________________
[ २ ]
व्यंजन
क, ख, ग, घ, ङ ( कवर्ग) च, छ, ज, झी ( चवर्ग)
१ आचार्य हेमचंद्रना जणाव्या प्रमाणे प्राकृतमा स्वररहित व्यंजननो एटले खोडा व्यंजननो के बे तद्दन विजातीयसंयुक्त व्यंजननो-क्त, क्न, त्म वगेरेनो-प्रयोग थतो नथी तो पण 'म्ह' ह' अने ' ल्ह 'नो प्रयोग होवानुं तो हेमचंद्रे पण स्वीकायु छः ( जूओ ८-२-७४७५-७६)' अकस्मात् ' शब्दने मगधदेशीय होवान आचार्य शीलांके जणावेलं छे. ( जूओ-" इत्थ वि जाणह अकस्मात् ” मू• आ० पृ० २६६ तथा एनी टीका पृ० २६७ स०) एथी प्राकृतमा ए ए स्थळे खोडो व्यंजन पण आवे छे. 'म्ह, छह अने ल्ह' उपरांत मागधीमां 'स्त' 'स्म' वगेरे संयुक्त व्यंजनो पण वपराय छे. ए विप्रे संयुक्त व्यंजनना विकारोने जणावतां आगळ जणावीरों, ए सिवाय जे जे शौरसेनी बगेरे भाषाओमां व्यंजननी वपराशमां प्राकृत करतां विशेष फेरफार छे ते विषे पण आ पुस्तकमां ते ते ठेकाणे जणावीशं. 'ड'नो 'ल' थतो होवाथी एने मूर्धन्य पण कहेवामां आवे छे. पालीमां ए 'ल' ने ज जूदो गणीने ३३ व्यंजनोने गणाववामां आव्या छे. ( जूओ कच्चा० पा. व्या० सू० ६)
२ 'प्राङ्, 'प्रत्यङ् । 'क्रुङ्' 'उदङ्-वगेरेनी पेठे प्राकृतमा कोइ पण शब्दमां स्वतंत्र रीते 'अ' वर्णनो उच्चार थतो नी, किंतु संखो, सलो. पंको, पङ्को. अंगणं, अड्.गणं, लंघणं, लड्.धणं.वगेरे शब्दोमां स्ववर्यसंयुक्त 'ड्. 'नो प्रयोग शिष्टसंमल छे. संस्कृतनी पेठे प्राकृतमा 'इ. 'नो प्रयोग अमुक शब्दोमां ज थतो होवार्थी ए. बन्ने भाषामां स्वतंत्र 'डनी वपराश विरल कहेवाय.
३ 'डु' धातुनां ('जुडुवे' वगेरे ) परोक्ष रूपो सिवाय संस्कृतमां क्यांय पण स्वतंत्र 'ना' नो प्रयोग मळतो नथी तेम प्राकृतमा
