Book Title: Lalit Vistara Part 01
Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022463/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUripuraMdara, yAkinImahattarAsUnu A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita A. zrI municaMdrasUrIzvarajI viracita paMjikA samanvita lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-1 hatuM e da vivecakaH paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 zabdazaH vivecana * mULa graMthakAra ja sUripuraMdara, yAkinImahArAsUnu A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA * paMjikAkAra * A. zrI municaMdrasUrIzvarajI mahArAjA * divyakRpA vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA tathA teozrInA ziSyaratna SaDjharzanavettA, pravacanikapratibhAdhAraka pa. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA * AzIrvAdadAtA ja vyAkhyAnavAcaspati, zAsanaprabhAvaka pa. pU. AcAryadeveza zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vartamAna zUnamarmajJAtA vidvAna pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA * vivecanakAra ne paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA * saMkalana-saMzodhanakArikA * zAsanasamrATa pa. pU. AcArya bhagavaMta zrImadvijaya nemisUrIzvarajI mahArAjAnA samudAyanA sAdhvIjI cAritrazrIjI ma. sA.nA praziSyA sAdhvI RjumatizrIjI ma --- * prakAzaka * RT1 kAtAthI - "zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phlehapurA roDa, pAlaDIamadAvAda-7. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 zabadazaH vivecana vivecanakAra paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA vIra saM. 2540 + vi. saM. 2070 ja AvRtti: prathama + nakala : 1000 mUlya : rU. 100-00 Kaa Arthika sahayoga ) paramapUjya zrI vizvadarzanavijayajI mahArAja sAhebanI preraNAthI zrI zaradabhAI amRtalAla jhaverI parivAra, muMbaI. mukhya prAptisthAna : cAtA gAma 16 mRtadevatA bhavana, 5, jena marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Email : gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online : gitarthganga.wordpress.com * mudraka * sarvodaya ophaseTa 13, gajAnaMda esTeTa, idagAha polIsa cokI pAse, prema daravAjA, amadAvAda-19. phonaH 22174pa19 sarva hakka gItArtha gaMgA TrasTane AdhIna che.' Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prAptisthAna para ja amadAvAda : gItArtha gaMgA "zrutadevatA bhavana', 5, jene marcanTa sosAyaTI, phatehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007. 3 (079) 26604911, 32457410 Email : gitarthganga@yahoo.co.in gitarthganga@gmail.com * vaDodarAH zrI saurInabhAI dinezacaMdra zAha darzana', I-69, lIsApArka sosAyaTI, vibhAga-2, rAmezvara sarkala, subhAnapurA, hAITenzana roDa, vaDodarA-390023. (0275) 2391399 (mo.) 9825212997 Email : saurin 108@yahoo.in muMbaI: zrI lalitabhAI dharamazI 101-102, sarvodaya hAITsa, jena maMdira roDa, sarvodayanagara, muluMDa (vesTa), muMbaI-400080. 3 (022) 25680014, 25681030 (mo.) 9322231110 Email : jpdharamshi60@gmail.com zrI himAMzubhAI ena. zeTha e-2/41, azoka samrATa, trIje mALe, daphatarI roDa, gauzALA lena, bInA kvelarsanI upara, malADa (I.) muMbaI-400097. 1 (022) 32438434 (mo.) 9322274851 Email : divyaratna_108@yahoo.co.in surata: DaoN. praphulabhAI je. zeTha DI-1, arpaNa epArTamenTa, bAbunivAsanI galI, TImalIyAvADa, surata-395001. (0261) 3228723 (mo.) 9016188990 jAmanagara : zrI udayabhAI zAha clo. mahAvIra agarabattI varksa, c-7, supara mArkeTa, jayazrI TokIjhanI sAme, jAmanagara-361001. 1 (0288) ra678513 (mo.) 972793990 Email : karan.u.shah@hotmail.com * BANGALORE: Shri Vimalchandji Clo. J. Nemkumar & Co. Kundan Market, D. S. Lane, Chickpet Cross, Bangalore-560053. : (080) (O) 22875262 (R) 22259925 (Mo) 948359925 Email : amitvgadiya@gmail.com rAjakoTa : zrI kamalezabhAI dAmANI "jinAjJA", 27, karaNaparA, rAjakoTa-360001. : (0281) 2233120 (mo.) 9427168613 Email : shree_veer@hotmail.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya sujJa vAcako ! praNAma... aMdhakAramAM TaoNrca vagara athaDAtI vyakti dayApAtra che, to tenAthI paNa TaoNrca kaI rIte vAparavI te na jANanAra vyakti vadhu dayApAtra che. kAraNa ? te vyakti pAse sAdhana hovA chatAM paNa tenI jarUrI jANakArInA abhAve teno upayoga nahIM karI zake. tevI ja rIte... aMdhakArabharyA saMsAramAM jinazAsananI prApti vagara bhaTakto jIva cokksa dayApAtra che, paraMtu jinazAsananI prApti bAda paNa jo jIva tenAM rahasyajJAna vagarano ja rahyo, to te vadhAre dayApAtra che; kema ke duHkhamaya ane pApamaya saMsAramAMthI chUTavA mAtra jinazAsana prApti paryApta nathI, paraMtu tenI prApti bAda zAsananAM UMDANabharyAM rahasyonA zAna dvArA zAsana pratye atUTa bahumAna ane sAdhanAmArgano daDha saMkalpa jarUrI che. anyathA bhAgye dIdhela jinazAsanano lAbha te vyakti pUrNatayA uThAvI nahIM zake. amane gaurava che ke, jinazAsananAM A ja rahasyone gItArthagaMgA saMsthA dvArA 108 mukhya ane avAMtara 10,008 viSayonA mAdhyame ujAgara karAvavA ame bhAgyazALI thayA chIe. ahIM dareka viSaya saMbaMdhI bhinna-bhinna zAstromAM verAyelAM rahasyamaya zAstravacanonuM ekatrIkaraNa thAya che. tyArabAda temAM dekhAtA virodhAbhAsonA nirAkaraNa sAthe paraspara saMdarbha joDavA dvArA temAM chupAyelAM rahasyono AviSkAra karavAmAM Ave che. jo ke, A rahasyo asAmAnya zaktizALI sivAyanA lokone sIdhAM pacatAM nathI; kema ke te durgama jinazAsananA nicoDarUpa hovAthI ati durgama che. tethI amArI saMsthAnA mArgadarzaka 5.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.e prastuta rahasyone vyAkhyAno svarUpe sugama zailImAM, zAstrIya ane Adhunika dareka pariprekSyamAM pIrasyAM che ane pIrasaze. jemAMthI eka dharmatIrtha viSayaka pravacanono abhraMza pragaTa thayela che. alabatta, A zailInI sugamatAjanya laMbANane kAraNe amuka viSaya sudhI vivecananI maryAdA baMdhAI jAya che, mATe zrIsaMghane pUrNa lAbha maLe te hetuthI tyArabAdanA viSayo saMbaMdhI akhUTa rahasyagarbhita zAstravacanono paraspara anusaMdhAna sAthe saMgraha pragaTa karavAmAM Avaze, jene AjanI bhASA Encyclopedia (vizvakoSa) kahe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ temAM te te viSaya saMbaMdhI dUrano saMbaMdha dharAvatAM zAstravacano paNa te viSayaka rahasyajJAnamAM upayogI hovAne kAraNe saMgRhIta thaze ane A saMgraharUpa bIja dvArA bhaviSyamAM samagra zrIsaMghane zAsananAM rahasyajJAnanI prAptimAM teyAra sAmagrI pUrI paDaze. vidAneva vinAnAri vinaparijhama' e ukti anusAra vidvAno dvArA thatuM A viThThalmogya ane azrutapUrva kArya ghaNA puruSArtha uparAMta puSkaLa sAmragI ane samaya paNa mAMge che. bIjI bAju, zrI saMgha taraphathI sva. pU. munivara zrI mohajitavijayajI ma. sA., pa.pU. A.bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI ma. sA.nAM pravacano ane paMDitavarya zrI pravINabhAI motA kRta zAstranAM vivecano zAsananAM rahasyo sudhI pahoMcavAnI kaDI svarUpa hovAthI prasiddha karavAnI mAMgaNIo paNa vAraMvAra Ave che. jo ke, A pravRtti saMsthAnA mULa lakSyathI saheja phaMTAya che, chatAM vacagALAnA samayamAM, mULa kAryane jarA paNa aTakAvyA vagara prastuta kAryane saMlagna pravRtti tarIke svIkArIe chIe. tenA anvaye prastuta pustaka prakAzita karatAM AnaMda anubhavAya che. uparokta dareka kAryone zrIsaMgha khobe-khobe saharSa vadhAvaze, anumoze ane sahAyaka thaze tevI abhilASA saha... zrutadevatA bhavana', 5, jena marcanTa sosAyaTI, uttehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. gItArtha gaMgAnuM TrasTIgaNa ane zubhakato Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * gItArtha gaMgAnAM prakAzano 5. pU. munipravara zrI mohajitavijayajI mahArAjA (moTA paMDita ma. sA.)nA pravacananAM pustako 1. Azrava ane anubaMdha 2. pudgala vosirAvavAnI kriyA 3. cAritrAcAra pa. pU. A. bha. zrImadvijaya yugabhUSaNasUrIzvarajI mahArAjA (paMDita ma. sA.) kRta, saMpAdita ane pravacananAM pustako 1. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo 2. zrAvakanAM bAra vratonA vikalpo (hindI AvRtti) 3. yogadRSTisamuccaya 4. karmavAda karNikA 5. karmavAda karNikA (hindI AvRtti) 6. sadgati tamArA hAthamAM ! 7. sadgati Apake hAtha meM ! (hindI AvRtti) 8. darzanAcAra 9. zAsana sthApanA 10. zAsana sthApanA (hindI AvRtti) 11. anekAMtavAda 12. praznottarI 13. praznottarI (hindI AvRtti) 14. cittavRtti 15. cittavRtti (hindI AvRtti) 16. cAlo, mokSanuM sAcuM svarUpa samajIe 17. manovijaya ane Atmazuddhi 18. bhAgavatI pravrajyA paricaya 19. bhAvadharma bhAga-1 (praNidhAna) * Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. bhAvadharma bhAga-2 (pravRtti, vinAjaya, siddhi, viniyoga) 21. lokottara dAnadharma "anukaMpA" 22. kudaratI AphatamAM jainanuM kartavya 23. dharmarakSA pravacana zreNI bhAga-1 24. jainazAsana svataMtra dharma ke saMpradAya ? 25. jinazAsana svataMtra dharma yA saMpradAya? (hinadI AvRtti) 26. Is Jaina order Independent Religion or Denomination? (aMgrejI AvRtti) 20. Status of religion in modern Nation State theory (Dialy miqfa) 28. gRhajinAlaya mahAmaMgalakArI 29. zrI upadhAna mArgopadezikA zuM saMpAna :- pa. pU. paMcAla zrI arihaMtasaranI mahArAja sAhaka 1. pAkSika aticAra gItArtha gaMgA dvArA prakAzita anya pustakonI yAdI 1. zrI sametazikharajInI saMvedanA 2. zrI navapada ArAdhanA vidhi 3. svataMtra bhAratamAM dharma parataMtra IIIII 4. svataMtra bhArata meM dharma parataMtra Ill! (hindI AvRtti) 4. Right to Freedom of Religion !!!!! 6. 'rakSAdharma' abhiyAna 7. "Rakshadharma'Abhiyaan 8. sevo pAsa saMkhesaro 9. sevo pAsa saMkhesaro (hindI AvRtti). saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA : dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA H dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartAH dharmatIrtha rakSA samiti saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha saMkalanakartA: jyotiSabhAI zAha Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gItArtha gaMgA dvArA prakAzita vivecananAM graMtho chuM vivecanakAra :- paMDitavarya zrI pravINacaMdra khImajI motA ) 1. yogaviMzikA zabdazaH vivecana 2, adhyAtmaupaniSata prakaraNa zabdazaH vivecana 3. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-1 4. adhyAtmamataparIkSA zazaH vivecana bhAga-2 5. adhyAtmamataparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-3 6. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana pUrvArdha 7. viMzativiMzikA zabdazaH vivecana uttarArdha 8. ArAdhaka-virAdhaka caturbhAgI zabdazaH vivecana 9. samyakra SasthAna caupaI zabdazaH vivecana 10. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-1 11. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-1 12. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-2 13. kupadaSTAMta vizadIkaraNa zabdazaH vivecana 14. paMcamutra zabdazaH vivecana bhAga-1 (sUtra 1-2) 15. sutranA pariNAmadarzaka yanaleza bhAga-1 16. paMcasatra zabdazaH vivecana bhAga-2 (sutra 3-4-5) 17. sAmAcArI prakaraNa zabdaza: vivecana bhAga-1 18. sAmAcArI prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 19. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-3 20. dAnatAzizikA-1 zabdazaH vivecana 21. mitrAdhAviMzikA-21 zazaH vivecana 22. yogazataka zazaH vivecana 23. paMcavastaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 24. yogabhedadvAliMzikA-18 zabdazaH vivecana 25. yogavivekadvAciMzikA-19 zabdazaH vivecana 26. sAdhusAmaggadvAtrizikA- zabdazaH vivecana 27. bhikSadvAciMzikA-27 zabdazaH vivecana 28. dIkSAtkAliMzikA-28 zabdazaH vivecana 29. yogadaSTinI sajhAya zabdazaH vivecana 30. kevalibhuktivyavasthApanadvAciMzikA-30 zabdazaH vivecana 31. pAtaMjala yogalakSaNavicAradvAtrizikA-11 zabdazaH vivecana 32. jJAnasAra zabdazaH vivecana 33. saMthArA porisI sutrano bhAvAnuvAda ane hiMsASTaka zabdazaH vivecana 34. jinamahattvatAviMzikA-4 zabdazaH vivecanA 35. samyagdaSTikAzizikA-15 zabdazaH vivecana 36. yogalakSaNAliMzikA-10 zazaH vivecana 37. muktiadveSaprAdhAnyatAbiMzikA-13 zabdazaH vivecana 38. apunabaMdhakadvAliMzikA-14 zabdazaH vivecana 39. yogadaSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-1 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40. yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-2 41. yogadRSTisamuccaya zabdazaH vivecana bhAga-3 42. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-2 43. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-3 44. yatilakSaNasamuccaya prakaraNa zabdazaH vivecana 45. devapuruSakAradvAtriMzika-17 zabdazaH vivecana 46. tArAditrayadvAtriMzikA-22 zabdazaH vivecana 47. kutarkagrahanivRttiAtriMzikA-23 zabdazaH vivecana 48. saddaSTidvAtriMzikA-24 zabdazaH vivecana 49. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 50. mArgadvAtriMzikA-3 zabdazaH vivecana 51. dezanAdvAtriMzikA-2 zabdazaH vivecana 52. jinabhaktidvAtriMzikA 5 zabdazaH vivecana 53. yogAvatAradvAtriMzikA-20 zabdazaH vivecana 54. yogamAhAtmyadvAtriMzikA-26 zabdazaH vivecana 55. sajjanastutidvAtriMzikA-32 zabdazaH vivecana 56. pUrvasevAdvAtriMzikA-12 zabdazaH vivecana 57. IzAnugrahavicAradvAtriMzikA-16 zabdazaH vivecana 58. klezahAnopAyadvAtriMzikA-25 zabdazaH vivecana 59. vinayadvAtriMzikA-29 zabdazaH vivecana 60. zrI sImaMdharasvAmIne vinaMtIrUpa 125 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana 61. pratimAzataka zabdazaH vivecana bhAga-4 62. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 63. paMcavatuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-4 4. gurutattvavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-1 65. guptavavinizcaya zabdazaH vivecana bhAga-2 6. muktidvAtriMzikA-31 zabdazaH vivecana 67. yogasAra prakaraNa zabdazaH vivecana 68. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-1 69. zrI sImaMdharasvAmInuM 350 gAthAnuM stavana zabdazaH vivecana bhAga-2 70. tattvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-1 71. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 72. pratikramaNa hetugarbhita svAdhyAya zabdazaH vivecana 73. kanyAdvAtriMzika-9 zabdazaH vivecana 74. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-4 75. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-5 76. adhyAtmasAra zabdazaH vivecana bhAga-6 77. navatattva prakaraNa zabdazaH vivecana 78. 150 gAthAnuM hUMDInuM stavana zabdazaH vivecana 79. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-5 80. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-6 81. SoDazaka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 82. amRtavelanI moTI sajjhAya ane nizcaya-vyavahAra garbhita zrI zAMtijina stavana tathA zrI sImaMdharasvAmI stavana zabdazaH vivecana 83. paMcavastuka prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-7 84. AnaMdaghana covIzI zabdazaH vivecana Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 85. pIsUtra (pAkSikasUtra) zabdazaH vivecana 86. dharmaparIkSA prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 87. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-1 88. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-2 89. upadezarahasya zabdazaH vivecana bhAga-3. 90. pAtaMjala yogasutra zabdazaH vivecana bhAga-1 91. pAtaMjala yogasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 92. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 93. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 94. dharmabiMdu prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-3 5. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-1 96. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-2 97. yogabiMdu zabdazaH vivecana bhAga-3 98. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-1 9. vAdadvAciMzikA-8 zabdazaH vivecana 100. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-1 101. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-2 102. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-3 103. sakalAhata-stotra ane ajitazAMti stavana zabdazaH vivecana 104. pagAmasijA zabdazaH vivecana 105, samyattvanA saDasaTha bola svAdhyAya zabdazaH vivecana 106. dharmavyavasthAdvAciMzikA-7 zabdazaH vivecana 107. devasi rAIA pratikramaNa sUtra zabdazaH vivecana 108. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-1 109. saMmatitarka prakaraNa zlokasparzI TIkA prAyaH zabdazaH vivecana bhAga-2 110, vairAgyakalpalatA prathama stabaka zabdazaH vivecana 111. zAMtasudhArasa zabdazaH vivecana 112. bArabhAvanA zabdazaH vivecana 113. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-1 114. bhASArahasya prakaraNa zabdazaH vivecana bhAga-2 115. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-4 116. dharmasaMgraha zabdazaH vivecana bhAga-5 117. vItarAga stotra prAyaH zabdazaH vivecana 118. dravyaguNaparyAyano rAsa zabdazaH vivecana bhAga-2 119. dravyaguNaparyAyanA rAsanA chUTA bola rAsanA AdhAre vivecana 120. tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-2 121. tatvArthAdhigamasUtra zabdazaH vivecana bhAga-3 122. tattvArthAdhigamasutra zabdazaH vivecana bhAga-4 123. dharmaparIkSA zabdazaH vivecana bhAga-2 124. lalitavistarA zabdazaH vivecana bhAga-1 gItArtha gaMgA aMtargata gaMgotrI graMthamALA dvArA prakAzita graMtho * 1. dharmatIrtha bhAga-1 2. dharmatIrtha bhAga-2 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( sa ) - prasAghaTI - ( ) - 1 dIkSAno svIkAra karyA pachI mokSano mArga jANavAnI mArI tIvra icchA hatI. sauprathama paMDitavarya pravINabhAInI zikSA anusAra yogadRSTi samuccaya graMthanuM saMkalana karyuM, tethI mArI jijJAsA kaMIka aMze saMtoSAI. tyArapachI gurutattvavinizcayanuM saMkalana karavAthI mULaguNa, uttaraguNathI saMvalita bhAvacAritrano bodha thayo, tethI cAritra jIvana viSayaka mArI ghaNI muMjhavaNa ukelAI gaI. tyArapachI yogabiMdu graMthanuM saMkalana karyuM, tethI yoganI ghaNI avAMtara bhUmikAno bodha thayo. pravINabhAIno mArA upara thayelo A upakAra bhavobhava mAruM hita karaze evI mane pUrNa zraddhA che. A anupama manohara AnaMdadAyI yogamArgane samajyA pachI jIvanamAM utAravA mATe mAruM manomaMthana satata cAlu rahyuM che, temAM yogaviMzikA ane yogazatakanA keTalAka pATha pravINabhAInA mukhathI sAMbhaLyA. praNidhAna Adi Azayo karIne, viSAdi anuSThAna nahi karIne, prIti-bhakti Adi anuSThAnopUrvaka zramaNakriyA karavAno bhAva thato hato, temAM be pratikramaNanAM sUtronA arthanuM jJAna paryApta na lAgyuM, sUtronA daMparyane jANavA mATe mana satata talasatuM hatuM, tevA zubha bhAvo dvArA ja mArAM koIka kliSTa karma khasI gayAM haze ane mane lalitavistarA graMthanA abhyAsano avasara maLI gayo. pUjya cArunaMditAzrIjI mahArAja sAhebanAM ziSyA sAdhvI kalpanaMditAzrIjIne A graMthano maMgala prAraMbha karavAnuM saubhAgya sAMpaDyuM hatuM. temaNe "purisuttamArNa' sudhI lakhANa karela, tyArapachI temane dUra beMglora cAturmAsa karavA javAnuM thayuM ane graMthanuM lakhANa aTakyuM. vaLI, mAro puNyodaya jAgyo ane "purisasihANa'thI meM A graMtha lakhavAno prAraMbha karyo. deva-guru-dharmanI kRpAthI nirvibe graMtha samApta thayo che. dharmasaMgraha ane caityavaMdana bhASya dvArA sUtronI saMpadAo jANyA pachI sUtromAM batAvelA bhAvone niSpanna karavA mAruM mana tatpara rahetuM, chatAM evuM lAgatuM hatuM ke AmAM haju ghaNuM khUTe che, padArtha, vAkyArtha, mahAvAkyartha dvArA sUtronA audaMparyane kema pAmavuM, kadAca AvA ja koIka zubha bhAvathI bAdhaka kliSTa karmo khasyAM ane biMdu jeTaluM paNa A sUtronuM audaMparya jANavA mATe mane abhyAsano suyoga sAMpaDyo. jina thavA mATe jene jinAjJAnI tIvra bhUkha lAgI che tene ja A graMtha ghebara ArogavA jevo mITho lAgaze. jene jinAjJAnI tIvra tarasa lAgI che tene ja A graMtha amRtapAna tulya lAgaze. A graMtha bhaNyA pahelAM paNa tIvra manomaMthananI AvazyaktA che, bhaNatI vakhate paNa tIvra manomaMthananI AvazyaktA che ane bhaNyA pachI paNa tIvra manomaMthananI AvazyaktA che. A tIvra manomaMthana ja aMtima lakSa sudhI laI javA samartha banaze. yogazatakamAM batAvelA caityavaMdanano mahimA varNavatAM je vizeSaNo che - duHkharUpI parvatane bhedavAmAM vajasamAna, sukhanuM kalpavRkSa, mahAkalyANakara, saMsAra parimitikaraNa, durlabhathI paNa durlabha - A pAMca Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1/ prastAvanA vizeSaNonuM yathArtha jJAna karIne, yogavizikAmAM batAvelA praNidhAnAdi AzayonAM lakSaNono garbhita artha samajIne, temAM A lalitavistarAnuM sadjJAna bheLavIne jo caityavaMdana karavAmAM Avaze to mahAnirjarAnI prApti thaze. A graMthanA adhyayana dvArA aneka jIvo mahAkalyANane pAme evI nirmaLa bhAvanA rAkhuM chuM. pUjyapAda AcArya bhagavaMta nirmaLacaMdrasUri mahArAja (saMsArI pakSe bhAI)nI anumati AjJAno pravAha mArA A sakala abhyAsamAM vaheto rahyo che, temanA upakAranuM RNa mane satata smRtimAM raho. mArA vaDIlo sAbaramatI rahetA hoya ane mAre pAlaDImAM mArA samudAyanAM anya sAdhvIjI sAthe rahIne abhyAsa karavAno rahe, temAM pUjya pravINAzrIjI mahArAja sAhebanAM ziSyA, praziSyA pUjya manojJaguNAzrIjI mahArAja sAheba, pUjya vipulayazAzrIjI ma.sA. pU. vinItayazAzrIjI ma.sA. saurabhayazAzrIjI mahArAje mane sAthe rAkhIne mArA upara upakAra karyo che, tenuM RNa jIvanabhara bhulAya tema nathI. pUjya hemalatAzrIjI ma.sA.nAM ziSyA, pUjya suviditAzrIjI mahArAje keTalIka viSama paristhitimAM paNa mane sAthe rAkhIne mArA upara asIma upakAra karyo che. aMte A graMthanuM prUpha jovAmAM smitAbena koThArI vageree je sahayoga Apyo che te sarvanA RNanuM smaraNa karIne viramuM chuM........ - "jAmaetu sarvanISAnAma' - vi. saM. 2069, Aso suda-10, zAsanasamrATa pUjya nemisUri mahArAja sAheba tA. 14-10-2013, somavAra, samudAyanAM pU. sAdhvI zrI cAritrastrIjI ma.sA.nAM praziSyA sAdhvI zrI RjumatithIjI. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavikatA bhAga-1] saMkalanA - - saMlaTI ( ) jagatamAM sarvottama puruSa tIrthakaro che; kema ke jagatanA jIvamAtrane sanmArga batAvanArA che, tethI jagataguru che, te jagatagurunI pratimA te caitya che ane temane vaMdana karavAthI vaMdana karanArane zubha bhAvo thAya che. te zubha bhAvo prakarSane pAmIne te jIvane jagatuguru tulya banAve che, tethI jagatagurunI pratimAne vaMdana karavA mATe gaNadharoe caityavaMdananAM sUtronI racanA karI che ane tenA pAramArthika bhAvone spaSTa karavA mATe pUjya haribhadrasUri mahArAje lalitavistarA nAmanI vRtti racela che, jenAthI yogya jIvone caityavaMdana karavAthI kaI rIte vItarAgatulya thavAne anukULa uttama bhAvo thAya che teno mArgAnusArI bodha karAvyo che. temAM prathama caityavaMdana karavAnA adhikArI jIvo kevI yogyatAvALA hoya che, anadhikArI jIvo caityavaMdana karIne paNa te prakAranA koI suMdara phaLane pAmatA nathI te batAvela che, tethI caityavaMdananA adhikArI thavA mATe je mahAtmA tene anurUpa ucita guNomAM yatna kare che te kramasara caityavaMdana karavAnA adhikArane pAme che. te adhikArane prApta karyA pachI daDha praNidhAnapUrvaka caityavaMdana kare to te mahAtmAne avazya sarva prakAranI kalyANanI paraMparA prApta thAya che; kema ke A caityavaMdana aciMtya ciMtAmaNi kahyuM che, chatAM anadhikArI jIvo tene vidhipUrvaka sevavA samartha nathI ane yathAtathA caityavaMdana karIne tenA lAghavanuM ApAdana kare che ane lokone paNa A caityavaMdananI kriyA asAra che tevo bodha karAve che. tevA ayogya jIvone caityavaMdana ApavAno paNa niSedha che, tethI mahAtmA yogya jIvone vidhipUrvaka caityavaMdana Ape, tenAthI ApanArane paNa mahAnirjarA thAya che, kema ke te mahAtmA bhagavAnanI AjJAnusAra adhikArIne caityavaMdana ApIne te jIvonuM hita kare che ane bhagavAnanI AjJAnuM samyagu ArAdhana kare che, tethI svaparane iSTa phaLanI prApti thAya che. vaLI, anadhikArI jIvone caityavaMdana nahi ApavAthI teonuM hita thAya che; kema ke anadhikArI jIvo yathAtathA caityavaMdana karIne tenA pratye anAdara pariNAmavALA hovAthI kliSTa karmone bAMdhe che ane durgatinI paraMparAne prApta kare che, mATe vivekI puruSe yogya jIvone bhagavAnanA zAsananuM gAMbhIrya batAvIne caityavaMdananI adhikAritAnA guNo prathama tenAmAM sthira thAya te prakAre kahevuM joIe, tyArapachI yogyatAnI prApti thAya tyAre vidhipUrvaka caityavaMdana sUtra grahaNa karAve. vaLI abhyAsadazAmAM zuddha caityavaMdana karavAnA arthI thaIne kaMIka zuddhine abhimukha truTivALuM caityavaMdana kare topaNa teonuM hita thAya che. vaLI, caityavaMdanamAM prathama namutyurNa sUtra bolAya che, temAM jagatuguru kevA uttama guNovALA che te prathama batAvela che. tyArapachI anya jIvo karatAM tIrthaMkara thAya tevI anAdi vizeSa yogyatAvALA che, mATe bhagavAnane puruSottama kahyA. vaLI samyakta pAmyA pachI te mahAtmAo kaI rIte yogamArgane sAdhe che ane caramabhavamAM saMyama grahaNa kare che tyAre siMhanI jema ghAtI karmane jItavA mahA parAkrama kare che, saMsAramAM janmyA hovA chatAM puMDarIkanI jema viSayothI kaI rIte nirlepa rahe che te batAvyuM. kevalajJAna pAmyA pachI Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 | saMkalanA kaI rIte jagatanA jIvone upakAra kare che ane aMte ziva, acala Adi zabdo dvArA kevI uttama siddhigatine pAme che ane tyAM moha rahita hovAthI jina ane karma vagerenA upadrava rahita hovAthI jitabhayavALA sadA rahe che te batAvela che. tenuM smaraNa ka2vAthI siddha avasthAnuM atyaMta smaraNa thAya che tenA baLathI paramaguru evA tIrthaMkaronuM anAdi kALathI kevuM uttama svarUpa che ane siddha avasthAne pAme che tyAre kevI AtmAnI avasthA che teno pAramArthika bodha thAya che. tethI tevA uttama tIrthaMkaro pratye atyaMta bhakti ullasita thAya che, je caityavaMdananI pUrvabhUmikA svarUpa che. tyArapachI arihaMta ceiyANaM sUtra dvArA je jinAlayamAM pote caityavaMdana kare che temanA vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna dvArA je uttama bhAvo thAya che te bhAvo mane prastuta kAyotsargathI thAva e prakAranuM pratisaMdhAna karAya che, ane te bhAvo zA mATe joIe che, te spaSTa karavA arthe bodhilAbhanI icchA karAya che ane bodhilAbha pUrNa sukhamaya mokSa mATe joIe che tema icchA karAya che. tethI je mahAtmA arihaMta ceiyANaM sUtramAM kahyuM e pramANe vadhatI jatI zraddhA Adi pUrvaka kAyotsarga kare che te mahAtmAne prastuta eka navakAranA kAussagga dvArA tIrthaMkaronA vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAnathI thatA bhaktinA bhAvo jeTalA ullasita thAya che tene anurUpa bodhinI prApti sulabha bane che; kema ke namunthuNaM sUtra dvArA te mahAtmAe paramagurunA svarUpanuM smaraNa karela ane tenA pratye jeTalo bhaktino atizaya thAya tene anurUpa vItarAgatAne abhimukha citta prasarpaNa pAme che ane tenAthI je uttama saMskAro prApta thAya che te bodhinI prApti dvArA avazya mokSanuM kAraNa bane che. 4 vaLI eka tIrthaMkaranI stutirUpa caityavaMdana karyA pachI sarva caityane vaMdana karIne vizeSa prakAre te ja bhAvone dRDha ka2vA mATe logassa ane savvaloe arihaMta ceiyANaMthI yatna karAya che, tethI jagatamAM vartatI sarva zAzvata azAzvata pratimAo pratye bhaktino atizaya thAya che ane te pratimAo jagadgurunI che, tethI te bhakti jagatguru pratye ja atizayita thAya che. tyArapachI jagatgurue batAvela yogamArga kaI rIte saMsAranA ucchedanuM kAraNa che, mohanAzanuM kAraNa che ane sugationI paraMparA dvArA jIvonA ekAMta hitanuM kAraNa che tenuM smaraNa 'pukhkharavaradI' sUtrathI karAya che; kema ke jagadguru paNa zrutajJAna ApIne jagatanA hitane ka2nA2A che. tethI jema jagadguru pUjya che, tema temano batAvelo mArga paNa atyaMta pUjya che, tethI tenA pratye paNa bhaktino atizaya karavA mATe caityavaMdanamAM trIjI stuti bolAya che ane tyAM paNa te zruta bhagavAna pratye vaMdana, pUjana, satkAra, sanmAna dvArA je uttama phaLa maLe te mane prastuta kAyotsargathI thAva ema pratisaMdhAna karAya che ane te pratisaMdhAna dvArA bodhilAbha ane mokSa icchAya che; kema ke paramagurue batAvelA mArga pratyeno bahumAnabhAva te mArgamAM apramAdathI yatna karAvIne jagadgurunI jema mokSarUpa phaLamAM ja vizrAMta thAya che. tethI je mahAtmAo vadhatI jatI zraddhA Adi bhAvopUrvaka te prakArano kAussagga kare che teono bahumAnabhAva zruta pratye atizaya thAya che. tethI je aMzathI zrutano bahumAnabhAva atizaya thAya te aMzathI te mahAtmAne janma-janmAMta2mAM te zrutajJAnanI pAramArthika prApti thAya che, jenAthI te mahAtmA pUrNa yogamArgane sevIne avazya siddhagatine pAmaze ane A traNe stutio pUrNa sukhamaya mokSanI prAptinuM eka kAraNa che ane mokSa prApta na thAya tyAM sudhI sugationI paraMparAnuM kAraNa che. vaLI jIvanA sarva prayatnanA phaLa svarUpa mokSa che, tethI traNa stuti karyA pachI siddha avasthAnuM smaraNa karAya che, jethI upayogapUrvaka caityavaMdana karanArA mahAtmAne siddha avasthA pratye bhaktino atizaya thAya ane tenI prApti Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 | saMkalanA mATe ja huM tIrthaMkaronI ane tIrthakaronA batAvelA mArganI stuti karIne tenA pratye bhaktivALo thAuM chuM, te prakAranuM pratisaMdhAna thAya che, tyArapachI Asanna upakArI vIra bhagavAnanI stuti karAya che, tethI temane AzrayIne kRtajJatA guNanuM smaraNa thAya che ane temanI stuti paNa bhAvanAprakarSathI mokSaphaLane ApanAra che tema smaraNa karAya che, jethI vivekI mahAtmAne prastuta caityavaMdana bhAvanAprakarSathI tallaNa mokSanuM kAraNa che tevo spaSTa nirNaya thAya che ane te bhAvanAprakarSa mATe ja mahAtmAo pharI pharI caityavaMdana karIne suvizuddha caityavaMdananI zaktino saMcaya karavA yatna kare che. vaLI cothI stuti vaiyAvacca karanArA devonI karAya che; kema ke samyagdaSTi evA te devo mArgamAM pravRtti karanArA jIvone mokSamArganI pravRttimAM atizaya yatna karAvavAmAM prabaLa kAraNa bane che. vaLI, te devo samyagdaSTi che ane teomAM devabhavakRta viziSTa zakti che ane te devo caityavaMdana karanArAne kvacit sAkSAt sahAya na kare, topaNa ucita sthAne karAyelI ucita prArthanA potAnA zubha adhyavasAyathI yogamArganI pravRttimAM vighnonA zamanamAM prabaLa kAraNa che. tethI cothI stuti dvArA sAdhuo ane zrAvako te devonI paNa stuti kare che ane caityavaMdananA aMte jayavIyarAya sUtra bolAya che jemAM saMkSepathI saMpUrNa yogamArganA prayatna mATe apekSita bhAvonI icchA karAya che, tethI je mahAtmA te bhavanirveda Adi bhAvo kevA uttama bhAvovALA che ane sadguruno yoga ane tenuM pAtaMtrya prApta thavA mATe potAnAmAM kevI yogyatA joIe tenuM rahasya prastuta graMthathI jANaze ane te pramANe te bhAvo pratye atyaMta pakSapAta thAya te rIte jagatuguru pAse tenI yAcanA karaze. tenA phaLarUpe te mahAtmAne janmajanmAMtaramAM kaI rIte bodhinAM badhAM aMgo pUrNa prApta thAya che ane tenA baLathI te mahAtmA sukhapUrvaka saMsArasAgarane tare che tenuM vistRta varNana graMthakArazrIe karyuM che, tethI je mahAtmA prastuta graMthane nipuNatApUrvaka jANaze ane jANyA pachI tenA bhAvothI potAnA AtmAne atyaMta bhAvita karaze ane je sthAnono bodha duSkara che te sthAno gItArtha pAsethI jANIne te bhAvone sevavAmAM samyagu yatna karaze te mahAtmA avazya alpabhavamAM saMsArano aMta karavA samartha banaze, mATe potAnI zaktine gopavyA vagara ciMtAmaNithI adhika evuM caityavaMdana sUtra che ane tenA arthane prakAzana karanArI lalitavistarA vRtti che teno yathArtha bodha karavA ane punaH punaH bhAvana karavA zakti anusAra prastuta graMthamAM sarva prakAre yatna karavo joIe, jenAthI sarva kalyANanI prApti thAya. chabasthapaNAmAM jinezvara paramAtmAnI vANIthI viparIta ke graMthakArazrInA AzayathI viruddha kAMI lakhAyuM hoya tenuM trividha trividha micchA mi dukkaDaM. - pravINacaMdra khImajI motA vi. saM. 2069, Aso suda-10, tA. 14-10-2013, somavAra. 302, vimalavihAra, sarasvatI sosAyaTI, pAlaDI, amadAvAda-7. phona : 079-32447014 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 / anukramaNikA pAnA na. 1-3 - i 3-5 3-7 $ $ $ 7-11 11-15 15-19 19-25 $ ask anukramaNikA viSaya paMjikAkAranuM maMgalAcaraNa. lalitavisarAkArazrInuM maMgalAcaraNa. caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA. sUtranI saMpUrNa vyAkhyA karavAnI graMthakArazrInI asamarthatA tenuM kAraNa sUtra-anaMta-gamaparyAyavALuM che, hiMdu zabdanA bhinna bhinna artha dezathI vyAkhyA chatAM maMdabuddhi jIvo mATe sUtranI vyAkhyAnI saphaLatAanubaMdha catuSTaya. maMdabuddhine caityavaMdananI niSphaLatAnI zaMkA ane samAdhAna. caityavaMdana karanArane anAbhoga-mAtRsthAna Adi doSanI zaMkA-samAdhAna. caityavaMdanamAM labdhi Adi nimittanI zaMkA ane samAdhAna-adhikArInI gaveSaNA, mArgAnusArI tIvra kSayopazamavALAne vidhinA upayoga vagara caityavaMdananuM samyakakaraNa. dharmanA adhikArInA traNa lakSaNo - athI, samartha, zAstrathI aniSiddha caityavaMdananA adhikArInA traNa lakSaNo - enA bahumAnavALA, vidhipara, ucita pravRttivALA. traNa lakSaNono nizcaya karAvatA 15 liMgo :- caityavaMdananA bahumAnavALA (1) tatkathAprIti (2) niMdA azravaNa (3) tadanukaMpA (4) cittano nyAsa (5) parAjijJAsA. - vidhipara (1) guruvinaya (2) satkAla apekSA (3) ucita Asana (4) yuktasvaratA (5) pAThano upayoga. - ucita pravRttivALA (1) lokapriyatna (2) agahitakriyA. (3) kaSTamAM dhairya (4) zakti pramANe tyAga (5) labdha lazyatva adhikArIne jANIne bhaNAvavuM, anyathA doSa. anadhikAri jIvane caityavaMdana ApavAthI thato doSa, adhikArine jANIne bhaNAvavAnI zikhAmaNa. adhikArine caityavaMdana ApavAthI adhyApakane thatA lAbho caityavaMdana karanAranA apavAdanuM svarUpa adhyApake pUrve zuM karavuM? pravacananuM gAMbhIrya samajAvavuM anyadarzana sAthe tulanA karI batAvavI jinAjJA pramANe pravRtti karanAra uttama puruSonA daSTAMta samajAvavA 25-34 34-42 11. 42-45 12. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistAra bhAga-1 | anukramaNikA pAnA naM. 45-75 u5-67 u7-74 75-14 ( krama | viSaya apunabaMdhakAdine caityavaMdana saphaLa bhavAbhinaMdIne zuddhadezanA siMhanAdanI jema trAsa karanArI hovAthI thatA doSo - buddhibheda sattvano tyAga, dInatA, mahAmohanI vRddhi, kriyAno tyAga. caityavaMdanano pUrvavidhi. 32 athavA 33 AlApako - navasaMpadA-vastu anaMtadharmAtmaka che te saMpadAthI siddha thAya che. 1. namoghurNa arihANe. vyAkhyAnA lakSaNoH - (1) saMhitA (2) pada (3) padArtha (4) padavigraha (5) cAlanA (7) pratyavasthAna. vyAkhyAnA sAta aMgo :- (1) jijJAsA (2) guruno yoga (3) vidhiparatA (4) bodhapariNati (5) dhairya (3) uktakriyA (7) alpabhavatA. - gurunuM svarUpa - yathArtha abhidhAnavALA, sva ane paranA zAstrane jANanArA, parahitaniti, paraAzayavedI. - zravaNavidhi - mAMDalI-niSadyA-akSAdimAM prayatna, yeSThanA anukramanuM pAlana, ucita AsananI kriyA, sarvathA vikSepano tyAga, upayoganI pradhAnatA. - bodhanI pariNati - kutarkayogathI rahita, DhaMkAyelA ratnanA karaMDiyAnI prAptitulya, mArgAnusArapaNAthI yukta, taMtranI yuktithI pradhAna zAnanI sthiratA. - dhairya - agarva, tadazanuM anupahasana, vivAdano parityAga, azanI buddhinA bhedanuM akaraNa, prajJApanIyamAM niyoga. 17. namotthaNaMthI bhAvanamaskAranI prApti mATe dharmabIjanuM vapana karavAno Azaya, zrata dharma-cAritradharma, dharmavRkSanA bIja-aMkura-lanuM svarUpa sAdhanAnI vizuddhanA traNa aMgo - (1) atyaMta upAdeya buddhi, saMzAviSThabhaNa, (2) paulika AzaMsAno tyAga. bhAvanamaskAravALAne utkarSanI taratamatA hovAthI namotthaNe arihaMtANaM pAThanI sArthakatA-pUnA cAra prakAra - puSpa, AmiSa, stotra, pratipatti. prAkRta zailI hovAthI caturthInA arthamAM chaThI vibhakti, adyatanA vyavaccheda mATe ane phalAtizayane jaNAvavA mATe bahuvacanano prayoga. 20. icchAyogathI zAstrayoga-sAmarmayogano bhAva, yogadaSTisamuccaya anusAra icchAyoga-zAstrayoga-sAmarmayoganuM svarUpa mokSaprAptinA hetabhedo zAstrathI sarvathA jaNAtA nathI, be prakArano sAmarthyayoga, 75-91 91-97 97-105 105-108 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . krama 1. 22. 23. 24. 25. 27. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 34. 36. lalitavistarA bhAga-1 | anukramaNikA pAnA naM. viSaya sAmarthyayogathI saMsAra taraNa mATe kAraNamAM kAryano upacAra, prAtibhazAnanuM svarUpa, zailezI avasthA, zreSThayoga-ayoga. namotthaNaM arihaMtANaM ane namo jiNANuM jiyabhayArNamAM namaskAranI bhinnatA. 2. bhagavaMtANaM. bhagavaMtANaM pada kahevAnuM kAraNa. bhaga zabdanA cha artho, namottha zabda bhagavaMtANaM Adi dareka padamAM joDavo, bhagavALA arihaMto stuti karavA yogya, tethI stotavyasaMpadA. 3. AIgarANaM. molika sAMkhyadarzana - akartA AtmA che uttara sAMkhyadarzana - sarva AtmAomAM pradhAna eka che, nitya che. AIgarANaM pada dvArA molika sAMkhyonA akartRtvamatanuM nirAkaraNa. bhagavAnane pUrvamAM karma aNu sAthe saMbaMdhanI yogyatA, ane te yogyatA na hoya to mukta jIvone paNa karmabaMdhano atiprasaMga=janmAdi prapaMcano atiprasaMga. maulika sAMkhyonuM kathana-nirAkaraNa. 4. tiyarANaM, Adi dhArmikono mata - tIrthaMkara nathI, tenA nirAkaraNa mATe tityayarANa pa. tIrthaMkaranI oLakha, saMsArane sAgaranI upamA tIrtha e saMgha che, tIrthaMkaro tIrtha che, tIrthaMkaro anugraha karanArA che, tIrthaMkaro arihaMto che. paraMparAnA traNa artha. 5. sayaMsaMbuddhANaM. bhagavAnane mahezanA anugrahathI bodhavALA mAnanArA sadAzivavAdIono mata, tenA nirAkaraNa mATe sayaMsaMbuddhANaM pada. tathAbhavyatvano paripAka, svayaMsaMbuddha zabdano artha, tIrthaMkarone varabodhinI prApti, viziSTa phaLa - aviziSTa phaLamAM hetu-tAtparya, sAdhAraNa-asAdhAraNa rUpa hetusaMpadA. 6. purisuttamANuM. sarva jIvo bhagavAna thavAne yogya che evo vaibhASikono mata, tenA nirAkaraNa mATe purisuttamANuM pada. 108-124 124-12 124 125-128 128146 128-129 129 129-147 147=157 147-157 148-157 157 158-173 158-170 170-173 173-186 173-175 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 / anukramaNikA krama 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 4. 45. 47. 47. 48. 49. 50. 51. viSaya puruSa zabdanI vyutpatti, tIrthaMkaranA dasa guNo parArthavyasanI Adi, khaDuMkomAM A dasa guNono vyatyaya, jAtyaratna ane ajAtya ratnanA dRSTAMtathI tIrthaMkara ane atIrthaMkaranA jIvomAM bheda, tIrthaMkara-atIrthaMkara vacce muktAvasthAmAM bheda nathI, daridra ane zrImaMtanuM mRtyu samAna, pratyekabuddha, buddhabodhita, svayaMbuddhAdi bhedanuM prAmANya. 7. purisasIhANaM. upamA vagara stavanAne yogya arihaMto che ema mAnanArA sAMkRtya matanA nirAkaraNa mATe purisasIhANuM pada. bhagavAnamAM siMha jevA zoryAdi guNo, jIvono citra prakArano kSayopazama che, tethI siMhanI upamA, siMha jevA asAdhAraNa guNo kahevA mATe upAyAMtara hovA chatAM siMhanI upamA ApavAnuM kAraNa, yathAbhavya vyApaka, anugrahanI vidhi, gaNadharonI racanA, mahAgaMbhIra Adi pAMca vizeSaNo. 8. purisavarapuMDarIANaM. aviruddhadharmathI yukta vastu kahevI joIe evo sucAru ziSyono mata, tenA nirAkaraNa mATe purisavarapuMDarIANaM pada. kamaLanA dharmo bhagavAnamAM che, kamaLa ekendriya chatAM tenI upamA zA mATe te zaMkAnuM samAdhAna, eka bhagavAna aneka svabhAvavALA. 9. purisavaragaMdhahathINuM. akramavALI vastu asat che, mATe bhagavAnanA guNo hInAdhika kramathI kahevA joIe, evA suragurunA ziSyonA matanA nirAkaraNa mATe purisavaragaMdhahatyINuM pada. gaMdhahasti upamAnI sArthakatA. guNonuM paraspara saMvalitapaNuM hovAne kAraNe vastunuM pUrvAnupUrvI Adi abhidheya svabhAvapaNuM che, syAdvAda zailIthI siddha. asAdhAraNa hetusaMpadA - trIjI. 10. loguttamANaM. samudAyamAM paNa pravRtta zabdo avayavomAM paNa pravarte che te batAvavA mATe loguttamANuM Adi pAMca pado. loka zabdanI spaSTatA, bhavyatva, tathAbhavyatva, kAlAdinA bhedathI AtmAnA bIjAdinI siddhino bhAva, temAM zaMkA-samAdhAna, bhavyatvanA viSayamAM nizcayanaya-vyavahAranayanuM kathana. pAnA naM. 175-187 186-197 183-188 188-197 197 201 197-200 200-202 209 220 209-211 211-212 212-219 219-220 220 228 220-221 221-228 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 krama para. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 71. 7ra. 63. 64. 7pa. 77. 77. 38. 39. viSaya lalitavistarA bhAga-1 | anukramaNikA pAnA naM. 11. loganAhANaM. lokanAtha zabdamAM lokathI keTalA lokanuM grahaNa. bhagavAnano Azraya karanArA jIvomAMthI yoga athavA kSema bemAMthI eka karanAranA bhagavAna nAtha kahevAze athavA yogakSema nahi karanAranA bhagavAna nAtha kahevAze tevI zaMkA-samAdhAna. bhagavAna guNa ezvaryathI mahAna che, temano Azraya karanAranA bhagavAna nAtha thaze tevI zaMkA bhagavAna jIvone dharmaprazaMsAdi dvArA bIjAdhAnAdi kare che, badhA bhavya jIvono upakAra karavA bhagavAna samartha nathI. 12. logahiANaM. loka zabda be rIte sAMvyavahArika-avyavahArika sarva loka, athavA paMcAstikAyAtmaka loka. hita zabdano artha. bhagavAna lokanA hitane karanArA kaI rIte ? samyagdaSTi Adi jIvono lokanA hitAhitane anukULa vyApAra kaI rIte ? 13. logapaIvANuM. loka zabdathI aMzilokanuM grahaNa. vyavahAranayanI dRSTinA anusaraNathI sarva jIvo pratye bhagavAna pradIpa che tema svIkAravAthI anapekSita gurulAghavapUrvaka tattvanA upalaMbha zUnya pravRttinI siddhi. bhagavAnamAM bhagavattvanA ayoganI zaMkA-samAdhAna. 14. logapoagarANaM, loka zabdathI utkRSTa mativALA bhavya sattvalokanuM grahaNa. cauda pUrvadharane cha sthAno-darzanabheda. itara-itaranI apekSAvALo vastuno svabhAva-bhagavAnanuM darekane samAna rIte sahakArI thatuM nathI. bhagavAna jIvAdi sAta tattvonuM pradyotana kare che. lokottama Adi saMpadA-cothI. 228-241 229-232 232-235 235-241 241 257 242-243 243-257 257-268 257-200 270-264 274-268 268-204 268-202 272-274 274-278 278-283 283-284 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke dau gaI namaH hI zrI zaMkhezvarapArzvanAthAya namaH / je namaH | sUripuraMdara, cAkinImahArAsUnu A. zrI haribhadrasUrIzvarajI mahArAjA viracita A. zrI municaMdrasUrIzvarajI viracita paMjikA samanvita lalitaMvitaNa zabdazaH vivecana bhAga-1 paMjikA - ntvaanuyogvRddhebhyshcaityvndngocraam| vyAkhyAmyahaM kvacitkiMcid vRttiM lalitavistarAm / / 1 / / paMjikArca - natyAnuNona ..... nalivistAram | ayogavRddhone namaskAra karIne caityavaMdananA viSayavALI lalitavistarArUpa vRttine kyAMka koIka koIka sthAne, kaMIka huM vyAkhyAna karuM chuM. nA paMjikA - yAM buddhvA kila siddhasAdhurakhilavyAkhyAtRcUDAmaNiH saMbuddhaH sugatapraNItasamayAbhyAsAccalaccetanaH yatkartuH svakRto punargurutayA cakre namasyAmasI, ko hyenAM vivRNotu? nAma vivRttiM smRtyai tathApyAtmanaH // 2 // zAstrAntaradarzanataH, svayamapyUhAd guruupdeshaacc| kriyate mayaiSa durgamakatipayapadapaJjikA'rambhaH rUpA yu mam paMjikArya : vAM kullA ...... manniA | kharekhara jete=je lalitavistarAne, jANIne sugatathI praNIta samayanA abhyAsathI calAyamAna cetanAvALA=bauddhathI praNIta zAstronA abhyAsathI calAyamAna thayelI cetanAvALA, akhila vyAkhyAomAM cUDAmaNi=samagra vyAkhyAna karanArAomAM mugaTa samAna, evA siddhasAdhu=siddhaSigaNI, saMbodha pAmyA, vaLI, jenA kartAne=je lalitavistarA karanArAne, Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 AmaNe=siddhagiNIe, svakRtimAM=potAnA graMthanI racanAmAM, gurupaNArUpe namaskArane karyo; e vivRttine e lalitavistarAne, koNa ja vivaraNa kare ? arthAta koI karI zake nahIM. topaNa AtmAnI smRti mATe=lalitavistarAtA padArthonI smRti mATe, zAstrAMtaranA darzanathI=jainadarzananA prastuta zAstranI apekSAe anya zAstronA bodhathI, svayaM paNa UhathI ane gunA upadezathI mArA vaDe A durgama evAM keTalAMka padonI paMjikAno AraMbha karAya che. ara-3 bhAvArtha paMjikAkAra zrI municaMdrasUri mahArAja maMgalAcaraNa karIne lalitavistarA graMtha upara koIka koIka sthAne vyAkhyAna karavAnI pratijJA kare che ane kahe che ke A lalitavistarA nAmano graMtha atigaMbhIra che. vaLI, bauddhadarzananA siddhAMtono abhyAsa karavAthI jeonI mati jainadarzanathI calAyamAna thayelI evA siddharSigaNI, jeo samagra vyAkhyAomAM cUDAmaNi jevA vidvAna hatA teo paNa A lalitavistarA graMthane bhaNIne bodha pAmyA, tethI mahAvidvAno upara paNa upakAra kare tevo A gaMbhIra graMtha che. vaLI, A lalitavistarA graMthathI bodha pAmIne zrI siddharSigaNIe "upamitibhavaprapaMcAkathA" nAmanA potAnA graMthanI racanAmAM potAnA guru tarIke lalitavistarA graMthanA kartA zrI haribhadrasUri mahArAjAne namaskAra karyA che, tethI AvA vidvAna paNa je graMthathI prabhAvita thayA che tevA A lalitavistarA graMthanuM vivaraNa karavA mATe koNa samartha hoya? arthAt koI samartha nathI, tema paMjikAnA kartA pote paNa samartha nathI; chatAM lalitavistarA graMthanA padArthonuM potAne smaraNa thAya te mATe paMjikAkAra prastuta graMthamAM rahelAM kaThaNa evAM keTalAMka sthAno para paMjikA racavAno AraMbha kare che. paMjikAkAra zenA baLathI paMjikA racavAno AraMbha kare che? te spaSTa karatAM kahe che - bhagavAnanA zAsanamAM rahelA prastuta zAstrathI ja anya zAstrono abhyAsa karyo che tenA baLathI, potAnA mArgAnusArI evA UhanA baLathI, temaja gurunA upadezanA baLathI, paMjikAkAra zrI municaMdrasUri mahArAjA prastuta graMthanI paMjikA racavAno AraMbha kare che. A rIte lalitavistarA graMthanI vRtti racavI duSkara hovA chatAM potAne mArgAnusArI bodha thAya te mATe pote paMjikA racI che tema batAvIne paMjikAkAre prastuta graMthanuM gAMbhIrya spaSTa karela che. I1-2-3 paMjikA - tatrAcAryaH ziSTasamAcAratayA vighnopazamakatayA ca maGgalaM, prekSAvatpravRttyarthamabhidheyaM, saprasaGgaM prayojanaM, sAmarthyagamyaM sambandhaM ca vaktukAma Aha - paMjikArya : tatrAcArya - vajuna sAdA tyAM=lalitavistarA graMthanA prAraMbhamAM, AcArya pU.zrI haribhadrasUri mahArAjA, ziSTonA samAcArapaNAthI-ziSTapuruSonI AcaraNA hovAthI, ane vidgonA Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA upazamakapaNAthI-vidgonuM upazamana karanArapaNuM hovAthI, maMgalane prekSAvALAonI pravRtti arthe abhidheyanekavicAraka puruSonI pravRtti mATe viSayane, saprasaMga prayojana ane sAmarthathI gamya evA saMbaMdhane kahevAnI IcchAvALA "prakhya bhuvanAno cAri' kahe che - lalitavistarA - praNamya bhuvanAlokaM mahAvIraM jinottamam / caityavandanasUtrasya vyAkhyeyamabhidhIyate // 1 // lalitavistarArtha bhuvananA AlokavALA=traNeya bhuvananA jJAnavALA, jinomAM uttama evA mahAvIrane praNAma karIne caityavaMdana sUtranuM A vyAkhyA kahevAya che=graMthakArazrI vaDe caityavaMdana sUtranI A vyAkhyA padArtho kahevAya che. III. paMjikA - __tatra praNamya-prakarSeNa natvA, bhuvanAlokaM, bhuvanaM jagat, 'A' iti vizeSasAmAnyarUpaviSayabhedasAmastyena, lokate kevalajJAnadarzanAbhyAM budhyate, yaH sa tathA taM, kamevaMvidhamityAha-mahAvIraM apazcimatIrthapatiM, jinottama avadhyAdijinaprathAnaM, caityavandanasUtrasya pratItasya vyAkhyA vivaraNam, iyaM anantarameva vakSyamANA, bipIyo=prota tti tArA paMjikArya : tra pra mozcata ri pa tyAM=zlokamAM, bhavanAlokane praNAma karIne=prakarSathI namIne, A vyAkhyA kahevAya che, ema avaya che. have "bhuvanAloka' zabdanI vyutpatti spaSTa kare che - bhuvanane=jagatane, A=vizeSa ane sAmAnya rUpa viSayanA bhedathI samastapaNA vaDe, e che=kevalajJAna-darzana dvArA bodha kare che, je te tevA che=bhuvananA AlokavALA che, tene namaskAra karIne, ema anvaya che. AvA prakAranA koNa che ? ethI kahe che - mahAvIra che=apazcimatIrthapati che chellA tIrthakara che. vaLI, te mahAvIra bhagavAna kevA che ? ethI kahe che - jinomAM uttama che=avadhi Adi jinomAM pradhAna che. temane namaskAra karIne, ema atraya che. pratIta evA caityavaMdana sUtranI A anaMtara ja. vacamANa=tarata ja kahevAnArI, vyAkhyA vivaraNa, karAya che=kahevAya che=graMthakArazrI zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe kahevAya che. 15. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 lalitavistarA bhAga-1 avataraziDA : sampratyAcAryaH pratijJAtavyAkhyAkRtsnapakSAkSamatvamAtmanyAviSkurvvannAha avataraziddhArtha : have AcArya=pU. haribhadrasUri ma., pratijJAta evI vyAkhyAnA kRtsva pakSamAM akSamapaNAne AtmAmAM pragaTa karatAM kahe che, arthAt haribhadrasUrie pUrvazlokamAM namunthuNaM sUtranI vRtti racavAnI pratijJA karI, paraMtu namutyuNaM sUtranI saMpUrNa vRtti racavAnI potAnAmAM asamarthatA che, ema batAvatAM kahe che. lalitavistarA : anantagamaparyAyaM sarvameva jinAgame / sUtraM yato'sya kArtsnyena vyAkhyAM kaH karttumIzvaraH / / 2 / / lalitavistarArtha : veDAraeAthI vinAgabhamAM sarva 4 sUtra anaMtagama-paryAyavAnuM che, (te ararAthI) mAnI = sUtranI, atsyathI = saMpUrNapaNAthI, vyANyAne urakhA bhATe jheeA Izvara che ? = samartha che ? arthAt DoI samartha nathI. II2vA paMniDA : anantAH=anantanAmakasaMkhyAvizeSAnugatAH, gamAH = arthamArgAH, paryAyAzca udAttAdayo'nuvRttirUpAH pararUpAbhavanasvabhAvAzca vyAvRttirUpA, yatra tattathA; sarvameva = aGgagatAdi niravazeSaM, jinAgame = arhacchAsane, sUtraM-zabdasandarbharUpaM, yato - yasmAddhetoH, 'tataH' iti gamyate, asya = sUtrasya, kAtsrtsnyena = sAmastyena, vyAkhyAM= vivaraNaM, kaH karttu - vidhAtum, IzvaraH = samarthaH ? ayaM hi 'kiM' zabdo (1) asti kSepe - 'sa kiM sakhA yo'bhidruhyati ? / ' (2) asti prazne- 'kiM te priyaM karomi ?' (3) asti nivAraNe- 'kiM te ruditena ?' (4) astyapalApe - 'kiM te dhArayAmi ?' (5) astyanunaye- 'kiM te ahaM karomi?' (6) astyavajJAne'kastvAmullApayate ?' iha tvapalApe, - nAstyasau yaH sUtrasya kArtsnyena vyAkhyAM karttuM samarthaH ityabhiprAyo'nyatra caturdazapUrvadharebhyaH, yathoktaM- ' zaknoti kartuM zrutakevalibhyo, na vyAsato'nyo hi kadAcanApi' iti, jinAgamasUtrAntargataM ca caityavandanasUtramato'zakyaM kRtsnavyAkhyAnamiti // 2 // patrikArtha : anantAH . kRtsnavyAkhyAnamiti / / anaMta anaMta nAma saMkhyAvizeSathI anugata='anaMta' nAmanI saMkhyAvizeSathI yukta, evA gamo=arthanA mArgo, ane udAttAdi anuvRttirUpa ane pararUpa abhavananA svabhAvavALA=para svarUpe nahIM thavAnA svabhAvavALA, vyAvRttirUpa paryAyo jemAM che te tevuM che--anaMtagama Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA paryAyavALuM che, tevuM sarva ja=aMgagatAdi niravazeSa ja, zabdanA saMdarbharUpa sUtra je kAraNathI=je hetuthI, jinAgamamAM che=arhA zAsanamAM che, te kAraNathI AnI=sUtranI, kArtyathI=samastapaNAthI, vyAkhyAne=vivaraNane, karavA mATe koNa Izvara che ?=samartha che ? arthAt koI samartha nathI. kharekhara A 'kiM' zabda=prastuta zlokamAM rahela 'vi' zabda, kayA arthamAM che te spaSTa karavA arthe ''i zabda keTalA arthamAM vaparAya che te batAve che. (1) kSepamAM che. te ''i zabdano kSepa artha spaSTa kare che - te zuM sakhA che ?=mitra che ?, je abhidroha kare che ? (2) praznamAM che. te ''i zabdano prazna artha spaSTa kare che - huM zuM tAruM priya karuM ? (3) nivAraNamAM che. te ''i zabdano nivAraNa artha spaSTa kare che tArA rudita vaDe zuM ? (4) apalApamAM che. te 'jiM' zabdano apalApa artha spaSTa kare che -- zuM tAruM huM dhAruM chuM ?=zuM tAruM mArI pAse kaMI udhAra che ? arthAt kaMI udhAra nathI. e apalApa kare che. (5) anunayamAM che=sAMtvanamAM che. te ''i zabdano anunaya artha spaSTa kare che - huM tAruM zuM karuM ? arthAt koIkane Apatti AvI hoya tyAre tene sAMtvana ApatAM koI kahe ke huM tAruM zuM kRtya karuM ? (6) avajJAnamAM che=avajJA karavAmAM che. te ''i zabdano avajJAna artha spaSTa kare che tane koNa bolAve che ? vaLI, ahIM apalApamAM che=prastuta zlokamAM rahela 'ndri' zabda apalApa arthamAM che. te apalApa artha spaSTa kare che - e nathI=evo koI puruSa nathI, je sUtranI kArtyathI=saMpUrNapaNAthI, vyAkhyAne karavA mATe Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavinasa bhAga-1 samartha hoya. A prakArano abhiprAya caturdaza pUrvadharothI anyatra cheHcaudapUrvadhara mahAtmAone choDIne che. je pramANe kahevAyuM che - kharekhara zrutakevalIothI anya kyAreya paNa vyAsathI vistArathI karavA mATe sUtranI vyAkhyA karavA mATe, samartha nathI. ti' uddharaNanI, samAptimAM che. ane caityavaMdana sUtra jinAgamanA sUtronI aMtargata che, AthI kRmbavyAkhyAna=caityavaMdana sUtranuM saMpUrNa vyAkhyAna, azakya che. ti' zloka paranI paMjikAnI samApti arthe che. purA bhAvArtha pU. haribhadrasUri mahArAjA kahe che ke bhagavAnanA AgamamAM sarva ja sUtra anaMta gama ane paryAyavALA che, temAM "anaMtagama-paryAya' zabdano artha paMjikAkAra spaSTa kare che - anaMta nAmanI je saMkhyAvizeSa che te saMkhyA pramANa sUtranA arthane jANavAnA mArgo che ane sUtranA paryAyo che. vaLI, te paryAyo be prakAranA che : (1) anuvRttirUpa (2) vyAvRttirUpa. jema ghaTamAM ghaTatva, dravyatva, pudgalatva Adi paryAyo anuvRttirUpe rahelA che ane paTava Adi paryAyo vyAvRttirUpe rahelA che, AthI ja ghaTane joIne "A paTa nathI' tevo prayoga thAya che; tema sUtranA udAtta, anudAtta Adi anuvRttirUpa paryAyo che ane parasvarUpe nahIM thavAnA svabhAvavALA vyAvRttirUpa paryAyo che. vaLI, anaMtA gamo ane anaMtA paryAyo jemAM hoya te anaMtagamaparyAyavALuM kahevAya ane aMgagata, upAMgagata Adi samagra sUtra jinAgamamAM anaMtagamaparyAyavALAM che, tethI te sUtrane kahenArA sarva arthanA upAyonuM ane sarva paryAyonuM saMpUrNa vivaraNa karavA mATe koI samartha nathI. A pramANe zlokano artha kahIne zlokamAM rahelo 'viM' zabda cha arthamAM vaparAya che, tene paMjikAkAra spaSTa kare che - (1) "viM' zabda kSepa arthamAM che. "zuM te mitra kahevAya? ke je droha kare?" Ama kahIne "A mitra nathI' e prakAre "thiI mitrano lepa karAya che. (2) "jiM' zabda prazna arthamAM che. "huM tAruM zuM priya karuM ?" e prakAre "vikrathI prazna karAya che. (3) "jiM' zabda nivAraNa arthamAM che. "tArA rudana vaDe zuM ?" ema kahIne 'kiMthI rudana karavAnuM nivAraNa karAya che. (4) viM' zabda apalApa arthamAM che. "zuM tAruM mArI pAse kaMI udhAra che?" ema kahIne 'kiMthI RNano apalApa karAya che. (5) 'viM' zabda anunaya arthAt sAMtvana arthamAM che. "huM tAruM zuM karuM ?" ema kahIne Apatti samaye Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA anyane "viM'thI sAMtvana apAya che. (9) "ji' zabda avajJA arthamAM che. "tane koNa bolAve che ?" ema kahIne lika'thI vacamAM bolatA puruSanI avajJA karAya che. vaLI, prastuta zlokamAM 'viM' zabda apalApa arthamAM che. te apalApa spaSTa kare che - caudapUrvadharone choDIne anya koI puruSa sUtranI saMpUrNa vyAkhyA karavA samartha nathI; kema ke sUtranA arthane jANavA mATenA anaMtA mArgo che ane sUtranA anaMtA paryAyo che, ane te sarva gama ane paryAyo caudapUrvadharo ja jANI zake che. vaLI, A caityavaMdana sUtra jinAgamarUpa sUtranI aMtargata che, mATe tenI saMpUrNa vyAkhyA karavA mATe caudapUrvadharone choDIne anya koI samartha nathI. Ama batAvIne graMthakArazrIne e spaSTa karavuM che ke namutthaNe sUtra upara pote je lalitavistarA nAmanI vyAkhyA racela che te vyAkhyA namutthaNe sUtranA saMpUrNa artha batAvavA samartha nathI; kema ke bhagavAne batAvela sUtra atyaMta gaMbhIra che ane ghaNA dRSTikoNothI teno bodha thaI zake tema che; chatAM graMthakArazrIe potAnI zakti anusAra te te dRSTikoNothI namutyurNa sUtranI vyAkhyA karela che. IINA avataraNikA - itthaM kRtsnavyAkhyApakSAzaktAvitarapakSAzrayaNamapi saphalatayA vaktukAmaH zlokadvayamAha - avataraNikALuM: A rIte=pUrvazlokamAM kahyuM e rIte, kRsta vyAkhyA pakSanI azakti hote chateetamurNa sUtranI saMpUrNa vyAkhyA karavArUpa pakSanI potAnAmAM asamarthatA hote chate, ItarapakSanA AzrayaNane paNa dezathI vyAkhyA karavArUpa pakSanA AzrayaNane paNa, saphaLapaNArUpe kahevAnI IcchAvALA lalitavistarAkAra zlokadrayane kahe che - lalitavistarA :yAvattathApi vijJAtamarthajAtaM mayA guroH / sakAzAdalpamatinA, tAvadeva bravImyaham / / 3 // ye sattvAH karmavazato matto'pi jaDabuddhayaH / teSAM hitAya gadataH saphalo me parizramaH / / 4 / / iti lalitavistarArtha - - topaNa=namutthaNaM sUtranI saMpUrNapaNAthI vyAkhyA karavA graMthakArazrI samartha nathI topaNa, alpamativALA mArA vaDe gurunI pAsethI jeTaluM arthAta vijJAta che=jeTalo arthano samudAya jaNAyo che, teTalAne ja huM kahuM chuM. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitaviktA bhAga-1 je sattvo je jIvo, karmanA vazathI mArAthI paNa jaDabuddhivALA che, teonA hita mATe kahetA= namuskurNa sUtranI vyAkhyAne kahetA, evA mAro parizrama saphaLa che. 'iti' yAra doSnA athananI samApti martha cha. 13-4 / / nikA: yAvat-yatparimANaM, tathApi kRtsnavyAkhyAnAzaktilakSaNo yaH prakArastasmin satyapi, vijJAtaM avabuddham, arthajAtam-abhidheyaprakArastatsamUho vA, prakramAccaityavandanasUtrasya, mayA ityAtmano nirdeze, guroH vyAkhyAtuH, sakAzAt saMnidhimAzritya, kIdRzenetyAha alpamatinA, alpA-tucchA gurumatyapekSayA matiH=buddhiryasya sa tathA tena, tAvadeva-vijJAtapramANameva, avijJAtasya vaktumazakyatvAt, bravImi-vacmi, ahaM krteti| alpamatinetyanena cedamAha, kadAcidadhikadhIrguroH zRNvaMstato'dhikamapIdamavaiti, 'dhyAmalAdapi dIpAttu, nirmalaH syAtsvahetutaH'-ityudAharaNAt tatsamadhIzca tatsama, ahaM tvalpamatitvAd gurunirUpitAdapi hInamevArthajAtaM vijJAtavAniti tadeva brviimi||3|| ye iti anirUpitanAmajAtyAdibhedAH, sattvAH prANinaH, karmavazato-jJAnAvaraNAdyadRSTapAratantryAt, matto'pi-matsakAzAdapi, nAnyaH prAyo matto jaDabuddhirastItisambhAvanArthaH 'api' zabdaH, jaDabuddhayaH= sthUlabuddhayo, vicitraphalaM hi karma, tataH kiM na sambhavatIti, teSAM-jaDabuddhInAM, hitAya-pathyAya, gadato vivRNvataH, saphalo-bodhalakSaNatadupakAraphalavAn, adhikasadRzabuddhikayostu pramodamAdhyasthyagocaratayA'tonupakArAt, me mama, parizramaH vyaakhyaanruupH| iha ceSTadevatAnamaskAro maMgalaM, caityavaMdanArtho'bhidheyaH, tasyaiva vyAkhyAyamAnatvAt, kartustathAvidhasattvAnugraho'nantaraM prayojanaM, zrotuzca tadarthAdhigamaH, paraMparaM tu dvayorapi niHzreyasalAbhaH, abhidhAnAbhidheyalakSaNo vyAkhyAnavyAkhyeyalakSaNazca saMbaMdho boddhvyH| 'iti' mNglaadiniruupnnaasmaaptyrthH||4|| paMvArtha: yAvat ..... samAptyarthaH / / togen vyAdhyAnI sazatinA lakSavAko prota chate paNa=caityavaMdana sUtranI saMpUrNa vyAkhyA karavAnI potAnI asamarthatA svarUpa je prakAra che te prakAra potAnAmAM hote chate paNa, jeTaluM=jeTalA parimANavALuM, arthajAta=prakramathI caityavaMdana sUtranA abhidheyano prakAra athavA teno samUha=caityavaMdana sUtranA arthano samUha, gurunIkavyAkhyAtunI=caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna karanArAnI, pAsethI=saMnidhine AzrayIne=sAMnidhyathI, alpamativALA mArA vaDe arthAt alpa gurunI matinI apekSAthI tuccha evI mati=buddhi che jenI te tevA che alpamativALA che, tenA vaDe-tevA alpamativALA mArA vaDe, teTalAne ja=vijJAta pramANavALAne ja=teTalA jaNAyela mA samUhale 4, jasal=Qtya sUtratA tinA sal, &I chu. graMthakArazrI vijJAtapramANavALA ja arthajAtane kema kahe che ? temAM heta Ape che - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA avinAtanuM=nahIM jaNAyela arthajAtanuM, kahevA mATe azakyapaNuM che. "mavA e prakArano zabda AtmAnA nirdezamAM che=graMthakArazrI dvArA potAno nirdeza karavAnA arthamAM che. "ti' zlokasparzI paMjikAnI samAptimAM che. ane "gAmatinA' e prakAranA AnA dvArA=zabda dvArA, Ane have kahe che ene, kahe che - kyAreka gune sAMbhaLato evo adhika dhIvALo=buddhivALo ziNa, tenAthI adhika paNa Ad=gurathI adhika paNa sUtranA arthajAtane, jANe che; kema ke dhyAmala paNa dIpathI ja svahetuthI nirmala evo dIpa thAya, e prakAre udAharaNa che. ane tatsamadhI tatsama che=gurunI samAna buddhivALo ziSya gurunI samAna arthAtane jANe che. vaLI, alpamatipaNuM hovAthI guru vaDe nirUpitathI paNa=guru vaDe nirUpaNa karAyela arthajAtathI paNa, hIna ja arthajAtane meM jANyuM, ethI tene ja=mArA vaDe jaNAvela pramANavALA arthAta ja, huM kahuM chuM. je=nahIM nirUpaNa karAyela nAma-jAti AdinA bhedavALA, sattvo prANIo=jIvo, karmanA vazathI= jJAnAvaraNAdi adaSTanA pArataMtrathI, mArAthI paNa=mArA karatAM paNa, jaDabuddhivALA che=NUlabuddhivALA che; ahIM prazna thAya ke graMthakArazrI svayaM ja alpamativALA che, to bIjA jIvo teothI paNa jaDabuddhivALA kema che ? ethI kahe che - kije kAraNathI vicitra lavALuM karma che, te kAraNathI zuM saMbhavatuM nathI ? arthAta graMthakArazrI karatAM paNa jaDabuddhivALA jIvo saMbhave che. teonA=jaDabuddhivALAonA, hita mATe pathya mATe, kahetA evA=vivaraNa karatA evA, mAro vyAkhyAnarUpa parizrama saphaLa =bodhalakSaNa temanA upakAranA phaLavALo che=caityavaMdana sUtratA arthanA bodhasvarUpa jaDabuddhivALA jIvonA upakAranA phaLavALo che. ahIM prazna thAya ke graMthakArazrIe jema potAnI hIna buddhivALA jIvonA upakAra arthe A lalitavistarAvRtti racI che, tema potAnI adhika ane sadaza buddhivALA jIvonA upakAra arthe kema A lalitavistarAvRtti racI nathI ? temAM heta Ape che - vaLI, adhika-sadazabuddhikanuM pramoda-mAdhyasthanuM gocarapaNuM hovAthI graMthakArazrIthI adhika buddhivALAnuM pramodanuM viSayapaNuM hovAthI ane graMthakArazrInI sadaza buddhivALA jIvonuM mAdhyasthanuM viSayapaNuM hovAthI, AnAthIegraMthakArazrI dvArA karAtA caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnathI, anupakAra che. "ji' zabda= pattoDajimAM rahelo "ji" zabda, prAyaH mArAthI avya jaDabuddhivALo che nahIM, e prakAranI saMbhAvanAnA arthavALo che. ane ahIMegraMthakArazrIe prathama zlokamAM maMgalAdinuM nirUpaNa karyuM ane pachI kahyuM ke caityavaMdana sUtranI vyAkhyA karavAnI potAnI zakti nathI topaNa mAro parizrama saphaLa che e kathanamAM, ISTadevatAno namaskAra maMgala che, caityavaMdanano artha abhidheya che; kema ke tenuM ja=caityavaMdana sUtranA arthanuM ja, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. lalitaviktA bhAga-1 vyAkhyAyamAlapaNuM che. kartAnuM caityavaMdana sUtranI vRtti racatAravuM, tevA prakAranA satvono anugraha A graMthathI caityavaMdana sUtro pAramArthika bodha thAya tevA prakAranA jIvono upakAra, anaMtara prayojana che. ane zotAnuM tenA arthano adhigama che=caityavaMdana sUtranA arthano bodha anaMtara prayojana che; vaLI, paraMpara prayojana baMnenuM paNa karyA ane zrotA e baMnenuM paNa, toyasano lAbha che=mokSanI prApti che. abhidhAna-abhidheyanA lakSaNavALo athavA vyAkhyAna-vyAnveyanA lakSaNavALo saMbaMdha jANavo. arthAt catyavaMdana sUtrano artha abhidheya che ane te abhidheyanuM abhidhAna karanArA prastuta graMthanAM vacano che e rUpa abhidhAna-abhidheya svarUpa saMbaMdha prastuta graMtha ane prastuta graMthathI vAcya evA artha vacce che, athavA caityavaMdana sUtrano artha vyAkhyuM che ane te vyAkhyayanuM vyAkhyAna karanAra prastuta graMthanAM vacano che e rUpa vyAkhyAna-vyAkhyaya svarUpa saMbaMdha prastuta graMtha ane prastuta graMthathI vAcya evA artha vacce che. tti=lalitavistarA vRttimAM rahelo "ti' zabda, maMgalAdinI nirUpaNAnI samAptinA arthavALo che=maMgalAdi cAranuM nirUpaNa ane prastuta graMtharacanAno potAno parizrama saphaLa che tyAM sudhInA kathananI samAptinA arthavALo che. I-jA bhAvArtha : zloka-ramAM graMthakArazrIe kahela ke caityavaMdana sUtranI saMpUrNa vyAkhyA karavA mATe pote samartha nathI, topaNa guru pAsethI meM caityavaMdana sUtrano jeTalo arthano prakAra jANyo che teTalA arthanA prakArane alpamativALo huM kahuM chuM. vaLI, graMthakArazrI kahe che ke karmanA vazathI jeo mArAthI paNa jaDabuddhivALA che, temanA hita mATe kahetA mAro parizrama saphaLa che. AnAthI e prApta thAya ke keTalAka zrotA guruthI adhika buddhivALA hoya che, to keTalAka zrotA gurunI samAna buddhivALA hoya che, to keTalAka zrotA guruthI paNa alpabuddhivALA hoya che ane graMthakArazrI guru karatAM alpabuddhivALA che; kema ke temanA guru teothI vizeSa jANanArA hatA. vaLI, guru sUtranA jeTalA artha jANatA hoya tenAthI adhika artha guruthI adhika buddhivALA zrotA jANI zake che, ane keTalAka zrotAne guru karatAM paNa adhika artha prApta thAya che, temAM graMthakArazrI daSTAMta batAve che jema dhyAmala dIpathI paNa svahetune kAraNe nirmala dIpa thAya che, arthAt jhAMkhA dIvAmAMthI paNa suMdara vATavALo adhika nirmala dIvo pragaTa thaI zake che, tenI jema keTalAka nirmaLabuddhivALA zrotA guru je zAstranA padArthonuM nirUpaNa karatA hoya tenAthI, te padArthono gurune je marmasparzI bodha hoya tenA karatAM paNa adhika marmasparzI bodha karI zake che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA jema potAnI nirmala prajJAne kAraNe vajasvAmIe guru pAse zruta grahaNa karatI vakhate guru karatAM paNa zrutanA adhika arthane prApta karela. vaLI, saMsArIjIvomAM jJAnAvaraNIyAdi karmone kAraNe ghaNI jaDatA hoya che, tethI jJAnAvaraNIyAdi karmonI atizayatAne kAraNe jeo prastuta caityavaMdana sUtranA artha jANavA mATe graMthakArazrI karatAM paNa alpabuddhivALA che teonA hita mATe graMthakArazrI prastuta sUtranuM vyAkhyAna kare che. AnAthI e phalita thAya ke jeo sUtranA sAmAnya vAMcanathI sUtranA gaMbhIra artho samajI zakatA nathI, teo alpabuddhivALA che, ane graMthakArazrI paNa caityavaMdana sUtranA pArane caudapUrvadharanI jema joI zakatA nathI, tethI caudapUrvadharanI apekSAe graMthakArazrI paNa alpabuddhivALA che, topaNa teo caityavaMdana sUtranA ghaNA arthone joI zake che, tethI caudapUrvadharanI apekSAe alpabuddhivALA hovA chatAM graMthakArazrI ghaNA arthone jANanArA che, ane jeo graMthakArazrI karatAM paNa alpabuddhivALA che, Ama chatAM jeo graMthakArazrInA vacana dvArA caityavaMdana sUtranA kaMIka paramArthane samajI zake tevI nirmaLa buddhivALA che, tevA jIvonA upakAra mATe graMthakArazrI prastuta caityavaMdana sUtranI vRtti racavAno parizrama kare che, mATe graMthakArazrIno A parizrama saphaLa che. paMjikAmAM kahyuM ke graMthakArazrIthI adhika ane sadaza buddhivALA jIvo pramoda ane mAdhyazmano viSaya hovAthI prastuta graMthathI teone upakAra thato nathI, e kathananuM tAtparya e che ke jeo graMthakArazrI karatAM paNa mahAprajJAvALA che teo to caityavaMdana sUtranA adhyayanathI ja sUtranA gaMbhIra bhAvone graMthakArazrI karatAM paNa adhika grahaNa karI zake che, tethI teo graMthakArazrI mATe pramodano viSaya che, upakArano viSaya nathI. tethI adhika buddhivALA jIvo pratye "huM temano upakAra karuM" tevI buddhi graMthakArazrIne thatI nathI. vaLI, jeo graMthakArazrI jevI prajJAvALA che teo graMthakArazrInI jema ja caityavaMdana sUtranA artho svayaM jANI zake che, tethI teo graMthakArazrI mATe mAdhyazmano viSaya che, arthAt sadaza buddhivALA jIvo graMthakArazrIne adhika buddhivALA jIvonI jema pramodano viSaya paNa nathI ane hIna buddhivALA jIvonI jema upakArano viSaya paNa nathI, paraMtu pramoda ane upakAranI apekSAe mAdhyazmano viSaya che. cAra zlokanA aMte rahelo 'ti' zabda maMgalAcaraNathI mAMDIne cAreya zlokanA vaktavyanI samApti mATe che. II3-jA. lalitavistarA : atrAha-cintyamatra sAphalyaM, caityavaMdanasyaiva niSphalatvAd iti| atrocyate niSphalatvAdityasiddham, prakRSTazubhAdhyavasAyanibandhanatvena jJAnAvaraNIyAdilakSaNakarmakSayAdiphalatvAd, uktaM ca, 'caityavandanataH samyak, zubho bhAvaH prajAyate / tasmAtkarmakSayaH sarvaM, tataH kalyANamaznute' / / ityaadi|| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 lalitavistarA bhAga-1 lalitavistarArtha : ahIM=maMgalAdinA nirUpaNapUrvaka graMthakArazrIe kahyuM ke mAro A zrama saphaLa che emAM, kahe che=pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che - ahIM caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnanA parizramamAM, sAphalya citya che saphalapaNuM nathI; kema ke caityavaMdananuM paNa niSkalapaNuM che. ti' zaMkAnI samApti arthe che. ahIM=pUrvapakSInI zaMkAmAM, kahevAya che=graMthakArazrI vaDe uttara apAya che - nistatva' e asiddha che; kemaketakRSTa zubha adhyavasAyanuM nibaMdhanapaNuM hovAthI tyavaMdananuM prakRSTa zubha adhyavasAyanuM hetupaNuM hovAthI, jJAnAvaraNIyAdi lakSaNa karmanA kSayAdirUpa phalapaNuM che=caityavaMdananuM jJAnAvaraNIyAdi svarUpa karmanA kSayAdirUpa phalapaNuM che. ane kahevAyuM che caityavaMdana prakRSTa zubha adhyavasAyanuM kAraNa hovAthI karmanA kSayAdinuM kAraNa che ema pUrve kahevAyuM e rIte anyatra paNa kahevAyuM che - "caityavaMdanathI samyapha zubhabhAva thAya che, tenAthI=zubhabhAvathI, karmano kSaya thAya che, tenAthI karmanA kSayathI, sarva kalyANane jIva prApta kare che." cAri'thI prastuta zlokanA vacana jevA anya vacanono saMgraha che. pAlikA : atrAhetyAdiatra-maMgalAdinirUpaNAyAM satyAM, Aha-prerayati, cintyaM nAstIti abhiprAyaH, atra-caityavandanavyAkhyAnaparizrame, sAphalyaM saphalabhAvaH, kuta ityAha-caityavandanasyaiva niSphalatvAt, atra 'eva' zabdo 'api' arthe, tataH puruSopayogiphalAnupalabdhezcaityavandanamapi niSphalameva, kiM punastadviSayatayA vyAkhyAnaparizramaH? tato yaniSphalaM tatrArambhaNIyaM, yathA kaNTakazAkhAmardanaM, tathA ca caityavandanavyAkhyAnamiti vyaapkaanuplbdhiH| tiH' paravaratAlanArtha - atra ucyate-pratividhIyate, niSphalatvAdityasiddham-'itiH' hetusvarUpamAtropadarzanArthaH, tato yaniSphalatvaM hetutayopanyastaM, tad asiddha asiddhAbhidhAnahetudoSadUSitam, kuta ityAha prakRSTetyAdi, ayamatra bhAvolokottarakuzalapariNAmahetuzcaityavandanaM, sa ca pariNAmo yathAsambhavaM jJAnAvaraNIyAdisvabhAvakarmakSayakSayopazamopazamaphalaH, karmAdAnAdhyavasAyaviruddhatvAttasya, tataH kRtsnakarmakSayalakSaNaparamapuruSArthamokSaphalatayA caityavandanasya niSphalavyAkhyeyArthaviSayatayA tdvyaakhyaansyaanaarmbhaa'snyjnmyuktmiti| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA paMjikArya : atra.... sajjananayumiti "annAda' ItyAdino artha kare che - ahIM=maMgalAdinI nirUpaNA karAye chata=lalitavistara vRttinA cAra zlokomAM maMgalAdi cAranuM nirUpaNa ane potAno parizrama saLa che e prakAre kathA karAye chate, kahe che-prasta kare che koIka zaMkA karanAra kahe che - ahIM=zaityavaMdananA vyAkhyAnanA parizramamAM=zaityavaMdana sUtranI vRtti racavAnA graMthakArazrInA parizramamAM, sAphalya=saphaLabhAva, ciMtya cheHnathI, e prakArano abhiprAya che. kayA kAraNathI ?=caityavaMdana sUtranI vRtti racavAnA parizramamAM sAphalya kayA kAraNathI nathI ? ethI kahe che - caityavaMdananuM paNa niSphaLapaNuM hovAthI sAphalya nathI, ema avAya che. ahIM tyavanavamAM, va zabda sapanA arthamAM che, tethI hava zabda ja arthamAM che tethI, puruSane upayogI evA phaLanI anupalabdhi hovAthI=caityavaMdana sUtranI vyAkhyA racavAnI pravRttithI jIvane upayogI evA phaLanI aprApti hovAthI, caityavaMdana paNa niSphala ja che. to vaLI, tenA viSayapaNAthI vyAkhyAnano parizrama zuM?=caityavaMdana sUtranA viSayapaNAthI caityavaMdana sUtranI vyAkhyA karavAnA parizramanuM to zuM kahevuM? arthAt te parizrama paNa niSphaLa ja che. tethI=paityavaMdana sUtranI vyAkhyA karavAno parizrama niSphaLa che tethI, je niSphaLa hoya te AraMbha karavA yogya nathI. je pramANe kaMTakazAkhAnuM mardana=kAMTAvALI zAkhAnuM mardana, niSphaLa hovAthI AraMbhaNIya nathI ane te rIte caityavaMdananuM vyAkhyAna che=je rIte kaMTakazAkhAnuM mardana niSphaLa che tethI AraMbhaNIya nathI te rIte caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna paNa niSphaLa che tethI AraMbhaNIya nathI, ethI vyApakanI anupalabdhi che=graMthakArazrIe kahela ke mAro caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnano zrama saphaLa che, tethI caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna AraMbhaNIya che e kathanamAM "caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna AraMbhaNIya che' e rUpa vyApakanI aprApti che. tti=lalitavistara vRttimAM rahelo kRtti zabda, paranI vaktavyatAnI samAptinA arthavALo che zaMkAkAranA kathananI samAptinA arthavALo che. ahIM kahevAya che= pratividhAna karAya che=pUrvapakSInI zaMkAmAM graMthakArazrI vaDe pratyuttara apAya che - nittatvA' e asiddha che, tiH hetunA svarUpamAtranA upadarzananA arthavALo che=nirutthAt pachI rahelo ti zabda "niyanatvAM rUpa hetunA svarUpamAtrane batAvavAnA arthavALo che. tethI tiH zabda mAtra hetunA svarUpane ja batAve che tethI, je niSkalatva hetupaNArUpe upavyasta che, te asiddha che=asiddhanA abhidhAnavALA hetunA doSathI dUSita . kayA kAraNathI ?="nizAntA' rUpa hetu kayA kAraNathI asiddha che? ethI kahe che - pravRSTa ItyAdi Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 ahIM=STathI mAMDIne tattvAr sudhInA lalitavistarAnA kathanamAM, A bhAva che=have kahevAya che e tAtparya che 14 - caityavaMdana lokottara kuzala pariNAmano hetu che ane te pariNAma=lokottara kuzala pariNAma, yathAsaMbhava=caityavaMdana karanAranA pariNAmane anurUpa je prakAre kSayAdino saMbhava hoya te pramANe, jJAnAvaraNIyAdi svabhAvavALAM karmonA kSaya-kSayopazama-upazamanA lavALo che; kema ke tenuM=lokottara kuzala pariNAmanuM, karmanA grahaNanA adhyavasAyathI viruddhapaNuM che, tethI-lokottara kuzala pariNAma jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayAdinA lavALo che tethI, kRtsya karmanA kSaya lakSaNa parama puruSArtharUpa mokSanuM lapaNuM hovAthI caityavaMdananA niSkala evA vyAkhyeyarUpa arthanA viSayapaNAthI, tenA vyAkhyAnanA anAraMbhanuM AsaMjana=caityavaMdananuM vyAkhyAna anAraMbhaNIya che e rUpa doSanuM ApAdana, ayukta che. 'kRti' avamatra bhAvathI karelA kathananI samAptimAM che. bhAvArtha: pUrvanA cAra zloko dvArA graMthakArazrIe sthApana karyuM ke caityavaMdana sUtranA pUrNa vyAkhyAnanuM potAnAmAM sAmarthya nathI, topaNa yogya jIvonA upakAra mATe potAnA kSayopazama anusAra caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnano potAno parizrama saphaLa che, tyAM pUrvapakSI zaMkA kare che caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnano graMthakArazrIno parizrama saphaLa che e kathana ciMtya che arthAt graMthakArazrIno parizrama saphaLa nathI. graMthakArazrIno parizrama kema saphaLa nathI ? temAM pUrvapakSI yukti Ape che - graMthakArazrInA parizramanA viSayabhUta evuM caityavaMdana sUtra paNa niSphaLa che, tethI caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna paNa niSphaLa che. pUrvapakSIno Azaya e che ke saMsArIjIvo saMsAramAM je pravRtti kare che tenuM dhananI prApti vagere phaLa teone dekhAya che, jyAre caityavaMdananI kriyAthI puruSane upayogI evA koI phaLanI prApti thatI nathI, mATe caityavaMdana sUtra niSphaLa che, ane jo caityavaMdana sUtra niSphaLa hoya to tenA arthanA vyAkhyAnano parizrama paNa niSphaLa ja prApta thAya. je pramANe kaMTakazAkhAnuM mardana karavAthI koI phaLa maLatuM nathI, mAtra zramanI ja prApti thAya che, tema caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnathI paNa koI phaLa maLatuM nathI, ane je vastu niSphaLa hoya vastu vivekI puruSa mATe AraMbhaNIya nathI, tethI caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnano graMthakArazrIno parizrama saphaLa hovAthI AraMbhaNIya che e rUpa vyApakanI anupalabdhi che. ahIM 'caityavaMdana sUtranI vyAkhyA AraMbhaNIya che' e vyApaka che; kema ke "je je saphaLa hoya te te AraMbhaNIya hoya" e prakAranI vyAptimAM, "je je saphaLa hoya" e vyApya che ane "te te AraMbhaNIya hoya" e vyApaka che. ane 'caityavaMdananuM vyAkhyAna AraMbhaNIya che' e rUpa vyApakanI anupalabdhi hovAthI graMthakArazrIe je kahyuM ke 'mAro parizrama saphaLa che' e vacana vyartha che, ema siddha thAya. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA A prakAranI pUrvapakSInI zaMkAmAM uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - "caityavaMdananuM paNa niSphaLapaNuM che" e prakArano je pUrvapakSIe heta Apyo te hetu asiddha che. hetu asiddha kema che? temAM yukti ApatAM graMthakArazrI kahe che ke caityavaMdana sUtra prakRSTa zubha adhyavasAyanuM kAraNa hovAthI jJAnAvaraNIyAdi svabhAvavALAM karmonA kSaya-kSayopazama-upazamanA phalavALuM che. Azaya e che ke saMsAranuM vAstavika svarUpa jANIne je jIvo mokSanA arthI thayA che, teone vItarAgasarvajJa evA tIrthaMkaro upAsyarUpe jaNAya che, ane tIrthakaro pratye thayela pUjyabhAvane atizayita karavA mATe te jIvo tIrthakaronA guNonuM smaraNa karAvanArA caityavaMdana sUtra dvArA vItarAga-sarvajJanI stuti kare che, te vakhate te jIvone potAnA upayoganA prakarSane anurUpa prakRSTa evo zubha adhyavasAya thAya che. te prakRSTa evo zubha adhyavasAya thavAmAM kAraNa te jIvothI bolAtuM caityavaMdana sUtra che. vaLI, je adhyavasAyathI jJAnanuM AvaraNa karavA AdinA svabhAvavALAM karmo baMdhAya che te adhyavasAyathI viruddha evA zubha adhyavasAyathI jJAnAvaraNIyAdi karmono kSaya-kSayopaza-upazama thAya che arthAtu je karmonA kSayano saMbhava hoya te karmono kSaya thAya che, je karmonA kSayopazamano saMbhava hoya te karmono kSayopazama thAya che ane je karmonA upazamano saMbhava hoya te karmono upazama thAya che. AthI caityavaMdananA kriyAkALamAM thayelA potAnA zubha adhyavasAya anusAra yogya jIvone ghaNA prakAranAM jJAnAvaraNIya karmono kSayopazama thAya che, ghaNA prakAranA mohanA bhAvono upazama thAya che ane ghaNA prakAranAM kliSTa karmono kSaya thAya che. A rIte karmonA kSayAdi dvArA caityavaMdana sUtra sarva karmonA kSayarUpa, parama puruSArtha svarUpa evA mokSarUpa phaLanI prAptinuM kAraNa bane che, tethI caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna niSphaLa che mATe teno AraMbha karavo joIe nahIM, e prakAranI pUrvapakSIe ApelI Apatti ayukta che. paMjikAmAM kahyuM ke "caityavaMdana lokottara kuzala pariNAmano hetu che. tethI e prApta thAya ke saMsAravartI jIvo kyAreka dayA-dAnAdi karIne je laukika kuzala pariNAma kare che, tenAthI paNa teonuM hita thAya che. paraMtu caityavaMdanathI to sAmAnya loka na karI zake tevo lokottara kuzala pariNAma thAya che; kema ke caityavaMdana sUtra bolavAthI sarva karmothI mukta evA jinanA guNonA praNidhAnano Azaya thAya che. te Azaya loka karI zake tema nathI, phakta sazAstronA adhyayanathI jemanI mati pariskRta thayelI che tevA nirmaLadaSTivALA samyagdaSTi Adi jIvo ja jinanA guNonA pAramArthika svarUpano bodha karIne caityavaMdananA avalaMbanathI jinanA guNonuM praNidhAna karI zake che, ane jinasadaza potAnA AtmabhAvone prApta karavAno udyama kare che, tethI Avo kuzala pariNAma loka na samajI zake tevo che, mATe lokottara che. lalitavistarA - Aha-'nAyamekAnto yaduta-tataH zubha eva bhAvo bhavati, anAbhogamAtRsthAnAdeviparyayasyApi drshnaaditi'| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 lalitavistasa bhAga-1 atrocyate, samyakkaraNe viparyayAbhAvaH tatsampAdanArthameva ca no vyAkhyArambhaprayAsa iti| na hyaviditatadarthAH prAyastatsamyakkaraNe prabhaviSNavaH iti| lalitavistarArtha:kahe che ahIM pUrvapakSI pharI zaMkA karatAM kahe che - A caityavaMdanathI prakRSTa zubha adhyavasAya thAya che e, ekAMta nathI. A kathanane ja kutathI spaSTa kare che - tenAthI karAtA evA caityavaMdanathI, zubha ja bhAva thAya che, e prakArano ekAMta nathI, ema anvaya che; kema ke anAbhoga, mAtRsthAnAdithI viparyayanuM paNa darzana che zubhabhAvathI viparIta bhAvanuM paNa darzana che. rati' zaMkAnI samAptimAM che. ahIM kahevAya chekapUrvapakSIe karelI zaMkAmAM graMthakArazrI vaDe uttara apAya che. samyakaraNamAMcaityavaMdanane samyapha karavAmAM, viparyayano abhAva che. ane tenA saMpAdana arthe ja=caityavaMdananA samyapha saMpAdana mATe ja, amAro vyAkhyAnA AraMbhano=caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnanA AraMbhano, prayAsa che. ethI caityavaMdananA samyakrakaraNamAM zubhabhAva thAya ke na thAya evo anekAMta nathI, ema ti' zabdathI phalita thAya. ahIM prazna thAya ke graMthakArazrInA caityavaMdana sUtranI vyAkhyAnA AraMbhanA prayAsathI yogya jIvo dvArA caityavaMdananuM samyaka saMpAdana kaI rIte thaI zake ? tethI kahe che - je kAraNathI aviditatadarthavALA=nahIM jaNAyela caityavaMdana sUtranA arthavALA jIvo, prAyaH tenA samyakaraNamAM=caityavaMdanane samyapha karavAmAM, prabhaviSNu samartha, thatA nathI. ti zaMkAnA samAdhAnanI samAptimAM che. paMjikAH ekAnta iti ekanizcayaH, anAbhogetyAdi, anAbhogaH sammUDhacittatayA vyaktopayogAbhAvaH, doSAcchAdakatvAt saMsArijanmahetutvAd vA mAteva mAtA mAyA, tasyAH sthAna=vizeSo mAtRsthAnam 'Adi'zabdAccalacittatayA prakRtasthAnavAlambanopayogAdanyopayogagrahastasmAd, viparyayasyApi azubhabhAvasyApi, zubhabhAvastAvattato dRzyata eveti sUcako'pizabdaH, drshnaad-uplmbhaat| ___ atra-zubhabhAvAnekAntapreraNAyAM, ucyate nAnekAnta ityuttaramabhidhIyate, katham? samyakkaraNe viparyayAbhAvAt, yatra tu 'samyakkaraNe viparyayAbhAva' itipAThastatra prathamaiva heto, astu samyakkaraNe zubhAdhyavasAyabhAvena Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17. caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA vivakSitaphalaM caityavandanam, paramakiMcitkaraM tadvyAkhyAnamityAzaGkyAha-tatsampAdanetyAdi, tatsampAdanArtha= caityvndnsmykkrnnsmpaadnaarthm| paMjikArya : tti rati .... savAramAnArtham | ekAMta eTale ekanizcaya. anAmo ityAdino artha kare che - anAbhoga=saMmUDha citapaNAne kAraNe vyakta upayogano abhAva. doSanuM AcchAdakapaNuM hovAthI, athavA saMsArIjIvanA janmanuM hetupaNuM hovAthI mAtA jevI mAtA mAyA che, tenuM sthAna=vizeSa, mAtRsthAna che. gAdi zabadathI=mAtRsthAnamAM rahelA gAli zabdathI, calacitapaNAne kAraNe prakRtamAM=prakRta evA caityavaMdananA kriyAkALamAM, sthAna-varNa-artha-AlaMbananA upayogathI anya upayogano graha che=saMgraha che. A rIte anAbhoga Adino artha karyA pachI caityavaMdanathI zubha ja bhAva thAya evo ekAMta nathI temAM hetanuM yojana karatA kahe che. tAsmA-tenAthI=anAbhogAdi traNathI, viparyayanuM paNa azubhabhAvanuM paNa, darzana che=upalaMbha che. tenAthI=paityavaMdananI kriyAthI, zubhabhAva to dekhAya che ja, e prakAre sUcana karanAro gapi zabda="viparyayasthApi"mAM rahela "ga' zabda, che. lalitavistarAmAM karelI zaMkAnAM keTalAMka sthAnono artha spaSTa karyo, have lalitavistarAmAM ApelA uttaranAM keTalAMka sthAnono artha spaSTa kare che - ahIM=zubhabhAvanA anekAMtanI preraNAmAM=caityavaMdanathI zubhabhAva thAya che e kathananA anekAMtanI zaMkAmAM, kahevAya che= anekAMta nathI' e prakArano uttara kahevAya che. kema ?=zubhabhAvamAM anekAMta kema nathI ? tethI kahe che - samyakakaraNamAM-caityavaMdanane zAstramAM batAvelI vidhi anusAra karavAmAM, viparyayano abhAva hovAthI anekAMta nathI, ema avaya che. A kathana anusAra lalitavistAranI koI pratamAM sarva viparyayAmAvAn e prakArano hetunA arthamAM paMcamI vibhaktivALo pATha che tenuM grahaNa che. vaLI, jyAM=je lalitavistarAnI pratamAM, lIvara viparyayAmAd: e prakArano pATha che, tyAM te pAThamAM, hetumAM prathamA ja che=hetunA arthamAM viparvathAmAvaH rUpa prathamA vibhakti ja che. samyakakaraNamAM=zaityavaMdanane vidhi anusAra karavAmAM, zubha adhyavasAyano bhAva hovAne kAraNe caityavaMdana vivakSita phalavALuM ho=pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM tevA phalavALuM ho, paraMtu tenuM vyAkhyAna akiMcitkara che-caityavaMdananuM vyAkhyAna koI phalavAnuM nathI. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 lalitavistarA bhAga-1 A prakAranI AzaMkA karIne kahe che lalitavistarAkAra kahe che - saMpAdanA ityAdi, tenA saMpAdana mATe=caityavaMdananA sagaphakaraNanA saMpAdana mATe, amAro prayAsa che, ema avaya che. bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke caityavaMdanathI prakRSTa evo zubhabhAva thAya che, mATe caityavaMdana niSphaLa nathI. tyAM koI zaMkA kare che - caityavaMdanathI zubha ja bhAva thAya che evo ekAMta nathI arthAt caityavaMdanathI keTalAka jIvone zubhabhAva thAya che, to keTalAka jIvone azubhabhAva paNa thAya che evI anekAMta che. vaLI, AvA anekAMta kema che? temAM pUrvapakSI hetu batAve che ke keTalAka jIvo anAbhogathI caityavaMdana kare che, keTalAka jIvo mAtRsthAnathI caityavaMdana kare che, keTalAka jIvo calacittapaNAthI caityavaMdana kare che. ane te rIte caityavaMdana karavAthI zubhabhAvathI viparIta evo azubhabhAva paNa thato dekhAya che. AnAthI e phalita thAya ke je jIvo caityavaMdana viSayaka zAstrokta vidhi jANavAno yatna kare che, jANIne te vidhi anusAra caityavaMdana karavAnA baddhaabhilASavALA che, ane svazakti anusAra zAstrokta vidhipUrvaka caityavaMdana kare che, teone caityavaMdanathI zubhabhAva thAya che, ane jeo caityavaMdana viSayaka zAstrokta vidhi jANavAno koI yatna karatA nathI, paraMtu saMmUDha cittapaNAthI zAstrokta vidhine anurUpa vyakta upayoganA abhAvavALA che, teo anAbhogathI caityavaMdana kare che, tethI teone caityavaMdananI kriyAthI bhagavAnanA guNonA praNidhAnarUpa zubhabhAva thato nathI, mAtra samUDhapaNAthI kriyA karavAthI mokSane anukULa evo asArabhAva thAya che, mATe te anAbhogathI karAyela caityavaMdanamAM azubhabhAva dekhAya che. vaLI, keTalAka jIvo bIjAne dekhADavA mATe mAyAthI caityavaMdana kare che, ane mAyAno pariNAma saMsAranA janmanuM kAraNa hovAthI doSarUpa che, tethI mAyAthI karAyela caityavaMdanamAM azubhabhAva varte che. vaLI, keTalAka jIvo calacittapaNAthI caityavaMdana kare che arthAt caityavaMdananA kriyAkALamAM zAstravidhi anusAra sthAna-varNa-arthaAlaMbanamAM mAnasavyApAra karatA nathI, paraMtu calacittapaNAthI anya upayogavALA hoya che, teone paNa caityavaMdana sUtranA arthajanya koI bhAva nathI, paraMtu anya padArtha viSayaka je prakArano upayoga varte che, te prakArano bhAva che, mATe calacittapaNAthI karAyela caityavaMdanamAM paNa zubhabhAva nathI arthAt mokSane anukULa bhAva nathI, paraMtu saMsArane anukULa anya koI bhAva varte che, AthI caityavaMdanathI zubha ja bhAva thAya che, tevI niyatavyApti nathI, e prakArano zaMkAkArano Azaya che. paMjikAmAM "mAtRsthAna' zabdano artha karatAM kahe che ke saMsAramAM jema mAtA potAnA putranA doSo DhAMke che ane putranA janmano hetu che, tema caityavaMdanakALamAM jIvamAM vartato mAyAno pariNAma jIva bhagavAnanI bhakti karato na hoya topaNa bhagavAnanI bhakti kare che tevuM dekhADavA yatna kare che, tethI jIvamAM vartatI mAyA jIvanA doSone DhAMke che ane mAyAthI karAtuM caityavaMdana saMsAranI utpattinuM kAraNa hovAthI jIvanA janmanuM kAraNa che, mATe mAyA mAtA jevI che, AthI ahIM mAyAne "mAtRsthAna" kahela che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA pUrvapakSIe karelI zaMkAmAM graMthakArazrI uttara Ape che - A prakArano anekAMta nathI; kema ke caityavaMdananA samyakakaraNamAM zubhabhAvathI viparIta evA azubhabhAvano pariNAma nathI. tethI e phalita thAya ke je jIvone saMsArano bhaya lAgyo che ane saMsArathI nistAra pAmavAnuM kAraNa bhagavAnanuM vacana che tevI ruci che, ane bhagavAnanA vacanAnusAra bhagavAnanI bhakti karIne huM saMsArasAgarathI taruM tevo sthira bodha che, tethI kaI rIte caityavaMdana karavAthI zubhabhAva thAya che tene zAstravacanAnusAra jANIne te ja pramANe caityavaMdana kare che, teone zubhabhAvathI viparIta evo azubhabhAva thato nathI. AvA yogya jIvone caityavaMdanathI zubhabhAva thAya che tenA saMpAdana mATe ja graMthakArazrIe caityavaMdana sUtra para lalitavistarA nAmanI vyAkhyA racavAno prayAsa karela che, jethI prastuta graMthanuM adhyayana karIne yogya jIvo samyaka caityavaMdana karIne hita prApta karI zake. ahIM prazna thAya ke graMthakArazrInA A vyAkhyAnanA prayAsathI yogya jIvo samyapha caityavaMdana kaI rIte karI zakaze ? tethI kahe che - jemaNe caityavaMdana sUtranA arthano paramArtha jANyo nathI, teo prAyaH karIne caityavaMdanane samyapha karavA samartha thatA nathI, tethI prastuta graMthanA adhyayanathI jeo caityavaMdana sUtranA arthano pAramArthika bodha karaze teo caityavaMdananI kriyAne samyapha karI zakaze, mATe tevA jIvonA samyapha caityavaMdananA saMpAdana mATe graMthakArazrIno A caityavaMdana sUtra para vyAkhyAnA AraMbhano prayAsa che. ahIM 'prAyaH'thI e kahevuM che ke keTalAka jIvo evA paNa che ke jemaNe caityavaMdana sUtrano paramArtha jANyo nathI, Ama chatAM tathA prakAranI karmalaghutAne kAraNe teomAM te prakAranI avyakta samAdhi pragaTelI che, jenA kAraNe caityavaMdananA paramArthane nahIM jANavA chatAM sUtra-arthane avalaMbIne thatA mAnasavyApArane kAraNe te prakAranA zubhabhAva karI zake che, jethI teonuM caityavaMdana samyapha niSpanna thAya che. topaNa moTA bhAganA jIvo caityavaMdananA paramArthane jANIne te prakAre upayukta thAya to ja caityavaMdanathI zubhabhAva karI zake che, te batAvavA mATe ahIM kahela che ke prAyaH aviditatadarthavALA jIvo caityavaMdananA samyakakaraNamAM samartha thatA nathI. lalitavistarA : Aha-labdhyAdinimittaM mAtRsthAnataH samyakkaraNe'pi zubhabhAvAnupapattiriti, na, tasya samyakkaraNatvAsiddheH, tathAhi-prAyo'dhikRtasUtroktenaiva vidhinopayuktasyA'zaMsAdoSarahitasya samyagdRSTebhaktimata eva samyakkaraNaM, nAnyasya, anadhikAritvAt, anadhikAriNaH sarvatraiva kRtye samyakkaraNAbhAvAt, zrAvaNe'pi tahasyAdhikAriNo mRgyAH? ko vA kimAha? evamevaitat, na kevalaM zrAvaNe, kiM tarhi? pAThe'pi, anadhikAriprayoge pratyutAnarthabhAvAt, 'ahitaM pathyamapyAture', iti vcnpraamaannyaat| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. lalitavistarA bhAga-1 lalitavistarArtha - kahe che ahIM koI zaMkA karatAM kahe che - labdhi AdinA nimite mAtRsthAnathI samyakakaraNamAM paNa=caityavaMdananI zAstramAM je prakAranI vidhi batAvI che te prakAre bAhya vidhi anusAra caityavaMdana samyapha karavAmAM paNa, zubhabhAvanI anupapatti che. "ti' zaMkAnI samAptimAM che. teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che - nathI zaMkAkAranuM kathana barAbara nathI; kema ke tenA labdhi Adi nimite mAtarathAnathI zAstravidhi anusAra caityavaMdananA karaNanA, samyakkaraNanI asiddhi che. ahIM prazna thAya ke labdhi Adi nimite mAtRsthAnathI karAtA zAravidhi anusAra caityavaMdananI kriyAmAM samyaphrakaraNatvanI asiddhi kema che? te spaSTa karavA tathA hithI kahe che - prAyaH adhikRta evA sUtramAM kahevAyela ja vidhithI upayukta, AzaMsA doSathI rahita, samyagdaSTi evA bhaktivALA jIvanuM ja samyaphrakaraNa che, anyanuM nahIM, kema ke anadhikArIpaNuM che. ahIM prazna thAya ke uparamAM batAvyA evA guNo vagaranA jIvo caityavaMdananA anadhikArI che chatAM teo je zAstravidhi anusAra caityavaMdana kare che temAM teone samyakukaraNa nathI ema kema kahI zakAya ? temAM hetu Ape che - anadhikArInA sarva ja kRtyamAM samyakrakaraNano abhAva che. jo labdhi Adi nimitte mAtRsthAnathI zAstravidhi anusAra caityavaMdana karanArA jIvo caityavaMdananA anadhikArI hoya to teone caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna saMbhaLAvAya ke nahIM ? e prakAranI zaMkA karatAM pUrvapakSI kahe che - to AnA zrAvaNamAM paNa caityavaMdana sUtranI vyAkhyAnuM zravaNa karAvavAmAM paNa, adhikArI jIvo zodhavA joIe. tene graMthakArazrI kahe che - koNa athavA zuM kahe che ?-koNa nA pADe che ? A=pUrvapakSI kahe che ke zrAvaNamAM paNa adhikArI jIvo zodhavA joIe e, A pramANe ja che zrAvaNamAM paNa adhikArI jIvonI gaveSaNA karavI joIe e pramANe ja che. kevala zrAvaNamAM nahIM paraMtu pAThamAM paNa mAtra caityavaMdana sUtranI vyAkhyA saMbhaLAvavAmAM adhikArI jIvonI gaveSaNA karavI joIe ema nahIM paraMtu caityavaMdana sUtra bhaNAvavAmAM paNa adhikArI jIvonI gaSaNA karavI joIe; kemake anadhikArInA prayogamAM= anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdimAM, UlaTo anarthano bhAva che=lAbha to thato nathI Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA UlaTo anartha thAya che. anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdimAM anartha kema thAya che? emAM hetu batAve che - patra paNa=hitakArI evuM caityavaMdana sU paNa, AturamAM pracura bhAvarogavALA rogImAM, ahita che akalyANanuM kAraNa che, e prakAranuM vacananuM prAmANya che=bhagavAnanA vacananuM pramANapaNuM che. paMjikA - __ prAyo'dhikRtasUtroktenaiva vidhineti, adhikRtasUtra-caityavandanasUtrameva, tatra sAkSAdanukto'pi tadvyAkhyAnokto vidhistadukta ityupacaryate, sUtrArthaprapaMcarUpatvAd vyAkhyAnasya, prAyograhaNAd mArgAnusAritIvrakSayopazamavataH kasyacidanyathA'pi syaat| paMjikArya - prAyofthA... cAn prAyaH adhikRta sUtrokta ja vidhithI' e prakAre lalitavistarAmAM kathana karyuM tyAM adhikRta sUtra caityavaMdana sUtra ja che. tyAM=caityavaMdana sUtramAM, sAkSAt nahIM kahevAyela paNa tenA vyAkhyAnathI kahevAyela vidhi-caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnamAM kahevAyela vidhi, tadukta che-caityavaMdana sUtrathI ukta che, e prakAre upacAra karAya che; kema ke vyAkhyAnanuM caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnanuM, sUtranA arthanA prapaMcarUpapaNuM che, prAthanA grahaNathI=prAyaH adhikRta sUtrokta ja vidhithI' e kathanamAM prAya: zabdanA grahaNathI, mArgAnusArI tIvra kSayopazamavALA koIkane anyathA paNa thAya=caityavaMdana sUtramAM kahelI vidhinA upayoga vagara paNa caityavaMdananuM samyaphakaraNa thAya. bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke caityavaMdananI kriyAnA samyakakaraNamAM azubhabhAvarUpa viparyayano abhAva che. ane te samyakakaraNanA saMpAdana mATe ja amAro caityavaMdana sUtranI vyAkhyAnA AraMbhano prayAsa che, tyAM koI zaMkA kare che - koI jIva, caityavaMdana karavAthI mane koI labdhinI prApti thAya arthAt koIka prakAranI zaktinI prApti thAya, athavA potAnI lokamAM khyAti thAya, tevA koI nimitte mAyAthI zAstravidhi anusAra caityavaMdana kare to te jIvanuM caityavaMdana bAhya AcaraNArUpe samyakukaraNarUpa che, topaNa te caityavaMdananI kriyAthI bhagavAnanA guNonA praNidhAnarUpa zubhabhAvanI anupatti che. tene graMthakArazrI kahe che ke jeo labdhi Adi nimitte bAhya AcaraNAthI caityavaMdananI kriyA yathArtha karatA hoya, teone caityavaMdananI kriyAmAM samyakakaraNanI asiddhi che, to ahIM prazna thAya ke caityavaMdananuM samyakaraNa zuM che ? tethI kahe che ke prAyaH karIne je jIvo adhikRta evA caityavaMdana sUtramAM kahevAyelI ja vidhithI upayukta hoya, AzaMsA doSathI rahita hoya arthAt labdhiprAptinI AzaMsAthI ke mAna-sanmAna prAptinI AzaMsAthI rahita hoya, ane bhagavAnanI bhakti ja kalyANanuM eka kAraNa che tevI nirmaLadraSTi Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 lalitavistAra bhAga-1 pragaTI hovAthI samyagdaSTi hoya, AvA jIvo bhagavAna pratye bhaktivALA thaIne caityavaMdana karatA hoya tyAre teonI caityavaMdananI kriyA samyakakaraNa bane che, anya jIvonI nahIM, kema ke AvA guNothI rahita jIvo caityavaMdananA adhikArI nathI. ane je jIvo je pravRttimAM adhikArI na hoya te jIvo te pravRtti samya karI zake nahIM, e prakArano niyama sarva kRtyamAM che, tethI jema saMsAranI paNa je pravRttimAM jeo adhikArI nathI, teo te pravRttine samyapha karI zakatA nathI, tema caityavaMdananI kriyAmAM paNa jeo adhikArI nathI, te jIvo te kriyAne samyapha karI zaktA nathI. vaLI, AzaMsA doSavALA jIvo labdhi Adi nimitte bAhya zAstravidhi anusAra caityavaMdana yathArtha karatA hoya topaNa teo AzaMsA doSathI dUSita hovAne kAraNe, aMtaraMga rIte caityavaMdana sUtramAM apekSita bhAvo viSayaka avyApAravALA hovAthI ane mAtra zAstrAnusArI bAhya AcaraNAmAM vyApAravALA hovAthI teo te caityavaMdananI kriyAne mAyAthI samyapha kare che, paramArthathI samyapha karatA nathI. ahIM vizeSa e che ke je jIvomAM samyakta pragaTyuM che te jIvone sarvajJavItarAga pratye atyaMta bhakti hoya che; kema ke sarvajJanA vacanathI ja A saMsArasAgara tarI zakAya che tevo teone spaSTa nirNaya hoya che ane tevA jIvo zAstravidhine jANIne te vidhimAM upayukta hoya, vaLI, zrIpAla rAjAne jema navapadanA dhyAnamAM rAjakanyA AdinI AzaMsA thayelI tevI koI AzaMsA teomAM vartatI na hoya, phakta bhagavAnanA guNothI Avarjita thaIne bhagavAnanI bhaktimAM upayogavALA hoya, tevA jIvonuM ja caityavaMdana samyaphakaraNarUpa bane che. vaLI, je jIvomAM samyakta pragaTyuM nathI, chatAM apunabaMdhaka dazAvALA che ane caityavaMdananI zAstrokta vidhi jANIne AzaMsA doSathI rahita thaIne bhaktipUrvaka caityavaMdana kare che, tevA jIvomAM hetuthI samyakta che arthAt teomAM samyakta svarUpathI pragaTyuM nathI paraMtu samyaktanI pUrvabhUmikA varte che, tethI tevA jIvonuM paNa caityavaMdana hetuthI samyakukaraNarUpa bane che, paraMtu samyagdaSTi jIvo ke apunabaMdhaka dazAvALA jIvo paNa jo caityavaMdana sUtramAM kahevAyelI vidhimAM upayukta thaIne caityavaMdana karatA na hoya athavA to vidhimAM upayukta hovA chatAM AzaMsAdoSathI rahita thaIne caityavaMdana karatA na hoya, to teonuM caityavaMdana samyaphakaraNarUpa bane nahIM. ahIM kahyuM ke prAyaH adhikRta sUtramAM kahevAyelI ja vidhithI upayukta jIvanuM ja caityavaMdana samyaphakaraNa bane che, tyAM prazna thAya ke adhikRta sUtra to caityavaMdana che ane caityavaMdana sUtramAM sAkSAt koI vidhi kahevAyelI nathI chatAM "adhikRta sUtrokta ja vidhithI upayukta" ema kema kahyuM? tethI paMjikAkAra kahe che ke caityavaMdanasUtra upara pUrvanA mahApuruSoe je vyAkhyAna karyuM che, ane te vyAkhyAnamAM je vidhi kahevAI che, te vidhine upacArathI caityavaMdana sUtramAM kahevAyelI vidhi ja kahevAya che; kema ke caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna e sUtranA arthanA vistArarUpa ja che, ane te sUtranA arthanA vistAra aMtargata je vidhi che te vidhi caityavaMdana sUtranI ja che, e prakAre upacAra karAya che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA vaLI, ahIM prAya: zabdanA grahaNathI e prApta thAya ke sUtra adhyayanane anukULa nimittanA abhAvane kAraNe keTalAka samyagdaSTi jIvoe caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnanuM adhyayana karela na hoya, tethI teone caityavaMdana sUtramAM kahevAyelI vidhino paNa bodha na hoya. Ama chatAM nirmaLaprajJAne kAraNe teomAM mArgAnusArI tIvra kSayopazama vartato hoya to teono sUtrokta vidhimAM upayoga nahIM hovA chatAM teonuM caityavaMdana samyakakaraNa bane che; kema ke caityavaMdana sUtramAM bolAtA zabdo ane tenA arthomAM teonuM citta atyaMta upayukta che ane nirmaLaprajJAne kAraNe teono mArgAnusArI tIvra upayoga varte che, tethI caityavaMdananA kriyAkALamAM jinaguNanA viziSTa prakAranA praNidhAnane kAraNe teonuM karAtuM caityavaMdana prakRSTa zubha adhyavasAyanuM kAraNa bane chechatAM prAyaH karIne samyagdaSTi jIvone paNa caityavaMdana sUtranA vyAkhyAnanA adhyayanathI nirmaLaprajJA pragaTe che, te vyAkhyAnamAM kahelI vidhi anusAra caityavaMdananI kriyAmAM upayukta thAya to prakRSTa zubhabhAva pragaTe che, anyathA zubhabhAva thato nathI, tethI AvA jIvothI anya jIvo caityavaMdananA adhikArI nathI. ane jeo je pravRttinA adhikArI na hoya te jIvo te pravRttine samyapha karI zakatA nathI, evo vyApaka niyama sarva kArya pratye che, mATe labdhi Adi nimitte mAyAthI bAhya rIte caityavaMdanane samyapha karanArA jIvo tattvathI caityavaMdananA adhikArI ja nathI, mATe teonA caityavaMdanamAM samyakaraNatvanI asiddhi che. A rIte graMthakArazrIe caityavaMdananA adhikArI jIvo koNa che te spaSTa karyuM. tyAM pUrvapakSI kahe che ke to pachI jema caityavaMdananA adhikArI jIvo ja caityavaMdanane samyaka karI zake che, tema caityavaMdananI vidhinuM vyAkhyAna saMbhaLAvavAmAM paNa adhikArI jIvonI gaveSaNA karavI joIe; kema ke jema anadhikArI jIvo caityavaMdana samyagu karI zakatA nathI, tema caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna sAMbhaLavA mATe anadhikArI jIvo paNa prastuta graMthathI caityavaMdana sUtranA arthano samyagu bodha karI zakaze nahIM, mATe teono prastuta graMthanA adhyayanamAM karAyelo zrama niSphaLa thaze, tethI tamAre caityavaMdana sUtranI vyAkhyA saMbhaLAvavA mATe paNa adhikArI jIvonI gaveSaNA karavI paDaze. tene graMthakArazrI kahe che ke temAM koNa nA pADe che ? e vastu ema ja che arthAt jema adhikArI jIva caityavaMdanane samyaku karI zake che, tema adhikArI jIva ja prastuta graMthanA zravaNathI caityavaMdananI vidhino samyam bodha karI zake che, anadhikArI jIva nahIM, mATe adhikArI jIvane ja prastuta graMtha saMbhaLAvavo joIe, anyane nahIM, e vAta amane saMmata che. prastuta graMtha saMbhaLAvavAnA viSayamAM ja adhikArI jIvanI gaveSaNA Avazyaka che, eTaluM ja nahIM, paraMtu caityavaMdana sUtra bhaNAvavAmAM paNa adhikArI jIvanI gaveSaNA Avazyaka che; kema ke adhikArI jIvone caityavaMdana sUtra bhaNAvavAmAM Avaze to tenAthI teone koI lAbha to thaze nahIM, UlaTuM te sUtra jANIne tene anarthanI ja prApti thaze. jema je kriyAmAM je anadhikArI hoya te jIva te kriyA kare to te jIvane te kriyAnuM phaLa to maLe nahIM, paraMtu te kriyA viparIta karavAthI anarthanI prApti thAya, tema caityavaMdana sUtranA pATha mATe anadhikArI jIvane Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 lalitavistarA bhAga-1 caityavaMdana sUtrano pATha ApavAmAM Ave to te jIvane te pAThanuM phaLa to maLe nahIM, paraMtu te pATha viparIta karavAthI anarthanI prApti thAya. temAM graMthakArazrI yukti Ape che ke jema pathya vastu paNa rogI mATe ahitakAraka thAya che, tema pathya evuM paNa caityavaMdana sUtra karmonI pracuratAvALA rogI jIva mATe ahitakAraka thAya che; kema ke tevA anadhikArI jIvone te sUtra pratye ke te sUtrathI vAcya evA bhagavAnanA guNo pratye leza paNa bahumAna thatuM nathI, tethI tevA jIvo te sUtra bhaNIne paNa anartha ja prApta kare che. AthI je jIvonAM karmo kaMIka alpa thayAM hovAthI prakRtibhadraka hoya, tevA jIvo nimittane pAmIne bhagavAnanA guNo pratye pakSapAtavALA thAya che ane tevA jIvo prastuta sUtranA adhikArI che, ane adhikArI jIvo caityavaMdana sUtra bhaNIne jema jema te sUtranA artha jANe che, tema tema teo guNonA pakSapAtI bane che, jethI teonuM hita thAya che. AnAthI e phalita thAya ke caityavaMdananI kriyA karavAmAM paNa adhikArI jIvanI gaveSaNA Avazyaka che, caityavaMdana sUtranI TIkAnA artho saMbhaLAvavAmAM paNa adhikArI jIvanI gaveSaNA Avazyaka che, temaja caityavaMdana sUtra bhaNAvavAmAM paNa adhikArI jIvanI gaveSaNA Avazyaka che. ane anadhikArI jIvane caityavaMdana sUtra bhaNAvavAthI te sUtra bhaNanAra jIvanuM to ahita thAya che, paraMtu zAstramaryAdAnI upekSA karIne anadhikArI jIvane sUtra bhaNAvanAra puruSane paNa karmabaMdha thAya che. lalitavistarAmAM pUrve zaMkA karela ke caityavaMdanathI zubhabhAva thAya che temAM ekAMta nathI, kema ekAMta nathI ? temAM hetu batAvela ke anAbhoga-mAtRsthAnAdithI viparyayanuM paNa darzana che tenA javAbarUpe graMthakArazrIe spaSTatA karela ke samyakukaraNamAM viparyayano abhAva che, tethI phalita thayuM ke jeo samyaka caityavaMdana kare che teo anAbhoga-mAtRsthAnAdithI caityavaMdana karatA nathI. A kathana karyA pachI pUrvapakSIe pharI zaMkA karatAM kahyuM ke labdhi AdinA nimitte mAtRsthAnathI samyakaraNamAM paNa zubhabhAvanI anupatti che, AthI vicArakane jijJAsA thAya ke pUrvanA kathana pramANe caityavaMdananA samyakaraNamAM anAbhoga-mAtRsthAnAdi na hoya tema phalita thAya ane pachInA kathana pramANe mAtRsthAnathI caityavaMdananuM samyakaraNa hoI zake tema prApta thAya, tethI pUrvanA kathanamAM batAvela mAtRsthAna ane prastuta kathanamAM batAvela mAtRsthAna vacce zuM bheda che? tenuM tAtparya e che ke jeo zAstravidhi anusAra caityavaMdana karatA nathI, paraMtu pote dharma kare che ema dekhADavA mATe mAyAthI caityavaMdana kare che, arthAt mAyAthI bAhya samyagu karatA nathI paraMtu dharmI batAvavA caityavaMdana kare che. teonuM pUrvanA graMthakArazrInA kathanamAM kahelA "mAtRsthAna' zabdathI grahaNa karela che. vaLI, jeo caityavaMdana viSayaka abhinayo je prakAre zAstrakAra batAve che te ja prakAre zAstrokta vidhi anusAra abhinayapUrvaka caityavaMdana kare che, paraMtu te abhinayapUrvakanA caityavaMdanakALamAM jeo labdhi AdinI prAptinA AzayavALA che, teo mAyAthI bAhya AcaraNArUpe samyapha caityavaMdana kare che, ane teonuM "labdhi Adi nimitte mAtRsthAnathI samyakakaraNamAM paNa zubhabhAvanI anupapatti che" e prakAranA zaMkAkAranA bIjA kathanamAM kahelA "mAtRsthAna' zabdathI mAyAthI bAhya samyagu AcaraNAnuM grahaNa che, tethI A bIjA sthAnamAM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA 25 kUTanaTanI jema mAyAthI caityavaMdananA kriyAkALamAM je je abhinaya karavAnA zAstramAM kahyA che te sarva abhinayapUrvaka ane caityavaMdananI sarva ucita vidhipUrvaka caityavaMdana karavAmAM Ave to paNa te prakAranuM caityavaMdananuM samyakaraNa labdhi AdinA nimitte hovAne kAraNe tenAthI zubhabhAvanI utpatti thatI nathI. e arthane batAve che. ahIM kahyuM ke adhikRta sUtrokta ja vidhithI upayukta, AzaMsAdoSathI rahita, samyagdaSTi evA bhaktivALA jIvane ja caityavaMdananuM samyaphakaraNa che, tethI e prApta thAya ke samyagdaSTi paNa jyAre caityavaMdanakALamAM adhikRta sUtrokta vidhithI upayukta na hoya ane koI AzaMsAthI caityavaMdana karatA hoya, tyAre tenuM caityavaMdana samyakaraNa banatuM nathI. ane ahIM samyagdaSTi koNa che? teno ucita nirNaya A rIte thAya - je jIvone cAragatimAM paribhramaNanI viDaMbaNArUpa saMsAranuM vAstavika svarUpa dekhAya che, ane tethI ja saMsArathI bhaya pAmelA che, temaja cAragatimAM paribhramaNa vagaranI sarva karmothI rahita avasthA jIvanI suMdara avasthA che tevo jeone zAstravacanAdithI spaSTa nirNaya thayelo che, ane tethI jeo muktAvasthAnA atyaMta arthI che ane jeone muktAvasthAnI prAptino eka upAya sarvajJanuM vacana ane sarvajJanA vacanAnusAra karAtI vidhipUrvakanI pravRtti che tevo sthira nirNaya che, tethI ja potAnAmAM vartatI samyagdarzananI nirmaLadRSTithI prerAIne jeo potAnI zakti gopavyA vagara jinavacananA paramArthane jANavA mATe ane jANIne sevavA mATe udyama karanArA che, teo samyagdaSTi che. vaLI, keTalAka jIvo AvA prakAranI buddhivALA hovA chatAM sUkSmabodhanA abhAvane kAraNe samyagdaSTi nathI, paraMtu samyagdarzanane abhimukha evI apunabaMdhaka dazAvALA che, teonuM caityavaMdana samyakakaraNane abhimukha thaI zake che paraMtu samyakakaraNa banatuM nathI chatAM samyakdaSTi jIvo ke apunabaMdhaka jIvo caityavaMdananA kriyAkALamAM zAstrokta vidhithI upayukta na hoya ke AzaMsAdoSavALA hoya, to teonuM caityavaMdana samyakaraNa banatuM nathI. pUrvamAM kahyuM ke adhikArI jIvo caityavaMdana samyapha karI zakatA nathI, tethI dharmamAM kevA jIvo adhikArI che te batAvIne caityavaMdana sUtranA koNa adhikArI che, te spaSTa kare che - lalitavistarA : arthI samarthaH zAstreNAparyudasto dharme'dhikriyate, iti vidvatpravAdaH, dharmazcaitatpAThAdi, kAraNe kAryopacArAt, yadyevamucyatAM ke punarasyAdhikAriNa iti? ucyate,- etadbahumAnino, vidhiparA, ucitvRttyshc| nahi viziSTakarmakSayamantareNaivaMbhUtA bhavanti, kramopyamISAmayameva, na khalu tattvata etadabahumAnino vidhiparA nAma, bhAvasAratvAdvidhiprayogasya, na cAyaM bahumAnAbhAve iti| na cAmuSmikavidhAvapyanucitakAriNo'nyatrocitavRttaya iti, viSayabhedena tadaucityAbhAvAt, aprekSApUrvakArivijRmbhitaM hi tt| Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 lalitavistarA bhAga-1 lalitavistarArtha - artha=dharmanA ArthI, samartha=dharmanA anuSThAna karavA mATe samartha, zArAthI apaJdasta AgamathI anirAkRta jIva, dharmamAM adhikArI che dharmamAM adhikArIrUpe ravIkArAya che. e prakArano vidvAnano pravAda che vidvAna puruSonuM kathana che, ane AnA pAThAdi=cetyavaMdana sUtranA pATha-zrAvaNa-karaNa, dharma che; kema ke kAraNamAM kAryano upacAra che=dharmanA kAraNabhUta evA caityavaMdana sUtranA pAThAdirUpa kAraNamAM te pAThAdithI niSpanna thatA jIvanA pariNAma rUpa dharmasvarUpa kAryano upacAra che, tethI caityavaMdana sUtranA pAThAdine dharma kahela che, ema anvaya che. jo Ama che=ArthI Adi traNa guNovALo jIva dharmamAM adhikArI che ane caityavaMdana sUtranA pAThAdi dharma che ema che, to kaho, AnA=caityavaMdana sUtranA, adhikArI vaLI, koNa che? ethI kahevAya che - AnA bahumAnI caityavaMdana sUtranA bahumAnavALA, vivipara=vidhinA pAlanamAM tatpara, ane ucitavRtivALA jIvo caityavaMdana sUtranA adhikArI che, ema saMbaMdha che. je kAraNathI viziSTa karmanA kSaya vagara AvA prakAranA thatA nathI=jIvo etarbahumAnI Adi traNa guNovALA thatA nathI. krama paNa Amano-caityavaMdana sUtranA adhikArI jIvono, A ja che=etabahumAnI Adi rUpa ja che. ahIM prazna thAya ke A prakArano krama kema che? ethI kahe che - kharekhara tattvathI AnA bahumAnI-caityavaMdana sUtranA abahumAnavALA jIvo, vidhipara thatA nathI; kema ke vidhipayoganuM bhAvasArapaNuM che, ane A=vidhipayogamAM vartato bhAva, bahumAnanA abhAvamAM nathI ethI (abahumAnavALA jIvo vidhi para thatA nathI) ane Amukhika vidhimAM paNa=paraloka viSayaka kRtyamAM paNa, anucitakArI jIvo anyana=AlokamAM, ucitavRttivALA nathI=potAnA kuLAdine anurUpa parizuddha AcAravALA nathI, ethI A krama che ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke paralokanA viSayamAM anucita karanArA jIvo AlokamAM ucita pravRtti kema karI zakatA nathI ? temAM heta Ape che - viSayanA bhedathI tenA aucityano abhAva che=Aloka-paralokanA aucityano abhAva che. koI jIva paraloka viSayaka anucita karato hoya, chatAM Aloka viSayaka ucita karato hoya tevuM keTalAka svIkAre che te ucita nathI, te spaSTa karavA kahe che - kharekhara te apekSApUrvakArIothI vibhita che paraloka viSayaka anucita kasbArA paNa Aloka viSayaka ucita karanArA hoya te kathana avicAraka jIvothI kahevAyeluM che. paMjikA - arthiityaadi| 'arthI'-dharmAdhikAriprastAvAttadabhilASAtirekavAn, 'samartho'-nirapekSatayA dharmamanutiSThan Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA na kuto'pi tadanabhijJAna bibheti, 'zAstreNa' Agamena, 'aparyudastaH'-apratikruSTaH, sa ca evaM lakSaNo yaH trivargarUpapuruSArthacintAyAM dharmameva bahumanyate, ihalokaparalokayovidhiparo, brAhmaNAdisvavarNocitavizuddhavRttimAMzceti, 'vidhiparA' iti, vidhiH ihalokaparalokayoraviruddhaphalamanuSThAnaM, sa paraH pradhAnaM, yeSAM te tathA 'ucitavRttaya' iti-svakulAdhucitazuddhajIvanopAyA iti| nanu jJAnAvaraNAdikarmavizeSa upahantari sati samyakcaityavandanalAbhAbhAvAt tatkSayavAnevAdhikArI vAcyaH, kimetadbahumAnyAdigaveSaNayA? ityAha 'nahItyAdi', na=naiva, hiH-yasmAd, viziSTakarmakSayaM, viziSTasya-antaHkoTikoTyadhikasthiteH karmaNojJAnAvaraNAdeH, kSayo-vinAzaH, tam antareNa-vinA, itthaMbhUtA-etadbahumAnyAdiprakAramApanA, bhavanti-vartante, tata etadbahumAnyAdivyaGgyakarmavizeSakSayavAnevAdhikArI, nApara iti, bhavatu nAmaivaM, tathApi kathamitthameSAmupanyAsaniyama ityAha-'kramo'pi' ityAdi, 'na cAyamiti, na ca naiva, ayaM-bhAvaH caityavandanAdiviSayaH zubhapariNAmarUpaH saMvegAdiH vidhipryogheturiti| _ 'na cAmuSmike'tyAdi, na ca naiv| 'ca'zabdaH ucitavRttevidhipUrvakatvabhAvanAsUcanArthaH, AmuSmikavidhauparalokaphale kRtye, kiM punaraihikavidhAviti ape'rarthaH, anucitakAriNo viruddhapravRttayaH, anyatra-ihaloke, ucitavRttayaH svakulAdhucitaparizuddhasamAcArA bhavanti, paralokapradhAnasyaivehApyocityapravRtteH, taduktam'paralokaviruddhAni kurvANaM duurtstyjet| AtmAnaM yo'tisandhatte so'nyasmai syAtkathaM hitH?||' kuta etadityAhaviSayabhedena bhinnaviSayatayA, 'tadaucityAbhAvAt' tayoH ihalokaparalokayoH, aucityasya dRSTAdRSTApAyaparihArapravRttirUpasya abhAvAt, yadeva hyamusmin pariNAmasundaraM kRtyamihApi tadeveti vidhiparatA vidhipuurvkmevocitvRttitvmiti| prakArAntaranirasanAyAha-'aprekSApUrvakArivijRmbhitaM hi tat' aprekSApUrvakAriNo hyevaM vijRmbhante yadutaikatrAnucitakAriNo'pyanyatrocitakAriNo bhaveyuriti / lArtha : arthiityaadi| 'arthI' ..... bhaveyuriti / / arthItyAdivo artha - dharma mazino prastAva hovAthI tenA=dharmanA, abhilASanA atirekavALo jIva arthI che. nirapekSapaNAthI dharmane Acarato evo jIva tenA anabhijJa=dharmane nahIM jAganArA, evA koInAthI paNa Darato nathI, zAstrathI apathudasta che, (te) A traNa guNovALA dharmanA adhikArI che ema avaya che. ane te AvA lakSaNavALo=arthI-samartha-zAstrathI apakuMdasvarUpa lakSaNavALo, je che te trivargarUpa puruSArthanI ciMtAmAM=dharma-artha-kAmarUpa traNa puruSArthanI vicAraNAmAM, dharmane ja bahumAne che, Aloka52rls viSaya Calvi 52 , lugule svAti yata vizuddha kRtiyAko cha, 'iti' dharmanA adhikArI jIvanA lakSaNanuM caityavaMdana sUtranA adhikArI jIvanA lakSaNa sAthe je yojana batAvyuM, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 lalitavistAra bhAga-1 tenI samAptimAM che. A rIte dharmanA ane caityavaMdana sUtranA adhikArI jIvonA lakSaNanuM lalitavistarAmAM je kathana karyuM, te baMnenuM paraspara yojana batAvIne have paMjikAkAra "vidhipara' zabdano artha kare che - vidhipara eTale Aloka-paraloka viSayaka aviruddha lavALuM anuSThAna vidhi che, te=vidhi, para che-pradhAna che, jeone teo tevA =vidhipara che. ucitavRttivALA eTale svamulAdine ucita zuddha jIvananA upAyavALA. A rIte graMthakArazrIe dharmanA adhikArInuM ane caityavaMdana sUtranA adhikArInuM svarUpa batAvyuM, te baMnenuM paraspara yojana batAvIne have paMjikAkAra lalitavistarAnA AgaLanA kathananuM 'nathI utthAna karatAM kahe che - jJAnAvaraNAdi karmavizeSa uparaMta hote chate haNanAra hote chate, samyapha caityavaMdananA lAbhano abhAva hovAthI, tenA kSayavALo ja=NAtAvaraNAdi karmanA kSayavALo ja jIva, adhikArI=paityavaMdana sUtrano adhikArI, kahevo joIe. etabahumAnI AdinI gaveSaNA vaDe zuM?=graMthakArazrIe caityavaMdana sUtratA bahumAnI Adi traNa guNovALA jIvane caityavaMdana sUtranA adhikArI kahyA te prakAre svIkAravA vaDe zuM? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - ItyAdi. je kAraNathI viziSTa karmanA kSaya aMtaHkoTAkoTithI adhika sthitivALA viziSTa jJAnAvaraNAdi karmanA kSaya=vinAza, vinA AvA prakAranA etabahamAnI Adi prakArane pAmelA, jIvo thatA nathI ja=vartatA nathI ja. AnAthI zuM phalita thAya ? te spaSTa kare che - tethI=viziSTa karmanAM kSayathI AnA bahumALI Adi thAya che tethI, etabahumAnI AdithI vyaMgya=caityavaMdana sUtranA bahumAnI Adi traNa guNothI abhivyakta thatA, karmavizaSatA kSayavALo ja jIva adhikArI che-caityavaMdana sUtrano adhikArI che, apara nahIM anya jIva adhikArI nathI. Ama thAo=etabahumAnI AdithI vyaMgya karmavizeSanA kSayavALo jIva ja caityavaMdana sUtrano adhikArI thAo, topaNa AmanA etabahumAnI Adi guNonA, upavAsano niyama A rIte kema che?=prathama etabahumAnI pachI vidhipara, pachI ucitavRttivALA e rIte kema che? ethI kahe cheH lalitavistarAmAM graMthakArazrI kahe che - moDapi ItyAdi. lalitavistarAmAM rahelA na vArthano artha kare che - ane Akavidhiprayogano hetu evo caityavaMdanAdinA viSayavALo zubha pariNAmarUpa saMvegAdi bhAva, bahumAnanA abhAvamAM nathI ja caityavaMdanAdinA bahumAnanA abhAvamAM nathI ja. na pAmukhika ityAdino artha kare che - =nathI ja, zabda ucitavRttinA vidhipUrvakatvanI bhAvanAnA sUcananA arthavALo che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA AmuSmika vidhimAM=paralokanA lavALA kRtyamAM, anucita karanArA=viruddha pravRttivALA, anyatra= AlokamAM, ucitavRttivALA=svakulAdine ucita parizuddha samAcAravALA, thatA nathI ja, ema anvaya che; kema ke ahIM paNa=AlokamAM paNa, paraloka pradhAnanI ja=paralokanI pradhAnatAvALA puruSanI ja, aucityanI pravRtti che. 'AmuSmika vidhimAM paNa' ema kahyuM tyAM zuM vaLI aihikavidhimAM paNa e 'pi'no artha che. 29 te kahevAyuM che=AlokamAM paNa paraloka pradhAna puruSanI ja aucityanI pravRtti che te anyatra paNa kahevAyuM che - "paralokanI viruddha evAM kRtyone karatA evA puruSane dUrathI tyajavo joIe je AtmAne Thage che te anya mATe hitarUpa kaI rIte thAya ? arthAt anya mATe hitakArI thAya nahIM." A kayA kAraNathI che ? arthAt paraloka viSayaka anucita karanArA AlokamAM ucita karanArA hoya nahIM e kayA kAraNathI che ? ethI hetu kahe che - viSayanA bhedathI=bhinna evA viSayapaNAthI=Aloka viSayaka pravRttino viSaya judo che ane paraloka viSayaka pravRttino viSaya judo che e prakAranA bhinna evA viSayapaNAthI tenA aucityano abhAva che arthAt te benA=Aloka ane paralokanA, dRSTa-aSTanA apAyanA parihAramAM pravRttirUpa aucityano abhAva che. viSayanA bhedathI Aloka-paralokanA aucityano abhAva che, e kathanane spaSTa kare che je ja muhima paraloka viSayaka, pariNAmasuMdara kRtya che, te ja ahIM paNa che-te ja AlokamAM paNa pariNAmasuMdara kRtya che. ethI=paraloka viSayaka anucita karanArA AlokamAM ucita pravRtti karatA nathI ema pUrve sthApana karyuM ethI, vidhiparatA=vidhipUrvaka ja ucitavRttipaNuM che, ethI etadbahumAnI Adi traNa guNono A ja krama che ema 'ti' zabdathI phalita thAya che. prakArAMtaranA nirasana mATe kahe chepaloka viSayaka anucita karanArA paNa AlokamAM ucita karanArA hoya e rUpa prakArAMtaranI koInI mAnyatAno nirAsa karavA mATe lalitavistarAkAra kahe che kharekhara aprekSApUrvakArIthI vikRbhita te che=apekSApUrvaka karanArAo ja A pramANe bole che. zuM bole che ? te yadyutathI spaSTa kare che - - ekatra anucitakArIo paNa=Aloka ke paralokamAMthI eka ThekANe anucita karanArA jIvo paNa, anyatra ucitakArI hoya=Aloka ke paralokamAMthI bIje ThekANe, ucita karanArA hoya. 'kRti' kathananI samApti arthe che. bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke adhikArI jIvo ja caityavaMdana samyak karI zake che, adhikArI jIvone ja caityavaMdana sUtranA Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 artho saMbhaLAvavAmAM Ave to teo caityavaMdanane samyapha karavAnI vidhinuM jJAna prApta karI zake che, ane adhikArI jIvone ja caityavaMdana sUtrano pATha ApavAmAM Ave to teonuM hita thAya che. anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAmAM Ave to teonuM hita thatuM nathI. tethI have caityavaMdana sUtranA pAThAdinA koNa adhikArI che ? te batAvavA mATe prathama sAmAnyathI dharmanA adhikArI koNa che? te batAve che - je jIvo dharmanA artha hoya, dharmane samyapha sevavA mATe samartha hoya ane zAstramAM jeone dharma ApavAno niSedha karAyo na hoya, tevA jIvo dharmanA adhikArI che, e prakArano vidvAna puruSono pravAda che. vaLI, caityavaMdana sUtranA pAThAdi dharma che arthAt caityavaMdana sUtranuM adhyayana, caityavaMdana sUtranA arthanuM zravaNa ane caityavaMdananI kriyAnuM karaNa e dharma che; kema ke te traNe dharmanI niSpattinuM kAraNa che, tethI caityavaMdana sUtranA pAThAdimAM te pAThAdinA kAryarUpa dharmano upacAra karIne te caityavaMdana sUtranA pAThAdine upacArathI dharma kahevAya che, A rIte jeo dharmanA adhikArI hoya teo ja caityavaMdana sUtranA adhikArI che. Ama chatAM A pramANe batAvyA pachI lalitavistarAmAM kahyuM ke jo Ama che to caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhikArI koNa che?te kaho. AnAthI e kahevuM che ke arthI, samartha ane zAstrathI aparyudasta zAstramAM jemane anadhikArI kahela na hoya tevo puruSa zAstrathI apadasta che. A traNa guNovALA jIvo dharmanA adhikArI che mATe dharmarUpa caityavaMdana sUtranA adhikArI che ane te traNa guNovALA jIvo kevA hoya ? te prakAranI vizeSa jijJAsAthI kahyuM ke tenA adhikArI kevA hoya, te kaho. ane tenA javAbarUpe lalitavistarAkAre traNa guNo kaMIka anya prakAre kahyA, tethI e prApta thayuM ke jeo caityavaMdana sUtranA pAThAdinA arthI che teo caityavaMdana sUtranA bahumAnavALA che, jeo samartha che teo vidhipara che, ane jeo zAstrathI aparyudasta che teo ucitavRttivALA che. je jIvone bhavano rAga kaMIka ocho thayo che, tethI cAragatimAM paribhramaNa rUpa bhavanA svarUpane jANIne jeo bhavathI vimukha thayA che, tevA jIvone dharma pratye bahumAna thAya che, tethI teo dharmanA arthI che ane dharmanA arthI hovAne kAraNe teone dharmaniSpattinA kAraNabhUta evA caityavaMdana sUtranA pATha pratye bahumAna hoya che, pATha karatI vakhate pATha viSayaka zAstramAM batAvela vidhimAM tatpara hoya che ane karmanI laghutAne kAraNe bhadraka prakRtivALA hovAthI teo svavarNane ucita pravRttithI AjIvikA karanArA hoya che. AthI AvA jIvone dharma ApavAno zAstrakAre niSedha karyo nathI, tevA jIvo caityavaMdana sUtranA pAThanA adhikArI che. vaLI, je jIvo caityavaMdana sUtranA pAThanA adhikArI che teo caityavaMdana sUtra bhaNIne taiyAra thAya ane caityavaMdananA samyakakaraNanA arthI thaIne guru Adi pAse caityavaMdananI vidhinI pRcchA kare, te vakhate teone caityavaMdananI vidhinuM zravaNa karavAmAM bahumAna hoya che, caityavaMdana sUtranA artho sAMbhaLatI vakhate teo zravaNa viSayaka zAstramAM batAvela vidhimAM tatpara hoya che ane saMsAramAM ucita pravRtti karanArA hoya che. tevA jIvo caityavaMdana sUtranA arthanA zrAvaNanA adhikArI che. vaLI, je jIvo caityavaMdana sUtranA zrAvaNanA adhikArI che teo caityavaMdananI vidhi sAMbhaLIne te vidhine Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 cityavaMdananI pUrvanI bhUmikA sthira paricita kare, tyAre teo caityavaMdana sUtra samyaka karavA pratyenA bahumAnavALA hoya che, caityavaMdananI zAstrokta vidhi sAMbhaLyA pramANe caityavaMdananI vidhi karavAmAM tatpara hoya che ane sarvatra ucita pravRtti karanArA hoya che, tevA jIvo caityavaMdananA samyaphakaraNanA adhikArI che. Ama, caityavaMdana sUtranA pATha-zrAvaNa-karaNanA adhikArI jIvo paNa jyAre pUrvamAM kahyA mujaba adhikRta evA caityavaMdana sUtramAM kahevAyelI vidhithI upayukta thaIne, AzaMsAdoSathI mukta thaIne, nirmaLadaSTivALA thaIne, bhaktipUrvaka caityavaMdana kare, tyAre teonuM caityavaMdana samyakukaraNa bane che, anyathA teonuM caityavaMdana samyaphakaraNa banatuM nathI. paMjikAmAM "etaddhamAnI'no artha karyo ke trivargarUpa puruSArthanI ciMtAmAM dharmane ja bahumAne che, tethI e prApta thAya che joke gRhastha dharma-artha-kAmarUpa traNa puruSArthane seve che, topaNa traNeya puruSArthamAM jene dharma pratye ja bahumAna che, tethI ja jene jIvanamAM pUrNa dharma ja sevavA jevo che tevI sthira buddhi che, chatAM pUrNa dharma sevavA mATe pote asamartha hovAthI jeo arthapuruSArthane ane kAmapuruSArthane paNa seve che, tevA jIvo sUkSmabodhavALA hoya to samyagdaSTi che, athavA sUkSmabodhano abhAva hoya to apunabaMdhaka che. ane teo caityavaMdananA bahumAnI che. paMjikAmAM 'vidhipara'no artha karyo ke Aloka-paralokamAM aviruddha phalavALAM anuSThAna pradhAna che jeone teo vidhipara che, tethI e prApta thAya ke je jIvo saMsAranI pravRtti AlokamAM ahitanuM kAraNa na bane ane paralokamAM paNa ahitanuM kAraNa na bane te rIte ja kare che, ane dharmanI paNa pravRtti AlokaparalokamAM ahita na thAya te rIte ja kare che, AthI ja AvA jIvo potAnI AjIvikAno vyAghAta thato hoya to trikALapajAne badale anya ucita kALe pUjA kare che. tethI e prApta thAya ke vivekI puruSo AlokanI ane paralokanI sarva pravRtti cittanA kleza zamana mATe ja kare che tethI ja bhogAdi paNa klezanA zamana mATe ja kare che paraMtu bhogatRSNA vRddhi thAya te rIte karatA nathI jyAre avivekI jIvo ja paralokanI pravRtti te rIte kare che ke jenAthI AlokanI pravRttimAM kleza thAya. ane A rIte kleza karIne te jIvo kaSAyonI ja vRddhi karIne paralokanI pravRttine paNa niSphaLa prAyaH kare che. paMjikAmAM "ucitavRttivALA'no artha karyo ke svamulAdine ucita zuddha jIvananA upAyavALA, tethI e prApta thAya ke AryadezamAM brAhmaNAdi je kuLo che te sarva kuLo potapotAnA kuLane anukULa evI, ucita pravRttithI AjIvikA karavAnuM batAve che, ane dareka kuLane ucita evI zuddha AjIvikAnI pravRtti dharmathI niyaMtrita che ane adharmathI jIvanuM rakSaNa karanAra che, tethI te te kuLane ucita pravRttithI AjIvikA nahIM karanArA jIvo dharma mATe anadhikArI che ane ucita pravRttithI AjIvikA karanArA jIvone zAstramAM dharmanA adhikArI tarIke svIkArela che. pUrvamAM graMthakArazrIe etaddhahumAnI-vidhipara-ucitavRttivALA jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdinA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 adhikArI kahyA, tyAM koIne zaMkA thAya ke je jIvonAM jJAnAvaraNIya, darzanamohanIya ane cAritramohanIya karmo vizeSa prakAranAM hoya, te jIvone te te karmone kAraNe samyak caityavaMdanano lAbha thato nathI, tethI je jIvone te karmono kSaya thayo che, te jIvone ja caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhikArI kahevA joIe, paraMtu etadbahumAnI Adi guNovALA jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhikArI kahevA joIe nahIM. e prakAranI zaMkAnA nivAraNa arthe kahe che - 3ra viziSTa karmanA kSaya vagara jIvo caityavaMdana sUtranA bahumAnI Adi traNa guNovALA thatA nathI. tethI e phalita thAya ke samyak caityavaMdananI prAptine anukULa evAM jJAnAvaraNIya-darzanamohanIya-cAritramohanIya karmono kSaya thayo hoya, tevA jIvo ja caityavaMdana sUtranA pAThAdinA bahumAnavALA-vidhipara-ucitavRttivALA hoya che, anya nahIM, tethI caityavaMdana sUtranA bahumAnI Adi traNa guNothI vyaMgya evA karmavizeSanA kSayavALA jIvo ja caityavaMdananA adhikArI che ema phalita thAya. ahIM prazna thAya ke caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhikArI jIvonA etadbahumAnI-vidhipara-ucitavRttivALA, ema traNa vizeSaNo kahyA, te traNa vizeSaNo prApta thavAno krama kyo che ? tethI kahe che - A traNa bhAvo prApta thavAno krama paNa A ja che. A ja kramathI kema A traNa bhAvo thAya che ? te spaSTa kare che jeone caityavaMdana sUtranA pAThAdi pratye bahumAna nathI teo kyAreya paNa tattvathI vidhipara thaI zakatA nathI; kema ke vidhiprayoganuM bhAvapradhAnapaNuM che. Azaya e che ke jeone vItarAga pratye bahumAna hoya, teone ja vItarAganI stutisvarUpa caityavaMdananAM sUtro pratye bahumAna thAya che, ane jeone caityavaMdananAM sUtro pratye bahumAna hoya teo ja vItarAga banavAnA praNidhAnapUrvaka caityavaMdananA sUtramAM yatna kare che. ane tevA bahumAna vagaranA jIvo Aloka ke paralokanI AkAMkSAthI caityavaMdana karatA paNa hoya ane bAhya rIte caityavaMdananI vidhimAM tatpara paNa hoya, topaNa paramArthathI teo jinaguNanA praNidhAnapUrvaka caityavaMdana karatA nathI; kema ke vidhiprayoga mAtra bAhya AcaraNArUpa nathI, paraMtu jinaguNanA praNidhAnavALA bhAvathI yukta karAyelI AcaraNArUpa che, ane Avo jinaguNanA praNidhAnavALo bhAva caityavaMdana sUtra pratyenA bahumAna vagara thato nathI, mATe caityavaMdana sUtra pratyenA bahumAnavALA jIvo ja vidhipara thaI zake che, anya nahIM. vaLI, jeo caityavaMdana sUtranA pAThAdimAM vidhipara che teo ja ucitavRttivALA hoya che, anya nahIM. te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - jeo paralokane sAdhanAra evI caityavaMdananI kriyAnI vidhimAM anucita karanArA che teo AlokanI vidhimAM ucita pravRtti karanArA hotA nathI; kema ke viSayanA bhedathI Aloka-paralokanA aucityano abhAva che. Azaya e che ke paralokapradhAna jIvo zAstravidhi anusAra pravRtti karanArA hoya, teo ja svakuLAdine Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA ucita parizuddha AcAravALA hoya che, kema ke paralokapradhAna jIvonI ja AlokamAM paNa aucityapUrvakanI pravRtti hoya che, ane A kathanamAM sAkSIpATha ApatAM paMjikAkAra kahe che ke je jIvo paralokaviruddha kRtyo kare che te jIvono dUrathI ja tyAga karavA yogya che; kema ke jeo potAnA AtmAne Thage che teo bIjA mATe hitarUpa kaI rIte thaI zake ? tethI phalita thAya ke je jIvo paralokamAM upakArI che evA caityavaMdana sUtrane vidhipUrvaka karatA nathI, tevI prakRtivALA jIvo AlokamAM paNa potAnA kuLane ucita evA parizuddha AcAro sevatA nathI, AthI jeo paralokanI pravRttimAM vidhipara che teo ja AlokanI pravRttimAM ucitavRttivALA hoya che; kema ke Aloka-paralokanA aucityano bhinnaviSayapaNAthI bheda nathI. arthAt paraloka mATe je pariNAmasuMdara kRtya hoya te ja Aloka mATe paNa pariNAmasuMdara kRtya hoya ane Aloka mATe je pariNAmasuMdara kRtya hoya te ja paraloka mATe paNa pariNAmasuMdara kRtya hoya. AthI e prApta thAya ke je jIvo potAnA kuLa Adine kalaMka lagAve tevI hiMsA, corI, prapaMcAdi pravRttithI AlokamAM anucita pravRtti karanArA hoya, teo paralokapradhAna evI jinaguNanA praNidhAnapUrvaka caityavaMdanAdinI kriyArUpa ucita pravRtti karanArA hotA nathI; ane je jIvo paralokapradhAna evI jinaguNanA praNidhAnapUrvaka caityavaMdanAdinI kriyArUpa ucita pravRtti karatA hoya, teo AlokamAM potAnA kuLAdine anucita evAM hiMsAdi kRtyopUrvaka AjIvikA vagere karatA nathI, paraMtu potAnA kuLAdine kyAMya kalaMka na lAge te rIte jIvana jIvanArA hoya che, tethI je jIvo paraloka viSayaka anuSThAno vidhipUrvaka seve che teo AlokamAM paNa ucita pravRtti kare che, e prakArano artha phalita thAya. AnAthI e prApta thAya ke vivekI puruSa paraloka arthe je koI pravRtti kare che tenA dvArA kaSAyono kleza ja zamana kare che ane AlokamAM paNa je dAnaarjanA Adi kare che te kaSAyarUpa klezanA zima arthe ja kare che phakta saMpUrNa dharma sevavAnI zaktino saMcaya thayo nathI tethI gRhastha avasthAmAM rahIne svabhUmikA anusAra ucita pravRtti karIne te te prakAranA klezonuM zamana kare che AthI ja AlokanI pravRttino ane paralokanI pravRttino kaSAya zamanarUpa viSaya eka che. ahIM paMjikAmAM kahyuM ke Aloka-paralokanA dRSTa-adaSTa apAyanA parihArapUrvakanI pravRttirUpa aucityano bhinnaviSayapaNAthI abhAva che. tenuM tAtparya e che ke AlokanI ucita pravRtti vartamAnanA anarthanA parihAravALI hoya ane paralokanA paNa anarthanA parihAravALI hoya, temaja paralokanI ucita pravRtti paNa vartamAnanA klezarUpa anarthanA ane paralokanA anarthanA parihAravALI hoya, tethI nakkI thAya ke brAhmaNAdi svavarNane ucita vizuddha vRtti e ja che ke je pravRttithI AlokamAM paNa koI anartha na thAya ane paralokamAM paNa koI anartha na thAya, mATe arthathI e siddha thAya ke je AcAronA sevanathI AlokamAM koI anarthanI prApti na thAya, paraMtu sukha-zAMtipUrvaka gRhasthajIvana jIvI zakAya, temaja te AlokanI pravRtti dharmathI niyaMtrita hovAne kAraNe paralokamAM paNa tenAthI koI anarthanI prApti na thAya, tevA svamulAdine ucita parizuddha samAcAra dareka varNanA che, AthI ja dharmI jIvo saMpUrNa dharma sevavAnA arthI hovA chatAM saMpUrNa dharmarUpa sarvaviratine sevavAnI zaktino saMcaya na thAya tyAM sudhI teo dharmathI niyaMtrita evA je artha-kAma Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 lalitavistarA bhAga-1 seve che te sarva ucita pravRttirUpa hovAthI te jIvonuM tenAthI vartamAnamAM paNa koI ahita thatuM nathI, temaja paralokamAM paNa koI ahita thatuM nathI, paraMtu jeo hiMsA-corI vagere akAryo kare che, teone potAnA kuLAdine kalaMka lagADanArI te anucita pravRttiothI vartamAnamAM paNa ahita thavAnI saMbhAvanA rahe che, temaja paralokamAM paNa teonuM ahita thAya che. vaLI, ghaNA loko kahe che ke Aloka-paralokanA viSayamAMthI eka sthAne ucita karanArA jIvo paNa anya sthAne anucita karanArA hoya che, tethI koI jIva paraloka viSayaka caityavaMdanAdi kriyA zAstrAnusArI karanAra hovA chatAM AlokamAM potAnA kuLAdinA parizuddha AcAravALo na hoya tevuM paNa bane, tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI kahe che - vicAra karyA vagara bolanArA jIvo A pramANe kahe che arthAtu eka sthAne anucita karanArA paNa anya sthAne ucita karanArA hoya che e pramANe kahe che. AnAthI e phalita thAya ke jeo AlokamAM potAnA kuLane kalaMka lAge tevI hiMsAdi anucita pravRtti karanArA che. teo paralokapradhAna evI dharmapravRtti karatA hoya topaNa paramArthathI teonI te dharmapravRtti jinaguNanA praNidhAnapUrvakanI nathI, mAtra bAhya AcaraNAtmaka che, jeo jinaguNanA praNidhAnapUrvaka caityavaMdanAdi kare che teo AlokamAM paNa potAnA kuLane kalaMka lAge tevI pravRtti karatAM nathI, kvacit karmanA atiprAcaryathI teo karmane paravaza thaIne anucita pravRtti karatA hoya, topaNa teo kuLane anucita pravRtti pratye jugupsAvALA hoya che ane te anucita pravRttine ghaTADavA prayatna karatA hoya che, temaja zakya hoya tyAM sudhI teo anucita pravRtti karatA nathI. lalitavistarA : tadete'dhikAriNaH parArthapravRttairliGgato'vaseyAH, mA bhUdanadhikAriprayoge doSa iti, liGgAni caiSAM tatkathAprItyAdIni, tadyathAH- (1-5) tatkathAprItiH, nindA'zravaNam, tadanukampA, cetaso nyAsaH, parA jijJAsA, tathA- (6-10) guruvinayaH, satkAlApekSA, ucitAsanaM, yuktasvaratA, pAThopayogaH, tathA- (11-15) lokapriyatvaM, agarhitA kriyA, vyasane dhairya, zaktitastyAgo, labdhalakSyatvaM ceti, ebhistadadhikAritAmavetyaitadadhyApane pravarteta, anyathA doSa ityuktN| lalitavistarArtha - te kAraNathI=pUrvamAM kahyuM tema anadhikArI jIvonuM caityavaMdana sUtranA pAThathI, caityavaMdana sUtranA arthanA zrAvaNathI-caityavaMdananA karaNathI ahita thAya che te kAraNathI, A adhikArIo= pUrvamAM batAvyA e etabahumAnI Adi traNa vizeSaNovALA caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhikArI jIvo, parArthamAM pravRtto vaDe=paropakAramAM pravRta evA upadezako vaDe, liMgathI jANavA joIe. liMgathI kema jANavA joIe ? tethI kahe che - Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA anadhikArInA prayogamAM doSa na thAo=anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAmAM ahitanI prAptirUpa doSa na thAo, ethI liMgathI jANavA joIe. ane AmanA caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhikArI evA etabahumAnI-vidhipara-ucitavRtivALA jIvonA, tathA prIti Adi liMgo che. te A pramANe - (1) tatkathAmAM prIti-caityavaMdananI kathAmAM prIti, (2) niMdAnuM azravaNa caityavaMdana viSayaka niMdA sAMbhaLavAmAM rasano abhAva, (3) temAM anukaMpA=caityavaMdana viSayaka niMdA karanArA jIvomAM dayA, (4) cittano vyAsa=caityavaMdananI kyiAkALamAM zAnusArI karavAnA AzayapUrvaka caityavaMdananI kyiAmAM pharI pharI mananuM sthApana, (5) parA jijJAsA=caityavaMdananI samyapha niSpatti viSayaka vizeSa koTinI jijJAsA. A pAMca ligo caityavaMdananA bahumAnavALA jIvonAM che. ane (6) garano vinaya=potAne je guru pAsethI caityavaMdana sUtranA pAThAdinI prApti thaI hoya te guru pratye aMtaraMga prItipUrvakano bahumAnabhAva, (7) satkAlanI apekSA=zAmAM caityavaMdananI jyiA viSayaka je je kALa batAvyo che te te kALanI apekSA rAkhIne caityavaMdana karavAmAM ratna, (8) ucita Asana caityavaMdana sUtrano pATha grahaNa karatI vakhate ke caityavaMdana sUtranA arthanuM zravaNa karatI vakhate ke caityavaMdananI kriyA karatI vakhate ucita AsanapUrvakanI pravatti, (9) yuktaravaratA tyavaMdana karatI vakhate anya vyaktinA dharmAnuSThAnamAM vyAghAta na thAya te prakAranA svarathI caityavaMdananI pravRtti, (10) pAThamAM upayoga=caityavaMdananI kriyAkALamAM caityavaMdanAdi sUtra viSayaka ja mAnasa upayoga. A pAMca liMgo vidhimAM tatpara jIvonAM che. ane (11) lokamAM prayatva=ucita pravRttine kAraNe lokamAM priyapaNuM, (12) agahita kriyA= potAnA kuLane kalaMka na lAge tevI saMsAranI sarva AcaraNA, (13) vyasanamAM gherya=viSama saMyogomAM ghIratApUrvakano ucita yatna, (14) zaktithI tyAga gRhasthajIvanamAM paNa potAnI zakti anusAra bhogAdinA tyAganI pravRtti, (15) ane labdhalakyatva=saMsAranI sarva pravRttinuM aMtima lakSya svasthatApUrvakanuM jIvana che tethI Aloka-paralokamAM svasthatApUrvaka jIvI zakAya tevI ja pravRtti karavI te ladhalakSyapaNuM che. A pAMca liMgo ucitavRttivALa jIvonAM che. "ti' caityavaMdananA adhikArI jIvone jaNAvanArAM 15 liMgonA kathananI samAtimAM che. AmanA vaDe=upara batAvyAM e 15 liMgo vaDe, tenI adhikAritAne jANIne jIvomAM caityavaMdana sUtranA pAThAdinI adhikAritAne jANIne, AnA adhyApanamAM pravarte parArthamAM pravRtta evA mahAtmA caityavaMdana sUtra vagerene bhaNAvavAmAM pravarte. anyathA=liMgo dvArA adhikArI jIvane jANyA vagara jene tene caityavaMdana sUtra vagere bhaNAvavAmAM, doSa che, e pramANe kahevAyuM che. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36. lalitavistarA bhAga-1 paMjikA - 'tessvnukmpeti| teSu-caityavandananindakeSu, anukampA-dayA, yathA 'aho kaSTaM! yadete tapasvino rajastamobhyAmAveSTitA vivazA hiteSu mUDhA itthamaniSTamAceSTanta iti|' 4. 'cetaso nyAsa' iti-abhilASAtirekAccaityavandane eva punaH punarmanasaH sthaapnN| 5. 'parA jijJAse 'ti, 'parA'-vizeSavatI, caityavandanasyaiva jijJAsA jnyaatumicchaa| 7. 'satkAlApekSe' ti-sndhyaatrysvruupsuNdrkaalaashrynnm| 9. 'yuktsvrte'ti-pryogaanupghaatishbdtaa| 10. 'pAThopayoga' iti, pAThe-caityavandanAdisUtragata eva, upayogo nityopyukttaa| 15. 'labdhalakSatvaM ceti', labdha-nirNItaM sarvatrAnuSThAne lakSya-paryantasAdhyaM yena sa tathA tadbhAvastattvaM yathA 'jo u guNo dosakaro, na so guNo, dosameva taM jaann| aguNo vi hu hoi guNo, viNicchao sundaro jtth|| tti| paMjikArya : RSyanuSpatti sundara nAAtti. teomAM anukaMpA eTale teomAM-caityavaMdananA hiMdakomAM, anukaMpA=dayA. te dayAnuM svarUpa "patha'thI spaSTa kare che - "aho! kaSTa che, je kAraNathI A tapasvIo A bicArA jIvo, rajastamasathI AveSTita=rAgaTheSatA AvezavALA, vivaza karmane vaza, hitomAM mUDha A prakAranA aniSTa=caityavaMdananI niMdA kare e prakAranA ahitane, Acare che." tti' dayAnA svarUpakathananI samAptimAM che. citano vyAsa eTale abhilASanA atirekathI caityavaMdanamAM ja pharI pharI mananuM sthApana. parA jijJAsA eTale parA=vizeSavALI, cetyavaMdanavI ja jijJAsA=jANavAnI IcchA. satkAlanI apekSA eTale saMdhyAtraya svarUpa suMdara kALanuM AzrayaNa-caityavaMdana karavA arthe zAstrasaMmata evA suMdara kALanuM AzrayaNa. yuktasvaratA eTale paranA yoganI anupaghAtI evI zabdatA caityavaMdana karatI vakhate anya vyaktinA dharmayogane upaghAta nahIM karanArI evI zabdoccAraNanI pravRtti. pAThamAM upayoga eTale caityavaMdanAdi sUtragata ja pAThamAM upayoga=nitya upayuktatA. ane labdhalakSyapaNuM eTale prApta karAyuM cheHnirNaya karAyuM che, sarva anuSThAnamAM lalaca=parvatanuM sAdhya, jenA vaDe te tevA che=labdhalazyavALA che, teno bhAva te paNuM che=labdhalacano bhAva labdhalakSyapaNuM che. te labdhalakSyanuM svarUpa "rA'thI spaSTa kare che - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA vaLI, je guNa doSane karanAro che=je dhanAdino lAbha bhAvimAM anarthane karanAro che, te guNa nathI, tene doSa ja tuM jANa te dhanAdinA lAbhane tuM doSa ja jANa. aguNa paNa guNa thAya che dhanAdino alAbha paNa guNane karanAro thAya che, jyAM vinizcaya suMdara che=je kAryamAM nirNaya bhAvimAM ahita na thAya tevo che." tti' uddharaNanI samAptimAM che. bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAthI teonuM ahita thAya che, tethI phalita thAya ke adhikArI jIvone ja caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavA joIe, ane etaddhahumAnI-vidhipara-ucitavRttivALA jIvo adhikArI che, tethI tevA adhikArI jIvone paropakAramAM pravRtta evA mahAtmAoe liMgothI jANavA joIe. kema liMgothI jANavA joIe ? tethI graMthakArazrI kahe che - jo adhikArI jIvone liMgothI jANyA vagara caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAmAM Ave to teono upakAra thavAne badale teone ahitanI prApti thAya, tethI teonuM ahita na thAya te mATe paropakAranA artha evA mahAtmAe adhikArI jIvone jANyA pachI teonA upakAra mATe teone catyavaMdana sUtranA pAThAdi ApavA joIe. ahIM prazna thAya ke adhikArI jIvone kayA liMgothI jANavA joIe ? tethI graMthakArazrI kahe che ke adhikArI jIvonAM tatkathAprIti Adi 15 liMgo che. tethI e prApta thAya ke caityavaMdananA adhikArI je jIvo che teo caityavaMdananA bahumAnI che, teone jANavAnAM tatkathAprIti Adi pAMca liMgo che, caityavaMdananA adhikArI je jIvo che teo vidhipara che, teone jANavAnAM guruvinaya Adi pAMca liMgo che ane caityavaMdananA adhikArI je jIvo che teo ucitavRttivALA che, teone jANavAnAM lokapriyatna Adi pAMca liMgo che. A 15 liMgothI caityavaMdananA adhikArI jIvone jANIne teone caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAmAM Ave to teonuM hita thAya che, tethI parArthapravRtta evA mahAtmAe A 15 liMgo dvArA jIvonI caityavaMdananI adhikAritAne jANIne teone caityavaMdana sUtranA adhyApanamAM pravRtti karavI joIe, paraMtu jo paropakAranA artha paNa mahAtmA liMgo jANyA vagara jIvone caityavaMdana sUtranA adhyApanamAM pravRtti kare to te mahAtmAne anya jIvanuM ahita karavAnI pravRttinI prApti thAya che, ema zAstramAM kahevAyuM che. caityavaMdananA adhikArI jIvonAM 15 liMgonuM svarUpa nIce pramANe che. caityavaMdananA bahumAnavALA jIvonAM pAMca liMgo A pramANe che - (1) tatkathAprIti H je jIvone caityavaMdananAM sUtro pratye bahumAna che te jIvone, caityavaMdanane samyaka karanArA jIvonI kathA cAlatI hoya, athavA caityavaMdanane samyapha kaI rIte karI zakAya tenuM vaktavya cAlatuM Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 lalitanisa bhAga-1 hoya, athavA caityavaMdanane samyapha karavAthI Aloka-paralokamAM kevAM suMdara phaLa maLe che tenuM vaktavya cAlatuM hoya, te sAMbhaLavAmAM prati varte che, tethI upadezaka jyAre dharmanuM mAhAbhya batAvIne dharmanA arthI jIvone caityavaMdana viSayaka zubha pravRttinuM varNana karatA hoya, tyAre te kathana sAMbhaLIne adhikArI jIvamAM je prIti vartatI hoya, tene joIne paropakAramAM pravRtta evA mahAtmA nirNaya karI zake ke A puruSamAM caityavaMdananAM sUtro pratyenuM bahumAna varte che. (2) niMdAazravaNa je jIvone caityavaMdanAdi dharmAnuSThAno pratye bahumAna che, te jIvo pAse dharmathI vimukhabhAvavALA jIvo caityavaMdananI niMdA kare ke "jaivaMdanAdi anuSThAno artha vagaranAM che, te karavAthI koI phaLanI prApti thatI nathI, avicAraka jIvo paralokano bhaya batAvIne lokone AvI nirarthaka pravRtti karavAnI preraNA kare che," e prakAranI niMdA sAMbhaLavAmAM teone rasa hoto nathI. tethI phalita thAya ke je jIvone upadezaka pAse caityavaMdananI kathA sAMbhaLatI vakhate kaMIka prIti thatI hoya, chatAM dharma pratye vimukhabhAvavALA jIvonAM caityavaMdana viSayaka niMdAnAM vacano sAMbhaLIne jeo dharmathI vimukha thAya tevA hoya, tevA jIvo paramArthathI caityavaMdanAdi dharmAnuSThAno pratye bahumAnavALA nathI. (3) tadanukaMpA je jIvo caityavaMdana pratye bahumAnavALA che, te jIvo pAse avicAraka jIvo caityavaMdanAdi dharmAnuSThAnonI niMdA karatA hoya to te sAMbhaLIne te avicAraka jIvo pratye teone anukaMpA thAya che ke "A bicArA jIvo saMsAra pratyenA rAgathI ane dharma pratyenA dveSathI AviSTa cittavALA che, karmane paravaza che, tethI guNavAna evA bhagavAnanI bhaktinA kAraNe atyaMta hitakArI evA caityavaMdananA paramArthamAM mUDha che, jethI caityavaMdananA paramArthane jANyA vagara A prakAre caityavaMdanAdi dharmAnuSThAnonI niMdA kare che. A prakAranI anukaMpAthI jaNAya ke A jIvone caityavaMdanAdi dharmAnuSThAno pratye bahumAna che. (4) cittano nyAsaH je jIvone caityavaMdana pratye bahumAna varte che, te jIvone caityavaMdananA paramArtha jANavAno atizaya abhilASa hoya che, tethI caityavaMdana sUtrane bhaNavAmAM ane caityavaMdana sUtranA paramArthane batAvanAro upadeza sAMbhaLavAmAM teonuM citta pharI pharI abhilASanA atizayathI pravarte che, tenAthI jaNAya ke A jIvone caityavaMdana pratye bahumAna che. (5) parA jijJAsA je jIvone caityavaMdana pratye bahumAna che, te jIvone caityavaMdana sUtra bhaNavA mAtrathI ke caityavaMdana sUtranA paramArthane jANavA mAtrathI saMtoSa thato nathI, paraMtu A caityavaMdana saMsAranA ucchedanuM kAraNa kaI rIte bane che? ane zaktinA prakarSathI guNavAnanA guNanI stuti dvArA AtmAmAM vitarAga jevA guNo pragaTAvavAmAM caityavaMdana prabaLa kAraNa kaI rIte bane che? tenA paramArthane jANavAnI vizeSa prakAranI jijJAsA hoya che, A prakAranI parA jijJAsAthI jaNAya ke A jIvone caityavaMdananAM sUtro pratye atyaMta bahumAna che. caityavaMdananI vidhimAM tatpara jIvonAM pAMca liMgo A pramANe che : (3) guruvinayaH je jIvo caityavaMdananI vidhimAM tatpara che, te jIvomAM potAne caityavaMdana sUtrano pATha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA karAvanArA ane caityavaMdana sUtranA arthono paramArtha batAvanArA guru pratye aMtaraMga bahumAnano bhAva hoya che, tethI AvA jIvo guNavAna guru pAsethI caityavaMdana sUtra ane tenA artho vinayapUrvaka grahaNa kare che, tenAthI jaNAya ke A jIvo vidhipara che. (7) satkAlaapekSAH je jIvo caityavaMdananI vidhimAM tatpara che, te jIvo caityavaMdananI kriyA karavAmAM satkAlanI apekSAvALA hoya che, tethI zAstramAM caityavaMdana karavA artheno je traNa saMdhyArUpa suMdara kALa batAvela che, te kALanuM teo AzramaNa kare che ane zakti hoya to teo te traNeya kALamAM samyapha caityavaMdana karIne bhagavAnanA guNothI potAnA cittane te rIte vAsita kare che. jethI divasa daramiyAna sadA teono AtmA caityavaMdananAM sUtronA bhAvothI vAsita rahe che, tenAthI jaNAya ke A jIvo vidhipara che. ahIM saMdhyAtraya eTale sUryodaya vakhate, rAtrino aMta ane divasanA prAraMbhanA joDANano samaya e savAranI saMdhyA che, divasanA pUrvArdhano aMta ane divasanA uttarArdhanA prAraMbhanA joDANano samaya e baporanI saMdhyA che, sUryAsta vakhate divasano aMta ane rAtrinA prAraMbhanA joDANano samaya e sAMjanI saMdhyA che. (8) ucitaAsanaH je jIvo caityavaMdananI vidhimAM tatpara hoya te jIvo caityavaMdananAM sUtro grahaNa karatA hoya, caityavaMdananAM sUtronA arthonuM zravaNa karatA hoya ke ucita kALe caityavaMdananI kriyA karatA hoya tyAre, te te kriyAne ucita evA AsanapUrvaka te te kriyA kare che, paraMtu jema-tema besIne teo sUtranuM grahaNa, arthanuM zravaNa ke caityavaMdananI kriyA karatA nathI. tenAthI jaNAya ke A jIvo vidhipara che. (9) yaktavaratAH je jIvo caityavaMdananI vidhimAM tatpara hoya, te jIvo anya koInA caityavaMdanAdi anuSThAnano upaghAta na thAya tenI ciMtApUrvaka yogya svarathI caityavaMdananI kriyA kare che, tenAthI jaNAya ke A jIvomAM vidhiparatA che. ahIM vizeSa e che ke anya jIvanI ucita pravRttimAM vijJabhUta bane te rIte dharmanAM anuSThAno avicAraka jIvo kare che, ane tevAM dharmAnuSThAno zuddha AzayathI karAtAM hoya topaNa te anyanAM dharmAnuSThAnomAM aMtarAyabhUta hovAthI doSarUpa che, tethI vidhimAM tatpara jIvo tevA doSane zAstrathI jANIne avazya tenA nivAraNa mATe yatna kare che. (10) pAThaupayogaH je jIvo caityavaMdananI vidhimAM tatpara che, te jIvo caityavaMdana sUtra bhaNatA hoya, caityavaMdana sUtranA artha sAMbhaLatA hoya ke caityavaMdana karatAM hoya, tyAre te te kriyAmAM bolAtA pAThamAM upayogavALA hoya che, paraMtu te te kriyAkALamAM anya anya viSayo grahaNa karavAnA vyApAravALA hotA nathI, AthI ja AvA jIvo cittanA atyaMta praNidhAnapUrvaka, te te kriyAthI anyatra indriyono upayoga na pravarte, citta anyatra gamana na kare, te mATe satata yatna karanArA hoya che, tenAthI nirNaya thaI zake ke A jIvomAM caityavaMdana sUtranA pAThAdi vidhipUrvaka karavAno pariNAma che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 lalitavistarA bhAga-1 ucitavRttivALA jIvonAM pAMca liMgo A pramANe che : (11) lokapriyatvaH je jIvo potAnA kuLAdine ucita evI zuddha pravRtti karanArA hoya, tevA jIvo lokamAM priya bane che; kema ke teone joIne ziSTa puruSone lAge che ke A jIvo kyAreya potAnA kuLane kalaMka lAge tevI anucita pravRtti karatAM nathI, tethI teo pratye te ziSTa puruSone prIti varte che, tenAthI nakkI thAya ke A jIvo ucitavRttivALA che. (12) agarvitA kriyA je jIvo svakuLAdine ucita evA zuddha jIvananA upAyavALA che, te jIvo lokamAM gaha thAya tevuM koI kRtya karatA nathI, tethI AvA jIvo anyAyapUrvaka, ke bIjAne ThagavApUrvaka arthanuM upArjana karatA nathI, ke atyaMta niMdya kRtyo karIne dhananI prApti karatA nathI, tenAthI jANI zakAya ke A jIvo ucitavRttivALA che. (13) vyasanamAM vairya je jIvo AlokamAM ucita pravRtti karanArA hoya, te jIvo haMmezAM dharmapradhAna mAnasavALA hoya che, tethI teone kvacit pUrva karmone kAraNe bhautika viparIta saMyogo prApta thAya, ke zArIrika rogAdi thAya, tyAre teo tenAthI vihvaLa banatA nathI, paraMtu vicAre che ke "A pUrve karelI anucita pravRttinuM ja phaLa che, mATe have te karmanA vipAkakALamAM manane asvastha rAkhIne karmo bAMdhavAM ke kleza karavo mAre mATe ucita nathI." Ama vicArIne te jIvo ApattimAM paNa asvasthatA pAmyA vagara vairyapUrvaka te ApattinA nivAraNamAM samyagu yatna kare che. A prakAranI uttama prakRtithI jaNAya che ke A jIvo ucitavRttivALA che. (14) zaktithI tyAgaH je jIvo A lokamAM ucita pravRtti karanArA che, te jIvo haMmezAM dharmane pradhAna karanArA hoya che, ane dharmapradhAna jIvo haMmezAM vicAre che ke "zaktino prakarSa thAya to pUrNa dharma ja sevavo joIe," tethI tevA jIvo bhogAdinI pravRtti karatA hoya ke arthanuM upArjana karatA hoya, topaNa teo potAnI zakti anusAra bhogAdino tyAga kare che, temaja prApta thayelA arthano dharmamArgamAM vyaya kare che. tenAthI nakkI thAya ke A jIvo ucitavRttivALA che. (15) labdhalazyatvaH je jIvo A lokamAM ucita pravRtti karanArA che, te jIvo lakSyano yathArtha nirNaya karIne sarva pravRtti kare che, paraMtu lakSyano nirNaya karyA vagara jema-tema pravRtti karatA nathI ane vivekI jIvonuM sarva pravRttinuM lakSya potAnuM ekAMte sAnubaMdha hita che ane vicAraka jIvo jANatA hoya ke "jIvanuM ekAMtahita pUrNa dharma sevavAthI thAya che, kema ke dharmanuM anuSThAna kaSAyonA klezanA zamanane anukULa ucita AcaraNArUpa che. ane pUrNa dharma sevavAnI zakti na Ave tyAM sudhI zaktinA prakarSathI potAnI bhUmikAnusAra dharma sevavo joIe, temaja dharmano vyAghAta na thAya, paraMtu uttarottara dharmavRddhimAM aMgabhUta bane te rIte arthakAma sevavA joIe." AvA jIvo zakti anusAra dharma seve che, arthopArjana karIne dhanano sanmArgamAM vyaya kare che, dharmano atizaya karavAmAM vijJabhUta evI bhogAdinI icchAne zamAvavA mATe bhogAdi seve che. Ama, ekAMtahitanI paraMparArUpa potAnA lakSyano nirNaya karIne jeo saMsAranAM sarva anuSThAna kare che, Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA 41 teo labdhalakSyavALA che, ane AvA labdhalakSyavALA jIvone joIne nakkI thAya ke A jIvo ucitavRttivALA che, tethI A jIvo potAnA kuLAdine kalaMka lagADe tevI koI azubha pravRtti kare nahIM, paraMtu potAnA kuLAdine dIpAve tevI zubha pravRtti kare che. A prakAranAM 15 lakSaNo je jIvomAM hoya, te jIvo caityavaMdananA bahumAnI che, vidhipara che ane ucitavRttivALA che, tethI AvA guNovALA jIvo caityavaMdana sUtranA pAThanA adhikArI che, caityavaMdana sUtranA arthonA zravaNanA adhikArI che, temaja caityavaMdananI kriyAnA karaNanA adhikArI che. AvA guNothI saMpanna jIvo caityavaMdana sUtra bhaNe to teone caityavaMdana sUtra tatkAla samyakrapariNamana pAme che, caityavaMdana sUtranA artho sAMbhaLe te paNa teone tatkAla samyaphapariNamana pAme che, temaja caityavaMdananA paramArthane jANyA pachI caiityavaMdana kare te paNa teonuM samyapha caityavaMdana bane che. vaLI, je jIvomAM AvA guNo pUrNatArUpe nathI, chatAM bhogano rAga kaMIka ocho thayo hovAthI jeone bhoganA tyAgarUpa yogamArga pratye dveSa nathI, tethI jeo guNa pratyenA aSavALA che, tenA kAraNe caityavaMdananA adhikArI jIvonA uparamAM batAvyA evA guNo sAMbhaLIne jeone prIti utpanna thAya che, ane zakti anusAra te guNone potAnA jIvanamAM prApta karavAno pariNAma thAya che, tevA jIvo caityavaMdananA dUra-dUravartI adhikArI che; kema ke te jIvone A guNo sAkSAt prApta thayA nahIM hovA chatAM teomAM te guNonA kaMIka aMzo che, jenA kAraNe teone te guNo pratye prIti thAya che. AvA jIvo uparamAM batAvyA e guNonuM varNana prItipUrvaka sAMbhaLIne te guNone potAnA jIvanamAM pragaTa karavA yatna kare to, teo kramasara te guNonI prApti dvArA caityavaMdananA adhikArIpaNAne prApta kare che. vaLI, je jIvone A guNonuM varNana sAMbhaLyA pachI paNa guNonI prApti pratye kaMI abhimukhabhAva thato nathI, teo sarvathA ayogya che, AthI sarva kalyANanA kAraNabhUta evA samyaka caityavaMdananI prAptinA arthI jIve potAnAmAM etaddhahumAnI Adi traNa guNone temaja te traNa guNonA liMgabhUta tatkathAprIti Adi paMdara guNone pragaTa karavAno yatna karavo joIe, jethI potAnAthI sevAtuM caityavaMdana pUrva-pUrva karatAM uttarottara atizayatAvALuM bane, ane te arthe ja graMthakArazrIe caityavaMdananAM sUtro upara "lalitavistarA" nAmanI vRtti racavAno AraMbha karela che. paMjikAmAM 'labdhalakSyatvanuM svarUpa batAvavA mATe sAkSIpATha Apyo, teno artha A pramANe che - "je guNa doSa karanAra che te guNa nathI." tethI jeo lakSyano nirNaya karyA vagara arthopArjana kare che, teo dhanathI samRddha bane che, paraMtu te samRddhi Aloka-paralokamAM hitakArI nahIM hovAthI doSakArI che, tethI te dhananI prAptirUpa guNa paNa doSa ja che, tema jANavuM joIe. AnAthI arthathI e nakkI thAya ke jenuM phaLa suMdara hoya tevI ja pravRttimAM labdhalakSyavALA jIvo prayatna kare che, mAtra tatkAlanA phaLane joIne pravRtti karatA nathI. vaLI, "aguNa paNa guNa thAya che, jemAM nirNaya suMdara che," te kathanathI e prApta thAya ke Aloka-paralokanuM hita ghavAya nahIM te rIte arthopArjanamAM pravRtti karavAthI kadAca dhananI prApti na thAya topaNa te dhananI aprAptirUpa aguNa paNa guNa ja che; kema ke anyAyapUrvaka dhanArjana karavA rUpa akArya nahIM karavAthI dhananI aprAptirUpa aguNa dvArA potAne prApta thanAra Aloka-paralokanA moTA anarthathI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 | ra rakSaNa thAya che, tethI tatkAlanI daridratA paNa jIvane mahAna anarthathI rakSaNa karanAra hovAthI suMdara pariNAmavALI che. Ama, sarva anuSThAnomAM jenuM pariNAma suMdara hoya tevuM anuSThAna karavAthI kvacit tAtkAlika phaLa prApta na thAya topaNa tenuM pariNAma suMdara che, ane je anuSThAnothI tAtkAlika phaLa prApta thavA chatAM tenuM pariNAma suMdara na hoya tevAM anuSThAna karanArA jIvo lakSyanA nirNayapUrvaka anuSThAnamAM yatna karanArA nathI, tethI tevA jIvo AlokamAM anucita pravRtti karanArA che, tethI teo ucitavRttivALA nathI. lalitavistarA : Aha- 'ka ivAnadhikAriprayoge doSa' iti, ucyate - sa hyacintyacintAmaNikalpam, anekabhavazatasahastropAttAniSTaduSTASTakarmmarAzijanitadaurgatyavicchedakamapi idamayogyatvAd avApya na vidhivadAsevate, lAghavaM cAsyApAdayati, tato vidhisamAsevakaH kalyANamiva mahadakalyANamAsAdayati, uktaM ca, 'dharmAnuSThAnavaitathyAtpratyapAyo mahAn bhavet / raudraduHkhaughajanako duSprayuktAdivauSadhAt / / ' ityAdi, ato'nadhikAriprayoge prayoktRkRtameva tattvatastadakalyANam; iti liGgaistadadhikAritAmavetyaitadadhyApane pravarteta / lalitavistarArtha H - kahe che=pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che anadhikArInA prayogamAM=caityavaMdananA anadhikArI jIvane caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAmAM, kevA prakArano doSa thAya che ? 'kRti' zaMkAnI samAptimAM che. kahevAya che=pUrvapakSIne graMthakArazrI dvArA uttara apAya che kharekhara te=guru vaDe apAyela caityavaMdana sUtranA pAThAdivALo anadhikArI jIva, arcityaciMtAmaNikalpa=ciMtavI na zakAya evA ciMtAmaNiratnatulya, aneka bhava zatasahasrathI upAtta aniSTa-duSTa evAM aSTa karmonI rAzithI janita daurgatyanA vicchedaka paNa=aneka lAkho bhavothI baMdhAyela aniSTa-duSTa evAM ATha karmonA samUhathI utpanna thayela evI durgatino viccheda karanArA paNa, Ane--caityavaMdanane, prApta karIne ayogyapaNAne kAraNe vidhiva=vidhipUrvaka, sevatA nathI ane AnA lAghavane ApAdana kare che=caityavaMdanane yathA-tathA sevIne caityavaMdananI laghutAnuM ApAdana kare che, tethI vidhisamAsevaka=vidhipUrvaka caityavaMdanane sevanAro puruSa, jema kalyANane prApta kare che, tema mahAna akalyANane prApta kare che. ane kahevAyuM che = -- dharmAnuSThAnanA vaitathyathIdharmanI kriyAnA viparIta sevanathI, mahAna evo pratyapAya=anartha, thAya, jema duSprayukta evA auSaghathI raudra-duHkhaughano janaka thAya=raudra evA duHkhanA samUhane pedA karanAro anartha thAya. 'vi'thI AvI anya sAkSIno saMgraha che. Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA AvI anadhikArInA prayogamAM anadhikArI jIvane caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAmAM, prayotkRta jasUtradAnano prayoga karanAra evA upadezakathI karAyela ja, tattvathI tenuM akalyANa che-paramArthathI te anAdhikArI jIvanuM kalyANa che, ethI liMgo vaDe-pUrve batAvyAM e 15 liMgo vaDe, tenI anAdhikAritAne jIvomAM caityavaMdana sUtranA pAThAdinI adhikAritAne, jANIne AnA adhyApanamAM pravartavuM joIe=parArthamAM pravRta evA upadezake caityavaMdana sUtrAdine bhaNAvavAmAM pravartavuM joIe. paMjikA - ka iveti-kiidRshH| paMjikArya - ... zIzaH || konI jema eTale kevA prakArano, arthAt lalitavistarAmAM zaMkAmAM dava kahela che teno artha zIlu che. bhAvArtha pUrve lalitavistarAmAM kahela ke A liMgo dvArA adhikArIne jANyA vagara caityavaMdananA adhyApanamAM doSa che, tyAM pUrvapakSI zaMkA kare che ke anadhikArI jIvane caityavaMdananA adhyApanamAM kevA prakArano doSa che ? A prakAranI zaMkAnuM samAdhAna karatAM graMthakArazrI kahe che - upadezaka anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtra Ape ke caityavaMdana sUtranA artho samajAve, to te jIvo aciMtyaciMtAmaNi jevA caityavaMdanane pAmIne vidhipUrvaka sevatA nathI, paraMtu jema-tema sevIne caityavaMdananuM lAghava ApAdana kare che. Azaya e che ke ciMtAmaNiratna mAtra citavana karelA ja padArtho Ape che, jyAre samyagu rIte seveluM caityavaMdana ciMtavana karela na hoya tevAM paNa phaLo Ape che, AthI ja nirAzasabhAvathI caityavaMdana karanArA mahAtmAo janmAMtaramAM puNyAnubaMdhI puNyanA phaLarUpa sudevatvane ke sumanuSatvane pAme che, tyAM aneka prakAranI bhogasAmagrIne prApta kare che, chatAM paNa bhavathI virakta thaIne viziSTa-viziSTatara yogamArgane seve che, jenA aMtima phaLarUpe paramasukharUpa mokSane pAme che, AthI caityavaMdana nahIM ciMtavelA paNa phaLane ApanAra hovAthI aciMtyaciMtAmaNitulya che.. athavA ciMtAmaNiratna jevuM zreSTha phaLa Ape che, tenA karatAM paNa aciMtya koTinuM zreSTha phaLa samyagu rIte seveluM caityavaMdana Ape che; kema ke ciMtAmaNiratna AlokanAM ja bhautika sukho ApI zake che, paraMtu sadgatinI paraMparA ke mokSa rUpa sukho ApI zakatuM nathI, jyAre vidhipUrvaka sevAyeluM caityavaMdana sadgatinI paraMparA ke mokSarUpa sukho ApI zake che, AthI caityavaMdana ciMtAmaNiratna karatAM paNa zreSTha phaLane ApanAra hovAthI aciMtyaciMtAmaNitulya che, AvA prakAranuM caityavaMdananuM mAhAsya upadezaka batAve, chatAM je jIvomAM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 bhogano ghaNo rAga che, tethI bhagavAnanA vacanathI viparIta evA saMsAramArga pratye baddharAga hovAne kAraNe jeomAM anivartinIya asadgaha varte che, te jIvo upadezaka dvArA batAvAyelI paNa caityavaMdananI aciMtyaciMtAmaNi tulyatAne paramArthathI samajI zakatA nathI, AthI ja caityavaMdanane vidhipUrvaka sevavAne abhimukha paNa thatA nathI; kema ke bhavanA atyaMta rAgavALA jIvone caityavaMdana pratye bahumAna ja hotuM nathI, phakta potAnI tuccha prakRtithI caityavaMdanane sevIne paNa caityavaMdananI hInatA ja kare che. vaLI, A caityavaMdana kevA prakAranuM che? te batAvatAM graMthakArazrI kahe che ke jIve aneka lAkho bhavomAM aniSTa evAM duSTa ATha karmo bAMdhyAM che, jenA phaLarUpe jIva durgatimAM jAya che ane tyAM aneka prakAranAM pApo karIne pharI pharI saMsAramAM bhaTake che. te sarva duSTa karmono viccheda karanAruM A caityavaMdana che. AvA prakArano caityavaMdanano marma upadezaka batAve, chatAM ayogya jIvo caityavaMdanane vidhipUrvaka sevatA nathI, kadAca bAhya rIte caityavaMdanane vidhipUrvaka seve, topaNa te caityavaMdananAM sUtromAM batAvelA bhagavAnanA guNo pratye Avarjita thaIne te guNone prApta karavAnA praNidhAnapUrvaka caityavaMdanane sevatA nathI, paraMtu potAne iSTa evA tuccha aihika AzayathI ke koI prakAranA praNidhAna vagara anAbhogathI caityavaMdanane seve che. ahIM vicArakane jijJAsA thAya ke caityavaMdana aneka bhavomAM bAMdhelAM duSTa karmono viccheda karanAruM kaI rIte che? tenuM tAtparya e che ke saMsArIjIvo sAMsArika nimitto pramANe bhAvo karIne potAne aniSTa ane durgatinA kAraNabhUta duSTa evAM karmo bAMdhe che, jenA kAraNe teo durgatinI paraMparA prApta kare che. vaLI, tIrthaMkaro saMsAranA sarva bhAvothI para che, ane tevA tIrthakaro pratye je jIvone bahumAna che, ane tethI ja tIrthakaromAM vartatA uttamakoTinA guNonuM svarUpa batAvanArA caityavaMdana sUtra pratye jeone bahumAna che, te jIvo tevA jinaguNa pratyenA rAgathI Avarjita thaIne jyAre vidhipUrvaka caityavaMdana kare che, tyAre teonuM citta bhagavAnanA te te guNo pratyenA rAganI atizayatAvALuM thAya che, ane teonA cittamAM jema jema vitarAganA guNo pratyenA rAgano atizaya thAya che, tema tema avItarAgabhAvathI pUrve baMdhAyelAM te jIvonA duSTa karmono nAza thAya che, AthI caityavaMdana aneka bhavomAM bAMdhelAM duSTa karmono viccheda karanAruM che. vaLI, ahIM ATha karmone 'aniSTa' ane "duSTa' kahyAM, tenAthI e prApta thAya ke jIvane mATe sarva karmo aniSTarUpa che; kema ke karmathI ja jIvane saMsAranI viDaMbaNAnI prApti thAya che. Ama chatAM je karmo jIvane durgatimAM pADe che te karmo aniSTa to che ja paraMtu duSTa paNa che, ane je karmo jIvane sadgatimAM laI jAya che te karmo aniSTa hovA chatAM duSTa nathI; kema ke tevA karmo jIvane karmano nAza karavAmAM sahAyaka che, AthI vidhipUrvaka caityavaMdana karanArA mahAtmA sugatinA AdhAnanuM kAraNa bane tevA karmo bAMdhe che ane pUrve bAMdhelAM aniSTa evAM duSTa karmono nAza kare che. Ama, caityavaMdanathI baMdhAyelAM karmo saMsAranA kAraNabhUta hovAne kAraNe aniSTa hovA chatAM duSTa nahIM hovAthI sugatinI prApti karAvavA dvArA sarva karmonA ucchedamAM sahAyaka che, ane duSTa karmonA nAzapUrvaka kalyANanI paraMparA karanAra che, mATe iSTa che. A prakAre upadezaka samajAve, chatAM je jIvo saMsArathI udvega pAmyA nathI, mokSanA arthI thayA nathI, tevA ayogya jIvo potAnA tuccha AzayathI caityavaMdanane yathA-tathA sevIne ke saMsAranA ja bhAvonI prAptinA AzayathI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ japa caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA caityavaMdanane bAhya vidhipUrvaka paNa sevIne caityavaMdananI laghutAnuM ApAdana kare che, mATe anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAthI teonuM ahita thAya che. A vAtane vizeSa spaSTa karatAM kahe che ke jema caityavaMdanane vidhipUrvaka sevanArA yogya jIvo caityavaMdanathI kalyANa prApta kare che, tema caityavaMdanane avidhithI sevanArA ayogya jIvo caityavaMdanathI moTA akalyANane prApta kare che, ane temAM sAkSI Ape che ke jema koI rogI auSadhanuM sevana viparIta rIte kare to te auSadhanuM sevana raudra duHkhanuM janaka bane che, tema viparIta rIte sevAyela caityavaMdananuM anuSThAna jIvanA ahitanuM kAraNa bane che, tethI anadhikArI jIvone caityavaMdana sUtra ApavAthI teonuM je akalyANa thAya te akalyANa tattvathI upadezakathI karAyeluM ja che. AthI phalita thAya ke adhikArI jIvone caityavaMdana sUtra ApyuM na hoya to te jIvonuM saMsAranA paribhramaNarUpa je ahita thAya, tenA karatAM adhika ahita teone caityavaMdana sUtra ApavAthI thAya che; kema ke tevA jIvo caityavaMdanane anAdarapUrvaka sevIne adhika kliSTa karmo bAMdhe che, jenAthI teone pUrvathI paNa adhika raudra saMsAranI prApti thAya che ane A rIte anyanA ahitanI pravRtti upadezaka dvArA thaI hovAthI upadezakane paNa pApabaMdha thAya che. mATe liMgo dvArA jIvanI adhikAritAno nirNaya karIne upadezake caityavaMdananA adhyApanamAM pravRtti karavI joIe. lalitavistarA : evaM hi kurvatA ArAdhitaM vacanaM, bahumato lokanAthaH, parityaktA lokasaMjJA, agIkRtaM lokottarayAnaM, samAsevitA dhrmcaariteti| ato'nyathA viparyayaH, ityAlocanIyametadatisUkSmAbhogena, na hi vacanoktameva panthAnamulladdhyAparo hitAptyupAyaH, na cAnubhavAbhAve puruSamAtrapravRttestatheSTaphalasiddhiH api ca, lAghavApAdanena ziSTapravRttinirodhatastadvighAta eva, apavAdo'pi sUtrAbASayA gurulAghavAlocanaparo'dhikadoSanivRttyA zubhaH zubhAnubandhI mahAsattvA''sevita utsargabheda eva, na tu sUtrabAthayA gurulAghavacintA'bhAvenAhitamahitAnubandhyasamaMjasaM paramagurulAghavakAri kSudrasattvavijRmbhitamiti, etadaGgIkaraNamapyanAtmajJAnAM saMsArasaricchrotasi kuzakAzAvalambanamiti paribhAvanIyaM; sarvathA nirUpaNIyaM pravacanagAmbhIryaM vilokanIyA tantrAntarasthitiH, darzanIyaM tato'syAdhikatvam, apekSitavyo vyAptItaravibhAgaH; yatitavyamuttamanidarzaneSviti shreyomaargH| vyavasthitazcAyaM mahApuruSANAM kSINaprAyakarmaNAM vizuddhAzayAnAM bhavAbahumAninAmapunarbandhakAdInAmiti, anyeSAM punarihAnadhikAra eva, zuddhadezanAnarhatvAt, zuddhadezanA hi kSudrasattvamRgayUthasaMtrAsanasiMhanAdaH, dhruvastAvadato buddhibhedaH, tadanu sattvalezacalanaM, kalpitaphalAbhAvApattyA dInatA, svabhyastamahAmohavRddhiH, tato'dhikRtakriyAtyAgakArI saMtrAsaH, bhavAbhinandinAM svAnubhavasiddhamapyasiddhametad, acintyamohasAmarthyAditi, na khalvetAnadhikRtya viduSA zAstrasadbhAvaH pratipAdanIyo doSabhAvAditi, uktaM ca Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46. lalitavistarA bhAga-1 aprazAntamatau zAstrasadbhAvapratipAdanam, doSAyAbhinavodINe, zamanIyamiva jvre|| iti kRtaM vistareNa, adhikAriNa evAdhikRtya puroditAn, apakSapAtata eva nirasyetarAn, prastutamabhidhIyata iti| lalitavistarArtha - kharekhara A rIte karatA evA vaDe=pUrvamAM kahyuM ke parArthamAM pravRta evA adhyApake liMgo dvArA adhikArIne jANIne caityavaMdananA adhyApanamAM pravartavuM joIe e rIte pravRtti karatA evA upadezaka vaDe, vacana ArAdhAyuM=bhagavAnanA vacananI ArAdhanA karAI, lokanAtha bahumata thayA= bhagavAnanuM bahumAna karAyuM, lokasaMjJA tyajAI=lokasaMjJAno tyAga karAyo, lokotarayAna aMgI karAyuM=lokottara evuM vahANa svIkArAyuM, dharmacAritA sevAI. AnAthI-upadezaka liMgo dvArA adhikArIne jANIne te adhikArI jIvane caityavaMdananA adhyApanamAM pravarte enAthI, anyathA=viparIta rIte pravartavAmAM, viparyaya thAya che=bhagavAnanuM vacana ArAdhAyuM ItyAdi je pUrve guNo batAvyA enAthI viparIta thAya che, e pramANe AegraMthakArazrIe kahyuM e, atisUkama AbhogathI Alocana karavuM joIe=ati sUkSma buddhithI vicAravuM joIe. A rIte liMgo dvArA adhikArIno nirNaya karIne caityavaMdana sUtranA adhyApanamAM adhyApakane zuM phaLa prApta thAya che ? ane anyathAkaraNamAM adhyApakane zuM phaLa prApta thAya che ? te batAvyuM. have anadhikArI jIvo caityavaMdana sUtranuM adhyayana karIne caityavaMdanamAM pravRtti kare to teonuM hita thatuM nathI, e batAvavA mATe kahe che - vacanamAM kahevAyela ja paMthane ullaMghIne=AgamamAM kahevAyela ja mArgane atikramIne, apara hitanI Atino upAya=bIje hitanI prAptino upAya, nathI ja. ahIM prazna thAya ke anadhikArI jIvo zAstramAM kahevAyela vidhi pramANe caityavaMdana na kare to paNa zubha evuM dharmAnuSThAna to kare che, tethI tenAthI teonuM hita thaze, tenA nivAraNa mATe kahe che - ane anubhavanA abhAvamAM=paraloka viSayaka pravRti kaI rIte karavAthI phaLanI prApti thAya? te prakAranA anubhavanA abhAvamAM, puruSamAtranI pravRtithI=sAmAnya puruSanI pravRtine anusaravAthI, te prakAranA ISTa phaLanI siddhi thatI nathI=paralokamAM hita thAya te prakAranA Icchita phaLanI prApti thatI nathI, pa =paraMtu, lAghavanA ApAdanathI zAstrokta vidhithI nirapekSa caityavaMdana karavAne kAraNe caityavaMdananI hInatAnA karaNathI, ziSTa pravRttino virodha thavAne kAraNe teno vighAta ja che=ISTa phaLanI prAptino nAza ja che. ahIM prazna thAya ke utsargathI zAstrokta vidhi mujaba caityavaMdana karavuM joIe, paraMtu jeone caityavaMdananI vidhino bodha nathI ane vidhinI jijJAsA nathI evA paNa jIvoe apavAdathI caityavaMdana karavuM joIe, tema svIkArI zakAze. tethI kahe che - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA apavAda paNa sUtranI abAdhAthI guru-lAghavanA AlocanamAM para, adhika doSanI nivRtti dvArA zubha, zubhAnubaMdhI, mahAsatvathI Asevita evo utsargano bheda ja che ja, paraMtu sUtranI bAdhAthI nathI=apavAda sUtranI bAdhAthI utsargano bheda nathI. A rIte apavAdanuM svarUpa spaSTa karyA pachI yadacchAthI karAyeluM caityavaMdana apavAdathI iSTa che ema kahenAranuM kathana kevuM che ? te batAve che - (sUtranI bAdhA vaDe yadacchAthI karAyeluM caityavaMdana apavAdathI ISTa che e prakAranuM kathana) gurulAghavanI ciMtAnA abhAvane kAraNe ahita, ahitAnubaMdhI, asamaMjasa, paramagurunA lAghavane karanAruM, zuddhasattvothI vibhita che, ethI AnuM aMgIkaraNa paNa kSasattvothI vibhita kathananuM apavAdapaNArUpe AzrayaNa paNa, anAtmajJonuM ajJAnI jIvonuM, saMsArarUpI saritanA srotamAM saMsArarUpI nadInA pravAhamAM, kuza-kAzanuM avalaMbana che, e pramANe paribhAvana karavuM joIe. A rIte anadhikArI jIvonuM caityavaMdanathI hita thatuM nathI, tenI spaSTatA karI. vaLI, pUrve graMthakArazrIe batAvyuM ke upadezake liMgo dvArA adhikArIne jANIne caityavaMdananA adhyApanamAM pravartavuM joIe, tethI jijJAsA thAya ke upadezake liMgo dvArA adhikArI jIvane jANyA pachI adhikArI jIvane caityavaMdana sUtranA pAThAdinA adhyApananI pravRtti karatAM pahelAM zuM karavuM joIe ? jethI caityavaMdananA adhyApanathI te adhikArI jIvanuM hita thAya ? te batAvavA mATe kahe che - sarvathA pravacananuM gAMbhIrya nirUpaNa karavuM joIe=adhikArI jIvone sarva prakAre jinavacananuM gaMbhIrapaNuM batAvavuM joIe; taMtratAnI sthiti vilokana karavI joIe=anyadarzananI maryAdA batAvavI joIe; tenAthI=anyadarzanathI, AnuM pravacananuM, aghikapaNuM dekhADavuM joIe; vyAtiItarano vibhAga apekSA karavo joIe=sarvadarzanomAM jainadarzananI vyApti che, paraMtu jainadarzanamAM sarvadarzanonI avyAti che e prakArano vibhAga batAvavo joIe; uttama nidarzanomAM yatna karavo joIe=adhikArI jIvane jinAjJA pramANe pravRtti karanArA uttama puruSonAM daSTAMto samajAvavA viSayaka yatna karavo joIe. A zreyomArga che=pravacananA gAMbhIryanuM nirUpaNAdi karavuM e kalyANano upAya che. vaLI, jainadarzana anyadarzano karatAM adhika kaI rIte che ? ityAdi batAvavAmAM Ave ane uttama puruSonAM daSTAMtamAM yatna karavAnuM kahevAmAM Ave te sarva paNa utsarga-apavAdanA parijJAnano hetu evo zreyamArga che. Ama chatAM sAmAnya jIvo pravacananA gAMbhIryanA nirUpaNAdimAM paNa yatna karI zake tema nathI, mATe Avo zreyamArga azakya anuSThAnavALo banaze. A prakAre AzaMkA karIne tenA uttararUpe graMthakArazrI kahe che - ane kSINaprAyakarmavALA, vizuddha AzayavALA, bhavanA abahumAnavALA, apunarbaghakAdi mahApuruSomAM A=pUrve batAvyo e zreyomArga, vyavasthita che=rahelo che. ethI vaLI, anyone= Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitaviktA bhAga-1 apunabaMdhakAdi mahApuruSothI anya jIvone, ahIM caityavaMdananA adhyayanamAM, anadhikAra ja che; kema ke zuddhadezanAnuM anahapaNuM che anya jIvonuM zuddhadezanA sAMbhaLavA mATenuM ayogyapaNuM che, di=je kAraNathI, zuddhadezanA kSaddhasatvarUpa mRgacUthanA saMgAsanamAM siMhanAda che=tuccha jIvo rUpa haraNanA samUhane saMkAsa karanArA evA siMhanI garjanA tulya che, AnAthI=zuddhadezanAthI, dhruva buddhibheda thAya zuddha jIvone caityavaMdana anuSThAna karavAnA pariNAmanuM vighaTana thAya, tyArapachI= buddhino bheda thayA pachI, satva lezanuM calana thAya=kSaka jIvone thayelA sukRta karavAnA leza pariNAmano nAza thAya, kalpita phaLanA abhAvanI ApattithI dInatA thAya=pote kalpanA karelA caityavaMdananAM phaLanA abhAvanI prAptithI kSaddha jIvone mULathI ja sukRta karavAnI zaktino kSaya thAya, suabhyasta mahAmohanI vRddhi thAya, tethI adhikRta kviAno tyAgakArI saMgAsa thAya zuddha jIvone pote svIkArela evI caityavaMdananI kriyAno tyAga karAvanAro saMkAsa thAya. ahIM prazna thAya ke jema zuddhadezanA sAMbhaLIne apunabaMdhakAdi jIvone caityavaMdana anuSThAnamAM svazakti anusAra samyapha yatna karavAno pariNAma thAya che, tema zuddhadezanA sAMbhaLIne zudra jIvone te prakAre samyaka yatna karavAno pariNAma kema thato nathI ? tethI kahe che - bhavAbhinaMdIone svaanubhavasiddha evuM paNa A asiddha che arthAt saMsAranI je pravRttimAM pote nipuNa na hoya te pravRttimAM nipuNatA lAvavA mATe kramasara te pravRttino abhyAsa karavAmAM Ave to te pravRttimAM nipuNa thavAya che, e potAnA anubhavathI siddha hovA chatAM paNa bhavAbhinaMdI jIvone "mArAmAM saMpUrNa vidhipUrvaka caityavaMdana karavAnI zakti nathI topaNa zuddhadezanA sAMbhaLIne vidhipUrvaka caityavaMdana karavAno abhyAsa karIne huM pUrNa vidhipUrvaka caityavaMdana karavAnI zaktisaMcaya karuM" e asiddha che; kema ke aciMtya evuM mohanuM sAmarthya che=bhavAbhinaMdI jIvomAM mohanuM atyaMta sAmarthya varte che, ethI kharekhara vidvAna vaDe Amane=bhavAbhinaMdI jIvone, AzrayIne zAstrano sabhAva pratipAdana karavo joIe nahIM; kema ke doSano bhAva che=sarvolezanA calanarUpa doSano sadbhAva che. ti' sAda thI prAraMbhIne atyAra sudhI karelA AnuSaMgika kathananI samAptimAM che. ane kahevAyuM che - aprazAMtamatimAM tattvane jANavA mATe ane jIvanamAM sevavA mATe abhimukhabhAva thAya tevA kaSAyonA upazamarUpa prazAMta evI matinA abhAvavALA jIvamAM, zAstrAnA sadbhAvanuM pratipAdana-zAstranA pAramArthika bhAvonuM kathana, abhinava udIrNa jvaramAM zamanIyanI jema navA AvelA tAvamAM auSadhanI jema, doSa mATe thAya che. ti' uddharaNanI samAtimAM che. vistArathI sayu=anadhikArInA prayogamAM kevo doSa che ? te kathanathI mAMDIne atyAra sudhI je Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA prAsaMgika kathanano vistAra karyo te vistArathI sayuM. pUrvamAM udita evA adhikArIone ja pUrvamAM kahevAyelA evA etaddhahumAnI Adi svarUpavALA adhikArI jIvone ja, apakSapAtathI ja Itarano nirAsa karIne=adhikArI jIvothI Itara evA anadhikArI jIvono pakSapAta vagara ja tyAga karIne, prastuta kahevAya che=prastuta evA caityavaMdana anuSThAnanI vidhi kahevAya che. __'iti' graMthArazrI resa pratijJAnI samApti mATe che. fes:__'lokasaMjJeti gatAnugatikalakSaNA lokaheriH, 'lokottarayAnamiti lokottarA pravRttiH, puruSamAtrapravRttirapi hitAptyupAyaH syAd, na vacanokta eva panthAH, ityAzaGkyAha-'nacAnubhavetyAdi, ayamabhiprAyaH-prAk svayameva dRSTaphale kRSyAdau tadupAyapUrvakam, AptopadiSTopAyapUrvakaM cAdRSTaphale nidhAnakhananAdau karmaNi, pravRttasya svAbhilaSitaphalasiddhiravazyaM bhavati, nAnyathA, ato'tIndriyaphale caityavandane phalaM prati svAnubhavAbhAve puruSamAtrapravRttyAzrayaNAna vivakSitaphalasiddhiH, vyabhicArasambhavAt, ataH zAstropadezAt tatra prvrtitvymiti| 'api ca' iti dUSaNAntarasamuccaye, yadRcchApravRttyA samyaktya vandanavidheH lAghavApAdanena laghUkaraNena, ziSTapravRttinirodhataH pUjyapUjArUpaziSTAcAraparihArAt, tadvighAta eva-upAyAntarAdapi saMbhavantyAstatheSTaphalasiddherviSkambha eva, yathoktam-'pratibadhnAti hi zreyaH pUjyapUjAvyatikramaH' iti| Aha-nanu gatAnugatikarUpazcaityavandanavidhirapavAdastahi syAdityAzaGkyAha-'apavAdo'pI'tyAdi, utsargabheda eveti-uktavizeSaNo'pavAda utsargasthAnApannatvenotsargaphalaheturityutsargavizeSa eveti, etadaGgIkaraNamapi' iti, etasya kSudrasattvavijRmbhitasya, apavAdatayA aGgIkaraNamapi AdaraNamapi, kiM punaranaGgIkaraNamavalambanaM na bhavatIti 'api' zabdArthaH, 'kuzakAzAvalambanamiti' kuzAzca kAzAzca kuzakAzAH teSAmavalambanaM, AzrayaNam anAlambanameva apussttaalmbntvaaditi| __ 'darzanIyaM tato'syAdhikatvamiti' darzanIyaM-darzayitavyaM, pareSAM svayaM vA draSTavyaM tataH tantrAntarasthiteH, asya-prakRtatantrasya, adhikatvaM adhikabhAvaH, kaSAdizuddhajIvAditattvAbhidhAyakatvAt, 'vyAptItaravibhAga' iti, vyAptizca sarvatantrAnugamo, asya sarvanayamatAnurodhitvAt itarA-cAvyAptiH, tantrAntarANAmekanayarUpatvAd 'vyAptItare' tayoH vibhAgo vizeSaH, iha cetarAzabdasya puMvadbhAvo 'vRttimAtre sarvAdInAM puMvadbhAvaH' iti vacanAt, 'uttamanidarzaneSu' iti-aajnyaanusaarprvRttmhaapurussdRssttaantessu|| ___ astu nAmAyaM pravacanagAmbhIryanirUpaNAdirutsargApavAdasvarUpaparijJAnahetuH zreyomArgaH, paraM jvaraharatakSakacUDAratnAlaGkAropadezavadazakyAnuSThAno bhaviSyatItyAzakyAha'vyavasthitazca' ityAdi, vyavasthitazca-pratiSThitazca, svayameva mahApuruSairapunarbandhakAdibhiranuSThitatvAt, Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 lalitaviktA bhAga-1 dhruvedi-dhruvo nizvitaH, "tAva' zo vaca mALanaImartha, sata=lezanAvI, puSei - yathAkathaJcit kriyamANAyAmadhikRtakriyAyAmanAsthayA kSudrasattvatayA ca zuddhakaraNAsAmarthyAt karaNapariNAmavighaTanam, tadanu-tato buddhibhedAt krameNa, sattvalezacalanaM sukRtotsAhalavabhraMzaH, kalpitaphalAbhAvApattyA svabuddhisambhAvitasya phalasya 'ayathAsthitakaraNe'pi na kiJcidi ti dezanAkarturvacanAd asattvasambhAvanayA, dInatA-mUlata eva sukRtakaraNazaktikSayaH, svabhyastamahAmohavRddhiH mahAmohomithyAtvamohastataH, svabhyastasyapratibhavAbhyAsAnmahAmohasya, vRddhiH=upacaya iti| paMjikArya : tovasaMti. 35tti II lokasaMjJA eTale gatAgatinA lakSaNavALI lokanI heriavicAraka jIvone anusaravA svarUpa lokanuM anusaraNa. lokottarayAta eTale lokottara pravRtti. lalitavistarAmAM kahyuM ke vacanamAM kahevAyela paMthane choDIne bIjo hitaprAptino upAya nathI. tyAM zaMkAnuM ubhAvana karatAM paMji kAkAra kahe che - puruSamAtranI pravRtti paNa hitanI prAptino upAya thAya, vacanamAM kahevAyela ja paMtha nahIM. e prakAranI AzaMkA karIne kahe che=graMthakArazrI lalitavistarAmAM kahe che - ra ja anubhava.... ItyAdi. A abhiprAya che= 2 anumavAmA ItyAdi lalitavistarAnA kathanano A Azaya che - pUrve svayaM ja daSTaphaLavALA kRSi AdimAM tenA=kRSi AdinA, upAthapUrvaka, ane adaSTaphaLavALA vidhAnakhanAdi karmamAM AtathI upadiSTa upAyapUrvaka, pravRta=pravRtti karanArA puruSane, svaabhilalita phaLanI siddhi avazya thAya che, anyathA thatI nathI, AthI atIMdiyaphaLavALA caityavaMdana viSayaka phaLa pratye svanA anubhavano abhAva hote chate=A prakAre karAyelA caityavaMdanathI ISTa phaLa prApta thaze e prakAranA potAnA anubhavano abhAva hote chate, puruSamAtranI pravRttinA AzrayaNathI=sAmAnya puruSanI pravRttine anusaravAthI, vivaNita phaLanI siddhi nathI=samyaka caityavaMdananA vivakSita evA nirjarArUpa phaLanI prApti nathI; kema ke vyabhicArano saMbhava cheHcatyavaMdanamAM phaLaniSpatine anukULa prayatna thAya to phaLa maLe ane phaLaniSpatine anukULa prayatna na thAya to phaLa na maLe, e prakAranA vyabhicArano saMbhava che, AthI tyAM caityavaMdananA anuSThAnamAM, zAstranA upadezathI pravartavuM joIe. "ti" zabda sarva prakArathI zarU karelA kathananI samAptimAM che. gara ja e dUSaNataranA samuccayamAM che svaanubhavanA abhAvamAM puruSamAtranI pravRttithI ISTa phaLanI siddhi thatI nathI e rUpa dUSaNa pUrve batAvyuM tenA karatAM anya dUSaNano samuccaya karavA mATe che. thaicchapravRttithI=atIndriya LavALA caityavaMdanamAM AptathI upadiSTa upAyane choDIne potAnI IcchA anusAra pravRtti karavAthI, samyapha caityavaMdananI vidhinA lAghavatA ApAdanathI-laghukaraNathI, Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 _"nA vADA, ana". caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA ziSTa pravRttino virodha thavAne kAraNe pUjyanI pUjArUpa ziSTatA AcArano parihAra thavAne kAraNe pUjaya evA bhagavAnanI guNastavanAsvarUpa pUjArUpa ziSTa puruSonA AcArano parihAra thavAne kAraNe, teno vighAta ja che=upAyAMtarathI paNa saMbhavatI te prakAranI ISTa phaLanI siddhino viSaMbha ja che=hita prAptinA caityavaMdanarUpa upAyathI alya evA zAstrAnusArI karAtA dharmAnuSThAnarUpa upAyathI paNa saMbhavatI te prakAranI IcchitaphaLanI prAptino vyAghAta ja che. je pramANe kahevAyuM che - pUjyanI pUjAno vyatikrama=pUjya evA tIrthaMkaranI bhAvastivAra rItakaraNa, zreyano=viparIta karanAra jIvanA kalyANano, pratibaMdha kare che ja. ti' uddharaNanI samAptimAM che. kahe che=koI zaMkA karatAM kahe che - gatAnugatikarUpa caityavaMdananI vidhi to pachI apavAda thAya. kALI AzaMkA karIne kahe cheH lalitavistarAmAM kahe che - ApavAvolapa... ItyAdi. utsargano bheda ja che eTale kahevAyela vizeSaNavALo apavAda utsarganA sthAnanuM ApavapaNuM hovAthI apavAdamAM utsarganA sthAnanuM prAptapaNuM hovAthI, utsarganA phaLano hetu che, ethI utsargavizeSa ja che. ethI A aMgIkaraNa paNa eTale AvuM=zuddhasatvathI vijaibhitanuM, apavAdapaNArUpe aMgIkaraNa paNa=AdaraNa paNa, kuza-kAzanuM avalaMbana che eTale kuzo ane kAzo kuza-kAzo, teonuM avalaMbana che=AkAyaNa che, arthAta anAlaMbana ja che=bhuddhasatvathI vijaibhita evA yathA-tathA karAyelA caityavaMdananuM apavAdapaNArUpe AyaNa paNa AlaMbana ja nathI; kema ke apuSTAlaMbanapaNuM che. "mIrama"mAM rahela no artha spaSTa kare che - zuM vaLI, avaMgIkaraNa-caityavaMdananA sevananuM anAzrayaNa, avalaMbana nathI thatuM. e pramANe "ga' zabdano artha che= ga rapApimAM rahelo "ga' zabdano artha che. e pramANe paribhAvana karavuM joIe, ema avaya che. tenAthI AnuM adhikapaNuM darzanIya che eTale tenAthI taMtrAMtaranI sthitithI atyadarzananI maryAdAthI, AvuM=pratitaMtranuM=prati evA jainadarzananuM, adhikapaNuM adhikabhAva, darzanIya che=parane batAvavuM joIe athavA svayaM jovuM joIe; kema ke kaSAdithI zuddha evA jIvAdi tatvanuM abhidhAyakapaNuM cheH jainadarzana kaSa-cheda-tApathI zuddha evA jIvAdi tatvanuM abhidhAna karanAra che. - vyApti-itarano vibhAga eTale vyApti=sarva-taMtrano anugama che sarvadarzanomAM jainadarzananuM anusaraNa che; kema ke AnuM sarva tayanA matanuM anurodhIpaNuM che=jainadarzananuM sarva tayonA mata anusArIpaNuM che. ane Itara avyApti=anya darzanonI jainadarzanamAM avyApti che; kema ke taMtrAMtaronuM ekanayarUpapaNuM che=avyadarzano eka layasvarUpa che. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 para have 'vyAptItaravibhAga'no samAsa spaSTa kare che - vyApti-itarA, te beno=vyApti-avyAptino, vibhAga=vizeSa. ane ahIM='vyAptItavimAna'mAM, tarA zabdano=avyAptine batAvanAra evA rA zabdano, puMvadbhAva che=puMliMgamAM prayoga che; kema ke vRttimAtramAM sarvAdino=sarvA vagere sarvanAmono, puMvadbhAva thAya che puMliMgamAM prayoga thAya che, e prakAranuM vacana che. uttamanidarzanomAM eTale AjJAnusAra pravRtta evA mahApuruSonAM dRSTAMtomAM, yatna karavo joIe, ema saMbaMdha che. utsarga-apavAdanA svarUpanA parijJAnano hetu evA pravacananA gAMbhIryanuM nirUpaNa Adi rUpa ApUrve kahevAyo e, zreyomArga ho, paraMtu jvarahara evA takSakanA cUDAnA ratnarUpa alaMkAranA upadezanI jema=jvaranuM haraNa karanArA evA nAgavizeSanA mastaka para rahelA maNirUpa alaMkArato grahaNa karavAnA upadezanI jema, azakya anuSThAnavALo A zreyamArga thaze, e prakAre AzaMkA karIne kahe che vyavasthitattva..... ityAdino artha kare che - ane vyavasthita che=pratiSThita che=apunabaMdhakAdi mahApuruSomAM A zreyomArga rahelo che; kema ke apunabaMdhakAdi mahApuruSo vaDe svayaM ja anuSThitapaNuM che=A zreyomArga svayaM ja AcarAyela che. dhruva..... ityAdino artha kare che - AnAthI=zuddhadezanAthI, dhruva=nizcita, buddhino bheda thAya che=thathAsthaMcit karAtI adhikRta kriyAmAM anAsthAne kAraNe ane kSudrasattvatAne kAraNe zuddha karaNanA asAmarthyathI karaNanA pariNAmanuM vighaTana thAya che=jema-tema karAtI caityavaMdananI kriyAmAM zraddhAnA abhAvane kAraNe ane tuccha jIvapaNAne kAraNe caityavaMdanane zuddha karavAnA sAmarthyanA abhAvathI caityavaMdana karavAnA pariNAmano nAza thAya che. 'tAvat' zabda vakSyamANa anarthanA kramanA arthavALo che arthAt bhavAbhinaMdI jIvone zuddhadezanAthI prathama buddhibheda thAya che, sattvalezanuM calana thAya che, dInatA thAya che, mahAmohanI vRddhi thAya che, temaja saMtrAsa thAya che, A prakAranA AgaLamAM kahevAnArA anarthanA kramanA arthane batAvanAra che. tyArapachI te buddhibhedathI krama vaDe sattvalezanuM calana thAya che=sukRtanA utsAhalavano bhraMza thAya che=kSudra jIvone caityavaMdanarUpa sukRta karavAno kaMIka utsAha thayelo teno nAza thAya che. kalpita phaLanA abhAvanI ApattithI="ayathAsthita karaNamAM paNa kaMI nathI" e prakAranA dezanAkartAnA vacanathI svabuddhithI saMbhAvita phLanA asattvanI saMbhAvanAthI="je rIte caityavaMdananI vidhi kahevAI che te rIte caityavaMdana nahIM karavAmAM paNa caityavaMdana kaMI phaLa prApta thatuM nathI" e prakAranA zuddhadezanA karanArA upadezakanA vacanathI potAnI buddhithI saMbhAvanA karelA caityavaMdananA phLanA avidyamAtapaNAnI saMbhAvanAthI, dInatA thAya che=mUlathI ja sukRtanA karaNanI zaktino kSaya thAya che=kSudra jIvone Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paka caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA mULathI ja caityavaMdanarUpa sukRta karavAnI zaktino nAza thAya che. suabhyasta evA mahAmohanI vRddhi thAya che. ahIM mahAmohavRddhino artha kare che - mahAmoha=mithyAtvamoha, tA. tyArapachI, svasthatAna&Ano rino samAsa spaSTa kare che - pratibhavamAM abhyAsane kAraNe suabhyasta evA mahAmohanI vRddhi=upacaya, e suabhyasta mahAmohanI vRddhi che. bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe caityavaMdananA adhikArI jIvanAM 15 liMgo batAvyAM, ane kahyuM ke A liMgo dvArA jIvamAM caityavaMdananI adhikAritAno nirNaya karIne upadezake caityavaMdananA adhyApanamAM pravRtti karavI joIe. AthI je upadezaka A rIte jIvamAM caityavaMdananI adhikAritAno nirNaya karIne upadezamAM pravRtti kare che, te upadezake bhagavAnanA vacananuM ArAdhana karyuM che; kema ke jagatanA jIvonuM hita thAya te rIte upadezakane pravRtti karavAnuM bhagavAne kahyuM che, ane te upadezake bhagavAnanA vacanAnusAra adhikArIno nirNaya karIne jIvonuM hita thAya te rIte yatna karyo che, AthI te upadezaka mahAtmAe bhagavAnanA vacananI ArAdhanA karI che. vaLI, A rIte pravRtti karavA dvArA te upadezake lokanAthanuM bahumAna karyuM che, kema ke teoe svamatithI upadezanI pravRtti karI nathI, paraMtu bhagavAnanA vacana anusAra upadezanI pravRtti karI che, AthI te upadezaka mahAtmAe bhagavAnanA vacananuM bahumAna karyuM che. vaLI, A rIte upadezanI pravRtti karavA dvArA te upadezake lokasaMjJAno tyAga karyo che, kema ke anAdikALathI jIva jinavacanane parataMtra thayA vagara pravRtti karavA ghaDAyelo che, te pravRtti lokasaMjJArUpa che, jyAre bhagavAnanA vacananuM smaraNa karIne upadezanI pravRtti karavAthI te lokasaMjJAno tyAga thAya che, ane te upadezake jinavacanAnusAra upadezanI pravRtti karI che, AthI te upadezaka mahAtmAe lokasaMjJAno tyAga karyo che. AnAthI arthathI e phalita thAya ke je upadezaka jIvonA upakAra mATe paNa mugdhabuddhithI jIvonI adhikAritAnI vicAraNA karyA vagara yathA-tathA upadezanI pravRtti kare che, teonI te upadezanI pravRtti jinAjJAthI niyaMtrita nathI, paraMtu lokasaMjJAthI niyaMtrita che, mATe teonI upadezanI pravRtti mohane parataMtra hovAthI karmabaMdhanuM kAraNa che, jyAre prastuta upadezakanI upadezanI pravRtti jinavacanane parataMtra hovAthI nirjarAnuM kAraNa che. vaLI, A rIte upadezanI pravRtti karavA dvArA te upadezake lokottarayAna svIkAryuM che; kema ke te upadezaka loko na samajI zake tevI lokottara pravRtti karanArA che, ane lokottara pravRtti saMsArasAgara taravAnuM prabaLa kAraNa hovAthI lokottara vahANa rUpa che. AthI te upadezaka mahAtmAe lokottarayAna svIkAryuM che. vaLI, A rIte upadezanI pravRtti karavA dvArA te upadezake dharmacAritAnuM sevana karyuM che, kema ke jinavacanAnusAra pravRtti e dharmanuM sevana che, ane te upadezaka jinavacanAnusAra upadezanI pravRtti kare che mATe dharmanuM sevana Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 kare che. AthI te upadezaka mahAtmAe dharmacAritA sevana karI che. vaLI, je upadezaka jIvonI adhikAritAno nirNaya karyA vagara yathA-tathA caityavaMdananA adhyApanamAM pravRtti kare che te upadezakane viparyaya thAya che arthAt te upadezakanI te pravRttithI bhagavAnanuM vacana ArAdhita thatuM nathI, bhagavAna bahumata thatA nathI, lokasaMjJA parityakta thatI nathI, paraMtu lokasaMjJAnuM sevana thAya che, lokottarayAna svIkRta thatuM nathI, dharmacAritA sevita thatI nathI, paraMtu adharmanuM sevana thAya che. A pramANe graMthakArazrIe atyAra sudhI kahyuM e sarva kathana atisUkSma buddhithI Alocana karavuM joIe. Azaya e che ke je pravRttimAM vItarAganA vacananuM smaraNa che, vItarAganI AjJA anusAra pravRtti che, te pravRtti vItarAgagAmI hovAthI bhagavAnanA vacananI ArAdhanA Adi svarUpa che, ane je pravRttimAM vItarAganuM smaraNa nathI, vItarAganA vacananuM niyaMtraNa nathI, mAtra mugdhatApUrvakanI pravRtti che, te pravRttithI saMsAranA ucchedane anukULa koI yatna thato nathI. mATe tevI pravRtti viparyayarUpa che, e prakAre atisUkSma buddhithI ciMtavana karavuM joIe. A rIte adhikArIne jANIne upadezanI pravRtti karanArA mahAtmAne zuM lAbha thAya che ane manasvI rIte upadezanI pravRtti karanArA upadezakane zuM anartha thAya che ? te batAvyuM. have manasvI rIte upadezanI pravRtti karanArA upadezakanA upadeza anusAra pravRtti karanAra jIvane dharmAnuSThAnanuM phaLa prApta thatuM nathI, te spaSTa karavA kahe che - bhagavAnanA vacanathI kahevAyela mArgane choDIne bIjo hitaprAptino upAya nathI ja, AthI je upadezaka adhikArIno vicAra karyA vagara jene tene caityavaMdana sUtra Ape che, athavA to adhikArI jIvane paNa AgaLamAM kahevAze te rIte pravacananA gAMbhIryanuM nirUpaNa Adi karyA vagara caityavaMdana sUtra Ape che, te upadezakanA upadeza anusAra caityavaMdananI pravRtti karanAra jIvonI te caityavaMdananI pravRtti zAstrokta vidhi anusAra bane nahIM, tethI tevI caityavaMdananI pravRtti hitaprAptino upAya nathI, mATe tevI caityavaMdananI pravRttithI te jIvonuM hita thatuM nathI; kema ke bhagavAne kahelI vidhine choDIne yathA-tathA karAyeluM caityavaMdana hitaprAptino upAya nathI. ahIM prazna thAya ke yathA-tathA karAyelI pravRtti hitaprAptino upAya kema nathI ? tethI kahe che ke anubhavanA abhAvamAM puruSamAtranI pravRttithI te prakAranA iSTa phaLanI siddhi thatI nathI. Azaya e che ke khetI Adi kAryamAM atIMdriya padArthane jANanArA AptapuruSanA vacana anusAra pravRttinI apekSA nathI, paraMtu potAnA anubhava anusAra pravRttithI khetI AdinuM iSTa phaLa prApta thAya che; kema ke kheDUte potAnA pitA Adine khetI karatAM joyelA ane te rIte khetI karIne teone iSTa phaLanI prApti thatI paNa joyelI, tethI dRSTa phaLavALA khetI Adi kAryamAM AptapuruSanA upadezanI apekSA nathI; jyAre nidhAnakhananAdi kAryamAM nidhAnane batAvanArA AptapuruSanA vacana anusAra pravRttinI apekSA che, AthI bhUmimAM keTalAka sthAnomAM nidhAna raheluM che, paraMtu te nidhAnavALAM sthAno kevA lakSaNavALI bhUmimAM Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KK caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA rahela che te anubhavathI jANI zakAtuM nathI, mATe nidhAnaprAptinA arthI loko nidhAnavALI bhUminAM lakSaNone jANanArA AptapuruSanA upadeza anusAra te lakSaNovALA sthAnane zodhIne nidhAna khodavA vagerenI pravRtti kare to teone adRSTa phaLavALA nidhAnakhananAdi kAryamAM potAne icchita evuM nidhAnanI prAptirU5 phaLa avazya maLe che; paraMtu je loko nidhAna batAvanArA AptapuruSanA upadezanA anusaraNa vagara svamati anusAra nidhAnanI prApti mATe khananAdimAM pravRtti kare che teone khananAdinuM nidhAnanI prAptirUpa phaLa maLatuM nathI; kema ke kyA sthAne khodavAthI nidhAna maLaze te indriyathI dekhAtuM nathI, te ja pramANe kaI rIte caityavaMdana karavAthI iSTa phaLa maLaze te indriyathI dekhAtuM nathI, tethI caityavaMdananA anuSThAnamAM potAnA anubhava anusAra puruSa sAmAnyanI pravRttithI iSTa phaLa prApta thatuM nathI, paraMtu atIndriya phaLavALA caityavaMdanathI iSTa phaLanI prAptinA arthI jIve puruSavizeSarUpa sarvajJanA vacanano Azraya karavo paDe; kema ke kaI rIte karAyeluM caityavaMdana iSTa phaLa Ape che te sarvajJa jANe che, mATe sarvajJanA vacana anusAra caityavaMdanamAM pravRtti karavAthI caityavaMdananA iSTa phaLanI prApti thAya che. paraMtu jeo kaI rIte karAyelA caityavaMdanathI caityavaMdananuM samyapha phaLa prApta thAya te svayaM jANatA nathI ane puruSavizeSarUpa sarvajJanA vacananuM AzrayaNa paNa karatAM nathI, phakta puruSa sAmAnyanI pravRttinuM AzramaNa kare che teone te caityavaMdanathI vicalita phaLa prApta thatuM nathI; kema ke vyabhicArano saMbhava che. ' Azaya e che ke AptapuruSo je prakAre caityavaMdana viSayaka pravRtti kare che te prakAre pravRtti karavAmAM Ave to te caityavaMdanathI caityavaMdananuM vivalita phaLa prApta thAya, paraMtu AptapuruSonA anusaraNa vagara AptapuruSo je prakAre kare che te ja prakAre caityavaMdananI pravRtti thavAnI prAyaH saMbhAvanA nathI, AthI mAtra puruSa sAmAnyanI pravRtti anusAra karAyelI caityavaMdananI pravRttimAM phaLaprApti viSayaka vyabhicArano saMbhava che, mATe te rIte karAyela caityavaMdanathI saMsAranA aMtanA kAraNabhUta evuM nirjarArUpa phaLa prApta thAya nahIM, AthI caityavaMdananI pravRttimAM AptapuruSanA vacanarUpa zAstranA upadezathI prayatna karavo joIe. vaLI, bhagavAnanA vacananuM ullaMghana karIne caityavaMdananI pravRtti karavAthI caityavaMdananA lAghavanuM ApAdana thAya che; kema ke je caityavaMdananI pravRttimAM zAstrokta vidhi anusAra jinaguNanuM praNidhAna na hoya tevI caityavaMdananI pravRtti karavAthI jinaguNa pratyeno bahumAnabhAva vRddhi pAme tevo koI yatna thato nathI, mAtra jinaguNanI stavanArUpa caityavaMdana sUtranuM yathA-tathA uccAraNa thAya che, mATe tevI caityavaMdananI pravRttithI caityavaMdananI hInatA thAya che. vaLI, caityavaMdananA lAghavanuM ApAdana kare tevI caityavaMdananI pravRtti karavAthI ziSTa puruSonI pravRttino nirodha thAya che, arthAt ziSTa puruSo pUjya evA tIrthakaronAM guNagAna dvArA tIrthakaronA guNone abhimukha aMtaraMga bahumAnabhAvanI vRddhi thAya te rIte caityavaMdananI pravRtti kare che, ane caityavaMdananI hInatA thAya te rIte caityavaMdananI pravRtti karavAthI te ziSTa puruSonI caityavaMdananI pravRttino parihAra thAya che. vaLI, je pravRttimAM ziSTa puruSonA AcArano parihAra thato hoya te pravRttithI te prakAranA iSTa phaLano Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 57 vidyAta ja thAya che arthAt koI mahAtmAe mokSanuM kAraNa bane tevI anya koI pravRtti karIne iSTa phaLanI prApti karI hoya, paraMtu pAchaLathI te mahAtmA yathA-tathA caityavaMdana karIne ziSTAcArano parihAra kare to te mahAtmAne caityavaMdananI pravRttithI anya evI ucita pravRttithI prApta thayela iSTa phaLano vighAta ja thAya che; kema ke yathA-tathA pravRttithI karAyelo azubhabhAva anya ucita pravRttithI karAyelA zubhabhAvanA phaLano nAza kare che, AthI ja sAvaghAcArya zuddha saMyamane pALIne ekAvatArI thayelA, paraMtu pAchaLathI utsUtra prarUpaNA karIne ziSTa pravRttino parihAra karavA dvArA anaMta saMsArI banyA, mATe ucita pravRtti ka2vAthI jema ziSTAcAranuM pAlana thavAthI nirjarArUpa iSTa phaLanI prApti thAya che, tema anucita pravRtti karavAthI ziSTAcArano nirodha thavAthI iSTa phaLano vyAghAta thAya che. ahIM prazna thAya ke utsargathI to jinavacana anusAra karAyeluM caityavaMdana ja ucita che, paraMtu adhikArIno nirNaya karyA vagara dharmAnuSThAna karAvanAra upadezakanA upadeza anusAra karAyeluM caityavaMdana paNa apavAdathI ucita svIkArI zakAze, tenA nivAraNa mATe kahe che - apavAda paNa sUtranI abAdhAthI guru-lAghavanA AlocanamAM tatpara hoya che, arthAt guru-lAghavanA AlocanapUrvaka je pravRttimAM adhika lAbha hoya tevI pravRttirUpa hoya che, tethI te apavAdanA sevanamAM adhikadoSanI nivRtti thavAthI te apavAda zubha, zubhanA anubaMdhavALo ane mahAsattvavALA jIvothI sevana karAyelo evo utsargavizeSa ja che, paraMtu sUtranI bAdhAthI nathI. Azaya e che ke zAstrakAre sAdhune samabhAvanI vRddhine anukULa evI saMyamanI je sarva ucita kriyAo batAvI che, te utsargamArgarUpa che, ane tevA koIka viSama saMyogomAM te utsargamArganI pravRttithI sAdhunA samabhAvanI vRddhine anukULa dhyAna-adhyayanamAM vyAghAta thato hoya tyAre te sAdhu utsargamArga ane apavAdamArganA sevanamAM guru-lAghavano vicAra kare che. te vakhate te mahAtmAne apavAdanA sevanathI potAnA samabhAvanI vRddhi jaNAya to te mahAtmA utsarganI AcaraNAthI viruddha evI apavAdanI AcaraNA kare che, tenAthI apavAdanA sevanamAM thatA doSathI adhika doSanI nivRtti thAya che; kema ke te apavAdanA sevanathI svAdhyAyAdimAM dRDha yatna thavAne kAraNe samabhAvanI vRddhi thAya che, mATe te mahAtmAnuM te apavAdanuM sevana zubha che, zubhanA anubaMdhavALuM che. vaLI, je mahAtmAo guru-lAghavanuM prAmANika rIte samAlocana karIne sUtrAnusAra apavAdanuM sevana kare che, teo mahAsattvavALA che. tevA mahAsattvavALA jIvothI sevAyelo A apavAda utsargavizeSa ja che; kema ke utsarganA sevanathI je phaLa prApta ka2vAnuM che te phaLanI prApti tevA viSama saMyogomAM thaI zake tema nahIM hovAthI te mahAtmAe apavAdanA sevanathI te phaLanI prApti karI, tethI utsarganA sevanathI je phaLanI prAptinI apekSA che te phaLanI prApti apavAdanA sevanathI thavAthI te apavAda utsargavizeSa ja che. tenI jema A caityavaMdana sUtra jinaguNanA praNidhAnapUrvaka vItarAgabhAvane anukULa aMtaraMga vIrya ullasita karavA dvArA vItarAgatAnuM kAraNa che, e pramANe je ArAdhaka jIvo jANe che, temaja bhagavAne je bahiraMga ucita Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA vidhithI ane aMtaraMga jinaguNanA praNidhAnathI caityavaMdana karavAnuM kahela che te ja pramANe caityavaMdana karavAnA abhilASavALA che; Ama chatAM prAraMbhadazAmAM saMcitavIryavALA nahIM hovAthI zAstrokta vidhinA pUrNapAlanapUrvaka caityavaMdana karavA samartha nathI, topaNa te prakAranI pUrNa vidhinA pAlanane anukULa zaktino saMcaya karavA mATe potAnI bhUmikA anusAra yatna kare che, tevA ArAdhaka jIvonuM caityavaMdana anuSThAna pUrNa zaktithI sevAyelA caityavaMdananA phaLa sadaza phaLaniSpattinuM kAraNa nathI; topaNa pratidina svazakti anusAra caityavaMdananA sevananA baLathI jyAre tevA jIvomAM pUrNa vidhinA pAlananI zaktino saMcaya thaze, tyAre teonuM caityavaMdana anuSThAna pUrNa vidhinA pAlanapUrvakanuM banaze. mATe prathama bhUmikAmAM teonuM kaMIka truTivALuM paNa caityavaMdana anuSThAna paraMparAe saMpUrNa zAstrokta vidhivALA caityavaMdananI niSpattinuM kAraNa hovAthI apavAdathI iSTa che; kema ke utsargathI pUrNa vidhi anusAra sevAyelA caityavaMdananuM je phaLa che te phaLa jevuM kaMIka kaMIka phaLa apavAdathI svabhUmikA anusAra sevAtA caityavaMdanamAM vartatA praNidhAna AzayanA baLathI teone prApta thAya che, AthI AvA jIvo caityavaMdanane svazakti anusAra sevIne sAmarthya hoya to A bhavamAM paNa pUrNa vidhi anusAra zuddha caityavaMdana sevanArA bane che ane kadAca tevuM dRDha sattva na hoya to A bhavamAM zuddha caityavaMdana sevanArA bane nahIM, topaNa zuddha caityavaMdana sevananA pakSapAtanA adhyavasAyathI baMdhAyelA puNyanA baLathI AvA jIvo janmAMtaramAM te prakAranI uttama sAmagrI prApta karIne avazya zuddha caityavaMdana sevanArA bane che, mATe teonuM prAraMbhika bhUmikAnuM kaMIka truTivALuM paNa caityavaMdana apavAdathI svIkArI zakAya; paraMtu jeo caityavaMdananI vidhi jANavAno leza paNa yatna karatA nathI ane vidhi jANavAne abhimukhabhAvavALA paNa nathI, mAtra gatAnugatikathI caityavaMdana sevanArA che; teonA caityavaMdanamAM leza paNa jinaguNanA praNidhAnano Azaya nathI, mATe teonuM caityavaMdana apavAdathI svIkArI zakAya nahIM. ahIM prazna thAya ke svaicchA anusAra caityavaMdana anuSThAna karanAra jIvonI caityavaMdananI pravRtti apavAdarUpa nathI to kevI che ? tethI kahe che - teonI caityavaMdananI pravRttimAM guru-lAghavanI ciMtAno abhAva che. Azaya e che ke jema pUrNa vidhi pAlananA abhilASavALA jIvo "caityavaMdana karIne huM saMcita vartavALo thaIza to mAruM caityavaMdana pUrNa vidhi anusAra thaze ane jo huM caityavaMdanamAM prayatna nahIM karuM to kyAreya saMpUrNa zuddha caityavaMdananI zaktino saMcaya thaze nahIM" A prakAre guru-lAghavano vicAra karIne arthAtu pUrNa vidhi anusAra caityavaMdana anuSThAna karavAnI zaktinA saMcayarUpa gurubhAvanuM ane caityavaMdanamAM yatna karavAmAM na Ave to caityavaMdananA phaLathI vaMcita rahevA rUpa laghubhAvanuM Alocana karIne, pUrNa vidhipUrvaka caityavaMdana karavAnI potAnI zakti nahIM hovA chatAM paNa teo abhyAsarUpe svazakti anusAra vidhipUrvaka caityavaMdana karavA yatna kare che, teonuM caityavaMdana hitarUpa che, tema yadacchAthI caityavaMdana karanArA jIvo te prakAranA guru-lAghavanuM Alocana karyA vagara lokarithI caityavaMdana kare che, mATe teonI caityavaMdananI pravRttimAM guru-lAghavanI vicAraNAno abhAva che, mATe teonuM caityavaMdana anuSThAna ahitarUpa che; kema ke ziSTAcArano vyAghAta karanAra che, ahitanA anubaMdhavALuM che arthAtuM ahitanI paraMparAnuM kAraNa che; kema ke ziSTAcArathI viparIta sevanarUpa Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa8 lalitaviktA bhAga-1 che, asamaMjasa che; kema ke sarvajJathI kahevAyela vidhi pratye sarvathA upekSA che, paramagurunuM lAghava karanAruM che; kema ke paramaguru evA bhagavAne je prakAre caityavaMdana karavAnuM kahyuM che tenAthI viparIta rIte caityavaMdana karavA dvArA "bhagavAne AvuM caityavaMdana batAvyuM che" tevo lokone bhrama pedA karAve che. vaLI, AvA prakAranuM caityavaMdana anuSThAna mudrasattvothI vijaMbhita che arthAt mohane paravaza thayelA kSudra jIvothI AcarAyeluM che; kema ke zudra jIvo sarvajJanA vacanane abhimukha hotA nathI, paraMtu karmane parataMtra hoya che, tema yadacchAthI caityavaMdana karanArA jIvonuM paNa caityavaMdana anuSThAna sarvajJanA vacanane abhimukha thaIne sevAyeluM nathI, paraMtu karmane parataMtra thaIne sevAyeluM che. AthI zudra jIvothI sevAyela anuSThAnano apavAdarUpe svIkAra karavo e paNa ajJAnI jIvonA saMsArarUpI nadInA pravAhamAM taNakhalAnA avalaMbanatulya che. Azaya e che ke jema nadInA pravAhamAM DUbato puruSa nadImAMthI bahAra nIkaLavA mATe taNakhalAnuM avalaMbana le eTalA mAtrathI te puruSanuM nadImAM DUbavAthI rakSaNa thatuM nathI, tema saMsArasAgaramAM DUbato jIva saMsArasAgarathI pAra UtaravA mATe leza paNa jinavacanane abhimukha thayA vagara svaicchA anusAra caiityavaMdana anuSThAna seve. eTalAmAtrathI te jIvanuM saMsArasAgaramAM DUbavAthI rakSaNa thatuM nathI, mATe A rIte caityavaMdana karIne te jIva saMsArasAgaramAM surakSita banI zake nahIM, mATe tevA caityavaMdana anuSThAnane apavAdarUpe svIkArI zakAya nahIM. e pramANe paribhAvana karavuM joIe. pUrve graMthakArazrIe kahela ke upadezake liMgo dvArA jIvamAM caityavaMdananI adhikAritAno nirNaya karIne caityavaMdananA adhyApanamAM pravartavuM joIe. AthI liMgo dvArA adhikArIno nirNaya karyA pachI upadezake adhikArI jIvane caityavaMdana sUtra ApatA pUrve kevA prakArano upadeza Apavo joIe ? jethI te jIva caityavaMdanano paramArtha grahaNa karI zake ? te batAvavA mATe kahe che - upadezake yogya zrotAne sarva prakAre pravacananuM gAMbhIrya batAvavuM joIe. pravacananuM gAMbhIrya - pravacana sarvajJanA vacanasvarUpa che ane bhagavAna vItarAga-sarvajJa thayA pachI sanmArga batAve che ane bhagavAne batAvelo te sanmArga vItarAga thavAnA upAyasvarUpa che, tethI sarvazanA pratyeka vacanane gaMbhIratAthI vicAravAmAM Ave to, sarvajJanuM vacana vItarAgatAnI prAptinuM kAraNa kaI rIte che ? teno kaMIka paramArtha dekhAya; Ama chatAM sarvajJanA dareka vacanano saMpUrNa paramArtha to caudapUrvadhara mahAtmAo ja jANI zake che ane pravacana tevuM gaMbhIrabhAvavALuM hovAthI ja pravacananA sAmAyika sUtra Adi koI eka sUtrane grahaNa karIne paNa anaMtA jIvo vItarAga banyA. gAMbhIrya eTale UMDANapaNuM. jemAM samudramAM pANInuM UMDANa ghaNuM hovAthI samudrane gaMbhIra kahevAya che, tema bhagavAnanA vacanarUpa pravacanamAM vItarAga thavAnA tAtparyanuM ghaNuM UMDANa hovAthI pravacanane gaMbhIra kahela che, A pramANe adhikArI jIvane batAvavAthI prAjJa vicAraka zrotA bhagavAnanA dareka vacanane svabhUmikAnusAra te rIte jovA yatna kare, jenA kAraNe te zrotA pravacananA te te arthonA paramArthane potAnI bhUmikA anusAra Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa9 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA sUkSma-sUkSmatara pAmI zake. mATe upadezake adhikArI jIvane caityavaMdana sUtra ApatA pahelAM pravacananuM gAMbhIrya batAvavuM joIe. vaLI, A rIte pravacananuM gAMbhIrya batAvavAthI vivekI zrotA arihaMta ceIyA rUpa caityavaMdana sUtrane gaMbhIratAthI vicAre to, tene bodha thAya ke A sUtramAM vaMdana-pUjana-satkAra-sanmAna dvArA vitarAgatA pratyenA bahumAnabhAvanI vRddhi thAya tevo yatna karavAnuM batAvela che. te bahumAnabhAva bodhilAbhanuM ane aMte naizcayika bodhilAbhanuM kAraNa che. naiyika bodhilAbha eTale asaMga anuSThAnanI prApti, jenAthI kevalajJAna prApta thAya che, AthI ja arihaMta ceIyANaM sUtramAM "bohilAbhavattiyAe" ane pachI nirvasaggavattiyAe" pada dvArA bodhinA lAbhArUpa phaLa ane aMte mokSanI prAptirUpa phaLa batAvela che, temaja te phaLa vadhatI jatI zraddhA-medhA-zruti-dhAraNA-anuprekSApUrvaka karAyelA caityavaMdanathI thAya che, e pramANe paNa batAvela che. Ama, upadezakanA vacanathI adhikArI jIvane pravacanarUpa zrutanA gAMbhIryano bodha thayo hoya to, jyAre tene caityavaMdana sUtra bhaNAvavAmAM Ave tyAre te jIva caityavaMdana sUtranA gaMbhIrabhAvone jovA yatna kare, tenA kAraNe A arihaMta ceIANaM sUtra bolatAM bolatAM jIva vItarAgabhAvane kaI rIte prApta karI zake? tenA kaMIka paramArthano tene potAnI buddhi anusAra bodha thaI zake; paraMtu jo upadezaka zrotAne pravacananuM gAMbhIrya batAvela na hoya to te prakAranA UhanA abhAvane kAraNe zrotA arihaMta ceIANe sUtrathI paNa te prakArano paramArtha prApta karI zake nahIM. mATe upadezake caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApatAM pahelAM sau prathama adhikArI jIvane pravacananI gaMbhIratA batAvavI joIe, jethI te adhikArI jIva caityavaMdana sUtra bhaNatI vakhate sUtranA te prakAranA paramArthane jANavA mATe yatna kare. vaLI, upadezake yogya zrotAne anyadarzananI sthiti batAvavI joIe. Azaya e che ke sarvadarzanakAro jIvane saMsAramAMthI mukta thavAno ja upadeza Ape che, paraMtu saMsAranA paribhramaNane anukULa upadeza ApatA nathI; Ama chatAM te sarvadarzanakArothI nirUpaNa karAyelo dharmamArga paripUrNa yathArtha nathI, ane te anyadarzanakArono dharma paripUrNa yathArtha kema nathI ? te upadezaka zrotAnI buddhi anusAra samajAvavuM joIe, jethI anya sarvadarzano karatAM jainadarzana vizeSatAvALuM kaI rIte che teno yathArtha nirNaya karavA zrotA samartha bane. vaLI, adhikArI jIvane anyadarzanonI dharmavyavasthA batAvyA pachI upadezake te anyadarzanothI jainadarzananuM adhikapaNe tenI buddhi anusAra batAvavuM joIe athavA tattvanA arthI evA te adhikArI jIve svayaM jovuM joIe. ahIM prazna thAya ke anyadarzanothI jainadarzananuM adhikapaNuM kema che ? te spaSTa karavA paMjikAkAra kahe che- - kaSa-cheda-tApathI zuddha evuM jIva-ajavAdi nava tattvonuM kathana bhagavAnanA zAsanamAM ja che, anyatra kyAMya nathI. tethI upadezaka tattvanA arthI evA zrotAne tenI buddhi anusAra bhagavAnanA zAsananuM adhikapaNuM prAmANika yuktithI batAve, to te zrotAne "A jinazAsanane batAvanAra tIrthakaro lokottara puruSa che" tevo nirNaya thAya. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Go lalitavikatA bhAga-1 vaLI, upadezake zrotAne tenI buddhine paripakva banAvavA mATe vyApti ane avyAptino vibhAga batAvavo joIe. Azaya e che ke bhagavAnanuM darzana anya sarvadarzanomAM vyApIne raheluM che; kema ke jainadarzana sarva niyone ucita rIte joDIne pUrNa yogamArga batAvanAra che, jyAre anya sarvadarzano bhagavAnanA darzanamAM vyApIne rahelAM nathI, paraMtu bhagavAnanA darzananA eka bhAgamAM rahelA che; kema ke te te darzano eka eka nayano Azraya karIne pravarte che. A rIte zrotAne yuktithI batAvavAmAM Ave to vivekI zrotA nirNaya karI zake ke saMsArasAgara taravAno sarva nayothI paripUrNa zuddhamArga bhagavAnanA zAsanamAM ja che ane anyadarzano paNa saMsArasAgara taravAno mArga batAvatAM hovA chatAM eka naya para cAlanAra hovAthI paripUrNa zuddhamArga batAvI zakatAM nathI. AthI sarvajJanuM vacana ja ekAMte pramANabhUta che. vaLI, upadezaka zrotAne uttama nidarzano samajAvavAmAM yatna karavo joIe. Azaya e che ke upadezaka zrotAne kahe ke A sarvajJanA vacana anusAra pravRtti karanArA mahApuruSonA dRSTAMtane avalaMbIne sadA pravartavuM joIe, jethI saMsArasAgara taravAno mArga atiduSkara hovA chatAM te mahApuruSonAM dRSTAMtathI bhAvita thayeluM citta daDha prayatnapUrvaka saMsArasAgara taravA mATe yatna karI zake. A zreyano mArga che arthAt sarvathA gAMbhIryanuM nirUpaNa karavuM joIe ityAdi je graMthakArazrIe pUrve kahyuM e adhikArI jIvanA kalyANano mArga che. ahIM vizeSa e che ke upadezake caityavaMdananA adhikArI jIvane pravacananuM gAMbhIrya Adi batAvavAM joIe ane uttama dRSTAMto samajAvavA yatna karavo joIe athavA tevA koI saMyogone kAraNe koI adhikArI jIvane koI upadezakanI prApti thaI na hoya ane te adhikArI jIva prastuta graMtha bhaNIne caityavaMdananA paramArthane jANavA mATe tatpara thayela hoya to tene pravacananuM gAMbhIrya Adi svayaM jovAM joIe ane uttama daSTAMto samajavA svayaM yatna karavo joIe. A kalyANano mArga che, ema pravacananuM gAMbharya, nirUpaNAdi sarvamAM bhojana karavuM. A artha batAvavA mATe ja paMjikAkAre darzanIya'no artha karatAM yatavya pareSAM svayaM vA vRSTavya' kahela che. graMthakArazrIe pUrve sthApana karela ke lokaherithI karAtuM caityavaMdana ziSTapravRttino nirodha karanAra hovAthI iSTa phaLano vyAghAta kare che, vaLI, apavAdathI paNa tevuM caityavaMdana iSTa nathI, tethI jijJAsA thAya ke utsarga-apavAdanA svarUpanuM parijJAna kaI rIte thaI zake ? tethI graMthakArazrIe utsarga-apavAdanA svarUpanA parikSAnano hetu evA pravacananA gAMbhIryanuM nirUpaNAdirUpa zreyamArga batAvyo, tyAM paMjikAkAra kahe che ke jema nAgavizeSanI phaNA para rahelA varanuM haraNa karanArA ratnarUpa alaMkArane grahaNa karavAno koI upadeza Ape to te anuSThAna azakya che, tema pravacananA gAMbhIrya Adine jANavuM te sAmAnya jIvo mATe azakya anuSThAna che, ane pUrvamAM batAvyuM tevA pravacananA gAMbhIrya Adine jANyA vagara sAmAnya jIvo caiityavaMdananA adhyayanamAM pravartI zake nahIM, A prakAranI zaMkAnA nivAraNa mATe lalitavistarAkAra kahe che - ahIM vizeSa e che ke bhagavAnanuM pravacana atyaMta gaMbhIra che. tethI bhagavAnanA pravacanamAM yogya evA Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA sarva jIvone hitanI prApti kaI rIte thAya tenI sUkSma vicAraNA karAyelI che, AthI ja je jIvanI je prakAranI yogyatA hoya te jIva te prakAre utsarganI pravRtti karIne potAnuM hita sAdhI zake te rIte bhagavAne upadeza Apela che, ane te upadeza anusAra sattvazALI ane buddhisaMpanna jIvo bhagavAne caityavaMdananI je vidhi batAvI che te sarva vidhinuM samyapha pAlana karIne caityavaMdana dvArA parama kalyANa prApta karI zake che, mATe tevA jIvone zAstramAM utsargathI caityavaMdananA adhikArI svIkAryA che, ane jeo kalyANanA arthI hovA chatAM tevuM sattva nahIM hovAthI prathama bhUmikAmAM pUrNa vidhinuM pAlana karI zakatA nathI, tevA jIvone te prakAranI zaktino saMcaya thAya te mATe zAstramAM apavAdathI caityavaMdananA adhikArI svIkAryA che. vaLI, kSudra jIvo caityavaMdanane yathA-tathA karIne potAnuM ahita kare che, tethI teonA ahitanA nivAraNa mATe zAstramAM teone caityavaMdana sUtranA pAThAdi ApavAno niSedha karyo che, paraMtu teonuM ahita karavA mATe niSedha karyo nathI. Ama pravacana sarva jIvonuM ekAMte hita thAya te prakAre gaMbhIratApUrvaka tattva batAvanAra che. A prakAranuM pravacananuM gAMbhIrya batAvavAthI adhikArI zrotAne bodha thAya ke "zakti hoya to utsargathI pUrNa vidhi anusAra caityavaMdana karavuM joIe ane zakti na hoya to apavAdathI pUrNa vidhi anusAra caityavaMdana karavAnI zaktino saMcaya thAya te rIte caityavaMdana karavuM joIe, paraMtu caityavaMdananI pAramArthika vidhi pratyenI jijJAsAthI nirapekSa evI lokorithI caityavaMdana karavuM ucita nathI." pUrve paMjikAmAM kahyuM ke pravacananA gAMbhIryanA nirUpaNAdirUpa zreyamArga azakya anuSThAna che, tenA nivAraNa mATe graMthakArazrI kahe che - je jIvo bhavanA abahumAnavALA che. arthAt saMsAranA saMtrAsathI bhaya pAmelA che, teo jo pUlabodhavALA hoya to apunabaMdhaka che ane sUkSmabodhavALA hoya to samyagdaSTi Adi che. AvA jIvonA, svabhUmikA anusAra tattva-atattva jANavAmAM ane tattva-atattvane jANIne tattvanA sevanamAM pratibaMdhaka evAM karmo kSaNaprAyaH thayAM hoya che, ane teo saMsAranA vAstavika svarUpane joIne saMsArathI taravAnA upAyane samyaka sevavAnA vizuddha AzayavALA hoya che. AvA prakAranA mahApuruSo pUrve batAvela evA prakAranA pravacanagAMbhIrya nirUpaNAdirUpa zreyamArgane jANavA samartha che. Azaya e che ke je jIvo saMsArathI bhaya pAmelA che, te jIvone yogya upadezaka kahe ke "jema saMsAramAM koIpaNa kriyA yathA-tathA karavAthI te kriyAnuM phaLa maLatuM nathI, paraMtu kAryane anukULa kAraNamAM udyama karavAmAM Ave to te kriyAthI te phaLanI niSpatti thAya che; tema saMsAranA ucchedanA kAraNabhUta evI caityavaMdananI kriyA paNa yathA-tathA karavAthI te kriyAnuM phaLa maLatuM nathI, paraMtu AptapuruSoe caityavaMdana karavAnI je aMtaraMga ane bahiraMga vidhi batAvI che te ja prakAre caityavaMdananI kriyAmAM yatna karavAmAM Ave to te kriyAthI saMsAranA ucchedarUpa phaLanI niSpatti thAya che; kvacit prathama bhUmikAmAM paripUrNa zuddha caityavaMdana thaI na zake to te caityavaMdananI kriyAnuM paripUrNa phaLa na maLe, chatAM zuddha caityavaMdana karavAnA Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara lalitavistarA bhAga-1 lakSyane sAme rAkhIne je je aMzathI caityavaMdanane samyak karavA yatna karavAmAM Ave ane jeTalA jeTalA aMzathI caityavaMdana samyak niSpanna thAya, teTalA teTalA aMzathI te caityavaMdananI kriyAnuM phaLa maLe che." A pramANe sAMbhaLIne te jIvone zAstrokta vidhi anusAra caityavaMdana karavAne abhimukhabhAva thAya che, ane te zAstrokta vidhi jANavA mATe upadezakane vAraMvAra pRcchA kare che, vidhi jANyA pachI te ja vidhithI caityavaMdanane samyak karavA yatna kare che, samyak caityavaMdana na thatuM hoya topaNa huM kaI rIte yatna karuM ? jethI mAruM caityavaMdana samyak banI zake ? te jANavA yogIone pRcchA kare che; kema ke AvA jIvo zuddha kriyA karavAnA vizuddhabhAvavALA hoya che. vaLI, apunarbaMdhakAdi jIvone upadezaka pravacananuM gAMbhIrya Adi batAve to tenA baLathI, utsargathI caityavaMdananA adhikArI jIvo kevA hoya, apavAdathI caityavaMdananA adhikArI jIvo kevA hoya, ane caityavaMdananA anadhikArI jIvo kevA hoya ? teno teone bodha thAya che, ane pravacananuM gAMbhIrya Adine sAMbhaLIne teo vicAre che ke "sarvaze batAvela vidhi anusAra caityavaMdana karIne anaMtA jIvo mokSane pAmyA tethI jo mAre paNa bhavano uccheda karIne mokSane pAmavo hoya to pravacananA gAMbhIryane zaktinA prakarSathI jANavA yatna ka2vo joIe, anya sarvadarzano karatAM jainadarzana kaI rIte saMsAranA ucchedano mArga batAve che ? tenA marmane jANavA yatna karavo joIe, temaja uttama puruSonAM dRSTAMtamAM udyama karavo joIe." Ama vicArIne adhikArI jIvo graMthakArazrIe batAvelA evA zreyamArganuM AzrayaNa kare che, AthI tevA apunarbaMdhAdi jIvomAM pUrve batAvyo evo zreyamArga vyavasthita che. vaLI, kSudra prakRtivALA jIvo hajI cAragatinA paribhramaNarUpa bhava pratye abahumAnavALA thayA nathI, ane tethI kSINaprAya karmamalavALA paNa thayA nathI, AthI tevA jIvo 'mAre A saMsArathI nistAra pAmavo che' tevA dRDha saMkalpapUrvaka dharmamAM prayatna karatA nathI. AvA jIvo zuddhadezanA sAMbhaLavA mATe ayogya che. kema ayogya che ? tethI kahe che -- zuddhadezanA kSudra jIvo rUpI mRgalAonA ToLAne trAsa pedA karAve tevo siMhanAda che, ane upadezaka tevo siMhanAda kare to tenAthI tevA jIvone buddhibheda thAya che, jenAthI teonuM dharma ka2vAne abhimukha je thoDuM sattva hatuM tenuM calana thAya che. vaLI, AvA jIvo yathA-tathA caityavaMdana karIne kalpanA karatA hoya che ke A caityavaMdanathI mane A phaLa prApta thaze, paraMtu zuddhadezanA sAMbhaLIne teone thAya che ke A caityavaMdanathI mane koI phaLa prApta thaze nahIM. A rIte pote kalpanA karela phaLanA asatApaNAnI prApti thavAthI teomAM dInatA Ave che arthAt caityavaMdanarUpa sukRta karavAno teomAM je thoDo utsAha hato teno nAza thAya che. vaLI, atyAra sudhI suabhyasta evA mahAmohanI vRddhi thAya che arthAt teono dharma karavAno pariNAma nAza pAme che ane saMsAranI pravRtti karavAne anukULa evo mahAmohano bhAva vRddhi pAme che, AthI AvA jIvo zuddhadezanA sAMbhaLIne pUrve je kaMI dharmAnuSThAna karatA hatA te dharmAnuSThAnano tyAga karavAnA pariNAmavALA thAya che. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityavaMdananI pUrvanI bhUmikA 63 Azaya e che ke kSudra prakRtivALA jIvone bhavanuM vAstavika svarUpa dekhAtuM nathI, chatAM teone 'mAre kaMIka dharma karIne mAruM hita karavuM che,' tevI buddhimAtra hoya che, ane tevI buddhimAtrathI teo caityavaMdanAdi dharmanAM anuSThAno kare che ane mAne che ke 'AnAthI amAruM kaMIka paralokamAM hita thaze.' Ama mAnIne teo caityavaMdanAdi anuSThAno karIne dharmane anukULa kaMIka zaktisaMcaya kare che, paraMtu zuddha anuSThAna karIne zuddha anuSThAnanA phaLane pAmatA nathI. AvA jIvone upadezaka kahe ke "caityavaMdana nahIM karavAthI jema koI phaLa maLatuM nathI, tema zAstrokta vidhithI viparIta evuM yathA-tathA caityavaMdana karavAthI paNa koI phaLa maLatuM nathI." te sAMbhaLIne teo "caityavaMdana anuSThAnane samyak karIne mAre zuddha caityavaMdananuM phaLa prApta karavuM che" tevA utsAhavALA thatA nathI, paraMtu "AvuM zuddha anuSThAna karavAnuM mAruM sAmarthya nathI, ethI mArI A kriyA niSphaLa che, mATe AvA niSphaLa anuSThAnathI saryuM" ema vicArIne te caityavaMdana anuSThAnano ja tyAga kare che. AvA jIvone zAstrakArazrIe zuddhadezanA ApavAno niSedha karyo che. ahIM prazna thAya ke apunarbaMdhakAdi jIvo jema zuddhadezanA sAMbhaLIne saMsAranA uccheda mATe zuddha kriyA karavAnA abhilASavALA thAya che ane zuddha kriyA karavAnuM potAnuM sAmarthya na hoya to apavAdathI zuddha kriyA pratyenA rAgapUrvaka svazakti anusAra caityavaMdana kare che, ane punaH punaH yogIo pAsethI zuddha kriyA karavAnA upAyo jANavA yatna kare che; tema bhavAbhinaMdI jIvo paNa zuddhadezanA sAMbhaLIne zuddha caityavaMdana karavAnA abhilASavALA kema thatA nathI ? ane zuddha kriyA karavAnuM potAnuM sAmarthya na hoya topaNa apavAdathI zuddha caityavaMdana pratyenA rAgapUrvaka svazakti anusAra caityavaMdana karavAnA pariNAmavALA kema thatA nathI ? UlaTuM zuddhadezanA sAMbhaLIne pote svIkArela caityavaMdananI kriyAno tyAga karavAnA pariNAmavALA kema thAya che ? tethI graMthakArazrI kahe che - bhavAbhinaMdI jIvone svaanubhavathI siddha evuM paNa A asiddha che; kema ke mohanuM aciMtya sAmarthya che. Azaya e che ke bhavAbhinaMdI jIvo paNa saMsAranA kSetramAM koI kArya karavAno prAraMbha kare tyAre te kAryane prathama bhUmikAmAM samyak karI zakatA nathI, chatAM te kArya karavAnA baddharAgavALA hovAthI teo punaH punaH abhyAsa karIne paNa te kAryamAM kuzaLa thAya che, e prakArano teone sva-anubhava che; te rIte dharmanA kSetramAM paNa prathama bhUmikAmAM zuddha kriyA karavAnuM potAnuM sAmarthya na hoya topaNa te zuddha kriyA pratyenA rAgapUrvaka karAtI abhyAsika kriyA krame karIne zuddha kriyA bane che, e prakArano bhavAbhinaMdI jIvone sva-anubhava che; Ama chatAM caityavaMdana viSayaka zuddha kriyAnuM varNana sAMbhaLIne teone e siddha nathI, arthAt A caityavaMdananI kriyAne huM samyag karavA yatna karIza to keTalAka samaya pachI paNa mArI A kriyA avazya samyag banaze, e siddha nathI; kema ke bhavAbhinaMdI jIvomAM tevA prakArano mohabhAva varte che, jenA kAraNe teone "mAre dharmAnuSThAnone samyak karIne saMsArano uccheda karavo che" e prakArano dharma pratye baddha2Aga thato ja nathI, mATe teone dharmanI kriyA kaSTasAdhya jaNAya to te kriyAmAM samyag yatna karavAno pariNAma thato nathI, paraMtu mohane vaza thaIne te kriyAno tyAga karavAno pariNAma thAya che; kema ke bhavAbhinaMdI jIvo dharmanI pravRttimAM anusrota ja gamana karavAnI prakRtivALA hoya che arthAt dharmanA kSetramAM gatAnugatikapaNAthI ja pravRtti Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u4 lalitavistarA bhAga-1 karavAnA svabhAvavALA hoya che, tethI teo saMsAranA kAryomAM potAne jyAM adhika rAga hoya tyAM sudaDha yatna karIne kuzaLa bane che, paraMtu teone karmanA pAtaMtryathI viparIta dizAmAM yatna karavAno utsAha ja thato nathI; jyAre prastuta caityavaMdana anuSThAna to anAdinI mohadhArAthI viparIta evuM vItarAgabhAvane anukULa virya ullasita thAya te prakAranA aMtaraMga yatnapUrvaka karavAmAM Ave to vidhizuddha bane che, AthI ja zuddhadezanA sAMbhaLIne teone "mAre abhyAsa karIne paNa zuddha caityavaMdana karavuM che" tevo bhAva thato nathI. AthI AvA zudra jIvone vidvAna puruSoe zAstrano sadbhAva batAvavo joIe nahIM, kema ke doSanI prApti che. Azaya e che ke zudra jIvo zuddha kriyA karavAnA sAmarthyavALA hotA nathI ane zuddha kriyA karavAnA abhimukhabhAvavALA paNa hotA nathI, AthI AvA jIvo AgaLa vidhizuddha caityavaMdana kevuM hoya? vidhizuddha caityavaMdana karavAthI kevuM aciMtya phaLa prApta thAya? ane vidhizuddha caityavaMdana karavAnuM sAmarthya pragaTa na thAya tyAM sudhI vidhinA rAgapUrvaka caityavaMdanamAM avazya yatna karavo joIe, ityAdi pravacananA gaMbhIra padArthonuM nirUpaNa karavuM joIe nahIM; kema ke upadezakanAM te vacano sAMbhaLIne bhavAbhinaMdI evA zudra jIvonA dharma karavAne abhimukha evA leza sattvano paNa nAza thAya che ane zudra jIvo vidhipUrvaka kriyA karIne zuddha kriyAnuM phaLa prApta karatA nathI, AthI ja zAstramAM kahyuM che ke aprazAMtamativALA jIvomAM zAstrano sadbhAva pratipAdana karavo joIe nahIM arthAt jeonuM citta saMsAra taravAne abhimukha thayuM che, ane AthI zAstrAnusArI kriyA karavAmAM baddharAgavALA che, teonI mati prazAMta che ane tevI prazAMtamati jeomAM na hoya tevA jIvone saMsAra taravAnA upAyabhUta zAstranA marma batAvavA joIe nahIM. jema navo vara utpanna thayelo hoya tyAre auSadha ApavAthI rogIne koI guNa to thato nathI, paraMtu teno javara vadhe che, ane vara kaMIka zame tyArapachI auSadha ApavAmAM Ave to rogIne te auSadha guNakArI bane che; tema bhavanA utkaTa rAgavALA jIvomAM atyaMta bhAvaroga varte che te vakhate zAstranA abhAvanA kathanarUpa auSadha ApavAthI te jIvone koI guNa to thato nathI, paraMtu zAstravacanano anAdara thavAthI teono mahAmoha vadhe che, ane bhAvaroga kaMIka alpa thAya tyArapachI auSadhasthAnIya zuddhadezanA ApavAmAM Ave to te jIvone te zuddhadezanA guNakArI bane che. mATe zuddha kriyAne abhimukha thAya tevA na hoya te jIvone zuddhadezanA apAya nahIM; kema ke zuddhadezanA sAMbhaLIne zuddhavidhi pratye aruci karIne bhavAbhinaMdI jIvo potAnuM ahita kare che. A rIte bAda varUvathI mAMDIne atyAra sudhI prAsaMgika kathanano vistAra karyo. have graMthakArazrI kahe che ke te vistArathI saryuM. have pUrve kahelA caityavaMdananA adhikArI jIvone AzrayIne ja prastuta evI caityavaMdananI vidhi kahevAya che, paraMtu caityavaMdananA anadhikArI jIvone AzrayIne A caityavaMdananI vidhi kahevAtI nathI. ahIM prazna thAya ke caityavaMdananI vidhinA kathanamAM anadhikArI jIvonI upekSA kema karAya che ? tethI kahe che Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u5 caityavaMdanano pUrvavidhi anadhikArI jIvonI apakSapAtathI ja upekSA karAya che. Azaya e che ke graMthakArazrI mATe sarva jIvo samAna che, tethI adhikArI jIvo pratye pakSapAta che ane anadhikArI jIvo pratye upekSA che, tevuM nathI, paraMtu graMthakArazrIne sarva jIvo para upakAra karavo che, mATe je jIvonuM potAnA upadezathI ahita thAya tema che te jIvone upadezathI thanArA ahitanA nivAraNa mATe graMthakArazrI teonI upekSA karIne, potAnA upadezathI jeonuM hita thAya tema che tevA jIvone AzrayIne prastuta evA caityavaMdananI vidhi kahevAnI pratijJA kare che. lalitavistarA - iha praNipAtadaNDakapUrvakaM caityavandanam, iti sa evAdI vyAkhyAyate, tatra cAyaM vidhiH -iha sAdhuH zrAvako vA caityagRhAdAvekAntaprayataH parityaktAnyakarttavyaH pradIrghataratadbhAvagamanena yathAsambhavaM bhuvanaguroH sampAditapUjopacAraH tataH sakalasattvAnapAyinI bhuvaM nirIkSya, paramagurupraNItena vidhinA pramRjya ca, kSitinihitajAnukaratalaH pravarddhamAnAtitIvratarazubhapariNAmo bhaktyatizayAt mudazruparipUrNalocano romAJcAJcitavapuH, mithyAtvajalanilayAnekakugrAhanakracakrAkule bhavAbdhAvanityatvAccAyuSo'tidurlabhamidaM sakalakalyANaikakAraNaM ca adhaHkRtacintAmaNikalpadrumopamaM bhagavatpAdavandanaM kathaJcidavAptam, na cAtaH paraM kRtyamastI'tyanenAtmAnaM kRtArthamabhimanyamAno bhuvanagurau vinivezitanayanamAnaso'ticArabhIrutayA samyagaskhalitAdiguNasampadupetaM tadarthAnusmaraNagarbhamevaM praNipAtadaNDakasUtraM paThati; iti taccedamnamo'tyu NaM arhNtaannmityaadi| lalitavistarArtha: ahIMsupAsya evA bhagavAnanI upAsanAmAM, praNipAtadaMDakapUrvaka caityavaMdana che, ethI te ja=praNipAtadaMDaka sUtra ja, AdimAM caityavaMdananI vidhinA prAraMbhamAM, vyAkhyAna karAya che, ane tyAM caityavaMdana karavAmAM, A=have batAve che e, vidhi che - ahIM caityavaMdananI kriyAnA samyaka saMpAdanamAM, sAdhu ke zrAvaka caityagRhAdimAM ekAMtathI prayata=prayatnavALA, parityakta avya kartavyovALA, pradIrghatara tabhAvagamanathI=ghaNA kALa sudhI bhagavAnanA vItarAgabhAva tarapha cittanA gamanathI, yathAsaMbhava saMbhava pramANe, bhuvanagurunI saMpAdita pUjAnA upacAravALA, tyArapachI sakala sattvonI anayAyI evI bhUmine nirIkSaNa karIne=sarva jIvone hiMsArUpa apAya nahIM karanArI evI zuddha bhUmine joIne, ane paramaguruthI praNIta evI vidhi vaDe pramArjIne zuddha bhUminuM pramArjana karIne, kSitimAM nihita jAnu-karatalavALA= bhUmi para sthApana karela DhIcaNano nIceno bhAga ane hAthanA taLiyAvALA, pravardhamAna evA atitIvatara zubha pariNAmavALA, bhaktinA atizayane kAraNe munnA azruthI paripUrNa locanavALA= pramodanA AMsuthI bharelA netrovALA, romAMcathI aMcita zarIravALA, "mithyAtvarUpI jalanA nilaya ane aneka kugrAharUpI nakyaWI Akula evA bhavarUpI azvimAM-mithyAtvarUpI pANInA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 lalitavistarA bhAga-1 sthAna ane aneka kugraharUpI magaronA samUhathI vyApta evA saMsArarUpI samudramAM, AyuSyanuM anityapaNuM hovAthI atidurlabha, sakala kalyANonuM eka kAraNa, ane nIce karela che ciMtAmaNikalpadrumanI upamA jeNe evuM A bhagavata pAdavaMdana koIka rIte prApta thayuM, ane AnAthI para= bhagavat pAdavaMdanathI bIju, kRtya nathI" e prakAranA AnA dvArA AtmAne kRtArtha mAnatA, bhuvanagaramAM-traNa bhuvananA guru evA bhagavAnamAM, vinivezita nayana-mAnasavALA=sthApana karela neTa-manavALA, aticArothI bhIrupaNuM hovAthI samyagra-asmalita Adi guNasaMpadathI upeta, tenA=sUtranA, arthanA anusmaraNanA garbhavALA, A prakAre=AgaLamAM kahevAze e prakAre, praNipAtadaMDaka sUtrane bole che. "ti' caityavaMdanakALamAM karavA yogya vidhinA kathananI samAtimAM che. ane te=praNipAtadaMDaka sUtra, A che=namoDaskuNe arihaMtANaM ItyAdi che. bhAvArtha - upAsya evA bhagavAnanI upAsanAmAM praNipAtadaMDakapUrvaka caityavaMdana karAya che, tethI e phalita thAya ke praNipAtadaMDaka sUtra caityavaMdananI pUrvabhUmikArUpa che, ane pachI arihaMta ceIANuM sUtra AdithI praNidhAna karIne caityavaMdana karAya che. vaLI, caityavaMdana praNipAtadaMDakapUrvaka karAya che, mATe graMthakArazrI caityavaMdananA prAraMbhamAM praNipAtadaMDaka sUtranuM ja vyAkhyAna kare che. vaLI, sAdhu ke zrAvaka kaI rIte caityavaMdana kare to temanuM caityavaMdana samyaku niSpanna thAya ? te batAvavA mATe kahe che - sAdhu ke zrAvaka caityagRhAdimAM jAya tyAre teo ekAMte caityagRha viSayaka ja prayatnavALA hoya che, arthAt pAMceya indriyone saMvRtta karIne bhagavAnanA guNonA smaraNapUrvaka samyaka caityavaMdana karavAne abhimukha pariNAmavALA thAya tevA ekAMta prayatnavALA hoya che, anya sarva kartavyono tyAga karyo hoya che, tethI caityavaMdana karatAM pUrve mana-vacana-kAyAthI kevala caityavaMdanane abhimukha mAnasagamana thAya te prakAranA aMtaraMga yatnavALA hoya che. vaLI, zrAvaka caityavaMdana karatAM pUrve bhagavAnanI bhakti daramiyAna vitarAganA guNonA smaraNapUrvaka dIrghakALa sudhI vItarAgabhAvane abhimukha mAnasavyApAra kare che, ane te mAnasavyApAra dvArA potAnA vaibhavane anurUpa bhuvanagurunI saMpAdita pUjAnA upacAravALA zrAvaka hoya che. AnAthI e prApta thAya ke zrAvaka potAnA vaibhava anusAra uttama sAmagrIthI vidhipUrvaka bhagavAnanI pUjA kare che te sarva kALa daramiyAna zrAvakanuM citta vItarAgabhAvane abhimukha pravarte che, jethI zrAvakanuM aMtaHkaraNa bhagavAnanA guNothI bhAvita bane che. A rIte bhagavAnanI pUjA karyA pachI caityavaMdana karavA mATe besatA pUrve koI jIvano nAza na thAya te mATe zrAvaka bhUminuM avalokana kare che ane te bhUminuM bhagavAne batAvela che te vidhithI pramArjana kare che, jethI zrAvakanuM citta atyaMta dayALu bane. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 athavA 33 AlApako tyArapachI jamIna para sthApana karela jAnu-karatalavALA arthAt bhagavAnane khamAsamaNuM ApatA evA zrAvaka, bhagavAnanA guNonA smaraNathI vadhatA evA atitIvratara zubha pariNAmavALA thAya che arthAt cittamAM satata sarva saMsAranA bhAvothI atIta ane cAra atizayavALA paramAtmAnA svarUpanI smRti varte che evA te zrAvaka "vItarAganA guNonuM smaraNa karIne huM paNa vitarAganI jema saMsArasAgarathI taruM" e prakAranA pravardhamAna atitIvratara zubha pariNAmavALA thAya che, ane bhagavAnanA guNonI smRtine kAraNe bhagavAna para atitIvra bhakti thavAthI harSAzruthI paripUrNa cakSuvALA thAya che, temaja bhagavAnanA guNo pratyenA bahumAnathI romAMcita zarIravALA thAya che. vaLI, zrAvaka cittamAM vicAre che ke "mithyAtvarUpI pANIthI bharapUra ane aneka kuvikalporUpI magarothI vyApta evA A saMsArasamudramAM AyuSya anitya che, mATe manuSyabhavane saphaLa karavAnuM kAraNa evuM A caityavaMdana atidurlabha che ane A caityavaMdana vItarAganA guNo tarapha prasarpaNa pAmatA citta svarUpa hovAthI sakala kalyANanuM eka kAraNa che. vaLI, ciMtAmaNi-kalpavRkSa je phaLa ApI zakatuM nathI tevuM phaLa caityavaMdana karavAthI maLe che. ane AvuM bhagavatpAdanaMdana koIka rIte mane prApta thayuM che, mATe AnAthI anya kAMI kRtya nathI." A pramANe vicArIne potAnA AtmAne kRtArtha mAnatA evA te zrAvaka bhagavAnanA guNomAM sthApana karelA cahyuM ane mAnasavALA bane che, ane vicAre che ke "AvuM paNa durlabha caityavaMdana jo huM pramAdathI karIza to alanAo thavAne kAraNe huM caityavaMdananA phaLane pAmI zakIza nahIM." tethI zrAvaka aticAronA bhayathI atyaMta upayukta thaIne asmalitAdi guNonA samUhathI yukta evuM praNipAtadaMDaka sUtra bole che. vaLI, jema zrAvaka uparamAM batAvyuM. e rIte caityagRhAdimAM ekAMtaprayatAdi bhAvovALA thaIne namutyurNarUpa praNipAtadaMDaka sUtra bole che, tema sAdhu paNa te ja prakAranA bhAvovALA thaIne namutthaNarUpa praNipAtadaMDaka sUtra bole che, tethI jema zrAvaka yathAsaMbhava bhuvanagurunA saMpAditapUjopacAravALA hoya che, tema sAdhu paNa saMpAditapUjopacAravALA hoya che, phakta zrAvaka caityavaMdananI pUrve dIrghakALa sudhI vItarAganA guNonI bhaktirUpe bhagavAnanI aneka prakAranAM dravyo dvArA pUjA kare che, tene sthAne sAdhu caityavaMdananI pUrve bhagavAnanI stotrapUjA kare che arthAtu aneka prakAranAM stotro bolavA dvArA pUjA kare che, jenA kAraNe bhagavAnanA guNothI sAdhunuM citta vAsita bane che. A sivAyanAM caityavaMdana viSayaka zeSa kRtya sAdhu zrAvakanI jema ja kare che. vaLI, sAdhu ane zrAvaka jema asmalitAdi guNothI yukta praNipAtadaMDaka sUtra bole che, tema te te sUtrathI vAcya evA bhagavAnanA guNone batAvanAra arthanA smaraNathI yukta praNipAtadaMDaka sUtra bole che. vaLI, te sUtra kaI rIte bole che te svayaM graMthakArazrI AgaLa batAve che, ane te praNipAtadaMDaka sUtra "namutyurNa arihaMtANaM'. ityAdi rUpa che. lalitavistarA - ihaca dvAtriMzadAlApakAH, trayastriMzadityanye 'viyadRcchaumANa mityanena sh| (1) iha cAdyAlApakadvayena Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 stotavyasampaduktA, yato'rhatAmeva bhagavatAM stotavye samagraM nibndhnm| (2) tadanyaistu tribhiH stotavyasampada eva pradhAnA sAdhAraNA'sAdhAraNarUpA hetusampat, yata AdikaraNazIlA eva tIrthakaratvena svayaMsambodhitazcaite bhvnti| (3) tadaparaistu caturbhiH stotavyasampada evAsAdhAraNarUpA hetusampat, puruSottamAnAmeva siMhapuNDarIkagaMdhahastidharmabhAktvena tdbhaavopptteH| (4) tadanyaistu paJcabhiH stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampat, lokottamatvalokanAthatvalokahitatvalokapradIpatvalokapradyotakaratvAnAM praarthtvaat| (5) tadaparaistu paJcabhirasyA evopayogasampado hetusampat, abhayadAnacakSurdAnamArgadAnazaraNadAnabodhidAnaiH praarthsiddheH| (6) tadanyaistu paJcabhiH stotavyasampada eva vizeSeNopayogasampat, dhrmdtvdhrmdeshktvdhrmnaayktvdhrmsaarthitvdhrmvrcturntckrvrtitvebhystdvishessopyogaat| (7) tadanyadvayena tu stotavyasampada eva sakAraNA svarUpasampat, apratihatavarajJAnadarzanadharA vyAvRttacchadmAnazcArhanto bhagavanta iti hetoH| (8) tadaparaizcaturbhirAtmatulyaparaphalakartRtvasampat, jinjaapktvtiirnntaarktvbuddhbodhktvmuktmocktvaanaamevNprkaartvaat| (9) tadanyaistu tribhiH pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptyabhayasampaduktA, sarvajJasarvadarzinAmeva zivAcalAdisthAnasamprAptau jitbhytvopptteH| iyaM ca citrA sampadanantadhAtmake vastuni mukhya mukhyavRttyA, stavapravRttizcaivaM prekSApUrvakAriNAmitisaMdarzanArthamevamupanyAso'sya sUtrasya, stotavyanimittopalabdhau tnnimittaadynvessnnyogaat| iti prstaavnaa| athAsya vyaakhyaa| . lalitavistarArtha : mane mahI=erudass sUtramA, za mAtApa cha. 'viyadRcchaumANaM' meM prAranA mAnI sAthe=AlApaka sAthe, tetrIza AlApako che. e pramANe anya AcArya kahe che. (1) mane mahInamutthue sUmA, mAlAyacI prathama mAlApAthI, stotavyasaMpaEl kahevAI, je kAraNathI arihaMta ja bhagavaMtonuM stotavyamAM samagra nibaMdhana che=sarva kAraNa che. (2) vaLI, tenAthI anya traNa va=prathama be AlApakathI anya evA traNa AlApako vaDe, stotavyasaMpadAnI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadA kahevAI; je kAraNathI AdikaraNazIla ja=Adi karavAnA svabhAvavALA ja bhagavAna, tIrthaMkarapaNAthI ane svayaMsaMbodhathI A stotavya evA arihaMta bhagavaMta thAya che. (3) vaLI, tenAthI apara cAra vaDe=pUrve batAvela traNa AlApakothI anya evA cAra AlApako vaDe, stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNarUpa hetusaMpadA kahevAI; kema ke puruSotamanI ja puruSomAM uttama evA bhagavAnanI ja, siMha-puMDarIka-gaMdhaharinA dharmane bhajanArapaNArUpe tenA bhAvanI upapatti che stotavyasaMpadAnI asAdhAraNarUpa hetusaMpadAnA bhAvanI prApti che. Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 athavA 33 AlApako ula (4) vaLI, tenAthI apara pAMca va=pUrve batAvela cAra AlApakothI anya evA pAMca AlApako De, stotavyasaMpadAnI ja sAmAnyathI upayoga saMpadA kahevAI; kemake lokottamatvanuM-lokanAthatvanuMlokahitatvanuM-lokapradIpatvanuM-lokapradyotakaratvanuM parArthapaNuM che=anya jIvone upakArakapaNuM che. (5) vaLI, tenAthI apara pAMca vaDe pUrve batAvela pAMca AlApakothI anya evA pAMca AlApako vaDe, A ja upayogasaMpadAnI hetusaMpadA kahevAI; kema ke abhayadAna vaDe, cakSudAna vaDe, mArgadAna vaDe, zaraNadAna vaDe, bolidAna vaDe parArthanI siddhi che. (6) vaLI, tenAthI anya pAMca vaDe pUrve batAvela pAMca AlApakothI anya evA pAMca AlApako vaDe, stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadA kahevAI; kema ke dharmadatvathI-dharmadezakatvathIdharmanAyakatvathI-dharmasArathitvathI-dharmavaracaturaMta cakravartitvathI teno stotavyasaMpadAno, vizeSathI upayoga che. (7) vaLI, tenAthI avyaya vaDe=pUrve batAvela pAMca AlApakothI anya evA be AlApaka vaDe, stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa evI svarUpasaMpadA kahevAI; apratihatavarajJAna-darzanadhara ane vyAvRtta chaghavALA arihaMta bhagavaMta che, e hetuthI sakAraNa evI svarUpa saMpadA che ema anvaya che. (8) tenAthI apara cAra vaDe=pUrve batAvela be AlApakathI anya evA cAra AlApako vaDe, Atmatulyapara phalakartavasaMpadA kahevAI; kemakejina-jApakatvanuM-tIrNa-tArakatvanuM-buddha-bodhakatvanuMmukta-morakatvanuM AvA prakArapaNuM che=potAnA tulya bIjAne phala karanArapaNuM che. (9) vaLI, tenAthI anya traNa vaDe pUrve batAvela cAra AlApakothI avya evA traNa AlApako vaDe, pradhAnaguNaaparikSayapradhAnaaAtiabhayasaMpadA kahevAI-kevalajJAna-darzanArUpa pradhAna guNanA aparikSayathI pradhAna evA phaLanI prApti thaye chate abhayasaMpadA kahevAI; kemake sarvajJa-sarvadarzane ja=sarvajJa ane sarvadarzI evA bhagavAnane ja, ziva-ayAlAdi sthAnanI saMpAti thaye chate jitabhayatvanI upapatti cheHprApti che. ane A citra saMpadA=pUrvamAM varNana karI e vividha prakAranI saMpadA, anaMta dharmAtmaka mukhya vastumAM anaMtadharmamaya upAsya evA tIrthakararUpa mukhya vastumAM, mukhya vRttithI che=nirupacarita vRttithI che, ane A rIte pUrvamAM nava saMpadAno krama batAvyo e rIte, prekSApUrvakArIonI vicArapUrvaka pravRtti karanArA jIvonI, stavamAM pravRtti che, e prakAre saMdarzana arthe=batAvavA mATe, A sUtrano= namuthuNaM sUtrano, A pramANekapUrve je pramANe saMpadAno krama batAvyo e pramANe, upavAsa che; kema ke stotavyanA nimitanI upalabdhi thaye chate stotavya evA bhagavAnanA arihatatvabhagavaMtatvarUpa nimittanuM jJAna thaye chate, tenA nimittAdinA anveSaNano yoga che=stotavya evA arihaMtarUpa nimittanA nimittAdinA anveSaNano vyApAra che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 A prakAre prastAvanA che-prastuta graMthanA prAraMbhathI mAMDIne ahIM sudhI varNana karyuM e prakAre caityavaMdananA sUtronI vyAkhyAnA prAraMbhanI prastAvanA che, have AnI vyAkhyA=caityavaMdananA sUtronI vyAkhyA karAya che. paMjikA - _ 'sAdhAraNA'sAdhAraNarUpe'ti-sarvajIvaiH sAdhAraNamAdikaratvaM, mokSApekSayA Adau bhave sarvajIvAnAM janmAdikaraNazIlatvAt, tIrthakaratvasvayaMsambodhau asAdhAraNau arhatAmeva bhavataH, ete iti arhanto bhagavantaH, 'pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAptiabhayasampadukte ti, pradhAnaguNayoH sarvajJatvasarvadarzitvayoH aparikSayeNa= avyAvRttyA, pradhAnasya zivAcalAdisthAnasyAptau lAbhe, abhayasampat jitabhayatvarUpA ukteti| nanu caikasvabhAvAdhInatvAd vastunaH kathamanekasvabhAvAkSepikA stotavyasampadAdikA citrA sampadekatra? yadi paramupacAravRttyA syAdityAzaGkyAha_ 'iyaM ca citrA' ityaadi| 'stotavyanimittopalabdhau' iti, stotavyAH-stavArhAH arhantaH, te eva nimittaM= karmakArakatvAddhetuH stavakriyAyAH, tasya upalabyau-jJAne, 'tannamittAdyanveSaNayogAd' iti, tasya stotavyarUpasya nimittasya arhallakSaNasya nimittaM AdikaratvAdi Adi' zabdAdupayogAdisaMgrahaH tasya, anveSaNAt ghttnaaditi| paMjikArya : "sAdhAraVISHthAra ' padanAti . lalitavistarAmAM bIjI saMpadAmAM batAvela sAdhArasAthaRU/rUpAno artha kare che - sAdhArapAgalAthArArUpa eTale sarva jIvo sAthe sAdhAraNa evuM Adikaratva che=bhagavAnanuM AdikarapaNuM che; kema ke mokSanI apekSAthI Adi evA bhavamAM sarva jIvonuM janmanuM AdikaraNa zIlapaNuM che, tIrthakaratva ane svayaMsaMbodha arihaMtone ja asAdhAraNa thAya che, A=arihaMtabhagavaMta, arthAt bIjI saMpadAmAM rahela "' zabdathI "arihaMta bhagavaMta' vAcya thAya che. vaLI, navamI saMpadAno artha kare che - pradhAnaguNaaparikSayapradhAnaphaLaAtiabhayasaMpadA kahevAI eTale sarvajJatva-sarvadarzItvarUpa pradhAnaguNanA aparikSayathI avyAvRttithI, pradhAna evA ziva-acalAdi sthAnanI Apti thaye chata=lAbha thaye chate, jitabhayatvarUpa abhayasaMpadA kahevAI. nanuthI koI zaMkA kare che - vastunuM eka svabhAva AdhInapaNuM hovAthI aneka svabhAvano AkSepa karanArI evI stotavyasaMpadA AdivALI citra saMpadA=vividha saMpadA, ekatra kaI rIte thAya ?=eka puruSarUpa vastumAM kaI rIte thAya? jo thAya te upacAravRtithI thAya, e prakAre AzaMkA karIne kahe che=graMthakArazrI lalitavistarAmAM kahe che - pha citra ItyAdi. Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3ra athavA 33 AlApako stotavyanimittanI upalabdhi thaye chate eTale stotavya=stavane arva evA arihaMto, teo ja nimitta che arthAt karmakArakapaNuM hovAthI stava kriyAno hetu che=stutinA viSayabhUta bhagavAnanuM karmakArakapaNuM hovAthI bhagavAna stavanI kriyAno hetu che; kema ke tenI upalabdhi thaye chate jJAna thaye chata=stotavya evA arihaMtarUpa limitanuM jJAna thaye chate, tenA nimitAdinA anveSaNano yoga che eTale stotavyarUpa te arihaMtanA lakSaNavALA nimitta AdikaratyAdirUpa nimitta, tenA te nimittAdinA, anveSaNanuM ghaTanA che aSaNano vyApAra che. "gari' zabdathI="tamirara"mAM "gAri' zabdathI upayogAdino saMgraha che. mAratvAdimAM 'gari' padathI tIrthakaratva ane svayaMsaMbuddhatvano saMgraha che. ja "35yogAdimAM 'gari' padathI sakAraNa svarUpa saMpadA vagere traNa saMpadAno saMgraha che. bhAvArtha : pUrve graMthakArazrIe kahyuM ke praNipAtadaMDakasUtrapUrvaka caityavaMdana che, tethI graMthakArazrI prathama praNipAtadaMDakasUtranI vyAkhyAno AraMbha kare che, ane te praNipAtadaMDakasUtramAM 32 AlApako che ane vidyacha3mA' AlApakane judo grahaNa karIe to 33 AlApako thAya che; ema anya AcArya kahe che. vaLI, te 33 AlApako dvArA namutyuSyarUpa praNipAtadaMDaka sUtramAM nava saMpadAo prApta thAya che, te A pramANe :(1) arahaMtA pavitA e be AlApakanI totavyasaMpadA che? praNipAtadaMDaka sUtramAM namonyumAM kahyA pachI namaskAra karavA yogya evA arihaMta bhagavaMtone upasthita karavA mATe (2) arahaMtAIi (2) baLavaMtA e pramANe kahyuM te be AlApaka che, ane tenAthI bhagavAnanI stotavyasaMpadA kahevAI; kema ke bhagavAna stuti karavA yogya che temAM bhagavAna "arihaMta ane bhagavaMta che te samagra kAraNa che. jo bhagavAna "arihaMta ane bhagavaMta' na hota to bhagavAna "stota' banata nahIM. AthI arihaMtA ane mAvaMtA padathI bhagavAnanI stotavyasaMpadA prApta thAya che. (2) phaRIM sthira sayaMsaMyui e traNa AlApakonI pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadA cheH (2) mAphaka (2) tityarAja (3) sayaMsaMbuddhA e traNa AlApako che, ane tenAthI stotavyasaMpadAnI ja pradhAna evI hetusaMpadA kahevAI; temAM bAphaRTLa sAdhAraNa hetusaMpadA che ane tityayarAmAM yaMsaMvRddhALa asAdhAraNa hetusaMpadA che; kema ke bhagavAna anya saMsArIjIvonI jema Adi bhAvomAM janmanI Adi karavAnA svabhAvavALA hatA, mATe bhagavAnanuM sarvajanasAdhAraNa evuM Adikara svarUpa che, AthI bApharArA padathI stotavyasaMpadAnI ja sAdhAraNa evI hetusaMpadA prApta thAya che; temaja bhagavAna caramabhavamAM tIrthaMkara thayA ane svayaM ja saMbodhavALA thayA. AthI tityayaramAM ane sayaMsaMddhA padathI stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNa evI hetusaMpadA prApta thAya che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 lalitaviktA bhAga-1 ahIM jijJAsA thAya ke bhagavAna Adi bhavamAM anya jIvonI jema janmanI Adi karavAnA svabhAvavALA hatA, tene AzrayIne stotavyano hetu Adikaratvane kema kahyo, tenuM spaSTIkaraNa mAphaRI padamAM AgaLa Avaze. (3) kurisunA purasIhA pulivarapurIyA sivArathI e cAra AlApakonI asAdhAraNa rUpa hetusaMpadA cheH (2) purasuttamALa (2) purisIhA (3) kurisavarapuMDarIyA" (4) purivaraSadathI e cAra AlApako che, ane tenAthI stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNa evI hetusaMpadA kahevAI; kema ke stotavya evA arihaMta bhagavaMta puruSomAM uttama che, puruSomAM siMha jevA che, puruSomAM puMDarIka jevA che ane puruSomAM gaMdhahasti jevA che. te sarva hatuone kAraNe bhagavAna stotavya che, AthI purasuttama Adi cAra padothI stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNa evI hetusaMpadA prApta thAya che. ahIM prathamanA be AlApako dvArA bhagavAnanuM stotavya svarUpa batAvyuM, pachInA traNa AlApako dvArA stotavyasaMpadAnI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadA batAvI ane pachInA cAra AlApako dvArA stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNarUpa hetusaMpadA batAvI, tethI e prApta thAya ke bhagavAna arihaMta ane bhagavaMta che, mATe stotavya che, ane bhagavAnanA stotavyamAM, bhagavAna Adikara che, caramabhavamAM tIrthakara ane svayaMsaMbuddha che e pradhAna hetu che; temaja bhagavAna puruSottamAdi bhAvovALA che, te sarva paNa bhagavAna stotavya che temAM ja hetuo che, topaNa pradhAnahetu to tIrthakara ane svayaMsaMbodha che, tethI bIjI saMpadAne pradhAna evI hetusaMpadA kahI, paraMtu trIjI saMpadAne pradhAna evI hetusaMpadA kahI nathI; ane bhagavAnanA puruSottamAdi bhAvo sarva jIvone sAdhAraNa nathI, tethI trIjI saMpadAne asAdhAraNa evI hetusaMpadA kahela che. (4) sojIttamA norAnAzA nokiyA tobAIlA noLApablogarA e pAMca AlApakonI sAmAnyathI upayogasaMpadA cheH (2) nottamA (2) no nahii (3) nodiyAnaM (4) no parphavAdi (4) noTAnnogarA : A pAMca AlApako che, ane tenAthI stotavyasaMpadAnI ja sAmAnyathI upayogasaMpadA kahevAI; kema ke bhagavAna lokamAM uttama che, lokanA nAtha che, lokanuM hita karanArA che, lokamAM pradIpatulya che, ane lokamAM pradyota karanArA che. AnA dvArA bhagavAna bIjAno sAmAnyathI upakAra karanArA hovAthI bIjAne upayogI che, tethI stotavya evA bhagavAnano ja lokone sAmAnyathI zuM upayoga che? te A saMpadA batAvanAra che, AthI nokuttamA Adi pAMca padothI stotavyasaMpadAnI ja sAmAnyathI upayogasaMpadA prApta thAya che. (5) samathayA vaghukathA mayA sarakhAyA diyA A pAMca AlApakonI upayogasaMpadAnI hetusaMpadA che: (2) apacayA (2) vahuyALa (3) mA (4) sarakhayALa (6) vodiyA : A pAMca AlApako che, Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 athavA 33 AlApako ane uparanI saMpadAmAM batAvI e upayogasaMpadAnI hetusaMpadA A pAMca AlApakothI kahevAI; kema ke lokottamAdi pAMca bhAvovALA bhagavAna parano upakAra karanArA che, mATe parane upayogI che, ane parane upayogI evA bhagavAna abhaya Adi pAMcanA dAna dvArA parano upakAra karanArA che, tethI bhagavAna parano upakAra kaI rIte kare che ? te prastuta saMpadAthI batAvela che, AthI amayA Adi pAMca padothI upayogasaMpadAnI ja hetusaMpadA prApta thAya che. () ghammadayALa ghasavALa ghanAthALa ghammasArahIna thampavaravADajaMtaravaLa A pAMca AlApakonI vizeSathI upayogasaMpadA che: (2) dhamayA (2) mahesAI (3) jamanAya (4) tharmasArI (5) thampavaravA raMtavavI A pAMca AlApako che, ane tenAthI stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadA kahevAI; kema ke dharmadatva Adi pAMca bhAvothI ja stotavya evA bhagavAnano jIvone vizeSa prakArano upayoga thAya che. AthI mUyA Adi pAMca padothI stotavyasaMpadAnI ja vizeSathI upayogasaMpadA prApta thAya che. prastutamAM cothI saMpadAmAM sAmAnyathI upayogasaMpadA batAvI ane chaThThI saMpadAmAM vizeSathI upayogasaMpadA batAvI; kema ke bhagavAna lokottamatva Adi dvArA yogya jIvone sAmAnyathI upayogI che ane dharmadatva Adi dvArA yogya jIvone vizeSathI upayogI che. (7) adiyavaranAlaMdharA vi873mA A be AlApakanI sakAraNa evI svarUpa saMpadA che? (2) aMDidayavaranAiviMgatharALa (2) viyarlaeNcha3mAnaM : A be AlApaka che, ane tenAthI stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa evI hetusaMpadA kahevAI; kema ke bhagavAna apratihata evA jJAna ane darzanane dhAraNa karanArA che, temaja chadmasthabhAva vagaranA che, mATe ja arihaMta-bhagavaMta che, tethI A saMpadA stotavya evA bhagavAnanuM sakAraNa svarUpa batAvanAra che, AthI maMDidayavaranAkaMsArA Adi be padothI stotavyasaMpadAnI ja sakAraNa evI svarUpa saMpadA prApta thAya che. (8) niurvi-nAvavA tipachApa-tAravA yuddhavi-sohavi ri-nothavi A cAra AlApakonI AtmatulyaparaphalakartutvasaMpadA che: (2) nibaM-nAvavAnuM (2) tiUM-tArayA (2) vRddhAnaM-vodayALa (4) muttA-moyaTIM : e cAra AlApako che, ane tenAthI bhagavAnanI AtmatulyaparaphalakatRtvasaMpadA kahevAI; kema ke bhagavAna pote jina che arthAt karmone jItelA che, tIrNa che arthAt saMsArathI tarelA che, buddha che arthAt bodha pAmelA che ane mukta che arthAt karmothI mukAyelA che, temaja potAnA AlaMbanathI yogya jIvone paNa jItAvanArA che, tAranArA che, bodha pamADanArA che ane mukAvanArA che. A rIte bhagavAna potAnA tulya phaLa bIjA jIvone karanArA che, AthI unA-nAvayA Adi cAra AlApakothI bhagavAnanI AtmatulyaparaphalakartRtvasaMpadA prApta thAya che. Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 (9) savaM-satrarisIfthI TAmAM saMpattA namo niuTui nigamayA sudhI A traNa AlApakonI pradhAnaguNAparikSayapradhAnaphalAcabhayasaMpadA che: (1) savvannRNaM-savvadarisINaM (2) sivamayalamarUamaNaMtamakkhayamavvAbAhamapuNarAvittisiddhigainAmadheyaM ThANaM saMvattANaM (3) no niri nigamayAdi : A traNa AlApako che, ane tenAthI pradhAnaguNaaparikSayapradhAnaphalaAptiabhayasaMpadA kahevAI, tethI e prApta thAya ke A traNa AlApako bhagavAnanI siddhAvasthAnI upasthiti karAve che ane siddhAvasthAmAM bhagavAna pradhAna evA jJAna-darzana guNanA aparikSayapUrvaka pradhAna evI sarva karmathI rahita avasthArUpa phaLane pAmelA hovAthI sarva bhayothI mukta che; kema ke bhagavAna jyAre siddhAvasthA prApta kare che tyAre AtmAno pradhAna evo jJAna ane darzana guNa che teno nAza thato nathI ane AtmAnI pUrNasukhamaya avasthArUpa pradhAna phaLanI siddhAvasthAmAM prApti thAya che, ane mukta avasthAmAM koI prakArano bhaya nathI, mATe bhagavAna abhayaavasthA pAmelA che. AthI sabUkULa-sambarisI Adi traNa AlApakothI bhagavAnanI abhayasaMpadA prApta thAya che. A rIte namutyurNa sUtranI nava saMpadAo batAvI, tyAM koIne zaMkA thAya ke koIpaNa vastuno koI eka svabhAva hoya che, tethI bhagavAna paNa eka svabhAvavALA hoI zake, paraMtu A nava saMpadAo dvArA bhagavAnanA aneka svabhAvo ghotita thAya che, mATe bhagavAnanA aneka svabhAvono AkSepa karanArI stotavyasaMpadA Adi nava saMpadAo eka puruSarUpa vastumAM kaI rIte saMgata thAya ? arthAt saMgata thaI zake nahIM, mATe A sarva saMpadAo upacArathI che, vAstavika nathI. A prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakArazrI kahe che - bhagavAnarUpa vastu anaMta dharmAtmaka che, eka dharmAtmaka nathI, AthI bhagavAnarUpa mukhya vastumAM A aneka prakAranI saMpadA mukhya vRttithI che, upacAravRttithI nathI AnAthI e phalita thAya ke A nave saMpadAomAM batAvelA sarva dharmo bhagavAnamAM vidyamAna che, avidyamAna nathI, tethI A sUtra bhagavAnanA vAstavika svarUpanuM pratipAdana karanAra che, kAlpanika nathI. ahIM prazna thAya ke namutthaNe sUtramAM A ja kramathI saMpadAo kema che ? tethI kahe che - vicArapUrvaka pravRtti karanArA jIvonI A prakAre stavamAM pravRtti che, ema batAvavA mATe namuskurNa sUtrano A ja kramathI upanyAsa karyo che. ahIM prazna thAya ke vicAraka puruSanI bhagavAnanA stavamAM pravRtti A ja kramathI kema che ? tethI kahe che ke bhagavAna stotavya che, tenuM nimitta arihaMtatva-bhagavaMtatva bhagavAnamAM prApta thAya, to vicArakane jijJAsA thAya ke tenA nimittAdi koNa che ? arthAt jema stotavyanuM nimitta arihaMta bhagavaMta che, tema arihaMta-bhagavaMtanA nimittAdi koNa che ? tene sAme rAkhIne ja prastuta sUtramAM uttarottara te-te prakAranI saMpadAo saMnibaddha che. ahIM sudhInuM kathana prastAvanArUpa che. A rIte prastAvanA karyA pachI graMthakArazrI caityavaMdana sUtranI vyAkhyAno prAraMbha karavAnI pratijJA kare che. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namubhUrNa arihaMtANa sUtrA: 'namutthu NaM arihaMtANaM' / / 1 / / sUtrArtha : marihatIne namaskAra thAmao. ||1|| lalitavistaza:tallakSaNaM ca saMhitAdi, yathoktamsaMhitA ca padaM caiva, padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA / / iti / etadaGgAni tu jijJAsA, guruyogo, vidhi ityAdIni / atrApyuktamjijJAsA guruyogo, vidhiparatA bodhapariNatiH sthairyam / uktakriyA'lpabhavatA, vyAkhyAGgAnIti samayavidaH / / (1) tatra 'namo'stvarhadbhya' iti sNhitaa| (2) padAni tu 'namaH' 'astu', 'arhdbhyH'| (3) padArthastu 'namaH' iti pUjArthaM, pUjA ca dravyabhAvasaGkocaH, tatra karaziraHpAdAdisaMnyAso dravyasaGkocaH, bhAvasaGkocastu vizuddhasya manaso niyoga iti, 'astu' iti bhavatu; prArthanArtho'syeti, 'NaM' iti vAkyAlaGkAre; prAkRtazailyA iti cehopanyastaH, 'arhadbhyaH' iti devAdibhyo'tizayapUjAmahantIti arhantastebhyo namaHzabdayoge cturthii| (4) padavigrahastu yAni samAsabhAji padAni teSAmeva bhavatIti nehocyte| (5) cAlanA tu adhikRtAnupapatticodanA yathA, 'astu' iti prArthanA na yujyate, tnmaatraadissttaasiddheH| (6) pratyavasthAnaM tu nItitastanirAsaH, yathA- yujyate eva, itthmevessttsiddheriti| padayojanAmAtrametad, bhAvArthaM tu vkssyaamH| vyAkhyAGgAni tu jijJAsAdIni, tadvyatirekeNa tdprvRtteH| 1. jijJAsA-'tatra dharma prati mUlabhUtA vandanA, atha ko'syArthaH' iti jJAtumicchA jijJAsA, na samyagjJAnAd Rte samyakkriyA, 'paDhamaM nANaM tao dayA' iti vacanAt, viziSTakSayakSayopazamanimitteyaM nAsamyagdRSTerbhavatIti tntrvidH| 2. tathA guruNA yathArthAbhidhAnena svaparatantravidA parahitaniratena parAzayavedinA samyaksambandhaH; etadviparyayAdviparyayasiddheH, tadvyAkhyAnamapi avyaakhyaanmev| abhakSyAsparzanIyanyAyenA'nartha Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 lalitavistarA bhAga-1 phlmetditipribhaavniiymiti| ___3. tathA vidhiparatA-maNDaliniSadyA'kSAdau prayatnaH, jyeSThAnukramapAlanam, ucitAsanakriyA, sarvathA vikSepasaMtyAgaH, upayogapradhAnateti zravaNavidhiH, heturayaM kalyANaparamparAyAH, ato hi niyamataH samyagjJAnam, na hyupAya upeyavyabhicArI, tdbhaavaanupptteriti| 4. tathA bodhapariNatiH-samyagjJAnasthiratA, rahitA kutarkayogena, saMvRtaratnAdhArAbAptikalpA, yuktA mArgAnusAritayA, tantrayuktipradhAnA, stokAyAmapyasyAM na viparyayo bhavati, anAbhogamAtraM; sAdhyavyAdhikalpaM tu tad, vaidyvishessprijnyaanaaditi| 5. tathA sthairya-jJAnarthyanutsekaH, tadajJAnupahasanaM, vivAdaparityAgaH, ajJabuddhibhedAkaraNaM, prajJApanIye niyogaH, seyaM pAtratA nAma bahumatA guNajJAnAM vigrahavatI zamazrIH, svAzrayo bhaavsmpdaamiti| 6. tathA uktasya vijJAtasya tattatkAlayoginaH tadAsevanasamaye tathopayogapUrvaM zaktitastathAkriyA, nauSadhajJAnamAtrAdArogyam kriyopayogyeva tat, na ceyaM yAdRcchikI zastA, prtypaaysmbhvaaditi| 7. tathA 'alpabhavatA' vyAkhyAGga, pradIrghatarasaMsAriNastattvajJAnAyogAt, tatra alpaH pudgalaparAvartAdArato, bhavaH saMsAro, yasya tadbhAvaH-alpabhavatA, na hi dIrghadaurgatyabhAk cintAmaNiratnAvAptihetuH, evameva nAnekapudgalaparAvartabhAjo vyAkhyAGgamiti samayasAravidaH, ataH sAkalyata eteSAM vyAkhyAsiddhiH, tasyAH samyagjJAnahetutvAditi suukssmdhiyaa'locniiymett| lalitavistArArtha :tenuM lakSaNa vyAkhyAnuM lakSaNa, saMhitAdi che. je pramANe kahevAyuM che - (1) ihitA (2) paE (3) pahA () pahavigraha (5) yAtanA (7) mane pratyaparathAna. tAnI=sUAnI, cha prArajI vyANyA cha. 'iti' rAnI samAptimA che. vaLI, AnAM aMgo=vyAkhyAnA avayavo, jijJAsA, guruyoga, vidhi ItyAdi che. ahIM paNa= vyAkhyAnAM aMgomAM paNa, kahevAyuM che - (1) AUNI (2) guruyoga (3) vidhiparad () jodhapariyati (5) sthairya (7) 6salyA (7) matyamA vyAkhyAnAM aMgo che, e pramANe samayavizAstrane jANanArA puruSo kahe che. pUrve vyAkhyAnAM saMhitAdi cha lakSaNo batAvyAM, te saMhitAdi lakSaNo namutthaNaM sUtramAM kaI rIte che? te patAcha - (1)tyAM=-iledis deli, 'namo'stvarhadbhyaH' me RihitAcha marthAt tine namAra thAmo' me sahitA cha. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyu arihaMtANe (2) vaLI, pado "rA', tu', " MH' che arthAt saMhitAmAM A traNa pado che. (3) vaLI, padArtha=padano artha, "na' e pUjA arthe che ane pUjA dravya-bhAva saMkocarUpa che, tyAM=be prakAranA saMkocamAM, kara-zira-pAdAdino saMnyAsa hAtha-mAthuM-paga vagerenuM caityavaMdananI dizAmAM apekSita rIte samyam sthApana, dravyasaMkoca che, vaLI, bhAvasaMkoca vizuddha manano niyoga che arthAt bhagavAnanA guNothI Avarjita thayelA caityavaMdana karanAranA vizuddha mananuM sUtramAM, sUtranA arthomAM ane jinapratimAnA AlaMbanamAM niyojana che, "ti' nAma: padanA arthanA kathananI samAptimAM che, sastu eTale thAo, Ano='astuno, prArthanA artha che. "ti' ara7 padanA arthanA kathananI samAptimAM che. "y' e vAkacAlakAramAM che, ane prAkRtazailIthI A prakAre= vAkyAlaMkArapaNA rUpe, ahIM namuttharaM sUtramAM, upavyasta che, gaI eTale devAdithI atizayapUjAne yogya che e ahata, teone, nama:' zabdanA yogathI caturthI che=IcchamAM cothI vibhakti che. (4) vaLI, padavigraha je samAsane bhajanArAM pado che, teono ja thAya che, ethI=ahIM samAsa nathI ethI, ahIM=namo vaccaH' rUpa saMhitAmAM, kahevAto nathI=padavigraha kahevAto nathI. (5) vaLI, cAlanA adhikRta arthanI anupamatinI yojanA che arthAt je zabda je artha batAvato hoya te arthanI asaMgatino prazna e cAlanA che, je pramANe - gaju e prakAre prArthanA ghaTatI nathI; kema ke te mAtrathI=prArthanAmAtrathI, ISTanI siddhi che ISTa phaLanI prApti che. ) vaLI, pratyavAna nItithI vyatithI, teno nirasa che=cAlanAmAM karela anupapattinI codavAnuM nirAkaraNa che, je pramANe - ghaTe ja che tu e prakAranI prArthanA ghaTe ja che; kema ke A rIte ja namaskAra karavAnuM sAmarthya na hoya tyAre namaskAra karavAnI IcchA karavArUpa prArthanA karAya e rIte ja, ISTanI siddhi che ISTa phaLanI prApti che. A pramANekapUrvamAM varNana karyuM e pramANe, padayojanAmAtra=saMhitAdi padonA yojanamAnarUpa, A che-pUrvanuM varNana che, vaLI, bhAvArthane ame kahIzuM graMthakArazrI AgaLamAM kaheze. vaLI, vyAkhyAnAM aMgo jijJAsA Adi che; kema ke tenA vyatirekathI=jijJAsA AdinA AbhAvathI, temAM pravRtti che=vyAkhyAnA zravaNamAM paramArthathI apravRtti che. (1) jijJAsAvaMtatra' zabada vyAkhyAnA prastAvamAM che, dharma prati mUlabhUta vaMdanA che, paNa tethI, Ano=vaMdana zabadano, zuM artha che. e pramANe jANavAnI IcchA jijJAsA che. ahIM prazna thAya ke dharmanA arthIne dharmanA mULabhUta vaMdanane jANavAnI icchA kema che? ethI kahe che - samyajJAna vagara samyaka kriyA nathI; kema ke "prathama jJAna tyArapachI dayA" e prakAranuM vacana che, viziSTa evA kSaya-kSayopazamanA nimitavALI A=karmanA viziSTa kSaya ke kSayopazamathI prApta evI vaMdanA, asamyagdaSTine thatI nathI, ema taMtravidra zAstrane jANanArAo kahe che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 (2) ane yathArtha abhidhAnavALA="gRti zAstratattve kRti guruH" e prakAranA yathArtha nAmavALA, sva-parataMtravidsva ane paranA zAstrone jANanArA, parahitanirata=anya jIvonuM hita karavAmAM tatpara, paraAzayavedI=anya jIvonA Azayane jANanArA, guru sAthe samyak saMbaMdha=A guru mane samyak dharmatattvanA paramArtha batAvaze evA bodhapUrvakano saMbaMdha guyoga che; kema ke AnA viparyayathI=AvA guNovALA guruthI viparIta gurunA yogathI, viparyayanI siddhi che=viparIta bodhanI prApti che. tenuM vyAkhyAna paNa=tevA viparIta guruthI karAyeluM sUtranuM vyAkhyAna paNa, avyAkhyAna ja che. kema avyAkhyAna che ? te spaSTa kare che 7. abhakSya-asparzanIyanA nyAyathI anarthanA phlavALuM A che=viparIta guruthI karAyeluM vyAkhyAna che, e prakAre paribhAvana karavuM joIe. 'kRti' 'guruyoga' nAmanA vyAkhyAnA bIjA aMganA svarUpakathananI samAptimAM che. (3) ane mAMDalI-niSadhA-akSAdimAM prayatna, jyeSThanA anukrmanuM pAlana, ucita evI AsananI kriyA=vyAkhyAnazravaNa mATe AsanapUrvaka besavAnI kriyA, sarvathA vikSepano saMtyAga=vyAkhyAnA zravaNakALamAM sarva prakAre Indriyo ane mananA vikSepano tyAga, upayoganI pradhAnatA=vyAkhyAnA zravaNakALamAM bolAtA arthonA paramArtha jANavA mATe mAnasavyApAranI mukhyatA; A prakAre zravaNanI vidhi vidhiparatA che. A=AvA prakAranI zravaNanI vidhi, kalyANanI paraMparAno hetu che, AnAthI ja=AvA prakAranI zravaNanI vidhithI ja, niyamathI samyajJAna thAya che. AnAthI ja samyagnAna kema thAya che ? te spaSTa kare che - kharekhara upAya=zravaNanI vidhirUpa upAya, upeyano vyabhicArI=samyajJAnarUpa upayano vyabhicArI, nathI ja; kema ke tenA bhAvanI anupapatti che=upAya upeyano vyabhicArI hoya to upAyamAM upAyanA bhAvanI aprApti che. 'kRti' 'vidhiparatA' nAmanA vyAkhyAnA trIjA aMganA svarUpakzananI samAptimAM che. (4) ane bodhanI pariNati kutarkanA yogathI rahita, saMvRta evA ratnanA AdhAranI avApti kalpa=DhaMkAyelA evA ratnonA karaMDiyAnI prAptitulya, mArgAnusArIpaNAthI yukta, taMtranI yuktithI pradhAna evI samyajJAnanI sthiratA che, stoka paNa A hote chate=thoDI paNa AvA prakAranI bodhanI pariNati hote chate, viparyaya thato nathI, anAbhogamAtra hoya che=koIka sthAnamAM bodhano abhAvamAtra hoya che, paraMtu te=anAbhogamAtra, sAghya vyAdhi kalpa che=sAdhya evA roga jevo che; kema ke vaidhavizeSa jevuM parijJAna che. 'kRti' 'bodhapariNati' nAmanA vyAkhyAnA cothA aMganA svarUpakathananI samAptimAM che. (5) ane svairya jJAnaRddhino anunseka=jJAnanI samRddhinuM nirabhimAna, tadajJanuM anupahasana= Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 namutthaNe arihaMtANaM pote jANela padArthane nahIM jANanAra jIva para upahAsano abhAva, vivAdano parityAga, ajJAnI buddhinA bhedanuM akaraNa, prajJApanIyamAM niyoga=prajJApanIya jIvamAM samyajJAnanuM niyojana, te A pAtratA=jJAnanA svairyarUpa te A pAtratA, guNajJone bahumata che, vigrahavALI zamazrI che dehadhArI zamapariNAmanI lakSmI che, bhAvasaMpadAno suAzraya che=bhAvasaMpattinuM suMdara sthAna che. 'rUti' 'stharya" nAmanA vyAkhyAnA pAMcamA aMganA svarUpakathananI samAptimAM che. (6) ane uktanI, te te kALa sAthe yogavALA evA vijJAtanI zAstramAM kahevAyela vijJAta evA, caityavaMdanAdinI, tenA AsevananA samayamAM zAstramAM kahevAyela caityavaMdanAdine karavAnA kALamAM, te prakAranA upayogapUrvaka-je prakAre zAstramAM kahela hoya te prakAranA upayogapUrvaka, zaktithI te prakAranI kriyA=rasvazakti anusAre zAstrAnusArI pravRtti e uktakyiA che, auSadhanA jJAnamAtrathI Arogya thatuM nathI, jyAmAM upayogI ja te che=auSadhanuM jJAna che, ane A cAdacchikI zasta nathI=kriyA svaIcchA anusAra karAyelI ISTa sAdhanArI nathI; kemake pratyapAyano saMbhava che. tti" "uktakriyA' nAmanA vyAkhyAnA chaThThA aMganA svarUpakathananI samAptimAM che. (7) ane alpabhavatA vyAkhyAnuM aMga che; kema ke pradIrghatara saMsArIne atyaMta dIrgha saMsAravALA jIvane, tatvajJAnano ayoga che, tyAM=vyAkhyAnA aMgabhUta 'alpabhavatA' zabdamAM, alpaka pudagalaparAvartathI AratA =eka pudagalaparAvartathI ocho, bhava che=saMsAra che, jeno teno bhAva= alpabhavatA che, dIrghadaurgatyabhAkra=dIrghakALa sudhI daridratAne bhajanAro jIva, ciMtAmaNiratnanI avAtino hetu thato nathI ja, e rIte ja=dIrghadaurgatyane bhajanAro jIva daridratAne bhajanAro jIva ciMtAmaNiratnanI avAptino hetu thato nathI e rIte ja, aneka pudagalaparAvartane bhajanArA jIvo vyAkhyAnanuM aMga thatA nathI. e pramANe samayasAravitrazAstranA rahasyane jANanArAo kahe che. AthI=vyAkhyAnAM sAta aMgo che AthI, AmanA sAkalyathI sAta aMgonA saMpUrNapaNAthI, vyAkhyAnI siddhi che; kema ke tenuM=sAta aMgothI paripUrNa evI vyAkhyAnuM, samyajJAnanuM hetupaNuM che, e prakAre A=sAteya aMgothI vyAkhyAnI siddhi che ema pUrve kahyuM ke, sUkSma buddhithI Alocana karavuM joIe. paMjikA - _ 'prAkRtazailyeti cehopanyastaH' iti prAkRtazailyA prAkRtagranthasvAbhAvyena, iti evaM vAkyAlaGkAratayA, 'caH' samuccaye, iha-sUtre, upanyastaH, saMskRte vAkyAlaGkAratayA'sya pryogaadrshnaat| prAkRtazailyehopanyasta iti pAThAntaraM vyaktaM c| 'etadviparyayetyAdi', IdRzaguNaviparItAd guroH 'viparyayasiddheH'=avyAkhyAnasiddheH, etadbhAvanArthamAha Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 lalitavistarA bhAga-1 'tadvyAkhyAnam' ityAdi, 'abhakSyAsparzanIyanyAyene ti, -bhakSyamapi gomAMsAdi kutsitatvAdabhakSyaM, tathA sparzanIyamapi cANDAlAdi kasyacit kutsitatvAdevasparzanIyaM, ta eva nyAyo dRSTAntaH, ten| 'tadbhAvAnupapatteriti-upeyavyabhicAriNa upAyasya upAyatvaM nopapadyate iti bhaavH| 'vaidyavizeSaparijJAnAditi-vaidyavizeSa iva parijJAnaM, tasmAt, ayamatra bhAvo- yathA vaidyavizeSAt sAdhyavyAdhinivartate, tathA prijnyaanaadnaabhogmaatrmiti| 'tadajJAnupahasanamiti-svayaMjJAtajJeyAnabhijJAnupahasanam, vivAdaparityAgaH tadanabhijJaiH saheti gamyate, 'ajJabuddhibhedAkaraNamiti-samyakcaityavandanAdyajAnatAM tatrA'pravRttipariNAmA'nApAdanam, 'prajJApanIye niyoga' itiprajJApanIyameva samyakkaraNe niyukta iti| uktasyetyAdi, uktasya-vacanA'diSTasya caityavandanAdeH, tadeva vizinaSTi 'vijJAtasya' vacanAnusAreNaiva vinizcitivaSayavibhAgasya, 'tattatkAlayoginaH' tena tena citrarUpeNa kAlena tadavasaralakSaNena sambandhavataH, itthamuktaM vizeSaNam, kriyAM vizeSayannAha-'tadAsevanasamaye' tasyoktasya karaNakAle, 'tathopayogapUrva' AsevyamAnAnurUpa upayoga: 'pUrvo'-heturyatra tadyathA bhavati 'zaktitaH' svazaktimapekSya, na tu tadatikrameNApi, tathAkriyA uktAnurUpaprakAravAn vyaapaarH| Aha kimuktakriyayA? vyAkhyAphalabhUtAduktajJAnAdeveSTaphalasiddhisambhavAdityAzaGkyAha na-naiva, auSadhajJAnamAtrAt' kriyArahitAdauSadhajJAnAt kevalAd 'Arogya' rogAbhAvaH, kuta ityAha 'kriyopayogyeva tat', yataH kriyAyAM cikitsAlakSaNAyAm upayujyate upakurute, tacchIlaM ca yttttthaa| nA'rogyopayogavadapIti evakArArthaH, 'tad' iti - auSadhajJAnamAtraM, kriyAyA evaarogyopyogaat| tarhi kriyaivopAdeyA, na jJAnam? ityAzaGkyAha 'na ceya'mityAdi, na ca-naiva, iyaM vandanAdikriyA, yAdRzI tAdRzI yathA tathA kRtA, zastA=iSTasAdhikA matA, kintu jJAnapUrvikaiva zastA bhvtiiti| ___'cintAmaNiratnAvAptihetu 'riti, cintAmaNireva ratnaM maNijAtipradhAnatvAccintAmaNiratna, pRthagvA cintAmaNiratne, tasya tayorvA'vAptihetuH; abhAgya iti kRtvaa| paMjiyArtha :_ 'prAkRtazailyeti ..... iti kRtvA / / bhane prakRtIcI mImA prare 64vyasta cha meM tanA svA5guthI bhA shtpaayaa(25||35, mA='namutthuNaM' sUtramai, 'NaM' 64vyasta . 'ca' samuccayamAM che. prAkRtazailIthI vAkyAlaMkArapaNArUpe '' zabda kema upanyasta che, temAM hetu kahe che - saMskRtama pAyA 35 mAnA='NaM' zanA, prayoga sAna cha. prAkRtazailyA iha upanyastaH meM prAre, uside =eleAedhi prAkRtazailyA iti cehopanyastaH meM pArA 4thI anya 416 che, ane vyakti che=pUrve prathama pAThanA karela arthathI te pAThAMtarano artha spaSTa che. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyui arihaMtANe have "guruyoga" nAmanA vyAkhyAnA aMgamAM rahela taMdaparyayAt... ityAdino artha spaSTa kare che - AvA prakAranA guNothI viparIta guruthI=pUrve lalitavistAramAM varNana karyA evA prakAranA guNothI rahita guruthI, viparyayanI siddhi hovAthI avyAkhyAnanI siddhi hovAthI, AvA prakAranA guNovALA guru sAthe saMbaMdha e guruyoga che, ema lalitavistarA sAthe avaya che. AnA bhAvana arthe kahe cheHviparIta guruthI avyAkhyAnanI siddhi che enuM bhAna karavA mATe lalitavistarAkAra kahe che - tavyAdhyAnam ItyAdi. abhaya-asparzanIyatA vyAyathI eTale bhaNya paNa gomAMsAdikabhakSaNa karI zakAya evA paNa gAyanuM mAMsa Adi, kutsitapaNuM hovAthI abhakSya che, ane sparzanIya paNa=sparza karI zakAya evA paNa, cAMDAla Adi koIkane=uttamajAtivALA brAhmaNa Adi koIkane, kutsitapaNuM hovAthI asparzanIya che, te be ja nyAya che=dagaMta che, tenAthI te vyAyathI, A anarthalavALuM che, ema lalitavistarA sAthe saMbaMdha che. have "vidhiparatA' nAmanA vyAkhyAnA aMgamAM rahela tanmavAnupatteino artha spaSTa kare che - tenA bhAvanI anupapati hovAthI eTale upeyamAM vyabhicArI evA upAyanuM upAthapaNuM ghaTatuM nathI, e prakArano bhAva che. have "bodhapariNati' nAmanA vyAkhyAnA aMgamAM rahela vaidyavizeSaparijJAnAno artha spaSTa kare che - vaidyavizeSa pariNAnathI eTale vaivizeSa jevuM pariNAma che tenAthI, te sAdhyavyAdhi kalpa che, ema lalitavistarA sAthe yoga che. ahIM A bhAva che - je pramANe vadhavizeSathI sAththavyAdhi tivartana pAme che, te pramANe parikSAnathI anAbhogamAtra tivartana pAme che. ti' sAmatra khAvAthI karela kathananI samAptimAM che. have "zairya' nAmanA vyAkhyAnA aMgamAM rahela ta6jJAnapadanam vagere padono artha spaSTa kare che - tajajJanuM upahasana eTale svayaM jANela evA joyatA anabhinna upara apahasana, vivAdano parityAga 'tenA anabhijJo sAthe' e pramANe jaNAya che=adhyAhAra che, arthAta pote jANela zeyane nahIM jANanArA jIvo sAthe vivAdano parityAga, ajJanA buddhibheda, akaraNa eTale samyagaityavaMdanAdine nahIM jANatA evA jIvone tyAM caityavaMdanavA viSayamAM, apravRttinA pariNAma anApAdana. prajJApanIyamAM niyoga che= prajJApanIyane ja samyaphakaraNamAM niyojana kare che. have 'uktakriyA' nAmanA vyAkhyAnA aMgamAM rahela sacathI sastA sudhI artha spaSTa kare che - uktanI=vacanathI AdiSTa evA caityavaMdanAdinI, tene ja vizeSita kare che - vijJAta=vacananA anusArathI ja vinizcita evA viSayavibhAgavALA, te te kALa sAthe yogI te te citra rUpa tenA avasaranA lakSaNavALA kALa sAthe saMbaMdhavALA, evA uktanI; Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 A rIte vizeSaNa kahevAyuM='uktasya' zabdanAM be vizeSaNa kahevAyAM, kriyAne vizeSa karatAM kahe che='uktakriyA'mAM rahela 'kriyA' zabdanAM vizeSaNa batAvatAM lalitavistarAkAra kahe che 82 tenA AsevananA samayamAM=te uktanA karaNanA kALamAM=te zAstramAM kahevAyelA caityavaMdanAdine karavAnA kALamAM, te prakAre upayogapUrva che jemAM arthAt AsevyamAnane anurUpa upayogapUrva che jemAM=hetu che jemAM te, zaktithI=svazaktine apekSIne=potAnI zaktine AzrayIne, je prakAre thAya che, paraMtu tenA atikramathI paNa nahIM=potAnI zaktinA ullaMghanathI paNa nahIM, te prakAranI kriyA che= uktane anurUpa prakAravALo vyApAra che=zAstramAM kahevAyela caityavaMdanAdine anurUpa prakAravALo caityavaMdanAdino vyApAra che. - kahe che=koI zaMkA karatAM kahe che uktanI kriyA vaDe zuM ? kema ke vyAkhyAnA LabhUta uktanA jJAnathI ja=gurue karela vyAkhyAnA phLabhUta evA zAstramAM kahevAyelI caityavaMdanavidhinA jJAnathI ja, iSTa phLanI siddhino saMbhava che, A prakAranI AzaMkA karIne kahe che=graMthakArazrI lalitavistarAmAM kahe che - - auSadhanA jJAnamAtrathI=kriyAthI rahita arthAt auSadhanA sevanarUpa kriyAthI rahita, evA kevala auSadhatA jJAnathI, Arogya=rogano abhAva, nathI ja; kayA kAraNathI ? ethI kahe che kriyAmAM upayogI ja te che=auSadhanuM jJAna che, je kAraNathI cikitsAnA lakSaNavALI kriyAmAM=auSadhanA sevanasvarUpa kriyAmAM, upayogI che=upakAra kare che, ane tenA zIlavALuM che=kriyAmAM upakAra karavAnA svabhAvavALuM che je te tevuM che=kriyAmAM upayogavALuM che, ArogyanA upayogavALuM paNa te=auSadhanuM jJAnamAtra, nathI, e prakAre vakArano artha che=yiopayonyevamAM rahela vakArano artha che; kema ke kriyAno ja ArogyamAM upayoga che. to kriyA ja upAdeya che, jJAna nahIM. e prakAre AzaMkA karIne kahe che=graMthakArazrI lalitavistarAmAM kahe che - na ceya ityAdi. A=vaMdanAdi kriyA, jevI tevI=jema tema karAyelI, zasta nathI ja=iSTane sAdhanArI manAyI nathI ja, paraMtu jJAnapUrvikA ja zasta thAya che=auSadhanA jJAnapUrvakanI ja auSadhanA sevatarUpa kriyA iSTane sAdhanArI thAya che. have 'alpabhavanA' nAmanA vyAkhyAnA aMgamAM rahela cintAmarmALarabhAvAptidetuHno artha spaSTa kare che - ciMtAmaNiratnanI avAptino hetu eTale ciMtAmaNi ja ratna ciMtAmaNiratna che. ahIM prazna thAya ke ciMtAmaNine ja ratna kema kahyuM ? tethI kahe che - maNijAtinuM pradhAnapaNuM hovAthI=ciMtAmaNimAM maNitI jAtinuM zreSThapaNuM hovAthI, ciMtAmaNine ja prastutamAM 'ratna' kahela che. athavA pRthaciMtAmaNi ane ratna ema judA, ciMtAmaNi-ratna che. tenI=ciMtAmaNiratnanI athavA te benI=ciMtAmaNinI ane ratnanI, avAptino hetu. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANaM dirghadaurgatyavALo jIva ciMtAmaNiratnanI prAptino hetu kema thato nathI ? ethI kahe che - abhAgyavALo che, ethI karIne. bhAvArtha pUrve graMthakArazrIe kahyuM ke have caityavaMdana sUtranI vyAkhyAno prAraMbha karAya che, tethI jijJAsA thAya ke vyAkhyAnuM lakSaNa zuM che ? tethI kahyuM ke saMhitA Adi vyAkhyAnuM lakSaNa che, ane te saMhitA Adi cha prakAre che, te chaye prakAranA lakSaNathI sUtranuM vyAkhyAna karanAra upadezaka yogya ziSyane sUtrano bodha karAve che. tyArapachI vyAkhyAnAM sAta aMgo batAve che, ane te vyAkhyAnA sAta aMgo jANIne te aMgonI maryAdA anusAra yogya guru pAse yogya ziSya vyAkhyAnuM zravaNa kare tenAthI tene je samyagu bodha thAya te samyagu bodhapUrvaka samyapha kriyA karIne te kriyAnA phaLane te ziSya prApta kare tyAM sudhI, te vyAkhyAnuM zravaNa karanAra ziSyane te phaLa prAptimAM jijJAsA Adi sAta vyAkhyAnAM aMgo kAraNabhUta che. tenuM kaMIka spaSTIkaraNa graMthakArazrI svayaM AgaLa kare che. temAM prathama saMhitAdi cha rUpa vyAkhyAnA lakSaNane "namutthaNe arihaMtANamAM yojana karIne graMthakArazrI batAve che, te yojananA baLathI upadezake caityavaMdananAM sarva sUtromAM te saMhitAdi yenuM yojana karIne yogya zrotAne sUtronuM vyAkhyAna karavuM joIe, jethI yogya zrotAne sUtrono samyagu bodha thAya. namoDasva:' ahIM "arihaMtone namaskAra thAo e prakAranAM traNa pado paraspara ekaThAM thaIne eka vAkyano bodha karAvanAra che, tethI te saMhitA che ane temAM traNa pado che : (1) nama: (2) kastu (rU) aJ:. A rIte eka vAkyamAM rahelAM traNa pado batAvyA pachI te traNeya padonA artharUpa padArtha batAve che. nama: zabda pUjA arthamAM che, tethI e prApta thAya ke arihaMtonI pUjA thAo. tyAM prazna thAya ke pUjA eTale zuM ? tethI kahe che ke pUjA dravyano ane bhAvano saMkoca che. temAM hAtha-mastaka-paga Adino samyagu nyAsa te dravyasaMkoca che. tethI e prApta thAya ke "namutthaNa arihaMtANaM' bolatI vakhate hAtha vagere zarIranAM aMgo zAstroktavidhi anusAra pravartAvavAM te dravyasaMkoca che. vaLI, vizuddha evA manano niyoga te bhAvasaMkoca che. tethI e prApta thAya ke "namutthaNe arihaMtANaM' bolatI vakhate "vatarAganA guNonuM stavana karIne huM vitarAganA guNane anukULa saMcitavIryavALo thAu" evA adhyavasAyathI bolAtA sUtramAM, sUtranA arthamAM ane jinapratimAnA AlaMbanamAM vizuddha evA mananuM niyojana karavuM te bhAvasaMkoca che. astu zabda navA arthamAM che ane paraMtuno artha prArthanA che. tethI e prApta thAya ke arihaMtonI pUjA karavI atiduSkara che; kema ke paramArthathI arihaMtonI pUjA nirvikalpa upayoga svarUpa che, ane tevI pUjA karavAnI namutthaNe arihaMtANaM bolanAra puruSanI zakti nathI, topaNa tevI pUjA karavAno abhilASA karavArUpa prArthanA mastu zabdathI karAya che. ahIM vizeSa e che ke vItarAganA guNone avalaMbIne vItarAgabhAvane abhimukha jatuM citta avazya vitarAganI jema nirvikalpa avasthA pAme arthAtu savikalpa sAmAyika ane nirvikalpa sAmAyika rUpa be Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 lalitavistarA bhAga-1 prakAranI cittanI avasthA che temAMthI jinanuM avalaMbana grahaNa karIne jinatulya thavA nirvikalpa sAmAyikanA pariNAmane prApta kare te prakArano bhAvasaMkoca paramArthathI pUjA che, paraMtu je sAdhu ke zrAvaka te prakAranI bhagavAnanI pUjA karavA samartha nathI, topaNa bhagavAnane avalaMbIne te prakAranI pUjA mane prApta thAo evo abhilASa zastu zabdathI kare che. A prakArano bodha vyAkhyAna karanAra guru yogya zrotAne te padanA arthothI karAve. ja zabda vAkyAlaMkAramAM che, ane prAkRtazailIthI ahIM je zabdano upanyAsa karAyo che. arham eTale devo ane manuSyothI atizaya pUjAne yogya che te arihaMta, ane teone namaskAra thAo. A sarva padArtha che. vaLI, padavigraha samAsavALAM padomAM thAya che ane namosvacchamAM koI samAsavALuM pada nathI, tethI ahIM padavigraha graMthakArazrIe batAvyo nathI, chatAM caityavaMdananAM sUtronAM je je sthAnomAM samAsavALAM pado hoya teno zrotAne bodha karAvavA mATe te te samAsavALAM padono vigraha karIne upadezake batAvavAM joIe. vaLI, cAlanA ane pratyavasthAna karIne upadezake zrotAne sUtrano samyagu bodha karAvavo joIe, temAM adhikRta arthanI anupapatti batAvavI te cAlanA che ane te anupapattino yuktithI nirAsa karavo te pratyavasthAna che. jema namosvacchamAM sastu zabdano "prArthanA artha karatAM kahyuM ke sUtra bolanAra puruSa pUjA karavAnI prArthanA kare che, tyAM prazna karatAM kahe che ke sastuno prArthanA artha ghaTato nathI; kema ke namaskAranI prArthanA mAtrathI iSTa phaLanI prApti thatI nathI, paraMtu te prakAre namaskAra karavAthI iSTa phaLanI prApti thAya che, mATe namaskAra thAo' ema kahevuM ucita nathI, paraMtu "namaskAra karuM chuM' ema kahevuM ucita che. Azaya e che ke koIpaNa pravRttinI prArthanA karavAthI te pravRttinuM phaLa maLatuM nathI, paraMtu te prakAranI pravRtti karavAthI te pravRttinuM phaLa maLe che. jema auSadhanA sevananI icchA karavAthI roga maTato nathI, paraMtu auSadhanuM sevana karavAthI roga maTe che, tema arihaMtanI pUjA karavAnI icchAmAtrathI pUjAnuM phaLa maLatuM nathI, paraMtu arihaMtanI pUjA karavAthI pUjAnuM phaLa maLe che. A prakAranI adhikRta arthanI anupapattirUpa je cAlanA karI tenuM yuktithI nirAkaraNa karatAM kahe che ke prArthanA ja ghaTe che; kema ke A rIte ja iSTa phaLanI siddhi che. Azaya e che ke bhAvathI namaskAra karavo e atiduSkara kArya che, ane tevuM duSkara kArya karavAnI zakti na hoya tyAre te duSkara kArya karavAnI vAraMvAra icchA karavAmAM Ave to te icchAnA baLathI te duSkara kArya karavAnI zaktino saMcaya thAya che, paraMtu zaktino saMcaya karyA vagara te kArya karavAmAM Ave to iSTa phaLanI prApti thatI nathI. jema koI sAdhakanI nirvikalpa upayogarUpa pUjA karavAnI zakti na hoya arthAt bhagavAnanA vItarAgatAnA guNonAM vikalpa vagara vItarAgatAnA bhAvane sparze tevo vItarAganI sAthe lInatAno upayoga jemAM hoya tevI pUjA karavAnI zakti na hoya, ane kahe ke "arihaMtanI pUjA karuM chuM", to tema bolavAmAtrathI pUjAnuM tene iSTa phaLa maLatuM Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namuhurNa arihaMtANe nathI, paraMtu te sAdhaka vicAre ke "nirvikalpa dazAnI prAptirUpa pUjA mATe karavI che, chatAM atyAre mArI tevI pUjA karavAnI zakti nathI, tethI atyAre huM pratidina caityavaMdana karIne tenI pUjA karavAno abhilASa karIza to te abhilASanA baLathI ane te abhilASakALamAM vartatA tIvra upayoganA baLathI mArAmAM te prakAranI zakti Avaze, jethI huM bhagavAnane bhAvanamaskAra karI zakIza." A prakAranA AzayapUrvaka sAdhaka namaskAra karavAnI prArthanA kare to bhAvanamaskAra karavAnI zaktinA saMcayarUpa iSTa phaLanI prApti thAya che. mATe namaskAranI prArthanA ja iSTa phaLane sAdhanArI che. A rIte graMthakArazrIe "namutthaNe arihaMtANamAM vyAkhyAnAM saMhitAdi chaye padonI yojanA mAtra batAvI, vaLI, "namutthaNe arihaMtANaM' Adi sarva padono bhAvArtha graMthakArazrI AgaLa batAvaze. AnAthI e phalita thayuM ke A rIte saMhitAdi dvArA vyAkhyAna karavAthI mAtra padayojanA prApta thAya che, paraMtu teTalA kathanathI sUtrano bhAvArtha prApta thato nathI, tethI jema graMthakArazrIe namosvacchamAM saMhitAdi padanI yojanA karI batAvI, tema upadezake zrotAne sUtranA sarva padomAM saMhitAdi padanI yojanA karIne batAvavI joIe ane tyArapachI jema graMthakArazrI te sUtrano bhAvArtha AgaLa batAvaze, tema upadezake paNa zrotAne sarva sUtrano bhAvArtha batAvavo joIe, jethI zrotAne caityavaMdana sUtranA arthono pAramArthika bodha thAya. vaLI, vyAkhyAnAM aMgo jijJAsA Adi sAta che. arthAtu upadezaka adhikArI zrotA pAse caityavaMdana sUtranuM vyAkhyAna kare te vyAkhyAnane samyapha pariNamana pamADavAmAM kAraNabhUta evAM A jijJAsA Adi sAta aMgo che; kema ke jijJAsA Adi vagara paramArthathI vyAkhyAnazravaNanI pravRtti thatI nathI. Azaya e che ke caityavaMdananA adhikArI paNa zrotAne jyAM sudhI caityavaMdananA paramArthane jANavAnI jijJAsA Adi na thAya tyAM sudhI te zrotA vyAkhyAnanA zravaNamAM pravRtti karato nathI. ane kadAca sthUlathI pravRtti kare to paNa te vyAkhyAnanA zravaNanA phaLane prApta karato nathI, mATe adhikArI zrotAne AzrayIne vyAkhyAnazravaNanI pravRttimAM jijJAsA Adi sAta aMgo che ane te sAta aMgo batAvatAM kahe che ke dharma pratye mUlabhUta vaMdanA che arthAt dharmano arthI jIva dharma sAMbhaLavA mATe upadezaka pAse Ave ane dharmano upadeza sAMbhaLIne dharmanuM sevana karavA yatna kare, te mATe upadezaka te dharmanA arthI jIvane kahe ke AtmAmAM dharmanI niSpatti pratye mUlakAraNa tIrthaMkarAdi guNavAna puruSonI vaMdanA che; kema ke tevA uttama puruSone vaMdana karavAthI ja temanA jevA uttamaguNo AtmAmAM pragaTe che, ane A pramANe jaNAvavA mATe graMthakArazrI mahAguNasaMpanna evA tIrthakarone vaMdana karavA mATe upayogI evA caityavaMdananAM sUtronI vyAkhyA prastuta graMthamAM kare che. (1) jijJAsA : have jijJAsA' nAmanuM vyAkhyAnuM prathama aMga batAve che - yogya jIvo dharma sAMbhaLavA Avela hoya ane tene upadezaka kahe ke dharmaprAptinuM mULabhUta aMga tIrthakaronI vaMdanA che, te sAMbhaLIne skUlabuddhivALA jIvo hAtha joDIne tIrthakarone vaMdana karavAthI saMtoSa pAme che, jyAre prAjJajIvone jijJAsA thAya che ke "vaMdana' zabdano artha zuM che ? jethI tIrthakarone vaMdanA karavAthI AtmAmAM dharma niSpanna thAya che ? Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 lalitavistarA bhAga-1 ahIM prazna thAya ke prAjJa zrotAne 'vaMdana' zabdano artha jANavAnI icchA kema thAya che ? tethI kahe che - vicAraka zrotA vicAre che ke samyajJAna vagara samyaka kriyA thatI nathI; kema ke zAstramAM kahyuM che ke prathama jJAna che, pachI jIvadayAnA pAlanarUpa dharmanI kriyA che, tethI jo huM "yaMdana'no artha jANIza nahIM to samyaka vaMdana karI zakIza nahIM, tethI yogya zrotA "vaMdana' zabdanA arthane jANavAne abhimukha pariNAmavALA thAya che. vaLI, AvI jijJAsA kone thAya ? te batAve che - A jijJAsA karmanA viziSTa kSaya-kSayopazamanA nimittavALI che, tethI mithyAdRSTi jIvone AvI jijJAsA thatI nathI, ema zAstra jANanArAo kahe che. Azaya e che ke je jIvonA darzanamohanIya karmano viziSTa prakAre kSaya ke kSayopazama thayo che te jIvone jIvanI kadarzanArUpa saMsAra dekhAya che, ane saMsArathI pAra pAmavAno upAya dharma dekhAya che, ane dharmanI niSpattinuM mULabhUta kAraNa tIrthaMkarone vaMdanArUpa caityavaMdananI kriyA dekhAya che, Ama chatAM teone caityavaMdananI kriyA karavAthI dharmanI niSpatti kaI rIte thAya ? teno spaSTa nirNaya thayo nathI, tethI teone te jANavAnI jijJAsA thAya che, ane caityavaMdananA paramArthane jANavAnI tIvra jijJAsAthI te nirmaladRSTivALA samyagdaSTi jIvo guNavAna guru pAsethI jANavA yatna kare che, jethI teone caityavaMdananA paramArthano samyapha bodha thAya che. A rIte samyagdaSTimAM vartatI jijJAsA e vyAkhyAnuM prathama aMga che. (2) guruyogaH caityavaMdana sUtrano paramArtha jANavAnI jijJAsA thayA pachI te yogya zrotAne kevA guruno yoga thAya to tene samyagu bodha thAya? te batAvavA have 'guruyoga' nAmanuM vyAkhyAnuM bIjuM aMga batAve che. pRpati zAstratattva kRti : e prakAranI guru zabdanI vyutpatti che, ane tevA yathArtha nAmavALA guru haMmezAM sva-paranAM zAstro jANanArA hoya che, pArakAnuM hita karavAmAM nirata hoya, zrotAnA Azayane jANIne tenI yogyatA anusAra sUtronuM vyAkhyAna karanArA hoya, AvA guru sAthe jijJAsu zrotAno saMbaMdha thAya to te gurunA vyAkhyAnathI te zrotAne samyagu bodha thAya ane jo tevA guruthI viparIta guru sAthe saMbaMdha thAya to te viparIta gurunA vyAkhyAnathI te zrotAne viparIta bodha thAya, mATe tevA guru pAsethI sAMbhaLeluM vyAkhyAna avyAkhyAna ja che. A vAtane dRSTAMtathI batAve che - jema abhakSya evA mAMsAdi khAvAthI anartha phaLa maLe che athavA aspRzya evA cAMDAlAdine sparzavAthI anartha phaLa maLe che, tema uparamAM kahelA guNothI rahita guru pAsethI vyAkhyAnazravaNa karAya nahIM chatAM teo pAsethI vyAkhyAnazravaNa karavAthI anartha phaLa maLe che, A prakAre paribhAvana karavuM joIe. AnAthI e phalita thAya ke jijJAsu zrotAe zAstrano paramArtha jANavA mATe evA gurunI gaveSaNA karavI joIe ke jeo sva-para darzananA paramArthane jANanArA hoya, jethI anya sarva karatAM jainadarzana kaI rIte zreSTha che te, zrotAne zabdathI nahIM paNa yuktiyukta padArtha batAvavA dvArA spaSTa karatA hoya, ane jagatamAM tIrthakaro sanmArga batAvanArA che ema kahIne tIrthaMkaranuM pAramArthika svarUpa batAvatA hoya. vaLI, Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANaM pArakAnuM hita karavAmAM nirata hoya, jethI zrotAnI bhUmikA anusAra je je sthAnamAM zrotAne svayaM jijJAsA na thatI hoya tyAM jijJAsAnuM ubhAvana karIne zAstrano paramArtha batAvanArA hoya. vaLI, zrotAnI pRcchAnI pravRttithI zrotAnA Azayo jANIne tenA Azayane anurUpa tenuM hita thAya te rIte upadeza ApanArA hoya. tevA guru pAsethI caityavaMdananAM sUtronuM vyAkhyAnazravaNa karavAmAM Ave to te jijJAsu zrotAne paramagurunA svarUpano ane tIrthakarone karAtI vaMdananI kriyA dharmaniSpattinuM kAraNa kaI rIte che ? teno pAramArthika bodha thAya che. (3) vidhiparatA H jijJAsu zrotAne guNavAna guruno yoga thayA pachI te zrotA kaI rIte vyAkhyAnanA zravaNanI kriyA kare to tene caityavaMdana sUtranA paramArthano samyagu bodha thAya ? te batAvavA have 'vidhiparatA" nAmanuM vyAkhyAnuM trIjuM aMga batAve che - caityavaMdana sUtranI vyAkhyAnuM zravaNa karatI vakhate zravaNavidhinAM ATha aMgo che. (1) vyAkhyAnamAMDalImAM prayatna, (2) gurunI ane akSanI niSadyAnA sthApanamAM prayatna, (3) ucita Asana upara akSanA sthApanamAM prayatna, (4) 'akSaromAM rahela 'madi' padathI gurunA vaMdanamAM prayatna, (5) jyeSThanA anukramanuM pAlana, () ucita AsananI kriyA, (7) sarvathA vikSepano satyAga, (8) upayoganI pradhAnatA. A zravaNanI vidhi che. jijJAsu zrotA caityavaMdananuM vyAkhyAna sAMbhaLatI vakhate zAstrokta maryAdAnusAra mAMDalImAM bese, te vakhate eka Asana guru mATe sthApana kare ane bIjuM Asana sthApanAcAryajI mATe sthApana kare, tyArapachI sthApanAcAryajInA Asana upara sthApanAcAryajInuM sthApana kare, tyArapachI guNavAna evA gurune vaMdana karIne jyeSTha sAdhuonA anukramanA pAlanapUrvaka ucita sthAne bese ane zravaNane anukULa ucita AsanathI bese, paraMtu yathA-tathA bese nahIM. vaLI, zravaNakALamAM sarvaprakAranA indriyonA ane cittanA vikSepono parihAra kare ane caityavaMdananA paramArthane jANavAne anukULa upayoganI pradhAnatApUrvaka zravaNa kare. A prakAranI vyAkhyAnazravaNanI vidhinuM pAlana karavAthI te vyAkhyAna samyak pariNamana pAme che, ane A prakAranI zravaNavidhi kalyANanI paraMparAno hetu che, mATe je zrotA A vidhipUrvaka vyAkhyAnuM zravaNa kare che tene niyamathI upadezakanA vacanathI samyajJAna thAya che; kema ke A prakAranI zravaNanI vidhi samyajJAna prAptino upAya che, ane upAya upeyano vyabhicArI hoya nahIM; kema ke je zravaNavidhirUpa upAyathI samyajJAnarUpa upeya prApta thatuM na hoya tene upAya kahI zakAya nahIM, ane je zrotA A sarva vidhinA pAlanapUrvaka vyAkhyAnanA zravaNamAM yatna kare che, te zrotAne tenA kSayopazamane dhyAnamAM rAkhIne upadezaka te ja pramANe sUtranA artho Ape che, jethI svazakti anusAra te zrotAne avazya samyagu bodha thAya che. (4) bodhapariNatiH jijJAsu zrotA yogya guru pAse vidhipUrvaka vyAkhyAnanuM zravaNa kare tenAthI tenAmAM bodhanI pariNati pragaTe che, tethI te bodhanI pariNati kevA prakAranI che ? te batAvavA have bodhapariNati nAmanuM vyAkhyAnuM cothuM aMga batAve che - bodhapariNati samyajJAnanI sthiratArUpa che, tethI bodhanI pariNativALA zrotAne bhagavAne je kriyAnI Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavinasa bhAga-1 je prakAranI vidhi batAvI che te prakArano ja te kriyAviSayaka bodha thAya che, ane A kriyA A rIte karavAthI iSTa phaLanuM kAraNa thAya che evo sthira ane spaSTa bodha teone thAya che. vaLI, te bodhanI pariNati kutarkanA yogathI rahita hoya che arthAt svamati anusAra padArthone joDavA mATe thatA UharUpa kutarkathI rahita hoya che. vaLI, bodhanI pariNati saMvRtta evA ratnAdhAranI prApti tulya che arthAt jema koIkane DhAMkelo evo ratnothI bharelo karaMDiyo prApta thayo hoya ane te karaMDiyAne ughADavAmAM Ave to temAMthI ratnonI prApti thAya, tema A samyajJAnanI sthiratAthI caityavaMdananI kriyA karavAmAM Ave to uttama ratno tulya mokSane anukULa evA bhAvonI prApti thAya che, mATe A bodhapariNati ratnonA DhAMkelA karaMDiyAnI prApti tulya che. vaLI, A bodhapariNati mArgAnusArIpaNAthI yukta che arthAt ratnatrayIrUpa mokSamArgane anusAranArI che. vaLI, A bodhapariNati taMtra yuktithI pradhAna che arthAt sarvajJanA zAsanamAM AvelI yuktione AgaLa karIne padArthano bodha karavA svarUpa che, paraMtu svamati anusAra padArthanuM yojana karavA svarUpa nathI. vaLI, A bodhapariNati zAstranA zravaNathI sarva jIvone samAna thatI nathI, paraMtu paTu prajJAvALA jIvone ghaNI thAya che ane alpaprajJAvALA jIvone alpa thAya che, topaNa alpa evI paNa bodhapariNatimAM viparyaya hoto nathI. koIka sthAnamAM anAbhoga mAtra hoya che arthAt sUkSma Uhazakti nahIM hovAthI zrotAne kyAreka upadezakanA vacanathI padArthano koIka sthAnamAM spaSTa bodha thato na hoya to te sthAnamAM anAbhoga mAtra hoya che to paNa zrotAno te anAbhoga sAdhyavyAdhi jevo che. jema vaidyavizeSa prApta thAya to sAdhyavyAdhi avazya maTe che, tema AvA yogya jIvone parijJAna che ke jinavacanAnusAra karAyeluM caityavaMdana ja iSTa phaLanuM sAdhaka che, tethI tevA parijJAnane kAraNe teone je sthAnamAM anAbhoga varte che, te sthAnamAM paNa teo vAraMvAra Uha karIne ane guru Adine ucita rIte pRcchA karIne te anAbhoganuM avazya nivartana kare che, paraMtu jeomAM nirmaLa bodhanI pariNati nathI ane jeo svamati anusAra pravRtti karanArA che, teono ucita sthAnamAM bodhano abhAva anAbhogamAtra nathI, paraMtu viparIta rucivALo che, tethI teono anAbhoga sAdhyavyAdhi jevo nathI, AthI ja teomAM vartatA viparIta rucithI yukta evA bodhanA abhAvanuM nivartana thatuM nathI, jyAre adhikArI jIvono vidhipUrvaka zravaNakriyAthI karAyelo bodha yathArtha ja hoya che ane koIka sthAnamAM anAbhoga hoya che te paNa avazya nivartana pAme che. (5) svaryaH jijJAsu zrotAmAM bodhapariNati pragaTyA pachI te bodhapariNatinuM stharya thAya che, tethI te vairya kevA prakAranuM che? te batAvavA have "zairya' nAmanuM vyAkhyAnuM pAMcamuM aMga batAve che - zrotAne upadezaka pAsethI caityavaMdananA pAramArthika svarUpano bodha thayA pachI huM caityavaMdananA kaMIka paramArthane jANI zakuM chuM e prakArano jJAnanI Rddhino ulleka thato nathI, paraMtu pragaTa thayelA yathArtha jJAnane jIvanamAM utArIne Atmahita karavAne anukULa uttama pariNati pragaTe tevuM jJAnanuM dhairya prApta thAya che, ane tevA jJAnanA zairyane kAraNe te zrotAne jeo potAnAthI maMdaprajJAvALA che ane upadeza dvArA caityavaMdanA sUtranA paramArthane jANI zakatA nathI, tevA ajJa jIvo pratye upahAsa karavAno pariNAma thato nathI, paraMtu Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANaM potAnI zakti hoya to teone mArgAnusArI bodha karAvavAno pariNAma thAya che. vaLI, keTalAka jIvo zAstro bhaNIne paNa zAstranA paramArthane pAmatA nathI, paraMtu svamati anusAra zAstronA artho karIne "pote zAstro jANe che e prakArano bhrama dharAve che, tevA asadgahavALA jIvo anabhijJa che ane tevA anabhijJa jIvo sAthe AvI dhairyapariNativALA mahAtmA vivAda karatA nathI; kema ke te mahAtmA jANatA hoya che ke AvA anabhinna jIvo sAthe carcA karavAthI koI phaLanI prApti thatI nathI, kevala klezanI ja prApti thAya che. vaLI, evA anabhinna jIvo sAthe vivAda karavAthI te anabhinna jIvo potAnA viparIta bodhamAM daDha pariNAmavALA thAya che, jenA kAraNe teonuM ahita thAya che. mATe paNa dhairyapariNativALA mahAtmA tevA anabhijJa jIvo sAthe vivAda karatA nathI. vaLI, dhairyapariNativALA mahAtmA ajJa jIvonI buddhino bheda karatA nathI arthAtu keTalAka jIvo caityavaMdananA paramArthane to jANatA nathI ane te prakAranI prajJAnA abhAvane kAraNe teone caityavaMdananA paramArthane jANavAnI jijJAsA paNa thatI nathI. AvA jIvone kahevAmAM Ave ke A prakAranI caityavaMdananI pravRttithI koI phaLa prApta thatuM nathI," to te sAMbhaLIne teone caityavaMdananI apravRttino pariNAma thAya che, ane AvA jIvomAM A prakAranuM apravRttinA pariNAmanuM ApAdana vairyapariNativALA mahAtmA karatA nathI, paraMtu tevA ajJa paNa yogya jIvone caityavaMdananA paramArthane jANavAnI jijJAsA thAya te prakAre teone bodha karAvavA prayatna kare che. vaLI, jJAnanI dhairyapariNativALA mahAtmA yogya paNa jIvo ajJAnane kAraNe zAstrathI viparIta rIte caityavaMdananI pravRtti karatA hoya ane jo te jIvo prajJApanIya hoya to teone caityavaMdananI samyaka vidhi batAvIne caityavaMdanaviSayaka samyaka pravRtti karavAnA vyApAravALA kare che. AvA prakAranI bodhanA zairyanI pariNati jeomAM varte che teono gurunA upadezathI thayelo bodha svairyabhAvavALo thAya che, ane Avo jJAnanA svairyano pariNAma e jIvanI pAtratA che, te pAtratA guNavAna mahAtmAone bahumata che, ane AvI pAtratA samapariNAmanA deha svarUpa che arthAt te jIvamAM vartatA samabhAvanA pariNAmasvarUpa che. vaLI, Avo jJAnano dhairyabhAva bhAvasaMpattino suMdara Azraya che; kema ke sthirabhAvavALI jJAnanI pariNati uttarottara guNavRddhi dvArA vItarAgatAnuM sAkSAt kAraNa che. (3) uktakriyAH jijJAsu zrotA bodhanI pariNati dvArA caityavaMdananA paramArthane jANyA pachI zAstramAM batAvela vidhipUrvaka caityavaMdananI kriyA kare e uktakriyA che, tethI te uktakriyAnuM svarUpa zuM che ? te batAvavA have 'uktakriyA' nAmanuM vyAkhyAnuM chaThuM aMga batAve che - te te kALanA yogathI te te prakAre kriyA karavI joIe, e prakAranI vijJAta guNavALI caityavaMdananI kriyAne caityavaMdananA sevananA samayamAM vItarAganA guNonA praNidhAnapUrvaka sUtra-artha-AlaMbanamAM je prakAre yatna karavAnuM zAstramAM vihita che te prakAranA upayogapUrvaka potAnI zakti anusAra jevo seve che, teonI te kriyAnuM Asevana e uktakriyA che. Azaya e che ke caityavaMdanane samyaka karavAno artha jIva yogya guru pAsethI caityavaMdananI vyAkhyAnuM zravaNa kare, bodhanI pariNati prApta kare ane te bodhapariNatine potAnA AtmAmAM sthira kare, tyArapachI te Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GO lalitaviratArA bhAga-1 jIva paramaguru evA bhagavAnanA caityavaMdananI kriyA zAstramAM je je kALe je je prakAre karavAnI kahI che te te kALe te te prakAre sevavA mATe apramAdathI yatna kare, jethI tene te caityavaMdananA phaLanI prApti thAya. vaLI, uktakriyA svazakti anusAra karavAnI kahI. enAthI e prApta thAya ke sAdhue ke zrAvake potAnI bhUmikA anusAra caityavaMdananI kriyA karavI joIe, paraMtu potAnI zaktine atikramIne nahIM. jema zrAvaka caityavaMdana karatAM pUrve je bhuvanagurunI uttama dravyothI pUjA kare che te sarva potAnI ArthikasAMyogika zaktino vicAra karIne kare ane paramAtmAnA guNone cittamAM sthApIne paramAtmA pratyenA aMtaraMga bahumAna bhAvanI vRddhi thAya te rIte kare. tyArapachI atyaMta praNidhAnapUrvaka zAstravidhi anusAra caityavaMdananI kriyA kare; temaja sAdhu svazakti anusAra stotrapUjA karIne, sarva vidhimAM atyaMta upayukta thaIne caityavaMdananI kriyA kare. A prakAranI svazaktino vicAra karyA vagara potAnI zaktino atikrama karIne caityavaMdananI kriyA karavAthI bhAvano prakarSa thavAne badale apakarSa thAya che; kema ke potAnI zaktine ullaMghIne bAhya kriyA karavAthI citta vyAghAta pAme che tethI caityavaMdanathI paNa vitarAgatAnA guNone sparzavAmAM zakti anusAra udyama thato nathI. ahIM prazna thAya ke vyAkhyAnazravaNathI bodhanI prApti ja apekSita che, kriyA paNa nahIM, tethI kahe che - jema auSadhanA jJAnamAtrathI Arogya prApta thatuM nathI, paraMtu te auSadhanuM jJAna auSadhanA sevanarUpa kriyAmAM ja upayogI che, tema caityavaMdananI vidhinA samyagbodha mAtrathI dharmanI niSpattirUpa Arogya prApta thatuM nathI, paraMtu te caityavaMdananI vidhinuM jJAna caityavaMdananI vidhinA sevanarUpa kriyAmAM ja upayogI che, tethI bodhapariNati pragaTa thAya pachI te bodhanuM avazya kriyAmAM yojana karavuM joIe. vaLI, jema auSadhanA samyajJAna vagara karAyelI auSadhanA sevanarUpa kriyA ArogyaprAptinuM kAraNa banatI nathI, UlaTuM anarthakArI bane che, tema caityavaMdananI vidhinA samyabodha vagara karAyelI caityavaMdananA sevanarUpa kriyA iSTa phaLaprAptinuM kAraNa banatI nathI, UlaTuM yathAtathA sevAyelI te kriyA anarthakArI bane che. mATe kalyANanA arthI jIve yogya guru pAsethI samyajJAna prApta karIne te jJAna anusAra ja caityavaMdananI kriyA karavI joIe, jethI potAne iSTa phaLanI prApti thAya. (7) alpabhavatAH yogya jIvo vyAkhyAnA zravaNathI bodhanI pariNati prApta kare, te bodhapariNatine sthira karIne te bodha anusAra samyaka kriyA kare to te vyAkhyAnazravaNanA phaLane prApta kare, paraMtu vyAkhyAnazravaNa karanArA sarva jIvo samyagbodhanI prApti AdinA kramathI samyak kriyA karavA kema samartha thatA nathI ? te batAvavA have "alpabhavatA' nAmanuM vyAkhyAnuM sAtamuM aMga batAve che - saMsAramAM pradIrghatara paribhramaNa karanArA jIvone caityavaMdananAM sUtronI vyAkhyAnA zravaNathI paNa tattvajJAnano ayoga hovAthI teomAM alpabhavatA nAmanuM vyAkhyAnuM aMga nathI; jyAre je jIvo saMsAramAM paribhramaNa karanArA hovA chatAM pradIrghatara saMsAravALA nathI, teo saMsAranA ucchedanA arthI hoya che ane atyaMta avadhAnapUrvaka caityavaMdananAM sUtronI vyAkhyAnuM zravaNa kare che, tethI tevA jIvone caityavaMdananAM sUtronA Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANaM vyAkhyAnA zravaNathI tattvajJAnano yoga thavAne kAraNe teomAM alpabhavatA nAmanuM vyAkhyAnuM aMga che. alpabhavatA' zabdano artha kare che. eka pagalaparAvartanI aMdara jeono saMsAra che te alpabhavavALA kahevAya ane alpabhavano bhAva e alpabhavatA. AnAthI e prApta thAya ke jeone bhava pratye atyaMta uga thayo che, AtmakalyANanA jeo atyaMta arthI che, tattvane jANavA mATe gaMbhIratApUrvaka udyama kare tevA che, teonA bhavo alpa che, tethI tevA jIvone A caityavaMdananI vyAkhyAnA zravaNathI tattvajJAnano yoga thAya che, ane tevA jIvone jo caityavaMdanane samyaka sevavAmAM yatna kare to thoDAka bhavomAM saMsArano aMta kare che, paraMtu tevA paNa yogya jIvo koIka nimittane pAmIne pramAdavALA thAya, ane bhagavAnanA mArgathI viruddha pravRtti kare, topaNa eka pudgalaparAvartathI adhika saMsAravALA thatA nathI; kema ke te jIvono bhAvamala ghaNo alpa thaI cUkyo che, mATe tevA jIvo viparIta mArgamAM na cAle ane caityavaMdanano samyabodha karIne caityavaMdananI samyagu ArAdhanA kare, to uttarottara uttama bhavonI prApti dvArA thoDA ja bhavomAM saMsArano aMta kare che. ahIM prazna thAya ke dIrgha saMsAravALA jIvone vyAkhyAnanA zravaNathI tattvajJAna kema thatuM nathI ? tethI kahe saMsAramAM jeo dIrghakALa sudhI daridra avasthAne prApta kare tevA che, teo ciMtAmaNiratnanI prAptinA hetu thatA nathI, te ja rIte jeo aneka pudgalaparAvarta sudhI saMsAramAM paribhramaNa kare tevA che, teo vyAkhyAnA aMgane prApta karatA nathI, ema zAstrano sAra jANanArA puruSo kahe che. vyAkhyAnAM jijJAsA Adi sAteya aMgothI zuM phalita thAya ? te batAve che - vyAkhyAnAM jijJAsA Adi sAteya aMgothI caityavaMdananI vyAkhyAnI siddhi thAya che, arthAt jijJAsu yogya zrotA guNavAna guru pAsethI caityavaMdananA paramArthane jANIne samyapha caityavaMdana kare to, tevA yogya jIvamAM A sAteya aMgonI prApti thavAthI caityavaMdananI vyAkhyAnA zravaNanA phaLabhUta nirjarAnI prApti thAya che, ane tevI vyAkhyAnI siddhi samyajJAnano hetu che arthAt mAtra bodharUpa samyajJAna nahIM, paraMtu bodha ane AsevanarUpa samyajJAnano hetu che. e pramANe sUkSma buddhithI Alocana karavuM joIe. pUrvamAM graMthakArazrIe vyAkhyAnAM saMhitA Adi cha padonI yojanA batAvela ane aMte kahela ke bhAvArthane ame AgaLa kahIzuM. tethI have te saMhitA Adi cha padono bhAvArtha batAve che - lalitavistarA : tatra 'namo'stvarhadbhyaH' ityatra 'astu' bhavatvityAdau prArthanopanyAsaH, 'durApo bhAvanamaskAraH tattvadharmatvAt, ata itthaM bIjAdhAnasAdhya' iti jJApanArtham, uktaM ca, 'vidhinoptAdyathA bIjAdakurAdhudayaH kramAt / phalasiddhistathA dharmabIjAdapi vidurbudhAH / / 1 / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra vapanaM dharmmabIjasya satprazaMsAdi tadgatam / taccintAdyaGkurAdi syAtphalasiddhistu nirvRtiH // 2 // cintAsatzrutya'nuSThAnaM, devamAnuSasampadaH / krameNA'GkurasatkANDanAlapuSpasamA matAH / / 3 / phalaM pradhAnamevAhurnAnuSaGgikamityapi / palAlAdiparityAgAt kRSau dhAnyAptivad budhAH / / 4 // ata eva ca manyante tattvabhAvitabuddhayaH / mokSamArgakriyAmekAM paryantaphaladAyinIm / / 5 / / ' ityAdi / lalitavistarA bhAga-1 lalitavistarArtha : tyAM=namRtyurNa sUtramAM, 'arihaMtane namaskAra thAo' e prakAre ahIM=saMhitAmAM, astu=thAo, e prakAre AdimAM=praNipAtadaMDaka sUtranA prAraMbhamAM, prArthanAno upanyAsa, " tattvadharmapaNuM hovAthI= bhAvanamaskAranuM jIvanA pAramArthika svarUparUpa dharmapaNuM hovAthI, bhAvanamaskAra durA5 che=prApta karavo duSkara che, AthI=bhAvanamaskAra durApa che AthI, A prakAre=sUtranA prAraMbhamAM prArthanA karI e prakAre, bIjAdhAnathI sAdhya che=namaskAranI prArthanAthI utpanna thayelA bhAvanamaskAranI IcchAnA saMskAranI prApti svarUpa bIjAdhAnathI bhAvanamaskAra sAdhya che," e pramANe jJApana arthe che=jaNAvavA mATe che. ane kahevAyuM che=bhAvanamaskAra bIjAdhAnathI sAdhya che e anyatra kahevAyuM che -- "je pramANe vidhi vaDe vAvelA bIjathI aMkurAdino udaya thAya che, kramathI phaLanI siddhi thAya che, te pramANe dharmabIjathI paNa thAya che, ema budho kahe che. tadgata=dharmagata, satprazaMsA Adi dharmabIjanuM vapana che, taciMtA Adi=dharmaniSpattinA ciMtana Adi, aMkurAdi che, vaLI, phaLanI siddhi nivRti che=mokSa che. ciMtA-sazruti-anuSThAna-deva-mAnuSanI saMpatti=dharmaniSpattinuM ciMtavana-dharmanuM zravaNa-dharmanuM AcaraNa-dharmanA phaLarUpa devabhava-manuSyabhavanI saMprApti, kramathI aMkura-satkAMDa-nAla-puSpanI samAna manAI che. kRSimAM=khetImAM, palAlAdinA parityAgathI dhAnyanI prAptinI jema budho=paMDita puruSo, pradhAna ja phaLane phaLa kahe che, AnuSaMgika che ema paNa nahIM=AnuSaMgika phaLa che ema paNa paMDita puruSo kahetA nathI. ane AthI ja tattvathI bhAvita buddhivALA jIvo paryaMtanA phaLane denArI eka mokSamArganI kriyAne mAne che." 'tyAvi'thI yogadRSTi samuccaya graMthanA AgaLanA zlokono saMgraha che. Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 namutyui arihaMtANe liyA: namo0 'vapana'mityAdizlokaH, vapanaM-nikSepaNaM, dharmasya zrutacAritrarUpasya bIjaM phalaniSpattihetuH, dharmabIjaM, 'tasyA'tmakSetre' iti gamyam, kiM tadityAha- 'satprazaMsAdi', sat-saMzuddhaM, taccetthaMlakSaNaM'upAdeyadhiyA'tyantaM sNjnyaavisskmbhnnaanvitN| phalAbhisandhirahitaM saMzuddhaM hyetdiidRshm||' prazaMsAdi-varNavAdakuzalacittocitakRtyakaraNalakSaNam, tadgataM-dharmagatam, 'taccintAdi', tasya-dharmasya, cintA-abhilASaH, AdizabdAt satzrutyAdi vakSyamANam, aMkurAdi-aMkurasatkANDAdi vakSyamANameva, phalasiddhistu nirvRtiriti pratItArthameva, 'cintA' ityAdi zloko bhAvitArtha eva, 'phalaM' ityAdi zlokaH, phalaM-sAdhyaM, kiM tadityAha-pradhAnameva jyeSThameva, phalamiti punaH sambadhyate, tataH pradhAnameva phalaM phalamAhuH, avadhAraNaphalamAha-nAnuSaGgikamityapi nopasarjanabhavamapIti, dRSTAntamAha-'palAlAdiparityAgAt' palAlapuSpe parityajya, kRSokarSaNe, dhAnyAptimiva budhAH sudhiyaH, ata eva' ityAdi, ata eva-phalaM pradhAnamevetyAdereva hetoH, 'cakAro''rthaprAptamidamucyata iti sUcanArthaH, manyante-pratipadyante, tattvabhAvitabuddhayaH paramArthadarzidhiyaH, mokSamArgakriyAM samyagdarzanAdyavasthAM ekAM advitIyAdirUpAM mokSamArgatvena, 'paryantaphaladAyinI' mityAdi mokSarUpacaramakAryakAriNIM zailezyavasthAmityarthaH, anyAvasthAbhyo hyanantarameva phalAntarabhAvena mokssaabhaavaat| vivArtha: namo0 ..... mokSAbhAvAt / / 'motthu matagi' panI vyAyAmAM vapanaM tyAt raisal artha karatAM paMjikAkAra kahe che - zrata-cAritrarUpa dharmanuM bIja phalaniSpatino hetu, dharmabIja che, tenuM AtmakSetramAM=dharmabIjanuM AtmArUpI khetaramAM, vapara=vikSepaNa. arlswi AtmakSetre meM prArata AGE adhyAra , tAvA AtmakSetra iti gamyam ama khache. te zuMcha ?=dharmalInuM vapana zuMcha ? methI 5 cha - satrAMsA Adi che. have satrazaMsAdino artha kare che - satsaM sane tasaM mAvA eagnAguMcha - "atyaMta uSAdevabuddhine kAraNe saMjJAnA vidhvaMbhaNathI anvitaAhArAdi dasa saMjJAonA tirodhAnathI yukta, lavI abhisaMdhithI rahita Aloka-paralokanA phaLanI AzaMsAthI rahita, evuM A prazaMsAdi kALamAM vartatuM citta, AvA prakAranuM saMzuddha che-phaLapAkanA AraMbha sadaza saMzuddha che-vItarAgabhAvarUpa phaLane pragaTa karavAnI kriyAnA prAraMbha 35 zuddha che." Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitaviktA bhAga-1 satvazaMsAdi zabdamAMthI "satu' zabdano artha yogadRSTisamuccayagraMthanA vacanathI paMjikAkAre karyo, have 'prazaMsAdi' zabdano artha kare che. varNavAda, kuzalacita ane ucitakRtyatA karaNalakSaNa prazaMsA Adi che=varNavAdATa karavA svarUpa che. prazaMsAdi konA viSayaka che ? te batAve che - tagata=dharmagata=dharmaviSayaka prazaMsAdi che. tacitA Adi eTale tenI=dharmanI, citA=abhilASa huM zuM yatna karuM ? jethI mArAmAM A dharma pragaTa thAya ? e prakArano abhilASa, Adi zabdathI="vintari"mAM rahela gari zabdathI, vayamANa evA saMskRti Adi aMkurAdi vasthamANa ja aMkura-satkAMDAdi che. vaLI, phaLasiddhi nivRti che e pratIta artha ja che=nivRti zabdano artha spaSTa ja che. cittA ItyAdi zloka bhAvita arthavALo ja che. tacitari vagere zabdono artha karyo tenAthI batAvAyela arthavALo ja che. naM ityAdi zlokano artha kare che - phala=sAdhya, ta=sAdhya, zuM che ? ethI kahe che - pradhAna ja=ja, phala' e prakAre pharI saMbaMdha karAya che. arthAt zlokamAM "patna' zabda eka vakhata che teno pharI bIjI vakhata saMbaMdha karAya che, tethI='7' zabdano pharI saMbaMdha karAya che tethI, pradhAna ja phaLane phaLa kahe che, ema artha prApta thAya. avadhAraNanA phaLane kahe che-prathAnamevamAM rahela 'va'kArathI zuM prApta thAya te batAve che - AnuSaMgika che ema paNa nahIM upasarjatabhava paNa nahIM-deva-matujanI saMpattirUpa gauNarUpe prApta thanAruM phaLa paNa phaLa nathI. dazaMtane kahe che - palAlAdinA parityAgathI=palAla ane puSpane tyajIne, kRSimAM=karSaNamAM=khetImAM, dhAnyanI prAptinI jema budho=sudhIvALA=paMDita puruSo, pradhAna ja phaLane phaLa kahe che ema avaya che. mata vi ityAdino artha kare che - AthI jasphala pradhAna ja che ItyAdirUpa ja hetuthI, tatvathI bhAvita buddhivALA=paramArthane jonArI buddhivALA, mokSamArgapaNArUpe advitIyAdirUpa eka samyagdarzanAdinI avasthArUpa mokSamArganI kriyAne mAne che= svIkAre che. vaLI, te mokSamArganI kriyA kevI che ? te spaSTa kare che - parvatanA phaLa denArI=mokSarUpa carama kArya karanArI evI zailezI avasthArUpa mokSamArganI kriyA che; kema ke anya avasthAothI zailezI avasthA karatAM anya evI pUrvanI avasthAothI, anaMtara ja tarata ja, phalAMtaranA bhAvane kAraNe=mokSarUpa phaLathI anya phaLanA saddabhAvane kAraNe-deva Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 namutyusaM arihaMtANa manuSyanI saMpattirUpa ke uttarottaranI avasthAnI prAptirUpa phalAMtaranA sadbhAvane kAraNe, mokSano abhAva che. jakAra=zlokamAM gata va pachI rahela 'g' zabda, "arthathI prApta evuM A kahevAya che e pramANe sUcananA arthavALo che. bhAvArtha : namuskurNa sUtramAM astu zabda mavA arthamAM che, ane sUtranA prAraMbhamAM zabdathI prArthanAno upanyAsa karAyo che, tethI e prApta thAya ke namutthaNe sUtra bolIne arihaMtone namaskAra karavAnI prArthanA karAya che. ahIM prazna thAya ke arihaMtone namaskAra karavAne badale namaskAra karavAnI prArthanA kema karAI che? tethI kahe che ke arihaMtone bhAvanamaskAra karavo duSkara che, tethI bhAvanamaskAra potAnA prayatnathI asAdhya jaNAvAne kAraNe prastuta sUtramAM tevo bhAvanamaskAra potAne prApta thAo, evI prArthanA karAI che. ahIM prazna thAya ke bhAvanamaskAra karavo duSkara kema che? tethI kahe che ke bhAvanamaskAra tattvadharmarUpa che, mATe duSkara che. Azaya e che ke jIvarUpa vastunuM tattva sarvatra saMga vagarano pariNAma che, tethI jeo arihaMtanA svarUpane avalaMbIne arihaMtatulya asaMgapariNAmane skuraNa karI zake che, teo tattvadharmane pAmelA che, ane teo ja arihaMtone bhAvanamaskAra karI zake che, anya jIvo nahIM. Ama chatAM jeo jANe che ke vItarAgane bhAvanamaskAra karavAthI vItarAganI jema saMsArasAgarathI tarI zakAya che, topaNa vitarAgane bhAvanamaskAra karavAnI potAnAmAM zakti nathI, teo vItarAgane bhAvanamaskAra karavAnI prArthanA kare che. ane A rIte bhAvanamaskAranI prArthanA karavAthI potAnA AtmAmAM bhAvanamaskAra karavA pratyenA pakSapAtarUpa bIjanuM AdhAna thAya che, ane te bIjAdhAna jema jema dRDha thAya che tema tema te bIjAdhAnanA baLathI AtmAmAM bhAvanamaskAra karavAnI zaktino saMcaya thAya che, AthI te bIjAdhAna dvArA bhAvanamaskAra sAdhya che. Ama bhAvanamaskAranI prArthanA dvArA bIjAdhAna thAya che ane bIjAdhAna dvArA bhAvanamaskAra sAdhya che, e pramANe jaNAvavA mATe prastuta sUtramAM astu zabdano prayoga karela che, ane A kathanane 3 vathI graMthakArazrI spaSTa kare che. jema vidhipUrvaka vAvelA bIjathI aMkurA vagereno udaya thAya che, ane krame karIne phaLanI prApti thAya che, tema dharmabIjathI paNa tatvaciMtArirUpa aMkurA vagereno udaya thAya che, ane krame karIne mokSarUpa phaLanI prApti thAya che. AnAthI e prApta thayuM ke koI sAdhaka atyaMta upayogapUrvaka ane sUtra anusAra mana-vacana-kAyAnA dRDha pravartanapUrvaka namutthaNe sUtra bolato hoya tyAre tene arihaMtone bhAvanamaskAra karavAno tIvra abhilASa thAya che, ane te bhAvanamaskAranI niSpattinA upAyarUpe te sAdhaka bhAvanamaskAranI prArthanA kare che, tenAthI tenAmAM bhAvanamaskArarUpa dharmanA bIjanuM vapana thAya che ane te bIjathI krame karIne tene bhAvanamaskAranI prApti thAya che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s lalitavikatA bhAga-1 ahIM prazna thAya ke dharmabIjanuM vapana zuM che? tethI kahe che - dharmaviSayaka samprazaMsA Adi dharmabIjanuM vapana che. vaLI, dharmaviSayaka ciMtA Adi aMkurA Adi che ane phaLanI siddhi mokSa che. AnAthI e nakkI thAya che jema koI sAdhakamAM vartatA dharmane joIne te dharmanI prazaMsA Adi karavAmAM Ave to dharmabIjanuM vapana thAya che, tema bhagavAnamAM vartatA vItarAgatA Adi bhAvone joIne temanA jevA vitarAga thavAnA pariNAmapUrvaka temane bhAvanamaskAra karavAno abhilASa karavAmAM Ave to dharmabIjanuM vapana thAya che, ane bhagavAnane bhAvanamaskAra karavAno karAyelo te abhilASa bhagavAnaviSayaka guNonI prazaMsA Adi rUpa che, AthI ja paMjikAmAM kahyuM ke vacanathI varNavAdanuM karaNa, manathI kuzala cittanuM karaNa ane kAyAthI ucita kRtyanuM karaNa : e sarva dharmanAM bIja che. tethI namutyuyuM sUtra bolatI vakhate sAdhakamAM je kuzala citta thAya che te dharmabIjanA vAnarUpa che, dharmabIjanuM vapana thayA pachI sAdhakane ciMtA thAya ke huM kaI rIte yatna karuM ? jethI mArAmAM bhAvanamaskAra karavAnuM sAmarthya pragaTa thAya ? te aMkurArUpa che, AvI ciMtA thayA pachI te sAdhaka bhAvanamaskAranI niSpattinA upAyonuM yogIo pAsethI zravaNa kare te satkAMDarUpa che, zravaNa karyA pachI te sAdhaka bhAvanamaskAranI niSpattine anurUpa saMyamanA anuSThAnonuM sevana kare te nAlarUpa che. vaLI, te anuSThAnonA sevanakALamAM te sAdhakano yatkiMcit bhAvanamaskAra thayelo che topaNa paripUrNa bhAvanamaskAra to te sAdhaka vitarAga thAya tyAre ja thAya che, tethI te anuSThAnanA sevananA phaLarUpe te sAdhakane deva-manuSyabhavanI saMpatti prApta thAya che te puSparUpa che, ane te dharmabIjanA vapananuM aMtima phaLa to mokSa ja che. ahIM prazna thAya ke prArthanAnA phaLarUpe mokSane grahaNa karyo, paraMtu mokSaprAptinI pUrve prApta thatA devAdibhavanI saMpattine prArthanAnA phaLarUpe grahaNa kema na karyuM ? tethI kahe che - budhapuruSo pradhAna phaLane ja phaLa kahe che, AnuSaMgika phaLane phaLa kahetA nathI. Azaya e che ke bhAvanamaskAra karavAnI icchAvALA sAdhakane jema vItarAga sarva karmothI rahita thayA tema sarva karmothI rahita thavuM che, ane tenA upAyarUpe ja te sAdhaka bhAvanamaskAra karavAnI prArthanA kare che; topaNa jema khetImAM dhAnyanI prApti mukhya phaLa che ane AnuSaMgika prApta thatA palAlAdi mukhya phaLa nathI, tema bhagavAnane kastuthI karAyelI prArthanAthI thayelA bIjAdhAnanuM mukhya phaLa mokSanI prApti che ane AnuSaMgika prApta thatI devamanuSyAdinI saMpatti mukhya phaLa nathI. vaLI, A kathananI ja puSTi karavA kahe che ke AthI ja tattvathI bhAvita buddhivALA mahAtmAo zailezI avasthAne ja mokSamArganI kriyA svIkAre che, anya avasthAone mokSamArganI kriyA svIkAratA nathI; kema ke zailezI avasthAthI anya sarva avasthAo anaMtara uttaranI avasthArUpa ja phaLanI prApti karAve che, ane AyuSya pUrNa thAya to anaMtara deva-manuSyabhavanI saMpadArUpa phaLanI prApti karAve che, paraMtu anaMtara mokSarUpa phaLanI prApti karAvatA nathI, AthI ja kevalajJAna paNa uttara avasthArUpa zailezI avasthA ApIne caritArtha Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namucurNa arihaMtANa GO thAya che, tethI kevalajJAna mokSarUpe phaLa ApanAra nathI, paraMtu zailezI avasthA ja mokSarUpa phaLa ApanArI che. mATe tattvathI bhAvitamativALA jIvo mokSamArganI kriyArUpa zailezI avasthAne ja mokSanA upAyarUpe svIkAre che. Azaya e che ke vivekI evA mokSanA arthI jIvone bodha hoya che ke "mithyAtva-avirati-pramAdakaSAya-yoga A pAMceya kAraNo saMsAranuM kAraNa che ane A pAMceya kAraNono abhAva e mokSanuM kAraNa che, ane A pAMceya kAraNono abhAva zailezI avasthAmAM ja thAya che, tethI mokSaprAptino upAya zailezI avasthA ja che." Ama chatAM vivekI jIvo pote je bhUmikAmAM hoya te bhUmikA anusAra samyagu yatna karIne saMsAranAM pAMceya kAraNomAMthI potAnAmAM je je kAraNa vidyamAna hoya teno abhAva karavA mATe yatna kare che, topaNa te vivekI jIvonI mati vacalA koIpaNa sthAnamAM mokSanA upAyarUpe niviSTa nathI, phakta zailezI avasthAmAM ja teonI mati mokSanA upAyarUpe niviSTa che, AthI AvA jIvo saMsAranAM kAraNono kramasara uccheda karatA hoya topaNa teone pradhAna phaLa ja phaLarUpe abhimata che, avAMtara phaLa phaLarUpe abhimata nathI. samyagdarzana-samyajJAna-samyakyAritra e mokSanAM kAraNo che, paraMtu zailezI avasthA pUrvenI sarva avasthAomAM vartatA samyagdarzanAdi prakarSavALA nathI; kema ke jIvane kevalajJAna thAya che tyAre jIvamAM kSAyikadarzanasAyikajJAna-kSAyikacAritra hovA chatAM sarvasaMvara nathI, ane zailezI avasthAmAM bhavanA kAraNarUpa yogono nirodha thAya che tyAre jIvane sarvasaMvara prApta thAya che, ane te vakhate jIvane advitIya evAM samyagdarzanasamajJAna-samyakyAritra prApta thAya che, ane tevI advitIyarUpa samyagdarzanAdinI avasthAne tattvathI bhAvita buddhivALA jIvo mokSanA upAyarUpe svIkAre che. graMthakArazrIe pUrvamAM sthApana karyuM ke bhAvanamaskAra duSkara che, tethI te duSkAra evA bhAvanamaskAranI niSpatti mATe namutyurNa sUtramAM astu zabdano "prArthanA' arthamAM upanyAsa karAyo che. tyAM koI marathI zaMkA kare che. lalitavistarA :___ Aha, yadyevaM na sAmAnyenaivaM pATho yuktaH, bhAvanamaskAravatastadbhAvena tatsAdhanAyogAt, evamapi pAThe mRSAvAdaH 'asadabhidhAnaM mRSA' itivacanAt, asadabhidhAnaM ca bhAvataH siddhe tatprArthanAvacaH, tadbhAvena tdbhvnaayogaaditi| ___ ucyate, yatkiJcidetat, tattattvAparijJAnAt, bhAvanamaskArasyApi utkarSAdibhedo'styeveti tattvam, evaM ca bhAvanamaskAravato'pi tathA tathA utkarSAdibhAvenAsya tatsAdhanA'yogo'siddhaH, tadutkarSasya sAdhyatvena tatsAdhanopapatteriti, evaM ca, 'evamapi pAThe mRSAvAdaH' ityAdyapArthakameva, asiddhe tatprArthanAvaca' iti nyaayopptteH| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 lalitavistarA bhAga-1 tatprakarSavAMstu vItarAgo na caivaM paThatIti, na cAnyastatprakarSavAn, bhAvapUjAyAH pradhAnatvAt, tasyAzca pratipattirUpatvAt, uktaM cAnyairapi-'puSyA'miSastotrapratipattipUjAnAM yathottaraM prAdhAnyam', pratipattizca vItarAge, pUjArthaM ca nama iti, 'pUjA ca dravyabhAvasaMkoca' ityuktam, ataH sthitametadanavayaM namoDasvarga' ti lalitavistarArtha - kahe che-pUrvapakSI zaMkA karatAM kahe che - jo Ama che=bhAvanamaskAranI niSpatti mATe ag e prakAranA prArthanAvacanano upanyAsa karAyo che ema che, to sAmAnyathI sAdhu-zrAvakAdi sarva jIvo mATe sAmAnyathI, A prakArano pATha="namaskAra thAo' e prakArano pATha, yukta nathI; kema ke bhAvanamaskAravALAne teno bhAva hovAthI=bhAva-namaskArano sadabhAva hovAthI, tenA sAdhanano ayoga che=bhAvanamaskAranI niSpattinA sAdhana evA prArthanAvacananuM aghaTana che; Ama chatAM paNa=bhAvanamaskAravALA mahAtmAne 'namaskAra thAo' e prakAranA prArthanAvacanano ayoga hovA chatAM paNa, pAThamAM=namutyue arihaMtANaM' e prakArano pATha karavAmAM, mRSAvAda thAya=bhAvanamaskAravALA mahAtmAne mRSAvAda prApta thAya; kema ke "asatu evuM abhidhAna mRSA che" e prakAranuM vacana che, ane bhAvathI siddha thaye chate=bhAvanamaskAra siddha thaye chate, tenI prArthanAnuM vacana=bhAvanamaskAra prAtinI prArthanAnuM vacana, asaabhidhAna che; kema ke teno bhAva hovAthI=bhAvanamaskArano sadbhAva hovAthI, tenA bhavanano ayoga cheH bhAvanamaskAranA bhavanano ayoga che. ti' mAhathI karela zaMkAnA kathananI samAptimAM che. kahevAya che-pUrvapakSInI zaMkAno graMthakArazrI vaDe uttara apAya che - A=pUrvapakSIe kahyuM ke sAmAnyathI "namutthaNe arihaMtANaM' e prakArano pATha yukta nathI e, yatkiMcit cheHartha vagaranuM che; kema ke tenA tattvanuM aparijJAna che=bhAvanamaskAranA paramArthanuM aparijJAna che. ahIM prazna thAya ke bhAvanamaskArano paramArtha zuM che? tethI kahe che - bhAvanamaskAranA paNa utkarSAdi bheda che ja e tattva che=bhAvanamaskArano paramArtha che. ane A rIte=bhAvanamaskAranA utkarSAdi bheda che e rIte, bhAvanamaskAravALAne paNa te te prakAranA utkarSAdino bhAva hovAthI=je je prakArano potAne bhAvanamaskAra prApta thayo che tenAthI upara uparanA prakAranA utkarSAdino sabhAva hovAthI, Ane prArthanAvacanane, tenA sAdhanano ayoga=bhAvanamaskAranA sAdhanano ayoga, asiddha che; kema ke tenA utkarSanuM sAdhyapaNuM hovAne kAraNe=potAnAmAM rahelA bhAvanamaskAranA utkarSanuM prArthanAvacanathI sAdhyapaNuM hovAne Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namunthuNaM arihaMtANaM kAraNe, tenA sAdhananI upapatti che=utkarSavALA bhAvanamaskAranA sAdhanarUpa prArthanAvacananI saMgati che. 'kRti' vyatethI Apela uttaranA thananI samAptimAM che. ane A rIte=graMthakArazrIe uttara Apyo ke utkarSavALA bhAvanamaskAranI prApti arthe prArthanAvacana yukta che e rIte, "Ama chatAM paNa pAThamAM mRSAvAda che" ityAdi apArthaka ja che= pUrvapakSIe zaMkA karela ke Ama chatAM paNa 'namunthuNaM arihaMtANaM' e prakArano pATha karavAmAM mRSAvAda che e vagere thana artha vagaranuM ja che; kema ke "asiddhamAM=potAne asiddha evA utkarSavALA bhAvanamaskAranA viSayamAM, tenI prArthanAnuM vacana che=utkarSavALA bhAvanamaskAranI prArthanAnuM vacana che." e prakAranA nyAyanI upapatti che. '3rSAvibhAvena'mAM rahela 'Ari' zabdathI utkarSatara ane utkarSatamano saMgraha che. * 'tyAvi' zabdathI 'asamidhAna'thI mAMDIne 'tamavanAyop' sudhInA kathanano saMgraha che. graMthakArazrIe pUrvamAM sthApana karyuM ke bhAvanamaskAranA utkarSAdi bheda che, mATe bhAvanamaskAravALA mahAtmAne paNa utkarSavALA bhAvanamaskAranuM kAraNa evuM prArthanAvacana yukta che, tethI 'namunthuNaM arihaMtANaM' e prakArano pATha sarva jIvo mATe sAmAnyathI yukta che. tyAM prazna thAya ke bhAvanamaskAranA prakarSavALA mahAtmAne 'namaskAra thAo' e prakArano pATha asaMgata thaze ? tethI kahe che 99 - vaLI, tenA prakarSavALA=bhAvanamaskAranA prakarSavALA, vItarAga che ane A prakAre='namaskAra thAo' e prakAre, bolatA nathI, ethI doSa nathI. ane anya tenA prakarSavALA nathI=vItarAgathI anya mahAtmA bhAvanamaskAranA prakarSavALA nathI, mATe bhAvanamaskAranA prakarSa arthe 'namo stu' e prakArano vacanaprayoga anya mahAtmAne ucita che. - A rIte 'namunthuNaM arihaMtANaM' e prakAranuM prArthanAvacana jeone bhAvanamaskAra prApta nathI thayo teone paNa ucita che ane jeone bhAvanamaskAra prApta thayo che teone paNa ucita che, ema sthApana thayuM. tyAM prazna thAya ke namaH zabdathI bhAvanamaskAra ja grahaNa kema karyo ? dravyanamaskAra paNa grahaNa kema na karyo ? jo dravyanamaskAra ane bhAvanamaskAra ema baMne namaskAra grahaNa karyA hota to astu zabdano prayoga karavAnI AvazyakatA raheta nahIM. tenA samAdhAna mATe kahe che bhAvapUjAnuM pradhAnapaNuM hovAthI ane tenuM=bhAvapUjAnuM, pratipattirUpapaNuM hovAthI, pratipattirUpa bhAvapUjAnI prAptinI prArthanA arthe astu zabdano prayoga karAyo che ema anvaya che. tenI puSTi karavA mATe 3ruM vathI anyadarzanakAronA vacananI sAkSI Ape che - ane anyo vaDe paNa=anyadarzanakAro vaDe paNa, kahevAyuM che - puSpa, AmiSa=naivedha, stotra, pratipattirUpa pUjAonuM yathottara prAdhAnya che=A cAreya prakAranI pUjAonuM uttarottara pradhAnapaNuM che. ane pratipatti vItarAgamAM che=cAreya prakAranI pUjAmAMthI cothI Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 pratipattirUpa pUjA upazAMtamohavALA ke kSINamohavALA vItarAgamAM che. pUrvamAM sthApana karyuM ke bhAvapUjA pradhAna che ane bhAvapUjA pratipattirUpa che. ane temAM anyanI sAkSI ApI, ema svIkArIe to e prApta thAya ke A prakArano pUjAno krama che ane prakarSavALI bhAvapUjA vItarAgamAM che, topaNa prastuta namrutyuNaM sUtramAM namaskArano vicAra che, pUjAno vicAra nathI, tethI prastutamAM karAyelo pUjAno upanyAsa ayukta che. e prakAranI zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che - -- lalitavistarA bhAga-1 ane pUjA arthe namaskAra che e prakAre ane pUjA dravya-bhAvano saMkoca che e prakAre kahevAyuM che=graMthakArazrI vaDe pUrve karAyelA saMhitAnA varNanamAM batAvAyuM che. AthI=pUrve AthI karela zaMkAnuM atyAra sughI samAdhAna karIne sthApana karyuM ke bhAvapUjA pradhAna che khane te pratipatti3pa che ane te pratipatti3pa bhAvapUbhanI niSpatti kharthe 'namo astu' yo prakAranA prArthanAvacanano upanyAsa karAyo che AthI, A anavadha sthita che=nirdoSa siddha che. ahIM prazna thAya ke 'A' eTale zuM te spaSTa kare che - 'namaH astu arhadbhyaH' the. paMniDA : 'tatsAdhanAyogAditi' tasya = siddhasya namaskArasya, yat sAdhanaM = nirvarttanaM prArthanayA, tasya ayogAt = aghaTanAt, asadabhidhAnamiti, asato = ayujyamAnasya, abhidhAnaM bhaNanamiti, 'tadbhAvene 'tyAdi tadbhAvena= bhAvanamaskArabhAvena, tadbhavanAyogAt = AzaMsanIyabhAvanamaskArabhavanAyogAt, anAgatasyeSTArthasya lAbhenAviSkaraNamAzIH, sA ca prArthaneti / 'bhAvanamaskArasyApI 'ti kiM punarnAmAdinamaskArasya iti 'api' zabdArthaH, 'tatsAdhanopapatte 'riti, tasya = utkarSAnanyarUpasya namaskArasya prArthanayA sAdhanasya, 'upptteH'=ghttnaat| 'na caivaM paThatI 'ti, evamiti prArthanam, 'namastIrthAye 'ti nirAzaMsameva tena paThanAt, 'puSpAmiSastotrapratipattipUjAnAmityAdi, tatra 'AmiSa' zabdena mAMsabhogyavasturuciravarNAdilAbhasaMcayalAbharucirarUpAdizabdanRtyAdikAmaguNabhojanAdayo'rthAH yathAsambhavaM prakRtabhAve yojyAH, dezaviratau caturvidhA'pi, sarAgasarvaviratau tu stotrapratipattI dve pUje samucite, bhavatu nAmaivaM yathottaraM pUjAnAM prAdhAnyaM tathApi vItarAge kA sambhavatItyAha'pratipattizca vItarAge' iti pratipattiH avikalAptopadezapAlanA 'caH ' samuccaye, vItarAge upazAntamohAdau pUjAkArake / yadi nAmaivaM pUjAkramo vItarAge ca tatsambhavaH, tathApi namaskAravicAre tadupanyAso'yukta ityAha- 'pUjArthaM ce 'tyAdi, pratipattirapi dravyabhAvasaMkoca eveti bhAvaH / paMAirtha : 'tatsAdhanAyogAditi' eveti bhAvaH / / lalitavistarAmAM raDela tatsAdhanAyogAdno artha ure che ..... Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namunthuNaM arihaMtANaM 101 tatsAdhanano ayoga hovAthI eTale tenuM=siddha evA namaskAranuM=bhAvanamaskAravALA mahAtmAne siddha evA bhAvanamaskAranuM, je sAdhana=prArthanA vaDe nirvartana--niSpAdana, teno ayoga hovAthI=aghaTana hovAthI=asaMgati hovAthI, A prakArano pATha yukta nathI, ema anvaya che. asadabhidhAna eTale asanuM=ayujyamAnanuM=nahIM ghaTatA evA vacananuM, abhidhAna=bhaNana=kathana. tamAvena ityAdino artha kare che - tenA bhAvathI=bhAvanamaskAranA bhAvathI, tenA bhavanano ayoga hovAthI=AzaMsanIya evA bhAvanamaskAranA bhavanano ayoga hovAthI=prArthanA dvArA icchanIya evA bhAvanamaskAranA bhavananI asaMgati hovAthI, tenuM prArthanAvacana asadabhidhAna che, ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke prArthanA zuM che ? ethI kahe che - anAgata evA iSTa arthanuM lAbharUpe AviSkaraNa AzIH che=nahIM prApta thayela evA icchita padArthanuM 'prApti thAo' e rUpe pragaTa karavuM e AzIrvacana che, ane te=A prakAranuM AzIrvacana, prArthanA che. lalitavistarAmAM rahela 'mAvanamArAvi'mAM 'vi' zabdano samuccaya batAve che - - nAmAdi namaskAranuM vaLI, zuM ? arthAt nAma ane dravyanamaskAranA to utkarSAdi bheda che ja, paraMtu bhAvanamaskAranA paNa utkarSAdi bheda che, e prakAre api zabdano artha che. tenA sAdhananI upapatti hovAthI eTale tenA=utkarSa sAthe ananyarUpa namaskAranA, prArthanArUpe sAdhanabhAvanI upapatti hovAthI ghaTana hovAthI, arthAt bhAvanamaskAravALA mahAtmA je prakArano bhAvanamaskAra kare che tenAthI utkarSavALA bhAvanamaskAra sAthe ananyarUpa evA sAdhya bhAvanamaskArano prArthanArUpe sAdhana evo namaskAra ghaTato hovAthI, tenA sAdhanano ayoga asiddha che, ema anvaya che. lalitavistarAmAM rahela na levuM patino artha kare che -- E eTale prArthana, arthAt namaskAranI prArthanA thAya e rIte vItarAga namaH zabda bolatA nathI ja; kema ke 'namaH tIrthAva' e prakAre nirAzaMsa ja=prArthanArUpa AzaMsAthI rahita ja, temanA vaDe paThana che= vItarAga vaDe bolAya che. puSpAmilaktotrapratipattidhUnAnAm ityAdi temAM=cAra prakAranI pUjAmAM, 'AmiSa' zabdathI mAMsa, bhojya vastu, rucira vargAdino lAbha=suMdara varNAdinI prApti, saMcayano lAbha, rucira rUpAdi=suMdara rUpa vagere, zabda, nRtyAdi krAmaguNa=nRtya vagere pAMca indriyonA viSayo, bhojana Adi artho yathAsaMbhava=saMbhava pramANe, prakRtabhAvamAM=prakRta evI AmiSa pUjAmAM, yojavA. dezaviratimAM cAra prakAranI paNa pUjA che, vaLI, sarAga evI sarvaviratimAM, stotra ane pratipatti be pUjA samucita che=karavI ucita che. have prativRttittva vItarAne e kathananuM paMjikAkAra utthAna kare che - Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 lalitavistarA bhAga-1 A pramANe=cAra prakAranI pUjA batAvI ane cAreya pUjAonuM yathottara prAdhAnya che ema kahyuM e pramANe, pUjAonuM yathottara prAdhAnya ho, topaNa vItarAgamAM kaI pUjA saMbhave che? ethI kahe che - ane pratipati vItarAgamAM che eTale avikala evI AptanA upadezanI palAnArUpa-Akha evA bhagavAnanA upadezanuM saMpUrNa pAlana karavA rUpa, pratipati upazAMtamohAdirUpa pUjAkAraka evA vItarAgamAM che. 2 samuccayamAM che. jo A prakAre=uparamAM batAvyo e prakAre, pUjAno krama che. ane vItarAgamAM teno saMbhava che= upazAMta mohavALA ke kSINamohavALA vItarAgamAM pratipati pUjAno saMbhava che, topaNa namaskAranA vicAramAM teno upacAsa=pUjAno upacAsa, ayukta che, ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - pULAthe ja ityAdi. vaLI, lalitavistarAmAM kahyuM ke "pUjA dravya-bhAvano saMkoca che tene spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che - pratipati paNa=cAra prakAranI pUjAmAMthI cothI pratipatti pUjA paNa, dravya-bhAvano saMkoca ja che, e prakArano bhAva che. bhAvArtha - pUrve namutthaNe arihaMtANaM' padano artha karatAM kahyuM ke mastu zabda "prArthanA arthamAM che, tethI bhAvanamaskAranI prArthanA mATe namo stu evo prayoga karAya che. tyAM koI zaMkA karatAM kahe che - jeone bhAvanaskAra prApta nathI thayo teone duSkara evA bhAvanamaskAranI prApti arthe namo stu bolavuM ucita che, paraMtu sAmAnyathI sarvane mastu bolavuM ucita nathI; kema ke jeo bhAvanamaskAra pAmelA che teone bhAvanamaskAra siddha hovAthI bhAvanamaskAranI prAptinA sAdhanarUpa prArthanA saMgata nathI, Ama chatAM te prakAranuM sUtra hovAthI bhAvanamaskAravALA paNa mahAtmA namo mastu bole to teone mRSAvAdanI prApti thAya; kema ke "asadabhidhAna e mRSAvAda che e prakAranuM zAstranuM vacana che, ane bhAvanamaskAra siddha thayo che tevA mahAtmA "mane bhAvanamaskAra thAo' ema bole te asadabhidhAna che. ahIM prazna thAya ke bhAvanamaskAravALA mahAtmA no masta bole te asadabhidhAna kema che ? tethI kahe che potAnAmAM bhAvanamaskArano sabhAva hovAne kAraNe prArthanA dvArA icchanIya evo bhAvanamaskAra potAnAmAM prApta thavo ghaTato nathI. chatAM "mane bhAvanamaskAra prApta thAo' e prakAre prArthanA karavAmAM Ave to mRSAvAdanI prApti thAya. A prakAranI pUrvapakSInI AzaMkAmAM graMthakArazrI uttara ApatAM kahe che - pUrvapakSInuM A kathana artha vagaranuM che; kema ke pUrvapakSIne bhAvanamaskAranA paramArthanuM jJAna nathI. vaLI, bhAvanamaskArano paramArtha zuM che ? te spaSTa kare che - Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANa 103 bhAvanamaskAranA paNa utkarSAdi bheda che ja, e prakArano bhAvanamaskArano paramArtha che, tethI e prApta thAya ke nAmanamaskAra ane dravyanamaskAranA to utkarSAdi bheda che ja, paraMtu bhAvanamaskAranA paNa utkarSAdi bheda che. Azaya e che ke jeo logassa sUtrathI covIza bhagavAnanAM nAmanuM kIrtana kare che te nAmastava che, je nAmanamaskArarUpa che, jeo uttama dravyothI bhagavAnanI bhakti kare che te dravyastava che, je dravyanamaskArarUpa che, temaja jeo vItarAganA vacananuM avalaMbana laIne vItarAga thavA mATe sarva udyamathI bhagavAnanA vacananuM pUrNa pAlana kare che te bhAvastava che, je bhAvanamaskArarUpa che. te rIte koI sAdhaka bhagavAnanuM nAmasmaraNa karatA hoya tyAre te nAmanamaskArakALamAM vartatA bhAvonI taratamatAne AzrayIne te nAma namaskAra nirjarArUpa kAryano bheda kare che, tethI nAma namaskAranA paNa utkarSAdi bheda che arthAt utkarSa-utkarSatara-utkarSatamarUpa bheda che. vaLI, koI zrAvaka uttama sAmagrIthI bhagavAnanI pUjA karatA hoya tyAre te dravyanamaskArakALamAM vartatA bhAvonI taratamatAne AzrayIne te dravyanamaskAra nirjarArUpa kAryano bheda kare che, tethI dravyanamaskAranA paNa utkarSAdi bheda che. vaLI, koI muni traNa guptinA sAmrAjyathI sarvaviratinuM pAlana karatA hoya tyAre te bhAvanamaskArakALamAM vartatA bhAvonI taratamatAne AzrayIne te bhAvanamaskAra nirjarArUpa kAryano bheda kare che, tethI bhAvanamaskAranA paNa utkarSAdi bheda che. Ama, nAmanamaskAra-dravyanamaskAra-bhAvanamaskAra bhAvonI taratamatAnA bhedathI utkarSa Adi bheTavALA che. vaLI, pUrvamAM kahyuM ke bhAvanamaskAra paNa utkarSAdi bheghavALo che e rIte bhAvanamaskAravALA sAdhu paNa te te prakAranA utkarSavALA bhAvanamaskAranI prApti mATe "arihaMtone namaskAra thAo' evA prArthanAvacanano prayoga kare che, te asaMgata nathI; kema ke utkarSavALo bhAvanamaskAra prArthanA dvArA sAdhya hovAne kAraNe te utkarSavALA bhAvanamaskAranA sAdhanarUpe "namaskAra thAo" e prakAranuM prArthanAvacana ghaTe che. Azaya e che ke traNa guptinA sAmrAjyavALA mahAtmA paNa saMpUrNa asaMgabhAva ke vItarAgabhAva pAmelA nathI, paraMtu te asaMgabhAva ke vItarAgabhAvane pragaTa karavA mATe sarvazaktithI bhagavAnanI AjJAnuM pAlana kare che, tethI tevA mahAtmA jyAre pratimAnuM AlaMbana laIne caityavaMdana kare che ane 'arihaMtone namaskAra thAo" evuM prArthanAvacana bole che tyAre teone paNa jJAna hoya che ke "huM bhagavAnanI AjJAnuM pAlana karuM chuM, paraMtu utkarSavALI bhagavAnanI AjJAnuM pAlana karato nathI, tethI te utkarSavALI bhagavAnanI AjJAnA pAlana mATe huM bhagavAnane prArthanA karuM chuM." AthI teonuM prArthanAvacana asaMgata nathI; kema ke A prakAranI prArthanAthI ja utkarSavALI bhagavAnanI AjJAnuM pAlana thAya tevA sattvano prakarSa thAya che, AthI bhAvanamaskAravALA mahAtmAne paNa namaskAranI prArthanA saMgata che. vaLI, graMthakArazrIe A pramANe sthApana karyuM, tenAthI pUrvapakSIe je kaheluM ke Ama chatAM paNa pAThamAM mRSAvAda che arthAt bhAvanamaskAravALA paNa mahAtmA "mane bhAvanamaskAra prApta thAo' evI prArthanA kare to mRSAvAda che, ityAdi pUrvapakSInuM kathana artha vagaranuM che; kema ke te mahAtmAnuM prArthanAvacana asiddha evA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 lalitavikatA bhAga-1 utkarSavALA bhAvenamaskAranI prApti mATe che, tethI koI doSa nathI. ahIM prazna thAya ke A rIte bhAvanamaskAranA utkarSAdi bhedo svIkArIne bhAvanamaskAravALA mahAtmAne paNa "namotthaNe arihaMtANaM" e prakAranuM prArthanAvacana saMgata che ema sthApana karyuM, topaNa bhAvanamaskAranA prakarSavALA mahAtmAne A prakAranuM prArthanAvacana saMgata thaze nahIM, tethI kahe che - bhAvanamaskAranA prakarSavALA vItarAga "namo stu' e prakAre bolatA nathI ja, to zuM bole che? te spaSTa karavA paMjikAkAra kahe che - tIrthane namaskAra karuM chuM e prakAre AzaMsA vagara ja vItarAga bole che, ane vitarAga sivAya bIjA jIvo bhAvanamaskAranA prakarSavALA nathI, mATe teone prakarSavALA bhAvanamaskAranI prApti mATe "namo stu' e prakAranuM prArthanAvacana saMgata ja che. A rIte phalita thayuM ke "namutthaNe arihaMtANaM' e prakAranuM prArthanAvacana bhAvanamaskAra siddha nathI thayo tevA jIvone paNa yukta che ane bhAvanamaskAra siddha thayo che tevA mahAtmAone paNa yukta che, tyAM prazna thAya ke prastuta sUtramAM namaH zabdathI bhAvanamaskAra ja kema grahaNa karyo ? dravyanamaskAra paNa kema grahaNa na karyo ? jo baMne prakAranA namaskAra grahaNa karyA hota to prastuta sUtramAM prastu zabdano upanyAsa karavo paData nahIM, tenA nivAraNa mATe graMthakArazrI kahe che - nAmapUjA, dravyapUjA ane bhAvapUjAmAM bhAvapUjAnuM ja pradhAnapaNuM che, tethI te bhAvapUjAnI prApti mATe prArthanA karavI Avazyaka che, tema jaNAvavA mATe prastuta sUtramAM bhAvapUjAne uddezIne vastu e prakAranA prArthanAvacanano upanyAsa karela che, ane bhAvapUjA pratipattirUpa che arthAt bhagavAnanI saMpUrNa AzAnA pAlanarUpa che, tethI jeone pratipattirUpa bhAvapUjA prApta thaI nathI tevA zrAvako te bhAvapUjAnI prApti mATe prArthanA kare che, ane apramAdabhAvathI bhagavAnanA vacanAnusAra sarva ucita kriyAo karanArA sAdhuone pratipattirUpa bhAvapUjA prApta thaI che, to paNa te bhAvapUjAno utkarSa asaMgabhAvamAM thAya che ane te bhAvapUjAnA utkarSanI niSThA vitarAgabhAvamAM thAya che, tethI sAdhuo paNa potAne je bhAvapUjA prApta thaI che tenAthI utkarSavALI bhAvapUjAnI prApti mATe prArthanA kare che. vaLI, bhAvapUjA pratipattirUpa che te batAvavA mATe graMthakArazrI anyadarzanakAronI sAkSI Ape che - anyadarzanakAro paNa cAra prakAranI pUjA kahe che: (1) puSpapUjA (2) AmiSapUjA (3) stotrapUjA (4) pratipattipUjA. A cAreya prakAranI pUjAmAM prathama pUjA karatAM bIjI pUjA adhika zreSTha che, bIjI pUjA karatAM trIjI pUjA adhika zreSTha che ane trIjI pUjA karatAM cothI pUjA adhika zreSTha che, te A rIte - puSpa zabdathI prApta evI puSpa vagere uttama sAmagrI dvArA bhagavAnanI bhakti karatI vakhate zrAvakamAM "huM uttama sAmagrIthI bhagavAnanI bhakti karIne saMyamanI zaktino saMcaya karuM" tevo adhyavasAya varte che; kema ke bhagavAna vItarAga-sarvajJa che, tethI temanA pratyeno bahumAnabhAva vItarAga thavAne anukULa evI sarvaviratinuM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namuhurNa arihaMtANa 105 kAraNa che, ane A rIte bhagavAnanI puSpapUjA karyA pachI saMcita vIryavALA zrAvako uttama phaLa, naivedya, nRtya Adi dvArA je agrapUjA kare che tenAthI temanAmAM vItarAga pratyeno bahumAnabhAva atizaya prakarSavALo thAya che, AthI puSpapUjA karatAM AmiSapUjA adhika zreSTha che. vaLI, tyArapachI zrAvako bhagavAnanA guNagAnarUpa caityavaMdana kare che ke stuti-stavanAdi bole che te sarva stotrapUjA che. tenA dvArA vItarAganA guNonA smaraNapUrvaka vitarAganA guNone abhimukha javAno mahAudyama thAya che, tethI pUrvanI be pUjA karatAM A stotrapUjA vizeSa nirjarAnuM kAraNa hovAthI adhika zreSTha che. vaLI, pratipattipUjA bhagavAnanA upadezanI avikala evI pAlanArUpa che, tethI traNa guptinA sAmrAjyavALA muni dehathI mAMDIne sarva bAhya padArthothI nirapekSa thaIne vItarAganA vacanAnusAra samabhAvanI vRddhimAM udyama kare che te pratipattipUjA che, je sarvathI zreSTha pUjA che, ane paripUrNa prakarSavALI pratipattipUjA vItarAgamAM che; kema ke vItarAganuM vacana vItarAga thavAno upadeza Ape che ane te vItarAgavacananuM pUrNa pAlana upazAMtamohavALA ke kSINamohavALA vItarAga evA muni kare che, ane tethI tevI pratipattipUjAnI prApti mATe bhAvanamaskAravALA muni paNa "namo stu' e prakAranI prArthanA kare che.. ahIM koIne prazna thAya ke pUjAno uparamAM batAvyo e krama che ane chellI pratipattipUjAno prakarSa upazAMtamohavALA ke kSaNamohavALA vItarAgamAM saMbhava che. topaNa prastuta namutyuAM sUtramAM namaskArano vicAra cAle che tyAM pUjAno vicAra karavo asaMgata che, tethI kahe che - pUjA arthe nama: zabda che ane pUjA dravya-bhAvanA saMkocarUpa che, ema pUrve kahevAyuM che, tethI e phalita thAya ke vItarAganA guNone avalaMbIne mana-vacana-kAyAno saMkoca karavo e dravyasaMkoca che ane avatarAgabhAvathI cittano saMkoca karIne vitarAgabhAvane abhimukha mAnasavyApAra pravartAvavo e bhAvasaMkoca che, ane te pUjAno artha che ane namaskArano paNa te ja artha che; kema ke vitarAganA guNone avalaMbIne vItarAgabhAvane abhimukha gamanane anukuLa vyApAra e namaskAra che ane pUjA paNa vItarAganA guNone avalaMbIne vItarAgabhAvane abhimukha gamanane anukULa vyApAra rUpa ja che. mATe namaskArane pUjA kahevAmAM asaMgatatA nathI. namutthaNe arihaMtANaM' padanuM graMthakArazrIe atyAra sudhI spaSTIkaraNa karyuM, te sarva kathananuM nigamana karatAM graMthakArazrI kahe che - AthI "namutthaNe arihaMtANaM' e prakAre namaskAra prArthanAvacana anavadya che arthAt namutthaNa sUtramAM rahela atu zabdanA prayogathI yukta evuM arihaMtone namaskAranuM vacana yuktiyukta che, mATe ja gaNadharoe sUtramAM te prakAre racanA karela che, ema siddha thAya che. lalitavistarA - iha ca prAkRtazailyA caturthyarthe SaSThI, uktaM ca-'bahuvayaNeNa duvayaNaM, chaTThivibhattIe bhaNNai cutthii| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 lalitavistarA bhAga-1 jaha hatthA taha pAyA, Namo'tthu devAhidevANaM // ' bahuvacanaM tu advaitavyavacchedenArhadbahutvakhyApanArthaM, viSayabahutvena namaskartuH phalAtizayajJApanArthaM ca, ityetaccaramAlApake 'namo jiNANaM jiyabhayANa mityatra sapratipakSaM bhAvArthamadhikRtya drshyissyaamH| lalitavistarArtha - ane ahIM=namutthaNe arihaMtANaM' e prakAranA padamAM, prAkRtaulIthI caturthInA arthamAM SaSThI cheHchaThI vibhakti che. ane kahevAyuM che=prAkRtabhASAnA viSayamAM kahevAyuM che. "bahuvacana vaDe dvivacana, chaThI vibhakti vaDe cothI vibhakti kahevAya che." Ane ja dRSTAMtathI spaSTa kare che - je pramANe - hAtha tathA pAda arthAtu be hAtha ane be paga batAvavA mATe bahuvacanano prayoga karela che. devAdhidevone namaskAra thAo arthAt caturthI vibhakti batAvavA mATe SaSThI vibhaktino prayoga karela che. A rIte "arihaMtANaM' padamAM SaSThI vibhaktino prayoga kema karela che ? tenI spaSTatA karI. have "arihaMtANaM' padamAM bahuvacanano prayoga kema karela che ? ekavacanano prayoga kema karela nathI ? te spaSTa kare che - vaLI, bahuvacana= arihaMtANaM' padamAM karela bahuvacanano prayoga, advaitanA vyavacchedathI= AtmAtanA vyavacchedathI, ahaMnA bahatvanA khyApana arthe che ahitonA bahupaNAne jaNAvavA mATe che, ane viSayanuM bahupaNuM hovAthI=bahuvacananA prayogano viSaya ghaNA tIrthakaro hovAthI, namaskAra karanArane phalanA atizayanA jJApana arthe cheHghaNA arihaMtone namaskAra karanAra jIvane prApta thatI phaLanI adhikatAne jaNAvavA mATe che, e pramANe A=AtmADhatanA vyavacchedathI ahabahatvanA khyApana arthe ane viSayanA bahutvathI phalAtizayanA jJApana arthe bahuvacanano prayoga karela che e, carama AlApakamAM=namo jiNANe jiyabhayANa' e prakAranA AmAM, sApatipakSa bhAvArthane=pUrvapakSanI zaMkApUrvakanA bhAvArthane, AzrayIne ame darzAvazuM. paMjikAH_ 'advaitavyavacchedene ti, dvau prakArAvitaM dvItaM, tasya bhAvo dvaitaM, tadviparyayeNa advaitaM ekaprakAratvam, tadAhureke'eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe prtisstthitH| ekathA bahudhA cApi, dRzyate jlcndrvt||' jJAnazabdAyadvaitabahutve'pyAtmAdvaitameveha vyavacchedyam, arhabahutvena tasyaiva vyavacchedyatvopapatteH, 'phalAtizayajJApanArthaM ceti, phalAtizayo= bhAvanotkarSa iti| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 namutyusaM arihaMtANe paMjikArca - "ativyavaseneti bhAvano ti aDhatanA vyavacchedathI eTale be prakArane Ita=prApta, dvIta che, teno bhAva Ata che, tenA viparyayathIetanA viparyayathI, advaita eka prakArapaNuM. tene eka kahe che ane keTalAka darzanakAro kahe che - kharekhara eka ja bhUtAtmA deha dehamAM dareka zarIramAM, pratiSThita che=rahelo che, ane ekadhA athavA bahudhA paNa=AtmA eka prakArano athavA bahu prakArano paNa, jalamAM caMdranI jema dekhAya che. jJAnazabda Adi aDhatanuM bahutva hote chate paNa AtmA-aDhata ja, ahIM vyavacchedya che-prastuta namutyurNa sUtramAM rahela 'arihaMtANaM' padathI vyavaccheda karavA yogya che; kema ke ahaMdubahutvathI=arihaMtANaM padavI prApta evA arihaMtonA bahupaNAthI, tenA ja=AtmAtanA ja, vyavacchedyapaNAnI upapati che. ane phalAtizayanA zApanArthe eTale lano atizaya=bhAvanAno utkarSa, tene jaNAvavA mATe bahuvacana che, ema avaya che. bhAvArtha - namutyurNa sUtramAM karela mastu zabdano prayoga ucita che, tenuM graMthakArazrIe sthApana karyuM. have nama: zabdanA yogamAM caturthI vibhakti vaparAya che, chatAM prastuta "namutthaNe arihaMtANaM' padamAM SaSThI vibhakti kema vAparI che? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - prastuta sUtra prAkRta bhASAmAM che, ane prAkRtabhASAnI zailI pramANe prastuta padamAM caturthI vibhaktinA arthamAM SaSThI vibhaktino prayoga karela che. vaLI, temAM graMthakArazrI sAkSI Ape che ke prAkRtamAM dvivacanano prayoga bahuvacanathI thAya che ane caturthI vibhaktino prayoga SaSThI vibhaktithI thAya che. vaLI, temAM dRSTAMta Ape che ke "be hAtha ane be paga' ema batAvavA prAkRtamAM hatyA tada pAyA ema bahuvacanano prayoga thAya che, paraMtu dvivacanano prayoga thato nathI, temaja "devAdhidevane namaskAra thAo" e vAkyamAM nama:nA yogamAM caturthI vibhakti batAvavA prAkRtamAM devadivALe ema SaSThI vibhaktino prayoga thAya che, te rIte prastuta sUtramAM arihaMtA padamAM nama:nA yogamAM caturthI vibhakti batAvavA SaSThI vibhaktino prayoga karela che. vaLI, "arihaMtANaM' padamAM bahuvacanano prayoga be artha batAvavA mATe cheH (1) AtmAdvaitanA parihAra mATe (2) namaskAra karanArane prApta thato phaLano atizaya batAvavA mATe. have "advaita' zabdano artha spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che ke jemAM be prakAra hoya te drIta kahevAya ane teno bhAva heta kahevAya ane tenAthI viparIta advaita kahevAya arthAt advaita eTale ekaprakArapaNuM. ane temAM paMjikAkAra sAkSI Ape che ke keTalAka darzanakAro AtmAno advaita mAne che arthAtu A jagatamAM eka ja AtmA che ema mAne che, ane teo kahe che ke eka bhUtAtmA judA judA dehamAM pratiSThita che, jema pANImAM pratibiMbita thato caMdra eka athavA aneka paNa dekhAya che, tema dehamAM pratiSThita evo AtmA eka athavA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 lalitavistAra bhAga-1 aneka paNa dekhAya che arthAt sAdhanA dvArA mukta thayelA AtmA eka dekhAya che ane judA judA dehane AzrayIne AtmA aneka dekhAya che, paraMtu paramArthathI AtmA aneka nathI paNa eka che. A prakAranA AtmAnA vaitanA vyavaccheda mATe prastuta sUtramAM bahuvacanano prayoga che arthAt bhinna bhinna darzanakAromAMthI keTalAka darzanakAro jJAnAdvaita mAne che, keTalAka zabdAdvaita mAne che, ane keTalAka brahmAdvaita mAne che arthAt AtmAdvaita mAne che, temAMthI AtmAdvaita matanA vyavaccheda mATe "arihaMtANaM' padamAM bahuvacanano prayoga che; kema ke "ghaNA arihaMtone namaskAra thAo" ema kahevAthI "AtmA eka che." e prakAranA AtmAdvaitano vyavaccheda ghaTe che, paraMtu jJAnAdvaita ke zabdAdvaitano vyavaccheda ghaTato nathI. AnAthI e prApta thAya ke jagatamAM atyAra sudhI ghaNA tIrthaMkaro thayA, vartamAnamAM paNa ghaNA tIrthakaro vidyamAna che ane bhaviSyamAM paNa ghaNA tIrthaMkaro thaze, tethI arihaMto ghaNA che, ane jyAre arihaMto ja ghaNA hoya tyAre jagatamAM eka ja AtmA che e matano vyavaccheda thAya che. vaLI, ghaNA tIrthakarone namaskAra karavAmAM Ave to bhAvano prakarSa thavAthI namaskAra karanAra mahAtmAne phaLano atizaya thAya che, te batAvavA mATe paNa prastuta sUtramAM "arihaMtANaM' padamAM bahuvacanano prayoga karela che. Azaya e che ke sAmAnyathI jema eka bhagavAnanI pUjA karavA karatAM aneka bhagavAnanI pUjA karavAmAM Ave to bhAvano prakarSa thAya che, tema eka tIrthakarane namaskAra karavA karatAM aneka tIrthakarone namaskAra karavAmAM Ave to bhAvano utkarSa thAya che, tethI "ghaNA tIrthakarone namaskAra thAo" ema bolavAthI namaskAra karanArane phaLano atizaya prApta thAya che, ema batAvavA mATe prastuta padamAM bahuvacanano prayoga che. vaLI, bahuvacanano prayoga advaitanA vyavaccheda mATe ane phalAtizaya jaNAvavA mATe che, te viSayamAM nayavAdanI dRSTirUpa pratipakSanA vikalpapUrvaka bhAvArthane AzrayIne graMthakArazrI "namo jiNANe jiyabhayANa e prakAranA carama AlAvAmAM spaSTatA karaze, tethI prastutamAM tenI carcA karela nathI. pUrve graMthakArazrIe namutthaNe arihaMtANaM' padano artha karatAM kahyuM ke tu zabdano prArthanA artha che, ane prArthanA karavAthI du:sAdhya evo bhAvanamaskAra prApta thAya che, tenA viSayamAM anya AcAryo zuM kahe che ? te batAve che - lalitavisarAH anye tvAhuH 'namo'stvarhadbhyaH' ityanena prArthanAvacasA tattvato lokottarayAnavatAM tatsAdhanaM prathamamicchAyogamAha- tataH zAstrasAmarthyayogabhAvAt, sAmarthyayogazcAnantaryeNa mahAphalaheturiti yogaacaaryaaH| atha ka ete icchAyogAdayaH? ucyate, amI khalu nyAyatantrasiddhA icchAdipradhAnAH kriyayA viklaaviklaadhikaastttvdhrmvyaapaaraaH| uktaM ca, "kartumicchoH zrutArthasya jJAnino'pi pramAdataH / vikalo dharmayogo yaH, sa icchAyoga ucyate / / 1 / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 namutthaNa arihaMtANa zAstrayogastviha jJeyo, yathAzaktyapramAdinaH / zrAddhasya tIvrabodhena, vacasA'vikalastathA / / 2 / / zAstrasaMdarzitopAyastadatikrAntagocaraH / / zaktyudrekAd vizeSeNa sAmarthyAkhyo'yamuttamaH / / 3 / / siddhyAkhyapadasaMprAptihetubhedA na tattvataH / zAstrAdevAvagamyante sarvathaiveha yogibhiH / / 4 / / sarvathA tatparicchedAtsAkSAtkAritvayogataH / tatsarvajJatvasaMsiddhestadA siddhipadAptitaH / / 5 / / na caitadevaM yat tasmAt, prAtibhajJAnasaMgataH / sAmarthyayogo'vAcyo'sti, sarvajJatvAdisAdhanam / / 6 / / dvidhA'yaM dharmasaMnyAsayogasaMnyAsasaMjJitaH / kSAyopazamikA dhAH, yogAH kAyAdikarma tu / / 7 / / dvitIyApUrvakaraNe, prathamastAttviko bhavet / AyojyakaraNAdUrdhvaM, dvitIya iti tadvidaH / / 8 / / atastvayogo yogAnAM, yogaH para udAhataH / mokSayojanabhAvena, sarvasaMnyAsalakSaNaH" / / 9 / / ityAdi (yogadRSTisamuccayaH 3-11) tatra 'namo'stvadbhyaH ' ityanenecchAyogAbhidhAnam, 'namo jinebhyo jitabhayebhya' ityanena tu vakSyamANena zAstrayogasya, nirvizeSeNa sampUrNanamomAtrAbhidhAnAt; vizeSaprayojanaM cAsya svasthAna eva vakSyAma iti| tathA, 'ikko'vi namukkAro, jiNavaravasahassa vddhmaannss| saMsArasAgarAo, tArei naraM va nAriM vaa||1||' ityanena tu paryantavartinA sAmarthyayogasya, kAraNe kAryopacArAt, na saMsArataraNaM sAmarthyayogamantareNeti kRtvaa| .. __ Aha-'ayaM prAtibhajJAnasaGgata' ityuktaM, tatkimidaM prAtibhaM nAma? asadetat, matyAdipaJcakAtirekeNAsyAzravaNAt,' ucyate-caturjJAnaprakarSottarakAlabhAvi kevalajJAnAdadhaH tadudaye savitrAlokakalpamiti na matyAdipaJcakAtirekeNAsya zravaNam, asti caitadH adhikRtAvasthopapatteriti, etadvizeSa eva prAtibhamiti kRtaM vistrenn|1| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 lalitavistarArtha : vaLI, anya kahe che = 'arihaMtone namaskAra thAo' e prakAranA A prArthanAvacanathI tattvathI=paramArthathI, lokottara yAnavALA mahAtmAone tenA sAdhanarUpa=viziSTa evA lokottarasyAnanA sAdhanarUpa, prathama IcchAyogane kahe che=namunthuNaM sUtra batAve che; kema ke tenAthI=icchAyogathI, zAstrayogano ane sAmarthyayogano bhAva che. lalitavistarA bhAga-1 upara kahyuM ke prArthanAvacanathI icchAyogane kahe che ane temAM hetu batAvyo ke icchAyogathI zAstrayogano ane sAmarthyayogano bhAva che, tyAM vicArakane prazna thAya ke namaskAra karavAnI icchA e icchAyoga che ane namaskAranI zAstrAnusArI pravRtti e zAstrayoga che, eTalo artha sAmAnyathI prApta thAya, paraMtu sAmarthyayoga zuM che ? A prakAranI jijJAsAthI te be yoga karatAM sAmarthyayoga pRthag batAvavA kahe che ane sAmarthyayoga anaMtarapaNAthI mahAphLano hetu che, e pramANe yogAcAryo kahe che. pUrvanA kathanathI icchAyoga-zAstrayoga-sAmarthyayoga ema traNa yogonI prApti thaI, tethI jijJAsA thAya ke icchAyogAdi zuM che ? te prakAre prazna karIne tenuM svarUpa spaSTa kare che - - athathI prazna kare che A IcchAyogAdi zuM che ? kahevAya che=te praznano graMthakArazrI dvArA uttara apAya che, kharekhara A=icchAyogAdi, nyAyataMtramAM siddha, IcchAdi pradhAna, kriyAthI vikala-avikala-adhika evA tattvadharmanA vyApAro che=AtmAnA pAramArthika svarUpanI niSpattine anukULa evA dharmanA vyApAro che. ane kahevAyuM che=icchAyogAdinuM svarUpa yogadRSTisamuccayagraMthamAM kahevAyuM che "zrRtArthavALA=sAMbhaLela che Agama jeNe evA, karavAnI icchAvALA=dharmanAM anuSThAno karavAnI icchAvALA, jJAnIno paNa pramAdathI vikala=asaMpUrNa, evo je dharmayoga=dharmano vyApAra, te icchAyoga kahevAya che. IIII vaLI, ahIM=yogazAstra viSayaka, yathAzakti apramAdI evA zrAddhano tIvra bodhane kAraNe te prakAre vacanathI avikala=zAstravacanathI saMpUrNa, evo zAstrayoga jANavo. rA zAstramAM saMdarzita upAyavALo, zaktinA udrekane kAraNe=zaktinI prabaLatAne kAraNe, vizeSathI tenAthI atikrAMta gocaravALo=zAstrathI atikrAMta viSayavALo, sAmarthya Akhya uttama evo A che-sAmarthya nAmano sarvamAM pradhAna evo yoga che. II3II ahIM=lokamAM, siddhi Akhya padanI saMprAptinA hetubhedo=mokSa nAmanA padanI prAptinA kAraNa-vizeSo, tattvathI=paramArthathI, yogIo vaDe zAstrathI ja sarvathA ja jaNAtA nathI. II4 / / sarvathA tenA paricchedathI=sarva prakAre mokSapadanI prAptinA hetubhedonA jJAnathI, sAkSAtkAritvano yoga thavAne kAraNe tene sarvajJatvanI saMsiddhi hovAthI=zrotRyogIne sarvajJapaNAnI prApti hovAthI, tyAre=zravaNakALamAM ja, siddhipadanI prApti hovAthI mokSapadanI prAptinA hetubhedo zAstrathI ja sarvathA ja jaNAtA nathI, ema Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANaM 111 pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. ApA ane je kAraNathI A=pUrvazlokamAM kahyuM che, A pramANe nAthI zArazravaNathI ja siddhi thAya che e pramANe nathI, te kAraNathI pratibhAnathI saMgata, sarvAtvAdinuM sAdhana, avAcya evo sAmarthyayoga che. IIkA dharmasaMnyAsanI ane yogasaMnyAsanI saMjJAvALo AsAmarthyayoga, be prakAre che. dharmo kSayopathamika che, vaLI, yogo kAyAdinuM karma che. IchA prathama dharmasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga, dvitIya apUrvakaraNamAM tAtvika thAya, dvitIya yogasaMnyAsa nAmano sAmarthyayoga, AyojyakaraNathI Urdhva thAya, e pramANe tenA jANanArAo kahe che. llcil AthI ja mokSa sAthe yojanAno bhAva hovAne kAraNe sarvasaMnyAsalakSaNasarvanA tyAga svarUpa, ayoga-manavacana-kAyAnA yogono abhAva, yogonI maitrAdirUpa yogonI, madhyamAM para yoga udAhata che zreSTha yoga kahevAyo che." II II "tyAti' zabdathI yogadaSTisamuccayagraMthanA AgaLanA anya zlokono saMgraha che. tyAM=pUrve IcchAyogAdi traNa yogo batAvyA tyAM, namutyusaM arihaMtANaM' e prakAranA AnA dvArA=pada dvArA, IcchAyoganuM abhidhAna che=IcchAyoganuM kathana che. vaLI, "namo jihANa jiyabhayANaM' e prakAranA vacamANa AnA dvArA AgaLa kahevAnAra pada dvArA, zAstrayoganuM kathana che; kema ke nirvizeSathI=A rUpa vizeSaNa vagara, saMpUrNa evA nAmo mAtranuM abhidhAna che="namaskAra karuM chuM" ema saMpUrNa namaskAra sAmAnyanuM kathana che, ane AnuM="namo jiNANa" padamAM saMpUrNa namaskAramArAnA kathananuM, vizeSa prayojana svarathAnamAM ja=namo jiNAvyaMjiyabhayANa padanA varNananA sthAnamAM ja, ame kahIzuM. "tti zAstrayoganA sthAnanA kathananI samAptimAM che. ane "Ikko vinamukAro jiNavaravasahasa vaddhamANassa saMsArasAgarAo tAreInara va nAri vA". vaLI, e prakAranA paryatavartI evA AnA dvArA=caityavaMdana sUtranA aMtamAM vartanArA vacana dvArA, sAmarthyayoganuM kathana che. ahIM prazna thAya ke "Ikko vi namukkAro' Adi pATha dvArA "eka paNa namaskAra saMsArasAgarathI tAre che' e prakAranuM kathana prApta thAya che, paraMtu "arihaMtone namaskAra karuM chuM e prakAranuM kathana prApta thatuM nathI; chatAM graMthakArazrIe "Ikko vi' ityAdi pATha dvArA sAmarthyayoganA namaskAranuM kathana kema karela che ? ethI kahe che - kAraNamAM kAryano upacAra hovAthI arthAt saMsArasAgara taravAnuM kAraNa evA sAmarthyayoganA namaskAramAM saMsArasAgarathI taravArUpa kAryano upacAra hovAthI, 'Ikko vi' ityAdi pATha dvArA sAmarmayoganA namaskAranuM kathana karela che. ahIM prazna thAya ke kAraNamAM kAryano upacAra kema che ? ethI kahe che - saMsAranuM taraNa sAmarthyayoga vagara nathI, ethI karIne kAraNamAM kAryano upacAra che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 lalitavistarA bhAga-1 AhathI shN| re cha - "mAsAmathryayoga, pratinidhI saMta cha." se prabhAe kahevAyuM=uddharaNanI gAthA-6mAM kahevAyuM, te kAraNathI A pratibhA zuM che? arthAt A asat che A pratibhAna avidhamAna che. kema prAtijajJAna asat che ? temAM hetu Ape che - matyAdi paMcakanA atirekathI matijJAnAdi pAMca jJAna karatAM atiriktapaNAthI, AnuM= prAtijajJAnanuM, azravaNa che=zAstramAM saMbhaLAtuM nathI. ucyatethI graMthArazrI navAja mA che - cAra jJAnanA prakarSanA uttaranA kALamAM thanAruM, kevalajJAnathI nIce, tenA udayamAM-kevalajJAna utpanna thavAmAM, savitRnA Aloka kalpa che sUryanA prakAza jevuM che aruNodaya jevuM prAtibhajJAna che; ethI matyAdipaMcakanA atirekathI AnuM pratibhaphAnanuM, zravaNa nathI ane A che=A prAtijajJAna vidhamAna che; kema ke adhikRta avasthAnI upapatti che=sUryodaya pUrvenI aruNodayanI avasthA jevI kevalajJAna pUrvenI cArajJAnano prakarSa thayA pachInA kALamAM thanArI evI adhikRta avasthAnI saMgati che, ethI AnA vizeSarUpa ja prAtibha che=cArajJAnanA prakarSanA bhedarUpa ja prAtijajJAna che. ethI vistAra vaDe saryuM. 15. les: 'nyAyatantrasiddhAH' iti; nyAyo-yuktiH, sa eva tantram AgamaH, tena siddhAH pratiSThitAH, sUtrataH samaye kvacidapi tadazravaNAt, vakSyati ca 'aagmshcoppttishcetyaadi| krtumityaadishloknvkm| athAsya vyAkhyA, - kartumicchoH kasyacinirvyAjameva tathAvidhakarmakSayopazamabhAvena, ayameva viziSyate- zrutArthasya zrutAgamasya, 'artha'zabda AgamavacanaH, aryate(pAThAntare 'arthyate')'nena tattvamiti kRtvA, ayamapi kadAcidajJAnyeva bhavati, kSayopazamavaicitryAt, ata Aha- jJAnino'pi avagatAnuSTheyatattvasyApi iti| evaMbhUtasyApi sataH kim ? ityAha-pramAdataH pramAdena vikathAdinA, vikalaH= asampUrNaH, kAlAdivaikalyamAzritya, dharmayogo-dharmavyApAro, 'yaH' iti-vandanAdiviSayaH, 'sa icchAyoga ucyate' icchApradhAnatvaM cAsya tthaakaalaadaavkrnnaaditi||1|| zAstrayogasvarUpAbhidhitsayA'ha-'zAstrayogastu' iti, zAstrapradhAno yogaH zAstrayogaH, prakramAdetadviSayavyApAra eva, sa punaH, iha-yogatantre jnyeyH| kasya kIdRgityAha- yathAzakti-zaktyanurUpam, apramAdino= vikathAdipramAdarahitasya, ayameva viziSyate zrAddhasya tathAvidhamohApagamAt svasaMpratyayAtmikAdizraddhAvataH, tIvrabodhena hetubhUtena, vacasA Agamena, avikalaH akhaNDaH, tathA kAlAdivaikalyAbAdhayA, na hyapaTavo'ticAradoSajJAH, iti kAlAdivaikalyenAbAdhAyAM tIvrabodho hetutyopnystH||2|| atha sAmarthyayogalakSaNamAha- zAstrasaMdarzitopAyaH sAmAnyena zAstrAbhihitopAyaH, sAmAnyena zAstre Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 namutthaNAM arihaMtANaM tadabhidhAnAt, tadatikrAntagocaraH zAstrAtikrAntaviSayaH, kuta ityAha zaktyurekAt-zaktiprAbalyAt, vizeSeNa, na sAmAnyena zAstrAtikrAntagocaraH, sAmAnyena phalaparyavasAnatvAcchAstrasya, sAmarthyAkhyo'yaM-sAmarthyayogAbhidhAno'yaM yogaH, uttamaH sarvapradhAno, akSepeNa prdhaanphlkaarnntvaaditi||3|| etatsamarthanAryavAha- 'siddhyAkhyapadasaMprAptihetubhedA' iti mokSAbhidhAnapadasaMprAptikAraNavizeSAH samyagdarzanAdayaH, kimityAha na tattvato=na paramArthataH, zAstrAdeva-AgamAdeva avagamyante, na caivamapi zAstravaiyarthyamityAha- sarvathaiveha yogibhiH-sarvareva prakAraiH, iha-loke, sAdhubhiH, anantabhedatvAt tessaamiti||4|| sarvathA tatparicchede zAstrAdevAbhyupagamyamAne doSamAha- sarvathA sarveH prakAraiH, akSepaphalasAdhakatvAdibhiH tatparicchedAt zAstrAdeva siddhyAkhyapadasaMprAptihetuparicchedAt, kimityAha- sAkSAtkAritvayogataH kevaleneva sAkSAtkAritvayogAt kAraNAt, 'tatsarvajJatvasaMsiddheH'-zrotRyogisarvajJatvasaMsiddheH, adhikRtahetubhedAnAmanena sarvathA paricchedayogAt, tatazca tadA zravaNakAle eva, siddhipadAptitaH-muktipadApteH, ayogikevalitvasyApi zAstrAdevAyogikevalisvabhAvabhavanenAvagatiprasaGgAd, aviSaye'pi zAstrasAmarthyAbhyupagame itthamapi shaastrsaamrthyprsnggaat||5|| syAdetat-astvevamapi, kA no bAdhetyatrA'ha- na caitadevaM (na 'etad'-) anantaroditam (evaM); zAstrAdayogikevalitvAvagame'pi siddhyasiddhaH, yasmAdevaM, tasmAt prAtibhajJAnasaMgato-mArgAnusAriprakRSTohajJAnayuktaH, kimityAha sAmarthyayogaH sAmarthyapradhAno yogaH sAmarthyayogaH, prakramAddharmavyApAra eva kSapaka zreNigato gRhyate, ayamavAcyo'sti tadyogisvasaMvedanasiddhaH sarvajJatvAdisAdhanaM, akSepeNAtaH srvjnytvsiddheH||6|| sAmarthyayogabhedAbhidhAnAyA'ha-dvithA dviprakAro, ayaM sAmarthyayogaH, kathamityAha- 'dharmasaMnyAsayogasaMnyAsasaMjJitaH', 'saMnyAso'-nivRttiruparama ityeko'rthaH, tato dharmasaMnyAsasaMjJA sajAtA'syeti dharmasaMnyAsasaMjJitaH 'tArakAdibhya itac / evaM yogasaMnyAsasaMjJA sajAtA'syeti yogsNnyaassNjnyitH| ka ete dharmAH? ke vA yogAH? ityAha- kSAyopazamikA dhAH=kSayopazamanirvRttAH kssaantyaadyo| yogAH kAyAdikarma tu= yogAH punaH kAyAdivyApArAH kAyotsargakaraNAdayaH, evameva dvidhA sAmarthyayoga iti||7|| yo yadA bhavati taM tadA'bhidhAtumAha- 'dvitIyApUrvakaraNa' iti, granthibhedanibandhanaprathamApUrvakaraNavyavacchedArtha "dvitIya'grahaNaM, prathame'dhikRtasAmarthyayogAsiddheH, 'apUrvakaraNaM' tvapUrvapariNAmaH zubho'nAdAvapi bhave teSu teSu dharmasthAneSu vartamAnasya tathA'saMjAtapUrvo granthibhedAdiphala ucyte| tatra prathame asmin granthibhedaH phalam ayaM ca samyagdarzanaphalaH, samyagdarzanaM ca prazamAdiliga AtmapariNAmaH, yathoktam-'prazamasaMveganidA'nukampA'stikyAbhivyaktilakSaNaM tattvArthazraddhAnaM samyagdarzanam' iti| yathApradhAnamayamupanyAso, lAbhastu pazcAnupUrveti smyvidH| dvitIye tvasmiMstathAvidhakarmasthitestathAvidhasaGkhyeyasAgaropamAtikramabhAvini, kim ? ityAha- 'prathama Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 lalitavistarA bhAga-1 stAttviko bhaved' iti, 'prathamo'=dharmasaMnyAsasaMjJitaH sAmarthyayogaH, 'tAttvika: pAramArthiko bhavet, kSapakazreNiyoginaH kSAyopazamikakSAntyAdidharmanivRtteH, ato'yamitthamupanyAsa iti| atAttvikastu pravrajyAkAle'pi bhavati sAvadhapravRttilakSaNadharmasaMnyAsayogaH, pravrajyAyA jnyaanyogprtipttiruuptvaat| 'AyojyakaraNAdUrdhvam iti kevalAbhogenAcintyavIryatayA Ayojya-jJAtvA, tathAtathAtattatkAlakSapaNIyatvena bhavopagrAhikarmaNastathA'vasthAnabhAvena karaNaM kRtiH, AyojyakaraNaM; zailezyavasthAphalametat, ata evAha 'dvitIya iti tadvidaH' yogasaMnyAsasaMjJitaH sAmarthyayoga iti tadvido'bhidadhati zailezyavasthAyAmasya bhaavaat||8|| yataH AyojyakaraNAvaM tu dvitiiyH| 'atastu' ityAdi, ata eva-zailezyavasthAyAM yogasaMnyAsAt kAraNAt, ayogo-yogAbhAvo, yogAnAM maitryAdInAM 'madhye' iti gamyate, yogaH paraH pradhAnaH, udAhRtaH, kathamityAha- 'mokSayojanabhAvena' hetunA, 'yojanA yoga' iti kRtvA, svarUpamasyAha, 'sarvasaMnyAsalakSaNo', adharmadharmasaMnyAsayorapyatra prishuddhibhaavaaditi| 'Adi' zabdAdetattrayamanAzritya, vishessennaitdudbhvaaH| yogadRSTaya ucyante, aSTau sAmAnyatastu taaH||1|| mitrA tArA balA dIprA, sthirA kAntA prabhA praa| nAmAni yogadRSTInAM, lakSaNaM ca nibodht||2|| ityAdi grantho dRshyH||9|| nivArtha:'nyAyatantrasiddhAH' ..... grantho dRzyaH / / vyAyaali meTa vyAya=yutia or iamArAma, nApIte nyAya35 thI, ASHISd, Swithoule cha; 43 samayamA=avi, sUtrathInA vacanathI, kyAMya paNa=koIpaNa zAstramAM, temanuM azravaNa che=IcchAyogAdinuM azravaNa che, ane gAmaDyopati ItyAdine kaheze=graMthakArazrI AgaLa yuktirUpa ja Agama che ema svIkAravA mATe ze. kartuM Stuilt walsaas =27yoni sva3pane batAyA 4 wala cha, mesI esaasii, vyANyA rAya cha - Tos-1nI vyANyA: te prakAranA karmanA kSayopazamanA bhAvane kAraNe livyaMja ja zAstramAM je rIte dhamanuSThAna karavAnAM kahyA che te rIte ja, karavAnI IcchAvALA koIkano dharmAnuSThAna karavAnI icchAvALA koIka apano. A ja vizeSa karAya che=karavAnI icchAvALo jIva ja vizeSaNathI vizeSita karAya che - zrata arthavALAno=sAMbhaLela AgamavALA karavAnI IcchAvALA jIvano. maha prazna thAya 3 zrutArthasya za06mA 'artha'no artha 'Agama' 35 yo ? tathA 4 cha - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namutyusaM arihaMtANaM 115 AnA dvArA=Agama dvArA, tatva jaNAya che, ethI karIne "artha' zabda 'Agama'nA vacanavALo che='artha' zabda 'Agama'ne kahenAro che. layopazamanA vacitrathI A paNa kyAreka ajJAnI ja hoya che=jIvatA karmanA kSayopazamanA vividhapaNAthI sAMbhaLela AgamavALo ane nircAja karavAnI IcchAvALo jIva paNa koIka vakhata ajJAnI ja hoya che, AthI kahe che - jJAnIno paNa=avagata anuSkraya tatvavALAno paNa=jANyuM che AcaravA yogya tatva jeNe evA karavAnI IcchAvALA jIvano paNa. AvA prakAranA chatAno paNa=sAMbhaLela arthavALA, jJAnI, evA prakAranA karavAnI icchAvALA jIvano paNa, zuM? ethI kahe che - pramAdathI=vikathA Adipa pramAdathI, vikala=kAlAdinA vikalapaNAne AzrayIne asaMpUrNa, evo je=vaMdanAdinA viSayavALo, dharmano yoga=dharmano vyApAra, te IcchAyoga kahevAya che. pUrve kahyuM ke icchApradhAna evo yoga e icchAyoga che, tethI prazna thAya ke icchAyogamAM icchAnuM pradhAnapaNuM zuM che ? te spaSTa karavA heta Ape che - ane AnuM=IcchAyoganuM, IcchApradhAnapaNuM, te prakAranA kAlAdimAM akaraNathI che=je prakAranA kAlAdimAM vaMdanAdi viSayaka dharmano vyApAra karavAno kahyo che te prakAranA kAlAdimAM dharmano vyApAra nahIM karavAthI che. ji' uddharaNanA prathama zlokanI vyAkhyAnI samAptimAM che. [1] zloka-2nI vyAkhyAH zAstrayoganA svarUpane kahevAnI icchAthI kahe che - vaLI, zAstrayoga eTale zAstrapradhAna yoga zAstrayoga che, prakramathI AnA viSayavALo vyApAra ja zAstranA viSayavALo vyApAra ja, zAstrayoga che ema jANavuM, ema avaya che. vaLI, te zAstrayoga, ahIMyogataMtra viSayaka=yogazAstra viSayaka yathAzakti zaktine anurUpa, apramAdInotravikathA Adi pramAdathI rahitano, A ja vizeSa karAya che yathAzakti apramAdI jIva ja vizeSita karAya che - zrAddhano=te prakAranA mohatA apagamathI svAnA saMpratyayAtmikAdi zraddhAvALAno, hetubhUta evA tIvrabodhane kAraNe te prakAre=kAlAdinA vaikalyanI abAdhArUpe, vacanathI AgamathI, avikala akhaMDa jANavo. ahIM te prakAre vacanathI avikala dharmavyApArane zAstrayoga kahevAmAM tIvrabodhane hetupaNArUpe kema mUkyo ? emAM yukti Ape che - Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 lalitavistarA bhAga-1 kharekhara apaTu=paTubodha vagaranA jIvo, aticAronA doSone jANanArA hotA nathI, ethI kAlAdinA vaikalyathI abAdhAmAM tIvrabodha hetupaNArUpe upanyasta che=prastuta zlokamAM mukAyo che. arA zloka-3nI vyAkhyAH have sAmarthyayoganA lakSaNa= svarUpane, kahe che - zAstramAM saMdarzita upAyavALo-sAmAnyathI zAstramAM abhihita upAyavALo; kema ke sAmAnyathI zAstramAM teonuM abhidhAna che=sAmAnyathI mohanA ucchedanA upAyonuM kathana che. tenAthI atikrAMta gocaravALotrazAstrathI atikrAMta viSayavALo, kayA kAraNathI ? arthAt sAmarthayoga zAstrathI atikrAMta viSayavALo kayA kAraNathI che? ethI kahe che - zaktinA udrakane kAraNe zaktinA prAbalyane kAraNe, vizeSathI zAstrathI atikrAMtagocaravALo, paraMtu sAmAnyathI zAstrathI atikrAMtagocaravALo nahIM, kema ke zAstranuM sAmAnyathI phaLamAM paryAvasAnapaNuM che. sAmaththukhya A=sAmarthayoganA abhidhAnavALo A yoga, uttama che=savamAM pradhAna che; kema ke akSepathI=kSepa vagara, pradhAna phaLanuM kAraNa paNuM che. tti uddharaNanA trIjA zlokanI vyAkhyAnI samApti mATe che. Imall zloka-4nI vyAkhyA : AvA samarthana mATe ja kahe che-pUrvazlokamAM kahyuM ke sAmarthayoga vizeSathI zAstrathI atikrAMta viSayavALo che evuM samarthana karavA mATe ja kahe che - siddhi AkhyapadanI saMprAptinA hetabhedo mokSanA abhidhAnavALA padanI saMprAptinA kAraNavizeSarUpa samyagdarzanAdi, tatvathI=paramArthathI, zAstrathI ja=AgamathI ja, jaNAtA nathI. ane A rIte paNa zAstranuM vaiyartha nathI=mokSaprAptinA upAyavizeSa tatvathI zAstrathI ja jaNAtA nathI e rIte paNa zAstranuM vyarthapaNuM nathI, ethI kahe che - ahIM lokamAM, yogIo vaDe sAdhuo vaDe, sarvathA ja=sarva ja prakAro vaDe, mokSaprAptinA upAyavizeSo zAstrathI ja jaNAtA nathI, ema avaya che; kema ke teonuM mokSaprAptinA upAyavizeSonuM, anaMta bhedapaNuM che. "tiuddharaNanA cothA zlokanI vyAkhyAnI samApti mATe che. IkA zloka-panI vyAkhyA : sarvathA teono pariccheda zAstrathI ja abhyapagama karAte chate sarva prakAro vaDe mokSaprAptinA upAyavizeSono bodha zAstrathI ja svIkArAte chate, doSane kahe che - sarvathA akSepaphaLasAdhakatva Adi sarva prakAro vaDe, tenA paricchedathI zAstrathI ja siddhi AkhyapadanI Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 namunazusaM arihaMtANa saMprAptinA bhedonA paricchedathI, zuM thAya ? ethI kahe che - sAkSAtkAritvanA yogathI arthAt kevalanI jema=otAne kevalajJAnanI jema, sAkSAtkAritvanA yogarUpa kAraNathI, tene sarvatvanI saMsiddhi hovAthI zrotayogIne sarvajJatvanI saMsiddhi hovAthI, mokSaprAptinA upAyavizeSo zAstrathI ja sarvathA jaNAtA nathI, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. ahIM prazna thAya ke mokSaprAptinA upAyavizeSo zAstrathI ja sarvathA jaNAya che ema svIkArIe to zrotRyogIne sarvajJatvanI saMsiddhi thAya, ema kema svIkAravuM paDe ? temAM hetu batAve che - adhikRta evA hetabhedono=mokSaprAptinA adhikRta evA upAthavizeSono, AnA dvArA=zAstra dvArA, sarvathA paricchedano yoga che=sarva prakAro vaDe bodhanI prApti che, ane tethI mokSaprAptinA upAyavizeSono zAstra dvArA sarvathA paricchedano yoga thavAthI, tyAre=zravaNakALamAM ja yogamArganAM zAstro sAMbhaLatI vakhate ja, siddhipadanI Apti hovAthI muktipadanI prApti hovAthI, mokSaprAptinA upAyavizeSo zAstrathI ja sarvathA jaNAtA nathI, ema pUrvazloka sAthe saMbaMdha che. pUrvamAM kahyuM tema mokSaprAptinA upAyavizeSa zAstrathI ja sarvathA jaNAya che ema svIkArIe to zrotRyogIne zravaNakALamAM ja siddhipadanI prApti thAya, ema kema svIkAravuM paDe ? temAM hetu kahe che - ayogI kevalIpaNAnI paNa zAstrathI ja ayogIkevalIrUpa svabhAvanA bhavanarUpe avagatino prasaMga che; kema ke aviSayamAM paNa=zAstra je prakAranA yogamArgano bodha karAvI zakatuM nathI te prakAranA bodhavA aviSayamAM paNa, zAstranA sAmarthano abhyAgama karAve chad=zAstranA te aviSayabhUta yogamArgano bodha karAvavAnA sAmarthano svIkAra karAya chate, A rIte paNa=ayogIkevalI svabhAvanA bhavanarUpe paNa, zAstranA sAmarthano prasaMga che. pA. zloka-1nI vyAkhyAH A thAya pUrvapakSanA mate have kahe che e thAya - Ama paNa ho=otuyogIne zrAvaNakALamAM ja sarvazatvanI saMsiddhi ane siddhipadanI prApti thAya ema paNa ho, amane kaI bAdhA che? arthAt amane koI bAdhA nathI, A prakAranA ahIM pUrvapakSanA matamAM, kahe che=graMthakArazrI uttara ApatAM kahe che - ane A anaMtaraudita=pUrvazlokamAM kahevAyuM che, Ama nathI=pUrvazlokamAM kahevAyuM ema nathI; kema ke zAstrathI ayogIkevalItvano avagama thaye chate paNa siddhinI asiddhi che, je kAraNathI Ama che=zAstrathI ayogIkevalIpaNAno bodha thaye chate paNa siddhinI asiddhi che ema che, te kAraNathI prAtibhazAnathI saMgata=mArgAnusArI praSTi UharUpa jJAnathI yukta, sAmarthayoga che=sAmarthapradhAna yoga sAmarthayoga che, prakramathI kSapakazreNIgata dharmano vyApAra ja grahaNa karAya che, tenA yogIne svasaMvedanathI siddha sAmarthayogavALA yogIne svaanubhavathI siddha. evo A=sAmarthayoga, avAgya Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 lalitaviktA bhAga-1 sarvatva AdinuM sAdhana che; kema ke AnAthI=sAmarthayogathI, akSepa vaDeHkALanA vilaMbana vagara, sarvajJatvanI siddhi che. dA zloka-7nI vyAkhyAH sAmarthayoganA bhedanA abhidhAna mATe kahe che - AsAmarthayoga, dvidhA che=be prakAravALo che. kaI rIte be prakAravALo che ? ethI kahe che - dharmasaMnyAsayogasaMnyAsasaMkSita, saMnyAsa, nivRtti, uparama, e prakAre eka artha che, tyArapachI=saMnyAsa zabdano artha karyA pachI, dharmasaMnyAsarUpa saMjJA thaI che AnI e dharmasaMnyAsasaMkSita, "tArApti phata" e prakAranA vyAkaraNanA sUtrathI ahIM "saMsA' zabdane tad pratyaya lAgyo che. e rIte yogasaMnyAsarUpa saMjJA thaI che AnI e yogasaMnyAsasaMkSita. A dharmo kayA che? ane yogo kayA che? ethI kahe che - sAyopathamika zayopazamathI nivRta evA zAMti Adi, dhamAM che, vaLI, yogo kAyAdinA karma che= vaLI, yogo kAyotsargakaraNAdi kAyAdinA vyApAro che. A rIte jasupara batAvyuM e rIte ja, sAmarthayoga dvidhA che=be prakArano che. ti' uddharaNanA sAtamA zlokanI vyAkhyAnI samAptimAM che. chA zloka-8nI vyAkhyAH pUrvazlokamAM varNana karela be prakAranA sAmarthyayogamAMthI je sAmarthayoga jayAre=je kALamAM, thAya che, tene=sAmarthayogane, tyAre te kALamAM, abhidhAna karavA mATe kahe che - dvitIyApUrvarano artha kare che - graMthibhedanA vibaMdhana evA prathama apUrvakaraNanA vyavaccheda mATe dvitIyanuM grahaNa che-tIvApUrvaromAM kita zabdanuM grahaNa karela che; kema ke prathamamAM=prathama apUrvakaraNamAM, adhikRta evA sAmarthayoganI asiddhi che, vaLI, apUrvakaraNa anAdi paNa bhavamAM te te dharmasthAnomAM vartatA evA jIvane te prakAre asaMjAtapUrva=je prakArano zubha pariNAma atyAre thayelo che te prakAre pUrvamAM nahIM thayelo, graMthibhedAdinA phaLavALo, zubha evo apUrva pariNAma kahevAya che, tyAM=be prakAranA apUrvakaraNamAM prathama AmAM=prathama apUrvakaraNamAM, graMthibheda La che, ane A=graMthibheda, samyagdarzanarUpa phaLavALo che, ane samyagdarzana prazamAdi liMgavALo AtmAno pariNAma che. je pramANe kahevAyuM che - "prazama, saMvega, nirveda, anukaMpA, AsikyanI abhivyaktinA lakSaNavALuM tattvArthanuM zraddhAna samyagdarzana che." tti' yathothI batAvela uddharaNanI samAptimAM che. uddharaNamAM prazamAdi krama batAvyo tenuM tAtparya spaSTa kare che - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namuhurNa arihaMtANe 119 yathApradhAna=pradhAnanA krama pramANe, A upacAsa che=upara batAvyuM e prazamAdi liMgonA kamanuM kathana che, ane lAbha paccAnupUrvathI che=A prazamAdi liMgonI prApti pazcAtupUvathI thAya che, e pramANe samayavizAstrane jANanArAo kahe che. A rIte apUrvakaraNanuM svarUpa batAvIne prathama apUrvakaraNa kevuM che? te batAvyuM, have dvitIya apUrvakaraNa - kevuM che ? te batAvIne te bIjA apUrvakaraNamAM tAttvika sAmarthyayoga thAya che, ema batAve che - vaLI, te prakAranI karmasthitinA te prakAranA saMkhyaya sAgaropamonA atikramathI thanArA dvitIya apUrvakaraNamAM prathama tAtvika thAya che=prathama dharmasaMnyAsanI saMjJAvALo sAmarthayoga tAtvika arthAt pAramArthika, thAya che, kema ke kSapakazreNivALA yogIne sAyopathamika evA zAMtyAdi dhamanI nivRtti che, AthI=sapakazreNivALA yogIne kSayopazamabhAvanA sAMtyAdi dharmano tyAga thAya che. AthI, A rIte=dvitIya apUrvakaraNamAM prathama sAmarthyayoga tAtvika thAya che e rIte, A upacAsa che-prathama sAmarthyayoganuM kathana che. ti' kathananI samAptimAM che. vaLI, atAtvika evo sAvadha pravRttinA lakSaNavALo dharmasaMnyAsayoga pravrayAkALamAM paNa thAya che; kema ke pravajyAnuM jJAnayoganI pratipatirU55NuM che. A rIte prathama prakArano sAmarthyayoga kyAre tAttvika thAya che ane kyAre atAttvika thAya che ? te batAvyuM, have bIjA prakArano sAmarthyayoga kyAre thAya che ? te batAve che - AyojayakaraNathI Urdhva dvitIya sAmarthayoga thAya che, e prakAranA lalitavistAranA kathanamAM AvokhyAtUrthano artha kare che - kevala AbhogathI kevalajJAnanA upayogathI, Ayojana karIne=jANIne, aciMtyavIryapaNAne kAraNe, te te prakArathI te te kALamAM saMpaNIyatArUpe bhavopagAhI karmanuM tathAavasthAnabhAvathIHkarmo je je kamathI nAza pAme tema hoya te te kamathI yoganirodhanA bhinna bhinna kSaNanA te te kALamAM khapAvavA yogyapaNArUpe bhavano upagraha karanArA karmanuM je prakAre sarva karmono nAza thAya te prakAranA avasthAmabhAvathI, karaNa kRti=racavuM, e AyojayakaraNa. A AyojayakaraNa, zailezI avasthAnA phaLavALuM che. AthI ja kahe che AyojyakaraNa zailezI avasthAnA LavALuM che AthI ja mULa zlokamAM graMthakArazrI kahe che - dvitIya che e pramANe tadvidathomasaMnyAsanI saMjJAvALo sAmarthayoga che e pramANe tenA jANanArAo kahe che; kema ke Ano=bIjA sAmarthyayogano, zalezI avasthAmAM bhAva che. I8 zloka-tnI vyAkhyAH vaLI, je kAraNathI AyojayakaraNathI Urdhva dvitIya =bIjo sAmarthayoga, thAya che, tastu ityAdino artha kare che - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1ra0 lalitavikatA bhAga-1 AthI ja=IlezI avasthAmAM yogasaMcAsarUpa kAraNathI ja, ayoga=thogano abhAva=mAvacana-kAyA rUpa yogono abhAva, maMtrI Adi yogonI madhyamAM=mitrA Adi ATha yogadaSTionI madhyamAM, para=pradhAna yoga udAhata che=kahevAyo che. kema yogano abhAva pradhAna yoga kahevAyo che ? ethI kahe che - "yojana karanAra hovAthI yoga che, jethI karIne mokSa sAthe yojananA bhAvarUpa hetuthI, yogano abhAva pradhAna yoga kahevAyo che, ema avaya che. AnA=ayogarUpa pradhAna yoganA, svarUpane kahe che - sarvasaMnyAsalakSaNa che ayogarUpa pradhAna yoga sarvanA tyAga svarUpa che; kema ke adharma-dharmanA saMnyAsanI paNa ahIM--ayogarUpa pradhAna yogamAM, parizuddhino bhAva che. "ti' zabda kathananI samApti mATe che. "gati' zabdathI "pataMtrayaM anAzraya karIne=IcchAyogAdi traNano Azraya karyA vagara, vizeSathI AnAthI uddabhavavALI=IcchAyogAdi traNathI utpanna thanArI, yogadaSTio kahevAya che, vaLI, teo=ne yogadaSTio, sAmAnyathI ATha che. mitrA-tArA-balA-prA-sthirA-kAMtA-prabhA-parA : yogadaSTionAM nAmo che. ane lakSaNane A ATha yogadRSTionA svarUpane, tame sAMbhaLo." ItyAdi graMtha dazya che yogadaSTisamuccaya graMthano pATha jANavo. ahIM "phAri' zabdathI ATha yogadaSTio sAthe saMlagna anya zloko grahaNa karavA. III bhAvArtha pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke "namutthaNe arihaMtANaM' padamAM asaMtu zabda prArthanA arthamAM che, ane tenAthI sthApana karyuM ke A rIte prArthanAthI ja bhAvanamaskAra sAdhya che. have caityavaMdana sUtramAM saMpUrNa yogamArgano saMgraha kayA kayA namaskAranA vacanathI thAya che? enA viSayamAM anya AcAryo zuM kahe che ? te batAve che. namutthaNe sUtramAM dvArA batAvela prArthanAvacanane "namutthaNe arihaMtANaM' pada dvArA lokottarayAnavALA sAdhuone ane zrAvakone viziSTa lokottarayAnanI prAptinA sAdhana evA prathama icchAyogane kahe che. AnAthI e prApta thAya ke je sAdhuo ke zrAvako lokottara evA bhagavAnanA mArgane sevI rahyA che, ane tenA baLathI saMsArasAgarane tarI rahyA che, tevA jIvone potAne je lokottaramArga prApta thayo che tenA karatAM viziSTa evA lokottaramArganI prAptinuM sAdhana evo traNa yogomAMthI prathama icchAyoga che, ane tevo icchAyoga zAstramAM "namutyuNe arihaMtANaM' pada dvArA banAvAyo che. ahIM prazna thAya ke "namutthaNe arihaMtANaM' pada dvArA viziSTa lokottarayAna prAptinuM sAdhana evo prathama icchAyoga batAvAyo che evuM kaI rIte nakkI thAya ? tethI kahe che - prArthanArUpa icchAyogathI krame karIne zAstrayoga ane sAmarmayogano bhAva che, mATe icchAyoga zAstrayoganI Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 namuhurNa arihaMtANaM ane sAmarthyayoganI prAptinuM kAraNa che, ema nakkI thAya che. Azaya e che ke "arihaMtone namaskAra thAo' e prakAranI prArthanA arihaMtone zAstrAnusArI namaskAra karavAnI icchA svarUpa che, ane te rU5 icchAyoganA baLathI sAdhuo ke zrAvako saMcitavIryavALA thAya, tyAre zAstrayoga prApta karI zake che ane zAstrayoganA baLathI saMcitavIryavALA thAya tyAre sAmarthyayoga prApta karI zake che. AnAthI e phalita thAya ke koI zrAvaka zAstrane paripUrNa parataMtra thaIne zrAvakAcAranuM pAlana karI zakatA na hoya to paNa vAraMvAra paripUrNa zAstrAnusAre zrAvakAcAranuM pAlana karavAnI je icchA kare che te dezavirativiSayaka icchAyogasvarUpa che ane te icchAyoganA baLathI saMcitavIryavALA thaIne pote svIkArela zrAvakAcAranuM saMpUrNa yathArtha pAlana karavA samartha bane che tyAre tene dezavirativiSayaka zAstrayoga prApta thAya che, ane zAstrayoga prApta thayA pachI te zrAvaka sarvavirati sevavAnI vAraMvAra icchA kare che AthI ja tevA zrAvako vAraMvAra sarvaviratinA sUkSma sUkSma bhAvone jANavA yatna kare che. tyAre temane sarvavirativiSayaka icchAyoga prApta thAya che, AthI ja zAstrayogane sevanArA zrAvaka prasaMge prasaMge "huM kyAre saMyama grahaNa karIza ?" ityAdinI icchA karIne sarvavirativiSayaka icchAyogane seve che ane icchAyoganA baLathI sarvavirati grahaNa karyA pachI te sAdhu sarvaviratinuM pAlana paripUrNa zAstrAnusArI karI na zake to vAraMvAra paripUrNa zAstrAnusAre sarvaviratinuM pAlana karavAnI icchA karIne icchAyogane seve che, ane jyAre paripUrNa zAstrAnusAra sarvaviratinuM pAlana karavA samartha thAya tyAre zAstrayogane seve che, ane zAstrayoganA sevana dvArA mahAzaktinA prakarSavALA thAya tyAre sAmarthyayogane prApta kare che, tethI zAstrayoganI prAptinuM ane sAmarmayoganI prAptinuM kAraNa prathama icchAyoga che, ema phalita thAya. ahIM prazna thAya ke paripUrNa zAstrAnusArI kriyA karavArUpa zAstrayogathI atirikta evo sAmarmayoga zuM che ? tethI kahe che - sAmarthyayoga anaMtarapaNAthI mahAphaLano hetu che arthAtu zAstrayoga anaMtara mohano nAza ke kevalajJAnanI prApti karAvato nathI, jyAre sAmarthyayoga anaMtara mohano nAza ane kevalajJAnanI prApti karAve che, temaja bIjA prakArano sAmarthyayoga to anaMtara mokSanI prApti karAve che, mATe zAstrayoga karatAM sAmarthyayoga vizeSa prakArano yoga che, e pramANe yogAcAryo kahe che. ahIM prazna thAya ke icchAyogAdinuM svarUpa zuM che ? tethI graMthakArazrI kahe che - yuktirUpI AgamathI siddha, icchApradhAna ane kriyAthI vikala evA tattvadharmano vyApAra arthAt jIvanA asaMgabhAvarUpa tattvadharmanI niSpattine anukULa evo ucita vyApAra, e icchAyoga che. zAstrapradhAna ane kriyAthI avikala evo tattvadharmano vyApAra e zAstrayoga che. sAmarthyapradhAna ane kriyAthI adhika arthAt zAstramAM kahela maryAdA karatAM vizuddha maryAdAvALo, tattvadharmano vyApAra e sAmarthyayoga che. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 AnAthI e phalita thAya ke A traNeya yogo zAstramAM batAvAyA nathI, topaNa yuktiyukta che ane yuktiyukta padArtha haMmezAM zAstrasaMmata hoya, mATe A traNeya yogo yuktirUpI AgamathI siddha che, temAMthI (1) prathama yogamAM dharmAnuSThAnane paripUrNa zAstrAnusA2I ka2vAnI icchAnI pradhAnatA che, chatAM paripUrNa zAstrAnusA2I dharmAnuSThAna karavAnI zakti nahIM hovAnA kAraNe kriyAthI vikala evo dharmano vyApAra che. (2) bIjA yogamAM dharmAnuSThAnane paripUrNa zAstrAnusArI ka2vArUpa zAstranI pradhAnatA che. ane paripUrNa zAstrAnusA2I dharmAnuSThAna karavAne kA2Ne kriyAthI avikala evo dharmano vyApAra che. (3) trIjA yogamAM sAmarthyanI pradhAnatA che, ane zaktinI prabaLatAne kA2Ne zAstrokta maryAdAthI adhika evo dharmano vyApAra che. 122 Azaya e che ke koI mahAtmA zAstravihita anuSThAnane svabhUmikAnusAra sevatA hoya, tyAre te anuSThAnasevanaviSayaka zAstramAM je bahiraMga vidhi batAvI che ane te bahiraMga vidhimAM yatna dvArA je aMtaraMga asaMgapariNatine anukULa vIryavyApAra apekSita che, tevo vIryavyApAra samyak pravartato na hoya, to te mahAtmAno te dharmavyApAra icchAyogasvarUpa che. vaLI, koI zrAvaka bhagavAnanI pUjAmAM traNa guptimAM yatnapUrvaka, pAMceya indriyanA saMvarapUrvaka, vItarAganA guNonA smaraNapUrvaka, sarvaviratinI zaktinA saMcayane anukULa evA aMtaraMga vIryavyApAranA praNidhAnapUrvaka udyama karatAM hoya, Ama chatAM pAMca indriyanA saMvarabhAvamAM ke te prakAranA aMtaraMga vIryavyApAramAM paripUrNa zAstrAnusAre niyaMtraNa rAkhI zakatA na hoya, tyAre te zrAvakamAM pUrNa zAstrAnusArI pUjA karavAnI icchAnI pradhAnatA hovAthI te zrAvakano te pUjAnI pravRttirUpa dharmavyApAra icchAyogasvarUpa che. vaLI, te zrAvaka A rIte icchAyoganuM sevana karI karIne saMcitavIryavALA thAya, ane zAstranI pradhAnatAvALo, kriyAthI avikala evo tattvadharmano vyApAra kare, tyAre te zrAvakano te pUjAnI pravRttirUpa dharmavyApAra zAstrayoga svarUpa bane che, ane te vakhate te zrAvakanI pUjAnI pravRttikALamAM pAMceya indriyo saMvRtta varte che, temaja citta te prakAranA prazAMta bhAvavALuM varte che, jethI te kriyAnA prAraMbhathI mAMDIne niSThA sudhI jinaguNanA praNidhAnapUrvaka avikala zAstrAnusAra kriyA karavA dvArA te zrAvakamAM viziSTa prakArano vItarAga pratyeno bahumAnabhAva niSpanna thAya che. vaLI, koI mahAsAttvika zrAvaka A rIte zAstrAnusArI pUjA karI rahyA hoya, tyAre jo teomAM zaktino prakarSa thAya to te pUjAkALamAM vartatA zAstrayoganA baLathI ja sAmarthyayogane pAmIne kevalajJAnane paNa prApta kare, AthI sAmarthyayogamAM sAmarthya pradhAna che ane kriyAthI zAstramaryAdA karatAM adhika evo tattvadharmano vyApAra che, tethI AtmAnA asaMgabhAvane anukULa evA mahAvyApAranA baLathI te mahAtmA vItarAga bane che, jema nAgaketune pUjAkALamAM bhagavAnanI pUjAnA avalaMbananA baLathI zAstramaryAdAthI adhika evo AtmAnA asaMgabhAvarUpa tattvadharmano vyApAra prApta thayo, mATe te nAgaketune sAmarthyayoga prApta thayo, tenA kAraNe pUjA karatAM karatAM ja nAgaketune kevalajJAnanI prApti thaI. vaLI, ahIM graMthakArazrIe sAkSIpATha tarIke je yogadRSTisamuccayanA icchAyogAdi traNa yogonA svarUpane Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namuhurNa arihaMtANaM 14 batAvanArA nava zloko mUkyA che, temaja aMte "ityAdizabdathI prApta evA yogadaSTisamuccayanA anya be zloko paMjikAkAre paMjikAmAM batAvyA che, te sarva zlokono bhAva prastuta bhAvArthamAM kholyo nathI, tethI jijJAsuoe amArA vaDe vivecita evA yogadaSTisamuccayagraMthamAMthI jANI levo. vaLI, caityavaMdananI kriyAmAM icchAyogAdi traNeya yogo batAvyA, temAM prathama "namutthaNe arihaMtANaM' pada dvArA icchAyoganuM abhidhAna che, tethI e prApta thAya ke caityavaMdanano prAraMbha karatI vakhate caityavaMdana karanArA mahAtmAne upasthita thAya ke caityavaMdananI kriyA paramArthathI bhAvanamaskArasvarUpa che, ane bhAvanamaskAra vitarAganI jema sarvaudyamathI vItarAga thavAne anukULa vyApArasvarUpa che ane Avo bhAvanamaskAra karavAnI jeonI zakti nathI teo namaskAranI prArthanA karIne bhAvanamaskArano zaktisaMcaya kare che. vaLI, namutthaNa sUtramAM "namo jiNANe jiyabhAyANaM' pada dvArA zAstrayoganuM abhidhAna che, tethI te pada bolatI vakhate namaskAra karanAra sAdhakane upasthita thAya ke kharekhara zAstramAM je rIte tIrthakarone namaskAra karavAno kahyo che te rIte ja mAre namaskAra karavo joIe, ane te pada bolatAM bolatAM te prakAranI smRtinA baLathI vIryano prakarSa thAya to te prakAranA vacanaprayogakALamAM ja te sAdhakane zAstrayoganA namaskAranI prApti thaI zake che. ahIM prazna thAya ke A bIjo namaskAra zAstrayogano namaskAra che tema kaI rIte nakkI thAya? tethI kahe che - nirvizeSathI saMpUrNa 'namo' mAtranuM abhidhAna che, tethI e phalita thAya ke namoDastu mAM prArthanArUpa vizeSaNathI viziSTa evA namaskAranuM kathana che, jyAre namo no nitamayecchamAM prArthanArUpa vizeSaNathI rahita evA saMpUrNa namaskAranuM kathana che. arthAt prathama prakAranA prArthanArUpa vizeSaNapUrvakanA namaskAra karavAthI vikala namaskAra thAya che, kema ke tevA namaskAra vAstavika namaskAra nathI, paraMtu namaskAranI icchArUpa che, jyAre bIjA prakAranA vizeSaNa vagaranA namaskAra karavAthI saMpUrNa namaskAra thAya che. vaLI, siddhANaM buddhANaM sUtramAM "Ikko vi namukkAro jiNavaravasahassa vaddhamANassa saMsArasAgarAo tAreI nara va nAri vA' pada dvArA sAmarthyayoganuM abhidhAna che, tethI e phalita thAya ke RSabhadeva ane mahAvIra bhagavAnanuM avalaMbana laIne vIryanA prakarSathI karAyelo namaskAra te te bhagavAnanI jema mohano nAza karIne vItarAgatAniSpattinuM kAraNa che, ane "siddhANaM buddhANaM' sUtrathI caityavaMdana karanArA mahAtmAne bodha hoya che ke "A caityavaMdananI kriyA sAmAnya nathI, paNa jo vIryanA prakarSathI paramAtmAne namaskArane anukULa vyApAra karavAmAM Ave to tatkAla jIvane ekAMte iSTa evA kevalajJAnanI prApti thAya che. ane AvA bodhanA baLathI saMcita vIryavALA thayelA mahAtmA aticAronA atyaMta parihArapUrvaka caityavaMdananAM sUtromAM yatna karI zake che. lalitavistarAmAM uddharaNanI gAthA-6mAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke prAbhijJAnathI saMgata evo sAmarthyayoga che, tyAM vicArakane zaMkA thAya ke zAstramAM mati Adi pAMca jJAna saMbhaLAya che, paraMtu prAtibha Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 lalitavistarA bhAga-1 nAmanuM chaThuM jJAna saMbhaLAtuM nathI, tethI graMthakArazrIe prAtijajJAnathI saMgata evo sAmarthyayoga che, ema kema kahyuM ? teno uttara ApatAM graMthakArazrI kahe che ke mati Adi cAra jJAnano prakarSa thayA pachI ane kevalajJAna thavAnI pUrve A pratibhajJAna thAya che, ane te prAtijajJAna udayamAM sUryanA Aloka jevuM che arthAt sUryodaya pUrve thatA sUryanA prakAza jevuM che. tethI e nakkI thAya ke zAstramAM je pAMca jJAna kahyAM che, temAMthI koI mahAtmAne matijJAna prakarSavALuM thAya, caudapUrvanuM utkRSTa zrutajJAna thAya, avadhijJAna paNa utkRSTa thAya, vipulamatI nAmanuM utkRSTa mana:paryavajJAna thAya, tyArapachI te cAre jJAnanA prakarSavALA mahAtmAne kevalajJAna thatA pUrve je cAra jJAnano prakarSa thAya che, te jJAnanA prakarSarUpa ja prAtijajJAna che, tethI cAra jJAnathI pRtha> prAtijajJAna nathI mATe zAstramAM mati Adi pAMca jJAno ja kahyA che. teno virodha nathI. ane te prAtijJAna jema sUryodaya pUrve aruNodaya thatI vakhate AkAzamAM divasa jevo ghaNo prakAza dekhAya che tenI jema AtmAnuM vizeSa prakAranuM jJAna che, je jIvanA mArgAnusArI prakRSTa UhathI utpanna thayela che; ane A prAtijJAnakALamAM jIvane kevalajJAnanI jema arUpI evA AtmAnuM svarUpa spaSTa dekhAtuM nathI, topaNa arUpI evA AtmAnA pAramArthika svasthatAnA svarUpano ghaNo bodha varte che, ane citta arUpI evA AtmAnA nirAkuLabhAvamAM nivezavALuM bane che, jenA kAraNe dravyathI dehAdino saMga hovA chatAM te mahAtmAnuM citta sAmarthyayogakALamAM dehAdi padArtho sAthe saMgavALuM thatuM nathI, paraMtu saMpUrNa sAmarthyathI AtmAnA nirAkuLabhAvamAM vizrAMta thAya che, AthI ja sAmarthyayogakALamAM te mahAtmAnA dehane agni Adino sparza thAya to paNa temanuM citta te dehakRta pIDAmAM joDAtuM nathI, ke te mahAtmAne upasarga thAya topaNa te upasargakRta pIDAnuM teone upayogarUpe saMvedana thatuM nathI, phakta teone upayogarUpe zuddha AtmAnA svabhAvanuM ja saMvedana hoya che, Ama chatAM deha sAthe dravya saMga hovAne kAraNe dehata azAtAnuM vadana thAya che, topaNa upayoganA saMgathI jevo dehakRta pIDAno utkarSa anubhavAya tevo pIDAno utkarSa te mahAtmAne vedana thato nathI; kema ke teonuM citta AtmAnA nirAkuLabhAvamAM daDhayatnapUrvaka pravarte che. III avataraNikA :ete cArhanto nAmAdyanekabhedAH, 'nAmasthApanAdravyabhAvataH tadupanyAsaH' iti vcnaat| tatra bhAvopakArakatvena bhAvArhatsaMparigrahArthamAha-'bhagavadbhyaH ' iti| avataraNikArya : ane A arihaMto nAmAdi aneka bhedovALA che; kema ke "nAma-sthApanA-dravya-bhAvathI teno upanyAsa che="arihaMta' padanuM kathana che" e prakAranuM vacana che. tyAM="arihaMta' padathI upasthita thanArA cAra prakAranA nAmAdi arihaMtomAM, bhAvanuM upakArakapaNuM hovAthI caramabhavamAM vartatA arihaMtonI chaghasthAvasthAnA bhAvonuM ke kevalajJAnAvasthAnA bhAvonuM AtmAne upakArakapaNuM hovAthI, bhAvaarihaMtanA saMparigraha arthe 'bhAvaH ' e prakAre kahe che=namuskurNa sUtramAM kahe che- Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtANe 15 sUtra: bhagavaMtANaM / / 2 / / sUtrArtha : bhagavaMtane namaskAra thAo. JArA lalitavista :tatra 'bhagaH' samagrezvaryAdilakSaNaH, uktaM ca'aizvaryasya samagrasya rUpasya yazasaH shriyH| dharmasyAtha prayatnasya SaNNAM bhaga itiinggnaa||1||' (1) samagraM caizvarya - bhaktinamratayA tridazapatibhiH shubhaanubndhimhaapraatihaarykrnnlkssnnm| (2) rUpaM punH-sklsursvprbhaavvinirmitaagusstth(sv)ruupaanggaarnidrshnaatishysNsiddhm| (3) yazasturAgadveSaparISahopasargaparAkramasamutthaM trailokyaanndkaaryaakaalprtisstthm| (4) zrIH punaH-ghAtikarmoccheda(pra.cchedana)-vikramAvAptakevalAlokaniratizayasukhasampatsamanvitatA praa| (5) dharmastu samyagdarzanAdirUpo dAnazIlatapobhAvanAmayaH sAzravAnAzravo mhaayogaatmkH| (6) prayatnaH punaHparamavIryasamuttha ekarAtrikyAdimahApratimAbhAvahetuH samudghAtazailezyavasthAvyaGgyaH samagra iti| ayamevaMbhUto bhago vidyate yeSAM te bhagavantaH, tebhyo bhagavadbhyo namo'stviti evaM sarvatra kriyA yojanIyA, tadevaMbhUtA eva prekSAvatAM stotavyA iti stotavyasampat // 2 // lalitavistarArtha :tyAM='bhagavaMtANaM' pahabhAM, 'bhaga' samagravAhinA lakSavAko che. sane hevAyu cha - "samayamaizvarya, 35, yaza, zrI, dharma, prayatna35 chanI 'nA' se prakAre nA che che." (1) ane samagra aizvarya- bhaktithI namrapaNAne kAraNe tridalapatio vaDe=Indro vaDe, zubhanA anubaMdhavALuM mahAprAtihAryonA karaNa svarUpa che. (2) vaLI, rUpa - sakala suro vaDe potAnA prabhAvathI vinirmANa karAyelA aMgUThAnA rUpane aMgArAnA nidarzanathI atizayavALuM siddha che. (3) vajI, yaza-rAma-dveSa pariSa6-64sabhA parAbhavI samutya parAmazeravavAthI Gua thayeluM, mailokyanA AnaMdane karanAruM, AkAla pratiSTha che sadAkAla rahenAruM che. Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 lalitavistarA bhAga-1 (4) vaLI, ghAtI karmonA ucchedamAM vikramathI avApta kevalAloka-niratizaya sukhasaMpathI samanvita=ghAtIkarmono nAza karavAmAM parAkrama phoravavAthI prApta thayela evA kevalajJAna ane niratizaya evA sukharUpI saMpattithI yukta, evI parA zrI=lakSamI, =zreSTha koTinI arihaMtonI zrI che. (5) vaLI, dharma - samyagdarzanAdirUpa, dAna-zIla-tapa-bhAvanAmaya, sADhava-anAzrava evA mahAyogAtmaka che mahAna yogasvarUpa che. (1) vaLI, prayatna - paramavIryathI samutha, ekarAtrinI Adi mahapratimAnA bhAvano hetu, samudyAta-zailezI avasthAthI vyaMgya abhivyakta thato, evo samagra che. ti' "mA" zabdanA cha arthonA svarUpa kathananI samAptimAM che. AvA prakArano pUrvamAM varNana karyuM evA prakArano Aacha athavALo, bhAga vidhamAna che jeone teo bhagavALA che=bhagavaMta che, te bhagavaMtone, namaskAra thAo e prakAranI kriyA sarvatra yojavI=namutyu arihaMtANaM' rUpa prathama padamAM rahela "namoDastu' e prakAranA kriyApadanuM bhagavaMtANa' Adi sarva padomAM yojana karavuM. te kAraNathI prekSAvAnane AvA prakAranA ja stotavya cheHvicArakapuruSone upara batAvyA evA prakAranA bhagavALA arihaMto ja stuti karavA yogya che. A pramANe "stotavyasaMpadA che. zA. bhAvArtha : namutthaNe arihaMtANaMpadanA uccAraNamAM "arihaMta' padathI nAma-sthApanA-dravya-bhAva arihaMta vAcya che; kema ke zAstranAM sarva pado sAmAnyathI nAmAdi cAra nikSepAnAM vAcaka che, tethI e phalita thAya ke arihaMta' e prakAranA nAmanuM uccAraNa e nAmaarihaMta che, arihaMtanI pratimA e sthApanAarihaMta che, jemaNe tIrthaMkara nAmakarma bAMdheluM che ane bhaviSyamAM tIrthaMkara thavAnA che e dravyaarihaMta che, temaja kevalajJAna pAmelA ane tIrthanI sthApanA karanArA tIrthakaro e bhAvaarihaMta che. A sarvanI upasthiti "arihaMtANaM" padathI thAya che, paraMtu namutthaNe sUtramAM bhAvaarihaMtane ja namaskAra karavA che, tethI te arihaMtanA cAreya nikSepomAMthI bhAvaarihaMtane namaskAra karavA mATe prathama saMpadAmAM "arihaMtANaM' pachI "bhagavaMtANaM' zabdano prayoga karela che, ane AthI ja lalitavistarAmAM kahe che ke cAra prakAranA arihaMtamAMthI bhAvanuM upakArakapaNuM hovAthI bhAvaarihaMtane grahaNa karavA mATe namuskurNa sUtramAM rihaMtA pada pachI mAvaMtA pada mUkela che. AnAthI e prApta thAya che ke "namutthaNe arihaMtANaM bhagavaMtANaM' pada dvArA AvA aizvaryAdi bhagavALA arihaMtone namaskAra thAo. vaLI, "bhagavaMtANamAM rahela 'bhaga' zabda samagra aizvaryAdi cha artho svarUpa che. te A pramANe - (1) bhaga eTale samagra ezvarya bhagavAnane indro bhaktipUrvaka name che, ane bhagavAnanA zubhaanubaMdhavALA ATha mahAprAtihAryo race che, te bhagavAnanuM samagra aizvarya che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavaMtANa 127 ahIM aizvaryane "zubhAnubaMdhI' kahevAthI e prApta thAya ke devo bhagavAnanA je ATha prAtihAryo kare che, te ghaNA jIvone sanmArgaprAptinuM kAraNa che, mATe zubhaanubaMdhavALA che, ane ahIM "anubaMdha' zabda "pravAha" arthamAM nathI, paraMtu "phaLa" arthamAM che, AthI nakkI thAya ke indro jeone bhaktithI name che ane AvA zubhaphalavALA mahAprAtihAryo racIne jeonuM aizvarya jagatamAM pragaTa kare che, tevA aizvaryarUpa bhagavALA arihaMto che. (2) bhaga eTale rUpaH sarva devo potAnA prabhAvathI koI eka devanA aMgUThAmAM rUpanA atizayanuM nirmANa kare tyAre te aMgUThAnuM rUpa sarva devonA rUpa karatAM atizayavALuM dekhAya, tevuM paNa aMgUThAnuM 35 bhagavAnanA rUpa AgaLa aMgArA jevuM asAra lAge. e dRSTAMtathI bhagavAnanuM rUpa atizayavALuM siddha che, ane tevA rUpasvarUpa bhagavALA arihaMto che. (3) bhaga eTale yaza rAga-dveSAdi jItavA atiduSkara che, tethI koI mahAtmA rAga-dveSAdi jItavA mATe parAkrama phoravatA hoya tyAre upasarga-pariSaha Ave to teo kyAreka alanA paNa pAme, jyAre tIrthakaro caramabhavamAM kevalajJAnanI prApti pUrve rAga-dveSa ane upasarga-pariSaha jItavA mATe mahAparAkrama phorave che, mATe tevA parAkramathI utpanna thayelo bhagavAnano yaza vivekI evA traNa lokavartI jIvone AnaMda karanAro che ane sadAkAla rahenAro che; kema ke sarva tIrthakaro sadA AvuM parAkrama phorave che, mATe tIrthaMkarono Avo yaza jagatamAM sadA varte che ane tevA yazarUpa bhagavALA arihaMto che. (4) bhaga eTale zrI vaLI, bhagavAnanI lakSmI ghAtakarmano uccheda karavA mATe karelA parAkramathI prApta thayelA kevalajJAna ane niratizaya sukhanI saMpattithI yukta evI parA che, tethI e prApta thAya ke tIrthakaroe cAra ghAtI karmono nAza karIne kevalajJAna rUpI lakSmIne prApta karI, temaja teono AtmA potAnA svarUpamAM pratiSThita hovAne kAraNe leza paNa mohanI AkuLatAvALA nathI, mATe teomAM nirAkuLa cetanAnuM sukha varte che, ane tevA zreSTha lakSmIrUpa bhagavALA arihaMto che. (5) bhaga eTale dharma? vaLI, dharma samyagdarzana-samyajJAna-samyakyAritra svarUpa che, ane bhagavAne te dharmanI parAkASThA prApta karI che, mATe bhagavAnano dharma mahAyogAtmaka che, athavA dharma dAna-zIla-tapa-bhAva svarUpa che, ane te cAreya prakArano dharma tIrthakaroe parAkASThAno prApta karyo che, mATe bhagavAnano dharma mahAyogAtmaka che, athavA dharma Azrava-anAzrava svarUpa che. temAM je dharmanA sevanathI uttamakoTinA puNyAnubaMdhI puNyanuM AzravaNa thAya te sAzrava dharma che ane je dharmanA sevanathI karmabaMdhano sarvathA abhAva thAya, te anAzrava dharma che. A baMne prakArano dharma bhagavAne parAkASThAno sevyo che, mATe bhagavAnano dharma mahAyogAtmaka che. ane tevA dharmarUpa bhagavALA arihaMto che. (3) bhaga eTale prayatna H bhagavAna chadmasthAvasthAmAM saMyama pALatA hatA, tyAre prakRSTa vIryathI eka rAtrikI Adi mahApratimAne sevelI; vaLI, kevalajJAna prApta thayuM, tyArapachI samuddaghAtamAM ane zailezI avasthAmAM mahAvIrya phoraveluM, ane tenAthI vyaMgya evo samagra bhagavAnano prayatna che, ane tevA prayatnarUpa Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 lalitavistarA bhAga-1 bhagavALA arihaMto che. AvA prakAranA bhagavALA evA arihaMtone namaskAra thAo, ema prathama padamAM rahelA namoDastunuM 'bhagavaMtANaM' Adi sarva padomAM yojana karavuM. ane AvA prakAranA bhagavaMta arihaMto ja prekSAvAna puruSone stotavya che, ethI 'namunthuNaM arihaMtANaM bhagavaMtANaM' e padathI stotavyasaMpadAnI prApti che arthAt stotavya evA bhagavAnanI AvI uttama saMpattinI prApti che. IIII avataraNikA : ete'pi bhagavantaH pratyAtmapradhAnavAdibhirmolikasAMkhyaiH sarvathA'karttAro'bhyupagamyante, 'akarttA'tme 'ti vacanAt, tadvyapohena kathaMcit karttRtvAbhidhitsayAha- ' AdikarebhyaH' iti| avataraNikArya : A paNa bhagavaMto=stotavyasaMpadAmAM batAvyA e paNa arihaMta bhagavaMto, pratiAtmapradhAnavAdI evA maulika sAMkhyo vaDe sarvathA akartA svIkArAya che; kema ke 'akartA AtmA che' e prakAranuM vacana che=maulika sAMkhyonuM vacana che, tenA vyapohathI=maulika sAMkhyonA te vacananA nirAkaraNathI, sthaMcit kartRtvanI abhidhitsAthI=bhagavaMtamAM koIka nayadRSTithI kartApaNAne kahevAnI icchAthI, 'AviSyaH' e prakAre kahe che=namunthuNaM sUtramAM kahe che paMjikA H - 'pratyAtmapradhAnavAdibhiriti; sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH, saiva pradhAnaM, tataH AtmAnamAtmAnaM prati pradhAnaM vadituM zIlaM yeSAM te pratyAtmapradhAnavAdinaH, taiH, uttare hi sAGkhyA 'ekaM nityaM sarvAtmasu pradhAnamiti pratipannAH (prapannAH), tadvyavacchedArthaM maulikasAGkhyairityuktaM, tadgrahaNamapi ca pratyAtmakarmmabhedavAdinAM jainAnAM karttRtvamAtraviSayaiva taiH saha vipratipattirityabhiprAyAt kRtam / paMjikArtha : 'pratyAtmapradhAna ..... prAyAt kRtam / / pratyAtmapradhAnavAlimiHno artha kare che sattva-rajas-tamastI sAmya avasthA prakRti che, te ja pradhAna che=te prakRti ja pradhAna che, tethI AtmA AtmA prati=dareka AtmA pratye pradhAnane kahevA mATeno zIla che=svabhAva che, jeono teo pratiAtmapradhAnavAdI che, teo vaDe=pratiAtmapradhAnavAdIo vaDe, AtmA sarvathA akartA svIkArAya che ema anvaya che. je kAraNathI uttara evA sAMkhyo "sarva AtmAomAM pradhAna eka che, nitya che" e prakAre pratipanna che=svIkAranArA che, tenA vyavaccheda arthe=te uttara sAMkhyonA vyavada mATe, 'maulika sAMkhyo vaDe' e Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgarANa 19 pramANe kahevAyuM che="maulika sAMkhyo vaDe AtmA sarvathA akartA svIkArAya che e pramANe lalitavistarAmAM graMthakArI vaDe kahevAyuM che ane tenuM grahaNa paNa=maulika sAMkhyonuM grahaNa paNa, pratiAtmakarmabhedavAdI evA jainonI=dareka AtmAmAM bhinna bhinna karmane kahenArA jelonI, teo sAthe-maulika sAMkhyo sAthe, kartRtvamAtra viSayavALI ja vipratipatti che, e prakAranA abhiprAyathI karAyuM che. bhAvArtha : sAMkhyadarzanamAM be mata che : (1) maulika sAMkhyadarzana (2) uttara sAMkhyadarzana. temAM maulika sAMkhyonI mAnyatA che ke prakRtirUpa pradhAna dareka AtmAne AzrayIne bhinna bhinna che, tethI jema AtmA anaMta che, tema dareka AtmAne AzrayIne pradhAna paNa anaMta che ane uttara sAMkhyonI mAnyatA che ke AtmA anaMta che, paraMtu sarva AtmAo sAthe saMbaMdhita evuM prakRtirUpa pradhAna eka che ane nitya che. vaLI, A uttara sAMkhyo sAthe jainone be prakAre virodha che : (1) teo AtmAmAM kartutva mAnatA nathI, (2) prakRtirUpa pradhAna dareka AtmAne AzrayIne bhinna bhinna mAnatA nathI; ane te uttara sAMkhyono vyavaccheda karavA mATe graMthakArazrIe maulika sAMkhyonuM grahaNa karela che. vaLI, te maulika sAMkhyo sAthe jainone eka prakAre ja virodha che : (1) teo AtmAmAM kartutva mAnatA nathI; kema ke jeno jema dareka AtmAne AzrayIne bhinna bhinna karma mAne che, tema maulika sAMkhyo paNa dareka AtmAne AzrayIne bhinna bhinna pradhAna mAne che; paraMtu jaino AtmAmAM kartRtva mAne che, jyAre maulika sAMkhyo AtmAmAM sarvathA akartutva mAne che, mATe mAtra AtmAnA kartutvanA viSayamAM ja jainone maulika sAMkhyo sAthe viparIta pratipatti che, ane tenA nirAkaraNa mATe ja graMthakArazrIe maulika sAMkhyonuM grahaNa karela che, ane sAphArja padano "bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMcane karavAnA svabhAvavALA che" e prakArano artha karIne graMthakArazrIe maulika sAMkhyonA akartRtvamatanuM nirAkaraNa karela che. sUtra : sApharArAM rUA sUthArtha - AdimAM karanArA bhagavAnanai namaskAra thAo. JIkA lalitavistarAH ihAdau karaNazIlA 'AdikarAH', anAdAvapi bhave tadA tadA tattatkANvAdisambandhayogyatayA vizvasyAtmAdigAmino janmAdiprapaJcasyeti hRdym| anyathA'dhikRtaprapaJcAsambhavaH, prastutayogyatAvaikalye prakrAntasambandhAsiddheH, atiprasaGgadoSavyAghAtAt, muktAnAmapi janmAdiprapaJcApatteH, prastutayogyatA'bhAvepi prakrAntasambandhAvirodhAditi pribhaavniiymett| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 130 na ca tattatkarmANvAdereva tatsvabhAvatayA'tmanastathAsambandhasiddhiH, dviSThatvena asyobhayostathAsvabhAvApekSitvAt, anyathA kalpanAvirodhAt, nyAyAnupapatteH, na hi karmANvAdestathAkalpanAyAmapyalokAkAzena sambandhaH, tasya tatsambandhasvabhAvatvAyogAt, atatsvabhAve cAlokAkAze virudhyate karmmANvAdestatsvabhAvatAkalpanetinyAyAnupapattiH, tatsvabhAvatAGgIkaraNe cAsyAsmadabhyupagatApattiH / na caivaM svabhAvamAtravAdasiddhiH, tadanyApekSitvena sAmagryAH phalahetutvAt, svabhAvasya ca tadantargatatveneSTatvAt, nirloThitametadanyatreti AdikaratvasiddhiH ||3|| lalitavistarArtha : ahIM=mArALa padamAM, AdimAM=siddha avasthAnI prAptinI pUrvamAM, karaNazIla=karavAnA svabhAvavALA, Adikara che. ahIM prazna thAya ke AdimAM kone karavAnA svabhAvavALA Adikara che ? tethI kahe che anAdi paNa bhavamAM tyAre tyAre--te te kALamAM, te te karmANu Adi sAthe saMbaMdhanA yogyapaNAthI AtmAdigAmI, janmAdiprapaMcavALA vizvane AdimAM karavAnA svabhAvavALA Adikara che, ema anvaya che, e pramANe hradaya che=tAtparya che. anyathA adhikRta prapaMcano asaMbhava che=jo bhagavAnano AtmA AdimAM karanAro na hota to bhagavAnanA AtmAne mokSanI prApti pUrve prApta thayela bhavonI paraMparArUpa adhikRta prapaMcano asaMbhava che; kema ke prastuta yogyatAnA vaikalyamAM=bhagavAnanA AtmAmAM mokSaprApti pUrve te te kALamAM te te karmANu Adi sAthe saMbaMdha thavAmAM nimittabhUta evA kartRtvarUpa yogyatAnA abhAvamAM, prakrAMta sAthe saMbaMdhanI asiddhi che=bhagavAnanA AtmAne AdimAM prApta thayelA janmAdiprapaMcamAM kAraNIbhUta evA prativiziSTa karmANu Adi sAthe saMbaMdhanI aniSpatti che. ahIM prazna thAya ke bhagavAna janmAdiprapaMca karanArA nathI ema mAnIe to zuM vAMdho ? tethI hetu Ape che ati prasaMga doSa vaDe vyAghAta che=tema mAnavAmAM atiprasaMgadoSa bAdha karanAra che. kevA prakArano atiprasaMgadoSa che ? te spaSTa kare che - muktone paNa=mokSe gayelA jIvone paNa, janmAdiprapaMcanI Apatti hovAthI atiprasaMgadoSa vaDe vyAghAta che, ema anvaya che. mukta jIvone janmAdiprapaMcanI Apatti kema che ? tethI kahe che prastuta yogyatAno abhAva hote chate paNa=bhagavAnane janmAdiprapaMcanA akartA svIkAravAmAM Ave to bhagavAnamAM te te karmANu Adi sAthe saMbaMdhanI yogyatAno abhAva hovA chatAM paNa, Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgaraNa 131 prakrAMta saMbaMdhano avirodha hovAthI=bhagavAnamAM siddhAvasthAnI prAptinI pUrvamAM te te karmANa Adi sAthe saMbaMdhano avirodha hovAthI, bhagavAnanI jema mukta jIvone paNa janmAdiupaMcanI Apatti che, ema anvaya che. A prakAre A=bhagavAnane AdimAM karavAnA svabhAvavALA na svIkArIe to mukta jIvone paNa bhagavAnanI jema janmAdiupaMca mAnavAnI Apatti Ave e, paribhAvana karavuM joIe. A rIte vivAre: pada dvArA bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karanArA che, ema yuktithI sthApana karyuM. tyAM AtmAne akartA mAnanArA maulika sAMkhyonuM kathana batAvIne tenuM graMthakArazrI nirAkaraNa kare che - te te karmANa AdinuM ja te svabhAvapaNuM hovAthI=AtmA sAthe saMbaMdhita thavAnuM svabhAvapaNuM hovAthI, AtmAnA te prakAre saMbaMdhanI siddhi nathI ja=je prakAre AtmAno saMsAramAM karmANa Adi sAthe saMbaMdha prApta thato dekhAya che te prakAranA saMbaMdhanI siddhi nathI ja; kema ke dviSThapaNAne kAraNe saMbaMdhanuM baMnemAM AzrayapaNuM hovAne kAraNe, AnuM saMbaMdhanuM, ubhayanA=AtmAnA ane karmANa AdinA, tathAsvabhAvanuM apekSIpaNuM che. anyathA-AtmAmAM saMbaMdhayogya svabhAva nathI ane karmANa AdimAM saMbaMdhayogya svabhAva che ema svIkAravAmAM, kalpanAno virodha hovAthI karmANa AdimAM saMbaMghayogya svabhAva hovAne kAraNe AtmA sAthe karmANa AdinA saMbaMdhanI siddhi che e prakAranI kalpanAno vyAghAta hovAthI saMbaMdhanuM ubhayanA tathAsvabhAvanuM apekSIpaNuM che, ema anvaya che. kalpanAno virodha kema che? temAM hetu kahe che - nyAyanI anupapatti che zAstrasiddha dAMtanI asaMgati che. te zAstrasiddha daSTAMta ja spaSTa kare che - je kAraNathI karmANa AdinI tathA kalpanAmAM paNa-karmANa AdinA alokAkAza sAthe saMbaMdhanI kalpanA karavAmAM paNa, alokAkAza sAthe saMbaMdha nathIHkarmANa Adino alokAkAza sAthe saMbaMdha thato nathI ja; kemake tenA=alokAkAzanA, tatsaMbaMdhanA svabhAvatvano ayoga cheHkarmANa Adi sAthe saMbaMdha thavAnA svabhAvapaNAno ayoga che ane atasvabhAvavALA=karmANa Adi sAthe saMbaMdha nahIM pAmavAnA svabhAvavALA, alokAkAzamAM karmANa AdinI tasvabhAvatAnI kalpanA=alokAkAza sAthe saMbaMdhita thavAnA svabhAvapaNAnI kalpanA, virodha pAme che arthAt kalpanArUpa bane che paraMtu kAryanI niyAmikA banatI nathI. e prakAranA nyAyanI anupapatti cheH zAmasiddha dRSTAMtanI asaMgati che. pUrvamAM kahyuM ke AtmA ane karmANa Adi e baMnemAM saMbaMdha thavAno svabhAva svIkAravAmAM na Ave ane mAtra karmANa Adino ja AtmA sAthe saMbaMdha thavAno svabhAva svIkAravAmAM Ave to karmANa AdinI tasvabhAvatAnI kalpanAno virodha prApta thAya. ane virodha prApta kema thAya ? te batAvavA hetu Apela ke Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 lalitavitA bhAga-1 nyAyanI anupapatti che, ane te nyAyanI anupapattinuM graMthakArazrIe thiI mAMDIne atyAra sudhI spaSTIkaraNa karyuM, tethI have pUrvapakSI AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhita thavAno svabhAva svIkArIne AtmAno janmAdiprapaMcane karavAno svabhAva svIkAre to zuM prApta thAya ? te jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che - ane AnA tasvabhAvatAnA aMgIkaraNamAM AtmAnA karmANa Adi sAthe saMbaMdhita thavAnA svabhAvapaNAnA svIkAramAM, amArA vaDe abhyagatanI Apatti cheHamArA vaDe svIkArAyela AtmAnA kartutvanI molika sAMkhyone prApti che. A rIte AtmAno ane karmANa Adino paraspara saMbaMdhita thavAno svabhAva hovAne kAraNe bhagavAnano AtmA AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALo hato ema pUrve graMthakArazrIe sthApana kyu e rIte, svabhAvamAgavAdanI siddhi nathI ja=pAMca kAraNomAMthI mAtra eka svabhAvavAdanA svIkAranI Apatti nathI ja; kema ke tenAthI anyanuM apekSIpaNuM hovAne kAraNe svabhAvarUpa kAraNathI anya cAra kAraNonuM kAryanI niSpati pratye apekSIpaNuM hovAne kAraNe, sAmagrInuM pAMca kAraNonA samudAyanuM, phala pratye hetupaNuM che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnane AdimAM karavAnA svabhAvavALA svIkArIne bhagavAnanA AtmAno svabhAva ja AdimAM janmAdiprapaMcano hetu hato, ema kema pUrve sthApana karyuM ? temAM hetu kahe che - ane svabhAvanuM tadaMtargatapaNuM hovAthI=pAMca kAraNonA samudAyanI aMtargatapaNuM hovAthI, ISTapaNuM che=kAraNa rUpe ISTapaNuM che, A=sAmagrInuM phaLa pratye hetupaNuM che e, anyatra nilaThita che anya graMthomAM spaSTa karAyela che, ethI=atyAra sudhI varNana karyuM ethI, AdikaratvanI siddhi che=bhagavAnamAM AdikarapaNAnI prApti che. 3] paMjikA - kacakinArA pravAhApekSavA, vipuH pratiniyatavyavarapekSA sAhitIti gaNi' zArtha, bhave saMsAre, tadA tadA-tatra tatra kAle, tattatkANvAdisambandhayogyatayA, tattat-citrarUpaM karmANavo-jJAnAvaraNAdikarmapariNAmAr2yAH pudgalAH; 'Adi'zabdAt teSAmeva banyodayodIraNAdihetavo dravyakSetrakAlabhAvA gRhyante, tena saMbandhaH parasparAnuvRtticeSTArUpaH saMyogaH, tasya yogyatA-taM prati prahvatA tayA, vizvasya samagrasya evaMvidhayogyataivAtmanaH kartRtvazaktiriti, AtmAdigAminaH Atmaparatadubhayagatasya, janmAdiprapaJcasya pratItasya, 'iti hRdayamiti eSa suutrgrbhH| paMjikArya : mane cAri . sUtra | sanAto ItyAdino artha kare che - temAM prathama "nAdA'mAM rahela upa zabdano artha kare che - pravAhanI apekSAthI anAdi evA paNa bhavamAM, vaLI, pratiniyata vyaktinI apekSAthI=AtmAnA Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgarANuM 133 dareka niyata evA te te bhavarUpa vyaktinI apekSAthI, AdimAna evA bhavamAM zuM ? arthAt bhagavAnano AtmA mokSaprAptinI pUrve te te bhavane AmathI AdimAna evA bhavamAM to janmAdiprapaMcane karavAnA svabhAvavALo hato, paraMtu bhavonI paraMparAne AzrayIne anAdimAna evA paNa bhavamAM janmAdiprapaMcane karavAnA svabhAvavALo hato. e prakAre ja zabdano artha che. bhavamAM=saMsAramAM=pravAhanI apekSAthI anAdi evA paNa saMsAramAM, tyAre tyAre te te kALamAM, te te kamaNa Adi sAthe saMbaMdhanI yogyatAthI arthAta citrarUpavALA te te kamaNuo=jJAnAvaraNAdi karmanA pariNAmane yogya pagalo, tenI sAthe-te kamaNuo sAthe, saMbaMdha=paraspara anuvRttinI ceSTArUpa saMyoga, tenI yogyatA te prati prakvatA=se saMyoga pratye yogyatA, tenAthIete yogyatAthI, AtmAdigAmI Atma-para-taMdubhayagata AtmAviSayaka-paraviSayaka ane Atma-para te baMne viSayaka, pratIta evA janmAdiprapaMcarUpa samagra vizvane AdimAM karavAnA svabhAvavALA che, ema avaya che. AvA prakAranI yogyatArUpa ja AtmAnI katvazakti che, ethI ApharA pada dvArA maulika sAMkhyonA matanuM nirAkaraNa thAya che. e prakAre hadaya che=A sUtrano garbha che=ArivAra zabdanI vyutpatti batAvIne pUrvamAM je artha karyo e namutvaraM satramAM rahelA "sAhanarA' padano garbhita artha che. Adi zabdathIevartimAM rahela Adi zabdathI, teonA ja=kamaNuonA ja, baMdha-udayaudIraNAdinA hetu evA dravya-kSetra-kAla-bhAva grahaNa karAya che. bhAvArtha jagatamAM kArmaNavargaNAo paDelI che, te kArmaNavargaNAo jJAnAvaraNIya Adi ATha karmonA pariNAma mATe yogya che, ane tevA kArmaNavargaNAonA paramANuo sAthe AtmA te te bhavamAM saMbaMdhavALo thAya che, tethI AtmAmAM te te bhavamAM te te karmANuo sAthe saMbaMdha pAmavAnI yogyatA che. vaLI, karmANuo sAthe AtmAno saMbaMdha thAya pachI AtmA te karmo bAMdhe che, te karmo AtmAne udayamAM Ave che, te karmonI AtmA udIraNA ke udvartana ke apavartanA Adi kare che, te sarvamAM nimittakAraNa evAM te te dravya, te te kSetra, te te kALa ane te te bhAva che. te dravya-kSetra-kALa-bhAva sAthe saMbaMdhita thavAnI AtmAmAM yogyatA che, tethI AtmA te te karmANa, te te dravyAdi sAthe saMbaMdhita thaIne AtmAdigAmI evA vizvane kare che. ahIM "te te kALamAM' ema kahevAthI e prApta thAya ke bhagavAna caramAvartanI bahAra hatA, tyAre dIrtha saMsAra calAve tevA karmANa Adi sAthe saMbaMdhanI yogyatAvALA hatA, caramAvartamAM AvyA pachI kramasara dIrghakALa saMsAra calAve nahIM tevA karmANa Adi sAthe saMbaMdhanI yogyatAvALA hatA te batAvavA mATe prastutamAM 'ta tA' zabda grahaNa karela che. ahIM 'citrarUpavALA te te karmANa Adi' ema kahevAthI e phalita thAya ke bhagavAne pUrve je je bhavamAM je je prakAranA karmANa Adi bAMdhyA, te te prakAranA citrarUpavALA karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmavAnI yogyatAvALA bhagavAna hatA, AthI ja bhagavAne caramabhavamAM jevA prakAranA karmANa Adi grahaNa karelA Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 lalitavistarA bhAga-1 tevA prakAranA karmANa Adi pUrvanA bhavomAM grahaNa karelA nahIM. vaLI, paMjikAmAM "saMbaMdha'no artha "paraspara anuvRttinI ceSTArUpa saMyoga' karyo, tenuM tAtparya e che ke siddhAtmAone paNa tyAM rahelA karmapudgalo sAthe eka AkAzapradezamAM avagAhanarUpa saMyoga che, paraMtu paraspara anuvRttinI ceSTArUpa saMyoga nathI; jyAre bhagavAna AdimAM te te karmANa Adi sAthe paraspara anuvRttinI ceSTArUpa saMyogavALA hatA. AthI ja saMsArIjIvonI ceSTA mAtra AtmAnya nathI, mAtra karmajanya paNa nathI, paraMtu AtmA ane karma e ubhayajanya che, ane tevI ceSTArUpa karma sAthe bhagavAnano saMyoga pUrve saMsArAvasthAmAM hato. vaLI, saMsAramAM paribhramaNa karatI vakhate AtmA je je bhavamAM je je prakAranAM jJAnAvaraNIyAdi karmo bAMdhe che, te te prakAranAM karmo sAthe saMbaMdha pAmavAnI yogyatA AtmAmAM te te bhavamAM che, mATe ja kAmaNavargaNAnA pugalo ane jIvapradezo ekabIjA sAthe paraspara ekamekabhAva prApta kare tevo AtmAno saMyoga karmayugalo sAthe thAya che, ane karmapudgalo sAthe tevo saMyoga thavAmAM AtmA sAthe saMbaMdhita thanArA dravyakSetra-kALa-bhAva hetu che, arthAt je jIva je prakAranAM karmo bAMdhe che ane tene anurUpa je prakAranA adhyavasAyo kare che, te sarvamAM nimittakAraNa te jIvane te vakhate prApta thayela dravya bane che, te vakhate prApta thayela kSetra bane che, te vakhate vartato kALa bane che, temaja te vakhate prApta thayela bAhya padArthonA keTalAka bhAvo bane che. AthI nakkI thAya ke AtmAno dravya-kSetra-kALa-bhAva sAthe paNa koIka viziSTa prakArano saMbaMdha thAya che, je saMbaMdhane kAraNe AtmA karmo bAMdhe che, karmonA udaya, udIraNAdine prApta kare che. vaLI, A karmANa, dravyAdi sarva sAthe saMsArIjIvone saMbaMdha thAya che, siddhAtmAone saMbaMdha thato nathI; kema ke siddhAtmAo koI dravya, koI kSetra, koI kALa ke koI bhAvanA nimittane prApta karIne karmANuo sAthe baMdhAdi karatA nathI, ema jaNAvavA mATe paMjikAkAre "karmANa Adi"mAM "Adi padathI 'dravya-kSetra-kALa-bhAvanuM grahaNa karela che. ahIM vizeSa e che ke je mahAtmAo dravya-kSetra-kALa-bhAva pratye sarvathA pratibaMdha vagaranA che teone vitarAganI jema jagatanAM sarva dravyo, sarva kSetro, sarva kALa, sarva bhAvo karmanA baMdhAdinAM kAraNa banatAM nathI, tethI ja teono te te dravyAdi sAthe saMbaMdha thato nathI; jyAre saMsArIjIvo te te dravyAdi nimittane pAmIne te te dravyAdi sAthe saMzleSanA pariNAmarUpa saMbaMdha kare che, mATe ja saMsArIjIvone te te dravyAdi karmanA baMdhAdinAM kAraNa bane che, AthI saMsArIjIvomAM mana-vacana-kAyAnA yogonA vyApAra dvArA karmANuo sAthe saMbaMdhanI yogyatA che ane saMzleSanA pariNAma dvArA dravyAdi sAthe saMbaMdhanI yogyatA che; jyAre siddhanA jIvomAM vIryavyApAra nathI, mATe karmANa Adi sAthe saMbaMdhanI yogyatA paNa nathI ane koI dravyAdi sAthe saMzleSano pariNAma paNa nathI, mATe dravyAdi sAthe saMbaMdhanI yogyatA paNa nathI. ahIM janmAdiprapaMcavALA vizvanuM "AtmAdigAmI' vizeSaNa ApyuM, tenAthI e ghotita thAya ke AtmA dvArA karAtuM janmAdiprapaMcarUpa vizva mAtra AtmagAmI nathI, mAtra paragAmI nathI, paraMtu AtmagAmI paNa Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgarANaM 135 che, paragAmI paNa che ane Atma-52 e ubhayagAmI paNa che. te A rIte - (1) janmAdiprapaMcanA keTalAka bhAvo jIvamAM thAya che, jema jJAnAvaraNIyAdi karmonA udayane kAraNe AtmAnuM keTaluMka jJAna AvRtta che ane jJAnAvaraNIyAdi karmonA kSayopazamane kAraNe AtmAnuM keTaluMka jJAna pragaTa che, tethI AtmAnuM te kaMIka ajJAna ane kaMIka jJAna AtmagAmI che. (2) janmAdiprapaMcanA keTalAka bhAvo pudgalamAM thAya che. jema dehanuM suMdara rUpa, suMdara AkAra vagere paragAmI che. (3) janmAdiprapaMcanA keTalAka bhAvo jIva ane pudgala baMnemAM thAya che. jema sukha-duHkhanAM saMvedano ubhayagAmI che; kema ke agninA sparzathI dehanA pugalomAM vikRti thAya che, te paragAmI che ane AtmAne duHkharUpa pIDAnuM vedana thAya che, te AtmagAmI che. paMjikA H vipakSe bAdhakamAha anyathA=akartRtve, adhikRtaprapaJcAsambhavaH = vizvasyAtmAdigAmino janmAdiprapaJcasyAnupapattiH, kuta ityAha- prastutayogyatAvaikalye = prastutAyAH anAdAvapi bhave tadA tadA tattatkarmmANvAdisaMbandhanimittAyA yogyatAyAH karttRtvalakSaNAyAH, abhAve, prakrAntasaMbandhAsiddheH = prakrAntaiH prativiziSTaiH karmmANvAdibhiH, sambandhasya uktarUpasya aniSpatteH, etadapi kuta ityAha- atiprasaGgadoSavyAghAtAd = evamabhyupagame yo'tiprasaGgaH-ativyAptiH, sa eva doSaH aniSTatvAt, tena vyAghAto = (nivAraNaM) anivAraNaM prakRtayogyatAvaikalye prastutasambandhasya, tasmAt, atiprasaGgameva bhAvayati - muktAnAmapi - nivRtAnAmapi, AstAmanyeSAM, janmAdiprapaJcApatteH=janmAdiprapaJcasyAniSTasya prApteH, kuta ityAha- prastutayogyatA'bhAve'pi = prastutayogyatAmantareNApi, prakrAntasambandhAvirodhAt = tattatkarmANvAdibhiH sambandhasyAdoSAd, AtmA'karttRtvavAdinAm, ityevamanvayavyatirekAbhyAM bhAvanIyametat / paMjikArtha : vipakSe bAdhakamAha bhAvanIvakhetat / / vipakSamAM bAdhakane kahe che arthAt pUrve ApharALa zabdanI vyutpattithI bhagavAnano AtmA AdimAM janmAdiprapaMcane karanAro hato ema graMthakArazrIe sthApana karyuM, have maulika sAMkhyonA mata pramANe AtmAne janmAdiprapaMcano kartA na svIkArIe to zuM bAdhaka doSa prApta thAya ? te batAve che - anyathA akartRtvamAM=AtmAne janmAdiprapaMcano akartA svIkAravAmAM, adhikRta prapaMcano asaMbhava che=AtmAdigAmI evA janmAdiprapaMcarUpa vizvanI anupapatti che. kayA kAraNathI ? arthAt AtmAne akartA svIkAravAmAM janmAdiprapaMcarUpa vizvanI anupapatti kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - prastuta yogyatAnA vaikalyamAM=prastuta evI anAdi paNa bhavamAM tyAre tyAre te te karmANu Adi sAthe saMbaMdhanA nimittarUpa kartRtvanA lakSaNavALI yogyatAnA abhAvamAM, prakrAMta saMbaMdhanI asiddhi Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga1 hovAthI=prativiziSTa karmANu AdirUpa prakrAMta sAthe uktarUpavALA saMbaMdhanI aniSpatti hovAthI, janmAdiprapaMcarUpa vizvanI anupapatti che, ema anvaya che. 136 A paNa kayA kAraNathI che ? arthAt AtmAne akartA svIkAravAthI prastuta yogyatAnA vaikalyamAM prakrAMta sAthe saMbaMdhanI asiddhi che ema upara kahyuM, e paNa kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - atiprasaMgadoSa vaDe vyAghAta hovAthI=A rIte azrupagamamAM arthAt AtmA akartA che e rIte svIkAravAmAM, je atiprasaMga che arthAt ativyApti che, te ja arthAt te atiprasaMga ja, aniSTapaNuM hovAne kAraNe doSa che, tenA vaDe=te doSa vaDe, vyAghAta che=prakRta yogyatAnA vaikalthamAM prastuta saMbaMdhanuM anivAraNa che, te kAraNathI prakrAMta saMbaMdhanI asiddhi che ema anvaya che, atiprasaMgane ja bhAvana kare che - anyane to dUra raho, muktone paNa=nivRtone paNa=mokSe gayelA jIvone paNa, janmAdiprapaMcanI Apatti hovAthI=janmAdiprapaMcarUpa aniSTanI prApti hovAthI, atiprasaMgadoSathI vyAghAta che ema anvaya che. kayA kAraNathI ? arthAt muktone janmAdiprapaMcanI Apatti kayA kAraNathI che ? ethI kahe che prastuta yogyatAnA abhAvamAM paNa=prastuta yogyatA vagara paNa=AtmAne akartA svIkArIe to AtmAmAM janmAdiprapaMcane karavAnI yogyatA vagara paNa, prakrAMta sAthe saMbaMdhano avirodha hovAthI=te te karmANu Adi sAthe saMbaMdhano adoSa hovAthI, AtmA akartRtvavAdIone muktone paNa janmAdiprapaMcanI Apatti che, ema anvaya che. A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, A=atyAra sudhI batAvyuM e, anvaya-vyatireka dvArA bhAvana karavuM joIe arthAt jema saMsArIAtmAmAM kartRtvasvabhAva nahIM hovA chatAM janmAdiprapaMca thAya che tema siddhaAtmAmAM paNa kartRtvasvabhAva nahIM hovA chatAM janmAdiprapaMca thavo joIe, e rUpa anvaya dvArA ane jema siddhaAtmAmAM kartRtvasvabhAva nahIM hovAthI teone janmAdiprapaMca thato nathI tema saMsArIAtmAmAM paNa kartRtvasvabhAva na hoya to teone janmAdiprapaMca thavo joIe nahIM, e rUpa vyatireka dvArA bhAvana karavuM joIe. bhAvArthaH maulika sAMkhyo svIkAre che e rIte AtmAne sarvathA akartA svIkAravAmAM Ave to, bhagavAna mokSe gayA te pUrve bhagavAnanA AtmAne anAdi kALamAM je AtmAdigAmI janmAdiprapaMcanI prApti thaI te saMgata thAya nahIM; kema ke bhagavAnamAM anAdimAna bhavamAM tyAre tyAre te te karmANu Adi sAthe saMbaMdha thavAmAM nimittabhUta evI kartRtvasvarUpa yogyatAno abhAva hoya to mokSaprApti pUrvenA dareka bhavamAM bhagavAnanA AtmAne prativiziSTa karmANu Adi sAthe je prakAre saMbaMdha thayo te prakAranA saMbaMdhanI niSpatti thAya nahIM. kema saMbaMdhanI niSpatti thAya nahIM ? te batAvavA kahe che ke bhagavAnano AtmA akartA hovA chatAM pUrve Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgarANa 137 bhagavAnanA AtmAmAM janmAdiprapaMca svIkArIe to, mukta thayelA AtmAomAM paNa janmAdiprapaMca svIkAravAnI Apatti Ave; kema ke jema bhagavAnano AtmA akartA hovAthI teomAM janmAdiprapaMca karavAnI yogyatA nathI, chatAM bhagavAnanA AtmAe muktinI prApti pUrve janmAdiprapaMca karyo, tema siddhAtmA paNa akartA hovAthI teomAM janmAdiprapaMca karavAnI yogyatA nathI, chatAM siddhAtmAne janmAdiprapaMcanI Apatti Ave, A prakArano atiprasaMgadoSa AtmAne sarvathA akartA mAnanArA maulika sAMkhyone prApta thAya, A vastune buddhimAna puruSe anvaya dvArA ane vyatireka dvArA bhAvana karavI joIe, jethI nakkI thAya ke AtmA kartutva svabhAvavALo che. mATe bhagavAnanA AtmAe muktinI prApti pUrve AtmAdigAmI janmAdiprapaMcane prApta uso. ni :atha parAzaGkAM pariharanAhanaca-naiva, tat yaduta tattatkANvAderevoktarUpasya, tatsvabhAvatayA=sa AtmanA saha sambandhayogyatAlakSaNaH svabhAvo yasya tattathA tadbhAvastattA tayA, Atmano jIvasya, 'tathA'-sambandhayogyatAyAmivAsmadabhyupagatAyAM, sambandhasiddhiH kANvAdineti, kuta ityAha- dviSThatvena-dvyAzrayatvena; asya sambandhasya, ubhayoH AtmanaH kANvAdezca; tthaasvbhaavaapekssittvaat-sNbndhyogysvruupaapekssittvaat| vipakSe bAdhakamAha-anyathA AtmanaH sambandhayogyasvabhAvAbhAve, kalpanAvirodhAt-kANvAdereva svasambandhayogyasvabhAvena AtmanA sambandhasiddhiriti kalpanAyA vyAghAtAt, kuta ityAha- nyAyAnupapatteH nyAyasyazAstrasiddhadRSTAntasyAnupapatteH, na ca tathAsambandha-siddhiriti yojyaM, nyAyAnupapattimeva bhAvayannAha-na-naiva, hiH yasmAt, kaNviAdeH uktarUpasya tathAkalpanA-yAmapi-alokAkAze sambandhayogyasvabhAvakalpanAyAmapi, kiM punastadabhAva ityapizabdArthaH, kimityAha- alokAkAzena pratItena sambandhaH avagAhyAvagAhakalakSaNaH, kuta evaM ityAhatasya tatsambandhasvabhAvatvAyogAt, tasya alokAkAzasya, tena-kANvAdinA, sambandhasvabhAvatvaM tsyaayogaat| bhavatu nAmaivaM, tathApi kathaM prakRtakalpanAvirodha ityAha- atatsvabhAve ca-karmANvAdinA sambanthAyogyasvabhAve ca, alokAkAze virudhyate-asambandhadvArAyAtayA atatsvabhAvatAkalpanayA nirAkriyate karmANvAdestatsvabhAvatAkalpanA iti evaM, nyAyAnupapattiH nyAyasyoktalakSaNasyAnupapattiH, prayogazca - yo yena svayamasambandhayogyasvabhAvo bhavati, sa tena kalpitasambandhayogyasvabhAvenApi na sambandhyate, yathA'lokAkAzaM karmANvAdinA, tathA cAtmA kANvAdinaiveti vyaapkaanuplbdhiH| evaM tarhi tatsvabhAvo'pyayamaGgIkariSyate ityAhatatsvabhAvatAGgIkaraNe cam-kANvAdisambandhayogyarUpatatsvabhAvatAbhyupagame ca, asya AtmanaH, asmadabhyupagatApattiH=asmAbhira-bhyupagatasya kartRtvasyApattiH prsnggH| vikSArtha :atha parAzaGkAM ..... prasaGgaH / / pUrvamA bArazrI sthApana thu sAmAne sarvathA prapaMyo Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 lalitaviktasa bhAga-1 akartA svIkAre to muktAtmAone paNa janmAdiprapaMcanI Apatti Ave, tyAM pUrvapakSInI AzaMkAnuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - te nathI ja. zuM nathI ? te vaDutathI batAve che - uktarUpavALA te te karmANa AdinI ja tasvabhAvatAthI=AtmA sAthe saMbaMdhanI yogyatAnA lakSaNavALo te svabhAva jeno che te tevo che arthAt tasvabhAva che, teno bhAva te paDyuM che arthAta tasvabhAvano bhAva tasvabhAvapaNuM che, tenAthI arthAt tasvabhAvapaNAthI, AtmAnA jIvanA, tathA saMbaMdhanI yogyatAmAM jema arthAta AtmA ane karmANa Adi e ubhayatA saMbaMdhanI yogyatAmAM jema tathAsaMbaMdhanI siddhi che, tema amArA vaDe abhyapagatamAM arthAt maulika sAMkhyo vaDe svIkArAyela karmANa Adi ekalA saMbaMdhanI yogyatAmAM, karmANa Adi sAthe tathA saMbaMdhanI siddhi che. te nathI ja, ema pUrva sAthe avaya che. kayA kAraNathI ? arthAt AtmAnA tathA saMbaMdhanI siddhi kayA kAraNathI nathI ja? ethI kahe che. AnuM saMbaMdhanuM, dviSThANuM hovAne kAraNe=bemAM AzrayapaNuM hovAne kAraNe, ubhayatAAtmAnA ane kamaNi AdinA, tathAsvabhAvanuM apezIpaNuM hovAthI=saMbaMdhane yogya svarUpanuM apezIpaNuM hovAthI, AtmAnA tathAsaMbaMdhanI siddhi nathI ja, ema avaya che. vipakSamAM bAdhakane kahe che arthAt AtmAno saMbaMdhayogya svabhAva nahIM svIkAravAmAM graMthakArazrI bAdhaka hetu Ape che - anyathA AtmAnA saMbaMdhane yogya svabhAvanA abhAvamAM, kalpanAno virodha che=kamaNa Adino ja svano saMbaMdhane yogya svabhAva hovAthI AtmA sAthe saMbaMdhanI siddhi che e prakAranI kalpanAno vyAghAta che. kayA kAraNathI kalpanAno virodha che? ethI kahe che - cAyanI anupapati hovAthI=nyAyanI arthAt zAstramAM siddha evA daSTAMtanI anupapati hovAthI, tathAsaMbaMdhanI siddhi nathI ja=je prakAre saMsAramAM AtmAno kamaNu Adi sAthe saMbaMdha prApta thato dekhAya che te prakAranA saMbaMdhanI siddhi nathI ja, e pramANe yojana karavuM, cAyanI anupapatine ja bhAvana karatAM kahe che - je kAraNathI kahevAyela svarUpavALA karmANa AdinI tathAkalpanAmAM paNa alokAkAza sAthe saMbaMdhane yogya svabhAvanI kalpanAmAM paNa, vaLI, tenA abhAvamAM zuM ? te prakAranI kalpanAnA abhAvamAM to zuM? e prakAre zabdano artha che. zuM? karmANa AdinI te prakAranI kalpanAmAM paNa zuM thAya ? ethI kahe che - pratIta evA alokAkAza sAthe avagAha-avagAhakanA lakSaNavALo saMbaMdha thato nathI ja. kayA kAraNathI AvuM che? te prakAranI kalpanAmAM paNa karmANa Adino alokAkAza sAthe saMbaMdha Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgarANa 139 thato nathI, evuM kayA kAraNathI che? ethI kahe che - tenA saMbaMdhanA svabhAvavato ayoga hovAthI arthAta tenA=alokAkAzanA, tenI sAthe=kamaNu Adi sAthe, saMbaMdhanuM svabhAvapaNuM, teno te svabhAvapaNAno, ayoga hovAthI, karmANa Adino alokAkAza sAthe saMbaMdha thato nathI, ema avaya che. Ama thAo alokAkAzano karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAva nahIM hovAthI te prakAranI kalpanAmAM paNa karmANa Adino alokAkAza sAthe saMbaMdha thato nathI ema thAo, topaNa prakRta kalpanAno virodha kaI rIte che? ethI kahe che - ane atasvabhAvavALA alokAkAzamAM=kamaNu Adi sAthe saMbaMdhane ayogya svabhAvavALA alokAkAzamAM, karmANa AdinI tasvabhAvatAnI kalpanA=alokAkAza sAthe saMbaMdhane yogya svabhAvapaNAnI kalpanA, virodha pAme che asaMbaMdha dvArathI AvelI atavabhAvatAnI kalpanA vaDe nirAkaraNa karAya che alokAkAzanA saMbaMdhane ayogya svabhAva dvArA prApta thayelI kamANa AdilI saMbaMdhane ayogya svabhAvapaNAnI kalpanA vaDe kamaNa AdinI saMbaMdhane yogya svabhAvapaNAnI kalpanA virAkRta thAya che. e prakAre nyAyanI anupapati =kahevAyela lakSaNavALA vyAyanI anupapati che. ane prayoga - "je jenI sAthe svayaM asaMbaMdhane yogya svabhAvavALo che, te tenI sAthe kalpita saMbaMdhane yogya svabhAvathI paNa saMbaMdha pAmato nathI." je pramANe alokAkAza karmANa Adi sAthe arthAt karmANa AdinA alokAkAza sAthe kalpanA karAyela saMbaMdhane yogya svabhAvathI alokAkAza kamaNu Adi sAthe saMbaMdhane pAmato nathI ane te pramANe AtmA kama Adi sAthe ja arthAta jema alokAkAza kamaNu Adi sAthe saMbaMdha pAmato nathI, tema kamaNa AdinA AtmA sAthe kalpanA karAyela saMbaMdhane yogya svabhAvathI paNa AtmA karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmato nathI, e prakAranA vyApakanI anulabdhi che. pUrvamAM kahyuM ke AtmAne akartA svIkArIe ane AtmAmAM karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva na svIkArIe to, karmANa AdinI AtmA sAthe saMbaMdhayogya svabhAvanI kalpanAmAM paNa AtmA karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmato nathI, A prakAranA vyApakanI anupalabdhirUpa doSa hovAthI saMsAramAM dekhAto evo AtmAno janmAdiprapaMca saMgata thAya nahIM, te doSanA nivAraNa mATe maulika sAMkhyo kahe che - A rIte to pUrvamAM batAvyuM e rIte to, tenA svabhAvavALo paNa A aMgIkarAzeHkarmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAvavALo paNa AtmA svIkArAze. ethI kahe che - ane tasvabhAvatAnA aMgIkaraNamAM karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogyarUpatasvabhAvapaNAnA abhyapagamamAM, Ane AtmAne, aspadabhyAgatanI Apatti che-amArA vaDe svIkArAyela kartutvanI Apatti che=prasaMga che. Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 lalitavistAra bhAga-1 bhAvArtha : graMthakArazrIe pUrve sthApana karyuM ke bhagavAnano AtmA AdimAM janmAdiprapaMcane karavAnA svabhAvavALo hato, ane maulika sAMkhyonA matAnusAra AtmAne sarvathA akartA svIkArIe to bhagavAnanA AtmAne AdimAM prApta thayelo janmAdiprapaMca saMgata thAya nahIM; kema ke AtmA arjutva svabhAvavALo hovA chatAM tene janmAdiprapaMca svIkArIe to mukta thayelA AtmAone paNa janmAdiprapaMcanA svIkAranI Apatti Ave, tyAM maulika sAMkhyo AzaMkA kare che - AtmAmAM karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAva nathI, paraMtu te te karmANa Adino ja AtmA sAthe saMbaMdhita thavAno svabhAva che, mATe karmANa AdinA saMbaMdhane yogya svabhAvathI bhagavAnanA AtmAno AdimAM janmAdiprapaMca thayelo. tene graMthakArazrI kahe che ke saMbaMdha haMmezAM bemAM Azraya karanAro hoya, ane prastutamAM AtmA ane karmANa Adino saMbaMdha prakRta che, tethI saMbaMdhane yogya svabhAva AtmA ane karmANa Adi e baMnemAM mAnavo joIe. mATe jo saMbaMdhane yogya svabhAva AtmAmAM mAnavAmAM na Ave ane mAtra karmANa AdimAM mAnavAmAM Ave to, AtmAno janmAdiprapaMca saMgata thAya nahIM. vaLI, A prakAranA potAnA kathanane sthira karavA graMthakArazrI vipakSamAM bAdhaka doSa ApatAM kahe che ke jo AtmAno saMbaMdhayogya svabhAva na hoya to, karmANa AdimAM saMbaMdhayogya svabhAva hovAthI AtmAnA karmANa Adi sAthe saMbaMdhanI siddhi che, evI kalpanAno vyAghAta che, ane tevI kalpanAno vyAghAta kema che ? te batAvavA graMthakArazrI yukti Ape che ke zAstrasiddha dRSTAMtanI anupatti che, ane te zAstrasiddhi daSTAMta spaSTa karatAM kahe che ke karmANa Adi alokAkAzamAM avagAhya-avagAhaka saMbaMdhathI rahelA nathI, chatAM kalpanA karavAmAM Ave ke karmANa Adino alokAkAza sAthe saMbaMdhane yogya svabhAva che, teTalAmAtrathI karmANa Adino alokAkAza sAthe avagAhya-avagAhakarUpa saMbaMdha thato nathI, te rIte kalpanA karavAmAM Ave ke karmANa Adino AtmA sAthe saMbaMdhane yogya svabhAva che, teTalAmAtrathI karmANa Adino AtmA sAthe saMbaMdha thaI zake nahIM. A kathanathI vyApti kaI rIte prApta thAya ? te batAvavA paMjikAkAra prayoga batAve che - "je AtmA karmANa Adi sAthe svayaM saMbaMdhayogya svabhAva vagarano che, te AtmA karmANa AdinA kalpanA karAyela AtmA sAthe saMbaMdhayogya svabhAvathI paNa karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmato nathI". A prakAranI vyAptithI jema kalpita saMbaMdhayogya svabhAvathI paNa alokAkAza karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmatuM nathI, tema kalpita saMbaMdhayogya svabhAvathI paNa AtmA karmANa Adi sAthe saMbaMdha pAmato nathI, A prakAranA vyApakanI maulika sAMkhyonA mata pramANe anupalabdhi che, tethI karmANa AdimAM saMbaMdhita thavAno svabhAva svIkAravA chatAM AtmA sAthe karmANa Adino saMbaMdha thato nathI ane AtmA sAthe karmANa Adino saMbaMdha thAya nahIM to AtmAne prApta thato janmAdiprapaMca saMgata thAya nahIM, paraMtu saMsArIjIvone janmAdiprapaMca Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 AgarAmAM prApta thato dekhAya che ane bhagavAnanA AtmAne paNa muktinI prApti pUrve saMsArIjIvonI jema ja janmAdiprapaMca prApta thayelo, tethI bhagavAnanA AtmAne paNa prApta thayelo janmAdiprapaMca saMgata karavo hoya to AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAva maulika sAMkhyone svIkAravo paDe, ane maulika sAMkhyo te pramANe svIkAre to AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAva hovAthI AtmAne janmAdiprapaMcano kartA svIkAravAnI maulika sAMkhyone Apatti Ave, AthI maulika sAMkhyoe AtmAne kartA svIkAravo joIe. paMjikA - atraiva zaGkAzeSanirAkaraNAyAhanaca-naiva, evaM etatsvabhAvatAGgIkaraNe, svabhAvamAtravAdasiddhiH, svabhAvamAtravAdasya-'kaH kaNTakAnAM prakaroti tekSaNyaM, vicitrabhAvaM mRgpkssinnaaNc| svabhAvataH sarvamidaM pravRttaM, na kAmacAro'sti kutaH prytnH||1||' evaM lakSaNasya siddhiH, kuta ityAha- tadanyApekSitvena svabhAvavyatiriktakAlAdyapekSitatvena, sAmagryAH kAlaH, svabhAvo, niyatiH, pUrvakRtaM, puruSazcetyevaMlakSaNAyAH, phalahetutvAt- phalaM kArya prati nimittatvAt, kathaM tarhi prAk svabhAva eva phalaheturupanyasta ityAha- svabhAvasya ca, tadantargatatvena sAmayantargatatvena, iSTatvAt phalahetutayA, nirloThitaM nirNItam, etad-sAmagryAH phalahetutvam, 'anytr'-updeshpdaado||3|| paMjikArya : va. 35vezapalAvo ! ahIM ja pUrve gAphArAno artha karyo ke bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karanArA che emAM ja, zaMkAzeSanA nirAkaraNa mATe kahe che athata mAlika sAMkhyoe zaMkA karela che kamaNu Adino AtmA sAthe saMyoga thavAno svabhAva hovA chatAM AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva nathI, mATe AtmAne akartA svIkArAze. te zaMkAnuM graMthakArazrIe atyAra sudhI nirAkaraNa karyuM, have zeSa rahela anya zaMkAnuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - A rIte A svabhAvatAnA aMgIkaraNamAM AtmAnA janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvapaNAnA svIkAramAM, svabhAvamAtravAdanI siddhi nathI ja arthAt "kaMTakonI tINatAne koNa kare che?mRgapakSIonA vividhabhAvane koNa kare che ? svabhAvathI A sarva pravRta che. kAmacAra nathI=svabhAva vyabhicArI nathI, prayatna kayAMthI ?=kAryanI niSpati pratye kAraNa rUpe prayatna kayAMthI hoya ?" A prakAranA lakSaNavALA svabhAvamAtrAvAdanI siddhi nathI ja. kayA kAraNathI ? arthAta A rIte svabhAvamAtravAdanI siddhi kayA kAraNathI nathI ? ethI kahe che tenAthI anyanuM apezIpaNuM hovAne kAraNe= svabhAvathI vyatirikta evA kAlAdinuM apekSIpaNuM hovAne kAraNe, kAla-svabhAva-niyati-pUrvakRtaHkarma ane puruSa=puruSakAra, A prakAranA lakSaNavALI Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 sAmagrInuM phLahetupaNuM hovAthI=larUpa kArya pratye nimittapaNuM hovAthI, svabhAvamAtravAdanI siddhi nathI ja, ema anvaya che. 142 to prA=pahelAM=pUrve gAvirano artha karyo ke bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALA che tyAM, kema svabhAva ja phLano hetu upatyasta che ? ethI kahe che ane svabhAvanuM tadaMtargatapaNuM hovAne kAraNe=sAmagrInI aMtargatapaNuM hovAne kAraNe, phaLanI hetutArUpe iSTapaNuM hovAthI pUrve svabhAva ja phLanA heturUpe upanyasta che, ema anvaya che. A=sAmagrInuM phaLa pratye hetupaNuM, anyatra=upadezapada AdimAM, nirloThita che=nirNIta che=yukti dvArA spaSTa karAyela che. / / 3 / / bhAvArtha: namunthuNaM sUtramAM namutyu nuM arihaMtANaM mAvaMtALa e pado dvArA bhagavAnanI stotavyasaMpadA batAvela che, ane AjJArAnuM tityayarAnuM sayaMsaMbuddhALuM e pado dvArA bhagavAnanI stotavyasaMpadAnI ja pradhAna evI sAdhAraNa ane asAdhAraNa hetusaMpadA batAvela che, temAM AArAnuM padathI sAdhAraNa hetusaMpadA batAvI che ane tityayarAnuM sayaMsaMbuddhALuM e be pada dvArA asAdhAraNa hetusaMpadA batAvI che. vaLI, AArAnuM pada dvArA stotavyasaMpadAnI sAdhAraNa hetusaMpadA batAvavAthI AtmAne sarvathA akartA mAnanArA maulika sAMkhyonA matanuM nirAkaraNa thAya che; kema ke Ari zabdathI "bhagavAnano AtmA mokSaprAptinI AdimAM AtmAdigAmI janmAdiprapaMcarUpa vizvane karavAnA svabhAvavALo hato" evo artha prApta thAya che, tethI AtmA janmAdiprapaMcarUpa vizvano kartA che, akartA nathI, ema siddha thAya. ahIM vicArakane prazna thAya ke bhagavAna guNone kAraNe stuti ka2vA yogya che, mATe bhagavAna tIrthane sthApanArA che. svayaMsaMbodha pAmelA che. ityAdi guNo dvArA bhagavAnanI stuti karavI ucita che, paraMtu bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karanArA hatA, enA dvArA prastuta sUtramAM bhagavAnanI stuti kema karela che? tenuM tAtparya e che ke je pramANe maulika sAMkhyo AtmAne akartA svIkAre che te pramANe AtmAne akartA svIkAravAmAM Ave to ema prApta thAya ke, bhagavAnano AtmA anAdi kALathI zuddha che, ane jo bhagavAnano AtmA anAdithI zuddha svIkAravAmAM Ave to anAdithI zuddha evA bhagavAnanI stuti karavA dvArA anAdithI azuddha evo ApaNo AtmA temanA jevo zuddha thaI zake nahIM; kema ke anAdithI zuddha evA bhagavAnanI stuti karIe to bhagavAna prasanna thaIne ApaNA AtmAne karmothI mukta kare che, evuM jainadarzana svIkAratuM nathI, vaLI jema bhIMta jevuM AtmAnuM svarUpa nahIM hovAthI bhIMtanA dhyAnamAM tanmaya bane topaNa AtmA bhIMtarUpa banato nathI, tema anAdizuddha evA paramAtmA jevuM ApaNA AtmAnuM svarUpa nahIM hovAthI anAdithI zuddha evA bhagavAnanI stuti dvArA teonA dhyAnamAM tanmaya bane topaNa ApaNo AtmA anAdizuddha banI zake nahIM, tema mAnavuM paDe. vaLI, maulika sAMkhyonI mAnyatA pramANe jema bhagavAnano AtmA janmAdiprapaMcano kartA nathI ane anAdizuddha che, tema ApaNo AtmA paNa janmAdiprapaMcano kartA na Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgaraNa 143 hoya ane anAdizuddha hoya, to bhagavAnanI stuti karavAnuM koI prayojana rahetuM nathI; kema ke zuddha evA AtmAne zuddha evA paramAtmAnI stuti dvArA koI prayojananI niSpatti thatI nathI. vastutaH jainadarzananI mAnyatA pramANe bhagavAnano AtmA AdimAM janmAdiprapaMcano kartA hato ane anAdiazuddha hato, temaja svaparAkramathI janmAdiprapaMcano nAza karIne zuddha thayo, tema svIkAravAmAM Ave to, ApharA pada dvArA upasthita thAya ke jema bhagavAnanA AtmAe AdimAM janmAdiprapaMca karyo, tema ApaNo paNa AtmA vartamAnamAM janmAdiprapaMca karI rahyo che, ane bhagavAnanA AtmAe jema svaparAkrama dvArA potAnA janmAdiprapaMcano nAza karyo, tema ApaNe paNa svaparAkrama dvArA ApaNA janmAdiprapaMcano nAza karI zakIe tema chIe, ane tevuM janmAdiprapaMcanA nAzanuM parAkrama AdimAM janmAdiprapaMca karanArA ane vartamAnamAM janmAdiprapaMcathI rahita evA paramAtmAe karela che tethI tevA paramAtmAnI stuti karavAthI potAnAmAM paNa janmAdiprapaMcanA nAzanuM parAkrama pragaTa thAya che; kema ke bhagavAna vartamAnamAM janmAdiprapaMcathI rahita evA zuddhabhAvavALA che, ane te zuddhabhAva pratyeno pakSapAta bhagavAnanI stuti dvArA thAya che ane stutikALamAM te prakArano vIryano prakarSa thAya to bhagavAnanA te zuddhabhAva sAthe potAno AtmA tanmayatA prApta kare che, je tanmayatAne kAraNe potAno AtmA potAnA zuddhabhAvanA pratibaMdhaka karmono nAza karIne taddarUpatAne prApta kare che arthAtu bhagavAna jevuM svarUpa prApta kare che. jema bhamarIthI bhaya pAmelI iyaLa bhamarInA dhyAnathI bhamarI thAya che, tema ApaNo paNa AtmA stuti dvArA paramAtmAnA dhyAnathI paramAtmA thAya che, AthI tIrthakara jevuM svarUpa potAnAmAM pragaTa karavA mATe Adikara evA bhagavAnanI namutthaNe sUtramAM saphaRIM pada dvArA stuti karela che. vaLI, bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALA che, tevI rivara zabdanI vyutpatti karyA pachI graMthakArazrIe kahyuM ke anAdimAna paNa saMsAramAM bhagavAnanA AtmAmAM tyAre tyAre te te karmANa Adi sAthe saMbaMdha karavAnI yogyatA hovAne kAraNe bhagavAna mokSaprAptinI AdimAM AtmAdigAmI janmAdiprapaMcarUpa vizvane karavAnA svabhAvavALA hatA, tenAthI e prApta thAya ke jema jema caramAvartakALathI dUra-dUrataranA bhavomAM bhagavAnanA AtmAnuM svarUpa jovAmAM Ave tema tema bhagavAnano AtmA te te kALamAM te te bhavamAM dIrva-dIrghatara saMsAra calAve tevA te te karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAvavALA hatA, mATe bhagavAnanA AtmAno te te kALamAM dIrgha-dIrghatara saMsAra cAlyo, ane bhagavAnano AtmA zaramAvartakALamAM AvyA pachI jema jema caramabhavanI najIka-najIkatara Avyo, tema tema sAdhanA karIne bhagavAne potAnA AtmAmAM guNasaMpattino vikAsa karyo, ane te vakhate bhagavAnano AtmA te te karmANa Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAvavALo hovA chatAM dIrgha-dIrghatara saMsAra calAve tevA te te karmANa Adi sAthe saMbaMdhanI yogyatAvALo na hato; kema ke janmAdiprapaMca mAtra jIvanA karma sAthe saMbaMdhayogya svabhAvathI thato nathI ke mAtra karmANa AdinA jIva sAthe saMbaMdhayogya svabhAvathI thato nathI, paraMtu jIva ane karmANa Adi e ubhayanA te prakAranA saMbaMdhayogya svabhAvathI thAya che, tethI bhagavAnano AtmA jyAre caramAvartanI bahAra hato tyAre bhagavAnanA AtmAno ane bhagavAnanA AtmAthI grahaNa karAtAM karmono tevo ja svabhAva hato, Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 lalitavistarA bhAga-1 jethI bhagavAnano AtmA ane te te karmo e baMnenA te prakAranA saMyogathI bhagavAnano te prakArano dIrgha saMsAra thayo, ane bhagavAnano AtmA caramAvartamAM AvyA pachI sAdhanAnA kSetramAM pravezyo tyAre bhagavAnanA AtmAno ane bhagavAnanA AtmAthI grahaNa karAtAM karmono tevo ja svabhAva thayo, jethI bhagavAnano AtmA ane te te karmo e baMnenA saMyogathI bhagavAne alpakALamAM saMsArano uccheda karIne saMsArano aMta karyo. A prakArano artha karavA mATe graMthakArazrIe kahyuM ke bhagavAnanA AtmAmAM tyAre tyAre te te bhavamAM te te karmANu Adi sAthe saMbaMdhane yogya svabhAvatA hatI, tethI phalita thAya ke bhagavAna paNa AdimAM ApaNI jema ja janmAdiprapaMcane karanArA hatA, chatAM koIka tIrthaMkarathI prarUpAyela mArganI teone prApti thaI ane teomAM mArgAnusArI buddhi pragaTa thaI, jenA dvArA teoe te tIrthaMkaranA mArganI upAsanA karIne potAnA saMsArano aMta karyo. AthI AphavarALa pada dvArA bhagavAnanI stuti karavAthI ApaNane vartamAnamAM paNa upasthiti thAya che ke bhagavAna AdimAM anAdikALathI bhavaprapaMca karanArA hatA, paraMtu vartamAnamAM bhavaprapaMca karanArA nathI; jyAre ApaNe anAdikALathI bhavaprapaMca karanArA chIe, ane vartamAnamAM paNa bhavaprapaMca karanArA chIe, ane ApaNe jyAre bhagavAnanI jema sAdhanA karIne muktine prApta karazuM, tyAre ApaNe paNa bhagavAnanI jema AdimAM bhavaprapaMca karanArA thaIzuM, AthI bhagavAnane 'Adikara' kahevAthI bhagavAnano AtmA prayatna dvArA vartamAnamAM zuddha thayelo che e prakAranI upasthiti thAya che, temaja AvA bhagavAnanI stuti karIne potAne te prakAranA prayatna dvArA zuddha thavuM che, e prakAranuM praNidhAna thAya che, je praNidhAnanA baLathI jo AdimAM bhavaprapaMca karanAra ane vartamAnamAM bhavaprapaMcathI rahita evA paramAtmA sAthe ApaNA AtmAno tanmayabhAva pragaTe to ApaNA AtmAnuM paNa bhagavAnanA AtmAnI jema saMsAranA ucchedane anukULa vIrya ullasita thAya, ane tadarthe ja AphanarALuM vizeSaNa dvArA prastuta sUtramAM bhagavAnanI stuti karAyela che. vaLI, jo AtmAmAM janmAdiprapaMca ka2vAno svabhAva na svIkArIe to, zAstromAM je bhagavAnanA pUrvanA bhavonuM varNana prApta thAya che te ghaTe nahIM; kema ke bhagavAnamAM bhavaprapaMca karavAnI zakti na hoya to bhagavAnane te prakArano bhavano prapaMca prApta thaI zake nahIM, ane bhavaprapaMca kema prApta thaI zake nahIM ? temAM yukti ApatAM kahe che ke atiprasaMgadoSanI prApti hovAthI tema svIkAravAmAM vyAghAta thAya che. ahIM prazna thAya ke atiprasaMgadoSa kaI rIte prApta thAya ? tethI kahe che -- jo bhagavAnanA AtmAno janmAdiprapaMca karavAno svabhAva na hato, chatAM bhagavAnanA AtmAne mokSaprAptinI pUrve janmAdiprapaMca prApta thayo, tema svIkArIe to, mukta AtmAono paNa janmAdiprapaMca ka2vAno svabhAva nathI, chatAM teone janmAdiprapaMca prApta thavo joIe, ane muktAtmAone janmAdiprapaMca prApta thato nathI, evuM sarvadarzanakAro svIkAre che, mATe nakkI thAya ke jema muktAtmAono janmAdiprapaMca ka2vAno svabhAva nathI mATe teone janmAdiprapaMca prApta thato nathI, tema jo bhagavAnanA AtmAno AdimAM janmAdiprapaMca karavAno svabhAva na hota to teone AdimAM janmAdiprapaMca prApta thAta nahIM. paNa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AIgarANa 145 bhagavAnanA AtmAne mokSaprAptinI AdimAM janmAdiprapaMca prApta thayo che, tethI nakkI thAya ke bhagavAnanA AtmAno janmAdiprapaMca karavAno svabhAva hato, mATe bhagavAnane AdimAM janmAdiprapaMca prApta thayelo, ane bhagavAnanA AtmAe sAdhanA karIne te svabhAvano uccheda karyo, mATe bhagavAnane vartamAnamAM janmAdiprapaMca prApta thato nathI. ahIM maulika sAMkhyo kahe ke AtmAno akartA svabhAva hovAthI AtmAmAM janmAdiprapaMcano svabhAva mAnI zakAya nahIM, paraMtu te te karmANa Adino ja tevo svabhAva che je karmANa Adi AtmA sAthe saMbaMdhita thaIne AtmAno janmAdiprapaMca kare che. tene graMthakArazrI kahe che ke saMbaMdha haMmezAM baMnemAM thAya che, tethI karmANa Adi ane AtmA baMnemAM saMbaMdhayogya svabhAva mAnavo paDe, ane baMneno paraspara saMbaMdhayogya svabhAva na mAnIe ane mAtra karmANa Adino ja AtmA sAthe saMbaMdhayogya svabhAva mAnIe to, AtmA sAthe karmANa Adino saMbaMdha ghaTe nahIM. kema na ghaTe ? temAM zAstrasiddha dRSTAMta graMthakArazrI batAve che - zAstramAM kahela che ke alokAkAzamAM mAtra AkAzadravya ja che, anya koI dravya nathI, tethI karmANa Adi jema lokAkAzamAM avagAhya-avagAhaka saMbaMdhathI rahelA che, tema alokAkAzamAM avagAhya-avagAhaka saMbaMdhathI rahelA nathI; Ama chatAM koI kalpanA kare ke karmANa Adino alokAkAza sAthe saMbaMdhita thavAno svabhAva che, teTalAmAtrathI karmANa Adi alokAkAza sAthe saMbaMdhita thatA nathI; kema ke alokAkAzano karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva nathI, te rIte maulika sAMkhyo kalpanA kare ke karmANa Adino AtmA sAthe saMbaMdhita thavAno svabhAva che, teTalAmAtrathI karmANa Adi AtmA sAthe saMbaMdhita thatA nathI; kema ke maulika sAMkhyonA matAnusAra AtmA sarvathA akartA hovAthI AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva teo svIkArI zake nahIM; kema ke karmANa sAthe saMbaMdhayogya svabhAva svIkAre to te saMbaMdhanA kartA AtmA siddha thAya. vaLI jo AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva na hoya to bhagavAnanA AtmAne mokSaprAptinI AdimAM prApta thayelo janmAdiprapaMca saMgata thAya nahIM, ane AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva svIkAryA vagara janmAdiprapaMca saMgata nahIM thato hovAthI tenI saMgati karavA mATe maulika sAMkhyo AtmAno karmANa Adi sAthe saMbaMdhayogya svabhAva svIkAre to, maulika sAMkhyone AtmAne kartArUpe svIkAravAnI Apatti prApta thAya. A rIte graMthakArazrIe mAphaDArAmAM padathI maulika sAMkhyonA matanA nirAkaraNapUrvaka bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALA hatA, ema sthApana karyuM. tyAM koIka vicArakane prazna thAya ke jainadarzana to kAryanI niSpatti pratye pAMceya kAraNonA samudAyarUpa sAmagrIne hetu svIkAre che, te pramANe bhagavAne je AdimAM janmAdiprapaMca karyo te rUpa kArya pratye bhagavAnamAM rahelA pAMceya kAraNonA samudAyane hetu mAnavo joIe, tenA badale bhagavAne te prakAranA svabhAvathI janmAdiprapaMca karyo, tema siddha karavAthI svabhAvamAtravAdanI prApti thAya che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 lalitavisa bhAga-1 A prakAranI koIkanI zaMkAnuM nivAraNa karatAM graMthakArazrI kahe che ke "bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALA hatA" evo kAphaRIMno artha karavAthI svabhAvamAtravAdanI siddhi thatI nathI; kema ke janmAdiprapaMcarUpa kArya svabhAvarUpa kAraNathI anya cAra kAraNonI paNa apekSA rAkhe che, phakta te pAMca kAraNo aMtargata svabhAvarUpa kAraNa che, tethI tene paNa kAraNarUpe batAvavA mATe ApharAno artha bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALA hatA, tema karela che. - vastutaH prastuta namutyurNa sUtra gaNadharoe racela che ane teo syAdvAdanuM sthApana karanArA che, tethI teone bhagavAnano janmAdiprapaMca pAMca kAraNonA samudAyathI thayelo hato, te pramANe abhimata che; topaNa AtmAne sarvathA akartA mAnanArA maulika sAMkhyo bhagavAnane anAdikALathI zuddha svabhAvavALA svIkAre che, ane bhagavAnano janmAdiprapaMca karavAno svabhAva nathI tema svIkAre che, tethI te maulika sAMkhyonA matanA nirAkaraNa mATe graMthakArazrIe bhagavAnano te prakAranA svabhAvathI janmAdiprapaMca thayo, tema siddha karela che. vaLI, kArya pAMceya kAraNothI thAya che, e vastune graMthakArazrIe upadezapadAdi anya graMthomAM vistArathI siddha karela che, mATe teno vistAra graMthakArazrIe prastuta graMthamAM karela nathI. A prakAre bhagavAnamAM AdikarapaNAnI siddhi thAya che. III avataraNikA - evamAdikarA api kaivalyAvAptyanantarApavargavAdibhirAgamadhArmikairatIrthakarA eveSyante, 'akRtsnakarmakSaye kaivalyAbhAvAd' itivacanAt, tannirAsenaiSAM tIrthakaratvapratipAdanAyAha- 'tIrthakarebhyaH' iti| avataraNitArtha: A rIte=AkarALaM padamAM kahyuM e rIte, Adikara evA paNa arihato kevalyanI avAtinI anaMtara apavargavAdI evA AgamadhArmiko vaDe atIrthakara ja IcchAya che; kema ke "akRtna karmakSayamAM kaivalyano abhAva hovAthI saMpUrNa karmakSayanA abhAvamAM kevalajJAnano abhAva hovAthI, kevalyanI prApti pachI tarata apavarganI prApti thAya che." e prakAre vacana che=AgamadhAmikonuM vacana che, tenA nirAsa dvArA te AgamadhArmikonA matanA nirAkaraNa dvArA, AmanA Adikara evA arihaMtonA, tIrthaMkarapaNAnA pratipAdana mATe tIrthakareH e pramANe kahe che namuttharaM sUtramAM kahe che - paMjikA :_ 'AgamadhArmikai 'riti AgamapradhAnA dhArmikA AgamadhArmikAH vedavAdinastaiH, te hi dharmAdharmAdike'tIndriyArthe Agamameva pramANaM pratipadyante, na pratyakSAdikamapi; yadAhuste'atIndriyANAmarthAnAM sAkSAdraSTA na vidyate / vanena di nityena, : pati sa pati II kriA Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tisthayarAmAM 17 pariNAI - Athiiti . pati pArA' ukti chesAmAjika:no artha kare che - AgamapradhAna dhArmika AgamadhArmika vedavAdIo che, teo vaDe, arihaMto atIrthakara svIkArAya che, ema avaya che, kharekhara teo AgamadhAmika evA vedavAdIo, dharma-adharmAdika atIndriya arthamAM Agamane ja pramANa svIkAre che, pratyakSAdikane paNa nahIM=pratyakSAdine paNa pramANa svIkAratA nathI; je kAraNathI teo AgamadhAmiko, kahe che - "atIndriya arthono sAkSAt draSTA=jonAro, vidyamAna nathI, nitya evA vacanathI ja je jue che, te jue che= atIndriya arthone jue che." ti' uddharaNanI samAptimAM che. bhAvArtha pUrvamAM mAphaDArA padathI graMthakArazrIe sthApana karyuM ke arihaMto AdimAM janmAdiprapaMca karavAnA svabhAvavALA hatA, e rIte Adikara paNa arihaMtone, "kevalajJAnanI prApti pachI tarata mokSa thAya che" ema mAnanArA AgamadhArmika evA vedavAdIo atIrthakara ja mAne che; kema ke teonuM vacana che ke "saMpUrNa karmakSaya thayA vagara kevalajJAnanI prApti thatI nathI, ane saMpUrNa karmakSaya thayA pachI tarata jIva mokSamAM jAya che." tethI AgamadhArmiko bhagavAna kevalajJAna pAmyA pachI tIrthanI sthApanA karanArA che, tema mAnatA nathI. AnAthI phalita thAya ke bhagavAnano AtmA AdimAM janmAdiprapaMcane karanAro hato ane sAdhanA karIne janmAdiprapaMcathI mukta thAya che, paraMtu kevalajJAnanI prApti thayA pachI bhagavAna tIrthanI sthApanA karatA nathI. A prakAranA AgamadhArmikonA matanA nirAkaraNa mATe namutyurNa sUtramAM tiyA pada mUkela che. vaLI, "AgamadhArmika' zabdano paMjikAkAre. artha karyo, tenAthI e prApta thAya ke jeo vedarUpa Agamane ja pradhAna mAne che teo AgamadhArmika che. te AgamadhArmiko kahe che ke saMsArIjIvo je kRtyo kare che tenAthI teonA AtmAmAM dharma ane adharma niSpanna thAya che, ane A dharma che, A adharma che, dharmanuM A phaLa che, adharmanuM A phaLa che, e sarva padArtha indriyothI dekhAto nathI, mATe kayA kRtyathI dharma thAya che? ane kayA kRtyathI adharma thAya che, temaja dharmanuM phaLa zuM che? ane adharmanuM phaLa zuM che ? enA viSayamAM Agama ja pramANa che, paraMtu pratyakSa ke anumAna pramANa nathI. joke AgamadhArmiko jema Agamane ja pramANa mAne che, tema jaino paNa Agamane ja pramANa mAne che, paraMtu jaino AgamanA mULa niSpAdaka tIrthakarone mAne che, jyAre AgamadhArmiko Agamane apauruSeya mAne che; kema ke teo kahe che ke "dharma-adharma Adi atIndriya padArthone sAkSAt jonArA koI vidyamAna nathI, paraMtu te sarva padArthone apauruSeya evuM Agama ja batAve che, tethI te apauruSeya evA AgamanA vacanathI je puruSa dharma-adharma AdinA svarUpane jANe che, te ja atIndriya padArthone jue che." A prakAranA AgamadhArmikonA mata anusAra je jIvo dharma-adharmAdi atIndriya padArthono vedavacanathI yathArtha bodha kare Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 lalitavistarA bhAga-1 che, ane te bodha anusAra ucita pravRtti kare che, te jIvone te yathArtha bodha ane ucita pravRttinA baLathI sarva karmono kSaya thAya che, tethI kevalajJAnanI prApti thAya che ane sarva karmono kSaya thayela hovAthI te jIvo kevalajJAnanI prApti pachI tarata ja muktine pAme che, tethI bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karanArA che, paraMtu tIrthanI sthApanA karanArA nathI; mATe bhagavAna "Adikara' che e rUpe upAsya che, paraMtu bhagavAna tIrthaMkara' che e rUpe upAsya nathI, ema mAnanArA AgamadhArmika vedavAdIonA matano nirAsa karavA mATe namutthaNe sUtramAM tirAnuM pada dvArA bhagavAnanI stuti karAyela che. sUtra: titthayarANaM // 4 // sUtrArtha : tIrthaM32 sevA lagavAnane namavAra thAmo. // 4 // lalitavistara : tatra tIrthakaraNazIlAH tIrthakarAH, acintyaprabhAvamahApuNyasaMjJitatannAmakarmavipAkataH, tasyAnyathA vedanA'yogAt, tatra yeneha jIvA janmajarAmaraNasalilaM mithyAdarzanAviratigambhIraM mahAbhISaNakaSAyapAtAlaM sudurladhyamohAvarttaraudraM vicitraduHkhaughaduSTazvApadaM rAgadveSapavanavikSobhitaM saMyogaviyogavIcIyuktaM prabalamanorathavelAkulaM sudIrghaM saMsArasAgaraM taranti tattIrthamiti, etacca yathAvasthitasakalajIvAdipadArthaprarUpakam, atyantAnavadyAnyAvijJAtacaraNakaraNakriyA'dhAraM, trailokyagatazuddhadharmasaMpadyuktamahAsattvAzrayam, acintyazaktisamanvitAvisaMvAdiparamabohitthakalpaM pravacanaM saGgho vA, nirAdhArasya pravacanasyAsambhavAt, uktaM ca-'titthaM bhaMte! titthaM? titthagare titthaM?' 'goyamA! arahA (pra.arihA) tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvvaNNo smnnsyo'| tatazcaitaduktaM bhavati-ghAtikarmakSaye jJAnakaivalyayogAttIrthakaranAmakarmodayatastatsvabhAvatayA AdityAdiprakAzanidarzanataH, zAstrArthapraNayanAt, muktakaivalye tadasambhavenAgamAnupapatteH, bhavyajanadharmapravartakatvena paramparAnugrahakarAstIrthakarA iti tiirthkrtvsiddhiH|4| lalitavistarArtha : tyAM titthayarANaM paEmAM, marthitya nAva mahApuNyacI sahita vAtanAmamA viusel= tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI, tIrthanA karaNazIla tIrthane karavAnA svabhAvavALA, tIrthakaro che; kema ke teno anyathA vedanano ayoga che=tIrthaMkaranAmarmano tIrthane karyA vagara vedananI prApti che. tyAM='tArthasra' zaEbhAM, gAvaDe mahItamAM, po 10-1raa-bhre|3pii pAelan, Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 mithyAdarzana ane aviratithI gaMbhIra, mahAbhayaMkara kaSAyorUpI pAtAlavALA, atyaMta durladhya evA moharUpI AvartAthI bhayAnaka, vividha duHkhonA samUharUpI duSTa evA jaLacarANIovALA, rAga-dveSarUpI pavanathI khaLabhaLATavALA, saMyoga-viyogarUpI taraMgothI yukta, prabaLa manorathorUpI bharatIothI vyApta, atyaMta dIrgha, evA saMsArarUpI sAgarane tare che te tIrtha che. ti' "tIrtha' zabdanA kathananI samAptimAM che. ane A=saMsArasAgarathI tAranAruM tIrtha, yathAvasthita evI samagra jIvAdi padArthonI prarUpaNA karanAra, atyaMta anavadya anyathI avijJAta evI caraNa-karaNa kriyA teno AdhAra=atyaMta niSpApa ane tIrthakaro sivAya anya chAstha jIvothI nahIM jaNAyelI evI caraNa-karaNarUpa kriyAno AdhAra, traNalokamAM rahelA zuddhadharmarUpI saMpattithI yukta evA mahAsatvonA AzrayavALuM, aciMtya zaktithI yukta ane avisaMvAdI evA zreSTha vahANatulya evuM pravacana che athavA saMgha che. ahIM prazna thAya ke athavA tIrtha saMgha che, ema kema kahyuM? tethI kahe che - nirAdhAra evA pravacanano asaMbhava hovAthI tIrtha saMgha che, ema avaya che. ane kahevAyuM che - he bhadaMta ! tIrtha tIrtha che? tIrtha saMsArasAgarathI tAranAruM che? ke tIrthakaro tIrtha che?=tIrthakaro saMsArasAgarathI tAranArA che ? e pramANe puchAtA gautamasvAmIne bhagavAna kahe che - he gautama ! arihaMto niyamathI tIrthakara che, vaLI, tIrtha cAturvarNa=sAdhu Adi cAra varNavALo, maNasaMgha che. ane tenAthI=pUrvamAM tIrthakara zabdanI vyutpatti karI tenAthI, A=have kahe che e, kahevAyeluM thAya che - ghAtakarmono kSaya thaye chate jJAnakevalyanA yogathI=kevalajJAnanA ane kevaladarzananA saMbaMdhane pAmIne, tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI tenI svabhAvatAne kAraNe tIrtha karavAnA svabhAvapaNAne kAraNe, AdityAdinA prakAzanA nidarzanathI=sUrya AdinA prakAzanA daSTAMtathI, zAstranA arthanA praNayanathI bhavyajanone dharmamAM pravartakapaNArUpe paraMparA vaDe anugraha karanArA tIrthakaro che. ahIM prazna thAya ke kevalajJAna-darzana pragaTyA pachI tIrthaMkara nAmakarmanA udayathI tIrthaMkaro zAstranA arthanuM praNayana kare che, ema na mAnIe to zuM vAMdho ? temAM hetune kahe che - muktakevalyamAM=mokSamAM gayelA jIvatA kevalajJAnamAM, teno asaMbhava hovAthI zAstranA arthanA praNayanano abhAva hovAthI, AgamanI anupapatti che, A rIte pUrvamAM sthApana karyuM ke kevalajJAnanI prApti pachI arihaMto zAstrArthanA praNayanathI tIrtha karanArA che e rIte, tIrthakaratvanI siddhi che= arihaMtomAM tIrthaMkarapaNAnI prApti che. IkA bhAvArtha - arihaMto aciMtya prabhAvavALA, mahApuNyanI saMjJAvALA, tIrthaMkara nAmakarmanA vipAkathI tIrthane karavAnA Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 svabhAvavALA che, AnAthI e prApta thAya ke tIrthaMkaro saMsAravartI prabhAvavALA sarva puNya karatAM vizeSa koTinA prabhAvavALuM mahApuNya bAMdhe che, ane te mahApuNya tIrthaMkaranAmakarmarUpa che, ane tevuM tIrthaMkaranAmakarma bhagavAnane jyAre udayamAM Ave che tyAre tIrthaMkaro tIrthane karavAnA svabhAvavALA thAya che; kema ke tIrthaMkaranAmakarmanuM vedana tIrtha karavA dvArA ja thAya che, anya prakAre thatuM nathI. 150 A rIte 'tIrthaMkara' zabdanI vyutpatti batAvI tyAM jijJAsA thAya ke 'tIrtha' zuM che ? tethI graMthakArazrI kahe che ke jenA dvArA jIvo saMsArasAgarathI tare che tene tIrtha kahevAya. A prakAranI vyutpattithI tIrtha jagatanA jIvone tAranAruM che, evo artha prApta thAya. vaLI, saMsArasAgara kevo che ? te batAvavA mATe graMthakArazrI bhISaNa evA samudranI upamA dvArA saMsAranuM svarUpa batAve che - (1) jema samudra pANIthI bharapUra hoya che, tema jIvamAM vartato saMsArasAgara janma-jarA-maraNarUpa pANIthI bharapUra che, AnA dvArA e ghotita thAya ke samudramAM paDelA jIvone samudra ramyadazyarUpe dekhAto nathI, paraMtu bhayarUpe dekhAya che; kema ke samudra aphATa jalanA pravAhathI vyApta che, tema saMsArasAgara paNa sarva bhavomAM janma-jarA-maraNathI vyApta che, tethI vicAraka jIvane janmAdi traNa bhAvothI saMsAra bhayAvaha dekhAya che. (2) jema samudra atiUMDANavALo hoya che, tethI samudramAM paDelA jIvo samudramAMthI bahAra nIkaLI zakatA nathI, tema jIvavartI saMsAra mithyAdarzana ane aviratithI atiUMDANavALo che, tethI saMsArIjIvo viparItabodharUpa mithyAtvane kAraNe ane AraMbha-samAraMbhanI pravRttirUpa aviratine kAraNe UMDANavALA saMsArasAgaramAMthI bahAra nIkaLavA yatna karI zakatA nathI. (3) jema samudramAM mahAbhISaNa evA cAra pAtALakaLazo hoya che, tethI jyAre pAtALakaLazonA saMkSobhathI samudra tophAnavALo bane che tyAre samudramAM DUbelA jIvo aneka viDaMbaNA pAme che, tema saMsArasAgaramAM mahAbhISaNa evA cAra kaSAyo che, tethI jyAre kaSAyonA saMkSobhathI jIvo vyAkuLa bane che tyAre saMsAramAM rahela jIvo aneka viDaMbaNA pAme che. (4) jema samudra atyaMta duHkhe karIne ullaMghI zakAya tevA pANInA AvartothI raudra hoya che, tema jIvomAM vartato saMsArasAgara atyaMta durlathya evA mohanA AvartothI raudra che. (5) jema samudramAM vividha prakAranAM duSTa jaLacara prANIo hoya che, ane teothI samudramAM paDelA jIvone satata upadrava thAya che, tema saMsArasAgaramAM vividha prakAranAM du:khono samUha che, ane tenAthI saMsArIjIvone aneka duHkhanI paraMparA prApta thAya che. (7) jema samudra pavanathI vikSobha pAme che tyAre samudra atyaMta bhayAvaha bane che, tema jIvavartI saMsAra rAga-dveSanA pariNAmo rUpa pavanathI vikSobha pAme che tyAre saMsArasAgara atyaMta bhayAvaha bane che. (7) jema samudramAM aneka prakAranAM mojAM UchaLe che, tethI samudra atibhayarUpa che, tema jIvavartI saMsAra Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titvacaraNa 1pa1 saMyoga-viyogathI yukta che, tethI saMsArasAgara atibhayarUpa che. (8) jema samudramAM bharatI Ave che tyAre samudra atiAkuLa bane che, tema jIvavartI saMsAramAM prabaLa manoratho pedA thAya che tyAre jIvano saMsArasAgara atiAkuLa bane che. (9) jema samudra atyaMta dIrgha hoya che, mATe samudrano pAra pAmI zakAto nathI, tema jIvavartI saMsAra paNa atyaMta dIrgha che, mATe anAdikALathI saMsAramAM bhaTakatA jIvo saMsArasAgarano pAra pAmI zakatA nathI. AvA prakAranA saMsArasAgarathI je tAre tene tIrtha kahevAya arthAt jema atibhayaMkara paNa samudramAM paDelA jIvane koI taravAnuM sAdhana maLe to te sAdhana tene mATe tIrtha che, tema atibhayaMkara paNa saMsAramAM paDelA jIvone bhagavAnanuM pravacana karavAnuM sAdhana che, mATe te pravacana tIrtha che. A rIte "tIrthaMkara' zabdanI vyutpatti batAvIne "tIrtha' zabdanuM sAmAnya svarUpa batAvyuM. have AvA prakAranuM paNa tIrtha kevA vizeSa svarUpavALuM che ? te batAve che - bhagavAnanuM tIrtharUpa pravacana samagra padArthonI yathAvasthita prarUpaNA karanAra che arthAt jagatavartI jIvAdi padArtho kevA svarUpavALA che? teno yathArtha bodha karAvanAra che, jenA dvArA yathArtha bodha karIne yogya jIvo potAne zuM karavuM ucita che ? ane zuM karavuM anucita che ? teno nirNaya karI zake che. vaLI, bhagavAnanuM pravacana atyaMta anavadya ane tIrthaMkaro sivAya anya chadmastha jIvothI nahIM jaNAtI evI cAritranA pAlanarUpa kriyAno AdhAra che. AnAthI e prApta thAya ke samyapha prakAranI cAritranI kriyA saMsArasAgarathI taravAno upAya che, ane te cAritranI kriyA atyaMta anavadya che, ane AthI anavadya kriyAnuM pAramArthika svarUpa sarvajJa ja jANI zake che, chadmastha jANI zakatA nathI, ane tevI cAritranI kriyAno AdhAra pravacana che arthAt tevI kriyAnA svarUpano yathArtha bodha karAvavA dvArA ane bodha karIne tevI kriyAnA sevana dvArA jIvone saMsArasAgarathI tAranAruM pravacana che. ahIM caraNakaraNa kriyAne "atyaMta anavadya' ane anya avijJAta' vizeSaNa ApyuM, tenuM tAtparya e che ke jIva potAnAmAM vartatA saMganA pariNAmane kAraNe bAhya padArtho pratye saMga karIne aneka prakAranI sAvadya kriyAo kare che ane aneka prakAranAM pApo bAMdhe che, tenA phaLarUpe saMsAramAM sarva kadarthanAo prApta kare che. AthI saMsAranI sarva viDaMbaNAonuM bIja sAvadya kriyA che; jyAre bhagavAnanuM pravacana je kriyAo batAve che, te sarva kriyAo jIvanA saMganA pariNAmanA ucchedane anukULa evI ucita kriyA che, mATe tevI kriyA atyaMta anavadya che. vaLI, A cAritranI kriyA bhUmikAnA bhedathI aneka prakAranI sUkSma yatanAthI yukta che, tethI sarvajJa sivAya koI chAstha jIva te kriyAno paramArtha jANI zakato nathI, phakta chadmastha jIva sarvajJanA vacananA baLathI yathArtha bodha kare to ja te cAritranI kriyAnA paramArthane kaMIka jANanAra bane che, ane AvI kriyA ja atyaMta anavadya che, anya nahIM. AthI ja cAritranI kriyA karanArA paNa sAdhu jo bhagavAnanA vacananA paramArthane jANanAra na hoya to teo je cAritrAcAranI kriyAo kare che te atyaMta anavadya banatI nathI, ane jeo sarvajJakathita evI atyaMta anavadya kriyA kare che, teone te kriyAnA baLathI bhagavAnanuM Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara lalitavikatA bhAga-1 pravacana tAranAra bane che. vaLI, pravacana eTale prakRSTa vacana ane bhagavAnanuM pravacana bhagavAna vidyamAna hatA te kALamAM hatuM; vastutaH bhagavAnanuM pravacana bhASAvargaNAnA pudgalothI banela zrutajJAnarUpa che, ane tevuM pravacana traNalokamAM rahelA zuddhadharmarUpa saMpattithI yukta evA mahAsattvavALA jIvonA AzrayavALuM che. AnAthI e phalita thAya ke Urdhvaloka, adholoka ane tioloka ema traNa loka che, te rU5 railokyamAM rahelA je nirmaLadaSTivALA samyagdaSTi jIvo che, temAM zuddhadharmarUpI saMpatti varte che, ane tevI zuddhadharmasaMpattithI yukta evA te mahAsattvazALI jIvomAM bhagavAnanuM pravacana Azraya karanAra che. vaLI, bhagavAnanuM pravacana aciMtya zaktivALA, avisaMvAdI evA zreSTha taravAnA sAdhana jevuM che, kema ke jinavacanAnusAra thayelo yathArtha bodha jIvane ucita pravRtti karAvIne A saMsArasAgarathI tAranAra che. A rIte "tIrtha' zabdathI graMthakArazrIe jIvamAM vartatuM zrutajJAnarUpa pravacana grahaNa karyuM athavA te pravacanano AdhAra evo caturvidha saMgha grahaNa karyo. ahIM prazna thAya ke tIrthane mahAsattvazALI jIvonA AzrayavALuM kema kahyuM? athavA to tIrthane caturvidha saMgharUpa kema kahyuM? tethI kahe che - nirAdhAra evA pravacanano asaMbhava che, tethI nakkI thAya ke jIvamAM raheluM pravacana ja jIvane saMsArasAgarathI tAre che athavA caturvidha saMgharUpa pravacananuM avalaMbana lenArA jIvone pravacana saMsArasAgarathI tAre che, ane AvA pravacanarUpa tIrthane karavAnA svabhAvavALA tIrthakaro che. vaLI, tIrtha saMgharUpa che temAM graMthakArazrI sAkSIpATha Ape che - gautamasvAmIe bhagavAnane prazna karyo ke "he bhagavaMta!tIrtha tAranAruM che ? ke tIrthakaro tAranArA che?" tenA uttara rUpe bhagavAna gautamasvAmIne kahe che ke "he gautama ! tIrthakaro niyamathI tIrthane karanArA che. vaLI, tIrtha caturvidha zramaNapradhAna saMgha che." A rIte graMthakArazrIe tIrthaMkaranuM ane tIrthanuM svarUpa batAvyuM, tenAthI zuM prApta thAya ? te spaSTa kare che. tIrthaMkaranA jIvo caramabhavamAM je saMyama grahaNa karIne sAdhanA kare che, tenAthI teonAM ghAtakarmono kSaya thAya tyAre teone kevalajJAna ane kevaladarzana prApta thAya che, ane te kevalajJAna ane kevaladarzananA saMbaMdhane pAmIne teomAM tIrthaMkara nAmakarmano udaya thAya che; kema ke kevalajJAna ane kevaladarzana pragaTa thayA pUrve tIrthakaranA jIvamAM tIrthaMkaranAmakarma pradezodayarUpe vartatuM hoya che, vipAkodayarUpe vartatuM nathI, ane tIrthaMkaranAmakarmanA vipAkodayane kAraNe te tIrthaMkaranA jIvamAM tIrtha karavAno svabhAva pragaTe che, ane te tIrtha karavAnA svabhAvane kAraNe tIrthanuM pravartana karavA mATe teo zAstranA arthano upadeza Ape che, te upadezathI tIrthanI racanA thAya che. tIrthakaro tIrtha karavAnA svabhAvane kAraNe zAstranA arthano upadeza kema Ape che ? te graMthakArazrI dRSTAMtathI batAve che - Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithayasaNa 153 jema sUrya te prakAranA svabhAvane kAraNe ja lokanuM prakAzana kare che, tema tIrthaMkara te prakAranA svabhAvane kAraNe ja tIrthanuM pravartana kare che. vaLI, tIrthakaro bhavyajIvone dharmamAM pravartakapaNArUpe paraMparAe anugraha karanArA che, tenAthI e prApta thAya ke tIrthanI sthApanA karyA pachI tIrthakaroe mokSagamanakALa sudhI bhavyajIvone dharmamAM pravartaka banavA dvArA paraMparAe jagatanA bhavyajIvo para anugraha karyo, ane te rIte tIrthaMkaro tIrthanI sthApanA karIne jagatanuM kalyANa karanArA che. vaLI, AgamadhArmikonI mAnyatA anusAra bhagavAna AdimAM janmAdiprapaMca karanArA hatA, ane sarva karmanA kSayathI kevalajJAna pAmyA pachI tarata bhagavAnane mokSanI prApti thaI ema svIkAravAmAM Ave ane bhagavAnane tIrtha karavAnA svabhAvavALA svIkAravAmAM na Ave to, mukta evA kevalyamAM tIrthanI racanAno asaMbhava hovAne kAraNe saMsArasAgarathI tAranArA Agamono abhAva prApta thAya, ane mokSavAdI evA Agama dhArmiko paNa atIndriya padArthamAM pramANa svIkAre che, tethI bhagavAnano tIrthane karavAno svabhAva svIkAryA vagara Agama ghaTe nahIM, kema ke kevalajJAna pachI jIvanI tarata mukti thatI hoya to Agamane kahenArA koI kevalInI prApti thAya nahIM, ane chabasthathI kahevAyela Agama pramANa bane nahIM, mATe saMsArasAgarathI taravAnA upAyabhUta AgamanI prApti tIrthakarothI thAya che ane AgamarUpa tIrthane karanArA arihaMto che, e prakAre nityacarA padathI upasthiti thAya che ane tIrthaMkara pratye bahumAna thAya che ke "tIrthakaroe tIrthanI sthApanA karIne saMsArasAgarathI taravAno upAya batAvyo che, mATe teonI bhakti karIne huM teonA pravacananA paramArthane jANuM ane te paramArthanA bodha anusAra ucita pravRtti karIne mahAbhISaNa evA saMsArasAgarathI taruM," tadarthe namutthaNa sUtramAM tirthIyara pada dvArA arihaMtonI stuti karAyela che. A rIte bhagavAna tIrthaMkarapaNAnI siddhi thAya che. jo paMjikAH 'mahAbhISaNakaSAyapAtAla miti, pAtAlapratiSThitatvAt tadvadgambhIratvAcca pAtAlAni, yojanalakSapramANAzcatvAro mahAkalazAH, yathoktam, 'paNanauI u sahassA, ogAhittA cauddisiM lvnnN| cauro'liMjarasaMThANasaMThiyA hoti paayaalaa||1||' tato mahAbhISaNAH kaSAyA eva pAtAlAni yatra sa tathA tam, 'trailokyagatazuddhadharmasampayuktamahAsattvAzrayamiti', trailokyagatA bhuvanAyavartinaH, zuddhayA-nirdoSayA, dharmasampadA samyaktvAdirUpayA, samanvitAH= yu, mahattA =kamaLanA, Azraya =AdhAre yA tathA 'ghAtikarmetyAdi', ghAtikarmakSaye-jJAnAvaraNAdyadRSTacatuSTayapralaye, jJAnakaivalyayogAt-jJAnakaivalyasya kevalajJAnadarzanalakSaNasya yogAt- sambandhaM prApya, tIrthakaranAmakarmodayAt tIrthaMkaranAmnaH karmaNo Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 lalitavistAra bhAga-1 vipAkAddhetoH, tatsvabhAvatayA tIrthakaraNasvAbhAvyena, kathamityAha 'AdityAdiprakAzanidarzanataH' iti'tatsvAbhAvyAdeva prakAzayati bhAskaro yathA lokm| tIrthapravartanAya pravarttate tIrthakara evam' / / 1 / / (tattvArthabhASye kArikA 9) AdizabdAccandramaNyAdinidarzanagrahaH, kimityAha-zAstrArthapraNayanAt-zAstrArthasya mAtRkApadatrayalakSaNasya, praNayanAd upadezanAt, tIrthakarA iti vakSyamANena smbndhH| vipakSe bAdhakamAha-muktakaivalye apavargalakSaNe tadasambhavena zAstrArthapraNayanAghaTanenAzarIratayA praNayanahetumukhAdyabhAvAd, AgamAnupapatteH Agamasya parairapi pratipatrasya anupapatteH ayogAt, na cAsAvakevalipraNIto, vyabhicArasambhavAt, nApyapauruSeyastasya niSetsyamAnatvAt, kIdRzAH santaH ityAha- bhavyajanadharmapravartakatvena-yogyajIvadharmAvatArakatvena, paramparAnugrahakarAH, paramparayA vyavadhAnena, anugrahakarA-upakArakarAH, kalyANayogyatAlakSaNo hi jIvAnAM svapariNAma eva kSAyopazamikAdiranantaramanugrahahetuH taddhetutayA ca bhagavanto; athavA paramparayA anubandhena svatIrthAnuvRttikAlaM yAvat sudevatvasumAnuSatvAdikalyANalAbhalakSaNayA vA'nugrahakarA iti||4|| rikSArtha :'mahAbhISaNakaSAya ..... vA'nugrahakarA iti / / mahAbhISaNakaSAyapAtAlamano artha cha - pAtAlamAM pratiSThitapaNuM hovAthI=mahAkaLazonuM pAtAlamAM rahelapaNuM hovAthI, ane tenI jema gaMbhIrapaNuM hovAthI mahAkaLazonuM pAtAlanI jema UMDANapaNuM hovAthI, yojana lakSavA pramANavALA cAra mahAkaLazo pAtAla che. je pramANe kahevAyuM che - "vaLI, lavaNane=lavaNasamudrane, cAra dizAne viSe paMcANu hajAra (yojano) avagAhana karIne alijaranA saMsthAnathI saMsthita=alijara phaLanA AkArathI rahelA, cAra pAtAlokacAra pAtALakaLazo, hoya che. tethI=cAra mahALazo pAtALa che tethI, mahAbhISaNa-mahAbhayaMkara, evA kaSAyorUpa ja pAtAlo che-pAtALaLazo cha, hemA saMsArasAgara, vo cha=IpAyapAtAlavAlo cha, tavA saMsArasAgarane, jenA vaDe tare che te tIrtha che, ema anvaya che. trailokyagatazuddhadharmasampadyuktamahAsattvAzrayamko artha cha - trilomgata=bhuvanatrayavartI-traNa bhuvanamAM rahenArA, zuddha evI=nirdoSa evI, samyaktavAdi rUpa dharmasaMpAthI yutasamanvita, mevai saral=Gdwat, 000=00, adxqyana, tevuM cheetralokyagata zuddhadharma saMpattithI yukta mahAsatvonA AzrayavALuM che. ghAtikarmakSaye tyAnI artha - Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titvayANa 155 ghAtI karmono kSaya thathe chate=jJAnAvaraNAdi adaSTacatuSTayano pralaya thaye chate=jJAnAvaraNIyAdi cAra karmono nAza thaye chata, jJAnakevalyanA yogathI kevalajJAna-darzananA lakSaNavALA jJAnakevalyanA yogathI arthAt saMbaMdhane pAmIne, tIrthaMkara nAmakarmanA udayathIetIrthaMkara nAmavALA karmanA vipAkarUpa hetuthI, tasvabhAvatAne kAraNe=tIrthane karavAnA svabhAvapaNAne kAraNe, kaI rIte ? arthAt tIrthakaramAM tIrthane karavAnuM svabhAvapaNuM kaI rIte che? ethI kahe che - AdityAdinA prakAzanA nidarzanathI=sUrya AdinA prakAzanA daSTAMtathI, A pramANe che=tIrthaMkarono tIrtha karavAno svabhAva che. AdityAdinA prakAzanuM dRSTAMta spaSTa kare che - tenA svAbhAvyathI ja=prakAza karavAnA svabhAvapaNAthI ja, je pramANe bhAskara=sUrya, lokane prakAze che, e pramANe tIrthakara tIrthanA pravartana mATe pravarte che. Adi zabadathI="sAhityari"mAM rahela "gari' zabadathI, caMdramaNi AdinA nidarzanano graha che-parigraha che. zuM? arthAta tIrthakaronA tIrthane karavAnA svabhAvapaNAne kAraNe zuM? ethI kahe che - zAstrArthanA praNayanathI=mAtRkA padatrayanA lakSaNavALA zAstrArthanA praNayanathI arthAt upadeza nathI, tIrthaMkaro che, e pramANe valyamANa sAthe saMbaMdha che=lalitavistarAmAM AgaLa kahevAnArA kathana sAthe saMbaMdha che. vipakSamAM bAdhakane kahe che=zAstrArthanA praNayanathI tIrthakaro che ema nahIM svIkAravAmAM graMthakArazrI bAdhaka doSane kahe che - apavargarUpa muktakevalyamAM teno asaMbhava hovAthI azarIrapaNAthI praNayananA hetu evA mukhAdinA abhAvane kAraNe zAstrArthanA praNayananuM aghaTana hovAthI, AgamanI anupapatti thavAthI para vaDe paNa svIkArAyela evA AgamanI anupapati thavAthI arthAta ayoga thavAthI, tIrthakarone zAstrArthanuM praNayana karanArA svIkAravA joIe, ema avaya che, ane A Agama, akevalI praNIta nathI; kema ke vyabhicArano saMbhava che, apauruSeya paNa nathI; kema ke tenuM listhamAnapaNuM che=apauruSeya evA AgamanuM AgaLamAM niSedha karAvArapaNuM che. kevA prakAranA chatA tIrthakaro che ? ethI kahe che - bhavyajanone gharmamAM pravartakapaNArUpe yogya jIvone dharmamAM avatArakapaNArUpe, paraMparaanugrahakara che arthAta paraMparA vaDe vyavadhAna vaDe, anugrahane karanArA cheaupakAra karanArA che. bhagavAna vyavadhAna vaDe anugraha karanArA kaI rIte che ? te spaSTa kare che - kharekhara jIvono kalyANanI yogyatAsvarUpa kSAyopathamikAdirUpa potAno pariNAma ja anaMtara aMtara vagara, anugrahano hetu che, ane tenI hattArUpe bhagavAna che=jIvonA svapariNAmarUpa anaMtara anugrahanA hetunA hetupaNArUpe bhagavAna anugraha karanArA che. mATe bhagavAna vyavadhAna vaDe anugraha karanArA che, ema avaya che. paMjikAkAre paramparA zabdano eka artha karyo, have anya be artho kare che - Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15. lalitavistarA bhAga-1 athavA paraMparA vaDe potAnA tIrthanA anuvRti kALa sudhI anubaMdha vaDe, tIrthaMkaro anugraha karanArA che. athavA sudevatva-sumAnuSatva Adipa kalyANanA lAbhasvarUpa paraMparA vaDe anugraha karanArA che. jA bhAvArtha : saMsArarUpI sAgaranuM svarUpa batAvatAM graMthakArazrIe kahyuM ke mahAbhISaNa kaSAyorUpI pAtALavALo saMsArasAgara che, tenAthI e prApta thAya ke saMsArasAgaramAM vartatA kaSAyo pAtALasthAnIya che; vastutaH samudramAM rahelA cAra pAtALakaLazo sthAne saMsAramAM rahelA cAra kaSAyo che, tethI paMjikAkAra spaSTatA karatAM kahe che ke samudramAM cAra mahAkaLazo pAtALamAM pratiSThita che ane pAtALanI jema atigaMbhIra che, mATe samudramAM cAra mahAkaLazone "pAtALa" kahela che, ane te cAra pAtALakaLazo eka lAkha yojananA pramANavALA che, ane temAM sAkSI ApatAM paMjikAkAra kahe che ke lavaNasamudramAM cAreya dizAmAM paMcANu hajAra yojana avagAhana karIne "aliMjara' nAmanA phaLa jevA AkAravALA cAra mahAkaLazo rahelA che, ane te mahAbhISaNa evA kaSAyorUpI ja pAtALavALo saMsArarUpI sAgara che. AnAthI e bodha thAya che ke jema samudramAM rahelA te cAra pAtALakaLazomAM pavana bharAvAthI jyAre samudramAM bharatI Ave che tyAre samudra mahAtophAnavALo thAya che, tema jIvamAM jyAre cAra kaSAyono udraka thAya che tyAre jIvano saMsAra atyaMta khaLabhaLATavALo bane che, mATe saMsArasamudra cAra kaSAyothI atibhayAvaha che. A prakArano bodha karAvavA mATe saMsArasAgarane "mahAbhISaNakaSAyapAtALavALo' evuM vizeSaNa Apela che. vaLI, pravacananuM svarUpa batAvatAM graMthakArazrIe kahyuM ke lokyagata zuddhadharmasaMpattithI yukta mahAsattvavALA jIvonA AzrayavALuM pravacana che, tenAthI e prApta thAya ke traNeya lokamAM rahelA ane nirdoSa evI samyaktAdirUpa dharmasaMpattithI yukta evA je jIvo che te mahAsattvavALA che, ane tevA jIvonA AdhAravALuM A pravacana che, ane jagatavartI AvA uttama jIvomAM Azraya karIne raheluM pravacana che ane te pravacanarUpa tIrthane jeo kare che te tIrthakaro che, e prakArano bodha thAya che. ahIM prazna thAya ke tIrthaMkaro tIrthanI sthApanA kare che temAM kAraNa zuM che? tethI paMjikAkAra spaSTatA kare che ke jIvamAM jJAnAvaraNIyAdi cAra adRSTa evAM ghAtakarmo che, teno kSaya thAya tyAre jIvamAM kevalajJAna ane kevaladarzana pragaTe che ane te kevalajJAna ane kevaladarzananA saMbaMdhane prApta karIne tIrthaMkara nAmakarmano vipAka prApta thAya tyAre bhagavAnanA AtmAmAM tIrthane karavAno svabhAva pragaTa thAya che, te svabhAvathI bhagavAna tIrthanA pravartana mATe "356 vA, vAr3a vA, dhuveH vA" e prakAranA traNa mAtRkApada dvArA zAstranA arthano upadeza Ape che, ane te upadezathI tIrthanI sthApanA thAya che. vaLI, jo AgamadhArmika vedavAdIonI mAnyatA pramANe bhagavAna kevalajJAna prApta thayA pachI tarata mokSa prApta kare che ane tIrthanI sthApanA karatA nathI, tema svIkAravAmAM Ave to, mukta thayelA kevalImAM zarIra nahIM hovAne kAraNe zAstranA arthano upadeza ApavAmAM kAraNabhUta evA mukhAdino abhAva prApta thAya, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lisaNa 157 mATe muktakevalI zAstrArthano upadeza Ape che tema kahI zakAya nahIM, ane tema svIkAravAmAM Ave to bIjAo paNa je Agama svIkAre che te Agama prApta thAya nahIM; kema ke AgamanI prApti kevalIthI ja thAya che ane muktakevalI upadeza ApI zake nahIM, mATe tIrthaMkaro ja Agamano upadeza ApanArA che, ema mAnavuM joIe. ahIM koI kahe ke Agamane akevalI praNIta svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI paMjikAkAra kahe che - Agamane akevalI praNIta svIkArIe to vyabhicArano saMbhava che arthAt chadmasthapuruSathI zAstrArthanI viparIta prarUpaNA thavAno saMbhava che, mATe Agamane akevalI praNIta svIkArI zakAya nahIM. ahIM pUrvapakSI kahe ke Agamane apauruSeya svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI paMjikAkAra kahe che - Agamane apauruSeya kema svIkArI zakAya nahIM ? tenuM kAraNa graMthakArazrI svayaM AgaLa batAvaze. vaLI, graMthakArazrIe kahyuM ke tIrthakaro bhavyajIvone dharmamAM avatAraNa karanArapaNArUpe paraMparAe anugraha karanArA che, tethI e prApta thAya ke tIrthakaro bhavya evA paNa sarva jIvone dharmamAM pravartana karanArA thaI zakatA nathI, zaramAvartamAM AvelA paNa sarva bhavyajIvone dharmamAM avatAraNa karanArA thaI zakatA nathI, paraMtu je jIvonA karmamalano te prakAre apagama thayo che, jethI teo tIrthaMkaranAM vacanone jhIlI zake tema che, tevA yogya jIvone tIrthakaro dharmamAM pravartana karanArA thaI zake che, arthAtu yogya jIvone upadeza dvArA te prakArano kSayopazama karAvIne dharmamAM pravartana karanArA che AthI tIrthaMkaro jIvone paraMparAe anugraha karanArA che. vaLI, paramparA zabdanA paMjikAkAre traNa artha karela che : (1) paraMparA eTale vyavadhAna=aMtara. jIvamAM kalyANanI yogyatArUpa je kSAyopazamikAdi bhAvavALo potAno pariNAma che te pariNAma jIvane aMtara vagara anugrahano hetu che, arthAt mithyAtvamohanIya karmanA kSayopazamane kAraNe ke mithyAtvamohanIya karmanI maMdatAne kAraNe jIvamAM je dharma karavAne abhimukha pariNAma pragaTe che, te pariNAma jIvanA aMtara vagara upakAranuM kAraNa che, ane jIvamAM tevo aMtaraMga pariNAma tIrthakaranA upadezathI pragaTe che, tethI tIrthakarano upadeza vyavadhAnathI=aMtarathI, jIvanA upakAranuM kAraNa che. mATe tIrthakara te jIvone vyavadhAnarUpa paraMparAthI anugraha karanAra che. (2) paraMparA eTale anubaMdha=pravAha, tIrthaMkara lokane sanmArga batAvIne bhavyajIvo para anugraha kare che ane te anugraha pravAhathI te tIrthaMkaranA tIrthanA anuvRttikALa sudhI te tIrthanuM avalaMbana lenArA sarva bhavyajIvone thAya che. mATe tIrthaMkara te jIvone anubaMdharUpa paraMparAthI anugraha karanArA che. (3) paraMparA eTale kalyANano lAbhasudevatvAdinI prApti tIrthakare prarUpela sanmArgane svIkArIne je jIvo dharmanuM sevana kare che te jIvone dharmasevananA phaLarUpe sudevatva AdinI prApti thAya che, ane krame karIne mokSanI prApti thAya che, te rUpa kalyANano lAbha te te jIvane tIrthaMkaranA upadezathI thAya che. mATe tIrthaMkara te jIvone tatkAla dharmanI prApti dvArA sudevatvAdinI prAptirUpa paraMparAthI anugraha karanArA che. III Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 lalitavistarA bhAga-1 avataraNikA : ete'pyapratyayAnugrahabodhatantraiH sadAzivavAdibhistadanugrahabodhavanto'bhyupagamyante 'mahezAnugrahAd bodh'niyamo' kRtivanAt, tapotAyAjJa-'svayaMsandhujebhyaH' kRti| avataraNikArtha : A paNa=tIrthaMkara evA arihaMto paNa, apratyayaanugrahabodhataMtravALA sadAzivavAdIo vaDe tenA anugrahathI bodhavALA=mahezanI kRpAthI bodhavALA, svIkArAya che; kema ke mahezanA anugrahathI bodha ane niyama che, e prakAre vacana che=sadAzivavAdIonuM vacana che. enA vyapoha mATe= sadAzivavAdIonA matanA nirAkaraNa mATe, svayaMlambudveSyaH e pramANe kahe che * dareka padonI avataraNikAmAM rUti mUkela che, te pramANe prastuta padamAM paNa svayaMsandhukhyaH pachI rUti hovuM joIe. paMjikA H - 'apratvayAnuprahalovatantrariti', 'pratyayo'-hetunirapekSAtmabhAmattena mahezaH, tattva 'anupro'-dhovovasvarUpasmpaadnlkssnn upakArastena 'bodha: ' - sadasatpravRttinivRttiheturjJAnavizeSastatpradhAnaH 'tantra' - Agamo yeSAM te tathA tai:, 'sadAzivavAdibhiH ' - IzvarakAraNikaiH, tantrameva darzayati- 'mahezAnugrahAd bodhaniyamAvi 'ti, 'bodho' uktarUpo 'niyama'zca-sadasadAcArapravRttinivRttilakSaNaH, bodhaniyamAditi tu pAThe bodhasya 'niyamaH '- pratiniyatatvaM tasmAt / paMjikArya : pratyavAnupravodhata-:no artha kare che apratyaya=hetunirapekSa evuM AtmalAbhapaNuM hovAthI maheza, teno=mahezano, anugraha=bodhane yogya svarUpanA saMpAdananA lakSaNavALo upakAra, tenAthI=te upakArathI, bodha=sat-asamAM pravRttinivRttino hetu evuM jJAnavizeSa, tenA pradhAnavALuM--te bodhanA mukhyavALuM, taMtra che=Agama che, jeonuM teo tevA che=apratyayaanugrahabodhataMtravALA che, te sadAzivavAdIo vaDe=IzvarakAraNiko vaDe, arihaMto mahezanA anugrahathI bodhavALA svIkArAya che, ema anvaya che. taMtrane ja darzAve che=sadAzivavAdIonA Agamane ja batAve che mahezanA anugrahathI bodha-niyama che arthAt uktarUpavALo bodha che=pUrvamAM kahevAyela svarUpavALuM sat-asamAM pravRtti-nivRttino hetu evuM jJAnavizeSarUpa bodha che ane sat-asat evA AcAramAM pravRtti-nivRttinA lakSaNavALo niyama che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayaMsaMbuddhANa 1pa9 lalitavistarAmAM rahela mahezanu hovuM voniyamo rUti vanAt e prakAranA pAThanA sthAne koI pratamAM mahezanudAt voniyamAn e prakArano pATha che. tethI have te anya pAThane AzrayIne paMjikAkAra artha spaSTa kare che - vaLI, voniyama e prakAranA pAThamAM bodhano niyama=pratiniyatapaNuM, tenAthI te bodhanuM pratiniyatapaNuM hovAthI, arihaMto mahezanA anugrahathI bodhavALA che, ema avaya che. bhAvArtha - pratyaya eTale hetu ane pratyaya nathI jene te apratyaya. tethI e prApta thAya te hetu nirapekSa evo AtmAnA svarUpano lAbha che jene te apratyaya che ane tevA apratyaya maheza che; kema ke maheza anAdikALathI zuddha AtmAnI prAptivALA che, paraMtu maheza sAdhanArUpa hetuthI zuddha AtmAnI prAptivALA nathI, AthI "apratyaya' zabdathI "maheza vAcya bane che, ane tevA mahezanA anugrahathI jIva bodhavALo thAya che. vaLI, mahezano anugraha kevo che ? te spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che ke bodhane yogya svarUpa prApta karAvavA rUpa upakAra e mahezano anugraha che, tethI e phalita thAya ke jenA para mahezano anugraha thAya te jIvane bodhane yogya svarUpa prApta thAya che, jenA kAraNe jIvane bodha thAya che, ane te bodha sampravRttino hetu ane asatyavRttinI nivRttino hetu evuM jJAnavizeSa che. A pramANe mAnanArA sadAzivavAdIo kahe che ke tIrthakarano AtmA paNa anAdikALathI saMsAramAM paribhramaNa karanAra hato, paraMtu teonA AtmA para mahezano anugraha thayo, tethI teone bodha thayo, ane te bodhane kAraNe teono AtmA sAdhanA karIne tIrthaMkara thAya che, mATe tIrthaMkara evA paNa bhagavAna svayaM bodhavALA nathI, paraMtu mahezanA anugrahathI bodhavALA che. vaLI, sadAzivavAdIonuM zAstravacana batAvatAM paMjikAkAra kahe che ke mahezanA anugrahathI bodha ane niyama thAya che, e prakAranA vacanamAM bodha satunI pravRtti ane asatunI nivRttinA kAraNabhUta evA jJAnavizeSarUpa che, temaja niyama saAcAranI pravRtti ane asaAcAranI nivRttirUpa che, AnAthI ghotita thAya ke mahezanA anugrahathI tIrthaMkaranA AtmAmAM bodhanI yogyatA pragaTa thaI, tyArapachI teone bodha prApta thayo, ane tyArapachI teone niyamanI prApti thaI, jenA kAraNe teo tIrthakara banyA. vaLI, pAThAMtara pramANe mahezanA anugrahathI bodhano niyama hovAthI arthAt bodha pratiniyata hovAthI bhagavAna mahezanA anugrahathI bodhavAnA che, tenAthI ghotita thAya ke bhagavAnanA AtmAmAM atyAra sudhI bodha na hato ane mahezano anugraha thavAthI bhagavAnanA AtmAmAM bodhanuM pratiniyatapaNuM thayuM, jenA kAraNe teo tIrthakara banyA. A prakAre bhagavAnane mahezanA anugrahathI bodhavALA mAnanArA sadAzivavAdIonA matanuM nirAkaraNa karavA mATe namutthaNe sUtramAM sayaMsaMvRddhA padathI bhagavAnanI stuti karAyela che. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 lalitavistarA bhAga-1 sUtra : sayaMsaMbuddhANaM / / 5 / / sUtrArtha : svayaM bodha pAmelA bhagavAnane namaskAra thAo. pA lalitavistaza: tathAbhavyatvAdisAmagrIparipAkataH prathamasambodhe'pi, svayogyatAprAdhAnyAt, trailokyAdhipatyakAraNAcintyaprabhAvatIrthakaranAmakarmayoge cAparopadezena svayaM-Atmaneva, samyagvarabodhiprAptyA saMbuddhA mithyAtvanidrApagamasambodhena svyNsmbuddhaaH| na vai karmaNo yogyatA'bhAve tatra kriyA kriyA, svaphalAprasAdhakatvAt, prayAsamAtratvAt azvamASAdI zikSApaktyAdyapekSayA, sakalalokasiddhametaditi nAbhavye sadAzivAnugrahaH, sarvatra tatprasaGgAd, abhavyatvAvizeSAditi pribhaavniiyN| bodhibhedo'pi tIrthakarAtIrthakarayoAyya eva, viziSTetaraphalayoH paramparAhetvorapi bhedAt, etadabhAve tadviziSTetaratvAnupapatteH, bhagavadbodhilAbho hi paramparayA bhagavadbhAvanivartanasvabhAvo, na tvantakRtkevalibodhilAbhavadatatsvabhAvaH, tadvat tatastadbhAvAsiddheriti, tattatkalyANAkSepakAnAditathAbhavyatAbhAvabhAja ete iti svyNsmbuddhtvsiddhiH||5|| evamAdikartRNAM tIrthakaratvamanyAsAdhAraNasvayaMsambodheneti stotavyasampada eva pradhAnA sAdhAraNAsAdhAraNarUpA hetusmpditi||2|| lalitavistarArtha : tathAbhavyatvAdirUpa sAmagrInA paripAkathI kAryanI niSpatti pratye jIvamAM rahelI tevA prakAranA bhavyatva Adi pAMca kAraNonA samudAyarUpa sAmagrInA vipAkathI, prathama saMbodhamAM paNa=prathama samyaktAdinI prAptimAM paNa, svayogyatAnA prAdhAnyathI ane kailokyanA AdhipatyanuM kAraNa evA aciMtya prabhAvavALA tIrthaMkaranAmakarmanA yogamAM aparopadezathI=anya koInA upadeza vagara, svayaM=AtmA vaDe ja=pote ja, samyak evI varabodhinI prAptirUpe mithyAtvarUpa nidrAnA apagamathI saMbodharUpe saMbuddha svayaMsaMbuddha che. A rIte "svayaMsaMbuddha' zabdano graMthakArazrIe artha batAvyo. have jeo bhagavAnane svayaM saMbodhavALA svIkAratA nathI paraMtu mahezanA anugrahathI bodhavALA svIkAre che, te sadAzivavAdIonA matano nirAsa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - karmanI yogyatAnA abhAvamAM=mahezanA anugrahanI kriyAnA karmabhUta evA tIrthakaranA AtmAnI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAMsaMbuddhANa 161 anugraha grahaNane anukULa yogyatAnA abhAvamAM, tyAM tIrthakaranA AtmAmAM, kriyA kriyA thatI nathI ja=mahezanA anugrahanI kriyA anugrahane anukULa vyApArarUpa banatI nathI ja; kema ke svaphaLanuM AusAdhakapaNuM che mahezanA anugrahanI WiAnuM anugrahanA saMpAdanarUpa phaLanuM asAdhakapaNuM che. svaphaLanuM aprasAdhakapaNuM kema che ? temAM hetu kahe che - prayAsamAtrapaNuM che=mahezanA anugrahanI kriyAnuM phaLanirapekSa evuM prayatnamAtrapaNuM che. ahIM prazna thAya ke jIvamAM yogyatAnA abhAvamAM mahezanI anugrahane anukULa kriyAnuM prayAsamAtrapaNuM kema che ? tethI kahe che - azvamASAdimAM zikSA-pati AdinI apekSAthI A anugrahanI kriAnuM prayAsamAtrapaNuM, sakala lokamAM siddha che, ethI karmanI yogyatAnA abhAvamAM kriyA svaphaLasAdhaka nahIM hovAthI kriyA nathI ethI, AbhavyamAM=anugrahanI kriyA dvArA anugraha pAmavA rUpa phaLanA saMpAdanane ayogya evA jIvamAM, sadAzivano anugraha thato nathI=maheza anugrahanI kyiA karatA nathI. ahIM prazna thAya ke azva-bhASAdimAM zikSA-pakti Adi pAmavAnI yogyatA na hoya to tenA viSayaka te te kriyA thaI zake nahIM, paraMtu mahezamAM aciMtya zakti hovAthI te anugraha pAmavAnI yogyatA vagaranA jIvamAM paNa anugrahanI kriyA karI zake che, tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tethI kahe che - sarvatra teno prasaMga che arthAt ayogya jIvamAM paNa maheza anugraha karatA hoya to, je jIvo para mahezano anugraha thato nathI evA AbhavyajIvomAM mahezano anugraha thavAno prasaMga che. sarva jIvo sadAzivanA anugrahano prasaMga kema che ? tethI hetune kahe che - Abhavyatvano avizeSa che sarva jIvomAM ayogyatva samAna che, arthAt je jIvomAM mahezano anugraha thAya che ane je jIvomAM mahezano anugraha thato nathI e sarva jIvomAM mahezanA anugrahathI anugraha pAmavAnI yogyatAnA abhAvarUpa AbhavyapaNuM samAna che, tethI jeo para mahezano anugraha thayo, tenAthI anya jIvo para paNa mahezano anugraha thavAno prasaMga che, A= karmanI yogyatAnA abhAvamAM kyiA kriyA kema nathI? tenuM graMthakArazrIe atyAra sudhI spaSTIkaraNa karyuM e, paribhAvana karavuM joIe. prastuta padArthanuM yojana lalitavistarAkAre je rIte karyuM che tenAthI paMjikAkAre kaMIka bhinna rIte karyuM che. chatAM arthathI baMnemAM koI bheda nathI. tethI ame padArthanI sugama upasthiti thAya te mATe lalitavistarA pramANe arthanuM yojana karela che ane paMjikAryamAM paMjikA pramANe arthanuM yojana karela che. pUrvamAM graMthakArazrIe sayaMsaMvRddhA zabdano artha karyo ke bhagavAnane prathama saMbodhamAM paNa svayogyatAnuM prAdhAnya che ane caramabhavamAM to bhagavAna paranA upadeza vagara ja varabodhinI prApti dvArA saMbodha pAme che, tethI bhagavAna mahezanA anugrahathI bodha pAmanArA nathI, tethI have bhagavAnamAM varabodhinI prApti kaI rIte che? tenI siddhi karavA mATe hetu kahe che - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 lalitavistara bhAga-1 tIrthakara-atIrthakaramAM bodhino bheda paNa vyApya ja che; kemake viziSTa-Itara phaLanA=caramabhavamAM tIrthaMkara thavArUpa viziSTa phaLanA ane tIrthaMkara nahIM thavArUpa sAmAnya phaLanA, paraMparA hetuno paNa=bodhirUpa baMne paraMparakAraNano paNa, bheda che. ahIM prazna thAya ke viziSTa-aviziSTa phaLanA paraMparA hetu evA baMne bodhino paraspara bheda na svIkArIe to zuM vAMdho ? temAM heta Ape che - AnA abhAvamAM paraMparA hetunA bhedanA abhAvamAM, tenA viziSTa-ItaratvanI anupapatti che= caramabhavamAM tIrthakara thavArUpa LanA viziSTapaNAnI ane tIrthaMkara nahIM thavArUpa phaLanA viziSTapaNAnI asaMgati che. tIrthaMkara-atIrthakaratvarUpa phaLabheda pratye kAraNa evo bodhino bheda svIkAravAnuM tAtparya spaSTa kare che - kharekhara bhagavAnano bodhilAbha paraMparAthI bhagavadbhAvanA nirvartananA svabhAvavALo che= tIrthakarapaNAne karavAnA svabhAvavALo che, paraMtu aMtavalInA bodhilAbhanI jema ata-vabhAvavALo nathI tIrthaMkarapaNAne karyA vagara mokSaprApta karAve tevA svabhAvavALo nathI; kema ke tenI jema= aMtakRevalInA bodhilAbhanI jema, tenAthI=bhagavAnanA bodhilAbhathI, tenA bhAvanI asiddhi che tIrthaMkarapaNAnI aprApti che, ethI bhagavAnano bodhilAbha aMtakRtkaMvalInA bodhilAbha karatAM viziSTa che ethI, te te kalyANanA AkSepaka evA anAdi tathAbhavyatAnAbhAvane bhajanArA A che=ravayaMsaMbuddha evA arihaMto che. A rIte graMthakArazrIe atyAra sudhI sthApana karyuM e rIte, svayaMsaMbuddhatvanI siddhi che=arihaMtomAM svayaMsaMbodhapaNAnI prApti che. ApaNe A rIteegAphara tirA sayaMsaMvRddhA e padonuM atyAra sudhI nirUpaNa karyuM e rIte, AdimAM karanArA evA ahitonuM tIrthakaratva anya asAdhAraNa evA svayaMsaMbodhathI che. A prakAre stotavyasaMpadAnI ja pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNarUpa hetusaMpadA che. "tti' bIjI saMpadAnI samApti mATe che. zA bhAvArtha :arihaMto svayaMsaMbuddha che. kaI apekSAe svayaMsaMbuddha che ? te spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che - bhagavAnanA AtmAmAM rahelA tathAbhavyatvAdi pAMca kAraNorUpa sAmagrInA paripAkathI bhagavAnano AtmA je prathama vakhata samyaktAdi prApta kare che, temAM paNa bhagavAnanA AtmAnI saMbodha pAmavAnI yogyatAnuM ja prAdhAnya hoya che; vaLI, traNa lokanA adhipatipaNAnuM kAraNa evA aciMtya prabhAvavALA tIrthaMkara nAmakarmanA yoga vakhate to bhagavAna paranA upadeza vagara saMbodha pAmanArA che; kema ke caramabhavamAM bhagavAnanA AtmAmAM samyagu evI varabodhinI prAptine kAraNe mithyAtvarUpI nidrAno apagama koInA upadeza vagara ja thAya che, AthI bhagavAna svayaMsaMbuddha che. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 sayaMsaMbudvANa AnAthI e phalita thAya ke je je jIvamAM je je prakAranAM kAryo thAya che, te te kArya pratye te te jIvamAM rahelI kAryaniSpattine anukULa evI yogyatA tathAbhavyatva che, ane bhagavAnanA AtmAmAM vartatuM tathAbhavyatva anya jIvomAM vartatA tathAbhavyatva karatAM viziSTa hoya che, mATe bhagavAnane upadezakanA prayatnathI prathama vakhata samyaktAdinI prApti thAya che tyAre paNa upadezakanA prayatnanI pradhAnatA nathI; kema ke bhagavAnanuM tathAbhavyatva viziSTa prakAranuM hovAne kAraNe bhagavAna prathama saMbodhane paNa upadezakanA alpa AyAsathI prApta che, ane te prathama saMbodha thavAmAM paNa mAtra tathAbhavyatvano paripAka ja kAraNa nathI, paraMtu te vakhatano kALa, bhagavAnanA AtmAno puruSakAra, bhagavAnanA AtmAmAM vartatAM te te prakAranAM karmo, Adi sarva sAmagrIno paripAka kAraNa che, temaja bhagavAna caramabhavamAM je paranA upadeza vagara varabodhinI prAptithI saMbodha pAme che temAM paNa tathAbhavyatvAdi pAMceya kAraNonA samudAyarUpa sAmagrIno paripAka kAraNa che. AnAthI e prApta thAya ke bhagavAnano AtmA prathama vakhata anyanA upadezathI saMbodha pAme che, te apekSAe bhagavAna para mahezano anugraha che, topaNa te anugraha gauNa che; kema ke bhagavAnanA AtmAne je mahAtmAnA upadezathI prathama saMbodha thayo te mahAtmA koIka tIrthaMkaranA tIrthamAM varte che, ane te upadezaka mahAtmAne te tIrthakare pravartAvelA tIrthathI yogamArganI prApti thaI che, tethI jema te mahAtmA para te tIrthakarano anugraha che, tema te mahAtmAnA upadeza dvArA prathama saMbodha pAmanArA bhagavAnanA AtmA para paNa te tIrthaMkarano paraMparAe anugraha che, jema ke nayasAranA bhavamAM bhagavAna mahAvIra svAmIno AtmA koI mahAtmAnA upadezathI samyakta pAmyo, te vakhate je tIrthaMkaranuM tIrtha pravartatuM hatuM te tIrthakaranA anugrahathI bhagavAnanA AtmAne prathama vakhata samyaktaprAptirUpa saMbodha thayelo, mATe te tIrthakararUpa mahezanA anugrahathI bhagavAnanA AtmAne prathama saMbodha prApta thAya che, topaNa prathama saMbodha thavAmAM bhagavAnanA AtmAnI saMbodhanI yogyatAnuM prAdhAnya che, AthI prathama saMbodhanI apekSAe paNa bhagavAna upacArathI svayaMsaMbuddha che. vaLI, bhagavAna caramabhavamAM to koI tIrthaMkaranA zAsanathI saMbodha pAmatA nathI, paraMtu svayaM ja saMbodha pAme che, ane saMyama grahaNa karIne kevalajJAna pAmIne tIrtha pravartAve che, AthI caramabhavanI apekSAe bhagavAna mahezanA anugrahathI saMbodha pAmatA nathI, mATe bhagavAna svayaMsaMbuddha che, e pramANe sthApana thAya che. vaLI, mahezanA anugrahathI bodha mAnanArA sadAzivavAdIo bodha ane niyama mahezanA anugrahathI ja thAya che, jIvanI yogyatAthI thatA nathI, ema svIkAre che, te yuktisaMgata nathI, e jaNAvatAM graMthakArazrI kahe che karmamAM yogyatAno abhAva hoya to tyAM kriyA kriyA nathI. Azaya e che ke prathama saMbodha pAmatI vakhate bhagavAnanA AtmA para je mahezano anugraha thayo te anugrahanI kriyAnuM karma bhagavAnano AtmA hato, ane te bhagavAnanA AtmAmAM anugraha pAmavAnI yogyatA na hoya to maheza vaDe karAtI bhagavAnanA AtmA para anugrahanI kriyA paNa anugrahane anukULa vyApArarUpa kriyA banI zake nahIM, kema ke te kriyA Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga1 164 svaphaLanI sAdhaka nathI arthAt anugraha pAmavAnI yogyatA vagaranA bhagavAnanA AtmA para mahezanA anugrahane anukULa yatnathI paNa bhagavAnanA AtmAne bodhaprAptirUpa anugraha thAya nahIM, tethI yogyatAnA abhAvamAM mahezanI anugrahanI kriyA, mAtra anugrahane anukULa vyApArarUpa bane, paraMtu anugrAhya evA jIvane bodhaprAptirUpa phaLane sAdhanAra bane nahIM. ahIM prazna thAya ke maheza aciMtyasAmarthyavALA che, tethI bhagavAnanA AtmAmAM anugraha pAmavAnI yogyatA na hoya topaNa mahezane temanA para anugraha karavAnI icchA thAya to anugraha karI zake che, tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tenA nirAkaraNa mATe graMthakArazrI sarva lokamAM prasiddha evuM dRSTAMta Ape che - jema zikSA pAmI na zake tevA svabhAvavALA azvane koI vyakti zikSA ApavAnI kriyA kare topaNa tenAmAM zikSA pAmavAnI yogyatA na hovAthI te zikSA pAmI zake nahIM, athavA jema pAka pAmI na zake tevA svabhAvavALA koraDA aDadane koI vyakti pakAvavAnI kriyA kare topaNa tenAmAM pAka pAmavAnI yogyatA na hovAthI te raMdhAI zake nahIM, e vAta lokamAM prasiddha che; tema bhagavAnanA AtmAmAM bodha pAmavAnI yogyatA na hoya to mahezanA anugrahathI paNa temanAmAM bodhane yogya evuM svarUpa prApta thaI zake nahIM, AthI nakkI thAya ke ayogya jIvamAM sadAzivano anugraha thato nathI. Ama chatAM ayogya jIvamAM sadAzivano anugraha thAya che ema svIkArIe to, sarva jIvomAM sadAzivano anugraha mAnavAno prasaMga Ave; kema ke je jIvomAM sadAzivano anugraha thAya che, te jIvomAM paNa anugraha pAmavAno svabhAva nathI ane je jIvomAM sadAzivano anugraha thato nathI, te jIvomAM paNa anugraha pAmavAno svabhAva nathI, mATe anugraha nahIM pAmavAnA svabhAvarUpa ayogyatva sarva jIvomAM samAna che, tethI anugrahanI yogyatA nahIM hovA chatAM jema koIka jIva para sadAzivano anugraha thAya che tema sarva jIvo para paNa sadAzivano anugraha thavo joIe, e pramANe mAnavAno prasaMga Ave. A rIte paribhAvana karavuM joIe. AnAthI e siddha thayuM ke je jIva para mahezano anugraha thAya che te jIvamAM paNa anugrahane anukULa yogyatva che, mATe te jIvano mahezathI anugraha thaI zake che, paraMtu maheze anugraha karyo, mATe te jIvamAM yogyatva nahIM hovA chatAM anugraha thAya che ema svIkArI zakAya nahIM, AthI mahezanA anugrahathI bodha thato hovA chatAM jIvamAM bodha pAmavAnI yogyatA paNa che, mATe yogya jIvamAM mahezano anugraha thaI zake che, paraMtu ayogya jIvamAM mahezano anugraha thato nathI, ane prathama saMbodhamAM bhagavAnanA AtmA para mahezano anugraha thato hovA chatAM bhagavAnanA AtmAnI svayogyatAnuM prAdhAnya hovAthI te prathama bhavanI apekSAe paNa bhagavAna svayaMsaMbuddha che ane caramabhavamAM to varabodhine kAraNe bhagavAna mahezanA anugraha vagara ja saMbodha pAmanArA hovAthI svayaMsaMbuddha che, AthI ekAMte mahezanA anugrahathI ja bodha mAnanArA sadAzivavAdIonA matanuM sayaMsaMbuddhALuM padathI nirAkaraNa thAya che. vaLI, jIvo sAmAnya rIte svayogyatAthI bodhi pAme che ane te bodhinA phaLarUpe mokSa prApta kare che, topaNa te bodhinI prApti ane mokSanI prApti pratye 52no upadeza kAraNa che, mATe tevA jIvone mahezanA anugrahathI bodhinI ane mokSanI prApti thaI che tema kahI zakAya, paraMtu bhagavAnanA AtmAne bodhinI Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayaMsaMbuddhANaM 175 prApti ane mokSanI prApti mahezanA anugrahathI thaI che tema kahI zakAya nahIM; kema ke anya jIvone prApta thayela bodhi karatAM bhagavAnanA AtmAne prApta thayela bodhi judA prakAranI che, tethI bhagavAnanI bodhi anya jIvo karatAM viziSTa kaI rIte che ? te siddha karavA mATe graMthakArazrI kahe che tIrthaMka2no ane atIrthaMka2no bodhibheda paNa nyAya ja che; kema ke tIrthaMkaranA AtmAne je bodhinI prApti thAya che te bodhi dvArA teo ratnatrayInI ArAdhanA karIne tIrthaMkara thaIne mokSe jAya che, jyAre atIrthaMkaranA AtmAne je bodhinI prApti thAya che te bodhi dvArA teo ratnatrayInI ArAdhanA karIne tIrthaMkara thayA vagara mokSe jAya che. tethI caramabhavamAM tIrthaMkara thaIne mokSe javArUpa viziSTa phaLanI prAptimAM ane ca2mabhavamAM tIrthaMkara thayA vagara mokSe javArUpa sAmAnya phaLanI prAptimAM, paraMparAe kA2Na jIvane prathama bhavamAM prApta thayelo te te prakArano bodhino bheda ja che, ane jo 5raM5rAkAraNarUpa baMne bodhino paraspara bheda na hoya to, te bodhinI prAptinA kAryarUpa viziSTa ane aviziSTa phaLano bheda thAya nahIM. AthI phalita thAya ke caramabhavamAM koIka tIrthaMkaranA tIrthane ArAdhIne mokSe janArA jIvone prathama bhavamAM prApta thayela bodhi karatAM caramabhavamAM aneka jIvonA kalyANanuM kAraNa banIne mokSe janArA bhagavAnane prathama bhavamAM prApta thayela bodhi, judA prakAranI che. mATe ja tIrthaMkaranA AtmAno bodhilAbha aneka jIvomAM bodhinI niSpattinuM kAraNa bane che, jyAre tIrthaMkara sivAyanA jIvono bodhilAbha mAtra svakalyANanuM kAraNa bane che. A kathanane yuktithI batAvatAM graMthakArazrI kahe che ke bhagavAnano bodhilAbha paraMparAe tIrthaMka25NAne niSpanna karavAnA svabhAvavALo che, jyAre aMtakRtkavalIno bodhilAbha tIrthaMkarapaNAne niSpanna karavAnA svabhAvavALo nathI, AthI ja tIrthaMkaranA ane atIrthaMkaranA bodhilAbhamAM bheda che. ahIM anya prakAranA kevalI grahaNa na karatAM 'aMtakRt' kevalIne ja grahaNa karyA, tenuM tAtparya e jaNAya che ke kevalajJAna pAmyA pachI je rIte bhagavAna tIrtha pravartAvIne anya jIvo para upakAra kare che, te rIte anya kevalIo paNa svabhUmikA anusAra upadezAdi dvArA yogya jIvo para upakAra kare che, paraMtu marudevAmAtA jevA aMtamRtyuvalIo kevalajJAna pAmyA pachI tarata yoganirodha karIne mokSe jAya che, tethI aMtakRtkavalIo koI jIva para leza paNa upakAra karatA nathI, AthI tIrthaMkaranA bodhilAbha ane aMtakRtkavalInA bodhilAbha vacce ghaNo bheda batAvavA mATe prastutamAM anya kevalIonuM grahaNa na karatAM aMtakRtkavalInuM grahaNa karela che. AnAthI zuM siddha thAya ? te batAve che - bhagavAnano AtmA te te kalyANanA AkSepaka evA anAdinA tathAbhavyatvane dharAvanArA che, tethI bhagavAnanuM bhavyatva anAdikALathI tevA prakAranuM hatuM ke jenA kAraNe bodhinI prApti thayA pachI bhagavAne uttama bhAvonI prApti karI ane caramabhavamAM tIrthasthApanA karIne aneka jIvo para upakAra karyo. A rIte arihaMto mahezanA anugrahathI bodha pAmanArA nathI, paraMtu svayaM ja bodha pAmanArA che, AthI bhagavAnamAM svayaMsaMbuddhapaNAnI siddhi thAya che. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 Abha, AigarANaM titthayarANaM sayaMsaMbuddhANaM mAtrA pahonuM khatyAra sudhI varzana ryu se rIte himAM janmAdiprapaMcane karanArA bhagavAnanuM tIrthaMka25NuM anya jIvo sAthe asAdhAraNa evA svayaM saMbodha dvArA che, ethI namunthuNaM sUtramAM A traNa pado dvArA bhagavAnanI stotavyasaMpadAnI pradhAna evI sAdhAraNa-asAdhAraNa hetusaMpadA batAvAI; kema ke bhagavAna AdimAM karanArA hovAthI stotavya che, e stotavyasaMpadAno pradhAna evo sAdhAraNa hetu che ane bhagavAna tIrthane karanArA hovAthI ane svayaMsaMbodhavALA hovAthI stotavya che, e be strotavyasaMpadAnA pradhAna evA asAdhAraNa hetu che. II paMniDA : 'tathe 'tyAdi tathA = tena prakAreNa, prativiziSTaM bhavyatvameva tathAbhavyatvaM, AdizabdAt tadanyakAlAdisahakArikAraNaparigrahaH, teSAM sAmagrI - saMhatiH, tasyA yaH paripAkaH = vipAkaH = avyAhatA svakAryakaraNazaktiH tasmAt, prathamasambodhe'pi= prathamasamyaktvAdilAbhe'pi, kiM punastIrthakarabhavaprAptAvaparopadezenAprathamasambodha iti 'api 'zabdArthaH, svayaMsaMbuddhA iti yogaH, kuta ityAha- 'svayogyatAprAdhAnyAt ' = svayogyatAprakarSo hi bhagavatAM prathamabodhe pradhAno hetu:, lUyate kedAraH svayamevetyAdAviva kedArAderlavane / 155 'na vai' ityAdi - 'na vai' naiva karmaNaH- kriyAviSayasya karmmakArakasyetyartho, yogyatA'bhAve - kriyAM prati viSayatayA pariNatisvabhAvAbhAve, tatra karmaNi, kriyA = sadAzivAnugrahAdikA, kriyA bhavati, kintu ? kriyAbhAsaiva, kuta ityAha- svaphalAprasAdhakatvAd = abhilaSitabodhAdiphalAprasAdhakatvAdH etadapi kuta ityAha- prayAsamAtratvAt kriyAyAH, kathametatsiddhamityAha- azvamASAdo karmmaNi, AdizabdAt karpAsAdiparigrahaH, zikSApaktyAdyapekSayA zikSAM, paktim, AdizabdAllAkSArAgAdi vA'pekSya sakalalokasiddhametat kriyAyAH prayAsamAtratvaM, bhavatu nAmAparakartRkAyAH kriyAyAH itthamakriyAtvaM, na punaH sadAzivakartRkAyAH, tasyA acintyazaktitvAdityAzaGkyAha- 'iti' evaM karmmaNo yogyatA'bhAve kriyAyAH akriyAtve ekAntike sArvatrike ca sakalalokasiddhe, na = naiva, abhavye= nirvANAyogye prANini sadAzivAnugrahaH, yadi hi svayogyatAmantareNApi sadAzivAnugrahaH syAt, tato'sAvabhavyamapyanugRhNIyAt, na cAnugRhNAti, kuta ityAha- sarvatra = abhavye, tatprasaGgAt=sadAzivAnugrahaprasaGgAd, etadapi kuta ityAha- abhavyatvAvizeSAt ko hi nAmAbhavyatve samespi vizeSo ? yenaikasyAnugraho nAnyasyeti etatparibhAvanIyaM yathAsvayogyataiva sarvatraphalaheturiti / paMAirtha : : 'tathe 'tyAdi . sarvatraphalaheturiti / / tathAbhavyatvA..... tyAhino artha are che tathAte prakArathI, prativiziSTa evuM bhavyatva jate te jIvamAM vartatA je prakAranA bhavyatvathI te te prakAranuM kArya thAya che te te prakAranA kAryane AzrayIne viziSTa evuM bhavyatva ja, tathAbhavyatva che, Adi zabdathI = " tathAbhavyatvAdi "bhAM rahela Adi zabdathI, tenAthI anya=tathAlavyatvathI anya, sevA alAhi3ya sahakArI azugano parigraha che, tekhonI = tathAlavyatvAhinI, sAmagrI = saMhati, teno=te Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sayaMsaMbuddhANaM 167 sAmagrIno, je paripAka=vipAka avyAhata evI potAnA kAryane karavAnI zakti, tenAthI te tathAbhavyatAdinI sAmagrInA paripAkathI, prathama saMbodhamAM paNa=prathama samyaktAdinA lAbhamAM paNa= saMsAramAM bhaTakatA bhagavAnanA AtmAne samyaktAdinI prathama vakhata prAptimAM paNa, bhagavAna svayaMsaMbuddha che, e pramANe yoga che=AgaLanA kathana sAthe yojana che. "prathamasopimAM rahela pino artha kare che - vaLI, tIrthakara bhavanI prAptimAM aparopadezathI aprathama saMbodhamAM zuM ? arthAta bhagavAnane caramabhavamAM acanA upadeza vagara prApta thatA aprathama saMbodhamAM to bhagavAna svayaMsaMbuddha che, paraMtu prathama bhAvamAM bhagavAnane atyanA upadezathI prApta thatA prathama saMbodhamAM paNa bhagavAna svayaMsaMbuddha che, e pramANe ja zabdano artha che. kayA kAraNathI ? arthAt bhagavAna prathama saMboghamAM paNa svayaMsaMbuddha kayA kAraNathI che ? ethI kahe che - svayogyatAnuM prAdhAnya hovAthI-kharekhara svayogyatAno prakarSa bhagavAnanA prathama saMbodhamAM pradhAna hetu che ethI bhagavAna prathama saMbodhamAM paNa svayaMsaMbuddha che. temAM paMjikAkAra dRSTAMta Ape che - kedArAdinA lavanamAM-kedAra nAmanuM ghAsa vagere kApavAmAM, kedAra svayaM ja kapAya che, ItyAdimAM jema svayogyatAno prakarSa pradhAna hetu che tema bhagavAnanA prathama saMbodhamAM paNa svayogyatAno prakarSa pradhAna hetu che ema atraya che. nave ItyAdino artha kare che - karmanI=kriyAnA viSaya evA karmakArakanI, yogyatAnA abhAvamAMRSiA pratye viSayapaNArUpe pariNatinA svabhAvanA abhAvamAM, tyAM karmamAM=bhagavAnanA AtmArUpa karmakArakamAM, sadAzivanA anugrahAdika kriyA kriyA thatI nathI ja, paraMtu kriyAbhAsa ja thAya che. kayA kAraNathI kriyAbhAsa ja thAya che ? ethI kahe che - svaphaLanuM aprasAdhakapaNuM hovAthI=abhilalita evA bodhAdirUpa phaLanuM aprasAdhakapaNuM hovAthI=mahezane Icchita evA bodhAdi thavArUpa nuM yogyatAnA abhAvavALA karmamAM aprasAdhakapaNuM hovAthI, mahezanA anugrahanI kriyA kriyAbhAsa ja thAya che, ema avaya che. A paNa kathA kAraNathI che ?=mahezanA anugrahanI kriyA kriyAbhAsa ja thAya che e paNa kayA kAraNathI che? ethI kahe che - kriyAnuM prayAsamAtrapaNuM hovAthI=mahezanA anugrahanI kriyAnuM phaLa niSpatinuM kAraNa na bane tevuM prayatnamAtrapaNuM hovAthI, anugrahanI kriyA kriyAbhAsa ja thAya che ema avaya che. Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 lalitavistarA bhAga-1 A=yogyatAnA abhAvamAM kriyAnuM prayAsamAtrapaNuM che e, kaI rIte siddha che ? ethI kahe che - karmarUpa azva-bhASAdimAM, zikSA-pakita AdinI apekSAthI-zikSAne, pakitane, athavA Adi zabdathI="pAki"mAM rahela Adi zabdathI, lAkSAgAdine apekSIne, arthAta ghoDAmAM zikSaNane, aDadamAM pAkane ane kapAsAdimAM lAkhanA raMga Adine AzrayIne, AtrakriyAnuM prayAsamAtrapaNuM, sakala lokamAM siddha che. Adi zabdathI="amISAvo"mAM rahelA gAdi zabdathI, kapAsAdino parigraha che. aparakaka evI kriyAnuM A rIte pUrve aSAdinA dAMtathI batAvyuM e rIte, aDiyApaNuM thAo, paraMtu sadAzivakaka evI kriyAnuM nahIM; kema ke tenuM sadAzivanuM aciMtya zaklipaNuM che, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - A rIte=karmanI yogyatAnA abhAvamAM kriyAnuM ekAMtika ane sArvatrika evuM akriyAtva sakala lokamAM siddha hote chate, abhavyamAM=nirvANane ayogya evA prANImAM, sadAzivano anugraha thato nathI ja. A rIte paMjikAkAre AzaMkA karIne tenuM samAdhAna karyuM ke karmanI yogyatAnA abhAvamAM kriyAnuM akriyApaNuM ekAMtika che ane sArvatrika che, AthI sadAzivano abhavyajIvamAM anugraha thato nathI e ja kathanane spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che - kharekhara jo svayogyatA vagara paNa sadAzivano anugraha thAya, to A=sadAziva, abhavyano paNa anugraha kare, ane anugraha karatA nathI=sadAziva abhavyano anugraha karatA nathI, ethI aciMtya zakti hovAthI sadAzivakaka kriyAnuM akriyApaNuM nathI ema svIkArI zakAya nahIM. kayA kAraNathI ? arthAta sadAziva abhavyamAM anugraha kayA kAraNathI karatA nathI ? ethI kahe che sarvatra abhavyamAM=jo sadAziva aciMtya zaktine kAraNe yogyatAnA abhAvamAM paNa anugraha karatA hoya to sarva abhavyamAM, teno prasaMga hovAthI=sadAzivanA anugrahano prasaMga hovAthI, sadAziva abhavyamAM anugraha karatA nathI. ema avaya che. A paNa kathA kAraNathI che ? athata sadAziva aciMtya zaktine kAraNe yogyatA vagara paNa anugraha kare che, ema svIkArIe to, sarva abhavyajIvomAM sadAzivanA anugrahano prasaMga Ave, e paNa kayA kAraNathI che? ethI kahe che - abhavyatvano avizeSa hovAthI=sadAziva jeo para anugraha kare che e jIvomAM ane jeo para anugraha karatA nathI e jIvomAM anugraha pAmavAnI yogyatAnA abhAvarUpa abhavyatva samAna hovAthI sarva abhavyajIvomAM sadAzivanA anugrahano prasaMga Ave ema avaya che. Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 saryaratabakkAmAM je kAraNathI abhavyatva samAna hote chate paNa sarva jIvomAM anugraha pAmavAnI yogyatAno abhAva samAna hote chate paNa, zuM vizeSa che ?=zuM bheda che ? jethI ekano anugraha, atyano nahIM?=sadAziva dvArA eka jIva para anugraha thAya che, ane anya jIva para anugraha thato nathI ? ti' A prakAranA prazvanI samAptimAM che. ATalA lalitavistarAnA kathanathI zuM phalita thAya che ? te batAvatAM graMthakArazrI kahe che - A yathAthI paMjikAkAra batAve che e, paribhAvana karavuM joIe, je rIte svayogyatA ja sarvatra phaLano hetu che, e paribhAvana karavuM joIe, ema avaya che. bhAvArtha paMjikAkAre tathAbhavyatvano artha karyo ke te prakAre prativiziSTa evuM bhavyatva ja tathAbhavyatva che, tethI e prApta thAya ke siddhigamanane anukULa evA prAraMbhika yogamArgathI mAMDIne caramabhava sudhImAM je je yogamArgo jIvamAM AvirbhAva thAya che te te yogamArgane anukULa evuM prativiziSTa bhavyatva ja tathAbhavyatva che, tethI prathama saMbodhanA bhavathI mAMDIne caramabhava sudhImAM vaccenA jIvanA jeTalA bhavo thAya che te sarva bhavomAM je je prakAranuM jIvanuM bhavyatva che, te te prakAranA bhavyatvane anukuLa jIvamAM yogamArganI niSpattirUpa kArya thAya che. vaLI, "tathAbhavyatvAdi"mAM rahela Adi zabdathI kAryaniSpatti pratyenA tathAbhavyatvathI anya kAlAdi sahakArI kAraNonuM grahaNa karyuM, tethI e prApta thAya ke jIvanuM te prakAranuM bhavyatva kAlAdi sahakArI kAraNone prApta karIne paripAka pAme che, mATe prathama saMbodhathI mAMDIne caramabhavanI prApti sudhI thatAM kAryo pratye te tathAbhavyatvAdi sAmagrIno paripAka kAraNa che. vaLI, paripAkano artha karyo 'vipAka ane vipAkano artha karyo "avyAhatasatkArya karavAnI zakti', tethI e prApta thAya ke sAmagrI jyAre kArya karavAmAM vyApAravALI hoya tyAre te sAmagrImAM potAnuM kArya karavAnI zakti avyAhata hovAthI te sAmagrI avazya potAnuM kArya kare che, tethI te sAmagrImAM vartatI kAryane avazya niSpanna karavAnI zaktine paripAka kahevAya che. vaLI, prathama saMbodhano artha karyo ke prathama samyaktAdino lAbha. tethI e prApta thAya ke saMsAramAM bhaTakatA jIvane prathama vakhate upadezakarUpa sAmagrI maLe tyAre te upadezakanA baLathI prathama je samyagbodha thAya che ane te bodhane kAraNe samyaguruci thAya che, te samyajJAna ane samyagdarzanarUpa prathama saMbodha kahevAya. athavA koIka jIvane upadezakanA baLathI prathama samyagbodha thAya che, te bodhane kAraNe samyagu ruci thAya che ane te bodha ane rUcine kAraNe cAritra grahaNa kare to te jIvano samyajJAna-samyagdarzanasamyakyAritrarUpa prathama saMbodha kahevAya. vaLI, "karmano artha 'karmakAraka karyo, tethI e prApta thAya ke koI paNa kArya pratye cha kAraka hoya che, temAMthI kriyAno je viSaya hoya tene karmakAraka kahevAya. jema kuMbhAra ghaTa banAvavAnI kriyA kare che, tyAM Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 lalitavistarA bhAga-1 kuMbhAranI banAvavAnI kriyAno viSaya ghaTa che, mATe ghaTane karmakAraka kahevAya; tema maheza anugraha karavAnI kriyA kare che, tyAM mahezanI anugraha karavAnI kriyAno viSaya AtmA che, mATe AtmAne karmakAraka kahevAya, tethI te AtmArUpa karmakArakamAM anugraha pAmavAnI yogyatA na hoya, to te AtmA para maheza dvArA karAyelI anugrahanI kriyA kriyAbhAsa ja che; kema ke jema mATImAM ghaTarUpe pariNamana pAmavAno svabhAva na hoya to kuMbhAranA ghaTa banAvavAnA prayatnathI paNa mATI ghaTarUpe pariNamana pAme nahIM, tema AtmAmAM bodharUpe pariNamana pAmavAno svabhAva na hoya to mahezanA anugraha karavAnA prayatnathI paNa AtmA bodharUpe pariNamana pAme nahIM, AthI ayogya evA karmakArakarUpa AtmAmAM mahezanI anugrahanI kriyA kriyAbhAsa ja che. karmakArakamAM bodha pAmavAnI yogyatA na hoya to mahezanA anugrahathI paNa karmakArakamAM bodharUpa phaLa thAya nahIM, jema azvamAM zikSaNa pAmavAnI ane aDadamAM pAka pAmavAnI yogyatA na hoya to azvane zikSaNa ApavAnI ke aDadane pakAvavAnI kriyAthI paNa temAM te te zikSaNa ke pAka rUpe phaLa thatuM nathI, A vastu samagra lokamAM prasiddha che. ahIM prazna thAya ke karmakArakamAM yogyatA na hoya to saMsArIjIvothI karAtI kriyA akriyA thAo, paraMtu mahezathI karAtI kriyA akriyA na thAo; kema ke maheza aciMtya zaktivALA che, tethI teo karmakArakamAM yogyatA na hoya topaNa phaLa prAptirUpa kArya karI zake che, mATe jIvamAM bodha pAmavAnI yogyatA na hoya topaNa mahezanI anugrahanI kriyAthI jIvamAM bodha pragaTe che, ema svIkAravAmAM koI doSa nathI. A prakAranI zaMkAne sAme rAkhIne paMjikAkAra kahe che - pUrvamAM azvAdinuM daSTAMta batAvyuM e rIte, karmakArakanI yogyatAnA abhAvamAM karAtI kriyA akriyA che, e niyama ekAMtika ane sArvatrika sakala lokamAM prasiddha hoya to ayogya jIvamAM mahezano anugraha thAya nahIM. Azaya e che ke jo mahezamAM aciMtya zakti hoya to mokSaprApti mATe ayogya jIva para paNa mahezano anugraha thavo joIe, paraMtu karmakArakanI yogyatAnA abhAvamAM karAyelI kriyA akriyA che, evo niyama ekAMte che ane sarvatra che, AthI ja mokSaprApti mATe ayogya jIvamAM mahezano anugraha thato nathI. vaLI, A ja kathanane spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che ke jo mahezanI aciMtya zaktithI svayogyatA na hovA chatAM paNa jIvamAM mahezano anugraha thato hoya to, maheza abhavyajIva para paNa anugraha kare ane maheza abhavyajIva para anugraha karatA nathI. ethI nakkI thAya che ke karmakArakanI yogyatAnA abhAvamAM karAyela kriyA akriyA ekAMte che ane sarvatra che. ahIM prazna thAya ke abhavyajIvamAM yogyatA nahIM hovAthI maheza abhavyajIva para anugraha karatA nathI, evuM kaI rIte nakkI thAya ? ethI kahe che - jo maheza yogyatA vagara paNa anugraha karatA hoya to, jema maheza bhavyajIvamAM anugraha kare che tema sarvatra abhavyajIvamAM anugraha mAnavAno prasaMga Ave. Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 171 sayaMsaMbuddhANaM ahIM prazna thAya ke mahezano sarvatra abhavyajIvamAM anugrahano prasaMga kema che ? ethI kahe che ke maheza jenA para anugraha kare che te jIvamAM ane jenA para anugraha karatA nathI te jIvamAM anugraha nahIM pAmavArUpa abhavyatva samAna che, tethI bhavyanI jema abhavyamAM paNa mahezano anugraha mAnavAno prasaMga che. vaLI, A ja kathanane spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che ke maheza jenA para anugraha kare che te jIvamAM ane jenA para anugraha nathI karatA te jIvamAM, abhavyatva samAna hovA chatAM paNa baMne prakAranA jIvomAM zuM bheda che ? jethI maheza eka jIva para anugraha kare che ane anya jIva para anugraha karatA nathI, A paribhAvana karavuM joIe ane te paribhAvana ja paMjikAkAra yathAthI spaSTa karatAM batAve che ke svayogyatA ja sarva kAryomAM phaLano hetu che arthAt jyAM jyAM je je phaLa prApta thAya che te dareka phaLaprApti pratye upAdAnakAraNamAM rahelI yogyatA ja kAraNa che. puruSakAra karanAra jIva ane anugraha karanAra maheza to phaLaprApti pratye nimitta mAtra che. e pramANe paribhAvana karavuM joIe. paMjikA - varabodhiprAptyetyuktaM, tatsiddhyarthamAha - bodhibhedo'pi samyaktvAdimokSamArgabhedo'pi, AstAM tadAzrayasya vibhUtyAdeH, tIrthakarAtIrthakarayoH nyAyya eva=yuktiyukta eva, yuktimevAha-viziSTetaraphalayoH paramparAhetvorapi-viziSTaphalasyetaraphalasya ca paramparAhetoH vyavahitakAraNasya, kiM punaranantarakAraNasyetyapizabdArthaH bhedAt parasparavizeSAt, kuta ityAhaetadabhAve paramparAhetvorbhadobhAve tadviziSTetaratvAnupapatteH tasya phalasya yadviziSTatvamitaratvaM cAviziSTatvaM tayorayogAd, etadeva bhAvayati-bhagavadbodhilAbho hi paramparayA anekabhavavyavadhAnena, bhagavadbhAvanivartanasvabhAvo bhagavadbhAvaH tIrthakaratvaM, vyatirekamAha-na tu-na punaH, antakRtkevalibodhilAbhavat antakRtomarudevyAdikevalino bodhilAbha iva, atatsvabhAvo bhagavadbhAvAnivartanasvabhAvaH, etadapi kathamityAha'tadvaditi' tasmAdivAntakRtkevalibodhilAbhAdivat, tataH tIrthakarabodhilAbhAt, 'tadbhAvAsiddheH, tIrthakarabhAvAsiddheriti svyNsmbuddhtvsiddhiH||5|| paMjikArya : varaghoSikaILe . "svayaMsavuddhatvasiddhi' | 'varabodhinI prAptithI' e pramANe kahevAyuM pUrve lalitavistarAmAM kahevAyuM, tenI siddhi mATe kahe che - tIrthakara ane atIrthakarano bodhino bheda paNa= samyaktAdipa mokSamArgano bheda paNa, vyApya ja che=yuktiyukta ja che, tenA Azraya evA vibhUti Adino dUra raho tIrthakara ane atIrthakaramAM Azraya karanAra evA aizvarya Adino bheda to dUra raho. yuktine ja kahe che-tIrthaMkara ane atIrthaMkaranA bodhino bheda svIkAravAmAM graMthakArazrI yukti Ape che. viziSTa-itara phaLano paraMparA evA be hetuno paNa =viziSTa phaLanA ane Itara phaLanA paraMparA Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 172 hetuno arthAt vyavahita kAraNano, bheda hovAthI=paraspara vizeSa hovAthI, bodhino bheda paNa nyAya ja che, ema anvaya che. deorapimAM rahela attino artha kare che - vaLI, anaMtara kAraNano to zuM ? arthAt viziSTa ane itara LanA anaMtara kAraNano to bheda hoya, paraMtu paraMparakAraNano paNa bheda hoya, e pramANe api zabdano artha che. kayA kAraNathI ? arthAt viziSTa ane itara LanA paraMparA evA be hetuno bheda kayA kAraNathI che ? ethI kahe che AnA abhAvamAM=paraMparA evA be hetunA bhedanA abhAvamAM, tenA viziSTa itaratvanI anupapatti hovAthI arthAt tenuM LanuM, je viziSTapaNuM ane itarapaNuM=aviziSTapaNuM, te beno=viziSTapaNAno ane aviziSTapaNAno, ayoga hovAthI, paraMparA evA be hetuno bheda che, ema anvaya che. Ane ja bhAvana kare che=tIrthaMkararUpa viziSTa phLatA ane atIrthaMkararUpa aviziSTa phLanA paraMparA evA be hetuno bheda che, ene ja bhAvana karatAM graMthakArazrI lalitavistarAmAM kahe che kharekhara bhagavAnano bodhilAbha paraMparAthI=aneka bhavanA vyavadhAnathI, bhagavadbhAvanA nirvartananA svabhAvavALo che. bhagavadbhAva eTale tIrthaMkarapaNuM. 1 = vyatirekane kahe che paraMtu aMtakRtkevalInA bodhilAbhanI jema=aMtakRt evA marudevI Adi kevalInA bodhilAbha jevo, atastvabhAvavALo nathI=bhagavadbhAvanA anirvartananA svabhAvavALo nathI. A paNa kema che ?=bhagavAnano bodhilAbha aMtakRtkavalInA bodhilAbha jevo atastvabhAvavALo nathI e paNa kema che ? ethI kahe che - tadva=tenI jema=aMtakRtkavalInA bodhilAbhanI jema, tenAthI tIrthaMkaranA bodhilAbhathI, tenA bhAvanI asiddhi hovAthI=tIrthaMkara bhAvanI asiddhi hovAthI, bhagavAnano bodhilAbha aMtakRtkavalInA bodhilAbhanI jema atastvabhAvavALo nathI, ema anvaya che. A rIte=graMthakArazrIe bhagavAnamAM svayaMsaMbuddhapaNuM sthApana karyuM e rIte, svayaMsaMbuddhatvanI siddhi che=bhagavAnamAM svayaMsaMbuddhapaNAnI prApti che. pa bhAvArtha bhagavAnano bodhilAbha anya jIvonA bodhilAbha karatAM viziSTa prakArano che, ema svIkAravuM yuktiyukta che, ane te rIte te bodhilAbhane AzrayIne caramabhavamAM bhagavAnane prApta thatI aSTamahAprAtihAryAdi vibhUti Adino paNa anya jIvo karatAM bheda svIkAravo yuktiyukta che. kema yuktiyukta che ? te batAvatAM kahe che ke haMmezAM kAraNanA bhedathI kAryano bheda thAya che, ane Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 173 purinAmAmAM sAmAnyathI koIpaNa jIvane prApta thayelo bodhilAbha caramabhavanI prAptinuM paraMparAe kAraNa che, tethI jeone tIrthaMkararUpe caramabhava prApta thayo teonA te caramabhavaprAptinA paraMparakAraNa evA bodhilAbha karatAM, jeone atIrthakararUpe caramabhava prApta thayo teonA te caramabhavaprAptinA paraMparakAraNa evA bodhilAbhano bheda che; kema ke tIrthaMkarano bodhilAbha anya jIvonA kalyANanuM kAraNa bane tevA uttama adhyavasAyathI saMvalita evA svanA kalyANanA adhyavasAyavALo hovAthI uttarottara yogamArganI prApti dvArA aneka jIvonA bodhilAbhanuM kAraNa bane evA tIrthaMkarapaNArUpe caramabhavanI prAptinuM kAraNa bane che; jyAre atIrthaMkarono bodhilAbha mAtra svakalyANanA vizuddha AzayavALo hovAthI uttarottara yogamArganI prApti dvArA atIrthakarapaNArUpe caramabhavanI prAptinuM kAraNa bane che, AthI jo baMne paraMparAkAraNamAM samAnatA hoya to tenA phaLarUpa kArya paNa samAna thAya, jyAre tIrthakararUpe ane atIrthakararUpe caramabhavanI prAptirUpa kArya asamAna hovAthI te kAryaniSpatti pratye kAraNa evo prathama saMbodha paNa kaMIka bhinna prakAranA adhyavasAyathI saMvalita che, ema prApta thAya, AthI ja bhagavAnanA bodhilAbhane varabodhilAbha" kahevAyo che. pAA avataraNikA: ete ca sarvasattvaivaMbhAvavAdibhirboddhavizeSaiH sAmAnyaguNatvena na pradhAnatayAGgIkriyante, 'nAstIha kazcidabhAjanaM sattvaH' itivacanAt, tadetannirAcikIrSayA'ha puruSottaH ' ravi .. avataraNikArca - ane A=arihaMto, sarvasatva evaMbhAvavAdI evA boddhavizeSo vaDe sAmAnyaguNapaNAne kAraNe pradhAnapaNArUpe svIkArAtA nathI; kema ke "ahIM koI sattva AbhAjana nathI=lokamAM koI jIva bhagavAna thavA mATe ayogya nathI." e prakAre vacana cheHboddhavizeSonuM vacana che, te AnA=boddhavizeSo svIkAre che te A kathananA, nirAkaraNanI IcchAthI puruSottame e pramANe kahe che=namutthaNaM sUtramAM kahe che - paMjikA - 'sarvasattvetyAdi' sarvasattvAnAM-nikhilajIvAnAm, evaMbhAva-vivakSitaikaprakAratvaM, vadantItyevaMzIlAstairboddhavizeSaiH saugatabhedairvabhAvikairiti sambhAvyate, teSAmeva nirupacaritasarvAstitvAbhyupagamAt, sAmAnyAH= sAdhAraNaguNAH-paropakArakaraNAdayo yeSAM te tathA tadbhAvastattvaM tena, na-naiva, pradhAnatayA atizAyitayA, aGgIkriyante-iSyante, kuta ityAha-nAsti na vidyate, iha-loke, kazcin naranArakAdiH abhAjano apAtramayogya ityarthaH, satvaH prANI, iti vacanAd, evNruupaaptopdeshaat| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 paMjikArtha H 'sarvasattvatyAvi' padezAt / / sarvasattva ityAdino artha kare che sarvasattvonA=nikhila jIvonA=samagra jIvonA, evaMbhAvane vivakSita ekaprakArapaNAne=sAdhanA karIne bhagavAna thaI zake evA eka svarUpapaNAne, kahe che, evo zIla che=svabhAva che, jeono te bauddhavizeSo vaDe=saugatanA bheda evA vaibhASiko vaDe, bhagavAna anya jIvo karatAM pradhAnapaNArUpe svIkArAtA nathI, ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke bauddhavizeSo koNa che ? tethI paMjikAkAra spaSTa kare che ..... lalitavistarA bhAga-1 - bauddhavizeSo saugatanA bheda evA vaibhASiko che, e prakAre saMbhAvanA karAya che; kema ke teono ja=vaibhASika bauddhavizeSono ja, nirupacarita sarva astitvano abhyupagama che. tevA vaibhASika bauddhavizeSo vaDe zuM svIkArAtuM nathI ? te spaSTa kare che - sAmAnya=sAdhAraNa evA paropakArakaraNAdi guNo jeonA che teo tevA che=sAmAnya guNovALA che, teno bhAva=sAmAnyaguNavALAno bhAva, te paNuM che=sAmAnyaguNavALApaNuM che, tenAthI= sAmAnyaguNavALApaNAthI, pradhAnapaNArUpe=atizAyipaNArUpe, aMgIkAra karAtA nathI=icchAtA nathI ja=bhagavAna anya jIvo karatAM zreSThapaNArUpe svIkArAtA nathI ja. kayA kAraNathI ?=bhagavAna pradhAnapaNArUpe kayA kAraNathI aMgIkAra karAtA nathI ? ethI kahe che-- ahIM=lokamAM, nara-nArakAdi koI sattva=prANI=jIva, abhAjana=apAtra=ayogya, vidyamAna nathI. e prakAre vacana che=AvA rUpavALo Aptano upadeza che=sarva jIvo bhagavAna thavA mATe pAtra che evA svarUpavALo AptapuruSono upadeza che. bhAvArtha: sarva jIvo sAdhanA kare to bhagavAna thaI zake evA bhAvavALA che, ema kahenArA bauddhavizeSo bhagavAnamAM sarva jIvo jevo paropakAra karavA Adi sAmAnya guNo hovAthI bhagavAnane anya jIvo karatAM pradhAnapaNArUpe svIkAratA nathI; kema ke teonuM vacana che ke je jIvo paropakArAdi karIne sAdhanA kare teo bhagavAna thAya che, A prakAranA teonA matanuM nirAkaraNa karavA mATe namunthuNaM sUtramAM suttamALa padathI bhagavAnanI stuti karAyela che. vaLI, paMjikAkAra 'bauddhavizeSa' koNa che ? te spaSTa karatAM kahe che ke bauddhamatamAM cAra bhedo che, temAMthI vaibhASika nAmanA bauddhavizeSanI A prakAranI mAnyatA che, ethI paMjikAkAra saMbhAvanA kare che, tethI nakkI thAya ke paMjikAkArane spaSTa nirNaya nathI ke A prakAranI mAnyatA vaibhASikonI ja che. vaLI, paMjikAkAra temAM yukti Ape che ke teono ja nirupacarita sarva astitvano abhyapagama che, tethI e prApta thAya che ke bhagavAnanA jIvamAM jevuM nirupacarita astitva che tevuM ja nirupacarita astitva sarva jIvomAM che, ema vaibhASika bauddhavizeSo mAne che. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisutAmANa 175 Azaya e che ke sAdhanA karIne pUrNa zuddha thayelA AtmAmAM anya upAdhinA upacAra vagaranuM jevuM svAbhAvika astitva che, tevuM ja svAbhAvika astitva saMsArI sarva jIvomAM che, tethI saMsArAvasthAmAM rahelA je jIvo tenuM nirupacarita astitva pragaTa karavA mATe sAdhanA kare che, te jIvo tevA nirupacarita astitvavALA thAya che, e pramANe vaibhASika bauddhavizeSo mAne che, tethI nirupacarita evuM astitva sarva jIvomAM samAna che, paraMtu vaibhASika bauddhavizeSo koI jIvamAM vizeSa prakAranuM nirupacarita astitva mAnatA nathI; jyAre jainadarzana saMsAramAM rahelA sarva jIvonA astitva karatAM vizeSa prakAranuM astitva tIrthakaronA AtmAmAM mAne che, AthI ja jaino dareka jIvanuM tathAbhavyatva bhinna bhinna svIkAre che, jyAre vaibhASiko dareka jIvanuM tathAbhavyatva bhinna bhinna svIkAratA nathI, tethI A prakAranI mAnyatA vaibhASika evA bauddhavizeSonI che, tema paMjikAkAra saMbhAvanA kare che, mATe jema bhagavAna bhagavadbhAvanA bhAjana thayA, tema jo sarva jIvo paropakArakaraNAdi sAmAnya guNo vikasAve to sarva jIvo bhagavabhAvanA bhAjana thAya. mATe upAsya evA bhagavAna mokSe janArA anya jIvo karatAM vizeSa prakAranA che, ema vaibhASikone mAnya nathI te bauddhavizeSonA matanuM nirAkaraNa karavA mATe bhagavAnane puruSottama' vizeSaNa Apela che. sUtraH purisuttamavi iAddA sUtrArtha : puruSamAM uttama evA bhagavAnane namaskAra thAo. JIslI lalitavistarAH puri zayanAt puruSA:-sattvA eva, teSAM uttamAH-sahajatathAbhavyatvAdibhAvataH pradhAnAH puruSottamAH, tathAhi-AkAlamete parArthavyasanina, upasajanIkRtasvArthA, ucitakriyAvantaH, adInabhAvAH, saphalArambhiNaH, adRDhAnuzayAH, kRtajJatApatayaH, anupahatacittAH, devagurubahumAninastathA gambhIrAzayA ttio. na sarva eva evaMvidhAH, khaDuGkAnAM vyatyayopalabdhaH, anyathA khaDuGkAbhAva iti| nAzaddhamapi jAtyaratnaM samAnamajAtyaratnena, na cetaraditareNa, tathA saMskArayoge satyuttarakAlamapi tadbhedopapatteH, na hi kAcaH padmarAgI bhavati, jAtyanucchedena guNaprakarSabhAvAt, itthaM caitadevaM pratyekabuddhAdivacanaprAmANyAta, tabhedAnupapatteH, na tulyabhAjanatAyAM tadbhedo nyAyya iti|| nacAta eva muktAvapi vizeSaH, kRtsnakarmakSayakAryatvAt, tasya cAviziSTatvAt dRSTazca daridrezvarayorapyaviziSTo mRtyuH, AyuHkSayAvizeSAt, na caitAvatA tayoH prAgapyavizeSaH, tadanyahetuvizeSAt, nidarzanamAtrametad iti purussottmaaH||6|| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 lalitavistarA bhAga-1 lalitavistarArthaHpuruSottama zabdanI vyutpatti kare che - puramAM dehamAM, zayana karanAra hovAthI puruSo sattvo ja=saMsAravata jIvo ja, teomAM uttama sahaja evA tathAbhavyatvAdi bhAvathI pradhAna, puruSotama che. bhagavAnamAM rahelA puruSotamapaNAne tathAdithI spaSTa kare che... - AkAla-sarvakALa, A=bhagavAna, parArthavyasanavALA, upasarjanIkRta svArthavALA, ucita kriyAvALA, adInabhAvavALA, saphaLa AraMbhavALA, adeTa anusaravALA, kRtajJatAnA pati, anupahata cittavALA, deva-gurunA bahumAnavALA, ane gaMbhIra AzayavALA che. kRtibhagavAnanA puruSottamapaNAnA spaSTIkaraNanI samAptimAM che. A rIte bhagavAna puruSottama kema che? te spaSTa karyuM, have anya sarva jIvo bhagavAna jevA nathI, te spaSTa kare che - sarva ja AvA prakAravALA nathI=mokSe janArA bhagavAnanA jIvothI anya sarva ja jIvo bhagavAnanA jIvo jevA guNovALA nathI; kema ke khaDuMkomAM vyatyayanI upalabdhi =tIrthakara thanArA jIvothI anya mokSe janArA jIvomAM tIrthaMkaranA jIvonA guNo karatAM viparIta guNonI prApti che, anyathA=mokSe janArA anya jIvomAM tIrthakaranA jIvonA guNo karatAM viparIta guNono abhAva na hoya to, khaDuMkono abhAva thAya, ethI mokSe janArA anya sarva jIvo bhagavAnanA jIvo jevA guNovALA nathI, ema avaya che. mokSe janArA anya sarva jIvo bhagavAnanA jIvo jevA guNovALA kema nathI ? te dRSTAMtathI spaSTa kare azuddha evuM paNa jAtyaratna ajAtyaratna sAthe samAna nathI, ane itara azuddha ajAtyaratna, itara sAthe nahIM=azuddha jAtyaratna sAthe samAna nathI. kema azuddha jAtyaratna ane azuddha ajAtyaratna samAna nathI ? temAM heta Ape che - te prakAre hote chate-azuddha avasthAmAM paNa jAtyaratna ane ajAtyaratna asamAna hote chate, saMskAranA yogamAM azuddha evA jAtyaratna ane ajAtyaratnanI zuddhinI prakriyAnA saMyogamAM, uttarakALane viSe paNa azuddha evA jAtyaratnanI ane ajAtyaratnanI zuddhinI prakriyA thayA pachI paNa, tenA bhedanI upapatti che=jAtyaratvanA ane ajAtyaratnanA bhedanI saMgati che. azuddha avasthAmAM rahela jAtyaratnano ane ajAtyaratnano bheda che, ene ja spaSTa kare che - kharekhara kAca padharAgavALo thato nathI; kema ke jAtinA anucchedathI guNanA prakarSano bhAva che. A rIte ja A che=jAtinA anucchedathI ja guNanA prakarSanA bhAvavALI vastu che, kema ke A rIte= Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purizurAmANa vastumAM jAtinA anucchedathI guNano utkarSa thAya che e rIte, pratyekabuddhAdinA vacananuM prAmANya che=pratyekabuddhAdine judA judA svarUpe nirUpaNa karanAra vacananuM pramANapaNuM che. Ano ja vyatirekathI hetu batAve che - tenA bhedanI anupapatti che=jAtinA anucchedathI guNanA prakarSano bhAva na svIkArIe to pratyekabuddhAdinA bhedanI asaMgati che. jAtinA anucchedathI guNanA prakarSano bhAva na svIkArIe to pratyekabuddhAdinA bhedanI anupapatti kema che? te spaSTa kare che - tulya bhAjanatAmAM mokSe javArA sarva jIvonI tulya yogyatAmAM, teno bheda vyApya nathI=pratyebuddhAdino bheda yuktiyukta nathI. ti' graMthakArazrIe jAtyaratna-ajAtyaratnanA ane kAca-padyarAgamaNinA dagaMtathI tIrthakaranA jIvo ane atIrthakaranA jIvomAM bhedanI siddhi karI, tenI samAptimAM che. ane AthI jannatIrthakaranA jIvo ane atIrthakaranA jIvomAM bheda che ethI ja, muktimAM paNa vizeSa che ema nathI tIrthakaranA jIvo ane atIrthakaranA jIvo vacce mokSamAM paNa bheda che ema nathI. tIrthaMkara-atIrthakaranA jIvo vacce jema pUrvAvasthAmAM bheda che tema muktAvasthAmAM paNa kema bheda nathI? temAM heta Ape che - kRsta karmakSayanuM kAryapaNuM che=mukti sarva karmonA kSayanuM kArya che, ane tenuM aviziSTapaNuM che kRtna karmakSayanuM moNe janArA sarva jIvomAM samAnapaNuM che, ane daridra-IzvaranuM paNa mRtyu aviziSTa jovAyuM che; kema ke AyukSayano avizeSa che=daridra-IzvaramAM AyuSyanA kSayanI samAnatA che, ane ATalA vaDa-daridra-IzvaramAM AyuSyano kSaya avizeSa che eTalA mAtra vaDe, te bemAM=daridra ane IzvaramAM, prApha paNa avizeSa nathI mRtyu pAmatAM pahelAM paNa samAnatA nathI; kema ke tenAthI anya hetu vaDe vizeSa cheHdaridramAM ane IzvaramAM AyuSyakSayanA bheda rUpa hetuthI anya hetuo vaDe bheda che. A nidarzanamAtra cheHdaridra puruSa ane Izvara puruSamAM mRtyu samAna che e, tIrthaMkarAdi sarva jIvo muktAvasthAmAM samAna che evA sthApanamAM daSTAMtamAtra che, ethI puruSottama che-puruSottama zabdanI vyutpatti batAvIne bhagavAna puruSottama kema che ? tenuM graMthakArazrIe atyAra sudhI yuktithI sthApana karyuM ethI bhagavAna puruSottama che. list paMjikA - - - - 'puruSottamebhya iti' 'adRDhAnuzayA iti' adRDhaH-anibiDo'pakAriNyapi anuzayaH-apakArabuddhiryeSAM te tathA, ra satyAti', na=neva, "sarva ' sattA, 'vaMvidhAH'-bhavibhAvabhAvasamA , yukata yAda Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 lalitavistArA bhAga-1 'khaDukAnAM' samyak zikSA'narhANAM vyatyayopalabdheH' prakRtaviparItaguNadarzanAd, vyatirekamAha, 'anyathA'prakRtaguNavaiparItyAbhAve, 'khaDuGkAbhAvaH' khaDuGkAnAmuktalakSaNAnAmabhAvaH, svalakSaNasyaiva abhAvAt na ca na santi te, srvessaamvigaanaat|| astu tIrthakaratvahetubodhilAbhe bhagavatAmanyAsamAnatA, itarAvasthAyAM tu kathamityAzaGkya prativastUpamayA sAdhayitumAha na-naiva, 'azuddhamapi' malagrastamapi, 'jAtyaratna' padmarAgAdi, 'samAna' tulyam, 'ajAtyaratnena'= kAcAdinA, zuddhaM sat samAnaM na bhavatyeveti 'api'zabdArthaH, 'na cetarad' iti, 'itarad' ajAtyaratna, 'itareNa'-jAtyaratnena, kuta ityAha 'tathA'-azuddhAvasthAyAmasamAnatAyAM satyAM 'saMskArayoge' zuddhyupAyakSAramRtpuTapAkasaMyoge, 'uttarakAlamapi' kiM punaH pUrvakAlamiti 'ape'rarthaH, 'tabhedopapatte', tayoH jAtyAjAtyaratnayoH ('bhedopapatteH-)' asAdRzyaghaTanAt, tadbhedopapattimeva bhAvayati 'na hi kAcaH padmarAgIbhavati' saMskAra-yoge'pIti gmyte| hetumAha 'jAtyanucchedena'-kAcAdisvabhAvAnullaGghanena, 'guNaprakarSabhAvAt'guNAnAM kAntyAdInAM vRddhibhaavaat| idameva tantrayuktyA sAdhayitumAha 'itthaM ca'-itthamevajAtyanucchedenaiva, cakArasyAva-dhAraNArthatvAt 'etat'-guNaprakarSabhAvalakSaNaM vastu, kuta ityAha 'evam'-anena jAtyanucchedena guNaprakarSabhAva-lakSaNaprakAreNa, 'pratyekabuddhAdivacanaprAmANyAt'-pratyekabuddhabuddhabodhitasvayaMbuddhAdInAM pRthagbhinnasvarUpANAM 'vacanAni'=nirUpakA dhvanayaH, teSAM 'prAmANyam'-AptopadiSTatvenAbhidheyArthAvyabhicAribhAvaH, tsmaat| asyaiva vyatirekeNa samarthanArthamAha 'tabhedAnupapatteH' iha 'anyathA' zabdAdhyAropAd 'anyathA tabhedAnupapatte'riti yojym| tadbhedAnupapattimeva bhAvayati, 'na' naiva, 'tulya-bhAjanatAyAM' tulyayogyatAyAM, 'tabhedaH' pratyeka-buddhAdibhedo, 'nyAyyo' yuktisaMgataH, 'iti'| evaM sattvabhedasiddhau muktAvapi tadbhedaprasaGga iti parAzaGkAparihArAyAha na ca-naiva, 'ata eva'-iha sattvabhedasiddhereva hetutaH, 'muktAvapi' mokSe'pi, na kevalamiha, 'vizeSo'bhedaH, tatrApi sttvmaatrbhaavaat| kuta ityAha 'kRtsnakarmakSayakAryatvAt'-jJAnAvaraNAdinikhilakarmakSayAnantarabhAvitvAnmukteH, evamapi kim ityAha 'tasya ca' kRtsnakarmakSayasya, 'aviziSTatvAt' srvmuktaanaamekaadRshtvaat| tadevArthAntaradarzanena bhAvayati, 'dRSTazca'=upalabdhazca, 'daridrezvarayorapi' puruSavizeSayorapi, kiM punaranyayoraviziSTayoriti api' zabdArthaH, 'aviziSTaH' ekarUpo 'mRtyuH' prANoparamaH, kuta ityAha 'AyuHkSayAvizeSAt'-'AyuHkSayasya' prANoparamakAraNasya, 'avizeSAd' abhedAt, kAraNavizeSapUrvakazca kAryavizeSa iti| tarhi tayoH prAgapyavizeSo bhaviSyatItyAha 'na ca'-'etAvatA' mRtyoravizeSeNa, 'tayoH'= daridrezvarayoH, 'prAgapi'-mRtyukAlAd 'avizeSaH' uktarUpaH, kuta ityAha 'tadanyahetuvizeSAt', tasmAdAyuHkSayAd anyeye vibhavasattvAsattvAdayo hetavastaiH, vishessaat-vishissttiikrnnaat| 'nidarzanamAtrametaditi' Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisaramANe 179 kSINasarvakarmaNAM muktAnAM kSINAyuHkAzavizeSAbhyAM daridrezvarAbhyAM na kiJcitsAmyaM paramArthataH, iti dRssttaantmaatrmidm| iti purussottmtvsiddhiH||6|| paMjikArca - "puruSottamya ti' "anuzava ti'. puruSottamatvasiddhidA puruSottamya ti e lalitavistarAnuM pratIka che, udAnuzA ni e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - adaDha anibiDa, apakArImAM paNa anuza=apakArabuddhi che jeone te tevA che=adaDha anuzavALA che. - satyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, sarva ja jIvo AvA prakAranA=bhAvimAM bhagavAnano bhAva che jemAM evA jIvanI samAna sarva ja jIvo nathI ja, kayA kAraNathI nathI ? ethI kahe che =kayA kAraNathI badhA jIvo AvA nathI emAM hetu kahe che - khaDuMkone samyaka zikSAne ayogya jIvone, vyatyayanI upalabdhi che prakRta guNothI viparIta guNonuM darzana che=parArtha vyasanI Adi je daza guNo kahyA tenAthI viparIta guNonuM darzana che. vyatirekane kahe che=Ai jIvone vyatyayanI upalabdhi kema che te vyatirekathI kahe che - anyathA=prakRta guNanA vaparItyanA abhAvamAM parArtha vyasanI Adi daza guNothI vaparItyanA abhAvamAM, khaDuMkano abhAva cheHukta lakSaNavALA khaDuMkono abhAva che; kema ke svalakSaNano ja abhAva che ane te= parArtha vyasanI Adi daza guNo, nathI ema nahi=bhagavAnamAM nathI ema nahi; kema ke sarvane avimAna che=saMmata che=bhagavAnamAM parArtha vyasanI Adi daza guNo badhAne saMmata che. tIrthakaratvanA hetu evA bodhilAbhamAM bhagavAnanI anya asamAnatA ho, paraMtu Itara avasthAmAMs tIrthakaratvanuM kAraNa evA bodhilAbhanI pUrva avasthAmAM kevI rIte thAya? parArtha vyasanI Adi daza guNo thAya ? e prakAranI AzaMkA karIne prativastunI upamAthI=sadaza daSTAMtathI, sAdhavA mATe kahe che - azuddha paNa=malagrasta paNa, jAtyaratva=pArAgAdi, ajAtyaratnanI sAthetrakAca AdinI sAthe, tulya nathI ja, zuddha chatuM jAtyaratna samAna thatuM nathI ja e ja zabdano artha che ane na tara6 tti e lalitavistarAnuM pratIka che, ItaranI sAthe=jAtyaratnanI sAthe, Itara=ajAtyaratna, samAna nathI, kayA kAraNathI ? ethI kahe che kayA kAraNathI samAna nathI ? ethI hetu kahe che - te prakAre saMskAranA yogamAM uttarakAlamAM paNa tenA bhedanI upapati che=azuddha avasthAmAM asamAnatA hote chate zuddhino upAya kSAra-mATInA puTa ane pAkano saMyoga thaye chate uttarakAlamAM paNa jAtyaratna ane ajAtyaratna baMnenA asAdarAyanuM ghaTanA che, zuM vaLI, pUrvakAlamAM ? e karavAnAmapimAM rahelA Apa zabdano artha che, tenA bhedanI upapatine ja=Atyaratna ane ajAtyaratnanA bhedanI saMgatine ja, bhAvana kare che= spaSTa kare che - saMskAranA yogamAM paNa kAca pArAga thato nathI, lalitavistarAmAM saMyoji e zabda adhyAhAra che e batAvavA mATe sojoDapatti ane ema kahela che, hetune kahe che=saMskAranA yogamAM paNa kAca pagharAga kema thato nathI temAM hetune kahe che - jAtinA Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 lalitavistarA bhAga-1 anucchedathI guNanA prakarSato bhAva che=kAcAdi svabhAvanA atulaMghanathI kAMti Adi guNonI vRddhino bhAva che. Ane ja=jAtyaratanA dAMtane ja, taMtrayuktithI sAdhavA mATe kahe che=zAstrayuktithI spaSTa karavA mATe kahe che - A rIte ja A che=jAtinA anucchedathI ja guNaprakarSanA bhavanarUpa vastu che; kema ke hulya dhamAM rahelA ja zabdanuM avadhAraNapaNuM che, kayA kAraNathI=jAtinA anucchedathI ja guNaprakarSanA bhavanarUpa vastu kayA kAraNathI che? emAM hetu kahe che - A rIte pratyekabuddhAdi vacananuM prAmANya che=A jAtinA anucchedathI guNaprakarSanA bhAvarUpa prakArathI pratyekabuddhabuddhibodhitasvayaMbuddha Adi pRtha bhivarUpavALAonA lirUpaka dhvanirUpa vacano teonuM prAmANya che arthAta Apta upadiSTapaNAne kAraNe abhidheya arthano avyabhicArI bhAva che. Ane ja=pratyekabuddhAdi vacananA prAmANyathI jAtinA anucchedathI guNaprakarSa thAya che ene ja, vyatirekathI samarthana mATe kahe che samarthana mATe hetu kahe che - tenA bhedanI anupapati che, ahIM-tenA bhedanI anupapati che e sthAnamAM, ga zabdano adhyAropa hovAthI anyathA tenA bhedanI anupapatti che te pramANe yojana karavuM pratyekabuddha Adi bhedo zAstramAM prasiddha che te jAtinA anucchedathI guNaprakarSa bhAvarUpa vastu na svIkAravAmAM Ave to saMgata thAya nahi mATe jAtinA anucchedathI ja guptakarSa thAya che ema svIkAravuM joIe, tenA bhedanI anupa patine ja=pratyekabuddha AdinA bhedanI anupapattine ja, bhAvana kare che-spaSTa kare che - tulya bhAjanatAmAM=mokSamAM janArA badhA jIvonI tulya yogyatAmAM, pratyekabuddhAdino bheda vyApya nathI jayuktisaMgata nathI ja. A rIte=pUrvamAM daSTAMta dvArA tIrthaMkara ane pratyekabuddhAdino bheda batAvyo e rIte, satvabheda siddha thaye chateetIrthaMkara-pratyekabuddha Adi jIvono paraspara vaizakSaNyano bheda siddha thaye chate, muktimAM paNa tenA bhedano prasaMga che=mokSamAM gayelA jIvomAM paraspara vaizakSaNyarUpa bhedano prasaMga che, e prakAranI paranI AzaMkAnA parihAra mATe kahe che - AthI ja=ahIM satvabhedanI siddhirUpa ja hetuthI caramabhavamAM pratyekabuddha AdirUpa jIvatA bhedanI siddhirUpa ja hetuthI, muktimAM paNa vizeSa=bheda, che; kema ke tyAM paNa=mokSamAM paNa, jIvamAtrano bhAva che, ema nathI ja kevala ahIM nahi, mokSamAM paNa vizeSa che e prakAre ga zabdano artha che, kayA kAraNathI ahIM pratyeka buddhAdirUpa bheda hovA chatAM mukta avasthAmAM kayA kAraNathI bheda nathI ? ethI hetu kahe che - kRtna karmakSayanuM kAryapaNuM che=muktinuM jJAnAvaraNa Adi saMpUrNa karmakSayanA anaMtara bhAvipaNuM che, A rIte paNa zuM?=mukti sarva karmanA kSayanuM kArya che e rIte paNa zuM che jenA kAraNe mukta avasthAmAM pratyekabuddha Adi jIvono paraspara vilakSaNatArUpa bheda nathI ethI hetu kahe che - ane tenuM kusta karmakSayanuM, aviziSTapaNuM che sarva mukta jIvonuM ekasarakhApaNuM che, tene ja=sarva mukta jIvone saMpUrNa karmakSayamAM ekasarakhApaNuM che tene ja, arthAtaranA darzanathI bhAvata kare chespaSTa Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisutAmANe 181 kare che - daridra ane dhanADhya evA puruSavizeSamAM paNa mRtyu=prANano nAza, aviziSTa=ekarUpavALo, jovAyo che=upalabdha che, zuM? vaLI, anya evA aviziSTatuM paNa=be daridranuM ke be zrImaMtanuM paNa, aviziSTa che e ja zabdano artha che, kayA kAraNathI daridra ane dhanADhayanuM mRtyu samAna che? ethI hetu kahe che - AyuSya kSayano avizeSa che=prANatA uparamanuM kAraNa evA AyuSya kSayano abheda che, ane kAraNavizeSapUrvaka kAryavizeSa che. (tethI AyuSya kSayarUpa kAraNamAM bheda na hoya to mRtyurUpa kAryamAM bheda thAya nahi, tema sarva karmakSayarUpa kAraNamAM bheda na hoya to siddhanA jIvomAM paraspara vailakSaNyarUpa bheda prApta thAya nahi.) to te baMneno=daridra ane zrImaMtano, pUrvamAM paNa mRtyuthI pUrvamAM paNa, avizeSa thaze, ethI kahe che - ane ATalAthI mRtyumAM avizeSa che eTalAthI, te beno=daridra ane zrImaMtano, mRtyakAlathI pUrvamAM paNa uktarUpavALo avizeSa nathI, kayA kAraNathI ? ethI kahe che=kayA kAraNathI mRtyu pUrve daridra ane zrImaMtamAM avizeSato abhAva che? temAM hatu kahe che - tenA anya hetuno vizeSa che te AyuSya kSayathI anya je vibhava satva asatva Adi hetuo che tenAthI vizeSa che arthAt viziSTIkaraNa che, A daSTAMtamAtra che=kSINa sarva karmavALA muktonuM kSINa AyuSya kamAMza vizeSavALA daridra ane IzvaranI sAthe paramArthathI kaMI sAmya nathI ethI A dAMtamAtra che, ethI puruSottamatvanI siddhi che=pratyeka buddhAdi karatAM tIrthaMkaranA AtmAmAM parArtha vyasanI Adi viziSTa guNo hovAthI tIrthakaranA puruSottamatvanI siddhi che. Isil. bhAvArtha : puruSottama'mAM rahela puruSa' zabdanI graMthakArazrI vyutpatti batAve che - je dehamAM zayana kare tene puruSa kahevAya. tethI e prApta thAya ke saMsAravartI jIvo dehamAM rahenArA che, mATe puruSa che, ane siddhanA jIvo dehamAM rahenArA nathI mATe puruSa nathI, ane tevA puruSomAM bhagavAna uttama che; kema ke sahaja evA tathAbhavyatvAdi bhAvane kAraNe bhagavAna anya jIvo karatAM pradhAna che, tethI puruSottama che. ahIM tathAbhavyatyAdine 'sahaja' vizeSaNa ApavAnuM tAtparya e che ke, tathAbhavyatva e jIvano karmakRta bhAva nathI, paraMtu jIvamAM jema anAdikALathI sahaja evo jIvatvarUpa pAriNAmika bhAva varte che, tema te te jIvamAM sahaja evo tathAbhavyatvarUpa paNa pariNAmika bhAva varte che, ane tathAbhavyatva eTale te prakAranuM yogyatva ane te prakAranuM yogyatva eTale jIva je je prakAre yogamArgane prApta karIne je je prakAre mokSa prApta kare che te te prakAranuM te jIvamAM yogyatva varte che. ane tIrthakaronA AtmAnuM tathAbhavyatva mokSe janArA anya jIvo karatAM judA prakAranuM hoya che, tethI ja tIrthaMkaranA jIvo tIrthaMkara thaIne mokSe jAya che, jyAre anya jIvo tIrthaMkara thayA vagara mokSe jAya che. AthI tIrthakaro tathAbhavyatvane kAraNe anya jIvo karatAM pradhAna che. vaLI, "tathA vyatva"imAM rahela 'gari' padathI e prApta thAya ke tIrthaMkaranA jIvonuM tathAbhavyatva Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 182 jyAre paripAka avasthAne pAme che tyAre tIrthaMkaranA jIvo yogamArgamAM je prayatna kare che te prayatna anya jIvonA yogamArgamAM karAtA prayatna karatAM vizeSa prakArano hoya che, temaja tIrthaMkaro yogamArganI prApti vakhate varabodhine prApta kare che, jyAre anya jIvo yogamArganI prApti vakhate bodhine prApta kare che. A sarva bhAvone kAraNe mokSe janArA sarva jIvo karatAM tIrthaMkaronA jIvo pradhAna che, mATe bhagavAna puruSottama che. hatA, vaLI, te tathAbhavyatvAdine kAraNe tIrthaMkaranA jIvo jyAre yogamArga prApta kare che tyAre teomAM parArthavyasanatA Adi vizeSa prakAranA guNo pragaTe che, je guNo teomAM yogamArganI prApti pUrve vidyamAna . ,te bodhilAbhakALamAM pragaTa thAya che, ane te ja spaSTa karavA graMthakArazrI kahe che ke tIrthaMka2nA jIvomAM AkAla A guNo rahelA che, arthAt parArthavyasanatA Adi guNo bodhilAbhakALamAM abhivyakta thAya che, paraMtu sahaja evA tathAbhavyatva Adine kA2Ne zaktirUpe anAdikALathI tIrthaMkaranA AtmAmAM vidyamAna hoya che, AthI ja te sarva guNo bhagavAnamAM sarva kALa rahelA che ema graMthakArazrIe kahela che. te parArthavyasanatA Adi dasa guNo A pramANe che : (1) tIrthaMkaranA jIvo parArthavyasanavALA hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmA saMsAranA yathArtha svarUpane jANIne saMsArathI virakta thAya che ane koIka tIrthaMkaranA tIrthane prApta karIne bodhine prApta kare che, tyAre teomAM adhyavasAya pragaTe che ke "A viSama saMsArathI nistAra pAmavAno zrutadharmarUpa uttama mArga vidyamAna che, chatAM jIvone te prApta nahIM thayo hovAthI jIvo saMsAramAM aneka prakAranI viTaMbaNA pAme che. tethI huM saMsAravartI sarva jIvone A uttama evo yogamArga batAvuM, jethI sarva jIvo hita prApta kare." A prakAranA uttama adhyavasAyane niSpanna kare tevo tIrthaMkaronA AtmAno svabhAva hoya che, tethI teo anya jIvono u5kA2 ka2vAnA vyasanavALA che. (2) tIrthaMkaranA jIvo upasarjanIkRtasvArthavALA hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmA yogamArgane prApta karyA pachI svayaM yogamArgamAM dRDha yatna karanArA hovA chatAM potAnA svArthane gauNa karIne parArtha karanArA hoya che arthAt anya jIvonA hitanI pravRtti karanArA hoya che. (3) tIrthaMkaranA jIvo ucita kriyAvALA hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmA ca2mabhavamAM garbhAvataraNathI mAMDIne atyaMta ucita kriyA karanArA hoya che. (4) tIrthaMkaranA jIvo addInabhAvavALA hoya che arthAt tIrthaMkaronA AtmA caramabhavamAM adInabhAvathI upasargo ane pariSahone sahana karanArA hoya che. (5) tIrthaMka2nA jIvo saphaLa AraMbhavALA hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmA yogamArga pAmyA pachI potAne ucita bhUmikAno nirNaya karIne te bhUmikA anusAra ucita ja pravRtti karanArA hoya che, jethI teo je kAMI yogamArganI pravRtti kare che te sarva teonI guNavRddhinuM kAraNa bane che, AthI teonI sevAyelI yogamArganI pravRtti phaLasAdhaka bane che. (6) tIrthaMkaranA jIvo addaDha anuzayavALA hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmAne kyAreka koIka Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisaramANe 183 apakArI pratye apakAranI buddhi thAya topaNa, jema anya jIvo potAnA apakArI pratye daDha apakAranI buddhi kare che, tema teo daDha apakAranI buddhi karatA nathI. (7) tIrthaMkaranA jIvo kRtajJatAnA svAmI hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmA koIe paNa potAnA para upakAra karyo hoya to kyAreya bhUle nahIM tevI viziSTa prakRtivALA hoya che, tethI teo kRtajJatA guNanA svAmI che. (8) tIrthakaranA jIvo anupahitacittavALA hoya che. Azaya e che ke yogamArgane prApta karyA pachI tIrthakaronA AtmAnuM citta yogamArganI pravRtti karavAmAM kyAreya haNAtuM nathI, paraMtu teo zakti anusAra utsAhapUrvaka ucita pravRtti karanArA hoya che. (9) tIrthaMkaranA jIvo deva-guru pratye bahumAnavALA hoya che. Azaya e che ke tIrthakaronA AtmA pote je tIrthamAM yogamArga pAmyA hoya, te tIrthane prarUpanArA tIrthaMkara pratye ane potAne mArga batAvanArA guru pratye atyaMta bahumAnavALA hoya che, tethI teo haMmezAM deva-gurunuM smaraNa karIne ucita hita sAdhanArA bane che. (10) tIrthakaranA jIvo gaMbhIra AzayavALA hoya che. Azaya e che ke tIrthaMkaronA AtmA gaMbhIra AzayavALA hovAthI yogamArgane pAmIne, yogamArganAM rahasyone yathArtha jANIne sva-paranuM kalyANa karI zake tevI uttama prakRtivALA hoya che. A rIte AvA prakAranA dasa guNo tIrthaMkaranA jIvomAM prAyaH caramabhavanI najIkanA bhavomAM vyaktarUpe pragaTa thAya che te spaSTa karavA mATe kahe che - sarva ja jIvo AvA prakAranA hotA nathI; kema ke tIrthaMkaranA jIvothI anya jIvomAM vyatyayanI prApti che, ane jo sarva jIvomAM AvA dasa guNothI viparIta guNonI prApti na hoya to khaDuMkono abhAva prApta thAya. 'Azaya e che ke tIrthaMkaranA AtmA tathAbhavyatvanA paripAkathI yogamArgane pAme che tyAre temAM upara batAvyA evA parArthavyasanatA Adi guNo abhivyakta thAya che, ane caramabhavamAM te te guNo tIrthakaranA AtmAmAM atyaMta atizayavALA hoya che; jyAre anya jIvo tathAbhavyatAnA paripAkathI yogamArgane pAme che tyAre teomAM upara batAvyA evA parArthavyasanatA Adi guNo hotA nathI, paraMtu te guNothI viparIta guNo dekhAya che, AthI ja caramazarIrI evA arjuna mALI Adi jIvo caramabhavamAM paNa pApanI pravRtti karanArA hatA; jyAre tIrthakaro tocaramabhavamAM atyaMta ucita pravRtti karanArA hoya che. vaLI, jo tIrthaMkaranA jIvonI jema sarva jIvomAM te prakAranA guNonI yogyatA hoya to, yogamArgane pAmyA pachI ane vizeSathI caramabhavamAM sarva jIvone paNa tIrthakaranA jIvo jevI uttama prakRti prApta thavI joIe; paraMtu sarva jIvomAM yogamArga pAmyA pachI paNa ane caramabhavamAM paNa tIrthaMkaranA jIvothI viparIta prakRti dekhAya che. tethI nakkI thAya che ke AvA dasa guNo tIrthakaranA jIvomAM ja hoya che, anya jIvomAM hotA nathI. vaLI, A ja kathanane graMthakArazrI dRSTAMtathI spaSTa kare che - Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 lalitaviktA bhAga-1 jema jAtyaratna ane ajAtyaratna azuddha avasthAmAM rahela hoya te vakhate paNa baMnenuM mULa svarUpa samAna hotuM nathI, tema jAtyaratna jevA tIrthaMkaranA jIvo ane ajAtyaratna jevA anya jIvo karmayukta avasthAmAM paNa samAna hotA nathI, paraMtu baMne prakAranA jIvonAM tathAbhavyatvAdi pUrva avasthAmAM paNa asamAna ja hoya che. vaLI, jo jAtyaratna ane ajAtyaratna azuddha avasthAmAM paNa samAna hoya, to te baMnenI zuddhinI prakriyA dvArA saMskAra karyA pachI paNa jAtyaratna ane ajAtyaratnano bheda prApta thAya nahIM. tethI phalita thAya ke jema zuddhinI prakriyA pachI zuddha thayelA jAtyaratna ane ajAtyaratnamAM bheda dekhAya che, tema bodhi AdinI prApti pachI tIrthaMkaranA jIvo ane anya jIvomAM bheda dekhAya che; ane jema zuddhinI prakriyA pUrve jAtyaratna ane ajAtyaratna saMpUrNa malathI AvRtta hovAthI bAhyathI samAna dekhAya che, topaNa baMnemAM te prakAranI yogyatAnA bhedathI bheda che, tema bodhi AdinI prApti pUrve ke acaramAvartakALamAM tIrthaMkaranA jIvo ane anya jIvo atizaya karmamalathI AvRtta hovAthI bAhyathI samAna dekhAya che, topaNa baMne prakAranA jIvomAM tathAbhavyatyAdinA bhedathI bheda che. vaLI, A ja kathanane graMthakArazrI dRSTAMtathI spaSTa kare che - kAca kyAreya padmarAgamaNi banato nathI; kema ke jAtinA anucchedathI ja guNano prakarSa thAya che. Azaya e che ke kAca malina hoya ane tene zuddha karavAmAM Ave topaNa te kAca zuddha thayA pachI padmarAgamaNi jevA guNovALo banI jato nathI, paraMtu kAcanA guNanA prakarSathI ja kAcarUpe pragaTa thAya che; vaLI, padmarAgamaNi malina hoya ane tene zuddha karavAmAM Ave to paNa te padharAgamaNi zuddha thayA pachI kAca jevA guNovALo banI jato nathI, paraMtu padharAgamaNinA guNanA prakarSathI ja padmarAgamaNirUpe pragaTa thAya che, te ja rIte kAca jevA anya jIvo karmamalathI zuddhi pAme topaNa teo potAnI bhUmikA anusAra ja sAmAnya guNonA utkarSane prApta kare che, paraMtu tIrthakaranA jIvo jevA uttama guNonA utkarSane prApta karatA nathI; ane padharAgamaNi jevA tIrthaMkaranA jIvo karmamalathI zuddhi pAme topaNa teo potAnI bhUmikA anusAra ja uttama guNonA utkarSane prApta kare che, paraMtu anya jIvo jevA sAmAnya guNonA utkarSane prApta karatA nathI. A rIte ja A che arthAt je rIte kAca kyAreya padmarAga banato nathI; kema ke kAca ane pArAgamAM zuddhinI prakriyA thayA pachI paNa kAca potAnI kAcatva jAtinA uccheda vagara kAcanA guNanA prakarSavALo bane che ane padmarAga potAnI pArAgatva jAtinA uccheda vagara padmarAgamaNinA guNanA prakarSavALo bane che, e rIte ja tIrthaMkara-atIrthakaranA jIvone AzrayIne che; kema ke e rIte svIkArIe to ja pratyekabuddhAdinA vacananuM prAmANya siddha thaI zake arthAtu zAstramAM je vacana che ke keTalAka jIvo caramabhavamAM pratyekabuddha thaIne siddha thAya che, to keTalAka jIvo caramabhavamAM buddhabodhita thaIne siddha thAya che, to keTalAka jIvo caramabhavamAM svayaMsaMbuddha thaIne siddha thAya che, te vacana jAtinA anucchedathI guNano prakarSa svIkAravAmAM Ave to pramANa bane. tethI phalita thAya ke pratyekabuddhAdi thaIne mokSe janArA jIvomAM te prakAranuM ja bhavyatva Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisaramANe 185 hatuM, jethI teo potAnA tathAbhavyatvane anurUpa pratyekabuddhAdinA bhedathI caramabhavane prApta karyo ane jo jAtinA anucchedathI ja vastu potAnA guNanA prakarSane prApta kare che ema na svIkArIe ane vastu prayatnane AdhIna potAnA guNanA prakarSane prApta kare che ema svIkArIe, to pratyekabuddhAdinA bhedathI jIvone prApta thato mokSa ghaTe nahIM. vaLI, A ja kathanane yuktithI spaSTa karatAM graMthakArazrI kahe che ke dareka jIva tulya yogyatAvALA che ema svIkArIe to mokSe janArA jIvomAM caramabhavamAM je pratyekabuddhAdi bhedo paDe che te ghaTe nahIM; kema ke jema kAca zuddhinI prakriyAthI zuddha thAya topaNa kAca ja prApta thAya che, paraMtu padharAgamaNirUpe abhivyakta thato nathI; ane pArAgamaNi zuddhinI prakriyAthI zuddha thAya topaNa padmarAgamaNi ja prApta thAya che, paraMtu kAcarUpe abhivyakta thato nathI, tema bhavyajIvo yogamArgane sevavArUpa zodhananI prakriyAthI karmamalathI zuddha thAya topaNa je bhavyajIvo pratyekabuddharUpa jAtivALA che teo pratyekabuddharUpe ja guNano prakarSa pAmIne mokSe jAya che, je bhavyajIvo buddhabodhitarUpa jAtivALA che teo buddhabodhitarUpe ja guNano prakarSa pAmIne mokSa jAya che, ane je bhavyajIvo svayaMsaMbuddharUpa jAtivALA che teo svayaMsaMbuddharUpe ja guNano prakarSa pAmIne mokSe jAya che, AthI nakkI thAya ke te prakAranI jAtinA bhedane kAraNe ja mokSe janArA jIvomAM te prakAranA pratyekabuddhAdirUpa bhedo prApta thAya che. A rIte graMthakArazrIe kAca ane padharAganA dRSTAMtathI sthApana karyuM ke zuddhinI prakriyA pachI paNa vastu potAnI jAtine anurUpa ja guNano prakarSa prApta kare che, tethI prazna thAya ke jema pUrNa zuddha thayA pachI paNa jAtinA bhedathI kAcamAM ane padharAgamaNimAM paraspara bheda prApta thAya che tema pUrNa zuddha thaIne mokSamAM gayelA jIvomAM paNa jAtinA bhedathI paraspara bheda prApta thaze arthAt tIrthaMkaranA jIvo padmarAgatulya che ane atIrthakaranA jIvo kAcatulya che, tethI sarva karma rahita evI siddha avasthAmAM paNa tIrthakaranA jIvo atIrthakaranA jIvothI judA prApta thaze, tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - tathAbhavyatvAdine kAraNe saMsAraavasthAmAM tIrthaMkaranA ane atIrthaMkaranA jIvo vacce bheda che, AthI ja siddha avasthAmAM paNa tIrthakaranA ane atIrthaMkaranA jIvo vacce bheda che, ema na kahevuM; kema ke siddha avasthA e sarva karmanA kSayanuM kArya che, ane siddha avasthA jIvo sarva karmanA kSayathI ja prApta kare che, tethI mokSamAM tevo koI bheda nathI. Azaya e che ke graMthakArazrIe je kAca ane padmarAgamaNinuM daSTAMta batAvyuM te caramabhavamAM rahelA tIrthaMkaranA ane atIrthaMkaranA jIvo vacce bheda batAvavA mATe ja samartha che, paraMtu mokSamAM rahela paNa te sarva jIvo vacce bheda batAvavA mATe samartha nathI; kema ke saMsAravartI sarva jIvo karmavALA che, ane te karmavALI avasthAmAM paNa keTalAka jIvomAM amuka prakAranA viziSTa guNo hoya che, je guNone kAraNe te jIvo caramabhavamAM anya ghaNA jIvo para upakAra kare che, jyAre te tIrthaMkaranA jIvothI anya jIvomAM tevA prakAranA viziSTa guNo hotA nathI, jethI te jIvone caramabhavamAM tevI vizeSatA prApta thatI nathI, tethI saMsArAvasthAmAM dareka jIvanI te prakAranI bhavyatAmAM bheda che; jenA kAraNe anya anya prakArano caramabhava Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 lalitavistA bhAgaprApta thAya che jyAre siddhAvasthAmAM te prakArano bheda nathI; kema ke siddhAvasthA sarva karmothI rahita evI AtmAnI zuddha avasthA che, tethI tyAM rahelA sarva jIvo kevala AtmAsvarUpa che, paraMtu karmayukta AtmAsvarUpa nathI, ane kevala AtmAnA svarUpamAM koI bheda nathI. vaLI, A kathanamAM graMthakArazrI yukti Ape che ke mokSa e saMpUrNa karmakSayanuM kArya che, ane te kArya sarva jIvomAM aviziSTa che arthAt mokSe gayelA sarva jIvomAM samAna che; kema ke mokSamAM sarva jIvo saMpUrNa karmano nAza karIne ja jAya che, paraMtu saMpUrNa karmano nAza karyA vagara koI jIva mokSe jato nathI. A kathanane graMthakArazrI dRSTAMta dvArA daDha karatAM kahe che ke daridra ane dhanavAna e baMnenuM mRtyu aviziSTa ja dekhAya che; kema ke baMnenA AyuSyakSayano avizeSa che. Azaya e che ke tIrthaMkaranA jIvo caramabhavamAM puNyanA prakarSavALA hovAthI dhanavAna jevA che ane atIrthakaranA jIvo caramabhavamAM te prakAranA puNyanA prakarSa vagaranA hovAthI daridra jevA che, Ama chatAM jema daridra ane dhanavAna baMnenuM AyuSyanA kSayathI mRtyu samAna ja thAya che, tema tIrthaMkaranA jIvo ane atIrthakaranA jIvo baMneno sarva karmanA kSayathI mokSa samAna ja thAya che. vaLI, samAna AyuSyalayathI daridra ane dhanavAnanuM mRtyu samAna thAya che, eTalA mAtrathI mRtyunI pUrve paNa daridra ane dhanavAnamAM bheda nathI ema nahIM arthAt mRtyu pUrve baMnemAM bheda che; kema ke pUrve daridrapuruSanI pApaprakRti vidyamAna hatI ane dhanavAna puruSanI puNyaprakRti vidyamAna hatI, tethI mRtyu pUrve baMne puruSa vacce paraspara bheda che, te rIte samAna karmakSayathI tIrthakara ane atIrthakaranA jIvono mokSa samAna thAya che, eTalA mAtrathI mokSaprApti pUrve paNa tIrthaMkaranA ane atIrthakaranA jIvomAM bheda nathI ema nahIM arthAt mokSaprApti pUrve baMnemAM bheda che; kema ke tIrthaMkaranA jIvo caramabhavamAM puNyanA prakarSavALA hoya che, jyAre atIrthaMkaranA jIvo caramabhavamAM tevA puNyanA prakarSavALA hotA nathI, mATe karmakSayathI anya evA puNyanA prakarSa ane apakarSarUpa hetuno bheda che, tethI mokSaprApti pUrve tIrthakara ane atIrthakara e baMne prakAranA jIvo vacce paraspara bheda che. Ama chatAM jema AyuSyanA kSayathI thanArA baMnenA mRtyumAM koI bheda nathI, tema sarva karmanA kSayathI thanArA baMne prakAranA jIvonA mokSamAM koI bheda nathI. ahIM daridra ane dhanavAnanA mRtyunI samAnatAnA daSTAMtathI tIrthakara ane atIrthaMkaranA jIvonI muktinI samAnatA sthApana karI, e dRSTAMtamAtra che, vastutaH mRtyunI samAnatAthI daridra-dhanavAnanI samAnatA prApta thatI hoya eTalA mAtrathI muktimAM gayelA sarva jIvonI samAnatA ja che tevI niyata vyApti bAMdhI zakAya nahIM. paraMtu sarva karma rahita siddhAvasthA sarva jIvonI samAna che tevuM kevalI sAkSAt jonArA che ane te kevalInA vacanathI pramANasiddha che tene samajAvavA mATe daridra-dhanavAnanA mRtyunuM dRSTAMta Apela che jethI dRSTAMtanA baLathI padArthano kaMIka bodha thAya.IIkA avataraNikA - ete'pi bAhyArthasaMvAdisatyavAdibhiH sAGkRtyairupamAvaitathyena nirupamastavArhA eveSyante, 'hInAdhikAbhyAmupamAmRSeti vcnaat| etadvyavacchedArthamAha - Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisasIhANa avataraNikArya - bAhya artha saMvAdi satyavAdi evA sAMkRtyo vaDe upamAna vetavya hovAthI A paNa=bhagavAna paNa, nirupama stava yogya ja IcchAya che; kema ke hInAdhika dvArA upamA mRSA che e prakAranuM vacana che-puruSasiMha kahyuM tyAM hIna evA pazunI upamA ApI athavA caMdra jevuM mukha kahyuM tyAM adhika evA caMdranI upamA ApI tevA prakAranI upamA mRSA che e prakAranuM vacana che, AnA vyavaccheda mATe= upamA mRSA che' enA vyavaccheda mATe, kahe cheHsUtramAM kahe che - paMjikA - 'bAhye ityaadi| samyakzubhabhAvapravartakamitaranivartakaM ca vacanaM satyamasatyaM vA nizcayataH satyaM, tatpratiSedhena bAhyArthasaMvAyeva-abhidheyArthAvyabhicAryeva, satyavAdibhiH vyavahArarUpaM satyaM vaktavyamiti vadituM zIlaM yeSAM te tathA taiH sAGkRtyaiH saGktAbhidhAnapravAdiziSyaiH, upamAvatathyena=siMhapuNDarIkAdisAdRzyAlIkatvena, nirupamastavArhAH eva sarvAsAdRzyena varNanayogyAH, iSyante, kuta ityAha hInAdhikAbhyAM-hInena-upameyArthAtrIcena, adhikena ca-utkRSTena, upameyArthAdeva; upamA sAdRzyaM, mRSA-asatyA, itivcnaat-evNprkaaraa''gmaat| paMjikArca - "vA tyAra ... vaMzavArADajanAt | 'bAhA' ityAdi pratIka che - samyapha zubhabhAvanuM pravartaka vacana ane itaranuM vivartaka vacana azubhabhAvanuM vivartaka vacana, satya athavA asatya nizcayathI satya che, tenA pratiSedhathI-nizcayanayane abhimata satya vacananA asvIkArathI, bAhA artha saMvAdine ja abhidheya arthatA avyabhicArIne ja, satyavAdi vaDe=vyavahArarUpa satya kahevuM joIe e pramANe kahevAno svabhAva che jeono te tevA che=bAhya artha saMvAdi satyavAdI che, teo vaDe tevA sAMkRtya vaDe=saMskRta nAmanA pravAdinA ziSyo vaDe, upamAnuM vaitavya hovAthI-siMha-puMDarIka AdinA sAdathanuM mRSApaNuM hovAthI, nirupama stavanayogya ja=sarvanA asAdathI varNanayogya, bhagavAna IcchAya che. kema nirupama stavanayogya bhagavAna IcchAya che? ethI kahe che - hIna-adhika dvArA=hIna vaDe arthAt upameya arthathI nIca vaDe ane adhika vaDe arthAt upameya arthathI ja utkRSTa vaDe, upamA=sAdatha, mRSA che-asatya vacana che, e prakAranuM vacana hovAthI=e prakAranuM Agama hovAthI, bhagavAna tirupama stavanayogya ja che ema avatha che. bhAvArtha : bAhya artha je pramANe saMsthita hoya te pramANe ja tenuM svarUpa kahevAmAM Ave to te vacana satya kahevAya, paraMtu bAhya artha evo nathI tevA zabdo dvArA koInuM varNana karavAmAM Ave te mRSAvacana che tema saMskRta nAmanA pravAdInA ziSyo vaDe kahevAya che, tethI teo upamA dvArA bhagavAnanuM varNana karavuM ucita nathI tema kahe che ane kahe che ke bhagavAna jevA svarUpavALA che tevA svarUpathI ja temanuM varNana karI zakAya, paraMtu Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 lalitavira bhAga- bhagavAnane puruSasiMha upamA ApavI ucita nathI tema te vAdIo kahe che. vastutaH zubhabhAvanuM pravartaka ane azubhabhAvanuM nivartaka vacana satya hoya ke asatya hoya topaNa nizcayathI satya che, jema bhagavAnane siMhanI upamA ApI tethI siMha jema zatruno nAza karavAmAM zUravIra hoya tema aMtaraMga zatruno nAza karavAmAM bhagavAna zUravIra che, te prakAre bhagavAnanA vAstavika svarUpano bodha thavAthI bhagavAna pratye je bhakti thAya che te rUpa zubhabhAvano pravartaka puruSasiMha zabda che, tethI bhagavAna pazu jevA nathI e apekSAe te vacana asatya hovA chatAM te vacana zubhabhAvanuM pravartaka hovAne kAraNe nizcayathI satya vacana che, teno apalApa karanArA saMtavAdIo che, tenA nirAsa mATe sUtramAM bhagavAnane puruSasiMhanI upamA dvArA oLakhAvyA che, jethI yogya jIvane bodha thAya ke mAtra bAhya padArtha jevo hoya tevuM ja kahevuM te satya vacana che tema nathI, paraMtu je vacanathI zubhabhAva thato hoya ane azubhabhAvanuM nivartana thatuM hoya tevuM vacana hitakArI hovAthI satya vacana ja che; kema ke satya vacana bolavAnuM prayojana mRSAvacana bolIne thatA saMklezano parihAra karavAnuM che, AthI koIka lAbhanA prayojanathI bolAyeluM mRSAvacana paNa saMklezanA parihAranuM kAraNa banatuM hoya to te vacana satya ja che ane bAhyathI padArtha jevo hoya tevuM satya vacana paNa koInA ahitanuM kAraNa thatuM hoya to te vacana mRSA ja che tema bhagavAnane siMha jevA kahevAthI bhagavAna pazurUpe siMha jevA nathI to paNa tenA dvArA bhagavAnanA vAstavika svarUpano bodha thato hovAthI te prakAre upamA dvArA bhagavAnanA svarUpano bodha karAvavo ucita che e batAvavA arthe kahe che - sUtraH risarItAmAM pAchA sUtrArtha - bhagavAna siMhanI jema aMtaraMga zatruno nAza karavAmAM samartha hovAthI puruSarUpa siMha che, puruSarUpa siha evA bhagavAnane namaskAra thAo. IIchA. lalitavistarA - puruSAH prAgvyAvarNitaniruktAH, te siMhA iva pradhAnazauryAdiguNabhAvena khyAtAH puruSasiMhAH, khyAtAzca karmazatrUn prati zUratayA, taducchedanaM prati krauryeNa, krodhAdIn prati tvasahanatayA, rAgAdIn prati vIryayogena, tapaHkarma prati vIratayA, avajJaiSAM parISaheSu, na bhayamupasargeSu, na cintApIndriyavarge, na khedaH saMyamAdhvani, niSpakampatA saddhyAna iti| lalitavistarArtha:pUrvamAM vyAvarNita vyutpattivALA puruSo che purisaramANa padanA varNanamAM varNana karAyelI vyutpatti Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariNasIhANuM 189 vALA puruSo che, tepuruSo, siMhanI jema pradhAna evA zoryAdi guNanA sabhAvane kAraNe prasiddha che ane karmanu pratye zUrapaNAthI tenA ucchada pratye zUrapaNAthI, krodhAdi pratye asahanapaNAthI, rAgAdi pratye vIryanA yogathI, tapakarma pratye vIrapaNAthI thAta che=bhagavAna puruSasiMha tarIke prasiddha che, pariSahomAM AmanI=bhagavAnanI, avajJA che, upasargomAM bhagavAnane bhaya nathI, IndriyanA samUhamAM ciMtA paNa nathI, saMyamamArgamAM kheda nathI, sadhyAnamAM niSpakaMpatA che. bhAvArtha - je dehadhArI jIvo hoya te puruSo kahevAya che ane te puruSarUpa siMha bhagavAna che, bhagavAnane siMha kema kahyA ? tethI kahe che - siMha pazu hovA chatAM anya pazu karatAM zauryAdi guNabhAvathI pradhAna che, tethI pazurUpe anya pazuo paNa che, paraMtu sarva pazuomAM zauryAdi guNo hotA nathI, jyAre siMhamAM zauryAdi guNo hoya che, tema dehadhArI sarva jIvomAM zauryAdi guNo hotA nathI, paraMtu dehadhArI evA bhagavAnamAM siMhanI jevA zauryAdi guNo che te batAvavA mATe bhagavAnanI stuti karatAM bhagavAnane puruSasiMha kahela che, phakta siMhamAM bAhya zauryAdi guNo che, bhagavAnamAM aMtaraMga karmajanya bhAvone nAza karavAmAM zauryAdi guNo che, tethI bhagavAnamAM siMhatulya kevA prakAranA zauryAdi guNo che te batAvatAM kahe che - bhagavAnanuM karmazatru pratye zUrapaNuM hovAthI bhagavAna puruSasiMha che, tethI e prApta thAya ke anAdithI AtmAmAM ghAtika sthira thayelA che ane te ghAtakarmo sadA jIvane pIDA karanArA che, chatAM saMsArIjIvo tene nAza karavA mATe zUra nathI, AthI ja ghAtikarmone paravaza thaIne saMsAranI sarva viDaMbanA pAme che ane bhagavAne nirmaLa koTinA jJAnanA baLathI jANyuM ke AtmAnA pAramArthika zatru ghAtakarmo ja che, tethI saMyama grahaNa karIne te zatrune nAza karavA mATe aMtaraMga mahAparAkrama karIne potAnA vitarAgabhAvane pragaTa karI zakyA, mATe bhagavAna puruSasiMha che, A prakAre smaraNa thavA mAtrathI bhagavAna pratye bhaktinI vRddhi thAya che ane temanI jema zatruno nAza karavAne anukULa baLano saMcaya thAya che. vaLI, jema siMha zatrune nAza karavA mATe zUra hoya che tema zatruno uccheda karavAmAM krUra paNa hoya che, tema bhagavAna paNa karmanA ucchada pratye krUra hatA arthAt karma jIvane potAne vaza thavA preraNA kare che ane karma pratye dayALu svabhAvavALA jIvo karmanI preraNAno kyAreya tiraskAra karatA nathI, paraMtu tenI preraNA pramANe ja sarvakRtyo kare che, tethI saMsArIjIvo karmanAza pratye krUrabhAva dhAraNa karatA nathI, paraMtu bhagavAna saMyama grahaNa karyA pachI karmonA pratye heja paNa mRdubhAvavALA thayA nahi, paraMtu karmanI preraNAno sadA tiraskAra karIne karma pratye krUrabhAva dhAraNa karanArA hatA ane krUrabhAvathI karmano nAza karIne AtmAnI mULabhUta saMpattine karmae AvRtta karelI te saMpattine prApta karI. saMsArIjIvone krodhAdi kaSAyo vAraMvAra raMjADatA hoya che, chatAM saMsArIjIvo sattvahIna hovAthI te kaSAyone sahana kare che, paraMtu jema siMhane koI aDapaluM kare to siMha sahana karI zake nahi tema bhagavAna Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. lalitavistarA bhAga-1 puruSomAM siMha jevA hovAthI krodhAdi kaSAyone sahana karI zakatA nathI, AthI potAnAmAM anAdithI saMskArarUpe sthira thayelA ane karmanA udayanA nimittane pAmIne udayamAM Ave tevA krodhAdi kaSAyo pratye asahana svabhAvavALA hovAthI krodhAdi ApAdaka karmone ane saMskArone leza paNa udbhava thavA detA nathI, tethI bhagavAna krodhAdinA saMskAro satata kSINa-kSINatara kare che ane krodhAdi ApAdaka karmone satata kSayopazamabhAvarUpe pariNamana pamADIne kSamAdi bhAvonI vRddhine ja kare che, tethI bhagavAnamAM siMhanI jema asahanaguNa hovAne kAraNe bhagavAna puruSasiMha che, A prakAre stuti karavAthI potAnAmAM paNa bhagavAnanI jevo asahanaguNa kaMIka kaMIka aMzathI pragaTa thAya che; kema ke stutyanI stuti karavAthI stutyasadazaguNanI prAptine anukULa sadvarya ullasita thAya che. vaLI, siMha potAnA zatruo sAthe yuddha karavAmAM vIryanA yogavALo hoya che, AthI ja zatru sAthe yuddha karatAM zrAMtatAno thAkano anubhava karato nathI, paraMtu thAkyA vagara zatrunA nAza mATe asmalita udyama kare che, tema bhagavAna paNa dIkSA grahaNa karyA pachI rAgAdi zatruonA nAza pratye vIryanA yogavALA hovAthI leza paNa thAkyA vagara tenA uccheda mATe ja satata yatna kare che, tethI zatru sAme yuddhamAM caDelA bhagavAnane zatrunuM mahAbaLa joIne leza paNa adhRti thatI nathI, tethI rAgAdi pratye siMhanI jema vIryanA yogavALA hovAthI bhagavAna puruSasiMha che. vaLI, tapakRtya pratye bhagavAnanuM vIrapaNuM che, tethI bhagavAna puruSasiMha che. vaLI, pariSadomAM bhagavAnane avajJA che, tethI jema anya pazuo tyAM pharatA hoya tenAthI siMha sTeja paNa bhaya pAmato nathI, paraMtu teonA pratye avajJAvALo hoya che, tema bhagavAnane pariSaho pratye avajJA varte che. vaLI, siMhane koInAthI bhaya hoto nathI, tema bhagavAnane upasargomAM bhaya nathI, jo ke sAmAnya zaktivALA sAdhako upasargo prApta thAya to yogamArgathI alanA pAme che, pariSaho prApta thAya tyAre aticAro prApta kare che, paraMtu siMhanI jema mahAsAttvika evA bhagavAna pariSahothI potAnuM rakSaNa karavA koI yatna karatA nathI ane upasargomAM leza bhaya pAmatA nathI, paraMtu pariSado ane upasargonA prAptikALamAM paNa akhkhalitapaNe ghAtikarmonA nAzamAM daDha yatnavALA hoya che, mATe bhagavAna puruSasiMha che. vaLI, siMhane koI zatruthI kyAreya ciMtA hotI nathI, tema bhagavAnane indriyonA samUha pratye ciMtA hotI nathI, jo ke sAmAnyathI yogIone paNa ciMtA hoya che ke A indriyo mane utpathamAM laI jaIne vinAzanuM sarjana karaze, tethI satata pratipakSanA bhAvana dvArA indriyonuM damana kare che, paraMtu bhagavAne te prakAranA aMtaraMga sattvane pragaTa karela che, jethI nimittone pAmIne paNa koI indriya koI prakArano aMtaraMga kolAhala karI zakatI nathI, tethI indriyonI ciMtA karyA vagara nirbhayatAthI zatrunI sAme laDe che. jema siMhane koI balavAna pazuno bhaya hoto nathI, tethI potAnA sthAne nizcita thaIne beTho hoya che, tema bhagavAnane mokSapathamAM jatAM indriyavarganI ciMtA nathI, mATe bhagavAna puruSasiMha che. Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parisarasIhANa 191 vaLI, siMhane potAnA zikAranI prApti mATe kheda vartato nathI, tema bhagavAna paNa saMyamamArgamAM yatna kare che tyAre kheda vartato nathI, paraMtu jema siMha kheda rahita potAnA zikArane prApta karavA yatna kare che, tema bhagavAna paNa kheda rahita potAnuM kArya sAdhavA mATe yatnazIla hatA, mATe bhagavAna puruSasiMha che. vaLI, siMhane potAnA zikAranI prAptimAM niSpakaMpatA hoya che, paraMtu anya prANIonI jema leza paNa bhaya hoto nathI tema bhagavAnane potAnA iSTa evA aMtaraMga sAmrAjyanI prAptimAM upAyabhUta sadhyAnamAM niSpakaMpatA varte che, mATe bhagavAna puruSasiMha che. A prakAre siMhanI upamA dvArA je mahAtmA bhagavAnanA guNonuM punaH punaH bhAvana karIne te rIte pratisaMdhAna kare, jethI "purisasIhANaM' e prakArano zabda bolatI vakhate siMhanA smaraNa sAthe siMhanA te prakAranA sarva guNonI smRti thAya ane tevA guNo bhagavAnamAM kaI rIte che tenuM pratisaMdhAna thAya to puruSasiMha zabda bolatAnI sAthe ja bhagavAnanA te sarva bhAvo pratye potAne bahumAnabhAva thAya che ane je aMzathI je bhAvo pratye bahumAnabhAva thAya te bhAvonI prAptinAM bAdhaka karmo zithila thAya che ane te bhAvonI prAptine anukULa puNyaprakRtino baMdha thAya che, tethI jeo daDha praNidhAnapUrvaka bhagavAnanA guNonuM smaraNa kare che teone te te guNonI prApti sulabha bane che. lalitavistarA - na caivamupamA mRSA, taddvAreNa tattvataH tadasAdhAraNaguNAbhidhAnAt, vineyavizeSAnugrahArthametat, itthameva keSAJciduktaguNapratipattidarzanAt, citro hi sattvAnAM kSayopazamaH; tataH kasyacit kthNcidaashyshuddhibhaavaat| lalitavistarArtha: ane A rIte=bhagavAnane siMha sadaza guNonA kAraNe puruSasiMha kahyA e rIte, upamA mRSA nathI; kema ke tenA dvArA=siMhanI upamA dvArA, tattvathI=paramArthathI, tenA asAdhAraNa guNonuM abhidhAna che bhagavAnanA asAdhAraNa guNonuM abhidhAna che, vinayavizeSanA=ziSyavizeSanA, anugraha mATe A che="purisasIhANa e prakAranA sUtranuM kathana che; kema ke A rIte ja=bhagavAnane puruSasiMha upamA dvArA kahevAmAM Ave e rIte ja, keTalAka jIvone ukta guNonI=pUrvamAM varNana karyuM e prakAranA guNonI, pratipatinuM darzana che-e prakAranA guNonI upasthitinuM darzana che, dika je kAraNathI, jIvono citra prakArano kSayopazama che; kema ke tethI jIvono citra prakArano kSayopazama che tethI, koIkane koIka prakAre AzayanI zuddhino bhAva che. paMjikA - _ 'na caivam' ityAdi, -na ca-naiva, evam uktaprakAreNa, upamA siMhasAdRzyalakSaNA, mRSA=alIkA, kuta ityAha- tadvAreNa=siMhopamAdvAreNa, tattvataH paramArthamAzritya, na zAbdavyavahArataH, 'tadasAdhAraNaguNAbhi Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 ye thAnAt'-teSAM=mAvatAm, asAdhAraLA:-siMhAvo vavacivanyatra avRttA (pratyuttare 'apravRttA') je muLA:shauryaadystessaam, abhidhAnAt = pratyAyanAt, nanu tadasAdhAraNaguNAbhidhAyinyupAyAntare satyapi kimartha - mitthamupanyAsaH kRtaH ? ityAha vineyavizeSAnugrahArthametat-vineyavizeSAnugrahItumidaM sUtramupanyastam / etadeva bhAvayati - itthameva = prakRtopamopanyAsenaiva, keSAJcid = vineyavizeSANAm, 'uktaguNapratipattidarzanAt', uktaguNAH-asAdhAraNAH zauryAdaya:, teSAM ('pratipattidarzanAt '-) pratItidarzanAt / kuta etadevamityAha citro = nairUpo, diH=yasmAt, sattvAnAM prALinAM, kSayopazama:=jJAnAvaranAvivadharmanAM kSayavizeSanakSaLaH, tataH = kSayopazamavaicitryAt, kasyacidvineyasya kathaJcit = prakRtopamopanyAsAdinA prakAreNa, AzayazuddhibhAvAt= cittaprasAdabhAvAt, naivamupamA mRSA iti yogaH / 192 paMjikArtha : 'na evam' mRSA rUti yogaH / / 'na cevam' ityAdi pratIka che, A rIte=ukta prakArathI=pUrvamAM varNana karyuM e prakArathI, siMhanA sAddazyarUpa upamA mRSA nathI ja, kema mRSA nathI ? ethI kahe che ..... tenA dvArA=siMhanI upamA dvArA, tattvathI=paramArthane AzrayIne, zAbda vyavahArathI nahi=siMhamAM jevA bAhya krUra Adi bhAvo che te rUpa zabdavyavahArathI nahi paraMtu aMtaraMga zatruo pratye bhagavAnanA krUra Adi bhAvo che te rUpa paramArthane AzrayIne, temanA asAdhAraNa guNonuM abhidhAna hovAthI= bhagavAnanA asAdhAraNa guNo arthAt anyatra koIka sthAnamAM apravRtta arthAt siMhathI ke bhagavAnathI anya sthAnamAM apravRtta evA siMhAdimAM je zauryAdi guNo teonuM abhidhAna hovAthI arthAt puruSasiMha zabdathI upasthiti hovAthI, upamA mRSA nathI ema anvaya che. 'nanu'thI zaMkA kare che - temanA asAdhAraNa guNanA kahenArA upAyAMtara vidyamAna hote chate paNa= bhagavAnanA asAdhAraNa guNo upamA vagara sAkSAt tadvAcaka zabdorUpa upAyAMtarathI kahI zakAya evA hovA chatAM paNa, kema A pramANe=siMhanI upamA dvArA kahyuM e prakAre, upanyAsa karAyo che ? ethI kahe che - ziSya vizeSonA anugraha mATe A che=zrotAvizeSone arthAt siMhanI upamA dvArA bhagavAnanA te guNone sukhapUrvaka pratisaMdhAna karIne te guNothI AtmAne bhAvita karI zake tevA zrotAvizeSone upakAra karavA mATe A sUtra upanyasta che=prastuta namrutyuNaM sUtra upatyasta che. Ane ja=prastuta sUtrathI vineyavizeSane anugraha thAya che ene ja, bhAvana kare che arthAt spaSTa kare che. A rIte ja=prakRta upamAnA upanyAsathI ja=siMhanI upamAnA upanyAsathI ja, keTalAka ziSyavizeSone ukta guNanI pratipattinuM darzana che arthAt ukta evA asAdhAraNa zauryAdi guNo teonI pratItinuM darzana che, tethI A pramANe upanyAsa che ema anvaya che. kema A pramANe che ?=puruSasiMha zabda dvArA te jIvone bhagavAnanA zauryAdi guNonI pratIti che, anya rIte nathI. e pramANe kema che ? ethI kahe che-- Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisasIhANuM 193 citra=eka rUpa nahi aneka rUpa, je kAraNathI jIvono kSayopazama che=jJAnAvaraNIya Adi karmono kSayavizeSa che, tenA kAraNe=kSayopazamanA vaicitryane kAraNe, koIka zrotAne koIka rIte=prakRta upamAnA upanyAsa Adi prakArathI=bhagavAnane puruSasiMha kahyA e prakAranA upamAnA upanyAsa Adi prakArathI, AzayanI zuddhino bhAva hovAne kAraNe=cittanA prasAdano bhAva thavAne kAraNe=bhagavAnanA te prakAranA guNothI cittaraMjita thavAne kAraNe, te jIvone mahAnirjarAnI prApti thAya che, tethI A rIte upamA mRSA nathI=siMhanI upamA prastutamAM ApI e rIte upamA mRSA nathI, e pramANe saMbaMdha che= lalitavistarAmAM saMbaMdha che. bhAvArtha: yogya jIvone sukhapUrvaka bhagavAnanA guNonI upasthiti thAya, jethI te jIvo bhagavAnanA te guNothI vAsita aMtaHkaraNavALA bane ane nirjarAnI prApti kare e namunthuNaM sUtra racavAnuM prayojana che, tethI bhagavAnanI puruSasiMhanI upamA dvArA stuti karIne bhagavAnanA vAstavika svarUpane batAvela che, mATe upamA mRSA nathI; kema ke siMhanI upamA dvArA ja bhagavAnamAM vartatA karmanAzane anukULa zauryAdi guNonI upasthiti thAya che, phakta siMhanA te zauryAdi guNo bAhya zatrunA nAza mATe varte che, jyAre bhagavAnanA te guNo AtmAnA aMtaraMga guNono ghAta karanArA ghAtikarmone AzrayIne varte che ane te guNonuM kathana puruSasiMha zabdathI thAya che ane prAjJapuruSane bhagavAnanA te pAramArthika guNonuM pratisaMdhAna puruSasiMha zabdathI thAya che, mATe upamA mRSA nathI. ahIM prazna thAya ke hIna jAtivALA evA pazunI upamA dvArA bhagavAnanA guNono bodha karAvavA karatAM sAkSAt te guNonA vAcaka zabdorUpa upAyAMtarathI bhagavAnanA guNono bodha kema na karAvyo ? tethI graMthakArazrI kahe che te - keTalAka jIvavizeSone A rIte ja kahevAthI bhagavAnanA guNonI sukhapUrvaka upasthiti thAya che; kema ke siMhanA zauryAdi guNono bodha te jIvoe aneka rIte anubhava dvArA sthira karelo che, tethI tevA guNonI upasthiti te zabdathI zIghra thAya che ane te rIte siMhanA zauryAdi guNonI zIghra upasthiti thavAthI te jIvo sukhapUrvaka bhagavAnanA aMtaraMga zatrunA nAzane anukULa zauryAdi guNone spaSTa rIte upasthita karI zake che, tethI te jIvonA upakAra mATe siMhanI upamA ApavI te mRSA nathI; kema ke jIvonA upakAra mATe ja bhagavAnanI stuti karavAmAM Ave che ane yogya jIvo siMhanA sva-anubhUta zauryAdi guNone siMha zabdathI zIghra upasthita karIne bhagavAnanA pAramArthika guNone sparzI zakatA hoya chatAM te upamAne choDIne anya rIte bhagavAnanA guNonuM varNana ka2vAmAM Ave to te jIvone zIghra te rIte bhagavAnanA guNonI upasthiti thAya nahi, tethI vizeSa nirjarAne prApta karI zake nahi, mATe siMhanI upamA mRSA nathI, paraMtu ucita ja che. ahIM prazna thAya ke keTalAka jIvone siMhanI upamA dvArA ja kema bhagavAnanA guNonI sukhapUrvaka te rIte upasthiti thAya che ? anya rIte thatI nathI ? tethI kahe che - Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 lalitavistarA bhAga-1 jIvono vicitra prakArano kSayopazama che, tethI je jIvoe saMsAranA potAnA anubhavanA baLathI siMhanAM parAkramone sAkSAt joyAM hoya, sAMbhaLyAM hoya ke graMthomAM vAMcyAM hoya tyAre te prakAranA tenA paramArthane sparze tevA kSayopazamavALA banelA hoya che ane te prakAranA kSayopazamathI te jIvo puruSasiMha zabda dvArA bhagavAnanA guNone upasthita karavA yatna kare to tatkAla ja bhagavAnanA aMtaraMga zauryAdi guNone te zabdathI upasthita karI zake che. bhagavAnanA tevA guNonI upasthiti thavAthI bhagavAna pratye pravardhamAna bhaktino pariNAma thAya che, tethI bhagavAna jevA zauryAdi guNonI prAptimAM bAdhaka karmone sva-upayoganA prakarSane anusAra teo nAza karI zake che, mATe tevA jIvonA upakAranA prayojanathI A prakAre upamA ApavI e doSarUpa nathI, paraMtu yogya jIvonA upakAranuM prabaLa kAraNa hovAthI atyaMta ucita che. paMjikA- yadi nAma hInopamayApi siMhAdirUpayA kasyacid bhagavadguNapratipattirbhavati tathApi sA na sundareti (ta) gAda - paMjikArca - ri nAma sundati (ga) gAdA jo siMhAdirUpa hIna upamAthI paNa koIka jIvane bhagavAnanA guNanI pratipatti thAya che=bhagavAnanA guNonI upasthiti thAya che, topaNa te hIna upamA, suMdara nathI, ethI kahe che - bhAvArtha pUrvamAM kahyuM ke yogya evA keTalAka jIvonA upakAra mATe siMhanI upamA dvArA bhagavAnanI stuti karI che, tyAM koIkane prazna thAya ke siMha manuSyanI apekSAe hIna che, tethI siMhAdirUpa hIna upamA dvArA koIka jIvane bhagavAnanA zauryAdi guNonI upasthiti thatI hoya topaNa bhagavAna pazu nathI, tethI hIna evA pazunI sAthe temanI tulanA karI e ucita nathI, A prakAranI koIne zaMkA thAya ethI kahe che - lalitavistarA - yathAbhavyaM vyApakazcAnugrahavidhiH, upakAryAt pratyupakAralipsA'bhAvena mahatAM pravarttanAt, mahApuruSapraNItazcAdhikRtadaNDakaH AdimunibhirarhacchiSyairgaNadharaiH praNItatvAt, ata evaiSa mahAgambhIraH, sakalanyAyAkaro, bhavyapramodahetuH, paramArSarUpo, nidarzanamanyeSAm, iti nyAyyametad yaduta puruSasiMhA' iti||7|| lalitavistarArtha: ane yathAbhavya vyApaka anugrahanI vidhi che; kema ke upakAryathI=stavanaracanA karIne tenAthI je jIvono upakAra thavAno che tevA upakAryathI, pratyupakAranI lisAnA abhAvathI mahApuruSonuM pravartana che ane mahApuruSapraNIta adhikRta daMDaka che=mahApuruSathI racAyeluM namutthaNaM sUtra daMDaka che; Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisasIhANa 15 kema ke Adi muni evA arihaMtanA ziSya gaNadharo vaDe racitapaNuM che, AthI ja=mahaUAA evA gaNadharo vaDe A sUtra racAyuM che AthI ja, A=prastuta sUtra, mahAgaMbhIra che, sakala nyAyano Akara che=sarva tattvane jonArI daSTionI khANa che, bhavyajIvonA pramodano hetu che, parama ArSarUpa che, anyone daSTAMta che, ethI A vADhe che, zuM vAcya che te 'vata'thI saspaSTa kare che. puruSasiMha e prakAranI upamA vAcya che. ll7nA paMcikA : 'yathAbhavyaM' yo yathAbhavyo'nugrahItuM yogyo, yathAbhavyaM yogyatAnusAraH, tena, 'vyApakazca'=sarvAnuyAyI, punaH, anugrahavidhiH'upakArakaraNam, atra hetuH 'upakAryAd'=upakriyamANAt, 'pratyupakAralipsA'bhAvena'= upakArya pratItyopakarturanugrahakaraNaM pratyupakAraH, tatra 'lipsA'bhAvena'-abhilASanivRttyA, 'mahatAM'=satAM, 'pravarttanAt', ata itthameva kecidanugRhyante, ityevamapyupamApravRttiraduSTeti, 'paramArSarUpa' iti, paramaM pramANabhUtaM at "mA" piprIti, tabU, "tti"-phitrevaM 'puruSasiMhA' rAhumAna cAa'=suvuiiAchA paMjikArca - yathAmartha'... vuim | yathAbhaO=je bhavya je prakAre anugraha karavA mATe yogya che ke, yathAbhavya che yogyatA anusAra che, tenAthI-te jIvonI yogyatA anusArathI, vyApaka sarve anuyAyI sarvane anugraha thAya e prakAranI sarva anuyAyI, vaLI, anugrahanI vidhi che=upakAranuM karaNa che, AmAM=purisasIhANa zabda dvArA vyApaka upakAranuM kAraNa che emAM, hetu kahe che - upakAryathI=upakAra karAtA jIva pAsethI, pratyupakAranI lisAno abhAva hovAthI=upakAryane AzrayIne upakanuM anugrahakaraNa pratyupakAra che temAM lipsAno abhAva hovAthI arthAta abhilASanI nivRtti hovAthI, moTApuruSonuM pravartana che=gaNadharono prayatna che, AthI=upakArya pAsethI pratyupakAranI lipsA nahi hovAthI, A rIte ja=puruSasiMha zabda dvArA sarva yogya jIvone vyApaka anugraha thAya e rIte ja, keTalAka jIvo anugrahane pAme che arthAt jo A rIte upanyAsa na karavAmAM Avyo hota to keTalAka jIvono upakAra thAta nahi, ethI A rIte paNa=sarva yogya jIvone upakAra thAya e rIte paNa, upamAnI pravRtti adUSTa che=ucita che, parama ArSarUpa che-parama evuM pramANabhUta je RSipraNIta ArSa te rUpa che, e rIte puruSasiMha e upamAna sAdhya che-yuktiyukta che. llhA. bhAvArtha avataraNikAmAM kahyuM ke hIna evA siMhanI upamA bhagavAnane ApavI ucita nathI tenA samAdhAnarUpe graMthakArazrI kahe che - prastuta sUtra racatI vakhate gaNadharone je jIvonI je prakAranI yogyatA hoya te yogyatA anusAra te jIvone vyApaka anugraha thAya tevo Azaya hato, tethI teoe koI yogya jIvane upakAranI prApti na thAya Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 lalitaviktA bhAga-1 tevuM na bane, paraMtu sarva yogya jIvone temanI yogyatA anusAra upakAra thAya tene sAme rAkhIne prastutamAM puruSasiMhanI upamA ApelI che; kema ke jo puruSasiMhanI upamA ApelI na hota to ane anya anya zabdo dvArA bhagavAnanA guNonuM varNana karyuM hota to je jIvone siMha zabdano atyaMta spaSTa bodha che ane tenA kAraNe siMhanA zauryAdi guNone zabdamAtrathI upasthita karI zake tevA che te jIvone te zabdanA prayoganA abhAvamAM bhagavAnanA aMtaraMga zauryAdi guNono te prakAre spaSTa bodha thAya nahi athavA ghaNA prayatnathI bodha thAya, tethI te bodhanI tevA prakAranI tIvratAnA abhAvane kAraNe bhagavAnanA zauryAdi guNonI viziSTa upasthiti nahi thavAthI te stuti dvArA te yogya jIvone viziSTa nirjarAnI prApti thAya nahi ane gaNadharo niHspRhI muni hatA, tethI yogya jIvone kaI rIte viziSTa upakAra thaze tene smRtimAM rAkhIne ja prastuta sUtranI racanA karI che. AthI ja graMthakArazrI kahe che ke upakArya evA jIvo pAsethI pratyupakAranI lisAno abhAva hovAthI gaNadharonI prastuta sUtramAM pravRtti che, mATe vyApaka anugrahane lakSamAM rAkhIne sUtranI racanA karela che, jo temane upakArya jIvo pAsethI pratyupakAranI lipsA hota to je jIvone upakAra karavAthI temanA pAsethI potAne koI phaLa maLaze tene sAme rAkhIne ja sUtranI racanA karatA, paraMtu prAjJa evA gaNadharoe joyuM ke yogya paNa ghaNA jIvone siMhanI upamA dvArA ja bhagavAnanA guNonI te prakAranI upasthiti thavAthI nirjarAnI prApti thaze, mATe gaNadharoe siMha pazu che tema vicArIne tenI upamA na apAya tema vicAra karyo nahi, paraMtu sarva yogya jIvone yogyatA anusAra upakAra thAya tene sAme rAkhIne ja prastuta sUtra racela che, AthI ja A sUtra mahAgaMbhIra che; kema ke sarva yogya jIvone kaI rIte adhika adhika upakAra thaI zake tenA paramArthano yathArtha nirNaya karIne te prakAre racanA karI che, anya yogya upadezaka gaNadharo jevA prAjJa nahi hovAthI e prakAre vyApaka upakArane lakSamAM rAkhIne sUtra racanA karI zake nahi, mATe prastuta sUtra mahAgaMbhIra che. vaLI, prAjJa evA gaNadharo vaDe racAyeluM hovAthI sakala nyAyano Akara che tattvane sparzanArI badhI yuktio prastuta sUtrathI maLe che, AthI ja prastuta sUtranI saMpadAo vagere paNa te prakAre aneka yuktiothI sabhara che, tethI padArthanA nirUpaNamAM je je prakAranI yuktionI apekSA hoya te sarva yuktio prastuta sUtrathI prApta thAya che, mATe prastuta sUtra sakala yuktionI khANarUpa che. vaLI, je jIvo mokSamAM javAnI yogyatAvALA che te bhavyajIvone guNono pakSapAta hoya che, tethI atyaMta guNasaMpanna vyaktithI karAyela ane guNonA pAramArthika svarUpane sparze tevuM prastuta sUtra hovAthI bhavyajIvone atyaMta pramodanuM kAraNa bane che, AthI ja je yogya jIvo che teo svazakti anusAra prastuta sUtranA arthone yathArtha jANe che tenAthI bhagavAnanA guNono je prakAre yathArtha bodha thAya che te prakAre pramodanuM kAraNa prastuta sUtra teo mATe bane che, phakta mUDha jIvone ja pratidina sUtra bolavA chatAM paNa te sUtronA paramArthane jANavAnI jijJAsA mAtra paNa thatI nathI, AthI ja mahAgaMbhIra evA te sUtranA phaLane leza paNa pAmI zakatA nathI. vaLI, prastuta sUtra parama ArSarUpa che arthAt RSipraNIta atyaMta pramANabhUta che; kema ke RSio kyAre Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 purisavarapuMDarIANaM paNa vastunI vAstavikatAno apalApa karatA nathI ane koInA guNonA varNanamAM atizayoktithI kathana paNa karatA nathI ane tevA RSi gaNadharo hatA, tethI prastuta sUtra pramANabhUta che, vaLI bhagavAnanA guNono leza paNa apalApa karanAra ke mithyA guNanA AropaNarUpa prastuta sUtra nathI ane jeo gaNadharo jevA prAjJa RSi nathI teo potAnI maMdabuddhimAM adhikabuddhinA bhramane kAraNe koInA guNonuM varNana kare tyAre vAstavikatAnA apalApane karanArAM teonAM vacano bane che tevA puruSonA vacano kyAreya ArSa bane nahi, paraMtu prastuta sUtra to parama ArSa che. mATe atyaMta pramANabhUta che. vaLI, anya jIvone koInA guNonuM nirUpaNa kaI rIte karavuM joIe temAM prastuta sUtra dRSTAMta che; kema ke gaNadharoe svaprajJAthI je prakAranA bhagavAnanA guNo joyA che te guNono yogya jIvonA yathArtha bodha karAvavA mATe je rIte subaddharUpe batAvyA che te rIte ja koInA paNa guNone abhivyakta karavA joIe, mATe je prakAre gaNadharoe bhagavAnanA vAstavika guNone yathArtha joIne sUtramAM nibaddha karyA che, te rIte ja mAre paNa yogya jIvonA guNone joIne yathArtha nibaddha karavA joIe e prakAranuM dRSTAMta prastuta sUtra pUruM pADe che; kema ke mAre koInA guNagAna karavAM che tevI buddhithI temanAM guNagAna karavAM mATe mAtra sArA zabdone grahaNa karIne te te zabdo dvArA temanuM kathana ka2vAthI vAstavika temanA guNono bodha thato nathI, paraMtu mithyA pralAparUpa thavAthI sva-paranA ahitanuM ja kAraNa bane che. AthI bhagavAnane puruSasiMhanI upamA ApI te nyAya che; kema ke A prakAranI upamAthI ja yogya jIvone vyApaka upakAra thAya che, yogya jIvone sUtranI gaMbhIratAno bodha thAya che, AthI ja gaNadharoe bhagavAnane puruSasiMhanI upamA Apela che. Il7 // avataraNikA - ete cAviruddhadharmmAdhyAsitavastuvAdibhiH sucAruziSyaiH viruddhopamA'yogenAbhinnajAtIyopamArhA evAbhyupagamyante; 'viruddhopamAyoge taddharmApattyA tdvstutvmitivcnaat|' etadvyapohAyAha - avataraNikArtha: ane A aviruddha dharmathI adhyAsita vastune kahenArA=viruddha dharmathI yukta vastune kahevI ucita nathI paraMtu aviruddha dharmathI yukta vastune kahevI ucita che e prakAranuM kahenArA, sucAru ziSyo vaDe viruddha upamAnA ayogathI abhinnajAtIya upamAyogya ja bhagavAna icchAya che; kema ke viruddha upamAnA yogamAM tenA dharmanI Apatti hovAne kAraNe tenuM avastupaNuM che arthAt te svarUpe te vastu nahi hovAthI tenuM avastupaNuM che e prakAre vacana che, AnA vyapoha mATe=sucAru ziSyo vaDe karAyelA kathananA nirAkaraNa mATe, kahe che -- paMjikA H 'te ca' tyAvi-te = pUrvasUtromuLamAnovi... 'abhinnanAtIyopamAn dveSyo' kRti yogaH| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 lalitavistarA bhAga-1 rityA viruddha = khAtIye, dharma=svamAve, gadhyAsita=sAmAM, vastu=35mevAli, vAvatuM zItaM yeSAM te tathA taiH sucAruziSyaiH = pravAdivizeSAntevAsibhiH, viruddhopamA'yogena, viruddhAyAH - upameyApekSayA vinAtIyAvA: puSkarI vijAvA 35mAyA:=35mAnasya, ayonena=prathaTanena, 'vimitpAda 'mitra....' jJAti, gamitranAtIyAvA va=mAvattutyamanuSyAntararUpAvA(va) 35mAvAH ardA:ovA, yo= gamyupAmyo| taH ? tyAhna 'viruddha...' phAvi, viruddhopamAyA=purijAvirUpAvAH, yone saMlagye, taddharmmApattyA - vijAtIyopamAdharmmApattyA, ('tadavastutvaM' ) tasya = upameyasya arhadAdilakSaNasya, avastutvaM tAdRzadharmiNo vastuno'sambhavAt itivacanAd = evaMrUpA'gamAt / na ca vaktavyaM, 'pUrvasUtreNaivaitatsUtravyavacchedyAbhiprAyasya siMhopamAyA api vijAtIyatvena vyavacchinnatvAt, kimarthamasyopanyAsaH iti ?' tasya nirupamastava ityetAvanmAtravyavacchedakatvena caritArthasya vivakSitatvAt / paMjikArtha : 'te va' vivakSitatvAn / / 'te ca' tyAvi lalitavistarAnuM pratIka che, A paNa=pUrvasUtramAM kahevAyelA guNavALA paNa='purisavarapuMDarIANaM' zabdathI pUrvanA bhAgathI sUtramAM kahevAyelA guNavALA paNa, bhagavAna abhinnajAtIya upamA yogya ja icchAya che=bhagavAna manuSya che tethI manuSyajAtinI upamAthI ja kahevA yogya icchAya che e pramANe yoga che=lalitavistarAmAM saMbaMdha che. konA vaDe icchAya che ? ethI kahe che ..... aviruddha=ekajAtIya, dharmothI=svabhAvothI; adhyAsita=AkrAMta, vastu=upameyAdi vastu, kahevAno svabhAva che jeone te tevA che=aviruddhadharma aghyAsita vastuvAdI che tevA sucAru ziSyo vaDe=pravAdivizeSanA antavAsI vaDe, viruddha upamAno ayoga hovAthI=viruddha arthAt upameyanI apekSAe vijAtIya arthAt upameya evA bhagavAnanI apekSAe puMDarIka ekendriya hovAthI vijAtIya evA puMDarIka AdinI upamAnano ayoga hovAthI arthAt aghaTana hovAthI, zuM ethI kahe che - abhinnajAtIya ja=bhagavAnatulya manuSyAMtararUpa abhijJajAtIyavALI ja, upamAne yogya icchAya che=sucAru ziSyo vaDe icchAya che. = kayA kAraNathI ? ethI kahe che viruddha upamAnA=puMDarIka Adi rUpa viruddha upamAnA, yogamAM=saMbaMdhamAM, tarkanI Apatti hovAthI=vijAtIya upamAnA dharmanI Apatti hovAthI=puMDarIka Adi rUpa ekendriya jAtinA dharmanI Apatti hovAthI, tenuM=arhadAdi rUpa upameyanuM, avastupaNuM thAya; kema ke tevA dharmavALI vastuno asaMbhava che=puMDarIka rUpa ekendriya dharmavALA arihaMtarUpa vastuno asaMbhava che, e prakAranuM vacana hovAthI=AvA prakAranuM Agama hovAthI=viruddha upamAnA yogamAM taddharmanI prApti che evA prakAranuM Agama hovAthI, bhagavAnane puMDarIkanI upamA yogya nathI ema sucAru ziSyo kahe che ema anvaya che. - Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisavarapuMDarIANa 19 ane kahevuM nahi, zuM kahevuM nahi? ethI kahe che - A sUtrathI vyavacchedya evA abhiprAyanuM puruSa sivAya anyanI upamA na apAya e prakAranA A sUtrathI vacchedya evA abhiprAyanuM, siMhanI upamAnuM paNa vijAtIyapaNuM hovAne kAraNe pUrvasUtrathI ja purisasIhANa e sUtrathI ja, vyavacchivApaNuM hovAthI zA mATe Ano upacAsa che?= sucAru ziSyonI mAnyatAnA vyavaccheda arthe 'purisavara puMDarIANaM' sUtrano upacAsa che? e pramANe na kahevuM ema vacca'nI sAthe saMbaMdha che. kema na kahevuM? temAM hetu kahe che - tenuM parisasIhANaM' sUtranuM, nirupamastava che eTalA mAtranA vyavacchedapaNAthI=upamAthI guNavAnanuM stavana thaI zake nahi eTalI mAtra sAMkRtanI je mAnyatA hatI tenA vyavacchedapaNAthI, caritArthanuM vivakSitapaNuM che. bhAvArtha sucArunA ziSyo mAne che ke koInuM svarUpa upamAthI batAvavuM hoya to bhinnajAtIya upamAthI batAvI zakAya nahi, paraMtu samAna jAtIyanI upamAthI batAvI zakAya, jema bhagavAnane puMDarIkanI upamA ApI tyAM bhagavAna puMDarIka jevA ekendriya jAtivALA nathI, paraMtu paMcendriya jAtivALA che ane manuSya jAtivALA che, tethI bhagavAna jevA manuSya jAtivALA koIkanI upamAthI bhagavAnanuM svarUpa batAvI zakAya, paraMtu bhinna jAtIya ekendriya evA kamaLanI upamAthI bhagavAnanuM svarUpa batAvI zakAya nahi; kema ke tema kahevAthI bhagavAnamAM viruddha upamAnA yogane kAraNe ekendriyapaNAnA dharmanI Apatti hovAthI bhagavAna tevA nathI tevI upasthiti thavAthI purisavarapuMDarIANuM zabda dvArA avastunI ja prApti thAya; kema ke puMDarIkanA bodhanA viSayabhUta ekendriyadharma bhagavAnamAM sAkSAt dekhAto nathI, mATe bhagavAnane puruSavarapuMDarIkanI upamA ApavI ucita nathI arthAt aviruddha dharmathI adhyAsita vastune ja vastusvarUpe kahI zakAya ane bhagavAnamAM ekendriyapaNuM nahi hovAthI purisavarapuMDarIANe ema kahevAthI ekendriyarUpa viruddha dharmathI bhagavAna adhyAsita che tema prApta thAya ane bhagavAna ekendriya dharmavALA nathI, mATe bhagavAnane purisavarapuMDarIANuM e upamA ApavI ucita nathI tema siddha thAya, tenA bapoha mATe sucAru ziSyonA kathananA nirAkaraNa mATe, bhagavAnane puruSavarapuMDarIka kahela che. ahIM paMjikAmAM zaMkA karela che ke "purisasIhANaM' padathI ja siMhanI upamA ApI zakAya tema siddha karyuM, tenAthI ja sucAru ziSyanA matanuM paNa nirAkaraNa thaI jAya che; siMhanI upamA manuSyanI upamA nathI, tethI hIna jAtivALA pazunI upamAthI bhagavAnanuM svarUpa kahI zakAya che tema bhinna jAtivALA kamaLanI upamAthI paNa bhagavAnanuM svarUpa kahI zakAya che tema arthathI siddha thAya che, Ama chatAM lalitavistarAmAM siMhanI upamAthI sAMkRtavAdInA matanuM nirAkaraNa karyuM tema kahyA pachI puMDarIkanI upamA dvArA sucAru ziSyonA matanuM nirAkaraNa karAya che tema kema kahyuM ? tenI spaSTatA karatAM paMjikAkAra kahe che - Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 lalitaviktA bhAga-1 sAMkRta matavALA bhagavAnane upamAthI na kahI zakAya, paraMtu bhagavAnanuM ja svarUpa hoya te svarUpathI ja bodha karAvavo joIe tema mAne che, tethI bhagavAnanuM nirupama stava ja thaI zake tema mAne che, tenuM nirAkaraNa purisasIhANe padathI thAya che ane sucAru ziSyonA matanuM nirAkaraNa purisasIhANe padathI thatuM hovA chatAM pharI purisavarapuMDarIANe padathI karela che. tethI e phalita thAya ke siMhanI upamA dvArA yogya jIvonA upakAra mATe bhagavAnanA svarUpano bodha karAvavo jema ucita che tema puMDarIkanI upamAthI bhagavAnanA svarUpano bodha jeone zIdhra thaI zake tema che tevA yogya jIvonA upakAra mATe bhagavAnane zreSTha puMDarIkanI upamA ApavI te paNa yogya ja che; kema ke ghaNA yogya jIvone puMDarIkanA svarUpano spaSTa bodha hoya che, tethI te upamAthI bhagavAnanA guNonuM kIrtana karavAmAM Ave tyAre bhagavAnanA puMDarIka tulya zreSTha svarUpathI teone bhagavAnanA svarUpanI upasthiti thAya che ane tenA kAraNe bhagavAna pratyenA bhaktinA prakarSane anurUpa nirjarArUpa phaLane pAme che ane koI viveka puruSane bhagavAna ekendriya che te svarUpe purisavarapuMDarIANuM zabdathI prAyaH upasthita thatA nathI, mATe sucAru ziSyanI mAnyatA che ke viruddha upamA bhagavAnane ApI zakAya nahi, tenA nirAkaraNa mATe kahe che sUtra: purisavarapuMDarIANaM / / 8 // sUtrArtha : bhagavAna puMDarIka jevA aneka guNothI yukta che, mATe puruSavarapuMDarIka che, puruSomAM zreSTha kamaLa samAna bhagavAnane namaskAra thAo. 8 lalitavisarA puruSAH pUrvavat, te varapuNDarIkANIva saMsArajalAsaGgAdinA dharmakalApena puruSavarapuNDarIkANi, yathA puNDarIkANi paGke jAtAni, jale vardhitAni, tadubhayaM vihAya vartante, prakRtisundarANi ca bhavanti; nivAso bhuvanalakSmyAH, 'hetavaH' cakSurAdyAnandasya, pravaraguNayogato viziSTatiryagnarAmaraiH sevyante, sukhahetUni ca bhavanti; tathaite'pi bhagavantaH karmapake jAtAH, divyabhogajalena varddhitAH, tadubhayaM vihAya vartante, sundarAzcAtizayayogena, nivAso guNasaMpadAM, hetavo darzanAdyAnandasya, kevalAdiguNabhAvena bhavyasattvaiH sevyante, nirvANanibandhanaM ca jAyante iti| lalitavistarArtha: puruSo pUrvanI jema che=dehadhArI hoya te puruSa kahevAya tema bhagavAna paNa manuSyadehadhArI hovAthI puruSa che, teo=bhagavAna, saMsArarUpI jalathI asaMga Adi dharmakalApa dvArA zreSTha Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 purisavarapuMDarIANa paMDarIka jevA puruSavarapuMDarIka che, je pramANe kamaLo kAdavamAM utpanna thayelA che, jalamAM vadhelA che, te ubhayane choDIne kAdava-jala ubhayane choDIne, varte che ane prakRtithI suMdara hoya chekamaLo prakRtithI suMdara hoya che, bhuvanalakSamIno nivAsa che, cakSu AdinA AnaMdano hetu che, zreSThaguNanA cogathI viziSTa tiyaya, manuSya ane devatAo vaDe sevAya che ane sukhanA hetuo thAya che. te pramANe=je pramANe puMDarIkanA guNo che te pramANe, A paNa bhagavAna, karmarUpI kAdavamAM janmelA che, divya bhogarUpI jalathI vadhelA che, te ubhayane choDIne =karmarUpa kAdava ane divya bhogarUpa jalane choDIne, varte che ane atizayanA yogathI suMdara che, guNasaMpattionuM nivAsasthAna che, darzanAdithI AnaMdanA hetu che, kevalAdi guNanA sabhAvathI bhavyajIvo vaDe sevAya che ane nirvANanuM kAraNa thAya che. bhAvArtha bhagavAnane zreSTha puMDarIkanI upamA kema ApI che ? te spaSTa karavA mATe kahe che - jema kamaLo kAdavamAMthI utpanna thAya che, jalamAM vRddhi pAme che ane kAdava ane jalane choDIne taLAvamAM upara dekhAya che tema bhagavAna paNa karmarUpa kAdavamAM ja utpanna thayA che ane karma AtmAne malina karanAro pariNAma che, tethI ja pUrvanA bhavamAMthI cyavane karmarUpI kAdavamAM bhagavAna utpanna thAya che ane janmA pachI bhagavAnanuM zarIra divya bhogarUpI jalathI vadhe che. vaLI, bhagavAna saMyama grahaNa kare che tyAre asaMga pariNAmavALA hoya che, tethI karmarUpI kAdavane ane divya bhogarUpI jalane choDIne nirlepa varte che. vaLI, bhagavAna saMyama avasthAmAM hoya che tyAre paNa nirmaLa koTInAM cAra jJAnavALA hoya che, aneka labdhivALA hoya che, tethI atizayanA yogavALA hovAthI anya jIvo karatAM suMdara jaNAya che ane jyAre kevalajJAna thAya che tyAre to sarva prakAranA atizayanA yogathI suMdara jaNAya che, mATe jema kamaLo prakRtithI suMdara che tema bhagavAna paNa atizayanA yogathI suMdara che. vaLI, jema kamaLo bhuvanalakSmIno nivAsa che tema bhagavAna paNa guNasaMpattinA nivAsa che, AthI ja audArya, gAMbhIrya Adi aneka guNothI yukta bhagavAna che. vaLI, kamaLo cakSu Adi indriyonA AnaMdanA hetu che ane sugaMdhathI AnaMdanA hetu che tema bhagavAna paNa darzanAdithI AnaMdanA hetu che=bhagavAnanI saumya mudrA Adi jovA mAtrathI jonArane AnaMda thAya che, bhagavAnano madhura kaMTha zravaNamAtrathI AnaMdano hetu bane che, tethI darzanathI, zravaNathI ke anya rIte paNa bhagavAna AnaMdanA hetu che. vaLI, zreSTha kamaLo uttama guNanA yogane kAraNe viziSTa evA tiryaMca, manuSya ane devo vaDe sevAya che, AthI ja naMdanavana Adi vanomAM tiryaMco, vidyAdharo ane vyaMtara Adi jAtinA devo kamaLone sevatA hoya che, tema bhagavAnamAM kevaLajJAna Adi guNo pragaTe che tyAre bhagavAna pAse sanmArgane jANavA mATe AvelA Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 bhavyajIvo vaDe bhagavAna sevAya che tyAre yogya evA tiryaMco, manuSyo ane devatAonI parSadAthI bhagavAna sadA sevAtA dekhAya che. 202 vaLI, jema kamaLo sevanAranA sukhanA hetu thAya che tema bhagavAna paNa yogya jIvonA nirvANanA kAraNa bane che, tethI bhagavAna pUrNa sukhamaya jIvanI avasthAnI prAptinuM kAraNa thAya che. lalitavistarA : naivaM bhinnajAtIyopamAyoge'pyarthato virodhAbhAvena yathoditadoSasaMbhava iti, ekAnekasvabhAvaM ca vastu, anyathA tattattvAsiddheH, sattvAmUrttatvacetanatvAdidharmmarahitasya jIvatvAdyayoga iti nyAyamudrA, na sattvamevAmUrttattvAdi, sarvatra tatprasaGgAt; evaM ca mUrttatvAdyayogaH / sattvaviziSTatA'pi na, vizeSaNamantareNAtiprasaGgAt, evaM nAbhinnanimittatvAd Rte virodha iti puruSavarapuNDarIkANi / / 8 / / lalitavistarArtha : A rIte=bhagavAnane puruSavarapuMDarIkanI upamA ApI e rIte, bhinnajAtIya upamAnA yogamAM paNa=manuSya jAti karatAM bhinnajAtIya evA ekendriyanI upamAnA yogamAM paNa, arthathI virodhano abhAva hovAne kAraNe=zabdathI bhagavAna puMDarIka nathI tethI virodha che paraMtu arthathI bhagavAna puMDarIka sadeza guNavALA che tethI virodhano abhAva hovAne kAraNe, yathA udita doSano saMbhava nathI=sucAru ziSyoe kaheluM ke bhinnajAtIyanI upamA ApavAthI taddharmanI Apatti hovAne kAraNe tenA avastutvanI prApti che e rUpa yathA udita doSano saMbhava nathI ane eka-aneka svabhAvavALI vastu che; kema ke anyathA tenA tattvanI asiddhi che=bhagavAnarUpa vastu ekaaneka svabhAvavALI na hoya to vastunA vastutvanI asiddhi che, sattva-amUrtatva-cetanatva Adi dharma rahitanA jIvatvAdino ayoga che e nyAyamudrA che, sattva ja amUrtatvAdi che ema na kahevuM; kema ke sarvatra teno prasaMga che=amUrtatva Adino prasaMga che, ane e rIte=sattvamAtra svIkAravAmAM Ave e rIte, mUrtatvAdino ayoga che. sattvaviziSTatA paNa nathI; kema ke vizeSaNa vagara=bhedaka vagara, atiprasaMga che, e rIte=vicitra rUpavALI vastu siddha thaye chate, abhinna nimittapaNAne choDIne virodha nathI, ethI puruSavarapuMDarIka bhagavAna che. II. paMjikA H 'ekAnekasvabhAvaM (ca)' cakAraH prakRtopamA'virodhabhAvanAsUcanArthaH dravyaparyAyarUpatvAt (pratyantare rUpatayA) vastu-khIvAri kRti pakSa:, atra hetu:- anyathA=Ane svamAvamantareLa ('tattavAsiddhe:') tasya=vastunaH, Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisavarapuMDarIANuM 203 tattvaM vastutvaM, tasyAsiddhaH, etadbhAvanAyaivAha- sattvAmUrttatvacetanatvAdidharmarahitasya, sattva-satpratyayAbhidhAnakAritvaM, amUrtatvaM rUpAdirahitatvaM, cetanatvaM caitanyavattvaM, 'Adi'zabdAt prameyatvapradezavattvAdicitradharmagrahaH, taiH rahitasya aviziSTIkRtasya, vastuno jIvatvAdyayogaH parasparavibhinnajIvatvAdicitrarUpAbhAvaH, iti eSA, nyAyamudrA yuktimaryAdA vartate, prajJAdhanairapi prairullvitumshkytvaat| nanu sattvarUpAnatikramAdamUrttatvAdInAM, kathaM sati sattve jIvatvAdyayoga ityAzaGkyAha na-naiva, sattvameva-zuddhasaGgrahanayAbhimataM sattAmAtrameva, amUrttatvAdi amUrttatvacaitanyAdi jIvAdigataM, kuta ityAha- sarvatra sattve ghaTAdau, tatprasaGgAt amUrttatvacaitanyAdiprApteH, sattvaikarUpAt sarvathA'vyatirekAt, yadi nAmaivaM tataH kim ? ityAha evaM ca-sattvamAtrAbhyupagame ca mUrtatvAdyayogo-mUrtatvAcaitanyAdyabhAvaH, tadbhAve ca tatpratipakSarUpatvAdamUrttatvAdInAmapyabhAvaH prasajati, tathA ca lokprtiitibaadhaa| atraiva matAntaraM nirasyannAha'sattvaviziSTatApi na viziSTaM svaparapakSavyAvRttaM, sattvamapi-bauddhAbhimataM, na naiva, amUrttatvAdi, ityanuvartate, aviziSTaM sattvaM prAguktayuktaramUrtatvAdi na bhavatyeveti 'api' zabdArthaH, kuta ityAha- vizeSaNaM bhedakam, antareNa vinA, atiprasaGgAda-ativyApteH, viziSTatAyAH sattvekarUpe jIve bhedakarUpAntarAbhAve cetanAdiviziSTarUpakalpanAyAm, ajIve'pi tatkalpanAprApteriti, evaM-ekasvabhAve vastunyanekadoSopanipAtena vicitrarUpavastusiddhau na virodhovijAtIyopamArpitadharmaparasparanirAkaraNalakSaNo, vijAtIyopamAyoge'pi kiM sarvathA na? ityAha- abhinnanimittatvAdRte-abhinnanimittatvaM vinA, yadi hyekasminnevopameyavastugate dharme nimitte (sati) upamA sadRzI visadRzI ca prayujyeta, tataH syAdapi virodho, na tu visadRzadharmanimittAsUpamAsvanekAsvapi, puruSavarapuNDarIketyanena sadRzI visadRzI copamA siddheti||8|| nivArtha:_ 'ekAnekasvabhAvaM..... siddheti / / 'ekAnekasvabhAvaM' pratI cha - cakAra:=dalitavistarAmA 'ekAnekasvabhAva' pachI je ra che te prakRti upamAnA avirodhanI bhAvanAnA sUcanArthavALo che= puruSavarapuMDarIka zabda dvArA bhagavAna vasturUpe eka che ane puMDarIkanA jevA aneka guNovALA hovAthI aneka svabhAvavALA che e prakAranI prakRtimAM upamA ApI te avirodha bhAvanAne sUcana kare che; kema ke dravya-paryAyarUpapaNuM che=bhagavAnarUpa vastunuM dravya-paryAyarUpapaNuM che, mATe bhagavAna dravyathI eka che ane paryAyathI puMDarIka jevA aneka svabhAvavALA che tenuM sUcana "gha' kAra kare che ema saMbaMdha che. vasta jIvAdi-e pakSa che=lalitavistarAmAM kahyuM ke eka-aneka svabhAvavALI vastu che tyAM vastu zabdathI jIvAdi vastune pakSarUpe grahaNa karela che, AmAM hetu kahe che=vastunA eka-aneka svabhAvane siddha karavAmAM hetu kahe che - anyathA-eka-aneka svabhAva vagara=vastu koIka apekSAe eka svabhAvavALI to koIka apekSAe aneka svabhAvavALI svIkAryA vagara, tenuM vastunuM tatva=vastutva, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 lalitavistara bhAga-1 tenI=vastutvanI, asiddhi che arthAt A kathanathI anumAnano AkAra A pramANe prApta thAya, jIvAdi vastu paNa che, eka-aneka svabhAva sAdhya che ane anyathA tatatvanI asiddhi hovAthI e hetu che, tethI e prApta thAya ke vastune eka-aneka svabhAvavALI na svIkAravAmAM Ave to vastunA vastutvanI asiddhi thAya ane vastu che mATe vastu eka-aneka svabhAvavALI che arthAt dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka che.. AnA bhAva mATe ja-vastune eka-aneka svabhAvavALI svIkAryA vagara vastutvanI asiddhi che enA bhAva mATe ja, kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - satva-amUrtatva-cetanatyAdi dharmarahita vastunA jIvatAdino ayoga che ema avaya che, satvano artha spaSTa kare che - sata pratyayatA abhidhAnanuM kArIpaNuM satva che=vastune joIne A che e prakAranI pratIti karAvanAra je dharma vastumAM che te dharma satva che, amUrtatva=pAdi rahitapaNuM, cetanatva=caitanyavAnapaNuM, 'gAri' zabdathI=lalitavistarAmAM "sattAkUrtatvavetanatvAdimAM rahelA gari zabdathI, prameyatva pradezatva Adi aneka dharmonuM grahaNa che, tenAthI=satyAdi aneka dharmothI, rahitanA= aviziSTakRta vastunA, jIvatAdino ayoga che paraspara vibhinna evA jIvatyAdi citrarUpano abhAva che, A vyAyamudrA yuktinI maryAdA varte che; kema ke prajJAdhana evA paNa para vaDe tarka karavAmAM kuzaLa buddhivALA paNa ekAMtavAdIo vaDe, ullaMghana karavA mATe azakyapaNuM che=satyAdi dharmathI rahita vastunA jIvatAdino ayoga che e prakAranI nyAyamudrAne ullaMghana karI zake tema nathI. nanu'thI zaMkA kare che - amUrtatAdinA satvarUpano atikrama hovAthI kevI rIte vidhamAna satva hote chate jIvavAdito ayoga che? arthAta vidyamAna satva hote chate jIvavAdino ayoga svIkArI zakAya nahi e prakAranI AzaMkA karIne kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - satva ja zuddha saMgraha tatha abhimata satAmAtra ja, amUrtavAdi jIvAdigata amUrtatva-cetatatva Adi, nathI ja, kema=satva ja amUrtavAdi kema nathI ? ethI hetu kahe che - sarvatra=satva evA ghaTAdimAM, teno prasaMga che amUrtatva-cetanatAdinI prApti che. kema sattvane ja amUtvAdi svIkArIe to sarvatra amUrtavAdinI prApti che? temAM hetu kahe che - sattvanuM ekarUpapaNuM hovAthI sarvathA avyatirekanI prApti thavAthI=dareka padArthamAM satvanI sAthe sarvathA amUrtatva cetanatva Adino avyatireka hovAthI, ghaTAdimAM paNa amUrtavAdinI prApti che, jo ema che tenAthI zuM prApta thAya? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - ane A rIte satvamAtra svIkAra karAye chate=jagatamAM satvamAtra che anya kAMI nathI ema svIkAra karAye chate, mUrtatvaacetavya Adino abhAva thAya ane tenA abhAvamAM=ghaTAdi vastumAM mUrtitva acetavya AdinA abhAvamAM, tenuM pratipakSarUpapaNuM hovAthI amUrtavAdino paNa abhAva prApta thAya ane te rIte padArthamAM satvathI atirikta mUrtatva acetanatva ane tenA pratipakSabhUta amUrtavAdino paNa abhAva siddha Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisavarapuMDarIANa 205 thAya te rIte, lokapratItinI bAdhA cheHlokamAM pratIti che ke ghaTAdi mUrti che ane acetana che AtmAdi amUrta che ane cetana che e prakAranI lokapratItinI bAdhA che. AmAM ja=pUrvamAM kahyuM ke satva ja amUrtavAdi rUpa che, satvathI atirikta amUrtavAdi nathI e kathanamAM ja, matAMtarane nirAsa karatAM kahe che - satvaviziSTatA paNa nathI, viziSTa=svaparapakSa vyAvRta evuM, satva paNa bauddha abhimata amUrtavAdi tathI ja, amUrtavAdi AgaLanA kathanathI anuvartana pAme che te batAvavA mATe paMjikAmAM kahyuM ke amUrtavAdi nuvartata', aviziSTa evuM satva pUrvamAM kahelI yuktithI amUrtavAdi thatuM nathI ja e ' zabdano artha che arthAt aviziSTa satva to amUrtavAdi thatA nathI, paraMtu satvaviziSTatA paNa amUrtatvAdi thatA nathI e prakAre lalitavistarAmAM yojana che. kema satvaviziSTatA paNa amUrtavAdi thatA nathI ? ethI kahe che - vizeSaNa vagara=bhedaka vagara=satvathI amUrtavAdinA bhedaka vagara, atiprasaMganI prApti che= ativyAptinI prApti che=jema ghaTamAM rahelA satvathI mUrtitva acetanatva Adino bheda karanAra koI na hoya to ghaTanA jevuM satva jIvamAM che tethI jIvamAM rahelA sattvanA baLathI jIvamAM paNa mUrtatva ane acetanavaMtA svIkArano atiprasaMga Ave. pUrvamAM kahyuM ke bhedaka vagara atiprasaMganI prApti che arthAt ghaTanI jema jIvamAM paNa mUrtatva acetanatva mAnavAnA atiprasaMganI prApti che tenA nivAraNa mATe koIka kahe to zuM doSa prApta thAya ? te batAve che - viziSTatAthI satva ekarUpa hote chate jIvamAM bhedaka rUpAMtarano abhAva hote chate cetanAdi viziSTarUpa kalpanA karAya chad=cetanAdi viziSTarUpa satva jIvamAM che e pramANe kalpanA karAye chate, ajIvamAM paNa tenI kalpanAnI prApti cheHcetanAdi viziSTa sattvanI kalpanAnI prApti che. A rIte pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM e rIte, eka svabhAvavALI vastumAM aneka doSano upanipAta hovAthI vicitra rU5 vastu siddha thaye chate virodha nathI=vijAtIya upamAthI arpita dharmano paraspara nirAkaraNarUpa virodha nathI. vijAtIya upamAnA yogamAM paNa zuM sarvathA virodha nathI? ethI kahe che - abhivanimitapaNAne choDIne virodha nathI bhagavAna kamaLa sAthe abhinna e prakAranA nimittane choDIne bhagavAnane kamaLanI upamA ApI temAM virodha nathI, jo eka ja upameya vastugata dharma nimita hote chate sadaza athavA visadaza upamA prayoga karAya che to virodha thAya paNa, paraMtu visadaza dharma nimitavALI aneka paNa upamA hote chate virodha nathI, puruSavarapuMDarIka e kathana dvArA sadaza ane visadaza upamA siddha che. pa8 bhAvArtha :pUrvamAM puMDarIkanI upamA dvArA bhagavAna kaI rIte puMDarIka sadaza dharmavALA che tenuM sthApana karyuM, e rIte Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 lalitavistarA bhAga-1 sthApana karavAthI manuSyajAtithI bhinna ekendriya jAtinI upamAno bhagavAnamAM yoga thayo ane bhagavAna ekendriya nathI, tethI skUlabuddhithI vicArIe to zabdathI virodha jaNAya; kema ke bhagavAna paMcendriya che ane kamaLa ekendriya che, tethI bhagavAna kamaLa jevA che tema kahI zakAya nahi, paraMtu arthathI pUrvamAM sthApana karyuM e rIte virodha nathI; kema ke bhagavAna puMDarIka jevA che te kathana dvArA puMDarIkanI jema kAdavamAM thayA che ityAdi dharmonI ja upasthiti karAya che, paraMtu ekendriya dharmanI upasthiti bhagavAnamAM karAtI nathI, tethI te vacana dvArA bhagavAnanA svarUpanA bodhamAM virodhano abhAva prApta thAya che, mATe sucAru ziSya je doSa Ape che te doSano saMbhava nathI; kema ke jo purisavarapuMDarIANuM zabda dvArA bhagavAnanI ekendriyarUpe upasthiti thAya to sucAru ziSya kahe che tevA doSanI prApti thAya, paraMtu bodha karanArA jIvone "purisavarapuMDarIANaM' zabdathI bhagavAna ekendriya che tevI upasthiti thatI nathI, mATe sAcA ziSyae kahelA doSanI prApti nathI. vaLI, bhagavAnane puMDarIkanI upamA ApavAthI bhagavAna dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka che e prakAre siddha thAya che ane te rIte jagatamAM sarvavatu eka-aneka svabhAvavALI che te batAvavA mATe kahe che. vastutaH keTalAka vAdIo pUlathI padArthane jonArA hoya che, tethI teone vastu eka svabhAvavALI che tema kahyA pachI te ja vastu aneka svabhAvavALI che tema kahevAmAM virodha jaNAya che, tethI sAmAnya rIte dareka vastu eka-aneka svabhAvavALI ja che tema bhagavAnarUpa vastu paNa eka-aneka svabhAvavALI che tema batAvIne syAdvAda ja svIkAravo yuktiyukta che te sthApana karavA arthe kahe che - temAM anumAna karatAM kahe che jIvAdi vastu eka-aneka svabhAvavALI che, anyathA tattvanI asiddhi che jIvAdi vastune eka-aneka svabhAvavALI svIkAravAmAM na Ave to vastunA vastutvanI asiddhi che, AnAthI zuM phalita thAya te spaSTa karatAM kahe che - sattva, amUrtatva, cetanatva Adi dharma rahita vastunA jIvatAdino ayoga che e nyAyamudrA che arthAt anumAnathI e nyAya siddha thAya che. AnAthI e prApta thAya ke sattvarUpe sarva vastu eka svabhAvavALI che to paNa te sattva svabhAvavALI vastumAM sattvathI atirikta amUrtatva cetanatvAdi dharmo paNa che, tethI te vastune jIva-ajIva Adi rUpe kahevAya che, jo dareka vastumAM mAtra sattva ja hota, anya koI dharma na hota to sarva vastu eka svabhAvavALI che tema kahI zakAya, paraMtu sarva dharmavALI ja keTalIka vastu amUrtatva dharmavALI che, cetanatva dharmavALI che, tethI te vastune jIva kahevAya che, vaLI, keTalIka vastumAM sattva dharma che, to vaLI, mUrtatva acetanatva Adi dharmo che, tethI tene ajIva kahevAya che, tethI dareka vastu sajvarUpe eka svabhAvavALI hovA chatAM anya anya dharmovALI paNa hovAthI aneka svabhAvavALI paNa che, AthI ja jIva sattva svabhAvavALo che, tethI eka svabhAvavALo che, vaLI, amUrNatva, cetanatva, aneka pradezatva Adi dharmavALo hovAthI aneka svabhAvavALo Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisavarapuMDarIANa 207 paNa che, AthI ja bhagavAna paNa sattva svabhAvarUpe eka svabhAvavALA hovA chatAM puMDarIkanA jevA aneka dharmovALA hovAthI athavA siMha jevA aneka dharmovALA hovAthI aneka svabhAvavALA paNa che ane je vastumAM eka-aneka svabhAva na hoya tevI vastumAM vastutvanI asiddhi che, jema zazazRMgamAM eka svabhAva paNa nathI, aneka svabhAva paNa nathI, vaLI, mAtra eka svabhAvavALI ja vastu che aneka svabhAvavALI nathI ema jeo mAne che te matanI yukti batAvIne tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - jeo vastune eka svabhAvavALI ja mAne che teo kahe che ke padArthamAM raheluM sattva ja amUrtavAdirUpa che, tethI AtmAmAM je sattva dekhAya che e sattva ja amUrtatva cetanatAdi svarUpa che, paraMtu sattvathI atirikta amUrtatva, cetanavarUpa vastu nathI, jema ghaTa ane paTa be judA dekhAya che tema dekhAtI vastumAM je sattva dekhAya che tenAthI atirikta amUrtatva, cetanatva Adi dekhAtuM nathI, mATe sattvarUpa ja vastu che, tethI vastu eka svabhAvavALI che ane amUrtatva, cetanatva AdinI pratIti sattva svarUpa ja che tene graMthakArazrI kahe che ema na kahevuM; kema ke sattva ja amUrtavAdi rUpa hoya to sarvatra=jyAM jyAM sattva che tyAM tyAM, amUtvAdinI prAptino prasaMga prApta thAya, vastutaH sattva jema jIvamAM dekhAya che tema ghaTa-paTAdimAM paNa dekhAya che, paraMtu tyAM amUrtatva-cetanatvAdi nathI ane jIvamAM sattva dekhAya che ane amUrtatva-cetanavaMdi paNa dekhAya che, mATe sattvane ja amUtvAdi svIkArI zakAya nahi. vaLI, sattvarUpa ja amUrtatvAdi svIkArIe to mUrtatva, acetanatva paNa sattvarUpa ja prApta thAya ane tema svIkArIe to jema AtmAmAM sattva che ane mUrtatva, acetanatva nathI, chatAM sattvarUpa ja mUrtatva ane acetanatva svIkArIe to AtmAmAM jema sattva hovA chatAM mUrtatva ane acetanatvano ayoga che tema tevA ja sattvavALA ghaTAdimAM paNa mUrtatva, acetanatvano ayoga prApta thAya ane tema svIkArIe to keTalAka padArthomAM mUrtitva Adi dharmanI prApti che, to keTalAka padArthomAM amUrtatvAdi dharmanI prApti che te lokapratItinI bAdhA thAya ane sattvarUpa ja amUrtavAdi svIkAravAmAM Ave to sattvavALA sarva padArthomAM amUrtatvAdi dharmo sarvathA samAna ja prApta thavA joIe ane lokapratIti anusAra sattvadharmavALA sarva padArtho hovA chatAM keTalAka padArtho mUrtatvAdi dharmavALA che, to keTalAka padArtho amUrtavAdi dharmavALA che, te prakAranI sarva lokapratIti anusAra vastu sattvarUpe eka che ane amUrtatvAdi dharmothI aneka svarUpavALI che ema svIkAravuM joIe, A rIte zuddhasaMgrahanaya abhimata sattAmAtrane svIkAranAra vastune eka svabhAvavALI kahe che te matanuM nirAkaraNa karyuM, have bauddhamata sattvanI viziSTatA svIkArIne paNa vastune eka svabhAvavALI svIkAre che tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - bauddha mAne che ke sarva padArthomAM sattvaviziSTatA che svapara pakSathI vyAvRtta evuM viziSTa sattva che arthAt dareka vastu potAnA svarUpe che ane parasvarUpe nathI te rUpa ja tenuM viziSTa sattva che, paraMtu vastu eka-aneka dharmavALI nathI, tethI e phalita thAya ke ghaTa anya ghaTathI vyAvRtta ane paTAdithI paNa vyAvRtta pratIta thAya che tevuM viziSTa sattva ja dareka padArthamAM che, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 lalitavistarA bhAga-1 vizeSaNa vagara=bhedakarUpa vizeSaNa vagara, atiprasaMgadoSanI prApti che, Azaya e che ke bauddha matAnusAra sarva padArtha kSaNasthiti dharmavALA che ane je kSaNamAM te utpanna thAya che te vakhate temAM sattvaviziSTatA che, tethI te sattvaviziSTatA svapakSanI vyAvRtti kare che ane parapakSanI vyAvRtti kare che, tethI svapakSa ane parapakSanI vyAvRtti kare tevuM viziSTa santa te te padArthamAM che, mATe vastu eka svabhAvavALI che aneka svabhAvavALI nathI, tema bauddha mata kahe che. tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - vartamAna kSaNamAM aneka padArtho vidyamAna che te sarvamAM sattva samAna che chatAM anyanA sattva karatAM koI eka vastunuM sattva viziSTa che, tethI te viziSTa sattva vizeSaNarUpa bhedakanA baLathI ja prApta thAya che, jo bhedaka koI na hoya to sarva vidyamAna vastumAM "A satuM che", "A sat che e prakAranI samAna ja pratIti thavI joIe, paraMtu A vastumAM raheluM sattva anyamAM rahelA sattva karatAM juduM che tema svIkAravAmAM koI bhedaka dharma svIkAravo paDe, to ja te padArthamAM raheluM viziSTa sattva svapakSanI ane parapakSanI vyAvRtti kare che tema svIkArI zakAya ane tevo bhedaka koI na hoya to jevuM sattva vivakSita vastumAM che tevuM sattva anya vastumAM paNa che tevuM mAnavAno atiprasaMga Ave ane tema svIkArIe to jIva-ajIva Adi sarva padArtho mAtra sattvavALA che tevI pratIti thavI joIe ane tevI pratIti nathI chatAM tevI vastu svIkAravAno atiprasaMga Ave. A kathanane ja paMjikAkAra spaSTa karatAM kahe che - eka svabhAvavALI vastumAM viziSTatAnuM sattvanI sAthe ekarUpapaNuM hoya to jIvamAM ajIva karatAM bhedaka rUpAMtarano abhAva hote chate cetanAdi viziSTa sattva eka svarUpa che tema svIkAravuM paDe ane tema svIkAravAmAM ajIvamAM paNa cetanAdi viziSTa sattvanI kalpanAnI prApti thAya ane jIvamAM sattva che tenA karatAM ajIvamAM vilakSaNa sattva che, e prakAranI lokapratIti che tethI te vilakSaNatAno niyAmaka jIvamAM cetanatva dharma che ane ajIvamAM acetanatva dharma che tema svIkAravuM joIe, tethI vastu sattvarUpe eka svabhAvavALI hovA chatAM te sattvanA bhedaka evA cetanatva, mUrtatva Adi aneka svabhAva te vastumAM che tema svIkAravuM joIe, mATe bauddhadarzanavAdI viziSTa sattva svIkArIne vastune eka svabhAvavALI svIkAre che, aneka svabhAvavALI svIkArato nathI te yuktiyukta nathI. A sarva kathanathI zuM phalita thAya te batAvatAM kahe che - pUrvamAM varNana karyuM e rIte vastune eka svabhAvavALI svIkAravAmAM aneka doSonI Apatti che, mATe vicitrarUpa vastu siddha thAya che, tethI vijAtIya upamAthI arpita dharmano paraspara nirAkaraNarUpa virodha nathI arthAt bhagavAnane kamaLanI upamAnA arpaNa dvArA bhagavAnane kamaLa kahevAnI Apatti Avaze e prakArano virodha nathI; kema ke bhagavAna sattvarUpe eka hovA chatAM kamaLa jevA aneka guNovALA paNa che ja. ahIM prazna thAya ke vijAtIya upamAnA yogamAM paNa zuM sarvathA virodha nathI ? arthAt bhagavAna manuSya che ane upamA ekendriya evA kamaLanI ApI, tenA yogamAM zuM sarvathA virodha nathI ? tethI kahe che - Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purivaragaMdhahasthInuM 209 abhinna nimittatvane choDIne virodha nathI arthAt sarvathA bhagavAnane kamaLa jevA ekendriya svIkArI laIe to virodha che, paraMtu te sivAya ekendriyanI upamA dvArA bhagavAnamAM je anya guNo kahyA te guNo svIkAravAmAM koI virodha nathI, A kathanane spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che - jo eka ja upameya vastugata dharma nimitta hote chate upamA sadazI ke visadazI kahevAmAM Ave to virodha thAya, jema puMDarIka vastunA sadaza dharma dvArA bhagavAna paNa sarvathA puMDarIka sadaza ja che tema kahevAmAM Ave to virodha thAya, vaLI, keTalIka vakhata visadaza upamA ApavAmAM Ave che tyAM paNa te vastu sarvathA tenAthI visadaza nathI, paraMtu aMte sat rUpe paNa sadaza che, chatAM sarvathA visadaza ja che tema kahevAmAM Ave to virodha thAya, ane bhagavAnane puruSavarapuMDarIka upamA dvArA sadazI ane visadazI upamA siddha che; kema ke bhagavAna puMDarIkanI jema kAdavamAM thayA che ityAdi dharmothI bhagavAna sadaza che ane puMDarIka ekendriya che ane bhagavAna paMcendriya che e rUpa dharmathI bhagavAna puMDarIka karatAM visadaza che e pramANe siddha thayuM. IITA avataraNikA : ete ca yathottaraM guNakramAbhidhAnavAdibhiH suraguruvineyInaguNopamAyoga evAdhikaguNopamAre iSyante, abhidhAnakramAbhAve'bhidheyamapi tathA, 'akramavadasad' iti vcnaat| etannirAsAyAha - avataraNikArya : ane A=bhagavAna, yathA uttara guNanA kramane kahenArAvAdi evA suragurunA ziSyo vaDe hInaguNanI upamAnA yogamAM ja adhika guNanI upamAne yogya IcchAya che; kema ke abhidhAna kramanA abhAvamAM abhidheya paNa te prakAre thAya ajamavAnuM thAya, ane akramavALI vastu asat che e prakAre vacana che, enA nirAsa mATe kahe cheHsuragurunA ziSyanA matanA nirAkaraNa mATe kahe che - paMjikA : 'yathottara mityAdi, 'yathottaraM guNAnAM=puruSArthopayogijIvAjIvadharmANAM guNasthAnakAnAmiva kramaH uttarottaraprakarSalakSaNaH, tena abhidhAnaM bhaNanaM, vadantItyevaMzIlAstaiH, suraguruvinayaiH bRhaspatiziSyaiH, hInaguNopamAyoge eva=hInaguNopamayopamita eva guNe, hInaguNa ityarthaH, adhikaguNopamArhA iSyante-adhikaguNopamopanyAsenAdhiko guNa upamAtuM yukta ityarthaH, tathAhi- gandhagajopamayA mahAprabhAvazakrAdipuruSamAtrasAdhye mArItidurbhikSAdhupadravanivartakatve bhagavadvihArasya sAdhite, puNDarIkopamayA bhuvanAdbhutabhUtAtizayasampatkevalajJAnazrIprabhRtayo nirvANaprAptiparyavasAnA guNA bhagavatAmupamAtuM yuktA iti, kuta ityAha- abhidhAnakramAbhAve-vAcakadhvaniparipATivyatyaye, abhidheyamapi-vAcyamapi, tathA abhidhAnavad, akramavat-paripATirahitam, asat avidyamAnaM, kramavRttajanmano'bhidheyasyAkramokto tdruupennaasthittvaat| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 lalitaviktA bhAga-1 paMjikArca - "thottara' ... taskULasthitatvA "thottara' tyAra - lalitavistarAnuM pratIka che, yathA uttara guNono krama=puruSArtha upayogI jIvAjIva dhamarUpa guNono arthAt prayatna karavA mATe upayogI evA jIvanA dharUpa guNono ane ajIvatA dharUpa guNono, guNasthAnakanI jema uttara-uttaranA prakarSa svarUpa krama, tenAthI abhidhAna=kathana, kahe che evA svabhAvavALA te suragurunA ziSyo vaDe= bRhaspatinA ziSyo vaDe, hItaguNanI upamAnA yogamAM ja hItaguNanI upamAthI upamita ja guNavALI vastumAM arthAta hanaguNavALI vastumAM, adhikaguNa upamA yogya icchAya che=adhikaguNa upamAnA upanyAsathI adhikaguNa upamA ApavA mATe yukta che=ucita che, te A pramANe - gaMdhagajanI upamAthI mahAprabhAvavALA zakrAdi puruSamAtrathI sAdhya mAri, Iti, durmikSa Adi upadravanuM tivartakapaNuM bhagavAnanA vihAranuM sAdhita thaye chate puMDarIkanI upamAthI bhuvanamAM addabhuta evA atizayatI saMpadA kevalajJAnanI lakSmI vagere nirvANaprAptinA paryavasAtavALA guNo bhagavAnane upamA ApavA mATe yukta che, kema ? ethI kahe che - abhidhAnanA kramano abhAva hote chate-vAcakanA dhvaninI parIpATino vyatyaya hote chate, abhidheya paNa=vAcya paNa, te prakAre abhidhAnanI jema, akramavALu=paripATI rahita, asat che avidyamAna che; kema ke kramavRtti janmavALA abhidheyanA= bhagavAnamAM zakrAdi sAdhAraNa guNonI upamA thayA pachI zakrAdithI asAdhya evA viziSTa guNo hoya che tevA kramavRtti janmavALA abhidheyarUpa guNonA, akramathI uktimAM te rUpathI asthitapaNuM che. bhAvArtha suragurunA ziSyo mAne che ke jema guNasthAnako kramasara thAya che tema jIvamAM prathama hinaguNo utpanna thAya che, tyArapachI viziSTa guNo utpanna thAya che, tethI padArthamAM pragaTa thatA guNo je kramathI thatA hoya te kramathI ja kahevA joIe, paraMtu prathama viziSTa guNo kahIne pachI hanaguNo kahevAmAM Ave to te kathanamAM kramano abhAva che, tethI abhidheya paNa te kramanA abhAvavALuM ja prApta thAya arthAt prathama hanaguNanA ane pachI adhiguNanA kramathI na kahevAmAM Ave to abhidheya evI vastu prathama adhika guNavALI che, pachI hIna guNavALI che te svarUpe zrotAne bodha thAya ane tevI akramavALI vastu asa che, mATe te prakAre upamA ApavAthI vastu jevI nathI tevuM kathana thavAne kAraNe upamA dvArA upameya vastunA asattvanI prApti thAya. Azaya e che ke jIvamAM guNasthAnako kramasara utpanna thAya che tema bhagavAnamAM paNa mAri, iti, durmikSa Adi upadravanuM nivartana kare tevI guNasaMpatti prathama pragaTe che; kema ke mahAprabhAvaka zakrAdi puruSamAtrathI sAdhya te guNo che, tethI tevA sAmAnya guNo prathama pragaTe che ane tyArapachI bhagavAna bhuvanamAM koInI pAse nathI tevI uttama guNasaMpattine prApta kare che, tethI bhagavAnanI stuti karanAre prathama puruSavaragaMdhahastinI upamA ApavI joIe ane tyArapachI puruSavarapuMDarIkanI upamA ApavI joIe, jethI bhagavAnanI guNasaMpatti je kramathI pragaTa thaI che te kramavALA bhagavAnanA svarUpano bodha thAya ane prastuta sUtramAM prathama Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purivaragaMdhahandImAM 211 puruSavarapuMDarIkanI upamA ApI, tyArapachI tenAthI hanaguNavALI puruSavaragaMdhahastinI upamA ApI ane te kramathI guNanI utpattivALA bhagavAna nathI, tethI prastuta upamA dvArA kahevAtA svarUpavALA bhagavAna nahi hovAthI A upamA nirviSayaka che, mATe te prakAre upamAthI bhagavAnanuM svarUpa kahevuM ucita nathI ema suragurunA ziSyo kahe che, te matanA nirAsa mATe kahe che - sUtra: purivara datthIur iArA sUtrArtha : bhagavAna zreSTha gaMdhahatinA jevA guNothI yukta che, mATe puruSavaragaMdhahati che, puruSamAM zreSTha gaMdhahati samAna bhagavAnane namaskAra thAo. ho lalitavistarA : puruSavaragandhahastibhyaH iti| puruSAH pUrvavadeva, te varagandhahastina iva-gajendrA iva, kSudragajanirAkaraNAdinA dharmasAmyena puruSavaraganthahastinaH, yathA gandhahastinAM gandhenaiva taddezavihAriNaH kSudragajA (pra.kSudrazeSagajAH) bhajyante, tadvadete'pi paracakradurbhikSamAriprabhRtayaH sarva evopadravagajA acintyapuNyAnubhAvato bhagavadvihArapavanagandhAdeva bhajyanta iti| lalitavistarArtha: puruSo pUrvanI jema che zarIradhArI saMsArIjIvo puruSa che, teo zreSTha gAMghahastionI jema gajendronI jema, kSaddhagajanA nirAkaraNa Adi dharmanA sAmyathI puruSavaragaMdhahati che, je pramANe gaMdhahastionI gaMdhathI ja te dezamAM vicaratA kSadraga bhagna thAya che mada rahita thAya che, tenI jema kSaDhagajenI jema, A paNa paracakra, dubhikSa, mAri vagere sarva ja upadravarUpI gajo aciMtyapuNyanA prabhAvathI bhagavAnanA vihAranA pavananI gaMdhathI ja bhagna thAya cheaupadravo nAza pAme che. bhAvArtha : jagatamAM hAthIo sAmAnya prakAranA hoya che ane viziSTa prakAranA gaMdhahastio hoya che. gaMdhahasti je kSetramAM Ave te kSetramAM rahelA sAmAnya hAthao sudragaja kahevAya che, teono mada jharI jAya che, tethI gaMdhahastinA AgamanapUrve kSudragajo paNa unmAdavALA thAya tyAre mahAna upadrava karanArA bane che, AthI ja unmArgamAM caDelo hAthI ghaNA manuSyono vinAza kare che ane tene niyaMtraNamAM lAvavo paNa duSkara bane che, tema zudragaja jevA jagatamAM mAri, iti vagere upadravo utpanna thAya che tyAre ghaNA loko pIDita thAya che, paraMtu jyAre te kSudragajo jagatamAM upadrava karatA hoya, paraMtu gaMdhahastinuM Agamana thAya tyAre mada vagaranA thayelA te gajo jagatamAM upadrava karanArA thatA nathI, tema gaMdhahasti jevA bhagavAnanA vihArane kAraNe Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 ' lalitaviratArA bhAga-1 temanA pavananI gaMdhathI ja mAri vagere kSudra upadravarUpI gajo bhagna thAya che, je lokottama puruSanI uttamatAne batAvanAro guNa che, tethI puruSavaragaMdhahasti dvArA bhagavAnanA te lokottama guNanI stuti karAI che. lalitavistarA : na caikAnekasvabhAvatve vastuna evamapyabhidhAnakramAbhAvaH, sarvaguNAnAmanyo'nyasaMvalitatvAt, pUrvAnupUrvyAdyabhidheyasvabhAvatvAt; anyathA tthaabhidhaanaaprvRtteH| lalitavistarArtha: vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM hote chate A rIte paNa=pUrvamAM bhagavAnane puMDarIkanI upamA ApI ane tyArapachI bhagavAnane zreSTha gaMdhahastinI upamA ApI e rIte paNa, abhidhAnanA kramano abhAva nathI ja=avataraNikAmAM suragurunA ziSyonA vacana anusAra kahyuM ke abhidhAnanA kramano abhAva che te abhidhAnanA kramano abhAva nathI ja; kema ke sarva guNonuM paraspara saMvalitapaNuM hovAthI pUrvAnupUrvI Adi abhidheya svabhAvapaNuM che, anyathA=sarva guNonA paraspara saMvalitapaNAne kAraNe pUrvAnupUrvI Adi anya kramathI paNa abhidheya svabhAva na hoya to, te prakAranA abhidhAnanI pravRtti thAya. paMjikA - 'na cetyAdi, na ca=naiva, ekAnekasvabhAvatve=eko dravyatayA, anekazca paryAyarUpatayA, svabhAvaHsvarUpaM, yasya tattathA tadbhAvastattvaM, tasmin, vastunaH-padArthasya, evamapi adhikaguNopamAyoge hInaguNopamopanyAse'pi, abhidhAnakramAbhAvo-vAcakazabdaparipATivyatyayaH, kuta ityAha- sarvaguNAnAM yathAsvaM jIvAjIvagatasarvaparyAyANAm, anyonyaM-parasparaM, saMvalitatvAt saMsRSTarUpatvAt, kimityAha- 'pUrvAnupUrvAdyabhidheyasvabhAvatvAt', pUrvAnupUrvyAdibhiH vyavahAranayamatAdibhiH, 'Adi'zabdAt pazcAnupUrvyanAnupUrvIgrahaH, abhidheyaH abhidhAnaviSayabhAvapariNatimAn svabhAvo yeSAM te tathA tadbhAvastattvaM, tasmAt, saMvalitarUpatve hi guNAnAM nizcitasya kramAderekasya ksycidbhaavaat| vyatirekamAha- anyathA pUrvAnupUrvyAdibhiranabhidheyasvabhAvatAyAM guNAnAM, tathA pUrvAnupUrvyAdikrameNa, abhidhAnApravRtteH=abhidhAyakAnAM dhvanInAmabhidhAnasya bhaNanasyApravRtteH, naivamapyabhidhAnakramAbhAva iti yogH| paMjikArca - tyAdi ti yoga | 'ja phAri lalitavistarAnuM pratIka che, vastunuM padArthanuM, ekaaneka svabhAvapaNuM hote chate dravyapaNAthI eka ane paryAyarUpapaNAthI aneka svabhAva arthAta svarUpa che jenuM te tevuM che arthAta eka-aneka svabhAvavALuM che teno bhAva arthAt eka-aneka svabhAvavALAno bhAva te hote chate, A rIte paNa=adhika guNanI upamAnA yogamAM hItaguNanI Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 purisavaragaMdhahatyamAM upamAvA upacAsamAM paNa, abhidhAna kramano abhAva nathI ja=vAcaka zabdanI paripATIno vyatyaya nathI ja. kema vyatyaya nathI ? ethI kahe che - sarva guNonuM yathAyogya jIva-ajIvagata sarvaparyAyonuM, anyonya=paraspara, saMvalitapaNuM hovAthI= saMsRSTarUpapaNuM hovAthI=paraspara ekamekarUpapaNuM hovAthI, zuM?=sarva guNonuM paraspara saMvalitapaNuM hovAthI zuM? ethI kahe che - pUrvAnupUrvI Adi abhidheya svabhAvapaNuM che, mATe abhidhAna kramano abhAva nathI ema avAya che. pUvatupUrvI Adi abhidheya svabhAvapaNuM zuM che? te spaSTa kare che - vyavahAranaya matAdithI abhidheya svabhAva che jeone abhidhAnanA viSayabhAvanI pariNativALo svabhAva che jeone, te tevA che=pUrvAnupUrvI Adi savabhAvavALA che teno bhAva tatva che-pUrvAnupUrvI Adi abhidheya svabhAvavALApaNuM che te kAraNathI abhidhAna kamano abhAva nathI ema avaya che, pUrvAnubUtimAM rahelA "gAri' zabdathI pazcAtupUrvI ane anAnupUrvInuM grahaNa che, f=je kAraNathI, guNonuM saMvalitarUpapaNuM hote chate nizcita koIka eka kamano abhAva hovAthI pazcAtupUrvI AdithI paNa kathana thaI zake che, mATe abhidhAna kamano abhAva nathI ema anvaya che. vyatirekane kahe che=adhikaguNa kahyA pachI bInaguNa kahevAmAM Ave to abhidhAna kramano abhAva nathI tema svIkAravAmAM vyatirekane kahe che - avyathA-guNonA pUrvAnupUrvI AdithI abhidheya svabhAvapaNAmAM, te prakAre pUrvAnupUrvI Adi kramathI, abhidhAnanI apravRtti hovAthI=abhidhAyaka evA dhvanionA=abhidhAyaka evA zabdonA, abhidhAnanI kathananI, apravRtti hovAthI A rIte paNa adhikaguNanI upamA ApyA pachI hInaguNanI upamA ApI e rIte paNa, abhidhAna kramano abhAva nathI e pramANe yoga che=lalitavistarAmAM saMbaMdha che. bhAvArtha padArtha dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka che, tethI jagatavartI koIpaNa vastune grahaNa karIne vicAravAmAM Ave to te vastu dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka che, tethI vastunuM eka-aneka svabhAvapaNuM che ane dravyamAM vartatA sarva guNo paraspara saMvalita che, tethI dravyamAM je je guNo pragaTa thAya che te te guNo pragaTa thatA pUrve dravyamAM zaktirUpe vidyamAna hatA ane te te kALamAM te te guNa pragaTa thAya che, tethI je dravyamAM je guNo pUrve ke pazcAtuM pragaTa thAya che te guNo te eka dravyanA ja paryAyarUpa hovAthI paraspara saMzleSa pariNAmavALA che, paraMtu jema ghaTa ane paTa pRthaka dekhAya che tevA te guNo paraspara saMvalitapaNA vagara pRthaka dekhAtA nathI, paraMtu ema ja dekhAya che ke A dravyamAM A guNa pragaTa karavAnI zakti hatI te nimitta pAmIne abhivyakta thaI che, tethI eka dravyamAM paraspara saMvalita pUrvanA ane pazcAtunA guNo hovAthI te vastunuM kathana karatI vakhate pUrvAnupUrvIthI paNa kathana thaI zake ane paccAnupUrvIthI Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 lalitavistarA bhAga-1 paNa kathana thaI zake ane anAnupUrvIthI paNa kathana thaI zake; kema ke te vastumAM pUrva-uttaranA sarva guNo sarvathA pRthapha nathI, paraMtu eka dravyanI sAthe te dravyanA paryAyarUpe paraspara saMvalita thaIne rahe che, tethI te dravyanuM svarUpa temAM vartatA paryAyo dvArA kahevuM hoya tyAre pazcAnupUrvIthI paNa kahI zakAya che ane pUrvAnupUrvIthI paNa kahI zakAya che ane anAnupUrvIthI paNa kahI zakAya che. jema-koI mahAtmAe yoganirodha karIne svakarmano nAza karyo hoya tyAre koI jijJAsune prazna thAya ke A mahAtmA kaI rIte sarva karma rahita thayA ? tyAre te mahAtmAnuM svarUpa kahenAra vaktA kahe ke A mahAtmAe yoganirodha karyo, mATe sarva karmano nAza karyo, tyAM prazna thAya ke A mahAtmAe kaI rIte yoganirodha karyo ? tyAre kahevAmAM Ave ke mahAtmAe kevaLajJAnanI prApti karI, mATe yoganirodha karyo, tyAM prazna thAya ke A mahAtmAe kaI rIte kevaLajJAna prApta karyuM, tyAre kahevAmAM Ave ke mahAtmA vitarAga thayA, mATe kevaLajJAna prApta karyuM, A rIte uttara-uttaranI jijJAsAmAM caudamA guNasthAnakanA te mahAtmAmAM pragaTa thatA guNasthAnakonuM kathana paccAnupUrvI kramathI paNa thaI zake che; kema ke te mahAtmArUpa eka dravyamAM kramasara pragaTa thatA caude guNasthAnako paraspara saMvalita che, mATe te mahAtmAmAM caude guNasthAnako pUrvAnupUrvIthI paNa kahI zakAya, pacyAnupUrvIthI paNa kahI zakAya ane anAnupUrvIthI paNa kahI zakAya, je prakAranI zrotAne jijJAsA hoya ke zrotAne bodha karAvavo Avazyaka hoya te prakAre tenuM kathana thaI zake, te rIte prastutamAM paNa eka bhagavAnarUpa vyaktine AzrayIne adhikaguNarUpa puMDarIkanI upamA ApyA pachI hInaguNanuM kathana karavAmAM Ave= purisavaragaMdhahasthIrNa dvArA hanaguNanuM kathana karavAmAM Ave temAM abhidhAnanA kramanA abhAvanI prApti nathI; kema ke eka vastumAM paraspara saMvalita thayelA guNo jijJAsAne anurUpa utpattinA kramathI paNa kahI zakAya ane anya kramathI paNa kahI zakAya che, mATe ja caude guNasthAnako utpattinA kramathI kahevAmAM Ave tyAre prathama, dvitIya Adi guNasthAnakanA kramathI nirUpaNa thAya che ane jyAre tevI vivakSA nathI tyAre paccAnupUrvIthI paNa thaI zake che te prakArano bodha karAvavA mATe ja prastuta sUtramAM prathama puMDarIkanI upamA ApyA pachI bhagavAnane gaMdhahastinI upamA Apela che, jethI kramathI ja kathana karavuM joIe e prakAranA suraguru ziSyanA ekAMta pakSanuM nirAkaraNa thAya che. paMjikA : abhidheyatayApariNatyapekSo hyabhidhAnavyavahAraH, tataH kiM siddhamityAha - paMjikArya : gakhighera ... sidityada | abhidheyanI te prakAranI pariNatinI apekSAvALo abhidhAnano vyavahAra che pUrvamAM sthApana karyuM e rIte abhidheya evI vastunA guNo paraspara saMvalita che te prakAranI pariNatinI apekSAvALo abhidheyane kahenArA vacanaprayogarUpa abhidhAnano vyavahAra che, tenAthI zuM siddha thayuM? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisAvaragaMdhahasthImAM 15 bhAvArtha : abhidheya evI bhagavAnarUpa vastunI te prakAranI pariNatinI apekSAvALo bhagavAnamAM paraspara saMvalita thaIne puMDarIka jevA guNo ke gaMdhahasti jevA guNorUpa pariNati pragaTa thAya che te apekSAe, bhagavAnanA guNonA kathanarUpa vyavahAra thAya che, tethI hanaguNa kahIne paNa adhikaguNanuM kathana karI zakAya che ane adhikaguNanuM kathana karIne paNa hanaguNanuM kathana karI zakAya che tema pUrvamAM sthApana karyuM, tenAthI zuM siddha thayuM ? te lalitavistarAmAM batAve che - lalitavistarA - naivamabhidheyamapi tathA'kramavadasaditiH uktavadakramavattvAsiddhaH kramAkramavyavasthAbhyupagamAcca, anyathA na vastunibandhanA zabdapravRttiriti stavavaiyarthyameva, tatazcAnthakAranRttAnukArI prayAsa iti, puruSavaragandhahastina iti||9|| lalitavistarArtha: A rIte=abhidhAnanuM kathana kartha e rIte, abhidheya paNa te prakAre AkramavALuM asatu nathI= akramavALuM suragurunA ziSyo kahe che te prakAre asatu nathI; kema ke pUrvamAM kahyuM e rIte akramavattvanI asiddhi che ane krama-akrama vyavasthAno svIkAra hovAthI AkramavALI vastu asat nathI, ema anvaya che. anyathA krama-akrama vyavasthAno abhAva hote chate ane pUrvAnupUrva Adi abhidheya svabhAvano abhAva hote chate, zabdapravRtti vastunibaMdhanavALI thAya nahi, ethI stavananuM veyartha ja prApta thAya ane tethI=stavana vyartha siddha thAya chatAM bhagavAnanuM stavana karavAmAM Ave tethI, aMdhakAramAM nRtyane anurUpa prayAsa che=bhagavAnanA jIvanano prayAsa che, ethI puruSavaragaMdhaharinI upamA che. IIII paMjikA - na-naiva, evam-abhidhAnanyAyena 'abhidheyamapi tathA akramavadasad' iti paropanyastaM, kuta ityAhauktavat-pratipAditanItyA, akramavattvAsiddheH abhidhAnakramAkSiptasya kramavato'bhidhesya kramotkramAdinA prakAreNAbhidhAnArhasvabhAvapariNatimattvAt sarvathA kramarahitatvAsiddheH, evamabhidheyapariNatimapekSyAbhidhAnadvAreNa guNAnAM kramAkramAvukto, idAnIM svabhAvata evAbhidhAtumAha- kramAkramavyavasthAbhyupagamAcca-krameNAkrameNa ca sAmAnyena hInAdiguNAnAM guNini jIvAdI vyavasthAyAH viziSTAyA avasthAyAH svarUpalAbhalakSaNAyA abhyupagamAt aGgIkaraNAt syAdvAdibhiH; cakAraH pUrvayuktyapekSayA samuccayArthaH, 'nAbhidheyamapi tathA'kramavadasadi ti yogaH, puNDarIkopamopanItAtyantAtizAyiguNasiddhau gandhagajopamayA vihAraguNArpaNaM parAbhipretahInAdiguNakramApekSayA'kramavadapi nAsaditi bhaavH| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 lalitavistAra bhAga-1 amumevArthamanenaivopanyAsena vyatirekataH sAdhayitumAha anyathA kramAkramavyavasthAyAH pUrvAnupUrvyAyabhidheyasvabhAvasya cAbhAve, na naiva, zabdapravRttiH prastutopamopanyAsarUpA, vastunibandhanA-vAcyaguNanimittA, hInAdikrameNaiva hi guNajanmaniyame pUrvAnupUya'vAbhidheyasvabhAvatve ca sati tannibandhane ca tathaiva zabdavyavahAre kathamiva zabdapravRttiritthaM yujyata iti bhAvaH, 'iti'-asmAddhetorvastunibandhanazabdapravRttyabhAvalakSaNAt stavavaiyarthyameva-stavasya adhikRtasyaiva vaiyarthyameva-niSphalatvameva, asadAbhidhAyitayA stavadhAMtikrameNa stavakAryAkaraNAt, tatazca stavavaiyarthyAcca, andhakAranRttAnukArIsantamasavihitanatanasadRzaH, prayAsaH stavalakSaNa iti; na caivamasau, saphalArambhimahApuruSapraNItatvAdasya; iti puNDarIkopameyakevalajJAnAdisiddhau gndhgjopmeyvihaargunnsiddhirdusstteti||9|| pAlikAI : "'-naiva kuiiAhuti A rIte pUrvamAM batAvyuM e rIte, abhidhAnanA cAyathI=vastumAM anyonya saMvalita guNonuM pUrvAnupUrvI-pazcAtupUrvI ke anAnupUrvIthI kathana thaI zake e prakAranA kathananA vyAyathI, abhidheya paNa te prakAre akramavALuM asatapara vaDe kahevAyeluM akramavALuM asat, nathI ja. kema abhidheya paNa akramavALuM asatuM nathI ? ethI kahe che - uktanI jema=pratipAdita nItithI pUrvamAM batAvyuM ke paraspara saMvalita guNo hovAthI akramavALA nathI e nItithI, akramahatvanI asiddhi hovAne kAraNe abhidhAnanA kramathI Alipta evA kramavALA abhidheyatA krama-u&ma Adi prakArathI abhidhAna yogya svabhAvanI pariNatimAnapaNuM hovAthI sarvathA krama rahitatvanI asiddhi hovAne kAraNe, para vaDe kahevAyeluM akramavat asat che e kathana barAbara nathI ja ema avaya che, A rIte abhidheya evA dravyanI pariNatinI apekSAe=pUrvamAM varNana karyuM e rIte abhidheya evA dravyanI pariNati paraspara saMvalita che e apekSAe, abhidhAna dvArA guNono krama-akrama kahevAyo, have svabhAvathI ja kahevA mATe kahe che lalitavistarAmAM kahe che - ane krama-akrama vyavasthAno abhyapagama hovAthI akramavALuM abhidheya asat nathI ema avaya che. krama-akrama vyavasthAnA abhyAgamano artha spaSTa kare che - kramarUpa ane akramarUpa sAmAnyathI hInAdi guNonA guNI evA jIvAdimAM vyavasthAno abhyapagama hovAthI-viziSTa avasthAnA svarUpalAvyarUpa vyavasthAno syAdvAdI vaDe aMgIkAra karAyelo hovAthI, abhidheya paNa te prakAre akramavALuM asatuM nathI=adhika guNa kahyA pachI hItaguNa kahevAmAM Ave to te prakAre akramavALuM asatuM nathI, e pramANe yoga che, 'kAra=lalitavistarAmAM rahelo " 'kAra, pUrvamuktinI apekSAe samuccaya arthavALo che, puMDarIkanI upamAthI upamita evA bhagavAnamAM atyaMta atizAyi guNanI siddhi hote chate gaMdhagajanI upamAthI vihAraguNanuM arpaNa=bhagavAnanA Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 parivaragaMdhahasthIrNa vihAra guNanuM kathana, para abhipreta hInAdi guNatA kramanI apekSAe akramavALuM paNa asad nathI arthAt krama-akrama vyavasthA syAdvAdIe svIkArela hovAne kAraNe akramavALI paNa vastu asatuM nathI e prakArano bhAva che. A ja arthane pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnamAM akramavatvanI asiddhi che ane krama-akrama vyavasthAmAM abhyapagama che mATe akramavALuM asat che ema je pUrvapakSI kahe che te barAbara nathI e ja arthane, A ja upacAsa dvArA=AgaLa batAve che e ja upanyAsa dvArA, vyatirekathI sAdhavA mATe kahe che - anyathAkrama-akrama vyavasthAno abhAva hote chate arthAt krama-akrama vyavasthA syAdvAdI svIkAra kare che teno asvIkAra karAye chate ane pUrvAtupUrvI Adi abhidheya svabhAvano abhAva hote chate= padArthamAM rahelA guNono pUrvAtupUrvI, pazcAtupUrvI, anAnupUrvI kahI zakAya te prakAranA svabhAvano abhAva hote chate, vastunibaMdhanavALI zabdapravRtti-vAcyaguNanA nimittavALI prastuta upamAvA upanyAsarUpa zabdapravRtti, thAya nahi ja. kema thAya nahi te spaSTa karavA mATe kahe che - kije kAraNathI, hInAdinA kramathI ja guNanI utpattinA niyamamAM pUrvApUrvathI ja abhidheya svabhAvapaNuM hote chate abhidheya vastuno svabhAva pUvanupUrvIthI ja vidyamAna hote chate, ane tadda tibaMdhanamAM te prakAre ja zabdavyavahAra hote chate abhidheya vastutibaMdhana guNanA kathanano vyavahAra paNa pUrvAnupUrvIthI ja hote chate, kevI rIte A prakAre zabdapravRtti ghaTe ? arthAt vastune joIne bolanArA jIvo pazcAtupUrvIthI paNa kahe che, anAnupUrvathI paNa kahe che. e prakAranI zabdapravRtti kevI rIte ghaTe? arthAta ghaTe nahi, e hetuthI=vastutibaMdhana zabdapravRttinA abhAvarUpa hetuthI=vastune joIne vastunA guNo paccAnupUrvI AdithI paNa kahevAya che te pravRtti thaI zake nahi e hetuthI, stavananuM vayartha ja thAya=adhikRta ja evA namutvaraM sUtrarUpa stavananuM niSkalapaNuM ja thAya; kema ke asad artha abhidhAthipaNuM hovAne kAsaNe arthAt adhikaguNanuM kathana karyA pachI hItaguNanuM kathana karyuM e rIte vastu nahi hovAthI asad artha abhidhAthipaNuM hovAne kAraNe, stava dharmano atikrama thavAthI AvakArya akaraNa che ane tethI=stavanuM vyarthapaNuM thavAthI=prastuta namugaMrUpa stavanuM vyarthapaNuM thavAthI, aMdhakAramAM nRtyane anurUpa aMdhakAramAM karAyelA nartana jevo, stavalakSaNa prayAsa che ane e pramANe A navI aMdhakAramAM nartanatulya stavano prayAsa nathI; kema ke AnuM prastuta stavanuM, saphala AraMbhI mahApuruSathI praNItapaNuM che ethI puMDarIkathI upameya evI kevalajJAnAdi siddhi thaye-te bhagavAnamAM parivarapuMDarIANuM zabda dvArA puMDarIkathI upameya evA kevalajJAnAdi viziSTa guNo siddha thaye chate, gaMdhagajathI upameya purisavaragaMdhahatvINa e pada dvArA upameya, vihAraguNanI siddhi=vihArathI thatA mAri Adi doSonI nivRttirUpa guNanI siddhi, aduSTa che. II Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 lalitavistarA bhAga-1 bhAvArtha : lalitavistarAmAM pUrvamAM sthApana karyuM ke vastu dravyarUpe eka che ane paryAyarUpe aneka che, tethI vastumAM rahelA guNo paraspara saMvalita che, mATe suragurunA ziSya kahe che tema prathama hanaguNanuM kathana karIne pachI ja adhikaguNanuM kathana karavuM joIe evo abhidhAnano krama nathI, tethI suragurunA ziSyo kahe che ke akramavALI vastu asat che te kathana barAbara nathI arthAt prathama hIna guNa utpanna thAya che, pachI adhikaguNa utpanna thAya che te kramavALI vastu sat che, paraMtu te krama rahita kahevAyelI vastu sat nathI, te kathana barAbara nathI. vaLI, anya paNa yukti ApatAM graMthakArazrI kahe che - syAdvAdIo krama-akramanI vyavasthAno svIkAra karatA nathI arthAt koI vastumAM je guNo rahelA hoya te guNo kramathI ja kahI zakAya, akramathI na kahI zakAya, e prakAranI vyavasthA syAdvAdI svIkAratA nathI, paraMtu padArthamAM rahelA je guNo hoya te guNono bodha karAvavA mATe je prakAre kathana upakAraka hoya te prakAre kathana karavAthI zrotAne tenA viSayabhUta padArthanA svarUpano yathArtha bodha thAya che, mATe padArthamAM rahelA dharmo kramasara paNa rahelA nathI, akramathI paNa rahelA nathI, phakta dravyamAM rahelA te guNo zaktirUpe vidyamAna hatA ane te te prakAranAM nimittothI te te guNo AvirbhAva pAme che, mATe syAdvAdI padArthanA nirUpaNamAM kramathI ja kathana karavuM joIe, akramathI ja kathana karavuM joIe tevuM svIkAratA nathI, paraMtu bodha mATe je prakAre upayogI hoya te prakAre padArthanA svarUpanuM kathana karavAmAM Ave to te padArthanA viSayabhUta vastu asat che tema kahI zakAya nahi, A kathanane ja spaSTa karavA mATe kahe che - syAdvAdanI maryAdA anusAra krama-akramanI vyavasthAno abhAva na svIkAravAmAM Ave ane padArthano pUrvAnupUrvI Adi kramathI abhidheya svabhAva na svIkAravAmAM Ave arthAt pUrvAnupUrvIthI paNa padArthano abhidheya svabhAva che, paccAnupUrvIthI paNa padArthano abhidheya svabhAva che ane anAnupUrvIthI paNa padArthano abhidheya svabhAva che tema na svIkAravAmAM Ave, to prastuta stavanamAM je stuti karAI che te zabdapravRtti vastunibaMdhana nathI tema mAnavuM paDe; kema ke vastumAM je guNo je kramathI hoya te kramathI ja kahevAmAM Ave to te zabdaprayogo vastunibaMdhana che, anyathA vastunibaMdhana nathI, tema svIkAravAmAM Ave to prastuta stava vyartha che tema mAnavuM paDe, jema koI mahAtmA koIkamAM vartatA guNonuM varNana kare tyAre je guNo te mahAtmAmAM na hoya tevA zabdothI te guNonuM varNana kare tyAre te guNonuM kathana te vastu sAthe saMbaMdhavALuM nathI, tethI te stavana vyartha siddha thAya. jema-koI chagha0 mahAtmAnA guNonI stuti karatAM kahe ke A vitarAga che, sarvajJa che, to tevA guNavALA te mahAtmA nahi hovAthI te mahAtmArUpa vastunibaMdhana te zabdapravRtti nathI, tethI te mahAtmAnI stuti vyartha che, te rIte jo akramavALI vastu asat che ema suraguru ziSya kahe che tema svIkAravAmAM Ave to prastuta namutthaNe sUtrathI gaNadharoe bhagavAnanI je stuti karI che te zabdapravRtti paNa bhagavAnarUpa vastu Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ purisavaragaMdhahatthINuM 19 sAthe saMbaMdhavALI nathI tema mAnavuM paDe ane tema svIkArIe to stavananA vaiyarthyano prasaMga Ave ane tema svIkArIe to jema koI mahAtmAmAM koI guNo na hoya ane tevA guNothI teonuM kathana karavAmAM Ave tyAre te kathananI pravRtti aMdhakAramAM nRtyanA anukArI prayAsarUpa che, tema gaNadharoe kareluM paNa prastuta stava aMdhakAramAM nRtyanA anukArI prayAsarUpa svIkAravuM paDe arthAt nirarthaka ceSTArUpa svIkAravuM paDe ane gaNadhararUpa mahApuruSo saphala AraMbhI ja hoya che, tethI teo kyAre paNa tevI nirarthaka ceSTA kare nahi, mATe gaNadharanA vacanarUpa prastuta sUtrathI siddha thAya che ke syAdvAdanI maryAdAthI krama-akramanI vyavasthAno asvIkAra che ane abhidheya vastuno pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI, anAnupUrvI paNa svabhAva che, mATe ja gaNadharoe syAdvAdanI maryAdAno bodha karAvavA mATe ane pazcAnupUrvI AdithI paNa abhidheyanuM kathana thaI zake teno bodha karAvavA mATe puMDarIkanI upamA dvArA kevalajJAnAdi guNonI siddhi karyA pachI gaMdhahastinI upamA dvArA bhagavAnanA vihArathI thatA guNonI siddhi karI che. IIII utthAna :- cAra padonI saMpadAnuM tAtparya yojana ka2tAM kahe che lalitavistarA H evaM puruSottamasiMhapuNDarIkagandhahastidharmmAtizayayogata eva ekAntenAdimadhyAvasAneSu stotavyasampatsiddhiH, iti stotavyasampada evAsAdhAraNarUpA hetusampaditi / / saMpat - 3 // -- lalitavistarArtha - A rIte=purisuttamANaMthI mAMDIne purisavaragaMdhahINaM pada sudhInuM vyAkhyAna karyuM e rIte, puruSottama-puruSasiMha-puruSavarapuMDarIka-puruSavaragaMdhahasti dharmanA atizayanA yogathI ja ekAMtathI Adi-madhya ane aMtamAM stotavyasaMpadAnI siddhi che, ethI stotavyasaMpadAnI ja=namutyurNaarihaMtANaM-bhagavaMtANaM rUpa stotavyasaMpadAnI ja, asAdhAraNarUpa hetusaMpadA che=prastuta asAdhAraNarUpa hetusaMpadA che. IIsaMpadA-3 paMjikA H jAttene'tyAvi, prAntana=amiSAreLa, AvimadhyAvasAnepu, Avo anAvo mave (pra. manepu) puruSottmtyaa, madhye = vratavidho siMhagandhahastidharmmabhAktvena, avasAne ca = mokSe puNDarIkopamatayA stotavyasampatsiddhiH =stavanIyasvabhAvasiddhiriti / / saMpat-3 / / paMjikArya H 'ekAntetyAdi siddhiriti|| 'ttene' tyAvi, lalitavistarAnuM pratIka che, ekAMtathI= avyabhicArathI, AdimAM=anAdi saMsAramAM, puruSottamapaNuM hovAthI madhyamAM=vratanI vidhimAM siMhagaMdhahasti dharmanuM bhAjanapaNuM hovAthI ane avasAnamAM=mokSamAM, puMDarIkanI upamAthI stotavyasaMpadAnI siddhi che=bhagavAnanA stavanIya svabhAvanI siddhi che. / / 9 / / ..... Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20. lalitavistarA bhAga-1 bhAvArtha: prastutamAM stotavyasaMpadAnI ja asAdhAraNIya hetusaMpadArUpe purisaramANe Adi cAra pado vaDe bhagavAnanI stuti karAI che. tethI e phalita thAya ke puruSottama, puruSasiMha, puruSavarapuMDarIka, puruSavaragaMdhahastinA dharmanA atizayanA yogavALA ja bhagavAna hovAthI tevA bhagavAnane huM namaskAra karuM chuM, e prakAre prastuta saMpadAthI stuti karAI che ane te saMpadAmAM Adi-madhya ane avasAnamAM bhagavAnanA stavanIya svabhAvanI siddhi che teno nirdeza karAyelo che, jema bhagavAnane puruSottama kahyA tenAthI bhagavAna caramabhavathI pUrve anAdi evA bhavamAM puruSottama hovAthI bhagavAna stavanIya svabhAvavALA che, vaLI, madhyamAM bhagavAna saMyama grahaNa kare che tyAre, siMhanI jema AMtara zatrunA nAza mATe parAkrama karanArA che ane gaMdhahastinI jema temanA vihAra AdithI kSudra upadravo nAza pAme che, tethI vratagrahaNakALamAM bhagavAnanA stavanIya svabhAvanI siddhi che, vaLI, bhagavAna jyAre mokSamAM jAya che tyAre puMDarIkanI upamA dvArA bhavyajIvo vaDe sevanaya che tema pUrvamAM batAvyuM, tethI mokSakALamAM bhagavAnanI tattvakAya avasthA hovAne kAraNe bhagavAnanA stavanIya svabhAvanI siddhi che, tethI bhagavAnanI je namutyuNe-arihaMtANaM-bhagavaMtANa zabda dvArA prathama stotavyasaMpadA batAvelI tenI ja asAdhAraNa svarUpavALI A hetusaMpadA che; kema ke bhagavAna AdimAM puruSottama hovAne kAraNe, madhyamAM siMha ane gaMdhahasti jevA hovAne kAraNe ane mokSamAM puMDarIkanI upamAvALA hovAne kAraNe stotavya bane che. III avataraNikA - sAmprataM samudAyeSvapi pravRttAH zabdA anekadhA'vayaveSvapi pravarttante, staveSvapyevameva vAcakapravRttiH iti nyAyasaMdarzanArthamAha lokottamebhyaH ityAdi sUtrapaJcakam - avataraNikArca - have samudAyomAM paNa pravRta zabdo aneka prakAre avayavomAM paNa pravarte che, stavanomAM paNa A rIte ja=samudAyamAM pravRta zabdo aneka prakAre avayavomAM pravarte che e rIte ja, vAcakanI pravRtti che stavanomAM vaparAtA zabdonI pravRtti che, e prakAranA nyAyane batAvavA mATe "nolottame:' ItyAdi sUtrapaMcakane kahe che - paMjikA - anekadhA-anekaprakAreSu, avayaveSvapi na kevalaM samudAya iti 'api'zabdArthaH, zabdAH pravartante yathA 'saptarSi' zabdaH saptasu RSiSu labdhapravRttiH sannekaH saptarSiH, dvau saptarSI, trayaH saptarSaya udgatA ityAdiprayoge tadekadezeSu nAnArUpeSu avigAnena pravarttate, tathA prastutastave lokazabda iti bhaavH| Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 logumANa paMjikArya - ane thA' ... pati mAvaH II aneka prakAromAM=samudAyamAM pravRta zabdo avayavomAM paNa aneka prakAromAM varte che te batAvavA mATe anekavAno artha aneka prakAromAM ema karela che, avayavomAM paNa zabdo pravarte che, kevala samudAyamAM nahi e "ji' zabdano artha che, je pramANe saptarSi zabda sAta RSiomAM labdha pravRttivALo chato eka saptarSi, be saptarSi, traNa saptaSi udaya pAmyA ItyAdi prayogamAM judA judA rUpavALA tenA eka dezomAM avimAnathI=virodha vagara, pravarte che te pramANe prastuta stavamAM loka zabda che e prakArano bhAva che. bhAvArtha keTalAka zabdo samudAyamAM pravartatA hoya te zabdo tenA eka dezamAM paNa aneka prakAre pravarte che, tevI rIte stavanamAM paNa loka zabda samudAyamAM paNa vyApAravALo che ane te samudAyanA judA judA dezomAM paNa vyApAravALo che ane te prakAre stuti karavI e yuktiyukta che te batAvavA mATe ja lokottama Adi pAMca sUtrono upanyAsa che, tethI jema lokottama Adi pado dvArA bhagavAnano te te svarUpe bodha thAya che tema syAdvAdanI maryAdA anusAra zabdaprayogonI maryAdA zuM che teno bodha karAvavA mATe ja prastutamAM loka zabda samudAyamAM grahaNa karyA pachI tenA avayavomAM paNa grahaNa thAya che te yuktiyukta che te batAvavA mATe kahe chesUtra - sojIttamAii iAnA sUvArtha: lokamAM uttama evA bhagavAnane namaskAra thAo. /10thI lalitavistAH iha yadyapi 'loka' zabdena tattvataH paJcAstikAyA ucyante, 'dharmAdInAM vRttirdravyANAM bhavati yatra tat kssetrm| tairdravyaiH saha lokastadviparItaM hylokaakhym||' iti vacanAt, tathApyatra 'loka' dhvaninA sAmAnyena bhavyasattvaloka eva gRhyate; sajAtIyotkarSa evottamatvopapatteH, anyathA'tiprasaGgo'bhavyApekSayA sarvabhavyAnAmevottamatvAt, evaM ca naiSAmatizaya uktaH syAditi paribhAvanIyo'yaM nyAyaH, tatazca bhavyasattvalokasya sakalakalyANakatibanyanatathAbhavyatvabhAvenottamAH lokottamAH, bhavyatvaM nAma siddhigamanayogyatvam, anAdipAriNAmiko bhAvaH, tathAbhavyatvamiti ca vicitrametat, kAlAdibhedenAtmanAM bIjAdisiddhibhAvAt; sarvathA yogyatA'bhede tadabhAvAt, tatsahakAriNAmapi tulyatvaprApteH, anyathA yogyatA'bhedAyogAt tadupanipAtAkSepasyApi tannibandhanatvAt, nishcynymtmetdtisuukssmbuddhigmym| iti lokottmaaH||10|| Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 lalitavistarA bhAga-1 lalitavistarArthaH ahIM lokottama Adi padomAM, jeke "loka' zabda vaDe tattvathI=paramArthathI, paMcAstikAyo kahevAya che, kema ke dharmAdi dravyonI vRtti vartana, che jemAM te kSetra te dravyo sAthe loka che, tenAthI viparIta dharmAdi dravyonA vartana vagaranuM, kSetra aloka nAmanuM che. e prakAranuM vacana che, topaNa=pUrvamAM kahyuM ke ahIM loka zabdathI paMcAstikAyonuM grahaNa che topaNa, ahIM=logaramANe padamAM, loka dhvani dvArA sAmAnyathI bhavyajIvorUpa loka ja grahaNa karAya che; kema ke sajAtIyanA utkarSamAM ja=bhavyajIvorUpa tIrthaMkaranA sajAtIya jIvonA utkarSamAM ja, uttamatvanI upapatti che=bhagavAnamAM uttamatvanI upapatti che, anyathA loka zabdathI bhavya sattvarUpa loka grahaNa karavAmAM na Ave ane loka zabdathI sarva jIvonuM grahaNa karavAmAM Ave to, atiprasaMga che=bhavyajIvone paNa lokottama kahevAno atiprasaMga che; kema ke abhavyajIvonI apekSAe sarva bhavyajIvonuM uttamatva che ane A rIte=loka zabdathI sarva jIvone grahaNa karIne bhagavAnane lokottama kahevAmAM Ave e rIte, Amano=bhagavAnano, atizaya kahevAyelo thAya nahi arthAt sarva bhavya sAdhAraNa uttamatva hovAthI lokottama padathI bhagavAnano atizaya kahevAyelo thAya nahi, e prakAre A nyAya paribhAvana karavo=prastutamAM loka zabdathI sarva jIvonuM grahaNa nathI, bhavyajIvonuM ja grahaNa che temAM A yukti paribhAvana karavI, ane tethI=bhagavAna sarva bhavyajIvothI uttama che tethI, bhavya sattva lokanA badhA kalyANanuM eka kAraNa tathAbhavyapaNuM hovAthI=bhagavAnamAM hovAthI, uttama= lokottama bhagavAna che. bhavyatva eTale siddhigamana yogyatva anAdi pAriNAmika bhAva che, tathAbhavyatva e vicitra A ja che=aneka prakAranuM bhavyatva ja che; kema ke kAlAdinA bhedathI AtmAnA bIjAdinI siddhino bhAva che=bhinna bhinna kALa bhinna bhinna kSetranA bhedathI jIvone bIjAdinI siddhinI prAti che, sarvathA yogyatAno abheda hote chate, teno abhAva che kAlAdinA bhedathI bIjAdi siddhinA bhedano abhAva che. ahIM prazna thAya ke badhA jIvonI yogyatA tulya che, chatAM sahakArInA bhedathI bIjAdinA bhedanI siddhi che, tema svIkArI zakAze tenA nirAkaraNa mATe kahe che - tenA sahakArIonI paNa sarvathA yogyatAno abheda hoya to bIjAdi siddhinA kAraNabhUta sahakArIonI paNa, tulyatvanI prApti che; kema ke anyathA=sahakArIonI tulyatAnI prApti na hoya to, yogyatAnA abhedano ayoga che=sarva jIvonI siddhigamananI yogyatAnA abhedano ayoga che. ahIM prazna thAya ke badhA jIvonI yogyatAno abheda mAnIe ane sahakArInA bhedathI bIjAdi siddhino bheda prApta thAya che tema svIkArIe to zuM vAMdho ? tenA nirAkaraNa mATe kahe che - Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 logaramANa tenA upanipAtanA AkSepanuM paNa sahakArInI prAptinA AkSepa paNa, ta nibaMdhanapaNuM cheH yogyatAnuM hetupaNuM che, A=pUrvamAM kahyuM e, ati sUkSma buddhigamya nizcayanayano mata che, ethI casotama chelagavAna Tosottama cha. ||10|| li: 'bhavyatva 'mityAdi, bhaviSyati vivakSitaparyAyeNeti bhavyaH, tadbhAvo bhavyatvam, 'nAmeti saMjJAyAm, tato bhavyatvanAmako jIvaparyAyaH, sidhyanti niSThitArthA bhavanti, jIvA asyAmiti siddhiH sakalakarmakSayalakSaNA jIvAvasthaiva, tatra gamanaM tadbhAvapariNamanalakSaNaM, siddhigamanaM, tasya yogyatvaM nAma yokSyate sAmagrIsambhave svasAdhyeneti yogyaM, tadbhAvo yogyatvam, 'anAdiH' AdirahitaH, sa cAsau pari' iti sarvAtmanA 'nAmaH'= pravIbhAvaH 'pariNAmaH', sa eva pAriNAmikazcAnAdipAriNAmiko 'bhAvaH'jIvasvabhAva ev| evaM sAmAnyato bhavyatvamabhidhAyAtha tadeva prativiziSTaM sat tathAbhavyatvam ityAha'tathAbhavyatvamiti ca' tathA tenAniyataprakAreNa, bhavyatvamuktarUpam, 'iti' zabdaH svarUpopadarzanArthaH, 'ca'kAro'vadhAraNArtho bhinnakramaH tatazca yadetat tathAbhavyatvaM tat kim? ityAha-vicitraM nAnArUpaM sad etad eva bhavyatvaM tathAbhavyatvamucyate, kuta ityAha- kAlAdibhedena-sahakArikAlakSetragurvAdidravyavaicitryeNa, AtmanAM jIvAnAM, 'bIjAdisiddhibhAvAt', bIjaM-dharmaprazaMsAdi, 'Adi' zabdAt 'dharmacintAzravaNAdigrahasteSAM, siddhibhAvAt sattvAt, vyatirekamAha- sarvathA yogyatA'bhede saGghaH prakArairekAkArAyAM yogyatAyAM, tadabhAvAt= kAlAdibhedena bIjAdisiddhyabhAvAt, kAraNabhedapUrvakaH kAryabheda iti bhaavH| pAriNAmikahetobhavyatvasyAbhede'pi sahakAribhedAt kAryabheda ityAzaGkAnirAsAyAha- 'tatsahakAriNAmapi' tasya-bhavyatvasya, sahakAriNaH-atizayAdhAyakAH prativiziSTadravyakSetrAdayaH teSAM, na kevalaM bhavyatvasyeti 'api' zabdArthaH, kimityAha- tulytvpraapteH=saadRshyprsnggaat| atrApi vyatirekamAha- anyathA sahakArisAdRzyAbhAve, yogyatAyAH bhavyatvasya, abhedAyogA-ekarUpatvAghaTanAt, etadapi kuta ityAha- 'tadupanipAtAkSepasyApi', teSAM sahakAriNAma, upanipAto bhavyatvasya samIpavRttiH, tasya AkSeponizcitaM svakAlabhavanaM, tsy| na kevalaM prakRtabIjAdisiddhibhAvasyeti 'api'zabdArthaH, tanibandhanatvAd-yogyatAhetutvAt, tato yogyatAyA abhede tatsahakAriNAmapi nizcitamabheda iti yugapattadupanipAtaH prApnotIti, nizcayanayamataM-paramArthanayAbhiprAyaH, etad yaduta bhavyatvaM citrmiti| vyavahAranayAbhiprAyeNa tu syAdapi tulyatvaM tasya sAdRzyamAtrAzrayeNaiva prvRtttvaat||10|| nivArtha: 'bhavyatva'mityAdi ..... pravRttatvAt / / 'bhavyatva' mityAdi, lalitavistarAtuM pratI cha, vivakSita paryAyathI thaze=sarva karma rahita evA zuddha paryAyarUpa vivaNita paryAyathI thaze e bhavya, teno bhAva=bhavyajIvomAM Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 lalitavistAra bhAga rahelo bhAva, bhavyatva che, nAma zabda saMjJAmAM che, tethI=nAma zabda saMzAmAM che tethI, bhavyatva nAmano jIvaparyAya che, siddha thAya che=tiSThita arthavALA thAya che-pUrNa thayelA sarva prayojanavALA thAya che jIvo jemAM e siddhiEsakala karmakSayarUpa jIvanI avasthA ja, tyAM=siddhirUpa jIvanI avasthAmAM, gamana taddabhAva pariNamanarUpa gamana, siddhigamana tenuM yogyapaNuM=sAmagrInA saMbhavamAM svasAdhyanI sAthe yojana karAze e yogya teno bhAva e yogyatva nAmano bhAva che, anAdiAdi rahita, te evo A=anAdi evo A pAriNAmika bhAva che=bhavyatva anAdi pAriNAmika bhAva che ema avaya che, pariNAmika bhAvano artha kare che - pari=sarva svarUpe, nAma=prandhIbhAva=namanano bhAva pariNAma che, te ja=anAdi evo pariNAma ja, anAdi pAriNAmika bhAva jIvato svabhAva ja che. A rIte=pUrvamAM bhavyatva kevA svarUpavAnuM che te batAvyuM e rIte, sAmAnyathI bhavyatvane kahIne te ja=bhavyatva ja, prativiziSTa chatuM te te prakAranA avAMtara pariNAmothI prativiziSTa chatuM, tathAbhavyatva che ene kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - "tathAbhavyatvati ' e lalitavistarAnuM pratIka che, tathA te aniyata prakArathI=je je prakAre vacalI avasthAo prApta karIne mokSarUpe pariNamana pAme temAM te te jIvane AvIne te rUpa aniyata prakArathI, bhavyatva ukta rUpavALuM che, "tti' zabda svarUpa upadarzanArthavALo che tathAbhavyatvanA svarUpane batAvavAnA arthavALo che, 'kAra avadhAraNa arthavALo ane bhiAva kramavALo che ane tethI=='kAra avadhAraNa arthavALo bhinna kramavALo che tethI=AgaLamAM ta' pAse yojana che tethI je A tathAbhavyatva che te zuM che? ethI kahe che - vicitrakalAnA rUpavALuM chatuM=je A tathAbhavyatva che te te jIvate AzrayIne judA judA rUpavALuM chatuM, A ja bhavyatva tathAbhavyatva kahevAya che. zenAthI vicitra evuM bhavyatva ja tathAbhavya kahevAya che? ethI kahe che - kAlAdinA bhedathI=sahakArI evA kAla-kSetra-guru Adi dravyanA vaicitrathI, AtmAnA=jIvonA, bIjAdi siddhino bhAva hovAthI vicitra evuM bhavyatva ja tathAbhavyatva kahevAya che ema avaya che, bIjAdi siddhino artha spaSTa kare che - bIja dharmaprazaMsAdi che=vivekapUrvakanI dharmanI pravRtti joIne te vivekamUlaka pravRtti pratye je prIti thaI che tenI abhivyaktirUpe je dharmaprazaMsA che te bIja che, ane dharmaprazaMsAdimAM Adi zabdathI duHkhitomAM dayA, jinamAM kuzalacita vagerenuM grahaNa che ane bIjAdimAM rahelA Adi zabdathI dharmaciMtA, dharmazravaNa AdinuM grahaNa che, dharmazravaNa AdimAM rahelA Adi zabdathI dharmasvarUpanA bhAvananuM grahaNa che, teonI=bIjAdinI, siddhino bhAva hovAthI=kAlAditA bhedathI bIjAdinI siddhinuM satva hovAthI, vicitra evuM bhavyatva ja tathAbhavyatva che ema avaya che. vyatirekane kahe cheHvicitra bhavyatva na svIkAravAmAM Ave to zuM doSa prApta thAya? e rUpa vyatirekane kahe che - sarvathA yogyatAno abheda hote chata=sarva prakAre ekAkAra yogyatA hote chate=bhavyajIvomAM Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logumANa 25 siddhigamana yogya svarUpa bhavyatvano sarvathA abheda hote chate, teno abhAva hovAthI=kAlAditA bhedathI bIjAdi siddhino abhAva hovAthI, dareka jIvavuM tathAbhavyatva vicitra che ema avaya che. kema? ethI kahe che - kAraNabhedapUrvaka kAryabheda che=dareka jIvanI yogyatArUpa kAraNanA bhedapUrvaka bhinna bhinna kALamAM bIjAdi siddhirUpa kAryabheda che arthAt bhinna bhinna kAlAdimAM bhinna bhinna jIvone bIja siddhi Adi thAya che, tethI tenuM kAraNa evuM bhavyatva paNa bhinna bhinna che, mATe dareka jIvatuM tathAbhavyatva vicitra che. pAriNAmika hetu evA bhavyatvano abheda hote te paNa=mokSamAM javA yogya jIvomAM vartatA pAriNAmika heturUpa bhavyatvano sarvathA abheda hovA chatAM paNa, sahakArInA bhedathI kAryano bheda cheH te te jIvone bhinna bhinna sahakArI kAraNo prApta thAya che tethI bhinna bhinna kALamAM bIjAdi siddhirUpa kAryano bheda che. e prakAranI AzaMkAnA nirAsa mATe kahe che lalitavistAramAM kahe che - "harijana' e lalitavistarAnuM pratIka che, tenA=bhavyatvanA, sahakArIonA=atizaya AdhAyaka prati viziSTa dravyakSetrAdi teonA, kevala bhavyatvanuM nahi e "pa' zabdano artha che, zuM tenA sahakArIonuM zuM ? ethI kahe che - tulyatvanI prApti hovAthI pariNAmika hetu evuM bhavyatva badhAnuM sarvathA abheda hoya to prApta thatA sahakArIonA paNa sAdathano prasaMga hovAthI dareka jIvanuM bhavyatva juduM che ema avaya che. AmAM paNa=dareka jIvanA tathAbhavyatvanI vicitratAmAM paNa, vyatirekane kahe che=dareka jIvavuM tathAbhavyatva citra na svIkAravAmAM Ave to zuM doSa Ave te batAve che - anyathA sahakArInA sAdAyanA abhAvamAM=badhA bhavyajIvone bIjAdhAnAdinI prAptimAM sahakArI kAraNonI prAptinA sAdathanA abhAvamAM, yogyatAnA=siddhigamatarUpa bhavyatvanA, abhedano ayoga hovAthI ekarUpatvanuM aghaTana hovAthI, badhA jIvonuM tathAbhavyatva juduM che ema avaya che. A paNa=bhavyatvano abheda hoya to sahakArIno upanipAta paNa tulya ja prApta thAya e paNa, kema che? ethI kahe che - tenA upanipAtanA AkSepanuM paNa tad nibaMdhalapaNuM hovAthI ema avAya che, tadda upanipAta Apano artha spaSTa kare che - teono=sahakArI kAraNono, upanipAta=bhavyatvanI samIpavRtti, teno AkSepa=nizcita evA svakAlanuM bhavana, tenuM nibaMdhanapaNuM hovAthI yogyatA hetupaNuM hovAthI, jo yogyatA badhA jIvonI samAna hoya to badhA jIvone sahakArI paNa tulya prApta thAya ema avaya che, "yunipAtAopacAmAM rahelA ' zabdano artha kare che - kevala prakRta bIjAdi siddhi bhAvanuM yogyatA hetupaNuM nathI, paraMtu sahakArInA upanipAtanA AkSepanuM paNa yogyatA hetupaNuM che, tethI= sahakArInA upanipAtanA AkSepanuM yogyatA hetupaNuM che tethI, yogyatAnA abhedamAMebhavyajIvonA siddhigamananI yogyatAnA abhedamAM, tenA sahakArIono paNa=bIjAthAnAdinI prAptinA sahakArIono Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 lalitavistarA bhAga-1 paNa, nizcita abheda che=badhA jIvone sahakArIo paNa samAna prApta thAya e prasaMga che, ethI yugapa teno upanipAta prApta thAya=badhA bhavyajIvone eka sAthe ja bIjAdhAnAdinA sahakArIno upanipAta prApta thAya, nizcayanayano mata A che=paramArthanayano abhiprAya A che. A zuM ? te 'yadyuta'thI spaSTa kare che . - bhavyatva citra chebadhA bhavyajIvomAM bhavyatva judA judA prakAranuM che te nizcayanayano mata che. vaLI, vyavahAranayanA abhiprAyathI tulyapaNuM thAya paNa=badhA siddhigamana yogya jIvomAM bhavyatvanuM tulyapaNuM thAya paNa; kema ke tenuM=vyavahAranayanuM, sAdRzyamAtranA AzrayaNathI ja pravRttapaNuM che= vyavahAranaya mokSamAM javAnI yogyatA badhA bhavyajIvomAM samAna jonAra che tethI vyavahAranaya sAdRzya mAtranA AzrayaNathI ja pravarte che, mATe badhA bhavyajIvonA bhavyatvane samAna svIkAre che ane sahakArIonA bhedathI bhinna bhinna kALamAM bIjAdinI prApti svIkAre che ane bhinna bhinna kALamAM mokSanI prApti svIkAre che. / / 10 / / bhAvArtha : prastuta saMpadAmAM loka zabda vaparAyo che te paMcAstikAyano vAcaka che, chatAM prastuta lokottama padamAM loka zabda bhavya sattvane ja grahaNa kare che; sarva bhavyajIvomAM bhagavAna uttama che te batAvavA mATe ja lokottama padathI bhagavAnanI stuti karAI che, loka zabdathI sarva jIvonuM grahaNa ka2vAmAM Ave to abhavyajIvo karatAM bhavyajIvo paNa uttama che, tethI lokottama kahevAthI bhavyajIvonuM paNa grahaNa thAya, tenI vyAvRtti ka2Ine je jIvo tIrthaMkara thavAnA che ane thAya che ane thayA che te sarva jIvo sarva bhavyajIvo karatAM uttama che te batAvavA mATe ja bhagavAnane lokottama kahela che; kema ke bhavyajIvonA badhA kalyANanuM eka kAraNa evuM tathAbhavyatva tIrthaMkaranA jIvonuM che, tethI tIrthaMkaranA jIvo camabhavamAM mAtra saMsArano aMta karIne mokSamAM jatA nathI, paraMtu sarva bhavyajIvone sadgationI paraMparA dvArA mokSanI prApti thAya evA uttama mArganuM sthApana kare che, tethI mokSamAM janArA anya bhavyajIvo karatAM bhagavAnanuM tathAbhavyatva vizeSa hovAne kAraNe bhagavAna lokottama che. A rIte tathAbhavyatvane kAraNe bhagavAna lokottama che tema sthApana karyuM, tethI vicArakane jijJAsA thAya ke tathAbhavyatva zuM che ? te spaSTa karatAM kahe che -- mokSamAM javAnuM yogyatva e bhavyatva che ane te bhavyatva anAdi pAriNAmika bhAva che arthAt karmajanya bhAva nathI, paraMtu karmavALA saMsArIjIvomAM jema cetanatva anAdi pAriNAmika bhAva che tema mokSamAM javAne yogya jIvomAM siddhigamana yogyatvarUpa anAdi pAriNAmika bhAva che, AthI je bhavyajIvo che teonAM pracura karmo kaMIka alpa thAya che tenA kAraNe mithyAtva kaMIka maMda thAya che tyAre saMsAranuM viSama svarUpa yathArtha jANIne saMsAranA ucchedanA arthI bane che, te prakArano pariNAma thavAmAM te jIvomAM vartatuM siddhigamana yogyatva kAraNa che ane te bhavyatva ja kramasara siddhigamanane anukULa te te bhAvomAM pariNamana pAmatuM aMte Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7. logumANa yoganirodha avasthAne prApta kare che tyAre teonuM bhavyatva phalane abhimukha atyaMta paripAkavALuM bane che ane jyAre sarva karma rahita bane che tyAre te bhavyatva nAza pAme che, tethI e prApta thAya ke siddhigamana yogyatvarUpa anAdi pAriNAmika bhAva je jIvomAM che te bhavyajIvo che ane te jIvomAM vartatuM bhavyatva vicitra prakAranuM che te tathAbhavyatva che. ahIM prazna thAya ke mokSamAM javAne yogya jIvomAM vartatuM bhavyatva vicitra prakAranuM che te kema nakkI thAya? tethI kahe che - kAlAdinA bhedathI bhavyajIvone bIjAdinI siddhinI prApti thAya che, tethI nakkI thAya ke badhA jIvonuM bhavyatva bhavyatvarUpe samAna hovA chatAM tathAbhavyatvarUpe samAna nathI, AthI ja badhA jIvonuM bhavyatva jyAre jyAre paripAkane abhimukha bane che tyAre tyAre bIjasiddhi thAya che, tyArapachI dharmaciMtA thAya che, tyArapachI zravaNa-dharmanuM paribhAvana, uttara-uttaranA dharmanuM sevana thAya che, tethI te jIvonuM bhavyatva siddhigamanane anukULa paripAkane pAmatuM hoya che, Ama chatAM dareka jIvanuM bhavyatva bhinna kALamAM, bhinna kSetramAM, bhinna nimittathI, bhinna prakAre paripAkane pAme che tenuM kAraNa te te jIvonuM bhavyatva sarvathA samAna nathI, jo bhavyatva sarvathA samAna hoya to badhA jIvonuM bhavyatva samAna rIte ja bIjAdinI prApti dvArA paripAkane pAme ane samAna rIte ja mokSaphaLanI prApti karAve, paraMtu bhavyajIvo bhinna bhinna prakAre bhavyatvanA paripAka dvArA bhinna bhinna kALamAM ane bhinna bhinna kSetramAMthI mokSamAM jatA hoya che, tethI tenA kAraNabhUta teonuM bhavyatva paNa vicitra ja che, AthI ja anya bhavyajIvo karatAM tIrthaMkaranuM bhavyatva tevA prakAranuM vicitra hovAthI carama bhavamAM badhA bhavyajIvonA kalyANanuM eka kAraNa bane te rIte ja paripAkane pAme che ane anya jIvonuM bhavyatva paripAkane pAmavA chatAM carama bhavamAM tIrthakara tulya paripAkane pAmatuM nathI, tethI mokSarUpa phaLane AzrayIne sarva jIvonuM yogyatva samAna hovA chatAM mokSaprAptinA vacalA kALamAM bhavyatvanI je paripAka avasthAo che tenA vaicitryanuM kAraNa te jIvonuM vicitra evuM tathAbhavyatva che. ahIM prazna thAya ke badhA jIvonA bhavyatvane vicitra na svIkAravAmAM Ave ane kahevAmAM Ave ke mokSamAM javAnA yogyatvarUpa bhavyatva badhAnuM samAna che chatAM te te jIvone te te prakAranA sahakArIonI prAptithI te te kALamAM bIjAdhAnAdi prApta thayA, paraMtu bhavyatvanA bhedane kAraNe kAlAdinA bhedathI bIjAdhAnAdinA bhedanI siddhi nathI, paNa sahakArInA bhedathI ja bIjAdhAnAdi siddhino bheda che tene graMthakArazrI kahe che - jo badhA jIvonuM bhavyatva samAna ja hoya to badhA jIvone sahakArIo paNa samAna ja prApta thavA joIe ane sahakArI kAraNo badhAne samAna prApta thatAM nathI, tethI badhAnuM bhavyatva paNa samAna nathI ema mAnavuM joIe; kema ke sahakArIonI prApti pratye paNa te jIvanuM bhavyatva ja kAraNa che. Azaya e che ke je jIvamAM je prakAranI yogyatA hoya te prakAranI yogyatAne kAraNe ja te jIva te prakAranA sahakArIone paNa prApta kare che, jo sarvathA yogyatA samAna hota to jema koI vivalita eka Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 lalitaviktA bhAga-1 bhavyajIva te prakAranA sahakArIonuM avalaMbana laIne bIjAdhAnAdi kare che, tema anya paNa tatsamAna yogyatAvALo jIva te prakAranA ja sahakArIonuM avalaMbana laIne samAna ja bIjAdhAnAdi prApta kare, tethI jIvamAM rahelI yogyatA ja vilakSaNa che, jethI mokSamAM javAnI yogyatA samAna hovA chatAM te-te jIvo potAnI yogyatA anusAra te te kALamAM te te kSetramAM te te nimittonuM avalaMbana laIne potAnA bhavyatvanA paripAka mATe yatna kare che ane jeo bhavyatvanA paripAka mATeno yatna karyA pachI satata uttara-uttaranA bhavyatvanA paripAka mATe dRDha avalaMbana laIne sadA pravarte che teo alpakALamAM bhavyatvanA phaLarUpe mokSane prApta kare che te jIvonuM tathAbhavyatva tevA ja prakAranuM che arthAt te jIvono mokSamAM javAne yogya svabhAva tevA ja prakArano che ke mokSamArgane pAmyA pachI satata apramAdI thaIne phaLaprApti sudhI avirAmathI yatna karAve. vaLI, anya keTalAka mokSamAM javAne yogya jIvo paNa nimittane pAmIne bIjAdhAnAdi prApta kare che, chatAM vAraMvAra pramAda karIne mokSaprApti rUpa phaLa meLavavAmAM vilaMba kare che ane saMsAranI aneka kadarthanAo pAmyA pachI jAgRta thaIne apramAdathI yatna karIne mokSarUpa phaLane prApta kare che te jIvonuM tathAbhavyatva te ja prakAranuM vilakSaNa che, jethI bIjAdhAna pAmyA pachI paNa ghaNo kALa pramAdavaza thaIne saMsAranI viDaMbanA pAmIne aMte mokSarUpa phaLamAM pariNamana pAme che. A rIte dareka jIvanuM che te prakAranuM bhavyatva vicitra che te nizcayanayanuM kathana che ane atisUkSma buddhigamya che, tethI sUkSma buddhithI vicAravuM joIe ke jIva je je prakArano prayatna kare che te te prakAranA prayatna pratye te te prakAranuM tenuM yogyatva ja kAraNa che ane mokSamAM javAnuM tenuM yogyatva paNa pUrvamAM mokSarUpa phaLane abhimukha na thayuM, temAM paNa tenuM tevA prakAranuM yogyatva ja kAraNa che ane phaLane abhimukha thayA pachI apramAdathI te te prakArano yatna karIne mokSarUpa phaLamAM paryavasAna pAme che temAM paNa te jIvanuM tevA prakAranuM yogyatva ja kAraNa che. jeo mokSamAM javAne yogya hovA chatAM mokSamArgane pAmyA pachI je je prakArano pramAda kare che te jIvomAM paNa tevo pramAda karavAne anukULa yogyatva ja kAraNa che, AthI ja tIrthakaranA jIvonuM tevA ja prakAranuM yogyatva che ke jethI koIka tIrthaMkaranA zAsanane pAme che ane saMsAranA ucchedano eka upAya A tIrthaMkare batAvelo yogamArga che tevo sthira nirNaya karyA pachI teo sarva yogya jIvone mArgapradAna karavAnA utkaTa pariNAmavALA thAya che, AthI vicAre che ke moha-aMdhakAramaya A jagatamAM AvuM uttama zrutajJAna vidyamAna hovA chatAM saMsArIjIvo duHkhI thAya che, tethI teone huM A dhRtarUpI cakSune ApIne teonA nistAranuM kAraNa banuM. A prakAranA zubhabhAvapUrvaka zrutacakSuthI yogamArgane sevIne te jIvo ghaNA jIvone tevo uttama mArga ApavAnuM kAraNa bane tevA caramabhavane pAme che, tethI anya bhavyajIvo karatAM bhagavAna lokottama che. ll1nA sUtra : tonAlApa tArA Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loganAlei 26 sUtrArtha : lokanA nAtha evA bhagavAnane namaskAra thAo. I/11II lalitavistarA : tathA 'lokanAthebhya' iti| iha tu 'loka'zabdena tathetarabhedAdviziSTa eva, tathAtathArAgAdyupadravarakSaNIyatayA bIjAdhAnAdisaMvibhakto, bhavyalokaH parigRhyate; anIdRzi nAthatvAnupapatteH, yogakSemakRdayamiti vidvtprvaadH| lalitavistarArtha : tathA- prAre, 'lokanAthebhya' iti sUtranuM pratals cha, oil, mahI=cosnAtha zaEmAM, cts zabdathI te prakAranA ItarabhedathI viziSTa ja te te prakAranA rAgAdi upadravathI rakSaNIyapaNAne kAraNe bIjAdhAnAdithI saMvibhakta evo bhavyaloka grahaNa karAya che; kema ke anIdaza evA jIvamAM=bIjAthAnAdithI saMvibhakta na hoya tevA jIvamAM, nAthapaNAnI anupapatti che, yogakSemane karanAra A=nAthapaNuM che e, e prakArano vidvAnono pravAda che. vikA: tathA 'tathe ti samudAyeSvapi pravRttA..... ityAdisUtraM vAcyamiti 'tathA' zabdArthaH, evamuttarasUtreSvapi 'tathA zabdArtho vAcya iti, 'tathetarabhedAt', 'tathA'-tatprakAro bhavyarUpa eva ya itarabhedo-bhavyasAmAnyasya bIjAdhAnAdinA saMvibhaktIkartumazakitastasmAd viziSTa eva-vibhakta eva, tathAtathA tena tena prakAreNa, rAgAdhupadravarakSaNIyatayA rAgAdaya eva tebhyo vA upadravo rAgAdhupadravaH, tasmAd rakSaNIyatA tadviSayabhAvAd apasAraNatA, tayA bIjAdhAnAdisaMvibhakto-dharmabIjavapanacintAsacchutyAdinA kuzalAzayavizeSeNa sarvathA svAyattIkRtena 'saMvibhaktaH'samayApekSayA saMgatavibhAgavAn kRtaH, bhagavatprasAdalabhyatvAt kuzalAzayasya, bhavyalokaH uktasvarUpaH, parigRhyate-AzrIyate, kuta ityAha- anIdRzibIjAdhAnAdyasaMvibhakte aviSayabhUte nAthatvAnupapatteH bhagavatAM nAthabhAvAghaTanAt, kutaH? yato yogakSemakRd-yogakSemayoH kartA, ayamiti nAtha ityevaM vidvatpravAdaH praajnyprsiddhiH| nivArtha: tathA 'tathe ti ..... prAjJaprasiddhiH / tathA za0 litavistarA pratI cha bhane ta tathA zathI vAcya che te spaSTa karatAM kahe che - tathA e samudAyomAM paNa pravRtta zabdo aneka vakhata avayavomAM paNa pravarte che ItyAdi sUtra logaramANa padanA vivaraNamAM kahela teno vAcya che, e prakAre tathA zabdano artha che, e rIte uttaranA sUtromA upl=entalgi ult sUtromA 5, tathA sAno bha litavistarAmaister 'tathA' Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 lalitavistarA bhAga-1 zabdano artha, vAcya che. A rIte tathA tolAnAthepyAmAM rahelA tathA zabdano artha karyA pachI lalitavistarAmAM kahyuM ke ahIM loka zabdathI te prakAranA Itara bhedathI viziSTa ja bhavyaloka grahaNa karAya che tyAM rahelA tavetarakhelano artha kare che - tathA te prakArano, bhavyarUpa ja je Itarano bheda=bhavya sAmAnyano bIjAdhAnAdi dvArA saMvibhAga karavA mATe asamartha evo je Itarano bheda, tenAthI viziSTa ja=vibhakta ja, tathAtathA te te prakAre, rAgAdi upadravathI rakSaNIyapaNAne kAraNe=rAgAdi ja upadravo athavA rAgAdithI thatA upadravo tenAthI rANIyatA arthAta tenA viSathabhAvathI apasAraNatA arthAta rAgAdinA upadravonA viSayabhAvathI apasAraNatA tenA kAraNe, bIjAdhAnAdithI saMvibhakta dharmabIjanuM vapana-ciMtA-sata zruti AdithI kuzala Azaya vizeSathI sarvathA svAyatIkRta hovAne kAraNe saMvibhakta= zAstranI apekSAthI saMgata vibhAgavALo karAyelo, ukta svarUpavALo bhavyaloka grahaNa karAya che=Azraya karAya che. kema bIjAdhAnAdithI saMvibhakta bhavyaloka Azraya karAya che ? ethI kahe che - anIdazamAM=bIjAdhAnAdithI asaMvibhakta evA aviSayabhUta jIvamAM=bIjAdhAnAdi nahi karela hovAne kAraNe yogakSemanA aviSayabhUta evA jIvamAM, nAthapaNAnI anupapatti hovAthI=bhagavAnanA tAthabhAvanuM aghaTana hovAthI, lokanAthamAM loka zabdathI bIjAdhAnAdi saMvibhakta bhavyaloka grahaNa karAya che ema avaya che. kayA kAraNathI ?=anIdazamAM nAthapaNAnI anupapati kayA kAraNathI che? ethI kahe che - je kAraNathI yogakSema karanAra yogakSemanA kartA, A=nAtha che, e prakAre vidvata pravAda cheH prAjJapuruSomAM prasiddhi che. ahIM bIjAdhAnAdithI saMvibhAga karAyelo ema kahyuM emAM heta kahe che - kuzala AzayanuM bhagavAnanA prasAdathI labhyapaNuM che, tethI kuzala Azaya dvArA saMgata vibhAga karAyelo saMvibhakta che ema kahela che. bhAvArtha : loganAhANaM sUtrano artha karatAM lalitavistarAmAM tatha zabda mUkela che, pUrvanAM badhAM sUtronA artha karatI vakhate tathA zabda nahi mUkelo hovA chatAM prastutamAM tathA nonAgya: kahyuM, tethI jijJAsA thAya che tathA zabda zeno vAcaka che, tethI paMjikAkAra tathAno artha karatAM kahe che - loguttaramANe sUtranI lalitavistarAnI TIkAmAM kahela ke samudAyamAM pravRtta zabdo aneka vakhata avayavomAM pravarte che te kathanano vAcaka tathA zabda che, tethI e prApta thAya ke samudAyamAM pravartato loka zabda jema loguttaramANamAM koIka avayavano vAcaka hato tema prastutamAM paNa loka zabda koIka avayavano vAcaka che tema AgaLanA logahiANe AdimAM paNa je tathA zabdano prayoga lalitavistarAmAM che teno artha paNa te pramANe ja karavo arthAt te loka zabda koIka samudAyano ke avayavano vAcaka che tema karavo. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loganAhANuM 231 A rIte tathAno artha karyA pachI prastuta loganAhANa sUtramAM loka zabdathI te prakAranA itarabhedathI viziSTa ja bhavyaloka grahaNa karAya che ane te prakAranA itarabhedathI viziSTano artha karatAM paMjikAkAra kahe che - te prakArano bhavyarUpa ja je itarabheda che=bhavya sAmAnyano bheda che arthAt abhavya karatAM bhavya sAmAnyano bheda che te bhedane bIjAdhAnAdi dvArA saMvibhAga karI zakAya nahi tevo bheda che arthAt te bhavyajIvo bIjAdhAnAdivALA paNa che ane bIjAdhAnAdi vagaranA paNa che tenAthI viziSTa ja=vibhakta ja, evo bhavyaloka "loka" zabdathI prastutamAM grahaNa karAya che ane te itarabhedathI vibhakta loka" kevo che te spaSTa karatAM kahe che - te prakAranA rAgAdithI rakSaNIyapaNuM hovAne kAraNe bIjAdhAnAdithI saMvibhakta che evo bhavyaloka "loka zabdathI grahaNa thAya che, tenAthI e prApta thAya ke je jIvoe bIjAdhAnAdi karyA nathI tevA jIvo bhagavAnanA nimittane pAmIne bIjAdhAna kare paNa ane na paNa kare tevA bhavyajIvo che, temAM jeo bIjAdhAna karI zake tevA che teone bhagavAna bIjAdhAnAdinuM kAraNa che, paraMtu jyAM sudhI te jIvoe bIjAdhAna karyuM nathI tyAM sudhI bhagavAna temanA nAtha thatA nathI; kema ke je jIvoe bIjAdhAna karyuM che te jIvo bhagavAna dvArA te prakAranA rAgAdi upadravathI rakSaNIya che, tethI teomAM thayelo bIjAdhAnarUpa guNa nAza na pAme ane uttaranA guNanI prAptinuM kAraNa bane, te rIte teo rakSaNIya che. jeoe bIjAdhAna karyuM nathI teo bhagavAnane parataMtra thAya tevA nahi hovAthI bhagavAna teonA nAtha nathI, AthI ja je jIvoe bhUtakALamAM koIka nimittane pAmIne bIjAdhAnAdi karyA che te jIvomAM te bIjAdhAnAdine kAraNe je guNasaMpatti prApta thaI che teo bhagavAnarUpa nAthane pAmIne te guNasaMpattinuM rakSaNa karI zake che ane je guNasaMpatti potAne prApta nathI thaI tevI paNa guNasaMpatti bhagavAnanA AlaMbanathI prApta karI zake che, tethI apUrva guNano yoga ane prApta thayelA guNanuM rakSaNa karavuM evo yogakSema karavApaNuM bhagavAnarUpI nAthane AzrayIne bIjAdhAnAdivALA jIvone saMbhave che. jeoe bIjAdhAnAdi karyA nathI tevA jIvone bhagavAnathI kadAca bIjAdhAna thAya to paNa prApta thayelA guNanuM rakSaNa ane apUrvano yoga karAve te nAtha kahevAya tevuM nAthapaNe bIjAdhAnAdi pUrve te jIvomAM ghaTatuM nathI, mATe je jIvoe bIjAdhAna karyuM che athavA pUrvabhavamAM ke A bhavamAM dharmaciMtA karI che ke satuzAstranuM zravaNa karyuM che ke anya paNa koIka dharmanA anuSThAnanA sevanathI guNasaMpatti pragaTa karI che teone bhagavAnano yoga prApta thAya to bhagavAnanA AlaMbanathI teonI te guNasaMpattinuM rakSaNa thAya che, tethI mohanA upadravathI te guNasaMpattino nAza thato aTake che ane je guNasaMpatti teoe pragaTa karI nathI te guNasaMpattino yoga karavAmAM paNa bhagavAna prabaLa kAraNa che. AthI ja vartamAnamAM paNa bhagavAnanA guNone jANIne bhagavAnane mUrtirUpe prApta karIne ke bhagavAnanAM saMtuzAstronuM adhyayana karIne jeo potAnA prApta thayelA guNonuM rakSaNa kare che ane aprApta evA navA navA guNo jinapratimAnA AlaMbanathI ke satuzAstranA AlaMbanathI prApta kare che teonA bhagavAna nAtha che, tethI bhagavAna teonuM rAgAdi upadravothI rakSaNa kare che ane rAgAdi upadravone kAraNe thatA durgatipAtorUpa upadravothI paNa bhagavAna rakSaNa kare che, AthI ja jeo bhagavAnanA anuzAsana nIce Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 lalitavikatA bhAga-1 potAnI zakti anusAra sadA yatna kare che teonA bhagavAna nAtha che ane teo haMmezAM rAgAdi upadravothI paNa rakSaNa pAme che ane rAgAdithI thanArA durgatinA pAtanA upadravothI paNa rakSaNa pAme che ane navA navA guNonI prApti dvArA uttara-uttaranA viziSTa sudevatva, mAnuSatvane prApta kare che ane aMte nAtha evA bhagavAna jevA pote paNa sarva upadravothI mukta thAya che. paMjikA - yogakSemayoranyatarakRt, sarvathA tadakartA vA, nAthaH syAdityAzaGkAnirAsAyAha - paMjikArca - yojana....nirAzAvAda II yogakSemamAMthI anyatara karanAra athavA sarvathA tenA akartA=yogakSemanA akartA, nAtha thAya e prakAranI AzaMkAnA nirAsa mATe kahe che lalitavistarAmAM kahe che - bhAvArtha - pUrvamAM kahyuM ke yogakSema karanAra bhagavAna nAtha thaI zake che, tethI bIjAdhAnAdithI saMvibhakta bhavyalokanA ja bhagavAna nAtha che, tyAM koIne prazna thAya ke je jIvoe bIjAdhAnAdi karyA nathI teone paNa apUrvano yoga bIjAdhAna dvArA bhagavAna karI zake che, tethI yogakSemamAMthI koI eka kArya kare teonA paNa bhagavAna nAtha thaze athavA je jIvomAM yogakSema thato nathI chatAM bhagavAnano Azraya kare che, tethI ja bhagavAne batAvela sAdhupaNuM ke zrAvakapaNe pALe che chatAM svachaMda mati hovAne kAraNe teomAM apUrvano yoga ke vidyamAna guNanuM rakSaNa thatuM nathI topaNa bhagavAnano Azraya karyo che, mATe te jIvonA bhagavAna nAtha kahevAze, tenuM nirAkaraNa karavA mATe lalitavistarAmAM kahe che - lalitavistarA : na tadubhayatyAgAd AzrayaNIyo'pi, paramArthena tallakSaNAyogAt, itthamapi tadabhyupagame'tiprasaGgAt, mahattvamAtrasyehAprayojakatvAt, viziSTopakArakRta eva tattvato naathtvaat| lalitavistarArtha: tenA ubhayanA tyAgathIjyogakSema ubhayanA tyAgathI, AzrayaNIya paNa bhagavAna nAtha nathI; kema ke paramArthathI tenA lakSaNano ayoga che=nAthanA lakSaNano bhagavAnamAM ayoga che, A rIte paNa=bhagavAnamAM tevA jIvone AzrayIne nAthapaNAnA lakSaNano ayoga hovA chatAM paNa, teno svIkAra karAye chate=jeo bhagavAnano Azraya kare che teonA bhagavAna nAtha che ema svIkAra karAye chate, atiprasaMga hovAthI=bhIMtAdine paNa nAtha svIkAravAno atiprasaMga hovAthI bhatAdimAM nAthanuM lakSaNa nahi hovA chatAM koI vyakti bhIMtAdino Azraya kare teTalA mAtrathI te bhIMtAdine paNa nAtha svIkAravAno atiprasaMga hovAthI, bhagavAnano Azraya karanArA badhAnA bhagavAna Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loganAhANa 233 nAtha nathI ema anvaya che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnamAM mahAnapaNuM che, bhIMtAdimAM mahAnapaNuM nathI, tethI bhIMtAdi nAtha thAya nahi, paraMtu mahAna evA bhagavAna teono Azraya karanAranA nAtha thaI zake che tenA nirAkaraNa mATe kahe che mahatvamAtranuM ahIM nAthapaNAmAM, aAyojakapaNuM che; kema ke viziSTa upakAra karanAranuM ja tattvathI nAthapaNuM che. paMjikA - _ 'na' naiva tadubhayatyAgAt tadubhayaM yogakSemobhayaM sarvathA tatparihArAd, anayorevAnyatarAzrayaNAdvA, AzrayaNIyo'pi grAhyopi, arthitvavazAtrAthaH; kiM punaranAzrayaNIya iti 'api' zabdArthaH, kuta ityAhaparamArthena=nizcayapravRttyA, tallakSaNAyogAt-nAthalakSaNAyogAt, ubhayakaratvameva tllkssnnmityuktmev| vipakSe bAdhakamAha- itthamapi tallakSaNAyoge'pi, tallakSaNayoge tu prasajyate eveti 'api' zabdArthaH, atiprasaGgAd-akiJcitkarasya kuDyAderapi nAthatvaprAptaH, tarhi guNaizvaryAdinA mahAneva nAtha iti nAtiprasaGgaH, ityAzaGkyAha- mahattvamAtrasya yogakSemarahitasya mahattvasyaiva, kevalasya iha-nAthatve aprayojakatvAd ahetukatvAt, kuta ityAha-viziSTopakArakRta eva-yogakSemalakSaNopakArakRta eva, nAnyasya, tattvato-nizcayena, nAthatvAt naathbhaavaat| paMjikArya : =neva nAthamAvI . tadubhayanA tyAganA kAraNe tadubhaya arthAta yogakSemarUpa ubhaya sarvathA tenA parihArane kAraNe arthAta yogakSema ubhayanA parihArane kAraNe athavA A bemAMthI ja arthAt yogakSema bemAMthI ja anyataranA AzrayaNane kAraNe, AzrayaNIya paNa ayitvanA vazathI grAhya paNa, nAtha evA bhagavAna sAtha nathI ja. zuM vaLI, anAzrayaNIya evA bhagavAna ? e prakAre "pi' zabdano artha che, kema bhagavAna AzrayaNIya hovA chatAM Azraya karanAranA nAtha thatA nathI ? ethI kahe che - paramArthathI=nizcayanI pravRttithI, tenA lakSaNano ayoga hovAthI=nAthanA lakSaNo ayoga hovAthI=bIjAdhAra vagaranA jIvone AzrayIne nAthanA lakSaNano ayoga hovAthI, teo vaDe Azraya karAyelA paNa bhagavAna teonA nAtha nathI ja ema avaya che. kema bhagavAnamAM nAthanA lakSaNano ayoga che ? ethI kahe che - ubhayakara ja=dhogakSemarUpa ubhayanuM karavApaNuM ja, tenuM lakSaNa che=nAthanuM lakSaNa che, e pramANe kahevAyuM che ja, mATe guNasaMpanna evA paNa bhagavAnano bAhAthI Azraya karatAza paNa bhAvathI Azraya na kare tevA jIvonA bhagavAna nAtha nathI. Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 lalitavistAra bhAga-1 vipakSamAM=bIjAdhAna vagaranA jIvo bhagavAnano bAhya rIte Azraya kare topaNa bhagavAnamAM teone AzrayIne nAthapaNAno ayoga che e nahi svIkAravA rUpa vipakSamAM, bAdhakane kahe che - A rIte paNa tenA lakSaNanA ayogamAM paNa te jIvone AzrayIne bhagavAnamAM nAthanA lakSaNanA ayogamAM paNa, bhagavAnamAM nAthapaNAno svIkAra karAye chate atiprasaMga hovAthI=akiMcitkara evA bhIMtAdine paNa nAthatvanI prApti hovAthI=thogakSema na kare evA bhIMtAdimAM ke tuccha manuSyomAM paNa tenA AzrayaNamAtrathI nAthatvanI prApti hovAthI, nAthanA lakSaNanA ayogane kAraNe bhagavAna ayogya jIvonA hAtha nathI ema avaya che, vaLI, tenA lakSaNanA yogamAM=nAthanA lakSaNanA yogamAM, prApta thAya ja=bhagavAnamAM nAthapaNuM prApta thAya ja, e prakAre "ji' zabdano artha che= phaltha'mAM rahelA gApi' zabdano artha che, tokanAthanA lakSaNanA ayogamAM paNa bhagavAnane nAtha svIkAravAthI bhIMta AdinA paNa nAthatvanI prApti che to, guNa-aizvaryAdithI mahAna ja evA bhagavAna nAtha che ema ame svIkArazuM ethI bhIMtAdimAM atiprasaMga nathI, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - mahatvamAtranuM yogakSema rahita evA bhagavAnamAM rahelA kevala mahatvanuM ja, ahIM=nAthapaNAmAM, aprayojakapaNuM hovAthI=ahetukapaNuM hovAthI, bIjAdhAna vagaranA jIvonA bhagavAna sAtha nathI ema avaya che, kema ? ethI kahe che=bhagavAna mahAna che ane evA bhagavAnano bIjAdhAna vagaranA jIvo Azraya kare che chatAM bhagavAna teonA nAtha kema nathI? ethI kahe che - viziSTa upakAra karanAranuM ja=dhogakSemarUpa upakAra karanAranuM ja, anyanuM nahi, tatvathI-nizcayathI, nAthapaNuM hovAne kAraNeetAthano bhAva hovAne kAraNe, bhagavAna bIjApAna vagaranA jIvonA nAtha nathI ema avaya che. bhAvArtha - pUrvamAM sthApana karyuM ke bhagavAna bIjAdhAnAdithI saMvibhakta evA bhavyalokanA ja nAtha che, tyAM koIne zaMkA thAya ke jeo bhagavAnane svAmI tarIke svIkAre ane temanA batAvelA dezaviratidharmane ke sarvaviratidharmane svIkAre te jIvonA paNa bhagavAna nAtha thavA joIe, kadAca teo bIjAdhAnAdi guNasaMpattivALA na hoya topaNa AzrayaNIya evA bhagavAna svAmI tarIke svIkAre che mATe teonA bhagavAna nAtha che tema mAnavuM joIe, AthI ja jeone mokSamArgane anukULa leza paNa guNasaMpatti prApta thaI nathI chatAM bhagavAne kahelo dharma kare che ane mAne che ke amArA svAmI bhagavAna che teonA bhagavAna nAtha nathI tema kema kahI zakAya? tethI graMthakArazrI kahe che - jeono bhagavAna yogakSema karatA nathI teothI Azraya karAyelA paNa bhagavAna paramArthathI teonA nAtha nathI; kema ke pUrvanA guNonuM rakSaNa kare ane apUrva guNono yoga karAve temAM ja nAthanA lakSaNano yoga che, ahIM bIjApAna vagaranA jIvomAM bhagavAna koI navA guNono yoga karAvatA nathI ane pUrvanA guNonuM rakSaNa karatA nathI, Ama chatAM te jIvonA bhagavAna nAtha che tema svIkAravAmAM Ave to koI puruSa bhIMtano Azraya kare arthAt zatruthI potAnA rakSaNa mATe bhIMtano Azraya kare athavA tuccha manuSyano Azraya kare tene Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loganAhAmAM 235 paNa nAtha svIkAravAno prasaMga prApta thAya; kema ke te puruSe potAnA rakSaNa mATe bhIMtano ke tuccha manuSyano Azraya karyo che, vastutaH je rakSaNa karavA samartha na hoya te nAtha bane nahi, mATe paramArthathI bhagavAna je jIvomAM apUrva guNono yoga karAvI zake ane vidyamAna guNonuM rakSaNa karI zake tevA jIvone AzrayIne ja bhagavAna teonA nAtha che tema svIkAravuM joIe. ahIM pUrvapakSI kahe ke bhIMtAdi ke tuccha manuSya guNaaizvaryavALA nathI, mATe teono Azraya karavA chatAM Azraya karanAranA teo nAtha bane nahi paraMtu bhagavAna to guNaaizvaryAdithI mahAna ja che, mATe teono jeo Azraya kare temanA bhagavAna nAtha thavA joIe, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - bhagavAna guNaaizvaryathI mahAna che eTalA mAtrathI nAtha thaI zake nahi, paraMtu yogakSema kare te ja teonA nAthapaNAnA svIkAranuM prayojaka che; kema ke jene nAtha svIkAravAmAM Ave temanAthI potAne viziSTa upakAra thAya yogakSemarUpa viziSTa upakAra thAya, to ja tattvathI teo nAtha che tema kahI zakAya, mATe bhagavAnano je koI jIvo Azraya kare che te sarvanA bhagavAna nAtha nathI, paraMtu je jIvone bhagavAnanA saMbaMdhathI navA guNono yoga thAya ane pUrvanA guNonuM rakSaNa thAya teonA ja bhagavAna nAtha che, AthI ja caudapUrvadhara paNa jyAre pAtane abhimukha bane che tyAre bhAvathI bhagavAnanuM AlaMbana laIne potAnuM rakSaNa karI zakatA nathI ane pramAdane vaza durgatiomAM jAya che tyAre bhagavAna teonA nAtha nathI ane jeoe bIjAdhAnAdi karyuM nathI teo bAhyathI bhagavAnano Azraya kare ane bhAvathI bhagavAnanuM AlaMbana laIne guNaniSpattine anukULa yatna na kare tevA jIvonA bhagavAna nAtha nathI, AthI ja bIjAdhAnAdithI saMvibhakta jIvo paNa jyAre jyAre bhagavAnanuM AlaMbana le che tyAre tyAre teonA pragaTa thayelA guNo rakSaNa pAme che ane nahi pragaTelA apUrva guNono yoga paNa thAya che ane jyAre teo paNa pramAdane vaza bhagavAnanuM AlaMbana letA nathI tyAre rAgAdi upadravothI rakSaNa pAmatA nathI ane tenA kAraNe rAgAdijanya kliSTa karmabaMdhanA kAraNe durgatinA upadravothI paNa rakSaNa pAmI zakatA nathI, mATe je yogya jIvo bhAvathI bhagavAnano Azraya kare che teonA ja bhagavAna nAtha che. paMjikA : upacAratastarhi mahAnAtho bhaviSyatItyAzaGkyAha - paMjikArya : 35ra ..... zakrAdo to upacArathI mahAna evA bhagavAna nAtha thaze e prakAre AzaMkA karIne kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - bhAvArtha: pUrvamAM kahyuM ke guNaaizvaryathI bhagavAna mahAna che, chatAM je jIvono bhagavAnathI yogakSema thato nathI te jIvonA bhagavAna nAtha nathI, tyAM koI kahe ke bhagavAna guNaaizvaryathI mahAna che ane teono jeo Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 lalitavistarA bhAga- Azraya kare che temAM yogakSemane anukULa yogyatA nahi hovAthI teonA bhagavAna nAtha nathI topaNa upacArathI bhagavAna nAtha kahevAze arthAt bhIMta Adi ke tuccha manuSya mahAna nahi hovAthI nAtha thaI zake nahi, paraMtu bhagavAna to guNathI mahAna hovAne kAraNe tevA jIvonA paNa upacArathI nAtha thaze, e prakAranI AzaMkA karIne lalitavistarAmAM kahe che - lalitavistarA - aupacArikavAgvRttezca pAramArthikastavatvAsiddhiH, tadiha yeSAmeva bIjAdhAnobhedapoSaNairyogaH kSemaM ca tattadupadravAdyabhAvena, ta eveha bhavyAH prigRhynte| lalitavistarArtha: vaLI, aupacArika vANInI pravRttithI pAramArthika stavatvanI asiddhi che, te kAraNathI=jeono bhagavAna yogakSema karatA nathI teonA bhagavAnane nAtha kahevAthI bhagavAnanA guNonI stuti thatI nathI te kAraNathI, ahIM prastuta sUtramAM, jeono ja bIjAdhAna, ubheda ane poSaNa vaDe yoga che ane te te upadravAdino abhAva thavAthI kSema che te ja bhavyajIvo ahIM=prastuta sUtramAM, grahaNa karAya che. paMjikA - aupacArivAgvRttezca-upacAreNAnAthe AdhikyasAdhAnnAthadharmAdhyAropeNa bhavA aupacArikI sA cAso vAgvRttizca, tasyAH; 'caH' punararthe, pAramArthikastavatvAsiddhiH sadbhUtArthastavarUpAsiddhiH; ityanIdRzi nAthatvAnupapatteriti pUrveNa yogaH, tat-tasmAd, iha-sUtre, yeSAmeva-vakSyamANakriyAviSayabhUtAnAmeva, nAnyeSAM, bIjAdhAnobhedapoSaNaiH dharmabIjasya AdhAnena-prazaMsAdinA, udbhedena-cintAGkurakaraNena, poSaNenasacchrutyAdikANDanAlAdisampAdanena, yogaH-aprAptalAbhalakSaNaH, kSemaM ca-labdhapAlanalakSaNaM, tattadupadravAdyabhAvena tattadupadravAH-citrarUpANi narakAdivyasanAni 'Adi'zabdAt tannibandhanabhUtarAgAdigrahaH, teSAm abhAvena gatyantapujIna, tAva-nAjo, bhavyAH 3rarUpa, parihanto paMjikArya : gopavivRtta' .... Dhine che. vaLI, aupacArika vAvRttithI=adhikyanA sAdharmane kAraNe upacArathI anAthamAM arthAta bhagavAnamAM anya karatAM zreSThaguNo che mATe hAthanI sAthe sAdharyuM hovAne kAraNe anAtha evA bhagavAnamAM nAthadharmanA AropaNathI thanArI aupacArikI evI te A vAvRti tenAthI, pAramArthika stavatvanI asiddhi che=saddabhUta arthavALA stavanarUpa pAramArthika arthanI asiddhi che, ethI anIdazamAM=jeono bhagavAna yogakSema karanArA nathI tevA jIvone AzrayIne thogakSema nahi karanArA evA bhagavAnamAM, nAthatvanI anupapati che e pramANe pUrvanI Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loganAhANuM 37 sAthe saMbaMdha che, lalitavistarAmAM 'ca' zabda punaH arthamAM che, te kAraNathI=jeonA bhagavAna nAtha nathI teonA upacArathI nAtha svIkAravAthI bhagavAnanI pAramArthika stuti thatI nathI te kAraNathI, ahIM=sUtramAM='loganAhANaM' sUtramAM, jeonA ja=vakSyamANa kriyAnA viSayabhUta evA jeonA ja, anyanA nahi, bIjAdhAna ubheda vaDe ane poSaNa vaDe=dharmabIjanA prazaMsAdi dvArA AdhAnathI ubhedathI arthAt ciMtA aMkura karaNathI poSaNa vaDe arthAt sat zruti Adi kAMDanAlAdinA saMpAdana vaDe, aprApta lAbharUpa yoga ane labdhatA pAlanarUpa kSema te te upadravAdinA abhAvathI-te te upadravo citra svarUpavALA tarakAdi kaSTo Adi zabdathI tenA kAraNabhUta rAgAdinuM grahaNa che teonA abhAvathI arthAt atyaMta ucchedathI, te ja ukta svarUpavALA bhavyo grahaNa karAya che, anya nahi=bIjAdhAnAdi saMvibhakta bhavyo ja grahaNa karAya che, anya nahi. bhAvArtha: bhagavAna guNothI yukta hovA chatAM je jIvone bhagavAnathI yogakSemanI prApti nathI ane tenA kAraNe durgatinA upadravathI rakSaNa nathI, chatAM bhagavAna guNasamRddhithI mahAna che, mATe je koI jIvo temano Azraya ka2ze temanA nAtha che tema svIkArIne temanI stuti ka2vAmAM Ave to je jIvo dravyathI bhagavAnano Azraya kare che, paraMtu guNane anukULa bhagavAnanA vacananuM avalaMbana letA nathI, tethI bhagavAna teonA paramArthathI nAtha nahi hovA chatAM upacArathI nAtha svIkArIne bhagavAnanI stuti karavAmAM Ave tenAthI bhagavAnanA pAramArthika stavanI siddhi thatI nathI, tethI bhagavAnanI stuti karavAnA arthI gaNadharo bhagavAnane lokanAtha zabdathI teonA ja nAtha bhagavAna che tema svIkAre che ke jeone bhagavAnanA avalaMbanathI bIjAdhAna thAya che, bIjano udveda thAya che, bIjanuM poSaNa thAya che jenA kA2Ne te jIvo durgatinA pAtathI 2kSaNa pAme che. bhagavAna je jIvonA nAtha che te jIvomAM dharma prazaMsAdi dvArA bIjanuM AdhAna karAve che ane bIjAdhAnavALA jIvonA thayelA bIjamAMthI ciMtArUpa aMkurano udveda kare che, tenAthI e prApta thAya ke je jIvoe bIjAdhAna prApta karyuM nathI, paraMtu bhagavAnane joIne bhagavAnanA guNothI prabhAvita thAya che tyAre guNanA pakSapAtarUpa bIjanuM AdhAna kare che ane bIjanuM AdhAna thayA pachI bhagavAnanA AlaMbanathI teomAM ciMtA pragaTe che arthAt huM zuM karuM ? jethI AvA uttama guNo mArAmAM pragaTe, tenAthI dharmabIjano aMkuro pragaTa thAya che, tyArapachI te jIvo sat zAstronuM zravaNa kare, vAraMvAra te te bhAvothI AtmAne bhAvita kare te aMkuramAMthI kAMDanAlanI niSpatti tulya che. vaLI, tyArapachI jeo te dharmane sevavA mATe je je ucita pravRttio kare che tenAthI te dharmabIja puSTapuSTatara thaIne mahAvRkSarUpa bane che ane A sarvanI prAptimAM bhagavAna, bhagavAnanI mUrti ke bhagavAnanAM zAstro nimitta bane che, tethI bhagavAna dvArA yogya jIvomAM bIjAdhAna, bIjano udbheda, poSaNa Adi thAya che ane je jIvo bhagavAnanA AlaMbanathI bIjAdhAna, bIjaubheda, poSaNa AdimAM yatna kare che teo janmAMta2mAM narakamAM, tiryaMcamAM, kudevamAM ke kumAnuSyamAM jatA nathI, paraMtu dharmasAmagrIthI yukta evA suMdara Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 lalitavistarA bhAga-1 devabhavane ane suMdara manuSyabhavane pAme che tevA bhavyajIvonA ja bhagavAna nAtha che, e prakAre prastuta sUtrathI stuti karavAthI bhagavAnanA pAramArthika guNanI stuti thAya che. paMjikA : syAnmatam 'acintyazaktayo bhagavantaH sarvabhavyAnupakartuM kSamAH, tataH kathamayaM vizeSaH?' ityAha - paMjikArya : cAnmatim vizeSaH ? rUlyAda | A pramANe mata thAya, aciMtya zaktivALA bhagavAna sarva bhavyone upakAra karavA mATe samartha che tethI A=bIjAdhAnAdithI saMvibhakta bhavyajIvonA ja bhagavAna tAtha che e, vizeSa kevI rIte hoya? arthAt e prakAre vizeSa svIkAravo ucita nathI, ethI kahe che= lalitavistarAnI avataraNikAmAM kahe che - avataraNikA - na caite kasyacitsakalabhavyaviSaye, tatastatprAptyA sarveSAmeva muktiprasaGgAt, tulyaguNA hyete prAyeNa, tatazca ciratarakAlAtItAdanyatarasmAd bhagavato bIjAdhAnAdisiddheralpenaiva kAlena sakalabhavyamuktiH cA - avataraNikArca - koI tIrthakarane sakala bhavyajIvanA viSayavALA AyogakSema, nathI ja; kemake tenAthI=viziSTa evA tIrthakarathI, tenI prAptine kAraNe yogakSemanI prAptine kAraNe, sarva ja jIvone sarva ja bhavyajIvone, muktino prasaMga che, di=je kAraNathI, A=tIrthakaro, prAya =bahulatAthI, tulya guNavALA che ane tethI=badhA tIrthakaro tulya guNavALA che tethI, cirakAla atIta evA avatara bhagavAnathI bIjAdhAnAdinI siddhi hovAthI=sarva bhavyajIvone bIjAdhAnAdinI siddhi hovAthI, alpa ja kAlathI=eka pudgalaparAvartanarUpa alpa ja kAlathI, sakala bhavyanI mukti thAya - paMjikA : na ca-naiva, ete yogakSeme, kasyacit tIrthakRtaH sakalabhavyaviSaye sarvabhavyAnAzritya prvRtte| vipakSe bAdhakamAha- tato viziSTAttIrthakarAta, tatprAptyA-yogakSemaprAptyA, sakalabhavyaviSayatve yogakSemayoH, sarveSAmevabhavyAnAM muktiprasaGgAt-yogakSemasAdhyasya mokSasya prApteH, etadeva bhAvayannAha- tulyaguNAH sadRzajJAnAdizaktayo, 'hiH' yasmAdarthe, ete tIrthakarAH prAyeNa bAhulyena, zarIrajIvitAdinA tvanyathAtvamapIti prAyagrahaNam, tataH=tulyaguNatvAd hetoH, ciratarakAlAtItAt-pudgalaparAvarttaparakAlabhUtAd, anyatarasmAd-bharatAdikarmabhUmibhAvino, bhagavataH tIrthakarAd, bIjAdhAnAdisiddheH bIjAdhAnobhedapoSaNaniSpatteruktarUpAyAH, alpenaiva kAlena-pudgalaparAvarttamadhyagatenaiva, sakalabhavyamuktiH syAt sarve'pi bhavyAH sidhyeyuH| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loganAhANa 239 paMjikArca - ra 4'-naiva ... bhavyAziSyaH koIka tIrthakarane sakala bhavyonA viSayavALA=sarva bhavyone AzrayIne pravRtta evA, A=yogakSema, nathI ja, vipakSamAM sakala bhavyatA viSayavALA yogakSema tIrthaMkaromAM che e svIkAravArUpa vipakSamAM, bAdhakane kahe che - tenAthI-viziSTa evA tIkathI=bhUtakALanA koIka viziSTa evA tIrthaMkarathI, tenI prApti thavAne kAraNe=yogakSemanI prApti thavAne kAraNe, yogakSemanuM sakala bhavyonuM viSayapaNuM hote chate sarva ja bhavyajIvonI muktino prasaMga hovAthI=yogakSema sAdhya mokSanI prApti hovAthI, bhagavAna sakala bhavyajIvonA sAtha nathI ema avaya che. Ane ja bhagavAna sarva bhavyajIvonA nAtha svIkAravAmAM Ave to ATalA kALa sudhImAM sakala bhavyajIvone kyAranI muktinI prApti thaI gaI hota ema pUrvamAM kahyuM ene ja, bhAvana karatAM kahe che. di' yasmAt arthamAM che tethI je kAraNathI tulya guNavALA=sadaza jJAnAdi zaktivALA, prAyaH bahulatAthI, A tIrthakaro che, zarIra jIvitAdithI vaLI, anyathApaNuM paNa che=atulyapaNuM paNa che, ethI prAyanuM grahaNa che arthAt prAyaH badhA tIrthaMkaro tulya guNavALA che ema kahela che tethI=badhA tIrthakaro tulya guNavALA che tethI, cirakAla atIta anyatara tIrthaMkarathI=pagalaparAvartakAlarUpa cirakAla atIta evA bharata Adi karmabhUmi bhAvI evA anyatara tIrthakarathI, bIjAdhAtAdinI siddhi hovAne kAraNe=bhagavAna badhA bhavyajIvonA upakAra karanArA che tema svIkAravAmAM Ave to bhUtakALanA koIka tIrthaMkarathI badhA bhavyajIvone bIjAdhAnAdinI siddhi hovAne kAraNe=uktarUpavALA bIjAdhAna-ubheda-poSaNa AdinI niSpatti hovAne kAraNe, alpa ja kALathI pudgalaparAvarta madhyagata ja alpa kALathI, sakala bhavyanI mukti thAya=sarva paNa bhavyajIvo pUrvanA koIka tIrthaMkarathI atyAra sudhImAM mokSamAM gayelA prApta thAya. vastutaH badhA bhavyajIvo mokSamAM gayA nathI, AthI saMsAramAM bhavyajIvo che, tethI badhA bhavyajIvono upakAra karavA bhagavAna samartha nathI ema siddha thAya che. bhAvArtha : pUrvamAM sthApana karyuM ke je jIvo bIjAdhAnathI saMvibhakta che te jIvo bhAvathI bhagavAnano Azraya kare che teono yogakSema karanArA bhagavAna hovAthI nAtha che, tyAM koIka vicArakane zaMkA thAya ke bhagavAna aciMtya zaktivALA che, tethI badhA bhavyajIvone upakAra karI zake che, mATe bIjAdhAnathI saMvibhakta jIvonA ja bhagavAna nAtha che. tema kahevAne badale sarva bhavyajIvonA nAtha che tema kahevuM joIe, e prakAranI zaMkAnuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - koI tIrthaMkaro sakala bhavyajIvone yogakSema karanArA nathI; kema ke jo sakala bhavyajIvono yogakSema karIne bhagavAna teonA nAtha thatA hota to bhUtakALamAM ghaNA tIrthaMkaro thaI gayA che ane te sarva tIrthakaro prAyaH Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 lalitavistarA bhAga-1 karIne tulya guNavALA che, tethI bhUtakALanA koIka tIrthaMkarathI badhA bhavyajIvone atyAra sudhImAM bIjAdhAnanI prApti, bIjanA ubhedanI prApti ane bIjanA poSaNanI prApti thaI gaI hota to tyArapachI pudgalaparAvarta jeTalA alpakALamAM badhA jIvone mokSanI prApti thaI gaI hota, tethI jagatamAM badhA bhavyajIvono uccheda prApta thAya ane vartamAnamAM bhavyajIvo upalabdha che, bIjAdhAnAdi prApta karI rahyA che te sarva pratyakSa che, tethI phalita thAya che ke aciMtya zaktivALA paNa bhagavAna sarva bhavyajIvone upakAra karavA mATe samartha nathI, paraMtu bIjAdhAnAdithI saMvibhakta evA je bhavyajIvo temano bhAvathI Azraya kare che teonA ja bhagavAna nAtha che, anyanA nathI. paMjikA - nanvanAdAvapi kAle bIjAdhAnAdisambhavAt kathamalpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiprasaGga ityAzaGkyAha - paMjikArya : nandanAlAvaDa >> DutrAzayAda anAdi paNa kAlamAM=bhUtakALamAM anAdi paNa kAlamAM, bIjAdhAnAdino saMbhava hovAthI kevI rIte alpa ja kAlathI=bhagavAnathI sarva bhavyajIvone bIjAdhAnAdi thAya che tema svIkAravAmAM Ave to alpa ja kAlathI, kevI rIte sarva bhavyane muktino prasaMga thAya? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che - lalitavistarA : bIjAdhAnamapi hyapunarbandhakasya, na cAsyApi pudgalaparAvarttaH saMsAra iti kRtvA, tadevaM navanAthA tArA lalitavistarArtha : di je kAraNathI, bIjAdhAna paNa apunabaMdhakane thAya che ane Ano paNa apunabaMdhakano paNa, pugalaparAvarta saMsAra che, jethI karIne nathI ja eka pagalaparAvartathI adhika saMsAravALA bIjApAnavALA koI jIvo nathI ja, tethI jo sarva bhavyajIvone bhagavAnathI bIjAdhAnAdi thatA hoya to alpakALamAM ja badhAnI mukti thAya ema saMbaMdha che, prastuta sUtranA kathananuM nigamana karatAM tava thI kahe che - A rIte=pUrvamAM varNana karyuM e rIte, bhagavAna lokanA nAtha che. II11|| paMjikA - bIjAdhAnamapi dharmaprazaMsAdikamapi, AstAM samyaktvAdIti api'zabdArthaH hiH yasmAd, apunarbandhakasya= 'pApaM na tIvrabhAvAt karotI'tyAdilakSaNasya na ca-naiva, asyApi apunarbandhakasyApi, AstAM samyagdRSTyAdeH, pudgalaparAvarttaH samayasiddhaH, 'saMsAra' iti saMsArakAlaH, iti kRtvA-iti hetoH, alpenaiva kAlena sarvabhavyamuktiH viti yodarA Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 logahiANaM paMjikArca - vInALAna' sthAti lona: f=je kAraNathI, bIjAdhAna paNa=dharmaprazaMsAdi paNa, apunabaMdhaka jIvane che-pApa tIvrabhAvathI karato nathI ItyAdi lakSaNavALA apanabaMdhaka jIvate che, samyaktAdi dUra raho e Apa zabdano artha che vagAthAnamapimAM rahelA "ga" zabdano artha che, Ane paNa=apunabaMdhakane paNa, samyagdaSTi Adi dUra raho, zAstrasiddha pagalaparAvarta saMsAra che=saMsArakAla che, ethI karIne nathI ja=adhikakALa saMsAramAM nathI ja, ethI, alpa ja kALathI sarva bhavyanI mukti thAya=bhagavAna sarva bhavyajIvone upakAra karanArA che tema svIkAravAmAM Ave to bhUtakALanA koIka tIrthaMkarathI eka pudgalaparAvarta jeTalA alpa ja kALathI badhA bhavyonI mukti thAya, e pramANe yoga che. ll11TI bhAvArtha : pUrvamAM graMthakArazrIe sthApana karyuM ke tIrthakaro badhA bhavyajIvone upakAra karI zakatA nathI, paraMtu bIjAdhAnathI saMvibhakta jIvone ja upakAra karI zake che ane jo tema na mAnavAmAM Ave to bhUtakALanA koIka tIrthaMkarathI badhA bhavyajIvone bIjAdhAna, ubheda AdinI prApti dvArA muktinI prApti thAya, tyAM koIkane prazna thAya ke bIjAdhAna thavA chatAM badhA bhavyajIvonI mukti thatI nathI, paraMtu je bhavyajIvo bIjAdhAna karyA pachI apramAdathI yogamArganuM sevana kare che teonI ja mukti thAya che, mATe bhagavAna badhA bhavyajIvone upakAra karanAra che tema svIkArI zakAze tenuM nirAkaraNa karavA mATe graMthakArazrI kahe che - bIjAdhAna paNa apunabaMdhaka jIvane ja thAya che, anyane thatuM nathI ane bIjAdhAna thayA pachI te jIvano eka pudgalaparAvarta ja saMsAra che, adhika saMsAra nathI; kema ke bIjAdhAnanI prApti pachI koIka jIva pramAdabahula bane topaNa eka vakhata mokSane anukULa bIjAdhAnarUpa guNa prApta karyA pachI eka pudgalaparAvartanI aMdara ja te jIvanuM saddIrya avazya ullasita thaze ane avazya te jIva eka pudgalaparAvartanI aMdara ja mokSane pAmaze, tethI jo bhUtakALanA koIka tIrthakarathI badhA bhavyajIvone bIjAdhAna prApta thayuM hoya to alpakALamAM ja sarva bhavyajIvo avazya mokSane prApta karI, paraMtu badhA bhavyajIvoe mokSa prApta karyo nathI, tethI nakkI thAya che ke badhA bhavyajIvone bhagavAna upakAra karI zakatA nathI. A sarva kathananuM nigamana karatAM graMthakArazrI kahe che - pUrvamAM varNana karyuM e rIte bIjAdhAnathI saMvibhakta jIvonA bhagavAna nAtha che; kema ke bhagavAna teonuM ja rAgAdi upadravothI rakSaNa kare che ane durgationA pAtathI rakSaNa kare che, mATe bhagavAna teonA nAtha che. ll11aaaa sUtra : toAi aa2aaaa Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 lalitavistarA bhAga-1 sUtrArtha: lokanA hitane karanArA bhagavAnane namaskAra thAo. InzA lalitavistarA - tathA 'lokhitebhyH'| iha lokazabdena sakalasAMvyavahArikAdibhedabhinnaH prANiloko gRhyate, paJcAstikAyAtmako vA sakala eva, evaM cAlokasyApi loka evAntarbhAvaH, AkAzAstikAyasyobhayAtmakatvAt, lokAdivyavasthAnibandhanaM tuuktmev| lalitavistarArtha - tathA te prakAre, lokanA hitane karanArA che ema anvaya che ane nodiktimyaH e pratIka che, ahIM=logahiANaM zabdamAM, loka zabdathI sakala sAMvyavahArikabhedathI bhinna=sAMvyavahArika avyavahArika sarva, prANIloka grahaNa karAya che athavA paMcAstikAyAtmaka sakala ja loka grahaNa karAya che ane A rIte paMcAstikAyAtmaka loka che ema kahyuM e rIte, alokano paNa lokamAM ja aMtarbhAva che; kema ke AkAzAstikAyanuM ubhayAtmakapaNuM che, lokAdi vyavasthAnuM kAraNa kahevAyeluM ja che=jyAM dharmAstikAya Adi cAra dravyo che te loka che ane jyAM dharmAstikAya Adi dravyo nathI te aloka che e pramANe logaramANaMmAM batAveluM, ethI lokAdi vyavasthAnuM kAraNa kahevAyeluM ja che. paMjikAH 'sAMvyavahArikAdibhedabhinna' iti; naranArakAdirlokaprasiddho vyavahAraH saMvyavahArastatra bhavAH sAMvyavahArikAH, 'Adi'zabdAt tadviparItA nityanigodAvasthAH asAMvyavahArikA jIvA gRhyante, ta eva bhedau prakArau tAbhyAM mitra tiA. paMjikArya : vyavahArikA ... minnati | sAMvyavariemitra e lalitavistarAnuM pratIka che, teno artha kare che - nara-nArakAdi lokaprasiddha vyavahAra saMvyavahAra temAM thanArA jIvo sAMvyavahAriko che, Adi zabdathI sAMvyavahAritrimAM rahelA "gAri' zabdathI, tenAthI viparIta nityanigodamAM rahelA asAMvyavahArika jIvo grahaNa karAya che, te ja bhedo=sAMvyavahArika Adi bhedo arthAt prakAro, tenAthI bhinna sAMvyavahArika Adi bheda bhinna che. bhAvArtha : bhagavAna lokanA hitane karanArA che, e kathanamAM tathA zabda te prakAranA arthamAM che, tethI loka zabda dvArA te prakArano loka grahaNa thAya che, tethI je sthAne je ghaTatuM hoya te grahaNa karavuM ema sUcita thAya che Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logahiANa 243 ane ahIM logahiANe sUtramAM, loka zabda be prakAre grahaNa karAyela che, eka prakArathI sarva sAMvyavahArikaasAMvyavahArika jIvorUpa lokanA hitane karanArA bhagavAna che, bIjA prakAre lokano artha grahaNa karIe to paMcAstikAyAtmaka sakala lokanA hitane karanArA che, A bIjA prakAranA kathanamAM alokAkAzano paNa lokamAM ja aMtarbhAva che; kema ke AkAzAstikAya nAmanuM eka akhaMDa dravya che, tethI paMcAstikAyamaya loka kahevAthI paMcAstikAyamAM rahelA AkAzanuM paNa grahaNa thAya che ane paMcAstikAyamAM rahelA AkAza sAthe abhinna evA alokAkAzanuM paNa grahaNa thAya che, tethI loka-aloka sarvanA hitane karanArA bhagavAna che, kaI rIte sarva jIvonA hitane karanArA che ane kaI rIte paMcAstikAyamaya lokanA hitane karanArA che te nayadRSTi svayaM graMthakArazrI AgaLa spaSTa karaze. ahIM jijJAsA thAya ke alokAkAzano lokAkAzamAM aMtarbhAva che ema kahyuM, tyAM lokAkAza ane alokAkAza evI vyavasthAnuM kAraNa zuM che, tethI kahe che ke lokAdi vyavasthAnuM kAraNa lAguttamArNa padanI lalitavistarA TIkAmAM graMthakArazrIe svayaM kahela ja che te pramANe dharmAstikAya Adi cAra dravyothI yukta evo AkAza loka che ane tenAthI rahita evo AkAza aloka che ema siddha thAya che. lalitavistarAmAM kahyuM ke sakala sAMvyavahArika bhedathI bhinna prANIloka loka zabdathI grahaNa thAya che tenuM tAtparya spaSTa karatAM paMjikAkAra kahe che - manuSya-nAraka Adi lokaprasiddha vyavahAra te saMvyavahAra che, ethI je jIvo A manuSya che, A nArakIo che, A tiryaMco che, A ekendriya che ityAdi lokavyavahArano viSaya bane che te sAMvyavahArika kahevAya ane jeo nitya nigodamAM rahelA che, paraMtu loka vyavahAramAM AvatA nathI te asAMvyavahArika jIvo che, te sarva jIvonA hitane karanArA bhagavAna che. lalitavistarA : tadevaMvidhAya lokAya hitAH, yathAvasthitadarzanapUrvakaM samyakprarUpaNAceSTayA tadAyatyabAdhaneneti c| iha yo yaM yAthAtmyena pazyati, tadanurUpaM ca ceSTate bhAvyapAyaparihArasAraM, sa tasmai tattvato hita iti hitArthaH, itthameva tadiSTopapatteH, iSTaM ca sapariNAmaM hitaM, svaadupthyaannvdtiroginnH| ato'nyathA tadaniSTatvasiddhiH, tatkarturaniSTAptihetutvena; anAgamaM pApahetorapi paapbhaavaat| lalitavistarArtha pUrvamAM loka zabdano artha karyo te prakAranA AvA svarUpavALA lokanA hita karanArA bhagavAna che, yathAvasthita darzanapUrvaka samyaka prarUpaNAnI ceSTAthI, tenI AyatinA abAdhanathI=samyagra darzanapUrvaka prApita arthanA AgAmIkAlamAM apIDanathI ti e hetuthI, hita che=bhagavAna sarva jIvonA hita che athavA paMcAstikAyanA hita che, ahIM=jagatamAM, je jene=je vastune, cAthAbhyathI jue che ane tene anurUpa bhAvi apAyanA parihAra pradhAna ceSTA kare che te tenA Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 lalitavistarA bhAga-1 mATe tatvathI hita che e prakAre hitano artha che; kema ke A rIte ja yathAvasthita darzana pUrvaka samyaka ceSTA karavAmAM Ave e rIte ja, tenA ISTanI upapatti che yathArtha darzanAdi karanAra puruSanA ISTanI prApti che, ane ISTa sapariNAma hita cheHuttarottara zubha pariNAmavALuM hita che, atirogIne svAdiSTa pathya annanI jema sapariNAma hita che ema anvaya che, AnAthI anyathA= yathAvasthita darzanapUrvaka samyam ucita pravRtti na karavAmAM Ave to, tenA aniSTatvanI siddhi che te ceSTAnA aniSTapaNAnI siddhi che; kema ke tenA kartAne aniSTa ApattinuM hetupaNuM che te kyiA karanArane bhAvimAM aniSTanI prAptinuM hetupaNuM che. ahIM prazna thAya ke dharmanI pravRtti kare che tenAthI aniSTa kema thAya ? temAM hetu kahe che - anAgama=AgamanA Adeza vagara, pApanA hetuthI paNa pApa bhAva che. ni: yathAvasthitetyAdi, yathAvasthitaM aviparItaM, darzanaM-vastubodhaH, pUrva-kAraNaM, yatra tad yathAvasthitadarzanapUrvakaM, kriyAvizeSaNametat, samyakprarUpaNAceSTayA samyakprajJApanAvyApAreNa, tadAyatyabAdhanena-tasyasamyagdarzanapUrvakaM prajJApitasya, Ayatau-AgAmini kAle, abAdhanena-apIDanena, iti ca-anena ca hetunA, hitA iti yogaH, etadeva bhAvayannAha- iha-jagati, yaH=kartA, yaM-karmatArUpaM, yAthAtmyena-svasvarUpAnatikrameNa, pazyati avalokate, tadanurUpaM ca-darzanAnurUpaMca, ceSTate vyavaharati, bhAvyapAyaparihArasAram= anurUpaceSTane'pi bhAvinamapAyaM pariharanityarthaH, na punaH satyabhASilaukikakauzikamunivat bhAvyapAyahetuH, sa evaMrUpaH, tasmai yAthAtmyadarzanAdiviSayIkRtAya, hitaH anugrahahetuH, iti evaM, hitArtho hitazabdArthaH, itthameva anenaiva yAthAtmyadarzanAdiprakAreNa, tasya-sadbhUtadarzanAdikriyAkartuH, iSTopapatteH-iSTasya kriyAphalasya cetaneSvacetaneSu vA viSaye kriyAyAM satyAM svagatasya, cetanavizeSeSu tu svaparagatasya vA ghaTanAt, iSTameva vyAcaSTe, -iSTaM punaH sapariNAmam uttarottarazubhaphalAnubandhi, hitaM-sukhakAri-prakRtahitayogasAdhyo'nugraha iti bhAvaH, dRSTAntamAha- svAdupathyAnavat-svAduzca jivendriyaprINakaM, panthA iva panthAH satatollaGghanIyatvAd bhaviSyatkAlaH tatra sAdhu, pathyaM ca svAdupathyaM, tacca tadannaM ca, tadvat, atirogiNaHatItaprAyarogavataH; abhinave hi roge 'ahitaM pathyamapyAture' itivacanAt pathyAnadhikAra eveti, itirogiNaH iti pAThe, iti evaMprakAraH svAdupathyAnA) yo rogastadvata iti, svAdugrahaNaM tatkAle'pi sukhahetutvena vivakSitatvAt, asvAdutve ca pathyasyApyatathAbhUtatvAnnaikAnteneSTatvamiti, upacAratazca svAdupathyAvasyeSTatvaM, tajjanyAnugrahasyaiveSTatvAd, yathoktaM'kajjaM icchaMteNaM aNaMtaraM kAraNaMpi ittuNti| jaha AhArajatittiM icchaMteNeha aahaaro||' evamiSTahetutvAdiyaM kriyA'pi hitayogalakSaNA iSTA siddhati, Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logahiANaM 245 ata eva evaM vyatirekamAha ataH uktarUpAd yo yaM yAthAtmyena pazyatItyAdikAt prakArAt, anyathA prakArAntareNa ceSTAyAM, tadaniSTatvasiddhiH tasyAH ceSTAyAH-aniSTatvam asukhakAritvaM, tasya siddhiH niSpattiH, kathamityAhatatkartuH prakArAntareNa ceSTAkartuH, 'aniSTAptihetutvena' aniSTaM cehAzubhaM karma, tasya AptiH=bandhaH, tasyA hetutvena prakArAntaraceSTAyAH, ayamabhiprAyo- viparyastabodho viparItaprajJApanAdinA cetaneSvacetaneSu vAnanurUpaM ceSTamAno'nurUpaceSTane'pi bhAvinamapAyamapariharaniyamato'zubhakarmaNA badhyate, pareSu tvaniSTAptihetuH sa syAnavetyanekAntaH acetaneSu na syAccetaneSu tu syAdapIti bhaavH| nanu pareSvahitayogasyAnaikAntikatve kathaM tatkarturaniSTAptihetutvamaikAntikaM prakArAntaraceSTanasyetyAzakyAhaanAgamam AgamAdezamantareNa, pApahetorapi-ayathAvasthitadarzanAderakuzalakarmakAraNAt, pApabhAvAda= akuzalakarmabhAvAt, pApahetukRtAt punaH pareSvapAyAt pApabhAva eveti 'api'zabdArthaH, ayamabhiprAyaH, - AgamAdezena kvacidapavAde jIvavadhAdiSu pApahetuSvapi pravRttasya na pApabhAvaH syAd, anyathA tu pravRttI pareSu pratyapAyAbhAve'pi svapramAdadoSabhAvAniyamataH pApabhAva iti ttkrturnissttaaptihetutvmaikaantikmiti| paMjikArya : yathAvasthityAdi detutvamevAnivaniti "yathAvacitaicAri' lalitavistarAnuM pratIka che, yathAvasthita= aviparIta, darzana=vastuno bodha, pUrva=kAraNa, che jemAM te yathAvasthita darzanapUrvaka che, AthathAvasthita darzanapUrvaka e, kriyAvizeSaNa che=AgaLa samyapha prarUpaNArUpa ceSTA batAve che te kriyAnuM vizeSaNa che, samyapha prarUpaNArUpa ceSTAthI=samyapha prajJApanAnA vyApArathI, tenI AyatinA abAdhAthIetenI arthAt samyam darzanapUrvaka prajJApita arthatI AyatimAM arthAt AgAmikAlamAM abAdhAthI arthAt apIDanathI, rUti =lalitavistarAmAM rahelA rUti vano artha kare che - ane A hetuthI=yathAvasthita darzanapUrvaka samyapha prarUpaNAnA vyApArathI tenI AyatinuM abAdhita hovAne kAraNe ema kahyuM e rUpa hetuthI, hita che=bhagavAna lokanA hita che, e pramANe yoga che. Ane ja=bhagavAna lokanA hita che tenuM svarUpa batAvyuM ane ja, bhAva karatAM kahe che - ahIM= jagatamAM je=kartA, karmatArUpa jene=potAnA kRtyanA viSayabhUta jene, mAthAbhyathI=svasvarUpanA atikramathI, jue che ane tene anurUpa bhAvi apAya parihArasAra=darzanane anurUpa ceSTanamAM paNa bhAvi apAyanA parihAra karato, ceNa kare che=vyavahAra kare che, paraMtu satyabhASI lokika kauzika muninI jema bhAvi apAyanA hetu evI ceSTA karato nathI, te=AvA svarUpavALo ceSTA karanAra, tenA mATe thAthAbhya darzanAdinA viSayIkRta evI vastu mATe, hita che=anugrahano hetu che, e rIte hita zabdano artha che, A rIte ja A ja mAthAbhya darzana Adi prakArathI, tene=sadbhUta darzanAdi kriyAnA kartAne, ISTanI upapatti hovAthI=ISTa evA kriyAnA phalanuM ghaTanA hovAthI athavA cetana Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 lalitavistarA bhAga-1 acetananA viSayamAM kriyA hote chate svagata kriyAnA phalanuM ghaTata hovAthI athavA cetana vizeSomAM svagata-paragata kriyAnA kulanuM ghaTanA hovAthI hitArtha che ema avaya che=je puruSa vastune yathArtha joIne tene anurUpa ucita pravRtti kare che te teno hitArtha che ema pUrvamAM kahyuM te hitArthatI A rIte upapatti che ema avaya che, ISTane ja kahe cheHyathArtha joIne pravRtti karanArane ISTanI upapati che ema pUrvamAM kahyuM te pravRtti karanAra puruSanuM ISTa zuM che tene ja kahe che - ISTa vaLI, sapariNAma=uttarottara zubha phlatA anubaMdhavALo pariNAma, hita che sukhakArI che prakRta hitayogasAdhya anugraha cheHlogahiANaM padamAM rahela je prakRta hitano yoga tenAthI sAdhya evo anugraha che, e prakArano bhAva che. dAMtane kahe che-pUrvamAM kahyuM ke A rIte ja ISTanI upapatti che e kathanamAM dAMtane kahe che - svAdu-paththa aSanI jema=svAdu evuM pathya e svAdupatha ane te=svAdupathya evuM te anna, tenI jema sapariNAma hita che ema avAya che, svAduno artha spaSTa kare che - jIphlejiyane prIti karanAruM svAdu che, paththano artha kare che - paMthanA jevo paMtha che, satata ulaMghanIyapaNuM hovAthI bhaviSyakALa paMtha che, temAM sAdhu-suMdara, te pathya che arthAt jema paMtha satata ulaMghanIya che tema jIvane bhaviSyakALa satata ulaMghanIya che temAM je suMdara hoya te pathya kahevAya, jema rogIne rogano nAza thavAthI pathya aa bhaviSyakALamAM suMdara bane che ane muninuM jitavacanAnusAra karAyeluM kRtya bhaviSyakALamAM sugatiomAM sthApana karIne jIvate mATe suMdara bane che mATe pathya che, atirogI=atItaprAya rogavALAne svAdupathya anna hitakArI thAya che e daSTAMta che. ahIM atirogIno artha atItaprAyarogavALA kema karyo ? te spaSTa karatAM kahe che - di=je kAraNathI, AturamAM=rogImAM, patha paNa ahita che e vacanathI abhinava roga hote chate paththato anadhikAra ja che, tiroji: e prakAranA pAThamAM lalitavistarAmAM tira: e prakAranA pAThAMtaramAM, ti AvA prakArano, svAdupathya anna yogya je roga tevA rogavALAne svAdupathya annanI jema sapariNAma hita che tema yathAvasthita darzanapUrvaka ucita pravRtti sapariNAma hita che, svAdunuM grahaNa te kAlamAM paNa=AhAragrahaNakALamAM paNa, sukhanA hetupaNAthI vivakSitapaNuM hovAthI e= sapariNAma hita che temAM daSTAMta tarIke svAdunuM grahaNa tatkAlamAM paNa arthAt bhojanakAlamAM paNa sukhanuM hetupaNuM hovAne kAraNe vivakSitapaNuM che; kema ke dharma sevanakALamAM paNa svAdu anna jevo sukhano hetu che, ane paththatA paNa asvAdupaNAmAM atathAbhUtapaNuM hovAthI ekAMtathI ISTapaNuM nathI=keTalAka pathya anna svAdamAM madhura na hoya tethI sevatakALamAM asukhanA hetu hovAthI te paththa anna ekAMtathI ISTa nathI tevuM hita karanArA bhagavAna nathI, tethI svAdunuM grahaNa che ema avaya che, ane upacArathI=sevanathI, svAdupathya annanuM ISTapaNuM che; kema ke tadbhavya anugrahanuM ISTapaNuM che=svAdupaththa annajanya sukhanuM ja ISTapaNuM che, je kAraNathI kahevAyuM che - kAryane IcchatA puruSa vaDe anaMtara kAraNa paNa icchAyeluM che, je pramANe AhArathI thanArI tRptine icchatA puruSa Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logaDiANaM 247 vaDe ahIM AhAra icchAyelo che, e rIte ISTa hetupaNuM hovAthI hitayoga lakSaNavALI A kriyA paNa ISTa siddha thayelI che. AthI ja atIta prAyaH rogavALAne svAdupathya annanI jema sapariNAma hita ISTa che AthI ja, A pramANe=AgaLa batAve che e pramANe, vyatirekane kahe che= lalitavistarAmAM kahe che, AthI="je jene mAthAbhyathI jue che" ItyAdi uktarUpa prakArathI, avyathA=prakAranAMtarathI ceSTAmAM, tenA aniSTatvanI siddhi che-te ceSTAnA asukhakAritvarUpa aniSTatva tenI siddhi arthAt niSpati che. kevI rIte yathArtha jJAna vagaranI ceSTAthI aniSTatvanI siddhi che? ethI kahe che - tenA kartAne prakAramaMtarathI ceSTAnA kartA=padArthatA yathArtha bodha vagara ceSTAnA kartAne, aniSTanI prAptinuM hetupaNuM hovAthI aniSTatvanI siddhi che ema atraya che ane aniSTa ahIM azubhakarma che, tenI prApti baMdha, tenuM aniSTatvanA baMdhanuM, prakAramaMtara ceSTAtuM hatupaNuM hovAthI aniSTatvanI siddhi che ema avaya che, A abhiprAya che - viparyasta bodhavALo viparIta prajJApanA AdithI=viparIta prarUpaNAthI ane viparIta AcaraNAthI, cetanomAM athavA acetanomAM ananurUpa ceSTA karato anurUpa ceSTanamAM paNa=cetana-acetana padArthomAM hitane anukULa evI ceSTA karavA chatAM paNa, bhAvinA apAyane aparihAra karato=viparyasta bodhane kAraNe te ceAthI bhAvimAM thanArA anarthonA parihArane nahi karato, niyamathI azubhakarmothI baMdhAya che, vaLI, paramAM=cetana athavA acetanarUpa para padArthomAM, aniSTanI prAptino hetu te ajJAnapUrvaka ceSTA karanAra puruSa, thAya athavA na thAya e prakAre anekAMta che, acetanomAM na thAya=aniSTanI prAptino hetu na thAya, vaLI, cetanomAM thAya paNa aniSTanI prAptino hetu thAya paNa athavA na paNa thAya, e prakArano bhAva che. nanuthI zaMkA kare che - paramAM ahitayoganuM anekAMtikapaNuM hote chate koI mahAtmA padArthanA svarUpane jANyA vagara prarUpaNA kare ane pravRtti kare tenAthI para evA acetanamAM ke cetavamAM ahitayoganuM anekAMtikapaNuM hote chate, kevI rIte prakAramaMtara ceSTA karanArA evA tenA kartAnuM yathArtha bodha vagara prarUpaNA Adi karanArA puruSanuM, aniSTaprAptinuM hetupaNuM ekAMtika che, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - atAgama AgamanA Adeza vagara, pApanA hetuthI paNa ayathAsthita darzana AdithI akuzala karmanA kAraNathI yathArtha bodha vagara akuzala evI kriyA karavAthI, pApabhAva hovAnA kAraNe akuzalakarmano bhAva hovAnA kAraNe, tenA kartAne ekAMte aniSTanI prApti che ema avaya che, vaLI, paramAM pApanA hetukta apAyothI pApabhAva ja che e ja zabdano artha che=jAtoramAM rahelA gari zabdano artha che, A abhiprAya che - AgamanA AdezathI kyAreka apavAdanI pravRtti hote chate jIvavadha Adi pApahatuomAM paNa pravRti sAdhune pApano sadbhAva thato nathI=pApabaMdhanI pravRtti thatI nathI, vaLI, avyathA pravRtti hote chate AgamatA Adeza vagara koIka anuSThAnamAM sAdhunI pravRtti hote chate, Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 lalitavistarA bhAga-1 paramAM jIvomAM, pratyapAyano abhAva hovA chatAM paNa=pIDA-vadha Adino abhAva hovA chatAM paNa, sva-pramAda doSatA bhAvane kAraNe Agama nirapekSa pravRtti karavArUpa sva-pramAda doSatA bhAvane kAraNe, niyamathI pApano bhAva che-pApabaMdha thAya che, ethI tenA kartAne=Agama nirapekSa upadeza AditI pravRtti karanArA puruSane, aniSTanI prAptinuM hetupaNuM ekAMtika che. bhAvArtha pUrvamAM logahiANaM padamAM rahela loka zabdanA be artha karyo. (1) loka zabdathI saMsAravartI sarva lokonuM grahaNa che (2) loka zabdathI paMcAstikAyamaya lokanuM grahaNa che, tethI e prApta thAya ke bhagavAna saMsAravartI sarva jIvonuM hita karanArA che athavA bhagavAna paMcAstikAyamaya lokanA hitane karanArA che. ahIM prazna thAya ke bhagavAna kaI rIte lokanA hitane karanArA che ? tethI kahe che - bhagavAna kevaLajJAna pAmyA pachI saMpUrNa lokane yathArtha jonArA che ane saMsAravartI jIvonuM kaI rIte hita thAya tenuM svarUpa yathArtha jonArA che ane tevA yathArtha bodhapUrvaka bhagavAne samyaka prarUpaNAnI ceSTA karI che. te ceSTAthI AgAmIkAlamAM koI jIvane bAdhA na thAya tevA prakAranI prarUpaNA karI che, tethI teonA vacana pramANe je jIvo pravRtti kare che te jIvothI potAnuM samyaka hita thAya che ane te hitanI pravRttithI AgAmIkAlamAM koI anarthanI prApti thatI nathI. jema saMsArIjIvo saMsAranI dhanaarjanAdi kriyAo kare che tenAthI tatkAla teonuM hita thAya che topaNa te pravRttithI je karmabaMdha Adi thAya che tenAthI AgAmIkAlamAM teonuM ahita thAya che tevuM AgAmIkAlamAM koInuM ahita thAya tevI prarUpaNA bhagavAne karI nathI, paraMtu temanI prarUpaNA anusAra je jIvo pravRtti kare che teone vartamAnamAM hita thAya che; kema ke bhagavAnanA vacana anusAra karAyelA prayatnathI kaSAyonA tApanuM zamana thAya che, pApaprakRti puNyarUpe rUpAMtarita thAya che, iSTa prAptimAM bAdhaka karmo kSayopazamabhAvane pAme che, tethI vartamAnamAM addezavALA jIvananI prApti thAya che ane AgAmI bhavomAM paNa koI anarthanI prApti thatI nathI, paraMtu sadgationI paraMparA dvArA uttarottara sukhanI ja vRddhi thAya che ane aMte pUrNa sukhamaya nirupadrava avasthAnI prApti thAya che. ahIM hita zuM che? te spaSTa kare che - je puruSa je vastune yathArthapaNAthI jue che ane te vastunA yathArtha jJAnane anurUpa bhAvi apAyanA parihArapUrvaka ceSTA kare che te puruSa te vastu mATe tattvathI hita che e prakArano hitano artha che, tethI e prApta thAya ke bhagavAna paMcAstikAyamaya lokane kevalajJAnathI yathArtha jue che ane joyA pachI bhAvI apAya na thAya te prakAre paMcAstikAyamaya lokanA svarUpanI yathArtha prajJApanA=prarUpaNA, kare che, tethI temanI prajJApanAthI pravRtti karanArA puruSa dvArA koI jIvone athavA paMcAstikAyamaya lokane bhAvimAM koI apAya thato nathI tevI te puruSanI pravRtti che tethI paMcAstikAyamaya loka mATe bhagavAna hita che. vaLI, bhagavAna samyaka jJAnapUrvaka prarUpaNA kare che mATe paMcAstikAyamaya lokanA hita che athavA saMsArI sarva jIvonA hita che, te kathanane ja yuktithI daDha karavA mATe kahe che - A rIte yathArtha darzana Adi Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logahiANaM 249 prakArathI pravRtti karanArane iSTanI prApti che, jIvane iSTa zuM che te batAve che - jIvane sAnubaMdha pariNAmavALuM hita iSTa che, jema atItaprAyaH rogavALAne svAdupathya anna hita che, tema je jIvono karmamala kaMIka alpa thayo che tevA jIvo bhAvarogavALA hovA chatAM auSadha AdithI bhAvarogano nAza thaI zake tevA che, tevA jIvone svAdiSTa ane pathya anna jema tatkAla sukha utpanna kare che ane ArogyanI vRddhi dvArA bhAvimAM sukha utpanna kare che, tema bhagavAne batAvelo yathAvasthita bodhapUrvakano mArga saMsArIjIvone uttarottara suMdara pariNAma Ape tevuM hita che; kema ke bhagavAnanA vacananA upadezane jeo jhIle che ane te pramANe ucita pravRttio kare che teone kaSAyonA zamanakRta tatkAla sukha thAya che ane puNyaprakRtino prakarSa thavAthI sarva prakAranI anukULatAo prApta thAya che ane bhaviSyamAM sarva iSTanI prApti thAya che, tethI bhagavAnanA vacanathI yogya jIvone uttarottara zubha phalavALuM iSTa prApta thAya che, tethI bhagavAne sarva jIvonA upakAranuM kAraNa bane tevo padArthano yathArtha bodha karAvyo che, mATe bhagavAna sarva jIvonA hita che athavA paMcAstikAyamaya jagatane upadrava na thAya tevA prakArano bodha karAvyo che, mATe bhagavAna paMcAstikAyamaya jagatanA hita che, A kathanane ja vyatirekathI spaSTa kare che - je puruSa yathArtha vastune jotA nathI ane yathArtha bodhane anurUpa ceSTA karatA nathI tenAthI aniSTatvanI prApti che arthAt paMcAstikAyamaya jagatane ke sarva jIvone aniSTatvanI prApti che, joke ajJAnapUrvakanI koIkanI pravRttithI anya jIvone aniSTanI prApti ekAMte thatI nathI, paraMtu te pravRtti karanArane te pravRtti aniSTano hetu che, tethI te pravRtti jIvo mATe aniSTa che tema upacArathI kahevAya che. jema koI jIva ajJAnathI anucita pravRtti kare, tenAthI anya jIvane ahita thAya paNa ke na paNa thAya, topaNa te pravRtti karanArane anyanA ahitane anukULa te pravRtti hovAthI karmabaMdhanI prApti thAya che, tethI je pravRttithI potAne karmabaMdha thAya te pravRtti bIjA mATe ahitarUpa che tema kahevAya che. AthI ja bhagavAne je upadeza Apyo tenAthI pravRtti karanArA mahAtmAo koInuM ahita na thAya te prakAre pravRtti karanArA che, mATe teone te pravRtti aniSTa prAptino hetu banatI nathI, mATe teonI pravRtti yathArtha darzanapUrvaka ucita pravRttirUpa hovAthI sarva jIvo mATe ke paMcAstikAyamaya loka mATe aniSTarUpa nathI. joke viparIta bodhavALA jIvo viparIta prarUpaNAthI ane viparIta ceSTAthI anya jIvonA ahitane anukULa pravRtti kare che, topaNa parane ekAMte aniSTanI prApti thatI nathI, paraMtu parane aniSTanI prAptimAM anekAMta , acetana evA dharmAstikAya AdimAM aniSTanI prApti thatI nathI ane cetana evA jIvomAM kyAreka aniSTanI prApti thAya che to kyAreka aniSTanI prApti thatI nathI, chatAM bIjAne aniSTa prApta thAya tevI prarUpaNA karanArA ane pravRtti karanArA jIvonI te pravRtti avazya potAne aniSTa prAptino hetu che; kema ke Agamavacana vagara je pravRtti thAya che te pravRtti pApano hetu hovAne kAraNe pravRtti karanArane avazya pApabaMdhanI prApti che, AthI ja jeo sarvajJanA vacanAnusAra padArthanA yathAvasthita bodhavALA nathI teo upadeza Ape ke potAne bhagavAnanA vacananA bodhano abhAva hovA chatAM yathAtathA pravRtti kare te pravRttithI anya jIvonuM Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 250 ahita thAya paNa ke na paNa thAya, topaNa te jIvone viparIta prarUpaNAthI ane viparIta pravRttithI potAnuM ahita thAya ja che. vaLI, jeone Agamano yathArtha bodha che ane te bodha anusAra ucita pravRtti kare che teonI pravRttithI koI hiMsA thAya topaNa teone lezapaNa karmabaMdha nathI ane jeo Agamavacana nirapekSa pravRtti kare che teonI pravRttithI koI jIvanI hiMsA na thAya topaNa svapramAda doSane kAraNe niyamathI pApabaMdha thAya che, tethI ajJAnapUrvakanI pravRttithI niyamA pApabaMdha thAya che, paraMtu bhagavAne samyag jJAnapUrvaka upadezanI pravRtti karI che, tethI te upadezanI pravRtti ekAMte hitakArI hovAthI te pravRttithI koInuM ahita thatuM nathI, mATe bhagavAna paMcAstikAyamaya lokanA hitane ka2nA2A che athavA jagatanA sarva jIvonA hitane karanArA che ema kahela che. tethI e phalita thAya ke je pravRttithI potAnuM ahita thAya te pravRtti bIjAnA ahitanuM kAraNa na bane topaNa bIjAnA ahitane anukULa vyApAravALI che ane je pravRtti samyag jJAnapUrvaka bIjAnA ahitanA parihAranI yatanApUrvaka karAya che te pravRttithI potAnuM ahita kyAreya thatuM nathI, tethI te pravRtti bIjAnA hitane anukULa che tema kahevAya che ane bhagavAne samyag jJAnapUrvaka sarva prarUpaNA karI che, tethI te prarUpaNA paMcAstikAyamaya loka mATe athavA saMsArI sarva jIvo mATe hitarUpa che. lalitavistarA H itaretarApekSaH karttRkarmmaprakAraH, nAcetanAhitayoga upacaritaH, punarAgamakarmmakatvena, sacetanasyApi evaMvidhasyaiva nAyamiti darzanArthaH, karttRvyApArApekSameva tatra karmmatvaM, na punaH svavikArApekSaM, kaGkaTukapaktAvitthamapi darzanAditi lokahitAH / / 12 / / lalitavistarArtha : Itara-ItaranI apekSAvALo kartRkarma prakAra che=kartArUpa kAraka karmanI apekSA rAkhIne kartA che ane karmarUpa kAraka kartAnA vyApAranI apekSA rAkhIne karmarUpa kAraka che, tethI acetanamAM ahitano yoga upacarita nathI; kema ke pharI Agama karmakapaNuM che, sacetanano paNa AvA prakArano ja A nathI=ahitayoga nathI, e batAvavAnA arthavALo che, kartAnA vyApAranI apekSAe ja tyAM=acetana evA dharmAstikAyAdimAM ke saMsAravartI jIvomAM, karmapaNuM che=viparIta bodhAdipUrvaka jeo prarUpaNA ke pravRtti kare che teonA ahitayoganuM karmapaNuM che, paraMtu svavikAranI apekSAe nahi=acetana evo paMcAstikAyamaya loka ke jagatavartI jIvorUpa loka teonA ahitapariNAmarUpa vikAranI apekSAe nahi; kema ke koraDuM magane pakAvavAnI kriyAmAM A rIte paNa darzana che, ethI=atyAra sudhI varNana karyuM e pramANe paMcAstikAyamaya lokanuM ke saMsAravartI sarva jIvonuM hita thAya te prakAre prarUpaNA karela hovAthI, bhagavAna lokanA hita che. [12] Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logahiANaM 251 paMeis: nanu idamapi kathaM nizcitaM yaduta- anAgamaM pApahetorapyavazyaM pApabhAva ityAzaGkyAha - itaretarApekSaH= parasparAzritaH, kartRkarmaprakAra:=kArakabhedalakSaNaH, kartA karmApekSya vyApAravAn karma ca kartAramiti bhAvaH, yathA prakAzyaM ghaTAdikamapekSya prakAzakaH pradIpAdiH, tasmiMzca prakAzake sati prakAzyamiti, tathA viparyastabodhAdipApahetumAn pApakartA pumAnavazyaM tathAvidhakAryarUpapApabhAva eva syAt, pApabhAvo'pi tasmin pApakartarItyataH sthitametad yaduta- prakArAntaraceSTanasyAniSTatvasiddhiH, hitayogaviparItatvAt, viSayaM pratyahitayogatvaM ceti| nanvevaM kathamacetaneSvahitayogaH, tatsAdhyasya kriyAphalasyApAyasya teSu kadAcidapyabhAvAt, yadi paramupacaritaH, tasya copacaritatve hitayogo'pi teSu tAdRza eva prasajati, na ca stave tAdRzasya prayogaH, sadbhUtArthaviSayatvAt stavasya, tataH kathaM sarvalokahitA bhagavanta ityAzaGkyAha-. na=naiva, 'acetanAhitayogaH' acetaneSu dharmAstikAyAdiSu ahitayogaH-apAyaheturvyApAro mithyAdarzanAdiH, upacaritaH-adhyAropito'gnirmANavaka' ityAdAvivAgnitvam, atra hetumAha- 'punarAgamakarmakatvena', punarAgamena= pratyAvRttya, karttayaiva kriyAphalabhUtApAyabhAjanIkaraNena karma yasya sa punarAgamakarmako acetanAhitayogaH, tasya bhAvastattvaM, tena, upacarito'hitabhAvo na mukhyabhAvakAryakArI mANavakAgnivat, acetanAhitayogastu pratyAvRttya svakartaryeva kriyAphalamapAyamuparacayan, paravadhAya duHzikSitasya zastravyApAra iva tameva jan, kathamupacaritaH syAt / evaM tarhi sacetaneSvapyahitayogaH punarAgamakarmaka eva prApta iti paravacanAvakAzamAzaGkyAha sacetanasyApi jIvAstikAyasya ityarthaH, 'ahitayoga' iti gamyate, acetanasya tvastyeveti 'api'zabdArthaH, evaMvidhasyaiva acetanasamasyaiva kriyAphalabhUtenApAyena rahitasyaiva ityarthaH, na=naiva, ayaM-prakRto'cetanAhitayogaH, iti-etasya pUrvoktasyArthasya, darzanArthaH-khyApaka iti bhAvaH, ahitayogAt sacetane kasmiMzcit kriyAphalasyApAyasyApi bhaavaat| nanu yadyacetaneSu kriyAphalamapAyo na samasti, kathaM tadAlambanapravRttAhitayogAkSiptaM teSAM karmatvamityAha kartRvyApArApekSameva mithyAdarzanAdikriyAkRtameva, tatra-acetaneSu, karmatvam avadhAraNaphalamAha- na punaH svavikArApekSaM na svgtaapaayaapekssm| nanu kathamitthaM karmabhAva ityAzaGkyAha- kaGkaTukapaktAvitthamapi darzanAditi- kakaTukAnAM-pAkAnarhANAM mudgAdInAM, paktau pacane, itthamapi svavikArAbhAve'pi, darzanAt-karmatvasya 'kaGkaTukAn pacatI'ti prayogaprAmANyAditi, evaM cAcetaneSu hitayogo'pi mukhya eva kartRvyApArApekSayeti na tatkAraNikatvena stavavirodha iti||12|| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 paMjikArya :nanu idamapi stavirodha kRti / / A paNa kevI rIte nizcita thayuM ?=A paNa zabdathI zuM vAcya che te yavRtathI kahe che. - anAgama evA pApahetuthI paNa=Agama nirapekSa sevAyelA pApahetuthI paNa, avazya pApano sadbhAva che, e prakAranI AzaMkA karIne lalitavistarAmAM kahe che itara-itara apekSAvALo=parasparanA AzrayavALo, kartRkarmaprakAra che=kartRrUpa kAraka ane karmarUpa kArakanA bhedanuM svarUpa che. kaI rIte kartAkAraka ane karmakArakane paraspara apekSA che ? te spaSTa kare che lalitavistarA bhAga-1 ***** - kartA karmanI apekSA rAkhIne vyApAravALo thAya che ane karma kartAnI apekSA rAkhIne karma che ema kahevAya che=kartAnI kriyAnA viSayarUpa karma che ema kahevAya che, je pramANe prakAzya evA ghaTAdinI apekSA rAkhIne pradIpa Adi prakAzaka kahevAya che ane te prakAzaka hote chate=pradIpAdi prakAzaka hote chate, prakAzya evA ghaTAdi che arthAt prakAzaka evo pradIpa na hoya to ghaTAdi te sthAnamAM hovA chatAM ghaTAdi prakAzya che tema kahevAya nahi, te pramANe viparyasta bodhAdi pApahetuvALo pApano kartA puruSa avazya tevA prakAranA kAryarUpa pApabhAvamAM ja thAya che, pApano bhAva paNa te pApakartA hote chate thAya che arthAt pApano kartA na hoya to pApano bhAva thAya nahi, AthI A sthita che=AgaLa batAve che e sthita che, te yadyutathI batAve che - prakArAMtarathI ceSTananA aniSTatvanI siddhi che=AgamanA vacanathI anya prakAre karAyelA ceSTananA aniSTatvanI siddhi che; kema ke hitayogathI viparItapaNuM che ane viSaya pratye=paMcAstikAyamaya jagatarUpa viSaya pratye athavA saMsAravartI jIvorUpa viSaya pratye, ahitayogatva che=ahita karavAne anukULa vyApArapaNuM che. A rIte=pUrvamAM kahyuM ke viparyasta bodhAdi pApahetuvALo puruSa avazya tevA prakAranA kAryarUpa pApanI apekSA rAkhe che e rIte, acetana padArthomAM ahitano yoga kevI rIte thAya ? arthAt thAya nahi; kema ke tatsAghya kriyAlarUpa apAyano=viparyasta bodhavALA puruSanA vyApArathI sAdhya evA kriyAnA phalarUpa anarthano, teomAM=acetana evA padArthomAM, kyAre paNa abhAva che=sadA abhAva che, jo vaLI, upacarita che=jo vaLI, acetanamAM ahitayoga che to upacarita che, ane tenuM=acetanamAM ahitayoganuM, upacaritapaNuM hote chate=dharmAstikAyAdimAM viparIta bodhapUrvaka pravRtti karanArA jIvothI thatA ahitayoganuM upacaritapaNuM hote chate, hitayoga paNa teomAM=dharmAstikAyAdimAM, tevo ja prApta thAya che=upacarita ja prApta thAya che arthAt bhagavAna paMcAstikAyamaya lokanA hitane karanArA che te upacarita ja siddha thAya ane stavanamAM tevA prakAranA hitano prayoga nathI=bhagavAna paMcAstikAyanA upacarita hitane karanArA che tevo prayoga nathI; kema ke stavanuM sadbhUtArtha viSayapaNuM che=prastutamAM logahiANaM pada dvArA gaNadharoe bhagavAnanI stuti karI che te sadbhUta artha viSayavALI che, tethI kevI rIte sarva lokanA hitane karanArA bhagavAna che ? arthAt bhagavAna sarva lokanA hitane Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 logahiANaM karanArA che tema kahevuM joIe nahi, paraMtu je jIvo bhagavAnanA upadezane grahaNa kare che te jIvonA ja hita karanArA bhagavAna che tema kahevuM joIe, e prakAranI AzaMkA karIne kahe che lalitavistarAmAM kahe che. acetanamAM ahitayoga upacarita nathI ema avaya che, dharmAstikAyAdirUpa acetanomAM apAyano hetu evo mithyAdarzanAdivyApArarUpa ahitano yoga upacarita arthAt adhyAropaNa karAyela mANavaka agni che ItyAdimAM agnitvanI jema upacarita nathI ja, AmAM=acetanamAM ahitayoga upacarita tathI emAM, hetune kahe che - pharI Agama karmakatva hovAne kAraNe upacarita nathI ema avaya che. punaH Agama karmakatvano artha spaSTa kare che - karI AgamavI pAcho pharIne, kartAmAM ja kriyAnA phaLabhUta apAyanA bhAjanIkaraNathI karma che jene te punarAgamakarmaka acetana atiyoga che teno bhAva tatpaNuM, tenA kAraNe acetanaahitayoga upacarita nathI ema avaya che. kema acetanano ahitayoga upacarita nathI, tene ja spaSTa karavA mATe kahe che - upacarita ahitabhAva mukhyabhAvanA kArya karanAra nathI, mANavaka agninI jema=mANavaka agni che ema kahevAthI mANavakamAM vartatA agvinA kAryane karavArUpa upacarita ahitabhAva bIjAne bALavArUpa mukhyabhAva ke potAne bALavArUpa mukhyabhAvarUpa kArya karanAra nathI, vaLI, acetanamAM thato ahiyoga pAcho pharIne svakartAmAM ja kriyAnA phalarUpa apAyane karato paravadhi mATe duHzikSitanA zastravyApAranI jema tene ja haNato kevI rIte upacarita thAya ? savetana e prakAre lalitavistarAmAM che temAM rahelA ja zabdanuM utthAna karatAM kahe che - A rIte to pUrvamAM kahyuM ke acetanano ahiyoga punarAgamakarmaka hovAne kAraNe upacarita nathI e rIte to, sacetanamAM paNa ahitayoga punarAgamakarmaka ja prApta che, e prakAranA para vacananA avakAzanI AzaMkA karIne kahe che - sacetanano paNa ahitayoga=jIvAstikAyano paNa ahitayoga, arthAta acetanano to ahitayoga che ja=punarAgamakarmaka che ja, paraMtu sacetanano paNa ahitayoga punarAgamakarmaka che, e prakArano gari zabdano artha che, lalitavistarAmAM sattanA pachI hitAvo adhyAhAra che te batAvavA mATe paMjikAmAM niyona rati natha ema kahela che, tyArapachI je kathana che emAM yajJo artha karyo ke pratAnAyio tyAM pravRtta 35ritAditayoga: e pramANe pATha joIe.) AvA prakAranA ja acetana samAna ja sacetanano paNa=kriyAnA lAbhUta apAyathI rahita ja evA sacetanato paNa, A prati upacarita ahitayoga, nathI ja, e batAvavAnA arthavALo che pUvakta evA A arthano vyApaka che acetana ahitayoga upacArita nathI tema AvA prakAranA sacetanano paNa ahitayoga upacarita nathI ja e prakAranA pUrvokta arthano vyApaka che, e prakArano bhAva che. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 lalitavistarA bhAga-1 ahIM prazna thAya ke acetanano ahiyoga ane AvA prakAranA sacetanano paNa ahiyoga punarAgamakarmakapaNAne kAraNe ja upacarita nathI tema kahyuM tenA badale ema ja kahyuM hota ke mithyAdarzanAdipUrvakano kartAno vyApAra potAne ja ahita karanAra che, paraMtu anyane ahita karanAra nathI tene badale anyane ahita karanAra nahi hovA chatAM te ahitayoga potAnAmAM Ave che mATe parano ahitayoga che tema kema kahyuM ? temAM hetu kahe che - ahitayogathI-mithyAdarzanAdipUrvaka karAyelA vyApArarUpa ahitayogathI, sacetana evA paNa koIka jIvomAM kriyAkalanA apAyano paNa bhAva hovAthI mithyAdarzanAdipUrvaka karAyelo vyApAra parano upacarita ahitayoga nathI tema kahela che. jo acetanomAM kriyAnuM phala apAya nathI=koI anAgamika pravRtti kare tenI anAgamika thiAnA phalarUpa apAya acetana evA dharmAstikAyAdimAM nathI, to kevI rIte tenA AlaMbanathI pravRtanA ahiyogathI AkSipta teonuM karmatva che?-acetananA AlaMbanathI pravRta evA jIvano anAmika ahita vyApAra che tenAthI AkSipta acetana AdimAM karmatva kevI rIte che? ethI kahe che lalitavistarAmAM kahe che - kartAnA vyApAranI apekSAe ja=mithyAdarzanAdi kriyAkata ja=mithyAdarzana ane mithyApravRttirUpa kriyAkRta ja, tyAM acetana padArthomAM, karmatva che, avadhAraNanA phalane kahe che kartAnA vyApAranI apekSAe ja e prakAre je lalitavistarAmAM vikArarUpa avadhAraNa che tenA kAryane kahe che - paraMtu svavikAranI apekSAe nahi ahitayoganA kAryarUpa potAnA vikAranI apekSAe acetanamAM karyatva nathI=acetana evA svagata apAyanI apekSAe karmatva nathI, paraMtu kartAnA vyApAranI apekSAe ja karmatva che. kema A rIte karmabhAva thAya?-acetanamAM kriyAnuM phaLa prApta thatuM na hoya e rIte acetanamAM kevI rIte karmabhAva thAya ? e prakAranI AzaMkA karIne kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - koraDA magane pakAvavAmAM A rIte paNa temAM pAkakriyAnuM phaLa thatuM na hoya chatAM karmanI apekSAe pAkanA vyApAranuM paNa, darzana che, te arthane spaSTa kare che - kaMkaTukanA pAkane ayogya evA magAdinA, pacavAmAM A rIte paNa=svavikArano abhAva hovA chatAM paNa, karmatvanuM darzana hovAne kAraNe=koraDA magane pakAve che e prayoganA prAmANyane kAraNe, koraDA magamAM karmatvano bhAva che ema avaya che ane e rIte=jema koraDuM magamAM pAka thato nahi hovA chatAM karmatvano bhAva che e rIte, acetanamAM hitano yoga paNa kartAnA vyApAranI apekSAe mukhya ja che=je jIvo bhagavAnanA vacana anusAra pravRtti kare che teonA vyApAranI apekSAe acetanamAM hitayoga paNa mukhya ja che arthAt anupacarita ja che, ethI tenA kAraNikapaNAthI=paMcAstikAyamaya lokanA hitane karAvanArapaNAthI, stavano virodha nathI=bhagavAna lokanA hitane karanArA che e prakAre bhagavAnanI stutino virodha nathI. II12I Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logaNi papa bhAvArtha - ahIM prazna thAya ke koI jIvo mithyAdarzanAdipUrvaka tevo prayatna kare ke jenAthI acetana Adine ahita thatuM na hoya topaNa te pravRtti karanArane ahitanI prApti thAya che teTalA mAtrathI teo bIjAnA ahitane karanArA che tema kema kahyuM ? tethI kahe che - itara-itaranI apekSAvALo kartakarma prakAra che arthAt kartA koIkanA ahitane anukULa kriyA karato hoya tyAre te kartA koIkanI ahitanI kriyAno kartA che tema kahevAya che ane kartAnA te vyApAranuM karma itaranA ahitane anukULa che tema kahevAya che, tethI A kartA anyanA ahitarUpa karmane kare che te prakArano prayoga thAya che, tethI kartAnI kriyAnI apekSAe anyano atiyoga karma che ane anyanA ahitayogarUpa karmanI apekSAe kartAno vyApAra che, jo ke te kartAnA vyApArathI anyanuM ahita thAya paNa ke na paNa thAya, topaNa anyanA ahitane anukULa teno vyApAra che tema kahevAya che. AnAthI e phalita thAya ke je jIvo mithyAdarzanapUrvaka potAnA tuccha bhogAdi mATe pravRtti kare che tyAre teonI pravRttithI acetana evA dharmAstikAyAdine sAkSAt upadrava thato nathI ane sacetana evA paNa badhA jIvone upadrava thato nathI, topaNa teono te mithyAdarzanAdipUrvakano vyApAra badhAnA ahitane anukULa vyApArarUpa che, tethI te acetanano ahitayoga upacarita nathI, kema ke te acetananA ahitayogane anukULa tenA vyApArathI te jIvane karmabaMdha thAya che. vaLI, keTalAka sacetanane paNa tenA vyApArathI ahita thatuM nathI, topaNa mithyAdarzanAdi pUrvakano teno te vyApAra anyane ahitane anukULa hovAthI te vyApAra karanArane karmabaMdhanI prApti thAya che, tethI anyanA ahitane anukULa vyApArajanya karmabaMdhanI tene prApti thAya che. vaLI, keTalIka vakhata koIka jIva mAtra manathI ja mithyAdarzanAdipUrvaka vyApAra kare che, je vyApArathI koInuM ahita thatuM nathI, jema taMduliyo matsya manathI ja AraMbha-samAraMbhano vyApAra kare che, to paNa tenA vyApArathI koInuM ahita nahi thavA chatAM paNa tene anyanA ahitane anukULa vyApArajanya karmabaMdhanI prApti thAya che. tethI e phalita thAya ke samyagdarzanapUrvaka potAnI bhUmikA anusAra ucita pravRtti karatA hoya tevA avirata samyagdaSTi, dezaviratidhara zrAvaka ke sarva viratidhara sAdhuo satata yathArtha darzanapUrvaka potAnA kaSAyone alpa karavAnA yatna svarUpa samabhAvanA pariNAmavALA che tyAre, teonA kAyayogathI koI jIvanI hiMsA thAya topaNa teonA te vyApArathI te jIvone karmabaMdha thato nathI, paraMtu teono yoga bhagavAnanA vacanAnusAra samyajJAnathI niyaMtrita hovAthI teonI pravRttithI teone puNyAnubaMdhI puNya ane sakAmanirjarAnI prApti thAya che, tethI teono samyagdarzanAdipUrvakano vyApAra koInA mATe ahitayogarUpa nahi hovAthI potAnA ahitanuM kAraNa banato nathI. vaLI, maMda mithyAtva avasthAmAM paNa jeo tattvane sanmukha pariNAmavALA che, teono samyagdarzanane Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25. lalitavistarA bhAga-1 abhimukha bodhathI niyaMtrita vyApAra che tenAthI koIne ahitane anukULa karmabaMdhanI prApti thatI nathI, tethI teono vyApAra anyanA ahitane anukULa nathI, jema meghakumArane hAthInA bhavamAM sasalA pratye dayA thaI tyAre potAnA prANanI jema anyanA prANanA rakSaNano pariNAma hato ane mithyAtva maMda vartatuM hatuM, tethI teno vyApAra koInA ahitane anukULa nahi hovAthI tyAre meghakumAranA jIvane bIjAnA ahitanA kAraNIbhUta karmabaMdhanI prApti thatI nathI. vaLI, sarvavirativALA muni, dezaviratidhara zrAvaka ke avirata samyagdaSTi jIvo paNa jyAre pramAdane vaza che tyAre samyagdarzanapUrvaka vyApAra karatA nathI, paraMtu viparyAsane abhimukha pariNAmavALA thaIne vyApAra kare che, tethI teonA vyApArathI teonA kaSAyanI vRddhi thatI hoya che, tethI teonA vyApArathI koInuM sAkSAt ahita na thAya to paNa teTalA teTalA aMzamAM teone paNa anyanA ahitayoganI prApti che, tethI potAnA pramAdane anurUpa anyanA ahitayogane anukULa vyApArathI teone karmabaMdhanI prApti che. tethI e phalita thAya ke jyAre jyAre jIvo kaSAyanA zamanane anukULa vyApAravALA che, tyAre tyAre teomAM te te bhUmikAnI samAdhi varte che, tethI teono vyApAra anyane ahitane anukULa nathI ane jyAre jyAre teono kaSAyane anukULa vyApAra varte che tyAre tyAre te vyApArathI anyanuM ahita na thatuM hoya topaNa te vyApAra lokanA ahitane anukULa vyApAra che, tethI te jIvane anyanA ahitajanya karmabaMdhanI prApti thAya che. vaLI, mithyAdarzanAdipUrvakano vyApAra acetananA ahitane anukULa hovA chatAM teonuM ahita nahi thatuM hovAthI te ahitayoga upacarita che evo koIne bhrama thAya tenA nivAraNa mATe graMthakArazrI kahe che - acetanano ahitayoga upacarita nathI, paraMtu anyanA ahitane anukULa te vyApArathI te ahitayoga potAnAmAM Ave che arthAt te ahitayogajanya karmabaMdha potAne thAya che, mATe upacarita nathI, jema gussAvALA mANavakane koI kahe ke mANavaka agni che, tema kahevAthI mANavaka agninuM kArya karato nathI; kema ke jema agni bALe che tema mANavaka potAne ke bIjAne bALavAnuM kArya karato nathI, tethI mANavakamAM agnino upacAra che tevo acetanano ahitayoga upacarita nathI; kema ke acetanane ahita nahi thavA chatAM acetanane ahita karavAnA pariNAmajanya karmabaMdhanI prApti te puruSane thAya che, tethI anyanA ahitanuM kArya je karmabaMdha, te vyApAra karanArane prApta thAya che, mATe acetanano ahitayoga upacarita nathI. vaLI, keTalAka sacetana paNa evA che ke jeone saMsArIjIvonA mithyAdarzanapUrvakanA vyApArathI ahita thaI zake tema nathI, jema mithyAdarzanapUrvakanI koI jIvanA vyApArathI siddhanA jIvone ke sUkSma nigodanA jIvone ahitano yoga thato nathI te batAvavA mATe ja acetanano ahiyoga punarAgamaka hovAne kAraNe upacarita nathI tema kahela che. vaLI, keTalAka sacetana jIvo che jemane mithyAdarzanapUrvakanA koIkanA vyApArathI ahitanI prApti thAya che, AthI ja mithyAdarzanapUrvakanA paramAdhAmInA vyApArathI nArakInA jIvone ahitanI prApti thAya che, Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapaIvANuM 257 tema mithyAdarzanapUrvakanA vyApAravALA anya jIvothI paNa keTalAka jIvone ahitanI prApti thAya che, paraMtu badhA jIvone ahitanI prApti thatI nathI, tethI viparItabodhavALA jIvo anyanA ahitane anukULa vyApAravALA che, paNa temanA vyApArathI badhAnuM ahita thAya tevo niyama nathI, tethI kartAnA vyApAranI apekSAe ja je acetanane ke keTalAka sacetanane paNa ahita thatuM nathI topaNa teomAM karmatva che arthAt kartAno vyApAra acetana mATe ke sacetana mATe ahitane anukULa che, tethI teomAM karmatva che, paraMtu teomAMthI keTalAkane kartAnA vyApA2kRta koI ahita pariNAmarUpa vikAra thato nathI, AthI ja je jIvo mithyAdarzanapUrvaka vyApAra kare che teonA vyApArathI acetanamAM teonuM ahita thAya tevo koI vikAra thato nathI, topaNa kartA teonA ahitane anukULa vyApAra kare che tema kahevAya che. jema koraDuM magane koI pakavatuM hoya to lokamAM kahevAya che ke A puruSa koraDuM magane pakave che te sthAnamAM te kartAnA vyApAranI apekSAe ja te pAkakriyAnuM karma koraDuM maga bane che, paraMtu ko2DAmagamAM pAkakriyAkRta koI vikAra thato nathI, tema mithyAdarzanapUrvakanA vyApArathI acetana ke acetana jema keTalAka sacetanomAM ahitarUpa koI vikAra thato nathI, topaNa kartA teonA ahitane anukULa vyApAra kare che mATe ja kartAne karmabaMdhanI prApti thAya che tema batAvavA mATe kartAnA vyApArathI acetanane ahita thAya che tema kahela che ane jeo samyagdarzanapUrvaka yathArtha vyApAra kare che teonA yathArtha vyApArajanya hitayoga acetanamAM paNa kartAnA vyApAranI apekSAe che, AthI ja jeo samyagdarzanapUrvaka ucita upadeza Ape che ane sarvajJanA vacanAnusAra ucita pravRtti kare che temanA vyApArathI acetana ane sacetana evA sarvanA hitane anukULa vyApAra thAya che ane bhagavAne kevalajJAnapUrvaka sarva padArthonA yathArtha bodhane prApta karIne te rIte ja ucita upadeza Apyo che, jethI paMcAstikAyamaya lokanA hitane karanArA bhagavAna che, e prakAre logahiANaM padathI bhagavAnanI je stuti karI che, temAM koI virodha nathI. II12 // sUtraH noLavALuM ||rU|| sUtrArtha - loka pratye pradIpa evA bhagavAnane namaskAra thAo. II13// lalitavistarA : tathA 'lokprdiipebhyH'| atra lokazabdena viziSTa eva taddezanAdyaMzubhirmithyAtvatamo'panayanena yathArhaM prakAzitajJeyabhAvaH saMjJilokaH parigRhyate; yastu naivaMbhUtaH tatra tattvataH pradIpatvAyogAd andhapradIpadRSTAntena, yathA hyanthasya pradIpastattvato'pradIpa eva, taM prati svakAryAkaraNAt, tatkAryakRta eva ca pradIpatvopapatteH anyathA'tiprasaGgAt, andhakalpazca yathoditalokavyatiriktastadanyalokaH, taddezanAdyaM Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 258 zubhyo'pi tattvopalambhAbhAvAt; samavasaraNe'pi sarveSAM prabodhAzravaNAt; idAnImapi tadvacanataH prabodhA varNanAt lalitavistarArtha : te prakAre lokapradIpa evA bhagavAnane namaskAra thAo, ahIM=lokapradIpa zabdamAM, loka zabdathI temanAM dezanAdi kiraNothI=bhagavAnanAM dezanAdi kiraNothI, mithyAtvarUpI aMdhakAranA apanayana vaDe yathAyogya prakAzita jJeyabhAvavALo viziSTa ja saMtiloka grahaNa karAya che; kema ke vaLI je=je saMtiloka, AvA prakArano nathI=yathAyogya prakAzita jJeyabhAvavALo nathI, temAM=te saMjJilokamAM, tattvathI=paramArthathI, pradIpatvano ayoga che=bhagavAnanA pradIpatvano ayoga che, aMdha pradIpanA dRSTAMtathI=aMdhapuruSa pratye pradIpanA dRSTAMtathI, je pramANe aMdhane pradIpa tattvathI apradIpa ja che; kema ke tenA pratye=aMdha pratye, svakAryanuM akaraNa che=pradIpanA kAryanuM akaraNa che, ane tatkAryakRta ja pradIpatvanI upapatti che=pradIpanA kAryakRta ja pradIpamAM pradIpatvanI upapatti che. kema aMdha pratye pradIpa pradIpanuM kArya karato nathI eTalA mAtrathI temAM pradIpatva nathI ? temAM hetu kahe che. anyathA=pradIpanuM kArya na thatuM hoya chatAM tene pradIpa kahevAmAM Ave to, atiprasaMga che=pradIpanA kAryane nahi karanAra ghaTamAM paNa pradIpatva svIkAravAno atiprasaMga che, ane yathAudita lokathI vyatirikta=pUrvamAM viziSTa saMjJiloka kahyo evA saMtilothI vyatirikta evo, tadanyaloka aMdhakalpa che; kema ke temanAM dezanAdi aMzuothI paNa=dezanA-bhagavAnanAM vacano ke bhagavAnanI mUrtirUpa kiraNothI paNa, tattvanA upataMbhano abhAva che. kema bhagavAnanI dezanA AdithI tattvano upalaMbha nathI ? temAM hetu kahe che samavasaraNamAM paNa badhA jIvone prabodhanuM azravaNa che=samavasaraNamAM beThelA badhA jIvone tattvanI prApti thAya che e pramANe zAstramAM saMbhaLAtuM nathI, hamaNAM paNa temanA vacanathI=vartamAna kALamAM paNa bhagavAnanA vacanathI prabodhanuM adarzana che=yogya upadezaka zrotAnI buddhi anusAra AtmAnA hitane anukULa ucita upadeza ApatA hoya chatAM tattvane jovAmAM aMdhakalpa jIvone tattvano bodha thato nathI tema dekhAya che. bhAvArtha: logapaIvANuM zabdamAM loka zabdathI viziSTa saMziloka grahaNa karAya che, kevo viziSTa saMziloka grahaNa karAya che ? tethI kahe che - je jIvonI upadezanA baLathI tattvane yathArtha samajI zake tevI nirmaLa aMtaraMga cakSu che ane upadeza vagara svayaM tattvane joI na zake tevI mati che tevA jIvone bhagavAnano upadeza prApta thAya to bhagavAnanA vacananA baLathI tattvane jovAmAM je viparyAsane karanAra mithyAtvarUpI aMdhakAra varte che te teonI yogyatA anusAra Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapadvANa 259 dUra thAya che ane tenA kAraNe potAnI yogyatA anusAra saMsAranA vAstavika svarUpane jovAnI nirmaLadaSTi pragaTe che, jethI saMsAramAM potAnA hitane mATe zuM karavuM ucita che ane zuM karavuM anucita che teno nirNaya karI zake tevo saMzilAka logaIvANa zabdamAM loka zabdathI grahaNa karAya che. ahIM prazna thAya ke badhA saMkSiloka pratye bhagavAna pradIpa jevA che tema kema na kahyuM ? tethI kahe che - je jIvomAM bhagavAnanA upadezane yathArtha svarUpe grahaNa karavAnI zakti nathI tevA gADha viparyAsavALA jIvo pratye bhagavAna paramArthathI pradIpa nathI, jema aMdha puruSa pratye pradIpa pradIpa nathI; kema ke pradIpa zeyanuM prakAzana kare che, chatAM aMdha pratye pradIpa zeyanA prakAzanarUpa kArya karavA samartha nathI, tethI sthUla vyavahArathI pradIpamAM pradIpatva hovA chatAM aMdha puruSa pratye pradIpa prakAzananuM kArya nahi karato hovAthI te puruSane AzrayIne pradIpane pradIpa kahevAya nahi. jo tevuM na svIkAravAmAM Ave to ghaTa pradIpanuM kArya karato nathI chatAM ghaTane pradIpa svIkAravAno prasaMga Ave, jo ke pUla vyavahArathI prakAzane karanAra pradIpane pradIpa kahevAya che ane prakAzane nahi karanAra ghaTAdine pradIpa kahevAtA nathI, topaNa nizcayanayanI sUkSmadaSTithI vicArIe to pradIpa paNa AMdhaLAne prakAza karavA samartha nathI, tethI AMdhaLA puruSane AzrayIne pradIpa pradIpa kahevAya nahi, tema bhagavAna pradIpanI jema saMsAranA vAstavika svarUpanuM prakAzana karanAra hovAthI pradIpatulya che, topaNa je jIvone bhagavAnanA vacanathI tattvano bodha thaI zake tema nathI tevA jIvone AzrayIne bhagavAna pradIpa nathI, paraMtu tattvanA bodhane anukULa karmanI laghutAjanya nirmaLadaSTivALA jIvo pratye bhagavAnanuM vacana tattvanI prApti karAvanAra che, te svarUpe ja bhagavAnanI stuti karavI che, jethI vAstavika guNanI stuti thAya, mATe pradIpa evA bhagavAnane namaskAra thAo tema na kahetAM lokapradIpa evA bhagavAnane namaskAra thAo tema kahela che, tethI viziSTa saMzilokane mATe ja bhagavAna pradIpatulya che ane te svarUpe ja bhagavAna stutya che tevo bodha thAya. ahIM prazna thAya ke jeo paMcendriyapaNAne pAmyA che ane manarUpI saMjJAvALA che teone bhagavAnanA vacanathI kema yathArtha bodha thato nathI ? tethI kahe che - jeomAM dezanAthI nAza pAme tevuM zithila thayeluM mithyAtva nathI teo svamatithI dUSita pariNAmavALA che, tethI teo aMdhakalpa che, tethI bhagavAnanAM dezanA Adi kiraNothI paNa teone tattvanI prApti thatI nathI. ahIM prazna thAya ke bhagavAnanI dezanA sAMbhaLavA chatAM teone tattvanI prApti thatI nathI te kema nakkI thAya? tethI kahe che - sAkSAt bhagavAnano upadeza sAMbhaLanArA samavasaraNamAM beThelA paNa badhA jIvone bhagavAnanA vacanathI Atmahitane anukULa kevo prayatna karavo joIe teno prabodha thato nathI, e pramANe zAstramAM saMbhaLAya che, tethI nakkI thAya che ke bhagavAna pradIpa hovA chatAM te jIvone AzrayIne pradIpa nathI. vaLI, koI mahAtmA bhagavAnanA vacananA tAtparyane sparze te rIte zrotAnI buddhino nirNaya karIne upadeza Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 210 ApatA hoya, vaLI, te upadeza atyaMta saMvegane utpanna kare tevo mArgAnusArI hoya ane zrotAnI buddhi paNa te zabdo dvArA upadezakanA vacanathI tAtparyane samajI zake tevI hoya chatAM gADha viparyAsane kAraNe bhagavAnanA te vacanathI paNa teone bodha thato nathI tevuM hamaNAM paNa dekhAya che, tethI nakkI thAya che ke jeonI dRSTi mithyAtvarUpI aMdhakArathI atyaMta AcchAdita che, teone bhagavAnanA vacanathI, sAkSAt bhagavAnanA upadezathI ke bhagavAnanI pratimAne jovAthI koI tattvanI prApti thatI nathI ane jeonuM mithyAtva zithila thayuM che tevA jIvone jinapratimAne jovAthI paNa tattvanI prApti thAya che, tethI tevA jIvo pratye bhagavAna pradIpa che. avataraNikA : tadabhyupagamavatAmapi tathAvidhalokadRSTyanusAraprAdhAnyAd anapekSitagurulAghavaM tattvopalambhazUnyapravRttisiddheriti, tadevaMbhUtaM lokaM prati bhagavanto'pi apradIpA eva, tatkAryAkaraNAdityuktametat - avataraNikArya : - anapekSita gurulAghavapUrvaka=gurulAghavano vicAra karyA vagara, tevA prakAranI lokadRSTinA anusaraNanA prAdhAnyathI=sthUla vyavahAranayanI dRSTinA anusaraNanA prAdhAnyathI, tenA svIkAranArAonI paNa=sarva jIvo pratye bhagavAna pradIpa che e prakAre svIkAranArAonI paNa, tattvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi hovAthI=bhagavAna te jIvonA upakAraka che ke nahi teno vicAra karyA vagara bhagavAnanI te rUpe stuti karavAnI pravRttinI siddhi hovAthI, logapaIvANamAM rahelA loka zabdathI viziSTa saMtiloka grahaNa karavo ucita che ema anvaya che. te kathanane spaSTa kare che - te kAraNathI AvA prakAranA loka pratye=jeone bhagavAnanA vacanathI bodha thAya tema nathI tevA prakAranA loka pratye, bhagavAna paNa apradIpa ja che; kema ke tenA kAryanuM akaraNa che=pradIpanA kAryanuM akaraNa che, ethI A=viziSTa saMjJilokanA pradIpa bhagavAna che e, kahevAyuM che paMjikA H tadabhyupagametyAdi, tadabhyupagamavatAmapi = sarvapradIpA bhagavanto, na punarvivakSitasaMjJimAtrasyaivetyaGgIkAravatAmapi na kevalaM prAguktAndhakalpalokasyeti 'api zabdArthaH, tattvopalambhazUnyapravRttisiddherityuttareNa yogaH, kuta ityAha- 'tathAvidhalokadRSTyanusAraprAdhAnyAt' tathAvidhaH = paramArthato'satye'pi tathArUpe vastuni bahurUDhavyavahArapravRttaH, sa cAsau lokazca tathAvidhalokaH, tasya dRSTiH = abhiprAyo, vyavahAranaya ityarthaH, tasya anusAraH=anuvRttiH; tasya prAdhAnyAt, idamuktaM bhavati - sarvapradIpatvAbhyupagame bhagavatAM lokavyavahAra eva prAdhAnyenAbhyupagato bhavati, na vastutattvamiti, lokavyavahAreNa hi yathA pradIpaH pradIpa eva, nApradIpo'pi, kaTakuDyAdInAmevApradIpatvena rUDhatvAt, tathA bhagavanto'pi sarvapradIpA eva, na tu keSAJcidanupayogAdapradIpA Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 logapaIvANa api| RjusUtrAdinizcayanayamatena tu yad yatra nopayujyate tat tadapekSayA na kiJcideva; yathAha maGgalamuddizya bAraDora:'ujjusuuyss sayaM saMpayaM ca jaM maMgalaM tayaM ekkN| nAIyamaNuppannaM maMgalamiTuM parakkaM vaa|| nAIyamaNuppannaM, parakIyaM vA pyoynnaabhaavaa| dilaito, kharasiMgaM, paradhaNamahavA jahA vihlN'|| tti, tato bhagavanto'pi saMjJivizeSavyatirekeNAnyatrAnupayujyamAnA apradIpA eveti, kathamityAha- 'anapekSitagurulAghavaM'-(1) guruH nizcayanayaH, taditaro, laghuH tayorbhAvo, gurulAghavaM-sadbhUtArthaviSayaH samyakstavaH, gurupakSazca tatrAzrayituM yukto, netaraH, iti tattvapakSopekSaNAt anapekSitaM gurulAghavaM yatra tadyathA bhavatIti kriyaavishessnnmett| (2) yadvA guNadoSaviSayaM gurulAghavamapekSya prekSAvato'pi kvacid vyavahAratastattvopalambhazUnyA pravRttiH syAt, na cAsAvatra nyAyo'stItyatastaniSedhArthamAha-anapekSitagurulAghavamiti, tataH, kimityAhatattvopalambhazUnyapravRttisiddheH tattvopalambhazUnyA vyavahAramAtrAzrayatvena na stavanIyasvabhAvasaMvittimatI, pravRttiH prastutastavalakSaNA, tasyAH siddheH-niSpatteH, taddezanAdhaMzubhyopi tattvopalambhAbhAvAditi pUrveNa sambandha tiA paMjikArca - tamyupAmetyAre .... sambandha rati | tamyuvAna ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, tadanyupagamavALAonI paNa=sarva pradIpa bhagavAna che arthAt sarva jIvo mATe pradIpa bhagavAna che, paraMtu vivakSita saMkSi mAtranA nahi arthAt pUrvamAM kahyuM evA viziSTa saMkSi mAtranA nahi e prakAre aMgIkAra karanArAonI paNa, kevala pUrvamAM kahelA aMdhakalpa lokanA nahi saMdhi evA aMdhakalpa lokanA nahi, paraMtu sarva jIvone mATe bhagavAna pradIpa che e prakAre svIkAranArAonI paNa e prakAre ja zabdano artha che, tatvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi hovAne kAraNe e pramANe uttaranI sAthe saMbaMdha che arthAt sarva jIvo mATe bhagavAna pradIpa che e prakAre svIkAranArAonI tatvanA upalaMbhazalya pravRttinI siddhi hovAne kAraNe e prakAre svIkAravuM ucita nathI ema yojana che. kema ? ethI kahe che tadabhupagamavALAonI tatvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi kema che ? ethI kahe che - tathAvidha lodaSTinA anusaraNanA prAdhAnyathI teono svIkAra hovAne kAraNe tatvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi che ema avaya che. tathavidhanokyuTsanusAraprathA cAnno artha spaSTa kare che - tathAvidha loka-paramArthathI asatya paNa tevA svarUpavALI vastumAM bahurUDha vyavahAramAM pravRta te Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 lalitaviktA bhAga-1 evo A loka tathAvidha loka che-paramArthathI pradIpa AMdhaLA pratye pradIpa nathI topaNe pradIpane joIne sarvato prakAzaka pradIpa che e prakAre bahurUDha vyavahAramAM pravRta evo je loka tathAvidha loka che, tenI daSTi=abhiprAya, vyavahAranaya che tenA anusAra tenI anuvRtti, tenA prAdhAnyathI svIkAra hovAne kAraNe tatvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi che ema avaya che, A kahevAyeluM thAya che - bhagavAnanuM sarva pradIpapaNuM svIkAra karAye chate lokavyavahAra ja prAdhAnyathI svIkArAyelo thAya che, vastutatva svIkArAyeluM thatuM nathI arthAt bhagavAna je jIvo pratye pradIpanuM kArya kare che te prakAre vastutatvano svIkAra thato nathI, =je kAraNathI, lokavyavahArathI je prakAre pradIpa pradIpa ja che, apradIpa paNa nathI; kema ke sAdaDI, bhIMta AdinuM ja apradIpapaNAthI rUDhapaNuM che lokavyavahAra dvArA rUDhapaNuM che, te pramANe bhagavAna paNa sarva jIvo mATe pradIpa ja che=lokavyavahArathI sarva jIvo mATe pradIpa ja che, paraMtu keTalAka jIvone anupayoga hovAne kAraNe=bhagavAnanuM jJAna bodha karAvavA mATe anupayogavALuM hovAne kAraNe, apradIpa paNa nathI. vaLI, RjusUtrAdi nizcayanayanA matathI= RjusUtrAdi pAchaLanA cAra navo anusAra nizcayanayanA matathI, je=je pradIpa, jemAM=je jIvamAM, upayogI nathI, te-te pradIpa, tenI apekSAe te jIvanI apekSAe, kaMI ja nathI=pradIpa ja nathI, je pramANe maMgalane uddezIne bhASyakAra kahe che - jusUtra nayanA mate sayaM=svakIya, ane saMparyA=sAMpratika, je maMgala che te eka che, atIta, anutpanna athavA parakIya maMgala ISTa nathI. atIta, anutpaSa athavA parakIya nathI, kema ke prayojanano abhAva che, dagaMta - gadheDAnuM zigaDuM athavA paradhana je pramANe viphala che, te pramANe atIta anutpanna athavA parakIya maMgala niSphaLa che ema anvaya che. tethI tadabhupagamavALAonI paNa tatvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi che tethI, bhagavAna paNa saMkSivizeSanA vyatirekathI anyatra=anya jIvomAM, anupayogavALA apradIpa ja che. kevI rIte ? ethI kahe che=kevI rIte tathAvidha lokadaSTi anusaraNanuM prAdhAnya che? ethI kahe che anapekSita gulAghavapUrvaka tathAvidha lokadaSTi anusaraNanA prAdhAnyathI tadabhupagamavALAonI paNa tattvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi che ema atvatha che, anapekSitagurunAno artha spaSTa kare che - guru=nizcayanaya, tenAthI itara-laghu, te beno bhAva gurulaghuno bhAva, gulAghava=saddabhUta arthanA viSayavALo sa stava gurulAghava che ane tyAM=gurulaghupaNAmAM, gurupA Azraya karavAne yukta che, Itara nahi; kema ke tatvapakSanuM upekSaNa =laghupakSamAM tattvapakSanuM upekSaNa hovAthI ArAyaNIya nathI, anapekSita gurulAghava che jemAM te je pramANe thAya che e anapekSita gurulAghavavAnuM che, e kriyAvizeSaNa cheztathAvidha lokadayanusAra prAdhAnyanuM kriyAvizeSaNa che. athavA=athavAthI gurulAghavano anya prakAre artha kare che - guNadoSa viSayaka gurulAghavanI apekSA rAkhIne vicAravALAnI paNa kyAreka vyavahArathI tatvanA upalaMbhazUnya pravRtti thAya ane Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapaIvANaM 13 AgurulAghavanI apekSA rAkhIne vicArakanI paNa=vastuno vicAra karIne pravRtti karanAranI paNa, kyAreka tattva upalaMbhazUnya pravRtti che e, ahIM=prastuta tattva upalaMbhazUnya pravRttine batAvavAnA viSayamAM, nyAya nathI, AthI tenA niSedha mATe kahe che=anapekSita gurulAghava e prakAranuM kriyAvizeSaNa kahe che arthAt prekSAvAna puruSa guNadoSa viSayaka gurulAghavano vicAra karIne sarvatra pravRtti kare che, chatAM kyAreka avicArakatAne vazathI vyavahAranayanI dRSTine AzrayIne tattvanA upalaMbhazUnya pravRtti tenAthI thAya, ane A=jemane bhagavAnathI upakAra thato nathI tenA pratye paNa bhagavAna pradIpa che e, ahIM=bhagavAnanI stavanAmAM, nyAya nathI=yukta nathI AthI tenA niSedha mATe anapekSitapurunAyanuM e tathAvidha lokadaNyanusAra prAdhAnyanuM kriyAvizeSaNa che, tenAthI=anapekSita gurulAghavavALuM che tenAthI, zuM ? ethI kahe che tattvanA upalaMbhazUnya pravRttinI siddhi hovAthI=tattvanA upalaMbhazUnya arthAt vyavahAramAtranA AzrayapaNAne kAraNe stavanIya svabhAvanI saMvittivALI nahIM evI prastuta stava svarUpa pravRtti che tenI siddhi hovAthI arthAt niSpatti hovAthI, temanA dezanA aMzuothI paNa tattva upalaMbhano abhAva hovAne kAraNe e pramANe pUrvanI sAthe saMbaMdha che=pUrvamAM kaheluM ke bhagavAnanI dezanAnAM kiraNothI paNa tattvanA upataMbhano abhAva hovAne kAraNe viziSTalokathI vyatirikta anyaloka aMdhakalpa che tenI sAthe saMbaMdha che. - bhAvArtha: pUrvamAM sthApana karyuM ke bhagavAna viziSTa saMziloka pratye pradIpa che, paraMtu aMdhakalpa jIvo pratye pradIpa nathI, tyAM koIkane prazna thAya ke pradIpa badhA mATe pradIpa ja kahevAya che, apradIpa kahevAto nathI, sAdaDI, bhIMta Adi apradIpa kahevAya che, te rIte bhagavAna jagatanA padArthonuM yathArtha prakAzana karanAra hovAthI sarvane mATe pradIpa che tema kahevuM joIe, te prakAranI koInI zaMkAne sAme rAkhIne graMthakA2zrI kahe che anapekSita gurulAghavavALA tevA prakAranI lokadRSTine anusaraNa karavAmAM pradhAna yatna kare che teo bhagavAna sarvane mATe lokapradIpa che tema svIkAre che, topaNa teonI pravRtti tattvanA grahaNazUnya pravRtti che; kema ke logapaIvANuM zabdathI bhagavAnanA vAstavika guNanI stuti karavI che ane bhagavAnano upadezarUpa vAstavika guNa viziSTa saMzilokane AzrayIne ja pradIpanuM kArya kare che, Ama chatAM je jIvone AzrayIne bhagavAna pradIpanuM kArya karatA nathI teonA mATe paNa bhagavAna pradIpa che tema kahevAthI bhagavAnanA vAstavika svarUpanI stuti thatI nathI, mAtra sthUla vyavahArathI pradIpa badhA mATe pradIpa che, te prakAre AzrayaNa karIne teo lokapradIpa zabdathI bhagavAna sarvanA pradIpa che tema kahe che ane je stutinI pravRttimAM gurulAghavanI vicAraNA na hoya te stuti sadbhUtArtha viSayavALI samyak stuti nathI, paraMtu zreSTha vizeSaNo dvArA bhagavAnamAM nahi vidyamAna guNothI paNa stuti karavAnA yatnasvarUpa che, tethI tevI stuti karavI ucita nathI, te bodha karAvavA mATe loka zabdathI viziSTa saMziloka grahaNa karela che. vaLI, bhagavAnanA guNonI stuti karavI hoya tyAre RjusUtrAdi nizcayanayanA matathI je guNone Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 24 AzrayIne bhagavAna pradIpa che tenuM ja avalaMbana levuM ucita che, paraMtu vyavahAramAM A pradIpa che ane A pradIpa nathI tema kahevAya che tenuM avalaMbana laIne bhagavAna sarvanA pradIpa che tema kahevuM ucita nathI; kema ke dareka naya potapotAnA sthAne samyak tattvane batAve che, tethI vyavahAranaya potAnA sthAne ucita hovA chatAM stutyanI stuti karavAnA prasaMgamAM stutyanA vAstavika guNane smaraNa karIne stuti karavAthI ja nirjarAnI prApti thAya che, mATe te sthAnamAM nizcayanaya ja ucita che; kema ke stutyanA vAstavika guNanA smaraNane kAraNe tenA pratye pravardhamAna rAga thAya che ane stutyanA vAstavika guNano apalApa karIne bhagavAna sarva jIvo mATe pradIpa nahi hovA chatAM te svarUpe temanI stuti karavAthI bhagavAnanA vAstavika guNano pakSapAta thato nathI, tethI gurulAghavanI vicAraNA karyA vagaranA mUDha jIvothI karAyelI tattva upalaMbhazUnya pravRtti bane che, tethI tevI pravRtti ucita nathI, te batAvavA mATe ja graMthakArazrIe prastutamAM loka zabdathI viziSTa saMnniloka grahaNa karela che. anapekSita gurulAghavanA TIkAkArazrIe be artha karyA, temAM prathama artha anusAra vicArIe to jeo gurulAghavano nirNaya karIne pravRtti karanArA che teo stutyamAM je vAstavika guNo hoya tenA smaraNa mATe ja te guNothI stutyanI stuti kare che, jenAthI te guNo pratye potAno pravardhamAna rAgano pariNAma te guNonA pratibaMdhaka karmano nAza karIne potAnAmAM tevA uttama guNo pragaTa karavAnuM kAraNa bane che ane jeo gurulAghavano vicAra karanArA nathI teo mUDhabhAvathI zabdano artha grahaNa karIne stuti kare che ane tevI stuti karanArA jIvo bhagavAnane sarva jIvo mATe pradIpatulya che tema kahe che, paraMtu pradIpanuM kArya thatuM nathI tevA jIvo pratye bhagavAna pradIpatulya nathI teno vicAra karatA nathI. vaLI, anapekSita gurulAghavano bIjo artha karyo te pramANe vicAraka puruSo paNa kyAreka jenAthI tattvanI prApti na thAya tevI pravRtti avicA2katAne vaza kare, topaNa bhagavAnanI stuti karavAnA prasaMgamAM vicArako kyAre paNa vAstavikatAno vicAra karyA vagara stuti kare nahi, jyAre jeo vicAraka nathI teo ja gurulAghavano vicAra karyA vagara te rIte bhagavAnanA guNonI stuti kare che, je stutithI teone koI phaLa maLatuM nathI, tethI tevI anucita pravRttinA nivAraNa mATe ja graMthakArazrIe kahyuM ke anapekSita gurulAghavavALA jIvo ja bhagavAnane sarvanA pradIpa kahe che, paraMtu vicAraka to haMmezAM bhagavAnanA upadezanuM kArya jeomAM thAya che teo mATe ja bhagavAna pradIpa che tema kahe che. lalitavistarA H na caivamapi bhagavatAM bhagavattvAyogaH vastusvabhAvaviSayatvAdasya tadanyathAkaraNe tattattvAyogAt, svo bhAvaH svabhAvaH=AtmIyA sattA, sa cAnyathA ceti vyAhatametat / kiJca, evamacetanAnAmapi cetanA'karaNe samAnametadityevameva bhagavattvAyogaH, itaretarakaraNe'pi svAtmanyapi tadanyavidhAnAt, yatkiJcidetad iti yathoditalokApekSayaiva lokapradIpAH / / 13 / / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapIvAmAM 25 lalitavistarArtha: ane A rIte paNa=bhagavAna sarva loka mATe pradIpa nathI ema pUrvamAM sthApana karyuM e rIte paNa, bhagavAnanA bhagavatvano ayoga nathI=bhagavAnanA aciMtya sAmartharUpa mahAnapaNAno ayoga nathI; kema ke ApanuM=bhagavAnanA citya sAmarthyarUpa mahAnapaNAnuM, vastu svabhAva viSayapaNuM che=je jIvomAM upakAra thaI zake tevA jIvorUpa vastunA svabhAvanuM viSayapaNuM che. ahIM prazna thAya ke bhagavAnanA mahAnapaNAnuM vastusvabhAva viSayapaNuM hoya tenAthI zuM prApta thAya? temAM anya hetu kahe che - tenA mAvANAkaraNamAMebhagavAna vaDe aMdhakalpa jIvone paNa prakAza karavArUpa anyathAkaraNamAM, tenA tattvano yoga che=AMdhakalpa jIvorUpa vastunA svabhAvanA svabhAvatvano ayoga che. kema bhagavAna aMdhakalpa jIvone paNa pradIpa bane temAM te jIvonA svabhAvano ayoga prApta thAya ? tethI kahe che - sva evo bhAva svabhAva che=AtmIya sattA che arthAt aMdhakalpa jIvo padArthano bodha na karI zake tevI AtmIya satA che ane te aMdhakalpa jIvonI AtmIya satA, anyathA che=bhagavAnanA nimitane pAmIne bodha karI zake tevI anyathA che, ethI A=bhagavAna aMdhakalpa jIvo pratye pradIpa che e, vyAhata che=aMdhakalpa jIvo pratye bhagavAna pradIpa che tema svIkAravuM asaMgata che. vaLI, A rIte=bhagavAna pradIpa che ema svIkArIne sAMdhakalpa jIvone paNa bhagavAna prakAza karavAmAM samarthanathI ema svIkAravAmAM bhagavAnanA bhagavatvanA arthAta mahAnapaNAnA abhAvanI Apatti apAya e rIte, acetanonA paNa=dharmAstikAya Adi jaDa padArthonA paNa, cetananA prakaraNamAM A=bhagavAnanA AbhagavatvanuM prasaMjana, samAna che e hetuthI e rIte ja=dhakahyuM jIvo pratye bhagavAnamAM pradIpatva che e prakArathI ja, bhagavatvano ayoga che arthAt jaDane cetana karatA nathI mATe bhagavatvano ayoga che, tenI jema ja aMdhakalpa jIvo mATe bhagavAna pradIpa che tenAthI bhagavatvanA ayoganuM pasaMjana che. itaretara karaNamAM paNa=jaDane cetana kare ane cetanane jaDa kare ityAdirUpa itaretara karaNamAM paNa, ravaAtmAmAM paNa tenAthI anyanuM vidhAna hovAthI=potAnAthI anya evA mithyAdaSTi AdinuM karaNa hovAthI, bhagavAna Acitya sAmarthyavALA hovAne kAraNe anya mitrAdaSTi jevA paNa pote thAya che tema svIkAravAnI Apatti che ema cAhyAAche, A=bhagavAna viziSTa saMjhilokathI Avya mATe pradIpa nathI ema kahevAthI AbhagavatvanuM prasaMjana e, yatkiMcit cheHartha vagaranuM che, ethI yathA udita lokanI apekSAe ja-pUrvamAM kahyuM ke bhagavAna viziSTa saMjJiloka mATe pradIpa che evA lokonI apekSAe ja, lokapradIpa che=bhagavAna lokapradIpa che. II13. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 206 paMjikA H 'tadanyathAkaraNe tattattvAyogAditi, tasya = jIvAdivastusvabhAvasya anyathAkaraNe = asvabhAvIkaraNe bhagavadbhiH, tattattvAyogAt tasya vastusvabhAvasya svabhAvatvAyogAt / 'kiJcetyAdi' kiJcetyabhyuccaye, evam aviSaye'sAmarthyenAbhagavattvaprasaJjane, acetanAnAmapi = dharmAstikAyAdInAM kiM punaH prAguktaviparItalokasyApradIpatve iti 'api 'zabdArthaH, cetanA'karaNe caitanyavatAmavidhAne, samAnaM tulyaM, prAkprasaJjanena, ta=AmAvattvaprAjJanam, kRti=gasmAtlRto, meva=pravIpatvaprajArekhela, mAvattvAyona rUpa:, abhyupagamyApi dUSayannAha itaretarakaraNe'pi = itarasya = jIvAdeH, itarakaraNe'pi = ajIvAdikaraNe 'apiH 'abhyupagamArthe, svAtmanyapi= svasminnapi, tadanyasya - vyatiriktasya mahAmithyAdRSTyAdeH, vidhAnAt = karaNAt, na caitadastyataH yatkiJcid etad = abhagavattvaprasaJjanamiti / / 13 / / paMjikArtha :'tadanyathAkaraNe amAvattvaprabhajJanamiti / / tenA anyathAkaraNamAM tat tattvano ayoga hovAthI e lalitavistarAnuM pratIka che. teno artha spaSTa kare che tenA=jIvAdi vastu svabhAvanA, anyathAkaraNamAM=bhagavAna vaDe asvabhAvIkaraNamAM=jeo aMdhakalpa che tevA jIvone paNa bhagavAna pradIpatulya hovAthI bhagavAna vaDe dekhatA karavArUpa asvabhAvIkaraNamAM, tat tattvano ayoga hovAthIte vastusvabhAvanA svabhAvatvano athoga hovAthI=aMdhakalpa jIvomAM vastunA aMdhasvarUpa svabhAvanA svabhAvatvano ayoga thato hovAthI, pradIpatulya bhagavAnanA prakAzano viSaya te jIvo banatA nathI. ema anvaya che. vijhya ityAdi lalitavistarAnuM pratIka che, vigya zabda amyuccayamAM che=bhagavAna viziSTa saMnniloka sivAyanA jIvo mATe pradIpa nathI ema kahevAmAM bhagavAnanA bhagavattvano ayoga nathI ema pUrvamAM sthApana karyuM emAM ja bdhithI anya yukti batAve che A rIte aviSayamAM asAmarthya hovAne kAraNe abhagavAnapaNAnA prasaMjanamAM=aMdhakalpa jIvone bhagavAna prakAza karavAmAM samartha nathI tema svIkArIne bhagavAnamAM abhagavattva che e prakAranI Apatti ApavAmAM, acetanone paNa= dharmAstikAya Adine, zuM vaLI, pUrvamAM kahevAyelA viparIta lokanA apradIpapaNAmAM ? e api zabdano artha che, tethI acetana evA dharmAstikAya Adine cetananA akaraNamAM=caitanyavALA nahi karavAmAM, samAna=tulya, pUrvanuM prasaMjana hovAne kAraNe=pUrvamAM kahelI Apatti hovAne kAraNe, A= abhagavattvanuM prasaMjana che, e hetuthI A rIte ja=apradIpatya prakArathI ja, uktarUpavALo bhagavattvano ayoga che, svIkArIne paNa=acetanane cetana kare che e rIte svIkArIne paNa, dUSaNa ApatAM kahe che -- itara itara karaNamAM paNa=itara evA jIvAdinA itarakaraNamAM paNa arthAt ajIvAdi karaNamAM - Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapaIvANa 27 paNa, savaAtmAmAM paNa=potAnAmAM paNa tenAthI anyanA=vyatirikta evA mahAmithAdaSTi AdinA, vidhAnathI karaNathI arthAta bhagavAna potAnA AtmAmAM anya evA mithyAdaSTi Adi doSonA karanAra hovAthI bhagavatvano ayoga che ema atraya che ane A=mithyASTinA doSo bhagavAna potAnA rUpe kare e, nathI AthI yatkiMcitraartha vagaranuM, A abhagavatvanuM prasaMjana che=bhagavAna aMdhakalpane pradIpanuM kArya karanAra nathI tema svIkArIe to bhagavAnamAM abhagavatvanI Apatti che, e prakAranuM pUrvapakSInuM kathana artha vagaranuM che. ll13 bhAvArtha : pUrvamAM yuktithI sthApana karyuM ke bhagavAna te jIvo pratye ja lokapradIpa che jeono bhAvamala kaMIka alpa thayelo che ane saMkSipaNAne pAmelA che ane upadezanI sAmagrIthI tattvane prApta karI zake tevA che, tevA jIvone AzrayIne ja bhagavAna lokapradIpa che ane jeo lokapradIpamAM rahelA lokano artha sarva jIvo grahaNa kare che ane kahe che ke bhagavAna sarva jIvo mATe pradIpa che teono te prakArano svIkAra gurulAghava apekSA vagarano che; kema ke bhagavAnanI stuti bhagavAnanA vAstavika guNathI thAya che ane bhagavAnamAM tevA jIvone ja bodha karAvavAnuM sAmarthya che, jeo tattvane sanmukha thAya tevI kaMIka nirmaLa mativALA che. jeo gADha viparyAsavALA che teone bhagavAnanA vacanathI tattvano bodha thato nathI, chatAM teo pratye paNa bhagavAna pradIpa che, te prakAre kahIne bhagavAnanuM mahattva batAvavuM te mUDhatAnuM kArya che; kema ke vAstavika guNane AzrayIne ja bhagavAnanI stuti karavI ucita che, A prakAre pUrvamAM sthApana karyuM tyAM koIne thAya ke A rIte bhagavAnanI upakArakatA parimita jIvo mATe ja che, anya jIvo mATe nathI tema kahevAthI bhagavAnamAM mahAnapaNAno ayoga prApta thAya arthAt bhagavAna asAmarthyavALA che tema kahevAno prasaMga prApta thAya, tenuM nirAkaraNa karatAM graMthakArazrI kahe che - bhagavAnanuM mahAnapaNuM yogya jIvonI yogyatAne AzrayIne upakAra kare te svarUpe ja che, ayogyane upakAra kare te svarUpe nathI; kema ke bhagavAna kevalajJAnathI jagatanuM yathArtha svarUpa sAkSAt jue che ane jagatanuM te svarUpa te rIte ja prakAzana kare che, jethI yogya jIvone te padArthano bodha thaI zake, paraMtu je jIvomAM gADha viparyAsa ke gADha aMdhakAra varte che te jIvo bhagavAnanA vacanane avalaMbIne te prakAre vastune jovA mATe yatna kare tevA nathI, paraMtu potAnA viparyAsathI yukta UhathI ja padArthane jovA mATe yatnavALA che, AthI ja bhagavAnanI parSadAmAM paNa ekAMtavAdanI viparIta dRSTithI vAsita mativALA jIvone bhagavAnanA vacanathI paNa anekAMtano vAstavika bodha thato nathI, paraMtu potAnI ekAMta dRSTine samarthana karavA mATenI yuktione bhagavAnanA vacanamAMthI grahaNa kare che. vaLI, keTalAka mUDha jIvo bhagavAnanA vacana viSayaka mArgAnusArI Uha ja karatA nathI ke jethI teone bhagavAnanA vacanathI tattvano bodha thaI zake. vaLI, keTalAka gADha jJAnAvaraNIyanA udayavALA che, tethI saMjJipaNAne pAmyA nathI teo paNa bhagavAnanA vacananA baLathI tattvane prApta karI zake tevA nathI te sarva Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 28 jIvo bhagavAnanA pradIparUpa prakAza mATe ayogya che, tethI teone bhagavAna prakAzaka thatA nathI, mATe bhagavAna mahAna nathI tema kahevuM ucita nathI, paraMtu jeomAM tattvanA bodhane anukULa leza paNa zakti che teone bhagavAna avazya tattvano bodha karAve che te apekSAe ja bhagavAnanuM mahAnapaNuM che. vaLI, A kathanane ja puSTa karavA mATe anya yukti Ape che jo aMdhatulya jIvo mATe bhagavAna pradIpa nathI ema kahevAthI bhagavAna mahAna nathI tema siddha thatuM hoya to acetana evA dharmAstikAya Adine cetana karavA bhagavAna samartha nathI, mATe paNa bhagavAna mahAna nathI tema kahevAno prasaMga Ave ane te prasaMganA nivAraNa mATe ema kahevAmAM Ave ke "bhagavAna jaDane cetana ka2vA samartha che ane cetanane jaDa karavA paNa samartha che; kema ke sarva zaktimAna che" to bhagavAna potAnA AtmAmAM paNa anyanA mahAmithyAddaSTi Adi doSo ka2vA samartha che, tema svIkAravAnI Apatti Ave, tethI kyAreka jema jaDane cetana kare tema kyAreka anyanA mahAmithyAdaSTi Adi doSo potAnAmAM pragaTa kare tema mAnavAno prasaMga Ave, mATe ema ja mAnavuM joIe ke bhagavAna vastu svabhAvane AzrayIne ja upakAra karavA samartha che ane tema svIkAravAthI ja bhagavAnanuM mahAnapaNuM che, mATe yogya jIvonI apekSAe ja bhagavAna pradIpa che tevo artha lokapradIpa zabdathI karavo joIe. ll13 sUtraH noLapannomAAM / / 4 / / sUtrArtha : loka=utkRSTa mativALA gaNadhara loka, pratye prota karanArA bhagavAnane namaskAra thAo. ||14|| lalitavistarAH tathA, 'lokapradyotakarebhyaH ' / iha yadyapi lokazabdena prakramAd bhavyaloka ucyate, 'bhavyAnAmAloko vacanAMzubhyo'pi darzanaM yasmAt / eteSAM bhavati tathA tadabhAve vyartha AlokaH / / ' iti vacanAt; tathApyatra lokadhvaninotkRSTamatiH bhavyasattvaloka eva gRhyate, tatraiva tattvataH pradyotakaraNazIlatvopapatteH / lalitavistarArtha : ane lokapradhotakara evA bhagavAnane namaskAra thAo, ahIM=lokapradhotakara zabdamAM, jo ke loka zabdathI prakramane kAraNe bhavyaloka kahevAya che; kema ke bhavyono Aloka che, je kAraNathI vacanAMzuthI paNa darzana=bhagavAnanAM vacanorUpI kiraNothI paNa darzana, Amane=bhavyalokone, prakAre=je pramANe vastu che te pramANe, thAya che, tenA abhAvamAMyathArtha darzananA abhAvamAM, Aloka=prakAza, vyartha che, e prakAranuM vacana che, topaNa=prakrmane kAraNe bhavyalonuM grahaNa che topaNa, ahIM=logapoagANuM : Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapamagAsaNa 269 bhAdamAM, lokadhvanithI=loka zabadathI, utkRSTa mativALA bhavya satvaloka ja grahaNa karAya che; kemake temAM ja=kRSTa mativALA jIvomAM ja, tattvathI prayotakaraNa zIlatvanI upapatti che=bhagavAnanA pradhotakaraNatva svabhAvanI upapatti che. paMjikA - 'prakramAd' iti AlokazabdavAcyapradyotopanyAsAnyathAnupapatteriti, 'bhavyAnAm' ityAdi, bhavyAnAM nAbhavyAnAmapi, AlokaH-prakAzaH=saddarzanahetuH zrutAvaraNakSayopazamaH, idamevAnvayavyatirekAbhyAM bhAvayannAha- vacanAMzubhyo'pi= prakAzapradhAnahetubhyaH, kiM punastadanyahetubhya iti api' zabdArthaH; darzanaM prakAzyAvalokanaM, 'yasmAditi hetau, eteSAM=bhavyAnAM, bhavati-vartate, 'tathA' iti yathA dRzyaM vastu sthitm| nanu kathamitthaM niyamo, bhavyAnAmapyAlokamAtrasya vacanAMzubhyo bhAvAt? ityAha- 'tadabhAve' tathAdarzanAbhAve, vyarthaH akiJcitkarasteSAm AlokaH, sa Aloka eva na bhavati, svakAryakAriNa eva vstutvaat| itivacanAt evNbhuutshrutpraamaannyaat| tathApi evamapi, atra-sUtre, lokadhvaninA-lokazabdena, utkRSTamatiH=autpattikyAdiviziSTabuddhimAn gaNadharapadaprAyogya ityarthaH, 'bhavyasattvaloka eva' na punaranyaH, yo hi prathamasamavasaraNa eva bhagavadupanyastamAtRkApadatrayazravaNAt pradyotapravRttau dRSTasamastAbhilApyarUpapradyotyajIvAdisaptatattvo racitasakalazrutagranthaH sapadi sajAyate, sa iha gRhyate iti, kuta etadevamityAha- tatraiva-utkRSTamatAveva bhavyaloke, tattvato-nizcayavRttyA, praNottarazatatvopa =() 3pa vA, (2) vimAne phuvA (3) ghuve vA' kRti palaTayopacArena pradyotasya prakRSTaprakAzarUpasya tacchIlatayA vidhAnaghaTanAt, bhagavatAM pradyotakazaktestatraiva bhavyaloke kAtsnyenopayoga itikRtvaa| paMjikArca - pramA' tivRtva | prakramathI Aloka zabda vAcya protanA upacAsanI anyathA anupapatti hovAthI Aloka zabda vAcya protanA upacAsanI anyathA arthAt jo loka zabdathI bhavyaloka grahaNa karavAmAM na Ave to, anupapati hovAthI, bhavyaloka kahevAya che ema avaya che, uddharaNamAM rahela avyAnA" ItyAdi lalitavistarAnuM pratIka che, bhavyono, abhavyono paNa nahi, Aloka=prakAza=saddarzanano hetu evo zrutajJAnAvaraNano kSayopazama, e bhavyono Aloka che, Ane ja=bhavyonA Alokane ja, avaya-vyatireka dvArA bhAvana karatAM kahe che=lalitavistarAnA uddharaNamAM kahe che, je kAraNathI e hetu arthamAM che, tethI je kAraNathI vacanAMzuothI paNa=prakAzanA pradhAna hetuothI paNa, arthAt prakAzanA anya hetuo apradhAna che, vacana pradhAna hetu che tevA prakAzanA pradhAna hetuothI, Amane=bhavyajIvone, te prakAre je prakAre dazya vastu rahelI che te prakAre, darzana= prakAzyanuM avalokana, thAya che, zuM vaLI, tenA anya hetuothI =prakAzanA anya hetuothI? e pi zabdano artha che, A rIte bhavyone Aloka thAya che ane anvaya-vyatirekathI batAvavAnuM kahIne avayathI batAvyuM, have bhavyone Aloka thAya che te vyatirekathI batAvavA mATe nathI utthAna kare che - A rIte=pUrvamAM kahyuM ke bhagavAnanAM vacanothI bhavya lokone je pramANe dazya vastu che te pramANe bodha thAya che Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 lalitavistarA bhAga-1 e rIte, vacanAMzuothI bhAva hovAne kAraNe=bhagavAnanAM vacanothI zratanA AvaraNanA kSayopazamano bhAva hovAne kAraNe, bhavyonA paNa Aloka mAtrano niyama kevI rIte thAya ? arthAt bhavyone paNa bhagavAnanA vacanathI koIka aMzamAM bodha thAya che tema koIka aMzamAM bodhano abhAva paNa prApta thaI zake, paraMtu teone bodhamAtrano niyama karI zakAya nahi, ethI kahe che - tenA abhAvamAM te prakAranA darzananA abhAvamAM=bhagavAnanA vacanathI bhavyajIvane paNa koIka aMzathI te prakAranA darzananA abhAvamAM, teone=bhavyajIvone, Aloka vyartha cheakiMcitkara che arthAt bhagavAnanAM vacano te aMzamAM bodha karAvavA mATe asamartha hovAthI akiMcitkara che. bhagavAnane padArthano yathArtha bodha hovA chatAM vacanothI yogya jIvone paNa je aMzathI bodha karAvI zakatA nathI te aMzathI bhagavAnano Aloka teo mATe vyartha che, tema kema kahyuM te spaSTa karavA mATe kahe che - te=bhagavAnano bodha, Aloka ja nathI=bhavyajIvone je aMzathI bodha karAvavA mATe samartha nathI, te aMzathI Aloka ja nathI; kema ke svakAryakArinuM ja vastupaNuM che=bhagavAnanA bodharUpa Aloka svarUpa vastu bhavyajIvomAM bodha karAvavA rUpa kArya karatuM hoya tevA ja AlokarUpa vastunuM vastupaNuM che. lalitavistarAmAM uddharaNa pachI kRti vavanAt zabda che teno artha spaSTa kare che - e prakAranuM vacana hovAthI=AvA prakAranA zratanuM prAmANya hovAthI=je uddharaNano zloka Apyo che tevA prakAranA zratanuM prAmANya hovAthI, loka zabda dvArA prakramathI bhavyaloka kahevAya che ema avaya che. topaNa A rIte paNa=loka zabdathI bhavyaloka grahaNa karAya e rIte paNa, ahIM=sUtramAM= logapoagarANa e prakAranA sUtramAM, lokadhdhatithI=loka zabdathI, utkRSTa mativALA=AlikI Adi viziSTa buddhivALA, gaNadharapadaprAyogya bhavya satvaloka ja grahaNa karAya che, vaLI, anya nahi, je gaNadhara, prathama samavasaraNamAM ja bhagavAnathI upacasta mAtRkApadatrayanA zravaNathI pradyotanI pravRtti hote chate=prakRSTa dhota thAya tevo gaNadharono yatna thaye chate, jovAyA che samasta abhilASyarUpa protya jIvAdi sAta tatvo jemanA vaDe evA, racanA karAI che sakala gruta graMthonI jemanA vaDe evA zIdhra thAya che. teautkRSTa mativALA gaNadharo, ahIM grahaNa karAya che, kayA kAraNathI A A pramANe che?sutkRSTa mativALA gaNadharapadayogya jIvo mAtRkApadanA zravaNathI prakRSTa dhotavALA thAya che e pramANe kayA kAraNathI che? ethI kahe che - temAM jasutkRSTa mativALA ja bhavyalokamAM, tatvathI nizcayavRttithI=kArya karatuM hoya tevA ja kAraNane kAraNa kahevAya e prakAranI jonArI daSTithI, pradyotakaraNazIlatvanI upapatti hovAthI-upaveI vAvigaI vAdhuveI vA e prakAranA padatrayanA upacAsathI prakRSTa prakAzarUpa pradyotanA tazIlapaNAthI vidhAnanuM ghaTanA hovAthI, bhavya satvaloka ja grahaNa karAya che ema avaya che; kema ke bhagavAnanI pradyotaka zaktino=bhagavAnamAM vartatI pradyotaka zaktino, te ja bhavyalokamAM=gaNadhararUpa bhavyalokamAM ja, saMpUrNapaNAthI upayoga che, ethI karIne gaNadhararUpa ja bhavyaloka grahaNa karAya che ema atraya che. Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapoagarANa bhAvArtha: bhagavAna lokanA pradyotane karanArA che, e prakAre prastuta sUtrathI bhagavAnanI stuti karAI che, tethI bhagavAna kayA lokane pradyota karanArA che te batAvavA mATe kahe che = 271 prastutamAM pradyota zabdathI AlokanuM grahaNa che ane Alokano artha bodha thAya che, tethI bodhane yogya jIvonuM ja prakramathI grahaNa thaI zake; kema ke bodha karAvavAno prakrama hoya tyAre bodhane anukULa jIvo hoya tene ja loka zabdathI grahaNa karI zakAya, anyane nahi, tethI prakramathI bhavyalokanuM grahaNa karAya che, temAM graMthakArazrI sAkSIvacana Ape che teno artha A pramANe che - bhavyajIvone zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa Aloka thAya che, anyane nahi. bhagavAnanA tethI e prApta thAya ke bhagavAnanA upadezanuM zravaNa karanArA badhA jIvone tattvano yathArtha bodha thAya ane tenA dvArA Atmahita sAdhI zake tevo zrutajJAnano kSayopazama thato nathI, paraMtu je jIvomAM te prakAranI kaMIka nirmaLa mati che, jethI bhagavAnanA vacananA AlaMbanathI padArthanA vAstavika darzananuM kAraNa bane tevo zrutajJAnAvaraNano kSayopazama thAya che te batAvavA mATe uddharaNamAM kahyuM ke bhavyajIvone zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa Aloka thAya che te batAvyA pachI e ja kathanane prathama anvayathI batAve che vacanathI jeone prakAzya evA padArtho jeTalA aMzamAM yathArtha jaNAya che teTalA bodhathI teo svabhUmikA anusAra mohano nAza karavA yatna kare che ane je aMzathI bhagavAnanA vacanathI paNa bodha thato nathI te aMzathI mohanAzane anukULa yatna karI zakatA nathI, vaLI, te bhavyajIvone ja bhagavAnanA vacanathI je aMzathI bodha thato nathI tenI apekSAe te jIvone AzrayIne bhagavAnanA vacanarUpa Aloka vyartha che; kema ke bhagavAnanuM vacana je jIvone je aMzathI bodha karAvatuM nathI te aMzathI bhagavAnanuM te vacana te jIvo mATe AlokarUpa nathI, A rIte vyatirekathI batAvIne te spaSTa karyuM ke bhavyajIvone je je aMzathI bhagavAnanA vacanathI zrutajJAnano kSayopazama thAya che, te te aMzathI teo Atmahita karI zake che te ja bhavyajIvono bodha che, anya bodha nathI, tethI uddharaNanA vacanathI nakkI thAya che ke bodhano prakrama hovAthI loka zabda dvArA bodha karI zake tevA jIvonuM ja grahaNa thaI zake, anyanuM nahi, topaNa lokapradyotakaramAM loka zabdathI utkRSTa mativALA bhavyaloka ja grahaNa karAya che; kema ke anya bhavyajIvone bhagavAna zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa Aloka karanAra hovA chatAM prakRSTa zrutajJAnAvaraNanA kSayopazaMmarUpa Alokane karanArA nathI. tethI e phalita thAya ke bhagavAnamAM vartatA jJAnane AzrayIne vicArIe to bhagavAnamAM kevalajJAnarUpa pUrNa jJAna che, AthI ja AgaLa 'savvabhruNaM savvarisINaM'thI bhagavAnamAM vartatA pUrNajJAnanI stuti karAI che ane lokanA bodhanuM kAraNa bhagavAna che te rUpe stuti karatAM anya bhavyajIvone AzrayIne bhagavAna pradIpatulya che te rUpe stuti karI che ane gaNadharone AzrayIne bhagavAna zrutajJAnanA prakRSTa ghotane karanArA che, tethI je jIvomAM pradyotarUpa kArya thatuM hoya te jIvone AzrayIne bhagavAnamAM pradyotakaraNazIlatva che ane pradyotakaraNazIlatvarUpe bhagavAnanI stuti karavI hoya to tenA viSayabhUta loka zabdathI gaNadharonuM ja grahaNa thaI zake, anyanuM nahi; kema ke gaNadharo ja viziSTa prakAranI mativALA che, tethI bhagavAnanA vacananA Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 lalitasisa bhAga-1 baLathI zrutajJAnAvaraNanA prakRSTa kSayopazamane prApta karI zake che ane jeo tevI viziSTa mativALA nathI, topaNa potAnI mati anusAra bhagavAnanA vacananA avalaMbanathI tattvane sparze tevo kSayopazama kare che teo mATe bhagavAna pradIpatulya che ane jeo bhagavAnanA vacanathI paNa svamati ane svaruci anusAra yathAtathA bodha kare che teone mATe bhagavAna pradIpa paNa nathI, pradyota karanArA paNa nathI, tethI bhagavAnanuM jJAna te jIvone AzrayIne vyartha ja che; kema ke te jIvo aMdhakalpa che. - lAlitavistarA: asti ca caturdazapUrvavidAmapi svasthAne mahAn darzanabhedaH, teSAmapi parasparaM ssttsthaanshrvnnaat| na cAyaM sarvathA prakAzAbhede, abhinno hokAntenaikasvabhAvaH tannAsya drshnbhedhetuteti| lalitavistarArtha : ane caudapUrvadharonA paNa svAsthAnamAM moTo darzanabheda che; kema ke teone paNa paraspara SaTrathAnanuM zravaNa cheHcaudapUrvagharone paNa paraspara pasthAnanI hAni-vRddhinuM zravaNa che, ane A=moTo darzanabheda, sarvathA prakAzanA abhedamAM nathI, zi=je kAraNathI, ekAMtathI eka svabhAvavALo prakAza abhinna che te kAraNathI AnI=eka svabhAvavALA prakAzanI, darzanabhedahetatA nathI. liyA:amumevArtha samarthayannAha asti-vartate, 'ca'kAraH pUrvoktArthabhAvanArthaH, caturdazapUrvavidAmapi AstAM taditareSAmiti api zabdArthaH svasthAne-caturdazapUrvalabdhilakSaNe, mahAn bRhat, darzanabhedo-dRzyapratItivizeSaH, kuta ityAha- teSAmapi3 caturdazapUrvavidAmapi, kiM punaranyeSAmasakalazrutagranthAnAmiti api' zabdArthaH, parasparam anyonyaM, SaTsthAnazravaNAt-SaNNAM vRddhisthAnAnAM hAnisthAnAnAM cAnantabhAgAsaMkhyeyabhAgasaMkhyeyabhAgasaMkhyeyaguNAsaMkhyeyaguNAnantaguNalakSaNAnAM zAstra uplmbhaat| yadyevaM tataH kim? ityAha na ca, ayaM-mahAn darzanabhedaH, sarvathA prakAzAbhede-ekAkAra eva zrutAvaraNAdikSayopazamalakSaNe prakAze ityarthaH, etadeva bhAvayati- abhinno anAnArUpo, hi: yasmAd, ekAntena-niyamavRttyA, ekasvabhAvaH ekarUpaH prakAza iti prakRtam, ekAntenaikasvabhAve hi prakAze dvitIyAdisvabhAvAbhAva iti bhAvaH, prayojanamAha-tat= tasmAdekasvabhAvatvAt, na, asya-prakAzasya, drshnbhedhetutaa-dRshyvstuprtiitivishessnibndhntaa| liyA : amumevArtha ..... vizeSanibandhanatA / / 4 anamonuraginials acii sAmAvyathA bhavyalokanuM grahaNa hovA chatAM prastutamAM loka zabdathI utkRSTa mativALA bhavya grahaNa karAya che e ja Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapo gaNAM arthane, samarthana karatAM kahe che cakAra pUrvokta arthanA bhAvanavALo che=atyAra sudhI kathana karyuM ke prakramathI bhavyalokanuM grahaNa hovA chatAM lokapradyotakaramAM rahelA loka zabdathI viziSTa mativALA bhavyalokanuM ja grahaNa che e rUpa pUrvamAM kahelA arthanA bhAvananA arthavALo che, caudapUrvadharonA paNa svasthAnamAM=caturdazapUrvalabdhirUpa svasthAnamAM, mahAna=bRhat=moTo, darzanano bheda=ddezyanI pratItivizeSa, che=varte che, tenAthI itarono=caudapUrvadharothI itarono, darzanabheda to dUra raho e RSi zabdano artha che=caturvAzapUrvavivApimAM rahelA avi zabdano artha che. - kayA kAraNathI caudapUrvadharomAM paNa darzanabheda che ? ethI kahe che teone paNa caudapUrvadharone paNa, paraspara=anyonya, sthAnanuM zravaNa hovAthI anaMtabhAga, asaMkhyeyabhAga, saMdhyeyabhAga, saMdhyeyaguNa, asaMkhyeyaguNa, anaMtaguNa svarUpa cha sthAnonAM hAnisthAnono ane vRddhisthAnono zAstramAM upataMbha hovAthI darzanabheda che ema anvaya che, anya asakala zvetagraMthavALAonA paraspara darzanabhedanuM zuM kahevuM e pi zabdano artha cheteSAvimAM rahelA pi zabdano artha che, jo A pramANe che=caudapUrvadharono paraspara darzanabheda che, tenAthI zuM ? arthAt tenAthI zuM siddha thAya ? ethI kahe che - - sarvathA prakAzano abheda hote chate=ekAkAra ja zrutAvaraNa Adi kSayopazamarUpa prakAza hote chate, AmoTo darzanabheda, nathI, Ane ja=sarvathA prakAzanA abhedamAM darzanabheda saMbhave nahi ene ja, bhAvana kare che =je kAraNathI ekAMtathI=niyamavRttithI, eka svabhAvavALo=ekarUpavALo, prakAza abhinna che=anekarUpavALo nathI, ekAMtathI eka svabhAvavALA prakAzamAM dvitIyAdi svabhAvano abhAva che, e prakArano bhAva che, prayojanane kahe cheekAMtathI eka svabhAvavALA prakAzamAM anekarUpatA nathI, temAM prayojanane kahe che -- te kAraNathI eka svabhAvapaNuM hovAne kAraNe AnI=prakAzanI, darzanabhedahetutA nathI=ddezya vastunI pratItinA bhedanI nibaMdhanatA nathI=bodhanA viSayabhUta vastunI pratItinA bhedanI kAraNatA nathI. bhAvArtha: pUrvamAM graMthakArazrIe kahyuM ke bodhano prakrama hovAne kA2Ne loka zabdathI bhavyaloka grahaNa karAya che, topaNa prastutamAM utkRSTa mativALA gaNadharonuM ja grahaNa che. kema gaNadharonuM ja grahaNa che tenI puSTi karavA mATe kahe che - caudapUrvadharone paNa svasthAnamAM moTo darzanabheda che, tethI koI caudapUrvadharane jIvAdi sAta tattvano bodha che tenAthI anya koI caudapUrvadharane jIvAdi sAta tattvano bodha adhika paNa hoI zake che, tethI zrutajJAnathI dazya padArthanA bodhamAM je taratamatA che te kSayopazamanA bhedakRta che, mATe caudapUrvadharomAM paNa taratamatAthI cha sthAnonI hAni-vRddhinI prApti che, mATe bhagavAnanA vacanathI bodha pAmavA yogya paNa jIvomAM taratamatAthI aneka bhedonI prApti che, tethI je bhavyajIvone AdyabhUmikAno bodha thAya che athavA AdyabhUmikAthI mAMDIne utkRSTa bodhathI kaMIka nyUna bodha thAya che te jIvo pratye bhagavAna bodhanuM kAraNa Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 lalitavistarA bhAga-1 hovA chatAM pradIpatulya che, paraMtu praghAta karanArA nathI, jyAre utkRSTa mativALA gaNadharo pratye bhagavAna pradyotakaraNa svabhAvavALA che tema phalita thAya che. caudapUrvadharomAM paNa paraspara kSayopazamano bheda che e kathanane ja daDha karavA mATe kahe che = sarva caudapUrvadharone sarvathA prakAzano abheda hoya kRtAvaraNIya matiAvaraNIya kSayopazamano sarvathA abheda hoya, to dazyanA bodhamAM bheda saMbhave nahi ane dazya evA jIvAdi tattvono bodha caudapUrvadharone paNa paraspara pasthAnanA bhedathI prApta thAya che, tethI nakkI thAya che ke teonA kSayopazamamAM paraspara bheda che; kema bheda che te adhika spaSTa karavA mATe kahe che - ekAMtathI eka svabhAvavALo kSayopazama abhinna ja hoyataratamatAkRta bodhanA bhedavALo hoI zake nahi, tethI eka svabhAvavALA prakAzaka evA jJAnamAM dRzyanI pratItinA bhedanI kAraNatA nathI ane caudapUrvadharane paNa dazya evA jIvAdi padArthonI pratIti karatamatAthI adhika-alpa prApta thAya che, jo caudapUrvadharamAM A prakArano bheda che to sAmAnya jIvone AzrayIne bhagavAnanA vacanathI thatA bodhamAM to avazya taratamatAnI prApti thAya, mATe ja bhagavAnanI stuti lokanA pradIpa ane lokanA pradyotakara ema bhinnarUpe karela che, jethI bhagavAnanA vacanathI hitAnukUla bodha karanArA sarva jIvono saMgraha thAya che ane lokapradyotakara dvArA mAtra prakRSTa bodha karanArA jIvono ja saMgraha thAya che. lalitavistarA - sa hi yena svabhAvenaikasya sahakArI, tattulyameva darzanamakurvan, na tenaivAparasya tattattvavirodhAditi bhAvanIyam, itaretarApekSo hi vastusvabhAvaH, tadAyattA ca phalasiddhiH, iti utkRSTacaturdazapUrvavillokamevAdhikRtya pradyotakarA iti lokprdyotkraaH| lalitavistarArtha: te=bhagavAnanA vacanathI thayelo mRtAvaraNa AdinA kSayopazamarUpa prakAza, je svabhAvathI eka caudapUrvadhara Adine sahakArI che tenA tulya ja=prathamanA bodhavALA tulya ja, darzanane nahi karato evo prakAza=bIjAne bodha nahi karato evo prakAza, tenA vaDe ja=prathama draSTAnA sahakArI svabhAva vaDe ja, aparane sahakArI nathI; kema ke tat tattvano virodha chekasamAna sahakArI tatvano virodha che, e pramANe bhAvana karavuM, di=je kAraNathI, itaretara apekSAvALo vastu svabhAva che ane tene AyatAHtene AdhIna, phlesiddhi che, ethI utkRSTa caudapUrvanA jANanArA lokane ja AzrayIne pradhotakara che, ethI bhagavAna lokapadhotakara che. paMjikA - etadeva bhAvayati Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 logapajajogarANa sahi-prakAzo (hi) yena svabhAvena Atmagatena ekasya draSTuH, sahakArI-sahAyo darzanakriyAyAM sAdhyAyAM, tattulyameva prathamadraSTrasamameva, darzanaM vastubodham akurvan avidadhAno, na tenaiva-prathamadraSTasahakArisvabhAvena (eva), aparasya-dvitIyasya draSTuH, sahakArIti gamyate, kuta ityAha- tattattvavirodhAd-atulyadarzanakaraNe, tasya-ekasvabhAvasyAparadraSTasahakAriNaH, tattvaM-prathamadraSTasahakAritvaM parAbhyupagataM, tasya, virodhAt-aparadraSTasahakAritvenaiva nirAkRteH, iti-etat, bhAvanIyaM-asya bhAvanA kAryA, kAraNabhedapUrvako hi nizcayataH kAryabhedaH, tato'viziSTAdapi hetoviziSTakAryotpattyabhyupagame, jagatpratItaM kAraNavaicitryaM vyarthameva syAt kAryakAraNaniyamo vA'vyavasthitaH syAt, tathA coktam'nAkAraNaM bhavetkArya, naanykaarnnkaarnnm| anyathA na vyavasthA syAt kAryakAraNayoH kvcit||' bhAvanikAM svayamapyAhaitaretarApekSaH='hi' yasmAdarthe itaraH-kAraNavastusvabhAvaH itaraM-kAryavastusvabhAvaM, kAryavastusvabhAvazca kAraNavastusvabhAvam, apekSate Azrayate, itaretarApekSaH vastusvabhAvaH kAryakAraNarUpapadArthasvatattvam, tataH kim? ityAha- tadAyattA ca-kAryApekSakAraNasvabhAvAyattA ca, phalasiddhiH-kAryaniSpattiH, yAdRk prakAzarUpaH kAraNasvabhAvastAdRk darzanarUpaM kAryamutpadyate, iti bhAvaH, iti asmAtprakAzabhedena darzanabhedAddhetoH, utkRSTacaturdazapUrvavillokameva nAnyAn SaTsthAnahInazrutalabdhIna adhikRtya Azritya, 'pradyotakarA iti', evaM cedamApanaM yaduta bhagavatprajJApanApradyotapratipannanikhilAbhilApyabhAvakalApA gaNadharA evotkRSTacaturdazapUrvavido bhavanti, gaNadharANAmeva bhagavataH prajJApanAyA eva utkRSTaprakAzalakSaNapradyotasampAdanasAmarthyAt, evaM tarhi gaNadharavyatirekeNAnyeSAM bhagavadvacanAdaprakAzaH prApnotIti cet? na, bhagavadvacanasAdhyapradyotaikadezasyaiteSu bhAvAd, digdarzakaprakAzasyeva pRthak puurvaadidikssviti| paMliDArtha : etadeva ..... pUrvAdidikSviti / / mAne 4=UAE ENa cha are 4, mAvana 3 chje Atmagata evA svabhAvathI te=prakAza=bhagavAnanA vacanathI thato prakAza, eka draSNane sahakArI che sAdhya evI darzanakriyAmAM sahAya che, tat tulya ja=prathama draSTAnI samAna ja, vastunA bodharUpa darzana nahi karato tenA vaDe ja=prathama dAvA sahakArI svabhAva vaDe ja, aparane bIjA draSTA, sahakArI nathI, lalitavistarAmAM sahakArI pada adhyAhAra che e batAvavA mATe sadAti ema kahela che, kayA kAraNathI=bhagavAnathI kahevAyeluM eka ja vacana prathama draSTA karatAM anya drA bodha karavAmAM kayA kAraNathI samAna sahakArI nathI ? ethI kahe che =lalitavistarAmAM kahe che - tenA tatvano virodha hovAthI atulya darzananA karaNamAM tenuM arthAt eka svabhAvavALA apara draSTAnA sahakArInuM tattva arthAta para abhyapagata prathama draSTAnuM sahakArIpaNuM teno virodha hovAthI arthAta Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 lalitavistasa bhAga-1 aparadraSTAvA sahakArIpaNA vaDe ja virAkRta hovAthI, tat tulya sahakArI nathI ema anvaya che, rati= e=AgaLa kahyuM e, bhAvana karavuM joIe=AnI bhAvanA karavI joIe, hi=je kAraNathI, nizcayathI kAraNabhedapUrvaka kAryabheda che=bhagavAnanA vacanarUpa sahakArI kAraNanA bhedapUrvaka zrotAne bodha thavArUpa kAryano bheda che, tethI aviziSTa paNa hetuthI viziSTa kAryanI utpattino svIkAra karAve chad=vizcayavathathI kAraNabhedapUrvaka kAryabheda che teno tyAga karIne vyavahAranayanI sthala daSTithI aviziSTarUpa eka prakAranA bhagavAnanA vacanathI bhinna bhinna zrotAne bhinna bhinna bodharUpa viziSTa kAryanI utpattino svIkAra karAye chate, jagatamAM pratIta evuM kAraNanuM vicitra vyartha ja thAya=jema bhagavAnanA samAna vacanathI bhinna bhinna jIvone bhinna bhinna bodharUpa kAryavacitra thAya che tema eka kAraNathI jagatamAM sarva kAryonuM vaicitra thAya che ema svIkArI zakAya, tethI jagatamAM pratIta thatuM kAraNanuM vicitra vyartha che tema mAnavAnI Apatti Ave, athavA kArya-kAraNano niyama avyavasthita thAya arthAta A kAryanuM A ja kAraNa che alya nahi e prakArano kArya-kAraNano niyama avyavasthita thAya. ane te pramANe kahevAyuM che=kAraNanA bhedapUrvaka nizcayathI kAryano bheda che te prakAre kahevAyuM che - akAraNa kArya thAya nahi, anyanuM kAraNa che kAraNa jene evuM kArya na hoya, anyathA anyanA kAraNathI kArya thAya to kyAreya kArya-kAraNanI vyavasthA na thAya. bhAvalikA=pUrvamAM kahyuM ke kAraNabhedapUrvaka kAryabheda che ene bhAvana karavuM joIe e rUpa bhAvanikAne, svayaM paNa kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - di'cA arthamAM che, itaretara apekSAvALo vastusvabhAva che=Itara evo kAraNavasvabhAva ItaranI arthAt kAryavasusavabhAvanI ane kAryavaUsvabhAva kAraNavastusvabhAvanI apekSA rAkhe che arthAt Azraya kare che e itaretara apekSAvALI vastusvabhAva che=kAryakAraNarUpa padArthanuM svatatva che, tenAthI zuM?=kAryakAraNarUpa padArtha itaretara apekSAvALo che, tenAthI zuM ? ethI kahe che=lalitavistarAmAM kahe che - ane tene AvA kAryanI apekSAvALA kAraNasvabhAvane AdhIna, phalasiddhi che arthAta jevA prakArano prakAzarUpa kAraNasvabhAva che tevA prakAranuM darzanarUpa kArya utpanna thAya che e prakArano bhAva che tene AdhIna phalasiddhi che e kathAno bhAva che, rUtti AnAthI prakAzabhedane kAraNe darzanabhedarUpa hetuthI=bhagavAnanA vacanathI prakAzanA bhedane kAraNe yogya jIvone bodharUpa je darzanano bheda che e hetuthI, utkRSTa caudapUrvanA jANanArA lokane ja AzrayIne sthAna hIna bhutalabdhivALA anyane AzrayIne nahi, pradyotakara che=bhagavAna pradyotakara che, ane A rIte A prApta thayuM=utkRSTa caudapUrvadharone AzrayIne ja bhagavAna prayotakara che ema kahyuM e rIte AgaLa kahe che e prApta thayuM. zuM prApta thayuM? te caluthI paMjikAkAra batAve che - bhagavAnanI prajJApavAthI pradyotane pAmelA nikhila abhilANa bhAvatA kalApavALA gaNadharo ja utkRSTa caudapUrvadhAro thAya che, kema ke bhagavAnanI prajJApatAnuM ja gaNadharone ja utkRSTa prakAza svarUpa Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapogarANAM protanA saMpAdananuM sAmartha che, A rIte to gaNadharone choDIne anya jIvone bhagavAnanA vacanathI aprakAza prApta thAya che, e pramANe jo pUrvapakSI kahe to graMthakArazrI kahe che ema na kahevuM; kema ke bhagavAnanA vacanathI sAdhya pradyotanA eka dezano e jIvomAM anya jIvomAM, bhAva che, jema digdarzaka prakAzano ja pUdi dizAomAM pRthaka pravAta che, ti vasutathI karelA kathananI samApti mATe che. bhAvArtha : bhagavAnanA vacanathI yogya jIvone je bodha thAya che te bodha pratye bhagavAnanuM vacana sahakArI che ane pUlathI jonArI vyavahAradaSTithI ema jaNAya ke bhagavAnanuM vacana eka ja svabhAvathI sahakArI thaIne bhinna bhinna jIvone bhinna bhinna bodha karAve che, chatAM paramArthanI dRSTie vicArIe to bhagavAnanuM vacana badhA jIvone bodha karavA pratye eka ja svabhAvathI sahakArI nathI. te spaSTa karavA mATe kahe che - bhagavAnanuM vacana je svabhAvathI eka jIvane bodha karAve che tenA tulya ja bIjA jIvane bhagavAnanA vacanathI bodha thato na hoya to te svabhAvathI bhagavAnanuM vacana bIjA jIva pratye sahakArI nathI, paraMtu jene jeTalo bodha thAya che tenA keTalA bodhane anukULa evo sahakArI bhAva bhagavAnanA vacanamAM bhinna bhinna prakArano che, tethI aneka jIvone samAna bodha thAya te sarva jIvo pratye bhagavAnanuM vacana samAna svabhAvathI sahakArI che ane je jIvone hIna-adhika bodha thAya che te jIvo pratye bhinna bhinna svabhAvathI bhagavAnanuM vacana sahakArI che; kema ke jo samAna rIte ja bhagavAnanuM vacana badhAne sahakArI thatuM hoya to samAna ja kArya prApta thavuM joIe e pramANe nizcayanayanI sUkSma dRSTithI bhAvana karavuM joIe arthAt kAraNanA bhedapUrvaka ja kAryano bheda che e pramANe bhAvana karavuM joIe, tethI bhagavAnanuM vacana jIvane bodha karavA pratye sahakArI kAraNa che ane tenAthI yogya jIvomAM bodhane anukULa vIryavyApAra ullasita thAya che, tethI te te jIvone bhagavAnanA vacanathI bodha thAya che ane bhagavAnanuM vacana te te jIvanA bodha pratye sahakArI kAraNa che, mATe sahakArI kAraNamAM bheda na hoya to bhagavAnanA vacanarUpa te sahakArI kAraNa badhA jIvone samAna rUpe ja bodhane anukULa vyApAravALA karIne samAna ja bodha prApta karAve, paraMtu badhA jIvone samAna bodharUpa kArya thatuM nathI, tethI bhagavAnanuM vacana bhinna jIvone AzrayIne bhinna bhinnarUpe sahakArI thavAnA svabhAvavALuM che tema mAnavuM joIe, ane jo ema ja mAnavAmAM Ave ke ekarUpa bhagavAnanA vacanathI bhinna bhinna jIvone bhinna bhinna bodharUpa kArya thAya che, to ekarUpa kAraNathI jagatanAM sarva vaicitra paNa prApta thaI zake, tethI A kArya pratye A kAraNa che anya nathI te vyavasthAno apalApa thAya, A kathanane ja daDha karavA mATe lalitavistarAmAM kahe che - itara-itaranI apekSAvALo vastuno svabhAva che yogya jIvone bodharUpa vastunA svabhAvanI apekSAe bhagavAnanA vacanamAM te bodhane anukuLa kAraNasvabhAva che ane bhagavAnanA vacanarUpa sahakArI kAraNane anurUpa ja te jIvamAM thatA bodharUpa kAryano svabhAva che, tethI bhagavAnanA vacananA avalaMbanathI te te jIvomAM te te prakAranA bodharUpa kAryanI niSpatti thAya che, ethI utkRSTa caudapUrvadhara lokane ja AzrayIne Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavistarA bhAga-1 bhagavAna prakRSTa pradyotane karanArA che, paraMtu anya jIvone AzrayIne bhagavAna te te prakAranA bodhane karanArA hovA chatAM utkRSTa pradyotane karanArA nathI. AnAthI e phalita thAya ke jeomAM pAramArthika bodhane anukULa maMda zakti che teone paNa bhagavAnanA vacanathI atisaMkSepathI bodha thAya che ke kevA prakAranI huM pravRtti karuM ke jethI kramasara mohano nAza thAya ane vItarAgatAne anukULa potAnI nirmaLa pariNati pragaTe, ane te jIvo te bodha anusAra ucita pravRtti karIne aMtaraMga rIte saMsAranA kA2NIbhUta saMganI pariNatine satata kSaya kare che ane utkRSTa bodhane anukULa zaktivALA gaNadharo bhagavAnanA vacanathI caudapUrvano utkRSTa bodha karIne svabhUmikA anusAra viziSTa yatna karIne saMsAranA bIjabhUta saMganI pariNatino vizeSa rIte kSaya kare che ane jeone bhagavAnanA vacanathI te te AcArono sthUlathI bodha thAya che, chatAM te AcAro dvArA kaI rIte saMganI pariNatino uccheda ka2vo joIe, jethI saMsArano kSaya thAya teno leza paNa bodha thato nathI teone bhagavAnanuM vacana yathArtha bodha pratye sahakArI thatuM nathI. lalitavistarA H pradyotyaM tu saptaprakAraM jIvAditattvam, sAmarthyagamyametat, tathAzAbdanyAyAt, anyathA acetaneSu pradyotanAyogaH, pradyotanaM pradyota iti bhAvasAdhanasyAsambhavAt, ato jJAnayogyataiveha pradyotanamanyApekSayeti, tadevaM staveSvapi evameva vAcakapravRttiriti sthitam, etena 'stave'puSkalazabdaH pratyavAyAya' iti pratyuktaM, tattvenedRzasyApuSkalatvAyogAt iti lokapradyotakarAH / / 14 / / lalitavistarArtha : pradhotya vaLI, sAta prakAre jIvAdi tattva che e sAmarthyagamya che=bhagavAnane protakara kahyA ethI sAkSAt protya zuM che tenuM kathana nahi hovA chatAM sAmarthyathI jIvAdi tattva protya che te jaNAya che; kema ke te prakArano zAbdanyAya che, anyathA pradhotatvane choDIne, acetanomAM pradyotanano ayoga che; kema ke pradhotana prota e prakAre bhAvasAdhanano asaMbhava che=acetana evA dharmAstikAyAdimAM asaMbhava che, AthI=bhAvasAdhana pradhotano acetanamAM asaMbhava che AthI, jJAnayogyatA ja=jJAna thavAnI yogyatA ja, ahIM=acetanomAM, anya apekSAthI pradyotana che, tethI A rIte stavanomAM paNa A rIte ja vAcakanI pravRtti che, e pramANe sthita che, AnAthI=bhagavAna acetanamAM pradhota karanArA nathI paraMtu gaNadharomAM ja pradyota karanArA che enAthI, stavamAM= logapoagarANaM padathI karAyelA stavanamAM, apuSkala zabda pratyApAya mATe che=bhagavAnanI nyUnatA batAvanAra che, e pratyukta che; kema ke tattvathI AvA prakAranA=pradhotakara zabdathI gaNadhara lokanuM grahaNa karyuM evA prakAranA, apukhtatvano ayoga che, ethI bhagavAna lokapradhotakara che. / / 14 / / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 logapajogarANa paMlikA:evaM pradyotakarasiddhau pradyotanIyanirdhAraNAyAha pradyotyaM tu-pradyotaviSayaH punaH, saptaprakAraM-saptabhedaM, jIvAditattvaM jIvAjIvAzravabandhasaMvaranirjarAmokSalakSaNaM vastu, sAmarthyagamyametat sUtrAnupAttamapi, kuta ityAha- tathAzAbdanyAyAt=kriyAkartRsiddhau sakarmasu dhAtuSu niyamatastatprakArakarmabhAvAt, Aha- 'jIvAditattvaM pradyotadharmakamapi kasmAna bhavati yena sampUrNasyaiva lokasya bhagavatAM pradyotakaratvasiddhiH syAd?' ityAzakya vyatirekamAha- anyathA-pradyotyatvaM vimucya, acetaneSu-dharmAstikAyAdiSu, pradyotanAyogaH, kathamityAha- 'pradyotanaM pradyota iti bhAvasAdhanasyAsambhavAt', AptavacanasAdhyaH zrutAvaraNakSayopazamo bhAvapradyotaH kathamivAsAvacetaneSu syAt ? ata evAha ato-bhAvasAdhanapradyotAsambhavAdacetaneSu dharmAstikAyAdiSu, jJAnayogyataiva-zrutajJAnalakSaNajJAtRvyApArarUpaM jJAnaM prati viSayabhAvapariNatireva, iha acetaneSu, pradyotanaM-prakAzaH, anyApekSayA-tatsvarUpaprakAzakamAptavacanamapekSyeti, yathA kila pradIpaprabhAdikaM prakAzakamapekSya cakSuSmato draSTurghaTAdedRzyasya darzanaviSayabhAvapariNatireva prakAzaH, tathehApi yojyamiti, na tu zrutAvaraNakSayopazamalakSaNa iti, 'etene ti, etena lokottamAdipadapaJcakena, apuSkalazabda' iti-saMpUrNalokarUDhasvArthAnabhidhAyakaH, 'tattvene 'tyAdi, tattvenavAstavIM stavanIyavRttimAzritya, IdRzasya-vibhAgena pravRttasya lokazabdasya, saMpUrNasvArthAnabhidhAne'pi, apuSkalatvAyogAt nyUnatvAghaTanAt, lokarUDhasvArthApekSayA tu yujyetApyapuSkalatvamiti tttvgrhnnm| LisArtha :__ evaM pradyotakarasiddhau ..... tattvagrahaNam / / mA zatapUrvai agia thume zata, pradyota:2 sayaye chate=bhagavAna gaNadharo mATe pradyotakara che e pramANe siddha thaye chate, pradyotanIyanA nirdhAraNa mATe 3 chaesavistarAmA cha - vaNI, pradhotya-dhotana viSaya, sAta resAta vAj, jIvAdi tatva che=jIva-ajIva-Azrava-baMdha-saMvara-nirjarA mokSarUpa vastu che, A=protya evA jIvAdi tatva, sUtramAM anupAta paNa sUtramAM nahi kahevAyelA chatAM paNa, sAmarthagamya che. ma sAmanya cha ? yI 4 =AlitavistarAmA cha - te prakAre rAvyA hovAthI sAmarthagamya cheHkriyAnA kartAnI siddhi thaye chate sakarmaka dhAtuomAM niyamathI ta...kAraka karmano sadbhAva hovAthI sAmarthagamya che=bhagavAna pradyotakara che e prakAranA vacanathI protana kriyAnA kartAnI siddhi thaye chate protata kriyAne sUcavanAra sakarmaka dhAtumAM niyamathI tenA karmarUpa protyano bhAva hovAthI jIvAdi sAta tatvo protya che e prakAre sAmarthagamya che. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lalitavikatA bhAga 1 ahIM prasta kare che - jIvAdi tatva pradyota dharmaka paNa kema na thAya ? je kAraNathI bhagavAnamAM saMpUrNa ja lokanA pradyotakaratvanI siddhi thAya ? e prakAranI AzaMkA karIne vyatirekane kahe cheH bhagavAnanA pradyotakaratvanA abhAvane lalitavistarAmAM kahe che - anyathA=protyane choDIne, acetana evA dharmAstikAyAdimAM pradyotanano ayoga che. kema acetanamAM pradyotanano ayoga che? ethI kahe che -- pravAtana pravAta e prakAranA bhAvasAdhanano asaMbhava hovAthI acetanamAM protanano ayoga che. bhAvasAdhanano asaMbhava acetanamAM kema che ? te spaSTa kare che - Apta vacanathI sAdhya zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa bhAvaprota che, kevI rIte A bhAvaprota, acetatomAM thAya? arthAt thaI zake nahi, AthI jakRtajJAnAvaraNanA saMyopazamarUpa bhAvasAdhanano acetanamAM asaMbhava che AthI ja, kahe che=lalitavistarAmAM kahe che AthI acetana evA dhamastikAya AdimAM bhAvasAdhanarUpa pravAtano asaMbhava hovAthI, zAnayogyatA ja=kRtajJAta svarUpa zAtAnA vyApArarUpa zAla tenA pratye viSayabhAva pariNati ja=NAvanA viSayabhAva pariNati ja, ahIM=acetanomAM, anyanI apekSAthI pravAtana che-tenA svarUpanA prakAzaka Apta vacananI apekSA rAkhIne prakAza che, je pramANe kharekhara pradIpa prabhAdika prakAzakanI apekSA rAkhIne cakSavALA draSTAne dazya evA ghaTAdinA darzananA viSathabhAvanI pariNati ja prakAza che. te pramANe ahIM paNa=acetana evA dhamastikAyAdimAM paNa, thojana karavuM, paraMtu zatAvaraNanA thopazamarUpa prakAzanuM bhojana acetanomAM karavuM nahi, AnA dvArA=lokomAdi padapaMcaka dvArA, apuSkala zabda e pratyukta che ema lalitavistarAmAM avaya che, apuSkala zabdano artha kare che - saMpUrNa lokarUDha svatA arthano anabhidhAyaka apuSkala zabda anartha mATe che ema keTalAka kahe che te pratyukta che=virAkRta che. kema pratyukta che ? ethI lalitavistarAmAM kahe che - tatvathI daza zabdanA apuSkalatvano ayoga che, paMjikAkAra te hetune spaSTa kare che - tanvena ItyAdi pratIka che, tatvathI=vAstavika stavanI vRttine AzrayIne, AvA prakAranA=vibhAgathI pravRtti loka zabdanA, saMpUrNa svaarthanA anabhidhAnamAM paNa=loka zabdathI saMpUrNa paMcAstikrAyamatha lokapi arthanA agrahaNamAM paNa, apuSkalatvano ayoga hovAnA kAraNe nyUnatvanuM aghaTana hovAthI, apuSkala zabda pratyapAtha mATe che e pratyukta che ema avaya che, vaLI, lokarUDha arthanI apekSAe=loka zabda paMcAstikAyamaya lokamAM rUDha che e prakAranA arthanI apekSAe, apuSThalapaNuM ghaTe paNa che, ethI tatvanuM grahaNa che=lalitavistarAmAM tattvanuM grahaNa che. 14mAM ja paMjikAmAM rtana zabdathI lokottamAdi padapaMcakathI ema kahyuM tenA sthAne "bhagavAna lokapradyotakara che te Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapajogavAya kathanamAM jIvAdi padArthomAM pradyotana thatuM nathI, paraMtu gaNadharomAM ja pradyotana thAya che jenA dvArA' e prakAre senano artha joIe, pATha upalabdha nathI. bhAvArtha pUrvamAM lalitavistarAmAM sthApana karyuM ke utkRSTa caudapUrvane jANanArA gaNadhara lokane AzrayIne ja bhagavAna lokapradyotakara che, tethI e prApta thayuM ke bhagavAna gaNadharomAM utkRSTa caudapUrvanA bodharUpa zrutAvaraNanA kSayopazamarUpa pradyota kare che, tethI tyAM jijJAsA thAya ke te pradyotananA viSayabhUta pradyotya zuM che? tene graMthakArazrI spaSTa kare che - jIvAdi sAta prakAranAM tattva pradyotya che. tethI e phalita thAya ke sAmAnyathI zruta bhaNanArA mahAtmAone jIvAdi sAta tattvano bodha atisaMkSepathI hoya che, te ja sAta tattvano prakRSTa bodha gaNadharone hoya che, tevo prakRSTa bodha anya caudapUrvIone paNa nathI hoto. sUtramAM pradyotakara zabda vAparyo che, paraMtu tenAthI pradyotya jIvAdi sAta tattvo che tema kaheluM nathI, topaNa sAmarthyathI jIvAdi sAta tattvo pradyotya che tema jaNAya che. kema sAmarthyathI jIvAdi sAta tattvo pradyotya che ema jaNAya che ? temAM yukti batAve che - te prakArano zAbdanyAya che arthAt pradyotaka bhagavAna che tema kahevAthI praghAtana kriyAnA kartArUpa bhagavAna che tema siddha thayuM ane gaNadharomAM zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa pradyotana siddha thayuM ane te pradyotananA viSayabhUta koIka karma che jenuM pradyotana gaNadharone thAya che, tethI arthathI jaNAya che ke gaNadharonA zrutajJAnanA viSayabhUta pradyotya jIvAdi tattvo che. ahIM koIne prazna thAya ke bhagavAna kevalajJAnathI saMpUrNa lokane joI rahyA che, tene ja zabdo dvArA prakAzana kare che, tema svIkArIe to jagatanA sarva padArthonA pradyotakara bhagavAna che tema svIkArI zakAze, tenuM nirAkaraNa karavA mATe kahe che - pradyotyatvane choDIne acetana evA dharmAstikAyAdimAM pradyotanano ayoga che, kema dharmAstikAyAdimAM pradyotana nathI, paraMtu pradyotyatva che ? te batAvavA mATe kahe che - pradyotana pradyota che e prakAranA bhAvasAdhanano acetanamAM asaMbhava che. --- - Azaya e che ke Apta evA bhagavAnanA vacanathI sAdhya zrutajJAnAvaraNanA kSayopazamarUpa je bhAvasAdhana che=bhAvanI siddhi che, te bhAvapradyota che; kema ke kSayopazamabhAvanA jJAnasvarUpa che ane tevo jJAnanA layopazamarUpa bhAvapradyota acetana evA dharmAstikAyAdimAM kaI rIte thaI zake ? arthAtuM thaI zake nahi, tethI bhagavAna upadezarUpa vacana dvArA gaNadharomAM ja viziSTa prakAranA jJAnasvarUpa bhAvapradyotane pragaTa kare che ane gaNadharomAM pragaTa thayela bhAvapradyotano viSaya jIvAdi sAta tattvo che te pradyotya che, AnAthI zuM Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 lalitavistarA bhAga-1 phalita thaI zake te batAvavA kahe che - acetana Adi padArthomAM Apta vacananI apekSAe jJAna thavAnI yogyatA che te yogyatArUpe ja pradyotana che. tethI e prApta thAya ke jJAnarUpa pradyotana gaNadharomAM ja thAya che ane jJAna thavAnI yogyatA jIvAdi sAte tattvomAM che te yogyatAne ja pradyatana kahIe to acetanamAM pradyotana saMgata thAya; kema ke bhagavAna gaNadharone jIvAdi sAta tattvonuM pradyotana kare che, te jIvAdi sAta tattvomAM yogyatA hatI tene ja vacana dvArA bhagavAne gaNadharonA jJAnanA viSayarUpe pragaTa karI. A rIte bhagavAna pradyotaka che, gaNadharomAM pradyotana thAya che ane te pradyotananA viSayabhUta jIvAdi sAta padArtho pradyotya che tema siddha thayuM, te sarva kathanathI anya zuM phalita thAya te batAvatA graMthakArazrI kahe che - stavanomAM paNa A rIte ja vAcakanI pravRtti che yogya jIvo bhagavAnanAM guNagAna kare che tyAre te zabdo dvArA bhagavAnanA guNono teone bodha thAya che, tethI bhagavAnanI stavanA karIne stavana karanArA mahAtmAo zabda dvArA bhagavAnanA svarUpamAM je jJAnanI yogyatA hatI tene ja pragaTa kare che arthAt teno bodha kare che, tethI e prApta thAya ke bhagavAna vacano dvArA gaNadharomAM pradyotya evA jIvAdi padArthonuM pradyotana kare che tema bhagavAnanI stuti karanArA jIvo paNa bhagavAnanAM guNagAna dvArA bhagavAnanA svarUpanuM AtmAmAM pradyotana kare che ane vyavahAramAM vacanaprayoga dvArA koIne koI prakAranuM kathana karavAmAM Ave tyAre te jIvone paNa te kathananA viSayabhUta padArthono bodha ja karAvavAmAM Ave che. ahIM prazna thAya ke bhagavAna kevalajJAnathI sarva zeya vastune prakAzana kare che, tethI loka-alokanA pradyotana karanArA bhagavAna che tevo vizALa artha loka zabdano prApta thAya che; kema ke bhagavAna paMcAstikAyamaya lokanA prakAzaka che tema kahevAthI bhagavAnanI mahAnatAnI stuti prApta thAya, tenA badale lokapradIpa zabda dvArA prApta thatA lokane gaNadharamAM sImita karavAthI bhagavAnanI pradyotakaratva zakti alpa che tema abhivyakta thAya che te pratyapAya mATe che=anartha mATe che; kema ke bhagavAna saMpUrNa lokane prakAza karanArA hovA chatAM mAtra gaNadharalokane ja praghAta karanArA che tema kahevAthI bhagavAnanI stuti nyUnatAthI thAya che tenuM nirAkaraNa karatAM kahe che - bhagavAna gaNadharone pradyotana kare che ane jIvAdi padArthomAM pradyotana karatA nathI, paraMtu bhagavAnanA vacanathI gaNadharone je jJAna thAya tenA viSayabhUta jIvAdi tattvo pradyotya che; kema ke bhagavAnanA vacanathI gaNadharone ja mRtAvaraNanA kSayopazamarUpa pradyotana thAya che ane tenA viSayabhUta ja pradyotya jIvAdi tattvomAM che ema kahevAthI stavanamAM apuSkala zabdano prayoga karavo e anartha mATe che ema jeo kahe che tenuM nirAkaraNa thAya che, kema ke stavanIya evA bhagavAnanI vAstavika stuti karavI che ane bhagavAna gaNadharone ja viziSTa bodha karAvavArUpa kArya kare che, te bodha karAvavA mATe loka zabdano prayoga hovAthI loka zabdathI gaNadharone grahaNa karavAne kAraNe nyUnatAnI prApti nathI, paraMtu lokarUDhithI loka zabda dvArA Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logapamagarANa 283 paMcAstikAyamaya loka vAcya che te apekSAe loka zabdathI gaNadharane grahaNa karavAne kAraNe apuSkalatvanI prApti che arthAtu nyUnatvanI prApti che, to paNa vAstavika guNothI bhagavAnanI stuti karavAnA prayojanathI jyAre loka zabda dvArA jene pradyotanI prApti thatI hoya tene ja grahaNa karIne stuti karavI ucita kahevAya, jema lokapradIpamAM paNa bhagavAna sarva lokone mATe pradIpa che tema na grahaNa karatA aMdhakalpa lokone choDIne viziSTa bhavya lokone mATe ja bhagavAna pradIpa che tema kahyuM, te rIte prastutamAM bhagavAna gaNadharalokane prakRSTa zrutajJAnano kSayopazama karAve che teone AzrayIne ja bhagavAnane lokapradyotakara kahevA ucita che, A rIte bhagavAnanuM lokapradyotakarapaNuM siddha thayuM. ll14 lalitavistarA - evaM ca lokottamatayA lokanAthabhAvato lokahitatvasiddherlokapradIpabhAvAt lokapradyotakaratvena parArthakaraNAt, stotavyasampada eva sAmAnyenopayogasampaditi ||sNpt-4|| lalitavistarArtha: bhagavAnanA lokapradyotakaratva svarUpanuM varNana karyA pachI prastuta lokottama Adi saMpadAnuM nigamana karatAM kahe che - ane A rIte=lokottama Adi saMpadAnuM atyAra sudhI varNana karyuM e rIte, lokotamapaNuM hovAthI=bhagavAnanuM lokottamapaNuM hovAthI, lokanAthano bhAva hovAne kAraNe=bhagavAna lokonA nAtha hovAne kAraNe lokahitatvanI siddhi hovAthI=bhagavAnamAM lokahitatvanI siddhi hovAthI, lokapradIpa bhAva hovAne kAraNe=loka mATe pradIpanA pariNAmavALA hovAne kAraNe, lokapradyotakarapaNuM hovAthI parArthakaraNa thavAne kAraNe=prastuta saMpadAthI parArthakaraNa thavAne kAraNe, stotavyasaMpadAnI ja sAmAnyathI upayoga saMpadA che. II14ll bhAvArtha : cothI saMpadAthI zuM siddha thayuM te spaSTa karatAM kahe che - bhagavAna lokottama che tema kahevAthI bhagavAnanI lokottamatAno vAstavika bodha thAya che, tenA dvArA sanmArganuM sthApana karanArA hovAthI anya bhavyajIvo karatAM bhagavAna lokottama che tevI upasthiti thAya che, mATe bhagavAnanA parArthakaraNanI siddhi che, bhagavAna lokanA nAtha che tenA dvArA bhagavAna yogya jIvone yogakSema karIne saMsAramAM rakSaNa karanArA che tema siddha thAya che, mATe bhagavAnanA parArthakaraNanI siddhi che, bhagavAna lokanA hita che tema kahevAthI bhagavAna lokonuM kaI rIte hita kare che tenI siddhi thAya che, mATe bhagavAnanA parArthakaraNanI siddhi che, lokapradIpa ema kahevAthI jJAnAvaraNane kAraNe aMdhakArathI vyApta lokone mATe bhagavAna pradIpanuM kArya kare che tema upasthita thAya che mATe bhagavAnanA parArthakaraNanI siddhi che, ane lokapradyotakara kahevAthI yogya jIvomAM Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 lalitavikatA bhAga-1 prakRSTa hitanuM kAraNa bane tevuM jJAna pragaTa kare che tevo bodha thAya che, mATe bhagavAnanA parArthakaraNanI siddhi che, A sarva dvArA bhagavAna bIjA jIvonA paropakArane karanArA che tenuM sthApana thAya che, tethI bhagavAnanI je stotavyasaMpadA hatI teno sAmAnyathI jIvone kaI rIte upayoga thAya che tene kahe che tema siddha thAya che; kema ke arihaMta bhagavaMta stotavyasaMpadAthI stuti karAyelA hatA ane sAmAnyathI jIvone temano upayoga A rIte ja thAya che, mATe prastuta saMpadA sAmAnya upayoga saMpadA che-saMpadA- 14 anusaMdhAna : lalitavistarA bhAga-2 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puruSAH prAgvyAvarNitaniruktAH, te siMhA iva pradhAnazauryAdiguNabhAvena khyaataaH| puruSasiMhAH, khyAtAzca karmazatrUn prati zUratayA, taducchedanaM prati krauryeNa, / krodhAdIn prati tvasahanatayA, rAgAdIn prati vIryayogena, tapaHkarma prati vIratayA, avajJaiSAM parISaheSu, na bhayamupasargeSu, na cintApIndriyavagarge, / ___na khedaH saMyamAdhvani, niSprakampatA saddhyAna iti| parisaramANa padanA varNanamAM varNana karAyelI vyutpattivALA puruSo che, te=puruSo, siMhanI jema pradhAna evA zauryAdi guNanA sadabhAvane kAraNe prasiddha che ane karmazatru pratye zUrapaNAthI tenA uccheda | pratye krUrapaNAthI, krodhAdi pratye asahanapaNAthI, rAgAdi pratye 'vIryanA yogathI, tapakarma pratye vIrapaNAthI khyAta che, pariSahomAM bhagavAnanI avajJA che, upasargomAM bhagavAnane bhaya nathI, 'indriyanA samUhamAM ciMtA paNa nathI, saMyamamArgamAM kheda nathI, sadhyAnamAM niSpakaMpatA che. : prakAzaka : 'zrutadevatA bhavana', 5, jaina marcanTa sosAyaTI, phattehapurA roDa, pAlaDI, amadAvAda-7. Teli./pheksa : (079) 26604911, phona : 32457410 E-mail: gitarthganga@yahoo.co.in, gitarthganga@gmail.com Visit us online: gitarthganga.wordpress.com