAnA(saMskRta) siddha rUpomAM, AgaLa jaNAvela varNavikAranA niyamAnusAra pheraphAra karI te rUpono prayoga karavAmAM Ave (la) che. jemakesaMskRta prAkRta zuzrUSati sussUsai / (sannaMta) lAlapyate---- lAlappai / ( yaGata) caMkamai / ( yaGglubaMta) cakramIti cakamaNa / (cakramaNam ) ityAdi / mAtra nAmadhAtu mATe vizeSatA A che : nAmadhAtuone lAgela / ya' pratyayano lopa vikalpe thAya che. gurukAyate--garuAi, garuAai (gururiva Acarati-gurunI jevU AcaraNa kare che) damadamAyate-damadamAi damadamAai ( dama dama thAya che) lohitAyate- lohiAe-I, lohiaaae-i| (lAla thAya che) hasAyate-- hasAe-i, hNsaaae,-i| (haMsanI jema Acare che) tamAyate- tamAe-i, tamAae-I / (aMghArA jevu che) apsarAyate-- accharAe,-i, acchraaae-i| (apsarAnI jema Acare che) unmanAyate- ummaNAe-i, ummaNAae, i (unmanA thAya che) kaSTAyate- kaTThAe,-3, ktttthaaae,-ii| (kaSTane mATe kramaNa kare che) prA0 37 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 dhUmAyate sukhAyate zabdAyate dhUmAe-i, dhUmAae-i / (dhUmane udbame che) suhAe-i, suhAae, i / (sukhane anubhave che) saddAe, I, sddaaae-i| (zabda kare che-bolAve che) ityAdi. sahyabheda vartamAnakALa, vidhyartha, AjJArtha ane (hyastana ) bhUtakALamAM dhAtune -- 'I' ane ' ijja ' pratyaya lagADavAthI tenuM sahyabhedI aMga 1 pAlimAM sahyabhedI aMga banAvavA mATe 'ya' 'iya' ane 'Iya' tathA kyAMya 'iyya' (prA. Ia, ija) pratyayano vyavahAra yAya che: paJcate, paccati (pacyate) bujjhate, bujjhati (budhyate) vuccate, vuccati (ucyate) ya ane iya- tussate, tusiyati (nuSyate) pucchate, pucchiyati (pRcchayate) maMjiyati (majyate) iyya- kariyyati, kariyyate (kriyate) Iya- mahIyati (mahyate) mathIyati (mathyate) karIyati (kriyate) kayyati kayirati -jUo pAlipra. pR0 234-237 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 bane. che ane te aMgane prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI ane apabhraMza bhASAnA te te puruSabodhaka pratyayo lagADavAthI tenAM rUpAkhyAno thAya che. paizAcInI vizeSatA paizAcImAM dhAtuna sahyabhedI aMga banAvayu hoya to puruSabodhaka pratyayo lagADatA pahelAM dhAtune Ia' ijja' ne badale 'iyya' pratyaya lagADavo joIe. jemake, saM0 prA0 zau0 mA0 pai. gIyate gijjae gijjade giyyate dIyate dijjade diyyate ramyate ramijjade ramiyyate paThyate paDhijae paDhijjade paDhiyyate dijjae ramijae 'kR' dhAtunuM sahyabhedI aMga banAvaq hoya to puruSabodhaka pratyayo lagADatA pahelAM ene ('kR' dhAtune )ja : iyya' ne badale Ira' pratyaya lagADavo joIe. saM0 kriyate prA0 karijjae zau0 mA0 'karijjade pai0 kIrate karIae karIade apabhraMzanI vizeSatA saMskRtamAM thatA prathama puruSanA 'kriye' rUpane badale apabhraMzamAM kIsu' rUpa paNa vaparAya che ane pakSe yathAprApta. 1 kalijjade, kalIade-jUo pR0 26 ra-la. Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sAdhAraNa sahyabhedI aMgo dhAtu sahyabhedI aMga dhAtu sahyabhedI aMga bhaN-- bhaNIa, bhaNijja / pA- pAIa, pAijja / has- hasIa, hasijja / dA- dAIa, dAijja / kath-kaha- kahIa, kahijja / lA- lAIa, lAijja / pat-paD- paDIa, paDijja / dhyA-jhA-- jhAIa, jhAijja / kath-bolla-- bollIa, bollijja / ho- hoIa, hoijja / sU- sUIa, sUijja / ityaadi| e rIte dhAtumAtranAM sahyabhedI aMgo banAvI levAnAM che. A aMgonAM rUpAkhyAno banAvavAnI prakriyA, kartarirUpAdhikAramA jaNAvela prakriyA jevI che. jemake vartamAnakALa ( bhaNyate granthaH) 3 pu0-(gaMtho) bhaNIai,-ei, ae, ee, eja, ejjA bhANajjai, jjei, jjae, jee, jejja, jejjaa| (bhaNyante granthAH) ( gaMthA ) bhaNIaMti, te, eMti, ete, bhaNIaire, eire bhANijjati, te, jjeti, jete, jaire, jjeire, bhaNIejja, ejA, bhaNijjeja, jejaa| ityaadi| (kathyase tvam ) 2 pu0-(tuma ) bollIasi, esi, ase, ese, bollijjasi, jesi, jase, jaise Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 ( kathyadhve yUyam ) ( tumhe ) bolI aha, eha, bolI itthA, aitthA / ( tvayA ahaM sUye) 10- (ahaM) sUI Ami, emi, ami, sUijjAmi, jemi, jjami sUIejja, ejjA sUijeja, jejja / " bhaNIau eu bhaNijjau, jeDa bhaNIeja, jA bhaNIejjai bhaNijjejja, jjA bhaNijjejjai bhaNIau eu bhaNijjau, jeu bhaNIejja, ujA bhaNijjejna, jjA vidhyartha tvayA trayaM sUmahe (amhe) sUIAmo, mu, ma, sUIimo, mu, ma sUIema, mu, ma, AjJArtha sUIamo, mu, ma, sUijjAmo, mu, ma, sUijjimo, mu, ma, bhaNIaMtu eMtu / bhaNijjatu, jaMtu / bhaNIejja, jjA, jjai / bhaNijjejja, jjA, jjai / - sUijjemo, mu, ma, sUijmo, mu, ma, sUIebja, jjA, sUijjeja, jjA / bhaNIaMtu, eMtu / bhaNijjaMtu jjetu / bhaNIejJa, jjA / bhaNijjejJa, jjA / Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhUta-(dhastanabhUta) bhaNIasI, hI, hii| bhaNijjasI, hI, hIa / 1 ne kAlamA sahyabhedasUcaka 'Ia' ane 'ijja' pratyaya dhAtune nathI lAgatA te kALamAM tenAM sahyabhedI rUpo kartarirUpo jevAM samajavAnAM che, jemake( adyatana ) bhUtakALa-bhaNa-bhaNIa / bhaviSyatkALa-bhaNa-maNihida, bhaNihie, ityAdi / kriyAtipatti-bhaNa-bhaNejja, jjA, bhaNaMto, bhaNamANo, ityAdi / preraka- sahyabheda 1 dhAtuna preraka sahyabhedI rUpa karavU hoya tyAre dhAtune preraNAsUcaka eka mAtra -- Avi ' pratyaya lagADI, te taiyAra thaela aMgane sahyabhedasUcaka 'Ia' ane 'ijja' pratyaya pUrvokta kALamAM lagADI pratyeka dhAtunuM preraka sahyabhedI aMga banAvavAnuM che. 2 preraNAsUcaka koi paNa pratyaya lagADyA vinA mAtra upAMtya 'a' no dIrgha karI ane sahyabhedasUcaka 'I' ane 'ijja' pratyaya pUrvokta kALamAM lagADIne paNa pratyeka dhAtu- preraka sahyabhedI aMga taiyAra thAya che. (A sivAya bIjI rIte preraka sahyabhedI aMga banI zakatuM nathI) ___e rIte taiyAra thaela preraka sahmabhedI aMganAM rUpAkhyAnonI prakriyA kartari rUpAkhyAnonI prakriyA jevI che. Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pre0 sahya 0 pre0sa0 aMgakara+Avi-karAvi + Ia- karAvIa- karAvIai, e, si, se, ityAdi. kara- kAra + Ia- kArIa- kArIai, e, si, se, ityAdi. kara+Avi-karAvi+ ijja-karAvijja karAvijjai, e, si, se, ityAdi. kara- kAra + ijja- kArijja- kArijjai, e, si, se, ityAdi hasa +Avi-hasAvi+Ia-- hasAvIa-- hasAvIai, e, si, se, ityAdi. hasa + hAsa + Ia- hAsIa- hAsIami, Ami, emi ityAdi. hasa+ hasAvi+ijja-hasAvijja-hasAvijitthA,-vijeha, jaha, ityAdi. hasa+ hAsa + ijja-hAsijja-hAsijjaMti,nte, jjaire, ityAdi. * e rIte dhAtu mAtranAM preraka sahyabhedI aMgo taiyAra karI sarva kALanAM rUpAkhyAno samajI levAnAM che. jyAM preraka aMgane 'Ia ane 'ijja'pratyaya nathI lAgatA tyAM preraka aMgathI sIdhA puruSabodhaka pratyayo lagADI kartarirUpAkhyAnonI peThe preraka sahyabhedI rUpAkhyAno samajavAnAM che. jemake bhaviSyakALa kara + Avi-karAvikarAvihi-i, e, -si, se, mi, vihAmi, vissAmi, visaM Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara- kAra -kArehi-i, e, -si, -se, -mi, rehAmi, ressAmi, ressaM hasa+Avi-hasAvi-hasAvihi-nti, -nte, -ire-tthA, ha, vissAmo, vihAmo, vissAmu, vihAmu, vissAma, vihAma, vihimo, vihimu, vihima, vihissA, vihitthA hasa- hAsa -hAsehi-i, e, si, se, mi, sehAmi, sessAmi, sessaM / ityAdi. kriyAtipatti karAvijja, jjA, karAvaMto, karAvamANo / kArijja, kArijjA, kAraMto, kAramANo / ityAdi. aniyamita sahyabhedI aMgo dRza- 'dIsa- dIsai, dIsijjai, dIsau, dIsasI, hI, hIa / vaca- 'vucca- vuccai, vuccijjai, vuccau, vuccasI, hI, hIa / sahya 0 pre0 pre0 bha0 ci- civa- cinvai, cibihii, civvAvii, civvAvihii, ityAdi. ci- cimma-cimmai, cimmihii, cimmAvii, cimmAvihii, ityAdi. han- hamma- hammai, hammihii, hammAvii, hammAvihii, ityAdi. khan- khamma- khammai, khammihii, khammAvii, khammAvihida, ityAdi. duh- dubha-dubbhai, dubmihii, dubbhAvii, dubmAvihii, ityAdi. 1 vartamAnamAM, vidhyarthamAM, AjJArthamA ane yastanabhUtamA ja A be Adezo vaparAya che. 2 A vadhA Adezo vaikalpika che ane mAtra sababhedanI ja game te jAtanI racanAmAM vaparAya che. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 liG-- libbha-libhai, libbhihii, libbhAvii, libbhAvihii,ityAdi, vaha- bubbha-vubbhai, vubbhihiD, vubbhAvii, vubbhAvihida, ityAdi. rudh- rubbha-rubbhai, rubhihii, rubbhAvii, rubabhAvihii, ityAdi. daha- ujjha-Dajjhai, Dajjhihida, DajjhAvii, ujjhAvihii, ityAdi. bandha-vajha-bajjhai, bajjhihii, vajjhAvii, bajjhAvihii, ityAdi. saM+rudhU saMrujjha-saMrujjhai,saMrujjhihii, saMrujjhAvii,saMrujjhAvihii,ityAdi. aNu+rudh-aNurujjha-aNurujjhai, aNurujjhihiha, aNurujjhAvii, aNurujjhAvihii, ityAdi. upa+rudh-ukrujjhA-uvarujjhai, uvarujhihii, uvarujjhavir3a, uvarujjhAvihii, ityAdi. gam- gamma--gammai, gammihii, gammAvii, gammAvihii, ityAdi, hama- hassa-hassai, hamsihida, harasAvii, hamsAvihii, ityAdi. bhaN-bhaNNa-bhaNa', bhaNihii, bhaNNAvii, maNNAvihida, ityAdi. chupa-chuppa-chuppai, chuppihii, chuppAvii, chuppAvihii. ityAdi.. rud-ruvva-ruvvada, ruvihii, rubvAvii, ruvvAvihii, ityAdi, labh-bha-labha, lalihii, labbhAvii, labbhAvihii, ityAdi. kath-kattha-kathai, kasthihii, kalyAvii, katthAvihii, ityAdi. bhuja-bhuja-bhujjai, bhujjihii, bhujjAvii, bhujjAvihii, ityAdi. hR- hIra-hIrai, horihii, hIrAvii, hIrAvihii, ityAdi. tu- tIra-tIrai, tIrihii, tIrAvii, tIrAvihii, ityAdi. kR- kIra-kIrai, kIrahiha, kIrAvii, kIrAvihii, ityAdi. [prAkRtamA 'kR' nAM sahyabhedI aMgo be thAya che-kR= 'kIra' aMne 'karIa' : karija,' tyAre paizAcImAM to 'kR'nu / kIra' aMga ja vaparAya chaH kIrate, kIrati ] prA038 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 ja-- jIra-jIrai, jIrohida, jIrAvii, jIrAvihida, ityAdi. arja-viDhappa-viDhappai,viDhappehii, viDhappAvii, viDhappAvihiha, ityAdi. jJA-Nava-Navvai, Navvehii, NavAvii, NavvAvihii, ityAdi, jJA-Najja-gajjai, Najjehii, NajjAvii, NajjAvihii, ityAdi. vi+A-vyA+ha-vAhippa-vAhippar3a, vAhippehiha, vAhippAvii, vAhippAvihii, ityAdi. graha-gheppa-gheppai, gheppehii, ghepyAvii, gheppAvihii, ityAdi, spRza-chippa-chippai, chippehii, chippAvii, chippAvihii, ityAdi, sic / sippa-sippae, sippehie, sippAvii, sippAvihida, ityAdi, . Aram--ADhappa-AThappei, ADhappehie, ADhappAvii, ADhappAvihii, ityAdi. ni--nivva-jivvae, jivvehie, jivvAvii jivvAvihii ityAdi. zru-suvva-- subbae, suvvehie, suvvAvii. suvvAvihida, ityAdi. hu-huvva- huvvae, hubvehii, huvvAvida, huvvAvihii,: ityAdi. stu-thuvva-thuvvai, thubehii, thutvAvii, thutvAvihida, ityAdi. lu -luvva-luvvai, lubbehiha, lubvAvii, luvAvihiha, ityAdi. pU -puvva -- punvai, puvehii, puvAvii, puvAvihiha, ityAdi. dhU-dhuvva-vvae, dhubihii, dhuvvAvii, dhuvvAvihida, ityAdi. Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa 13 kRdaMta 'vartamAnakadaMta 1 dhAtunA aMgane ta' 'mANa' ane I4 pratyaya lagADavAthI tenu kartari-vartamAna-kRdaMta bane che. 2 dhAtunA preraka aMgane 'nta' mANa' ane 'I' pratyaya lagADavAthI tenuM preraka-kartari-vartamAna-kRdaMta bane che. 3 dhAtunA sahyabhedI aMgane 'nta' gANa' ane 'I' pratyaya lagADavAthI tenuM sababhedI-vartamAna-kRdaMta bane che. 4 dhAtunA preraka sahyabhedI aMgane ta ' 'mANa' ane 'I' pratyaya lagADavAthI tenuM preraka-sahyabhedI-vartamAna-kRdaMta bane che. 5 vartamAna kRdaMtanAnta' 'mANa' ane 'I' pratyaya para rahetA pUrvanA * a'no vikalpe / e' thAya che. kartari vartamAna kRdaMta puM0 na0 strI0 bhaNa-bhaNaMto, bhaNamAgo / bhaNaMtaM, bhaNamANaM / bhaNaMtI, bhaNaMtA / (zau0 mA0 bhaNaMdo) 1 kRdaMtanA rUpAkhyAnonI prakriyA nAmanI jevI che.. 2 pAlima paNa vartamAna kRdaMta banAvavA mATe sarvatra 'aMta' ane 'mAna' pratyayano upayoga thAya che:gacchaMto, gacchamAno strI0 gacchaMtI, gacchatI. karoMto, kuvvato, kurumAno, karAno. khAdaMto, khAdamAno -pAlipra0 pR. 248-249. . 3 A pratyayavALu rUpa strIliMgamA ja vaparAya che. Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bhaNeto, bhnnemaanno| bhaNetaM, bhaNemANaM / bhaNetI, bhaNetA / bhnnmaannii,bhnnmaannaa| bhnnemaannii,bhnnemaannaa| bhaNaI, bhaNeI / pA- pAaMto, pAamANo / pAaMtaM, pAamANaM | pAaMtI, pAaMtA / (zau0 mA0 pAaMdo) pAeMto, paaemaanno| pAeMtaM, pAemANaM / pAeMtI, pAeMtA / pAMto, pAmANo / pAMtaM, pAmANaM / pAMtI, pAtA / paaamaannii,paaamaannaa| paaemaannii,paaemaannaa| pAmANI, paamaannaa| pAaI, paaeii| paaii| ru-ravato, (zau0 mA0 'vedo) ratramANo rivaMta rvmaannN| vNtii,rvNtaa| veto, rANo / vaMta, ravemANaM / ravaitI, raveMtA / rakhamANI, rvmaannaa| vemANI, rvemaannaa| haharato (shau0maa0hrdohrmaanno| harata, haramANaM / haratI, haraMtA / harato haramAgo / harataM haramAgaM / haratI, hotA / haramANI, hrmaannaa| haremANI, hrmaannaa| 1 bharNito- sUo dIrghasvara-hasvasvara pR0 4 2 ravaMto + ravaMdo jUo pR. 35 nta-nda, Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRS-varisaMto, (zau0mA0varisaMdI) varisamANo / varisaMtaM. vrismaannN| vrisNtii,vrisNtaa| variseto,barisemANo / variseMtaM.varisemANaM / variseMtI,variseMtA / varisamANI, vrismaannaa| varisemANI, vrisemaannaa| varisaI, vriseii| nI-neto, (nedo zau0mA0) nemaanno| netaM,nemANaM / neMtI, netA | nemANI, nemaannaa| tUsa-tUsaMto, (zau0mA0tUsaMdo) tUsamAgo / tUsaMta, tUsamANaM / tUsaMtI, tuusNtaa| tUseto, tUsemANo / tUseMtaM, tUsemAgaM / tUseMtI, tUseMtA / tUsamANI, tUsamANA / tUsemANI, tuusemaannaa| tUsaI, tUseI / dA-'deto (zau0mA0dedo ) demANo / detaM, demAgaM / detI, deMtA / demANI, demaannaa| 1 varisaMto + varizaMdo - jUo pR. 27 sa-za, e pramANe tUzaMdo, zuzzUzaMdo, zozaviMdo vgere| 2 jUo pR. 246 ni0 6 3 dA+a+aMtodA+e-to-deto / dA++mANo dA+e+mANodemANo / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 cala calato, calamANo / calaMtaM, calamANaM / calaMtI, calatA / ( zau0 mA0 calaMdo ) calleto, calemANo / calaitaM calemANaM / caleMtI, clletaa| calamANI, calamANA | calemANI, calemANA | callAI, caleI / khid-khijjato, khijjamANo / khijjaMtaM, khijjamANaM / khijaMtI, khijjaMtA / tvara (zau0mA0khijjaMdo) khijjeMto, khijjemANo / khijjetaM, khijjemANaM / khijjetI, khijjetA / khijjamANI, khijjamANA / khijjemANI, khijjemANA / khijjaI, khijjeI / tura- ' turaMto, turamANo | turaMtaM, turamANaM / turaMtI, turaMtA / tUra (zau0mA0 turaMdo ) turaMto, turemANo / turetaM, turemANaM / turretI, turaMtA / turamANI, turamANA / turemANI, turemANA / turaI, tureI | sussUsamANo / lAlappamANo / zuzrUSa ---susmRsaMto, (zau0 mA0 sussUdo ) lAlapy - lAlappaMto, (zau0 mA0 lAlappaMdo) ( pai0 LALappaMto ) gurukAya - garuaMto, (zau0 mA0 garuaMdo ) garubhamANo / ' turaMto ' nI peThe ' tUraMto ' vagere rUpo paNa karI devAM. 2 suspUsaMtaM, sussUsaMtI vagere rUpo paNa karI levA. 3 jUo pR0 26 la -La. 4 ' gurukAyate ' nAmadhAtunuM rUpa ke, e uparathI ' gurukAya ' e vartamAna kRdaMtanuM aMga banyuM che, Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 preraka kartari vartamAna kRdaMta kara----kAraMto', (zau0 mA0 kAraMdo) kAramANo / kArato, kAremANo / karAvaMto, kraavmaanno| karAveto, karAvemANo / zuSa--sosavito, (zau0 mA0 sosaviMdo ) sosaMto, soseMto, sosAvaMto, sosAvato sAMsavimANo, sosamANo, sosemANo, sosAvamANo, sosAvamANo ityAdi. sahyabhedI vartamAna kRdaMta bhaNa-----bhaNijjato, bhaNijjamANo, bhaNIaMto, bhnniiamaanno| puM0 (zau0 mA0 bhaNijaMdo ) (pa0 bhaniyaMto ) bhANijjata,-jamANaM, bhaNIaMta,-amANaM / na0bhaNijjatI,-tA, jaI; bhaNIaMtI,-tA, -nniiaii| . bhaNijjamANI-NA; bhaNIamANI, bhaNIamANA IS .... puM0-- na0- strI0han-hammato, hammamANo; hammaMtaM, hammamANaM; hammaMtI, tA, hmmmaannii,nnaa,hmmii| 1 'kAra' aMga uparathI kAratI, kAreI, kAramANI, kAraMtaM vagere rUpo upajAvI levAM. .... 2 juo pR0 291 paizAcInI vizeSatA, 3 jUo pR. 23 -na. Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 preraka sadhabhedI kRdaMta ( preraka sahyabhedI aMga banAvavAnI prakriyA 'prerakasA bheda ' ne jaNAvatAM jaNAvI che.' ) kara --- karAvi + Ia - karAvIaMto, - amANo, ( zau0 mA0 karAvI aMdo ) ( pai0 karAviyyato ) karAvijjato, karAvijamANo, ityAdi / ityAdi / kara - karAvi + ijja kara -- kAra + I - kArIaMto, kArIamANo, kara kAra + ijja- kArijjato, kArijjamANo, ci- civva + Avi- civvAvito, civyAvijjamAno, ityAdi / ityAdi / ityAdi / prAkRta ane paizAcImAM vartamAna kRdaMtanAM rUpo sarakhAM thAya che, zaurasenI ane mAgadhImAM je vizeSatA che te udAharaNo sAthe jaNAvI che, apabhraMzamAM zaurasenI ane prAkRta pramANe samajavAnuM che. zaurasenI, mAgadhI ke paizAcInAM udAharaNo mAtra eka ja liMgamAM mUkelAM che paNa abhyAsie enAM traNe liMgI rUpo potAnI meLe samajI levAM. paizAcInA sahyabhedI vartamAna kRdaMtanI vizeSatA jaNAvelI che. ( koi paNa bhASAnuM rUpa karatI vakhate ' varNa-vikAra' nA niyamo lakSyamAM rAkhavA ) bhUtakRdaMta katari bhUtakRdana --- sahyabhedI bhUtakRdaMta 1 jUo pR0 294 preraka sahArbheda. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 dhAtunA aMgane 'a''da' ane 'ta' lAgavAthI tenuM ( banne jAtanuM ) bhUtakRdaMta bane che. 2 'a''da' ane 'ta' pratyaya para rahetAM pUrvanA / a' no 'i' thAya che. ('da' zaurasenI, mAgadhI ane apabhraMzamAM vapa rAya che ane 'ta' paizAcImAM vaparAya che.) kartari bhU030-gama+agamio gamido, gamito (gataH) ___ cala+a calio calido, calito(calitaH)ityAdi. sahyabhedI bhU0 kR0-kara+akario karido, karito kaDo (kRtaH kaTa:) paDha+a paDhio paDhido, paDhito gaMtho (paThito granthaH ) ityAdi. hasa+a hasiaM hasidaM, hasitaM (hasitam) lasa+a lasi lasirda, lasitaM ( lasitam ) tura+a-turiaM turidaM, turitaM (tvaritam) ityAdi. sussUsa+a-susmRsiraM susmRsidaM, sassUsitaM (zuzrUSitam) caMkama+a-caMkami caMkamidaM, caMkamitaM (caGamitam) jhA +a jhAyaM jhAdaM, jhAtaM (dhyAtam ) 1 prAkRtamAM bhUtakRdaMtane mATe mAtra 'ta (a)' pratyaya vaparAya che, pAlimA e 'ta' uparAMta saMskRtamA 'ktavatu' nI peThe bIjo 'tavaMtu ' pratyaya paNa vaparAya chaH ta-huto (hutaH) tavaMtu-hutavA (hutavAn) strI0 hutavatI (hutavatI) - bhUtakRdaMtane lagatI pAlinI prakriyA saMrakRtanI prakriyA sAthe bhaLatI Ave che-pAli pra0 pR0 251-253 prA0 39 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraka preraNAsUcaka naI karyA pachA lu +a luaM ludaM, lutaM (lUnam ) hU +a-hUaM huI, hUtaM ( bhUtam ) preraka bhU0 kR0-- 1 dhAtune preraNAsUcaka Avi ' pratyaya lagADyA pachI athavA dhAtunA upAntya 'a' no dIrgha karyA pachI bhUtakRdaMtano 'a' pratyaya lagADavAthI tenuM preraka bhUtakRdaMta bane che. kara- karAvi+a--karAviaM karAvidaM, karAvitaM (kAritam ) kAri+ a-kAriaM kArida, kAritaM hasa-- hasAvi+a-hasAviaM hasAvidaM, hasAvitaM (hAsitam) hAsi+ a-hAsiaM. hAsidaM, hAsitaM ityAdi ArSa graMthomAM ke arvAcIna prAkRtamA keTaleka sthaLe saMskRtanAM siddharUpo uparathI paNa bhUtakRdaMtanAM rUpo banAvavAmAM AvyAM chaH gatam- gayaM / matam- mayaM / kRtam- 'kaDaM / . hRtam - haDaM / mRtam-. ... .. mrdd| jitam- ji| taptam- tattaM / vagere bhaviSyatkRdaMta-- dhAtunA aMgane * saMta' ' samANa' ane saI' pratyaya lagA1 jUo pArnu 66-ta-Da. 2 ssa + aMta = ssaMta / ssa+mANa- samANa / ssa + I = saI. jUo pR0 299 vartamAnakRdaMta. Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DavAthI tenuM bhaviSyatkRdaMta' bane chaH kariSyan-karissaMto (zau0 mA0 karissaMdo ) ityAdi / kariSyamANaH--karissamANo ityaadi| hetvarthakRdaMta 1 dhAtunA aMgane TuM' ane ' ttae' pratyaya lagADavAthI tenuM hetvarthakRdaMta' bane che. . 2 upara jaNAvelA traNe pratyayo ( ' tuM' 'du' ane 'tae') para rahetA pUrvanA ' a 'no i' ane 'e' thAya che. (du' zaurasenI, mAgadhI ane apabhraMzamA vaparAya che ane prAkRta tathA paizAcImA 'tuM' vaparAya che.) 1 bhaviSyatkRdaMtanAM pAlirUpo A pramANe chaH -gamissaM ( gamiSyan ) strI-gamissatI ___ gamissaMtI karisa (kariSyan) carissaM (cariSyan) 'gamiSyan ' vagere siddharUpone cher3e rahelA 'n 'no anusvAra karavAthI pAlinAM 'gamissaM' vagere rUpo taiyAra thayelA che-pAlipra0 pR. 248-246 2 pAlibhASAmAM hetvarthakRdaMta karavAne mATe dhAtune 'tuM tave' 'tAye' ane ' tuye ' pratyayo lagADavAmAM Ave che : maMtuM / kAtave ( kartum ) netave ( netum ) dakkhitAye ( draSTum ) gaNetuye (gaNayitum ) vagere. -jUo pAlipra0 pR* 257-258. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuMduM 1 bhaN-bhaNa+tuM bhaNiuM bhaNeuM bhaNidu, manituM (bhaNitumbhaNavAne mATe has - hasa + tuM - hasiuM, haseuM hasituM, hasituM ( hasitum - hasavAne mATe) ho - hoa-tu-hoiuM, hoe N hoiduM, hoituM (bhavitum - thavAne mATe) bhaN-bhaNAvi+tuM bhaNAviraM bhaNAvidu, manAvituM ( bhaNAvavA mATe ) kara karAvi + tuM - karAviDaM karAvidaM, karAvituM ( karAvavA mATe ) kara kAra +tuM kAriDaM, kAreuM kAriDhuM, kArituM ( karAvavA mATe ) ham -hAsa + tuM- hAsiuM, hAseuM hAsidu, hAsituM ( hasAvavA mATe ) zuzrUS- sussUsa+tuM sussUsiuM, sussUseuM mussUsidaM, sussUsituM ( zuzrUSA karavA mAThe ) caGkramya caGamya - caMkama + tuM - saMkamiuM, cakameuM cakamidaM, caMkamitaM kR + tuM + tuM tvar + tuM grahU dRz + tuM bhuj + tuM muc + tuM rud + tuM vac + tuM 1 1 F Pad i = tur + tur + euM dah + u' = ( draSTuma ) bhot + tuM bhottuM ( bhoktum ) mot + tuM mottuM ( moktam ) tuM ( roditum ) rot + ro vot + tuM = vottaM ( vaktum ) 1 preraka hetvarthakRdaMtanI racanA preraka bhUtakRdaMtanI jevI ja che, Mod 308 " ( caMkramaNa karavA mATe ) ityAdi. aniyamita hetvarthakRdaMta kA + u = kAuM ghet + tuM = ghetaM turiMDaM tureDaM 11 = z! ( kartum ) ( grahItum ) (tvaritum ) daTThe Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'tae 'kara - kara + tae = karettae / karittae / sijjh - sijjha + e = sijjhittae (seddham ) uvavajjU - uvavajja + tae - uvavajitae ( upapattam ) vihar - vihara + tae = viharitae (vihartum ) pAsa - pAsa + tae = pAsisae (draSTum ) gam - gama + tae = gamittae (gantum ) "pavana - pavvaja + ttae = pavvaittae (pravanitum ) Ahar - AhAra + tae = AhArittae ( Ahartum ) dala - dala + ittae = "dalaittae (dAtum ) accAsAd- accAsAda + e = acAsAdettae ( atyAzAta yitum ) 1 vizeSe karIne A pratyayano upayoga ArSagraMthomAM thaelo che. vaidika saMskRtanA ane pAlinA tumarthaka tave' pratyayanI sAthe A 'ttae ' pratyayanI vizeSa samAnatA che (jUo pANini-3-4-9 vaidika pra0 tathA pR0 307 nI 1 TippaNI. 2 " aMtaM karettae " " sijjhittae "" devattAe upavajittae " " bhuMjamANe viharittae "-bhagavatIsU0 za0 7, u07 pR. 311 sa. 3 rUvAiM pAsittae" devalogaM gamittae "-bhagavatIsU0 za. 7, u0 7 pR0 312 sa.. 4 " pavajAe pavvaittae "" appaNA AhArittae ""-suNayANaM dalahattae "-bhagavatIsU0 za. 3, u0 2 pR0 171 sa0. 5 ArSatAne lIdhe 'hara' no 'hAra' thayo che. ' 6 ArSatAne lIdhe ahIM 'i' AgamarUpe thayo che. 7 " sayameva accAsAdettae"-bhagavatIsU0 za. 3, u. 2 pR0 172 sa0. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 'samamiloka - samabhiloka + rAe apabhraMza dhAtunA aMgane ' evaM ' aNa ' eppiNu ' ' evi ' ane ' eviNu' pratyaya lagADavAthI apabhraMzanuM hetvarthadaMta bane che. evaM cay dA aNa bhuMj kara seva bhuMj + aNahaM- muMc bhuMjU + kar ji + aNa + aNa aNahiM- + ahaM + aNahaM + eppi - + evaM evaM + aNahiM aNahiM eppi eppi 30 2 10 168 sa0, 5 = = devaM D) 11 = samamiloettae ( samabhilokitum ) = sevaNahaM bhuMjaNa haM = ' ' ahaM ' 'aNahiM' 'eppi' = caevaM = = muMcaNahiM bhuMja hiM bhuMjA karaNa kareppi joppa ( tyaktum ) ( dAtum ) ( bhoktum ) ( kartum ) ( sevitum ) ( bhoktum ) ( moktam ) ( bhoktum ) ( kartuma ) ( jetum ) "C 8 sapaDidirsi samabhiloettara " - bhagavatIsU0 za0 3 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eppiNukara + eppiNu 8 kareppiNu ( kartum ) cay + eppiNu = caeppiNu (tyaktum ) - evikar + evi = karevi ( kartum ) pAl + evi = pAlevi (pAlayitum ) __ eviNukara + eviNu - karaviNu ( kartum ) lA + eviNu = leviNa (lAtum ) keTaleka sthaLe saMskRtanA siddha rUpo uparathI paNa hetvarthakRdaMtanAM rUpone banAvelAM che: labdhum larcha / roddham rol| joddhaM / kartum - 'kttuN| vore saMbaMdhakabhUtakRdaMta 1 dhAtunA aMgane -- tuM' 'a' ' tUNa' 'tuANa' ittA' 1 jUo pArnu 35 ta-ha ni0 29 2 'ittA', 'ittANa', 'Aya' ane' Ae' pratyayano upayoga khAsa karIne ApaprAkRtamAM thaelo che. pAlimA A arthamA 'tyA' (kyAMya ' itvA' (ArSaprA0-' ittA') 'tvAna' (kyAMya ' itvAna' ) (ArSaprA.-' ittANa' ) ane 'tUna ' (prA0 'tUna' ke 'UNa') pratyayano upayoga thAya che:svA-katvA, karitvA ( ArSaprA0 karitA) (kRtvA) gaMsvA . . .. . (gatvA) yoddham Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 ittANa Aya' ane' Ae' pratyaya lagADavAthI tenuM saMbaMdhaka + . bhUtakRdaMta bane che. L zaurasenI ane mAgadhImAM saMbaMdhakabhUtakRdaMta karavA mATe dhAtune pratyayo paNa ' iya' ane ' dUNa' pratyaya lAge che tathA prAkRtanA ' ta 'kArAdi da 'kArAdi karIne lagADAya che ane ' itA } C haMtvA jahitvA / jahatvA f chiMditvA ( ArSaprA0 chiMdittA ) suNitvA ( " suNittA ) jinitvA ( jiNittA) pApuNitvA (ArSaprA0 pApuNittA ) tUna kattUna gaMtUna haMtUna tvAna-- katvAna gaMvAna haMtyAna jahitvAna ( ArSaprA0 jahittANa ) ( hatvA ) ( hitvA ) ( hAtvA ) (chiccA) ( zrutvA ) (jillA) ( prApya ) " saMskRtamAM jema upasargavALA dhAtune sAr3he vatvA ne badale nathI ) paNa baneluM cheH upanIya * " tha vaparAya che tema pAlimAM ( pAlimA upasarga hovAno kAMi niyama 2 abhivaMdiya abhijJAya ( zA + tvA ) ( nI + tvA ) (vand + itvA ) ArSaprAkRtamAM paNa < Aya' ane' Ae cheDAvALAM saMbaM dhaka bhUtakRdaMto maLe che te A pArinAM 'ya' chaDAvALAM rUpo sAthe maLatAM Ave chepAli prA0 pR0 255-256 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 313 ' ittANa' pratyayo paNa vaparAya che. paizAcImA e arthamAM * tUna ' pratyaya vaparAya che. apabhraMzamAM e arthamAM 'i'' iu' 'ivi' ane ' avi ' tathA ' eppi,' ' eppiNu,' 'evi' ane 'eviNu' pratyayano vyavahAra thAya che. 2 apabhraMza sivAyanA upara jaNAvalA bIjA pratyayo para rahetAM prayogAnusAre pUrvanA * a' no 'i' ane 'e' thAya che. 3 keTaleka ThekANe prAkRtanA ta 'kArAdi pratyayonA 'ta' no lopa paNa thai jAya che (jao asaMyukta ' kAdi / lopa pR0 10 ni0 2) 4 upara jaNAvelA pratyayomA je pratyayo 'Na' cheDAvALA che tene aMte vikalpe anusvAra thAya che. apavAda-zaurasenI ' zaurasenImA 'kR' ane 'gam' dhAtunuM saMbaMdhaka bhUtakRdaMta 'kaDua' ane -- gaDua' bane cheH (kR + aDua = kaDua-kRtvA ( gam + aDua = gaDua-matvA) apavAda-paizAcI __STvA ' cheDAvALAM saMskRta rUpornu saMbaMdhaka bhUtakRdaMta karavA mATe paizA mAM e 'yA' ne badale 'khUna' ane ' tthUna ' vAparavAmAM Ave chaH naDhUna, natthUna ( saM0 naMSTvA ) tadbhUna, tatthUna ( saM0 taSTvA ) vagere apavAda-apabhraMza . mAtra eka * gam' dhAtunuM saMbaMdhaka bhUtakRdaMta karavA mATe apaprA00 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bhraMzanA uparyukta pratyayo lagADavA uparAMta : ppi' ane : ppiNu' pratyayo paNa lagADavAnA chaH gam + ppi = gamppi - gatvA / gam + ppiNu = gamppiNu- gatvA / bhASAvAra udAharaNo prAkRta hasa- hasa + tu = hasiuM, haseuM, (hasitvA ) ho- hoa +tuM = hoiuM, . hoeuM, ( bhUtvA ) has- hasa + a = hasia, hasea, ( hasitvA ) ho- hoa + a = hoia, hoea, ( bhUtvA ) has- hasa + tUNa = hasiUNa, hasiUNaM, haseUNa, haseUNaM ( hasitvA) ho- hoa + tUNa = hoiUNa, hoiUNaM, hoeUNa, hoeUNaM ( bhUtvA ) has- hasa + tuANa-hasiuANa, hasiuANaM, haseuANa, haseuANaM ( hasitvA) ho- hoa+ tuANa hoiuANa, hoiuANaM, hoeuANa,hoeuANaM ( bhUtvA ) bhaNa-bhaNAvi + tuM = bhaNAviu~ ( bhANayitvA) . , + a = bhaNAvia + tUNa = bhaNAviUNa, bhaNAviUNaM ., + tuANa = bhaNAviuANa, bhaNAviuANaM - 1.A preraka saMbaMdhaka bhUtakRdaMta che ane enI racanA preraka bhUtakRdaMtanI jevI ch| Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaN-bhANa + tuM = bhANiuM, bhANeuM , + a = bhANia, bhANea ,, + tUNa-- bhANiUNa, bhANiUNaM; bhANeUNa, bhANeUNaM ,, + tuANa, = bhANiuANa, bhANiuANaM, bhANeuANa, bhANeuANaM kara-karAvi+ tuM = karAviDaM ( kArayitvA ) " + a = karAvi , + tUNa= karAviUNa, karAviUNaM ,, + tuANa, karAviuANa, karAviuANaM ,, kAra + tuM = kAriuM, kAreuM , + a = kAria, kAre " +tUNa = kAriUNa,kAriUNaM, kAreUNa, kAreUNaM " tuANaM,kAriuANa kAriuANaM kAreuANa,kAreuANaM zuzrUS-sussUsa + tuM = susmRsiuM, sussUseDa , + a = susmRsia, sussasea , + tUNa- sussUsiUNa sussUsiUNaM, sussUseUNa, sussUseUNaM ,, +tuANa-sussUsiuANa, sussUsiuANaM, mussUseuANa sussUseuANaM. cakamya-caMkama+ tuM = caMkamiuM, caMkameuM , + a = caMkamia, caMkamea , + tUNa = caMkamiUNa, caMkamiUNaM; caMkameUNa, caMkameUNaM " +tuANa-caMkamiuANa, caMkamiuANaM, caMkameuANa, caMkameuANaM. Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 kara- ittA = karitA (kRtvA) kara- ittANa = karittANa, karittANaM kaha- ittA = kahittA, ( kathayitvA) kaha- ittANa = kahitANa, kahitANaM gama- ittA = gamitA, (gatvA) gama- ittANa = gamittANa, gamittANaM . gaha+ Aya = 'gahAya ( gRhItvA) saMpeha Ae = saMpehAe (saMprekSya) AyA Ae = AyAe ( AdAya) zaurasenI, mAgadhI ( bhUtvA) (paThitvA) ho + iya - haviya, hotA " + dUNa = hodUNa , paDha + iya = paDhiya, paDhittA paDha + dUNa = padidUNa , rama + iya = ramiya, raMtA rama + dUNa = raMdUNa , paizAcI ( rantvA ) + tUna = gaMtUna ( gatvA ) ram + tUna = hasitUna ( hasitvA ) paDha + tUna = paDhitUna (paDhitvA ) kadha + tUna = kadhitUna ( kathayitvA ) 1 bhagavatIsUtra0 rA0 za0 3, u0 2-" rayaNANi gahAya" " paDiggahiyaM gahAya "-pR0 170-171. Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza kR "" 79 >" grahU + tuM + 1235 " " tvar + tuM 31 dRz laha + i kara + iu kariu kara + ivi = karivi kara + avi karavi kara + eppi = kareppi kara + eppiNu = kareppiNu kara + eviNu eviNu = kareviNu kara + evi karevi ( labdhvA ) ( kRtvA ) ("1 > ( > " (17 > (,, > ) ( > 91 aniyamita saMbaMdhaka bhUtakRdaMta ( prAkRta ) = + tuM + tUNa = lahi + tuM + tUNa + ANa-kAuANa, kAuANaM. ghetaM, ghecUNa, ghettRNaM, = + a 11 RNa = kAuM, = kAUNa, kAUNaM, + uANa = - tUNa + tuANa = trettuANa, ghettuANaM. = tura + u 317 1 " = = ( " " = turiDaM, tureDaM, + a = turia, turea, + UNa = turiUNa, turiUNaM; tureUNa, tureUNaM. + uANa turiuANa, turiuANaM; tureu 27 ANa, tureuANaM. dai + uM dahu~ = daTTha + U = dahUNa, dahUNaM Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 " + tuANa = daTTha + uANa-daduANa, daduANaM. bhuMna + tuM = bhot + tu = bhottuM, . " + tUNa = + tUNa = bhotUNa, bhottUNaM, " +tuANa = , + tuANa- bhottuANa, bhottuANaM. muc + tuM = mot + tuM = mottuM ,, + tUNa = " + tUNa = motUNa, motUMNaM + tuANa= " + tuANa - motuANa, mottuANaM. rud + tuM = rot + tuM - rotuM ,, + tUNa = rot + tUNa = rottUNa, rottUNaM ,, +tuANa = rot + tuANa = rottuANa, rottuANaM. vac + tuM = vot + tuM = vottuM, ,, + tUNa = vAt + tUNa = vottUNa, vottUNaM, ,, + tuANa- vot + tuANa = votuANa, vottuANaM. vanda + tu = vaMdittuM, baMdittu. [saMskRtanAM siddha saMbaMdhaka bhUtakRdeto paNa thoDA pheraphAra sAthe prAkRtamA vaparAyAM chaH AdAya-AyAya vanditvA--vaMditA. . gatvA-gatA, gaccA. vipranahAya-vippanahAya. jJAtvA-naccA. zrutvA-socA. natvA-naccA. sutpvA-suttA. buDhA-bujjhA. saMhRtya-sAhaTu. bhuktvA-bhoccA. hatvA-haMtA matvA-macA, maccA. ityAdi Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vidhyartha-kRdaMta vidhyartha kRdaMtanI sAdhanA vidhyartha kRdaMtanA saMskRta siddha rUpo uparathI karavAnI che, to paNa tene lagatA keTalAka prAkRta pratyayo A rIte chaH . 1 dhAtune tavva,' (zau0 dava') 'aNija' ane 'aNIa' 'pratyaya lagADavAthI tenuM vidhyartha-kRdaMta bane che. 2 . tavva ' ane 'davva' pratyaya para rahetAM prAyaH pUrvanA 'a' no 'i' tathA 'e' thAya che. 1 vidhyartha kRdaMto sahyabhedI hoya che. 2 vidhyartha kRdaMta mATe pAlimA 'tavya,' 'tayya, ' 'ya. ane ' anIya ' pratyaya vaparAya che:-- bhavitavvaM ( bhavitavyam ) bujjhitavvaM ( boddhavyam ) sayitavyaM (zayitavyam ) ( jJAtavyam) pattayyaM (prAsavyam ) daTTayyaM ( draSTavyam ) dezya ( deyam) ( meyam ) (kRtyam) bhacco ... (bhRtyaH ) vRddhivALo ya |kaariyN ( kAryam ) JhAriyaM ( hAryam) anIya-- bhavanIya sayanIya pApaNIyaM . (prApaNIyam pAlipra. pR0 254 jAtavyaM ya meyyaM kacca Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 3 vidhyartha - kRdaMtane lAgela saMskRta ya' pratyayane sthAne prAkR tamAM ' a ' paNa lAge che. siddha rUpo uparathI banatAM vidhyartha- kRdaMto- kAryam - kajjaM / - / . kiJca / kRtyam grAhyam - gejjhaM / Gall guhyam - gujjhaM / varjyam vajjaM / vAcyam - vaccaM / vakkaM / vAkyam janyam - jannaM / bhRtyaH bhicco / bhAryA aryaH -- geyam - gejjaM, geyaM / ityAdi / I - vadyam - vajjaM / - bhavyam - bhavvaM / avadyam - avajjaM / tavya - hasa - haMsiavvaM, haseavvaM, hasitavvaM, hasetavvaM / hasAviavvaM, hasAvitavvaM / bhajjA / ajjo / ca - peyam - pejja, peaM / peyA- pejjA, peA / I Aryam - ajjaM / pAcyam - paccaM / ityAdi / / zau0 hasidavvaM, hasedavvaM, hasAvida / sussUsitavvaM, susta, sussUsiannaM, sussUseanvaM / cakamitavvaM, caMkametavvaM, cakamiavvaM, cakame anvaM / ho-hota, hoavvaM / ci civvivaM civve avvaM, civvitavyaM, civvetavvaM / jJA-nAtavvaM, nAyavvaM / aNijja | hasaNijjaM, hasaNIaM, hasAvaNijjaM, hasAvaNIaM, aNIa kiraNijjaM, karaNIaM sussUsaNijjaM, sussUsaNIaM, cakamaNijjaM, caMkramaNIaM, vaca -- vayaNijjaM, vayaNIaM / ityAdi / Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 -aniyamita vidhyartha kRdaMta - graha-tavva-ghettavvaM / rud-tanva-rottavvaM / bhuja-tavva-bhottavyaM / kR-tavva-kAtavaM vac-tavva-vottanvaM / kAyavaM muc-tatva-mottavvaM / tvara-tavva-turiavvaM, tureavvaM / dRz-tavva-dahavvaM / turitavvaM, turetavvaM / vidhyartha kRdaMta ( apabhraMza )--- prAkRtamAM vaparAtA 'tavva' pratyayane badale apabhraMzamAM 'ievvauM,' ' evauM' ane ' evA' pratyaya vaparAya che kara + ievvaLa = karievvauM - kartavyam / kara + evvauM - karevvauM kara + evA = karevA mara + ievvauM = marielvauM - martavyam / mara + evaDhaM = marevvauM mara + evA = marevA saha + ievvauM - mahievvauM ... soDhavyam / saha + evvaLa - sahebauM saha + evA = sahevA so + evA = soevA - svaptavyam / jagga + evA = jaggevA ... jAgaritavyam / prA 61 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rarara katarikRdaMta' dhAtune 'ira' pratyaya lagADavAthI tenuM kartRsUcaka kRdaMta bane cheH hasa-ira-hasiro (hasanAra ), hasirA, rI (hasanArI), hasiraM (hsnaaruN)| hasAva-ira--hasAviro (hasAvanAra)-rA, rI ( hasAvanArI), raM (hsaavnaaruN)| tvara-ura-turiro (tvarA karanAra) ityAdi. kartRsUcaka kRdaMtanI sAdhanA, kartRsUcaka kRdaMtanAM saMskRta siddha rUpo uparathI paNa thAya che: pAcaka:--pAyago, pAyao / nAyaka-nAyago, nAyao / netaa-neaa| kartA-kattA / vaktA-vattA / bhartA-bhatA / kumbhkaarH-kuNbhaaro| karmakaraH kammagaro / stanadhayaH--thaNaMdhayo / paraMtapaH-paraMtavo / lekhaka:-lehao ityAdi / katarikRdaMta ( apabhraMza) prAkRtamA vaparAelA 'ira' ne badale apabhraMzamAM * aNa' pratyaya lagADavAthI kartRsUcaka kRdaMta bane cha : mAra + aNaa = mAraNaa = mAraNau - mAraka : bolla - agaa = bolaNaa = bollagara - vAcaka: 1 kartarikRdaMtanuM rUpa banAvavA mATe pAlimAM prAkRtanA 'ira' ne pada le keTalAka khAsa dhAtuthI 'a' pratyaya vaparAya che ane eja arthasUtakAlane kA sAdhavA mATe sAdhAraNa rIle 'sAvI' pratyAra vAparApa cha:-- 3-- vidU ( vettaH) strI vidunI. tAvI- bhuttAvI (bhuktavAn ) strI. bhuttAvinI. -pAlipra0 pR0 250-251. Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 vajja + aNaa = vajjaNaa = vajjaNau - vAdaka : bhasa + aNaa = bhasaNaa = bhasaNau - bhaSaka : jA + aNaa = jANaa = jANau - jJAyaka : prakaraNa 14 taddhita 1 . 'tenuM A' e arthamAM nAmane 'kera ' pratyaya lAge che ane apabhraMzamAM * 'Ara' pratyaya lAge che. asmad + kera = amhakereM ( asmAkamidam asmadIyam ) apa0 amhAru, mahAru, yuSmad + kera = tumhakeraM (yuSmAkamidam yuSmadIyam ) ___ apa0 tumhAru, tuhAru, para na kera = parakeraM (parasya idam parakIyam ) rAja + kera = rAyakareM (rAjJaH idam rAjakIyam ) 2 . "temAM thaela ' e arthamA nAmane ' illa' ane ulla' pratyaya lAge chaH illa-gAma + illa = gAmillaM (grAme bhavam ) strI0 gAmillI / 1 saMskRtanI peThe pAlimAM A arthamA 'Iya' pratyaya vaparAya chaH madanIyaM (madanasya sthAnam ) pAlipra0 pR. 260 2 A 'Ara' pratyaya prAyaH 'yuSmad ''asmad ' ' tvat' ane ' mat ' zabdone lAge che. 3 'tanizrita' arthamAM pAlimA 'la' pratyaya vaparAya chaH duchu nizritam = duTallaM vedanizritam = vedalaM pAlipa. pR0 260 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 pura + ila = 'purilaM ( pure bhavam ) strI0 purillI / adhas + ila = heTilaM (adho bhavam ) strI0 hejhillI / upari + ila = uvarillaM (upari bhavam ) ulla----Atma + ula = appulaM (Atmani bhavam) taru + ulla = tarulaM (tarau bhavam ) nagara + ula = nayarulaM ( nagare bhavam ) ityAdi / 3 : tenI jevU ' e arthamAM nAmane 'va' pratyaya lAge chaH ____ mahuratva pADaliputte pAsAyA (mathurAvat pATaliputre prAsAdAH) 4 . paNuM' arthamAM nAmane 'imA' 'ta' ane / taNa' pratyaya lAge che ane apabhraMzamAM 'ppaNa' pratyaya paNa lAge cheH pINa + imA = pINimA ( pInatvam ) pINa + ttaNa - pINattaNaM, pINa + tta = pINataM / puppha + imA = pupphimA ( puSpatvam ) puppha + taNa = pupphattaNaM, puppha + ta = pupphattaM / apa0 vaDDa + ppaNa - vaDDappaNu, vaDattaNu vagere ( vRddhatvam ) vihu + ppaNa = vihuppaNu, vihuttaNu vagere (vibhutvam ) 1 'jAta' arthamAM pAlimA 'ima' pratyaya Ave che:pazcAt jAtaH = pcchimo| upari jAtaH = uparimo / purA jAlaH = parimo! adho jAtaH = heTThimo / granthe jAtaH = gaMthimo pAlipra. pR0 259-260. 2 A arthamAM pAlimA 'ttana' (prA0 taNa) pratyaya Ave chaH " ... puthujjanassa bhAvo puthujjanattanaM (pRthagjanatvam ) pAlipra0 pR0 261 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 5 'vAra ' arthamAM nAmane 'hutta ' (ArSa-khutta') pratyaya lAge che: eka + hutta = egahuttaM (ekakRtva:-ekavAram ) dvi + hutta = duhutaM (dvivAram ) tri + hutta = tihutaM (trivAram ) zata + hutta = sayahucaM (zatavAram ) sahasra + huta = sahassahuttaM ( sahasravAram ) 6 vALu' arthamA AvatA nAmane lAgatA / matu' pratyayane sthAne Ala ' 'Alu' itta ' 'ira' - illa' ' ulla' 'maNa' maMta' ane 'vaMta' pratyaya parAya chaH Ala- rasa + Ala = rasAlo ( rasavAn ) jaTA + Ala = jaDAlo ( jaTAvAn ) jyotsnA+ Ala = joNhAlo ( jyotsnAkAn ) zabda + Ala = saddAlo (zabdavAn ) phaTA + Ala = phaDAlo ( phaTAvAn ) 1 saM0 kRtvas-kutta-khutta-hutta-jao khAdino 'hapR0 19. 2 'vAra' arthamA pAlimA 'kvattuM' (saM0 kRtvas) pratyaya vaparAya chaH ekakvattuM (ekavAram ) dvikkhattuM (dvicAram) tiktattuM (trivAram) pAlipra0 pR. 261 ArSaprAkRtamA A arthamAM ' khutta' (pAli-kha) pratyaya paNa Ave cheH tikkhutto"tikhutto AyAhiNapayAhiNaM karei - bhaga0 sa0 pR0 235 paM. 2 " mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei " (sU0 dvi0 zru0 a0 7 pR. 425 paM0 2 sa.) " patto aNaMtakhutto" jIvavicAranI chellI gAthA. Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 // + // // Alu- irSyA + Alu = IsAlU (IrSyAvAn ) dayA + Alu = dayAlU ( dayAvAn ) neha + Alu = nehAlU (snehavAn ) lajjA + Alu = lajjALU ( lajjAvAn ) strI0 lajAluA (lannAvatI) kAvya + itta = kavvaito ( kAvyavAn ) mAna + itta = mANaitto ( mAnavAn ) ira- garva + ira = gamviro (garvavAn ) - roharo ( rekhAvAn ) illa zobhA + illa = sohillo ( zobhAvAn ) chAyA + illa = chAilo (chAyAvAn ) yAma + illa = jAmaillo ( yAmavAn ) ulla- vicAra + ulla = viyArullo ( vicAravAn ) vikAra + ulla = viyArullo (vikAravAn ) zmazru + 'ulla = maMsulo ( zmazrumAn ) darpa + ulla = dappalo (darpavAn ) dhana + maNa = dhaNamaNo ( dhanavAn ) zobhA + maNa = sohAmaNo (zobhAvAn ) bhI + maNa = bIhAmaNo ( bhImAn ) maMta- hanu + maMta = haNumaMto ( hanumAn ) = sirimaMto (zrImAn ) puNya + maMta = puNyamaMto (puNyavAn ) vaMta- dhana + vaMta = dhaNavaMto ( dhanavAn ) bhakti + vaMta = mattivato ( bhaktimAn ) 7 saMskRtamA AvatA ' tas' pratyayane sthAne 'to' ane 'do' vikalpe vaparAya che // // // + // // // // Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva + tas eka + tas + tasU anya kim + yat + = = = lAge che : a = = = tas tas tat + tas idam + tas 8 saMskRtamAM vaparAtA p' pratyayane sthAne prAkRtamAM 'hi', ha' ane ' ttha' pratyaya vaparAya che: 6 327 savvatto, savvado, savvao ( sarvataH ) ekatto, ekado, ekao ( ekataH ) annato, annado, annAo (anyataH ) kato, = jatto, tatto, ito, jahi, " kudo, jado, = = kuo jao tado, ido, = ( kutaH ) ( yataH ) tao io yat + tra = tat + tra = tahi, kim + tra = kahi, anya + tra = annahi, 9 ' aGkoTha' zabda sivAya bIjA zabdane lAgatA 'taila ' pratyaya sthAne 'ela' pratyaya vaparAya che: ( tataH ) ( itaH ) kaTu + taila [ aGkoTha + taila 10 nAmane svArthamAM 'a' 'ila' ane 'ulla' pratyaya vikalpe jaha, jattha ( yatra ) taha, tattha ( tatra ) kattha kahU, ( kutra ) annaha, annattha ( anyatra ) ( kaTutailam ) kaDDuelaM aMkolate (aGkoThatailam ) ] candra + a = caMdao, caMdao, caMdo caMdo ( candrakaH ) hRdaya + a hiayaaM, hiayaM ( hRdayakam ) bahuka + a bahuayaM, bahuaM ( bahukam ) pallava + ila = pallavo ( pallavaH ) pallavillo, purilo, purA + i = purA ( purA ) Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitR + ulla = piullo, piA (pitA) hasta + ulla = hatthulo, hattho ( hastaH ) vizeSatA paizAcImA svArthika 'a' ne badale saMskRtanI peThe 'ka' vaparAya chaH saM0 vadanakam- prA0 vayaNayaM- pai0 vatanakaM / * vatanake vatanakaM samappetUna " prA0 vyA0 pA0 2 sU0 164 pR0 70 apabhraMzamAM svArthamAM - a aDa,' ulla' * aMDaa', ' ullaa' ane / ullaDa' pratyayo vaparAya cheH diTTha + a = diTThau (dRSTakaH ) dosa + aDa = dosaDa (doSakaH ) kuTI + ulla = kuDallI (kuTikA) hiaya + aDaa - hiaDaDaM (hRdayakam ) cUDa + ulaa cUDallao (cUDakaH ) bAhubala + ullaDaa-bAhubalullaDau (bAhubalakaH) 11 saMskRtamAM vaparAtA 'paNu' arthavALA (tva, tal ) pratyayo nAmane lAgyA pachI taiyAra thaela e ja nAmane svArthamAM enA e ja pratyayo pharIvAra paNa lAge che: ... mauattatA mRduka + tva - mauatta + tA = / mauattayA ( mRdukatvatA) 1 prAkRtarUpAvatAramA 'aDaDa ! 'DaDa' 'aDula''Dulaa' 'DaDaDula' 'DulaDaDa' 'aDaDaDulla' 'aDulaDaTu' ' ahalla' 'DulaaDaDa DaDaDulaa' 'DulaDA ' A rIte bAra pratyayoM paNa jaNAvelA che: pR0 95-96-sU0 5. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 329 aniyamita taddhitAMta rUpo eka + si = ekkAsi ) eka + si = ekasi ( ekadA) eka + iA = ekaA a + mayA = bhumayA / (naH) 15 15. bhamayA / zanaiH + ia = saNioM ( zanaiH ) upari + lla = avarilo ( upari ) ja + etia = jetti) ja + ettila = jattilaM ( yAvat ) ja + eddaha = jeddahaM ) - apa0 jevaDu, jettulo ta + ettia = tetti) ta + etila = tettilaM ( tAvat ) ta + edaha = tedahaM ) ___ apa0 tevaDu, tettulo eta + ettia = ettioM esa + mila = ((etAvat ) (iyat) eta + eddaha = ehahaM apa0 evaDDu, etulo ka + etia = ketti) ka + ettila = kettilaM ( kiyat ) ka + eddaha = kedahaM ) apa0 kevaDu, kettulo prA0 42 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 par + ka = parakaM ( parakIyam ) rAya + ka = rAikaM ( rAjakIyam ) amha + eccaya = amhecayaM ( asmadIyam ) tumha + eccaya = tumhecayaM ( yuSmadIyam ) savvaMgio ( sarvAGgINaH ) sAMga+ ia paha + ia pahio ( pAnthaH ) appa Naya = appaNayaM (AtmIyam ) + = nava eka + = - vaikalpika rUpo + la = navallo, navo ekalo, eko ekalo, eko manAk + aya = maNayaM * maNiyaM, maNA pIta + la = pIalaM ( navaka: ) ( ekakaH ) manAk + iyaM = mizra + Alia = mIsAliaM, mI (mizram ) dIrgha + ra = dIhara, dIhaM ( dIrgham ) vidyut + la = vijjulA, vijjU (vidyut ) patra + la = patalaM, pataM (patram ) } ( manAk ) pIvalaM, pIaM } ( pItam ) andha + la = apalo, aMgho ( andhaH ) saMskRtanAM siddha taddhitAMta rUpa uparathI paNa prAkRta rUpo bane che: dhanin ArthikaH = = dhanI dhaNI / tapasvin = tapasvI = tatrassI / atthio 1 rAjanyaH = rAyaNNo / Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AstikaH = atthio / ArSam = ArisaM ! kAnInaH = kANINo / bhaisam = mikkhaM / madIyam - maIyaM / vAGmayam = vammayaM / pInatA gaNiyA(zI0pINadA) kauzeyam = koseyaM / (pai0 pInatA) pitAmahaH = piAmaho / yadA - bhayA / tadA - tayA / kadA = kayA / anyadA = annnnyaa| sarvadA = sanvayA / sarvathA = sntrhaa| ityAdi. dhAtupATha (pariziSTa) AThamA adhyAyanA cothA pAdamA AcArya hemacaMdra prAkRta dhAtuone A rIte Ape chaH sUtrAMka arthanI dRSThie hemacaMdre mULa rUpanA mUkelaM mULa rUpa Adezo 2 kath prA0 kaha vajjara pajjara uppAla pisuNa saMgha bolla Nivara (duHkhakathane) Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 4 jugups prA0 uccha (jhuNa dugucchaM 5 bubhukS prA0 buhukkha dugaJcha NIrava voja vaji 'vyA prA0 jhA 7 jhA { saat / muNa uddhamA - 9 10 ut + 'mA zrat + dhA pA prA. pi saddaha [ pijja dula ghoha 11 ut + vA prA0 uvA orummA 1 vasuA 12 ni + drA prA0 nidA 13 A +dhrA prA0 azyA 14 snA prA0 hA 15 sam + styA ohIra uMca Aigya abbhutta saMkhA thakka ciTTha tiSTha (mA0ciSTha) nirappa Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 ut + sthA / ukukkara 18 glai prA0 milA [vA | pavvAya 19 nira + mA [ nimmANa | nimmava 20 kSi prA. jhi Nijjhara 21 chAda prA0 chAya Nama nUma, NUma sannuma daka omvAla pavvAla 22 ni + vR-nivAra prA0 nivAra / NihoDa pAta prA0 pADa 23 dU 24 dhavala duma, dUma 25 tula ohAma 26 vireca prA0 vika oluMDa ullaMDa ( palittha 27 tADa AhoDa / vihoDa 28 mizra prA0 mIsa / vIsAla missa melava Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 ut + dhUla prA0 udbhUla 30 bhrAma prA0 bhAma / tAliaMTa / tamADa 31 nAza prA0 nAsa viuDa nAsava hArava vippagAma palAva 32 darza prA0 darisa (dAva (dakkhava 33 ut + ghATa prA. ugghADa LEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE 34 spRha siha 35 sam + bhAva AsaMgha 36 ut + nam prA0 unnAva / utthaMgha ullAla guluguMcha uppala 37 pra + sthApa prA0 paTThava paTTava paNDava voka 38 vijJapa prA0 viNNava abukka Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 arpa prA0 appa alliva caccuppa paNAma java 40 yApa prA. jAva 41 plAva prA0 pAva AmvAla pavvAla pakkhoDa 42 vikoza prA0 vikosa 43 romantha 44 kama prA0 kAma 45 pra+kAza prA0 payAma 46 kampa 47 Aropa prA0 Arova 48 dola 49 raMja 50 ghaTa prA0 ghaDa 51 veSTa prA0 veDha 52 krI vi+kI prAvikI oggAla vaggola Nihuva Nuvva vicchola vala raMkhola rAva parivADa pariAla kiNa vikiNa bIha alI 54 A+lI Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 ni+lI 56 vi+lI 57 58 zru prA0 suNa 59 dhU prA0 puNa 60 bhU 62 63 6 66 Ly ru prA0 rava 12 06) "} kR prA0 kara kR 67 kru 68 haiM 19 kRR kR 336 NilIa Nilaka Niriva luka lika lhika birA saMja kUMTa mhaNa cuva h huva (zau0 bhU, bhuva) bhava) hava NivvaDa (pRthagabhavane, spaSTabhavane ca ) huppa ( prabhavane ) kuNa NiAra ( kANekSitakaraNe ) hi (niSTambhe ) saMdANa (avaSTambhe ) vAvazka (zramakaraNe ) Nivvola ( krodhapUrva oSThamAlinye ) payala (zaithilyakaraNe, Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lambane ca) NIluMcha ( niSpAte AcchoTane ca) kamma (kSurakaraNe) gulala ( cATukaraNe ) 72 kR , 74 smara prA0 sara jhara bhara bhala vimhara sumara payara 75 vi+smR pamhaha pamhusa bihara vIsara 76 vyA+ha prA. vAhara 77 pra+sa prA0 pasara koka, kukka poka payala ulla mahamaha (gandhaprasaraNe) NIhara nIla dhADa varahADa 79 ni + su prA0 nIsara prA0 43 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaga 80 jAgR prA0 jAgara 81 vyA + pRprA0 vAvara 82 saM + vR prA0 saMvara Ajaha sAhara sAhaTTa sannAma 83 A + dR prA0 Adara . 84 prahR prA0 pahara ava + tu + oara sAra oha aurasa caya tara tIra pAra thakka phaka zlAgha khaca paca salaha veaDa solla paulla chaDDa avaheDa ussika ava NilaMcha dhaMsADa Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 " . Nijvala ( duHkhamocane) vehaya velava jUrava umaccha uggaha avaha viDaviDDa 95 samA + raca uvahattha sArava samAra kelAya siMca siMpa 96 sica 97 praccha 98 garna puccha bukka dikka (vRSagarjane) 10. rAja agdha chajja saha rIra 101 masna AuDDa NiuDDa buddha khuppa Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 puJja Arola vamAla jIha osukka 104 tina 105 mRja prA0 majja ugghusa ha hula 106 bhaJja rosANa vemaya musumUra sUra saDa vira paviraMna karaMja nIraMja paDiagga 107 abu + braja prA. aNuvaJca 108 arma 109 yuna viDhava juja jujja Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 * bhuja jima kamma aNha samAna camaDha caDDa kammava 111 upa + muMbha 112 ghaTa 113 sam + ghaTa gaDha saMgala mura ( hAsasphuTite) 114 sphuTa 115 maNDa ciMca ciMca ciMcilla rIDa TiviDika toDa tuTTa khuTTa khuDa ukhuDa ullukka Niluka luka ullUra Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 617 pUrNa 118 vi+ vRt prA. viva 119 kvatha prA0 kada 120 grantha 121 mantha 122 hlAda 123 ni + sada 124 chinda prA0 chiMda busala virola avaaccha Numajja duhAva Nicchala NijyoDa Nivvara NillUra 125 A + chida" oaMda 126 mRda mada pariha khaDDa caDDa maDDa pannAr3a Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 spanda prA0 phaMda 128 nira + pada prA0 niSpajja 129 visaM + vada culucula nivvala an viaTTa viloTTa phaMsa 130 zada pakkhoDa NIhara 131 A + kranda 132 khida jUra visura utthaMgha hakka 133 rutha prA0 ruMdha 134 niSedha 135 krudha prA0 kujjha 136 jana jamma taDa 137 tana taDDa taDDava virala thippa allima 138 tRpa 139 upa + sUpa 140 saM+ tapa 141 vi+ Apa 142 sam + Apa jhakha oaga samANa Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 kSipa 144 ut + kSipa 145 A + kSipa 146 svapa 147 vepa 148 vi + lapa 149 lipa 150 gupa 201 { galattha aDakkha sola pela pola br,ll-l chuha hula parI guluguJcha utthaMgha allattha ubbhuta usikka hakkhava NIrava kamavasa lisa loDa loTTa Ayajjha jhaMkha vaDavaDa liMpa vira Da Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 avahAva 151 kRpa 152 pra + dIpa prA0 palIva teava / saMduma saMdhukka abbhutta saMbhAva 153 lubha 154 zubha khaura 155 A + rabha ADhava REEEEEEEEEE 156 upA + labha (jhaMkha paccAra (pelava 157 jRmbha vijRmbha ( ambha) 158 nama 159 vi + zrama prA0 vIsAma NisuDha (bhArapUrvakanamane) NivvA 160 A + krama (ohAva utthAra prA04 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 161 bhrama Tiridilla DhuMDhulla daMDhalla cakama bhammaDa bhamaDa bhamADa talaaMTa 162 gam aiccha aNuvajja avajjata ukkusa akkusa paccaDDa pacchaMda Nimmaha NI Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 mINa NIluka pada raMbha parialla vola pariala NiriNAsa Nivaha akseha avahara 163 A + gam ahipaccua abhiDa 164 sam + gam 165 abhyA + gam ummattha + 166 167 pratyA + gam zama paloTTa (paDisA parisAma 168 rama saMkhuDDa omaar' kilikiMca koTTama moTTAya NIsara Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 pUra agvADa smr' udbhapA aMguma | ahirema tuvara 1 jaaDa / khira jhara pajjhara 170 tvara 173 kSara Nijala utthalla 174 175 ut + chala vi + gala thippa 1 gidduha visaTTa 176 dala vala 177 bhraMza vapha phiDa 178 naza NiraNAsa Nivaha avasaha paDisA avahara Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 ava + kAza 180 saM + diza 181 daza ovAsa appAha bisnt peccha avayaccha avayajjha vajja savvava dekha oakkha avakkha avaakkha pulo pulaa ni avapAsa pAsa phAsa phaMsa pharisa chiva chiha Alekha Aliha 182 spRza ria 183 pra+ viza 184 pra + mRza pra + suSa Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 piSa zivaha NiriNAsa NiriNaja roJca 186 bhaSa 187 kRSa sAaDDa aMca aNacha ayazca Aijcha akkhoDa ( asikarSaNe) TuTulla 188 ." 189 gate daDhola 190 zliSa prA0 silesa gamesa ghatta sAmaga avayAsa pariaMta coppaDa Aha ahilaMgha ahilaMkha 191 mrakSa 192 kAGga bacca vaMpha maha siha vilupa Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193. prati + IkSa 194 takSa ( sAmaya vihIra viramAla taccha caccha ramya rampha / koAsa / vosaTTa 195 vi + kasa 196 hasa 197 sraMsa hihasa DiMbha 198 trasa ( Dara vojja vajja 199 ni+ asa 5 Nima / guma paloTTa 200 pari + as phloTTa 201 niH + zvasa 202 ut + lasa palhatya jhaMkha Usala jasuMbha jillasa pulaAa gujolla Aroa Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 203 bhAsa bhisa ghisa 204 grasa 205 ava + gAha 206 A + ruha ovAha / valagga 207 muha gumma / gummaDa 208 daha / ahiUla / Alukha 209 graha geha hara paMga niruvAra ahipaccua chinda bhinda 216 chida 217 jujjha bujna gijjha kujjha sijjha mujha Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 sada pata 220 kvatha 297 vardha 221 ve 222 saM + veSTa pra + IkSa maiM 390 391 nU 392 vraja 393 dRza 394 graha 395 takSa 353 khaDaka dhuDaka jhalaka caMpa saDa paDa ka vaDa veda saM + vela A + nakSa prA0 Ayakala mA0 Acaska kedralAka apabhraMza dhAtuo mAgadhInA dhAtu prekSa prA0 pekkha mA0 peska = hucca ( paryAptau ) bruva vuJa prasa gRha chola dezya dhAtuo gU0 khaTaka 11 dhaDaka buM " jhaLaka buM cAMpa " Page #454 -------------------------------------------------------------------------- Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gujarAta vidyApITha taraphathI prakAzita purAtattva maMdira graMthAvalI prAkRta ane pAlI bhASAnA abhyAsa mATe 6. prAkRta vyAkaraNuM. 2. prAkRtakathAsa'graha. 3. pAlIpADAvalI. 4. abhidhAnappadIpikA le. 5. khecaradAsa, jI, dozI. 4--0-0 0-12-0 sa, muni jinavijaya sa. sa. .. ( pAlAMnA zabdakoSa ) 5. abhidhammartya gaheA. 6. dhammapada ( mULa, anuvAda, kASa i. ) ma. dharmAMnada }Asa bI ane a, rA. vi. pAThaka 7 upaniSat pAThAvalI s`. a. da. khA. kAlelakara. 8. sammatita prakaraNu, tattvAdhinI sAthe bhA. 1: ,, sa. a. dharmAnaMda kaiAsabI. 2-8 sa. pa, sukhalAlajI tathA 5. becaradAsa. jI. dozI. gujarAtI pustaka. ja. AryavidyAvyAkhyAnamALA. 10. prAcIna sAhitya. 11. AryonA havArAnA itihAsa, hai RgvedI. 12. muddalIlAsArasaMgraha le. a. dharmAnaMda kaiAsI. 13. ausadhane! paricaya, 14. samAdhimArga 23 cAmaDAnI pI. anuvAdake zrImahAdeva dezAi tathA zrInarahira ThA. parIkha, "3 -14-3 5-0-0 15' kAvyaprakAza. anuvAda. . 1~~6. anuvAdakA. rA. vi. pAThaka, 24. 2. che. parIkha. . 1-0-0 0-12-0 10-0-0 20-0 2-8-0 7-12-0 3-0-0 2-6-0 2-0-0 2-3-4 } --6-o Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chapAya che. vaidika pAThAvalI. (anuvAda sAthe) saM. a, ra, cho. parIkha prAcIna gujarAtI gadya saMdarbha. saM. muni jinavijaya. sammatita. bhA. 2. saM. paM. sukhalAlajI tathA paM. becaradAsa taiyAra che. purAtattva, pustaka, 1 luM. pa-1ra-ma purAtattva- pustaka. 2 juM. 5-12-o purAtattva, pustaka, 3 . pa-12