Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina pAribhASika zabda-koza mahopAdhyAya candraprabhasAgara prakAzaka prAkRta bhAratI akAdamI, jayapura zrI jitayazAzrI phAuMDezana, kalakattA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena pAribhASika zabda-koza : candraprabha prAkRta-bhAratI-puSpa-75 prakAzakaprAkRta bhAratI akAdamI 3826, yati zyAmalAlajI kA upAzraya motIsiMha bhomiyo kA rAstA jayapura-~302 003 (rAja.) zrI jitayazAzrI phAuMDezana 6-sI, emplAneDa ro (IsTa) kalakattA-700 066 mudraka : surAnA prinTiga varksa kalakattA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ svakathya jaina-darzana gaNita evaM vijJAna kI vijaya kA abhinava smAraka hai / vartamAna gaNita-zAstra kI kaI pecIdI vAto kA yahA~ samAdhAna hai, to usake mArga-darzana evaM utsAha-vardhana ke lie Dhera-sAre sUtra evaM sambhAvanAeM bhI hai| jaina-gaNita itanI U~cAiyo ko chUtA huA najara AtA hai ki usameM praveza karane ke lie bhI vyakti ko eka acchA gaNitajJa honA anivArya hai| jena-darzana kA sampUrNa vistAra jIvana-vijJAna ke dharAtala para huA hai kintu yaha vaijJAnika kasauTiyoM kI hara cunautI kA bhI svAgata karatA hai| vijJAna kI aisI kaI bAteM haiM jinake lie jaina-darzana mIla-kA-patpara siddha ho cukA hai| kSetra cAhe jaivikI ho, bhaugolikI ho, rAsAyanikI ho yA bhautikI, jena darzana meM gavakI mambhAvanAe~ mugvara haiN| janatva dharma evaM darzana kA mamIkaraNa hai| dharma, AcAramaMhitA kA pravartana hai aura darzana vicAra-saMhitA kA / jaina-darzana vizva ke baudika evaM mamanvayavAdI darzano meM pramukha hai / isalie imakI dArzanika gaharAI umdA honI svAbhAvika hai| prastuta koza jenatva kI dhArmika evaM dArzanika rUDha zabdAvalI ko gvAlane aura samajhAne kA dastAveja hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta koza meM jaina pariveza se jur3e una sabhI zabdo kA Akalana karane kA prayAma kiyA gayA hai jo Ama taura para pracalita eva carcita haiM / vese hara dharma, darzana ke pAma kucha-na-kucha aimI zabdAvalI hotI hai, jise vaha eka vizeSa artha evaM dhyeya ke lie prayoga meM lAtA hai| jana-darzana meM aimI zabdAvalI kI koI kamI nahIM hai| jaina-pAribhASika zabda to vezumAra/behisAba hai| prastuta laghu-koza me maMgrahita kiye gaye zabdo ko maralatA evaM bodhagamyatA ke sAtha peza kiyA gayA hai| maine zabdo ke sada arthoM ko to diyA hai, arthoM kI naI mambhAvanAo kA bhI svAgata kiyA hai| zabda-zakti kA hrAsa eva vikAsa donoM mambhAvita hai| zabda meM jo artha vyApta hai yA svIkRta hai, usakI mampreSaNIyatA kI surakSA Avazyaka hai / / ___ AzA hai, yaha koza snAtaka vidyArthiyo ke lie to upayogI hogA hI, Ama-jaina bhI ise khUba cAva se par3hegA aura anabUjhe zabdo kI gaharAI meM DUvakara nihAla hogaa| 28 navambara, 1960 candraprabha
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina pAribhASika zabda-koza
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ akarmabandha-jIva-pradezo ko Abaddha karane vAlA mArga / akaSAya-vikAroM se mukti / akAma-nirjarA-avAchita sahiSNutA dvArA hone vAlA karma-kSaya / akAma-maraNa-1. niSkAma-maraNa / 2. binA cAhe hone vAlI ___ mRtyu / akAyika-sthUla aura sUkSma zarIra rahita AtmA ; ayogI kevalI ; siddha / akAla mRtyu mRtyu ke nirdhArita samaya se pUrva zarIrAnta honaa| akiJcanatA-sampUrNa aparigraha-vRtti / akiJcitkara-hetvAbhAva-sAdhya kI siddhi ke lie pratyakSa Adi se bAdhita hetu / akRta-samudghAta mRtyu ke samaya zarIra ke saMkoca-vistAra se rahita kevalI-avasthA / akriyAvAda-paraloka-viSayaka AcAra-vicAra ko asvIkAra karane vAlA drshn| [ 1]
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ akss-aatm-tttv| akSata-akhaNDita cAvala / akSauhiNI-sainya-pariNAma, jisameM nau hajAra hAthI, nau lAkha ratha, nau karor3a ghor3A aura nau arava padAti | thala sainika hote haiN| agati-AvAgamana kA abhAva / agAr3ha-asthira zraddhAna / agArI-ghara-gRhasthI kA icchuka / agurulaghu-1. gurutva aura laghutva ke abhAva kA nAma, 2. siddhoM meM prApta dravya evaM guNoM kA sAmya / agRhIta mithyAtva-paropadeza nirapekSa janmajAta tAttvika ashrddhaan| agnikAyika-agni rUpa shriir| ve jIva jinakA zarIra ___ agni svarUpa hotA hai| agrabIja-kalama se utpanna hone vAlI vanaspati / aGga-1. AgamoM kA eka varga vizeSa / 2. zarIra ke avayava / aGgAra-bAhAra se sambandhita eka doSa ; ati tRSNA se AhAra grahaNa krnaa| [ 2 ]
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGgala-kSetra kI paridhi mApane ke lie ATha jUM vistAra kA eka maapk| aGgopAGga nAmakama-zarIra ke avayavoM kI racanA meM kAraNa bhUta karma vizeSa / acakSudarzanacakSu ko choDakara indriya aura mana se hone vAlA sAmAnya bodha / acitta-1. nirjantuka, 2. grAhya padArthoM ke sacittAcitta kA vicAra, 3. praasuk| acelaka-vastra Adi kA parigraha tyAga karane vAlA muni / acaurya-1. deya/grAhya vastu ke sAtha saMkleza-pariNAma rahita pravRtti, 2. nyAya-niSThApUrvaka AjIvikA-upArjana, 3. tIsarA aNuvrata/mahAvrata / ajIva-cetanA-zUnya, anubhava-rahita paudgalika nirjIva tattva / akSa-bhavyatva rahita prajJA-hIna jIva / azAta bhAva-pramAdavaza ajJAna pravRtti / azAta-siddha-vinA jAne pramAdavaza apane mata kI puSTi / ajJAna-Atma-svabhAva vimukha mithyA jJAna / apThama-tIna dina kA pUrNa upavAsa /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNimA-1. sUkSmatama zarIra nirmANa karane vAlI zakti vizeSa, 2. atyanta choTA banane kI zakti / 3. prathama siddhi / aNu-pudgala kA sUkSmatama avibhAjya aMza / aNuvrata-bAhya aura Antarika hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha kA Azika tyAga / aNDaja-trasa jIva kA eka bheda, aMDo se utpanna hone vAle ___ jIva / aticAra-vratapAlana meM zaithilya / atithi-1 jisake Agamana kI tithi ajJAta hai| 2. saMyama pAlana ke lie caryA karane vAlA muni / atithi-saMvibhAga-nyAyopArjita vastu-vizeSa kA satpAtra ko pradAna / ativyApti-doSa-lakSya aura alakSya dono meM lakSaNa kI vidymaantaa| atizaya-viziSTatA , prabhAva / atIndriya-pratyakSa-indriya aura mana nirapekSa Atmottha jJAna / atIrtha-siddha-tIrtha kara dvArA tIrtha pravartita hone se pUrva yA pazcAva mukti prApta karane vAlI AtmA / [ 4 ]
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyantAbhAva-kisI bhAva yA vastu-vizeSa kA mUlataH abhAva / adatta-kriyA-corI kI pravRtti / adatta-grahaNa-vinA anumati ke vastu-grahaNa / adattAdAna-parAI vastu ko adhikRta karanA / adarzana-vastu-bodha kA abhAva ; tattva-zraddhAna kA abhAva / adarzana-parISaha-darzana-vizuddhi ke lie saMkalpa-vikalpa na krnaa| adharma-dravya-jIva tathA pudgala kI sthiti meM sahAyaka eka amuurt-tttv| adhaH karma-hiMsAmUlaka pravRtti kAryavAhI; sAdhu ke liye banAyA gayA AhAra / adhikaraNa -pApajanaka kriyA, hiMsA kA upakaraNa / adhigama--pramANa aura naya ke mAdhyama se padArthoM kA jJAna yA adhigamaja-paropadeza se tattva-zraddhA kA prAdurbhAva / adholoka-puruSAkAra loka meM kaTipradeza kA adhovartI bhaag| adhyavasAna-padArtha nizcaya / adhyavasAya-rAgAtmaka saMkalpa-buddhi / adhyAtma-AtmA kI svacchatA/vizuddhatA kA anuSThAna / adhyAropa-nirAdhAra kalpanA /
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyupannatA-indriya-viSayoM ke sevana meM ekcitttaa| adha.va-pratyaya-padArtha kA nyUnAdhika avagraha / adhra va-bandha-vinaSTa pUrva-bandha kI punaH udaya meM Ane vAlI sthiti| adhra vAnuprekSA-saMsAra kI kSaNabhaMguratA kA punaH punaH cintn| anagAra-gRhI-jIvana kA parityAga karanevAlA saMyamI muni / ananugAmI avadhi jJAna- svAmI ke sAtha anya kSetra yA anya bhava meM sahacArI na banane vAlA pratyakSa jJAna / ananta-kevala jJAna kI hI viSaya banane vAlI antahIna rAzi / anantakAyika-kaMda, mUla Adi ananta jIva vAlI vnspti| anantAnanta-ananta x ananta / anantAnubandhI-antahIna paramparA ko pravartita karanevAlA kaSAya-bhAva / anartha-daNDa-niruddezya pApamulaka kArya / anavasthA-doSa-tathyahIna sandarbho' para nirantara kalpanAe~ ___ karate rhnaa| anazana-kama-kSaya karane ke lie yathAzakti AhAra-tyAga / anAkAMkSa-kriyA-Agama-nirdiSTa Avazyaka kArya karane meM upekssaa-vRtti|
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAdeya-niSprabha zarIra kA kAraNa / anAdeya nAma-karma-acchA kArya karane para bhI prazaMsA meM bAdhaka krm| anAnugAmikatA-azubhatA kI shRkhlaa| anAyatana-mithyAdarzana ke AzrayabhUta AdhAra / anArambha-mana, vacana, kAyA ke hiMsaka vyApAra se nivRtti / anArya-dharma-maryAdA rahita jIva / anAhAraka-upabhogya zarIra ke yogya pudagalo ko grahaNa na karanevAlA jIva / vigraha-gati nAma-karma ke udaya se hone vAlI sthiti| anitya-anuprekSA-jagava kI kSaNa-bhaMguratA kA punaH punaH cintana / anindriya-mana; indriya-rahita / anindriya-siddha-mana aura indriya nirapekSa mukta-siddha AtmA / anindriya-pratyakSa-smRti, pratyabhijJAna, tarka aura anumAna rUpa jJAna / anivRttikaraNa-nauvA~ guNasthAna ; sAdhaka kI nirvikalpa samAdhi kA nAmakaraNa / anukampA-prANI mAtra ke prati sauhArda aura mitra-bhAva / [7 ]
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ anugama-vastu ke anurUpa jJAna / anugAmI avadhijJAna-svAmI ke sAtha anya kSetra yA anya ___ bhava meM sahacArI banane vAlA pratyakSa jJAna / anugraha-1 upakAra, 2 samyagdarzana Adi kI baDhotarI meM shkaaritaa| anuccheda-paramANu kI eka dravya-saMkhyA se dUsarI dravya-saMkhyA kA bodhk| anujJA-sUtra aura artha kA pratipAdana/anumodana / anupasevya-jUThA, jUThanA / anuprekSA-cintanamUlaka svAdhyAya , kisI bAta kA bArambAra cintavana / anubhava-1 anubhUti / 2 vividha prakAra ke phala dene vAlI karma-zakti / anubhAga-SaDdravyo kI zakti kA eka aza / anubhAga bandha-kaSAyajanya vRtti se karmoM meM zubha yA azubha ___ rasa kA praadurbhaav| anumati virata-hiMsaka kArya ke lie svIkRta na dene rUpa pratimA , ArAdhanA-vizeSa / anumAna-sAdhana se sAdhya kA jJAna / [ 8]
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anumeya-prameya anumAna se jAnane yogya vastu / anuyoga-Agama ke zabda aura artha kA samyak sayojana / anuvIci-bhASaNa-vivekapUrvaka madhura sambhASaNa / anuvRtti-guNa-vaiziSTya kI pratIti / anuzreNi-AkAza-pradezoM kI anukrama se avasthita paMkti / anRta-satya ke prati bagAvata / anekAnta-eka vastu ke bahuAyAmI vyaktitva kA prakAzaka / anekAntika hetvAbhAsa-pakSa aura sapakSa ke samAna vipakSa meM bhI rahane vAlA hetu / antarAtmA-bAhya viSayo se vimukha antara-praviSTa aatmaa| antarAya-dAna, lAbha Adi meM vAdhA upasthita karane vAlA karma / antarmaharta-ar3atAlIsa miniTa kI avadhi ; ATha samaya se adhika aura do ghaDI ke bhItara kA kAla / antarvyApti-pakSa meM hI sAdhya kI mttaa| anyatva-eka dravya se dUsare dravya meM bhinnatva / anyatva-anuprekSA-apane svarUpa ko zarIra se bhinna dekhane kI bhaavnaa| anyathAnupapatti-sAdhya ke abhAva meM hetu kA ghaTita na honaa| [6]
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ anyayoga- vyavaccheda - vizeSaNa aura vizeSya kI ekarUpatA / amyApoha - svabhAva kI bhinnatA / anyonyAbhAva -- eka vastu meM anya kA abhAva jaise- gAya meM ghoDe kA abhAva | anvaya-vastu kI tAdAtmyamUlaka vyavasthA, kArya-kAraNa sambandha | anvayI -- vastu kA guNa / anvaya dRSTAnta - sAdhya se vyApta sAdhana / anvayavyatireka-eka hetu meM hetu se sambandhita sabhI aga kI vidyamAnatA ; pakSa-dharmatva, sapakSa-satva, vipakSa - vyAvRtti, abAdhita viSayatva aura asan- pratipakSatvaina pA~ca rUpoM kI eka yuktatA / apara videha - sumeru parvata ke pazcima meM sthita videha - kSetra kA ardhabhAga | aparAdha - para dravya kA apaharaNa, pApamUlaka kArya kI abhivyakti / - aparigraha - saMgraha - vRtti evaM mamatva buddhi kA tyAga / aparyApta - ve jIva, jinakI kAyA apUrNa haiM / - aparyApti- AhAra, zarIra Adi kI pravRtti meM apUrNatA / apavarga-mukti | [10]
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ apavarta-viSa, zastra Adi se Ayu-sthiti para AghAta / apavartana-apanI prakRti meM sthiti kI kaTautI yA anya prakRti ___ meM usa sthiti kA sthAnAntaraNa / apavAda-apanI suvidhA ke lie samArata vikalpa / apAtra-tattva-zraddhA-vihIna / apAya-zreyaskara sAdhano kA vinAzaka pryog| apAyadarzI-samyaktva kI vinAzaka kriyAo kA prekSaka / apAya-vicaya-zreyaskara upAyo kA cintana / apUrvakaraNa--sAdhaka kI aSTama bhUmikA, pUrva meM aprApta Atma pariNAmo kI prApti evaM vRddhi / apoha-saMzaya ke kAraNabhUta vikalpa kA abhAva / apakAyika-jala kI deha dhAraNa karane vAle jIva / apratighAta-Rddhi-abhedya padArthoM meM bhI praveza karane kI shkti| apratibaddha-bandhana-mukta anAsakta sAdhu / apratibuddha-karma aura karma-phala ko AtmA tathA AtmA ko karma aura karma-phala jAnane vAlA vahirAtmA / apratyAkhyAna-dezasaMyama ; rAgAtmaka yA kaSAyAtmaka viSayo kA apratibandha yA AMzika tyaag| apradeza-eka pradezI paramANu / [ 11 ]
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ apramatta-saMyama-sAtavA guNasthAna, mAdhaka kI pramAda-rahita bhuumikaa| apramAda-Atma-jAgarUkatA / aprazasta-dhyAna-azubha-dhyAna / aprazasta-nidAna-para bhava ke lie azubha saMkalpa / aprAmANya-yathArthatA kA abhAva / aprApyakArI-cakSu aura mana se prApta hone vAlA jJAna / avandha-vandhana-mukta ayogI jina / abhakSya-dharmArAdhanA evaM svAsthya meM vAdhaka akhAdya AhAra / abhayadAna-prANimAtra ke lie jIvanadAna / abhavya-sasAra-mukti ke lie ayogya jIva / abhAva-eka vastu meM dUsare vastu kI avidyamAnatA / abhigraha-sAdhuoM kA AcAra-vizeSa , pratyAkhyAna kA eka aga, prtijnyaa| abhijJA-pratyabhijJAna , upasthita vastu-vizeSa se sambaddha pUrva smRti kA sAkSAtkAra / abhidhAna-1 vyAkhyA yogya sUtra 2. bodhamUlaka sUtra / abhidheya-pratipAdya-viSaya / [ 12 ]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhinibodha-indriya aura mana se viSaya bodha, matizAna kA dUsarA nAma / abhiniveza-ahaMkAramUlaka kriyaa| abhimAna-mAna-kaSAya ke udaya se hone vAlA ahaM-bhAva / abhIkSaNa jJAnopayoga-svatattvajJAna meM satat tatparatA / abhUtArtha-asatyArtha viSaya kI avidymaantaa| abheda-dravya aura guNa kA sAmya / abhedopacAra-ekatva kA AropaNa / abhyantara-indriya-mana / abhyantara-grantha-kaSAya bhAva / abhyantara-tapa-mana ko niyantrita karane vAlI tapasyAmUlaka saadhnaa| abhyAkhyAna-doSAropaNa, doSa na hote hue bhI doSa khnaa| amanaska-asazI ; mana-rahita jIva / amanojJa-apriya-arucikara vastu / amUr3ha dRSTi-tatvoM ke prati abhrAnta-dRSTi / amUrta-indriyo se agrAhya dravya / ayana-1. chaha mAha kA eka kAla pramANa 2. sUryagati / ayoga-kevalI-caudahavA~ guNasthAna ; sAdhaka kI AkhirI [ 13 ]
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA ; mana, vacana aura kAyA kI sArI ceSTAoM se mukta zailezI avsthaa| ayoga-vyavaccheda-vizeSya aura vizeSaNa kI ekarUpatA / arati-prIti kA abhAva , indriya-viSayoM ke prati udAsInatA / aratirati-viSayoM ke prati mana kA anurAga / / arihanta-prathama parameSThI , vItarAga, sarvajJa ; karma-zatruoM ke saMhatA ; aatm-vijetaa| artha-1. prayojana 2. dhyeya, 3. padArtha 4. jJAna ke viSaya dravya, , guNa, paryAya 5 puruSArtha, 6. dhana, 7 phala / arthadaNDa-prayojana-vaza kI jAne vAlI hiMsA / arthanaya-artha aura vyaJjana kI vartamAna paryAya kA grAhaka / arthApatti-dRSTa yA kathita se tatsambandhita adRSTa yA akathita kA bodha honaa| arthAvagraha-aprApta artha kA grahaNa / ahat-pUjya / dekheM-arihanta / alAbha-parISaha-lAbha na hone para bhI santuSTa rahanA / alokAkAza-loka ke bAhara sthita mAtra aparimita AkAza / alpa bahutva-eka-dUsare kI apekSA nyUnAdhikatA kA bodha , sNkoc-vistaar| [ 14 ]
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ apatavyamabhaMgI kA cauthA bhaMga ; abhivyakti meM azakya pdaarth| ayagAna-dhAna ; dravyoM kA aashry-daataa| agragAhanA-1. AdhArabhUta bAkAza kSetra 2. Atma-pradeza meM yA utkRSTa yora nyUna sthiti / apamAndriyo dvArA sAmAnya kA grahaNa yA sAmAnya jJAna bhI utpatti se pUrva kI avasthA / vadhimAla-dravya, kSetra, kAla, bhAva kI maryAdA ke antargata pada yo sathA unake kucha sakSma bhAvo ko pratyakSa karane pAnA zAna vizeSa / modI-yUna bAhAra-viSayaka abhigraha ; AhAra kI apekSA bha paTonI : bhagna se kama dAnA uunodrii| pavatapiNI-manapha phAlacaka kA eka bhAga; kAla yadA-damoTApoTi mAgaropamA mAya-bApAsa prAdi se vyakti yA vastu kA bodha / pinAbhApayo miti kA acUka sAdhana / amita.parapri-joza gupasNana, jinazAsana ke prati bhadhi - rimAmA se lagAva kA abhAva /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmA- vyakti kA nijatva aura amUrta antas tattva , vizuddha jIva dravya / AdAna-nikSepaNa-samiti-vastuo ko uThAne-rakhane meM viveka ytnaacaar| Adeya-kAntiyukta zarIra kA kAraNa / AdhAkarma-sAdhu ke lie banAyA gayA AhAra; dekheM-adhaHkarma / Ana-pAna-prANa kA eka aga; zvAsocchvAsa / AnupUrvI-1 sarvajJa kathita vacana kA tadanusAra prarUpaNa, 2. viziSTa pradeza aura AkAra ke kAraNa icchAnusAra gamana kriyA, 3 tIrtha kara krama yA pacaparameSThI kI pUrvApara gaNanAtmaka krama-yojanA / aapt-srvjny| AbAdhA-karma-bandha ke udaya aura kSaya kA madhyavatI samaya / Abhinibodhaka-dekheM-abhinivodha / AmnAya-1. svAdhyAya 2. paramparA / Ayatana-samyagdarzana Adi guNo kA AdhAra / AyaMbila-dekheM-AcAmla / Ayu-gati-vizeSa , karma vizeSa / [ 16 ]
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ayukarma-jIvana-pariNAma kA AdhAra ; AtmA ko zarIra meM roke rakhane vAlA krm| Arambha-himaka-pravRtti / Arambha-samArambha-jIva-virAdhanA / ArAdhanA-1. ahaMda-bhakti, 2. Atma-ramaNa / Aroha-zarIra kI UMcAI / Ajaca-sarala savyavahAra / mAtadhyAna-iSTa viyoga aura aniSTa sayoga se hone vAlI vedayukta mnHsthiti| AryA-1. prabuddha mahilA, 2. sAdhvI / AryikA-pravajita sAdhvI , ajikA / AlocanA-apane dopo kA vinamra prakaTIkaraNa / AvaraNa-azAna Adi doSI kA kAraNabhUta karma / Avartana-himAdi pravRttiyo se haTakara sAmAyika Adi meM pravRtti / AvalI-kSetra yA samaya kA mApaka AdhAra , asakhya samayoM kA smuuh| Avazyaka-nitya karaNIya pratikramaNa Adi kartavya / AzAtanA-maryAdA ke viparIta vartana / [ 20 ]
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asana-dhyAna tathA tapa Adi ke lie baiThane tathA khaDe hone kA sthAna yA vidhi / AsAdana-samyagadarzana kI virAdhanA / Atrava-mana, vacana, zarIra kI pravRtti ke kAraNa zubhAzubha kamoM kA Agamana / Astrava-anuprekSA-mAnasika tathA zArIrika mohajanya pravRttiyo kI heyatA kA cintana / AharaNa-apratIta artha kI pratIti ; pudgala-piNDa grahaNa karane kI kriyaa| AhAra-1 paudgalika zarIra, 2. bhojana / AhAraka-vargaNA-AhAraka zarIra rUpa pariNamita pudgala skandha / AhAraka zarIra-caudaha pUrvI yA kevala-jJAnI ke pAsa jAne ke lie banAyI jAne vAlI shriir-rcnaa| AhAraka-samudghAta-AhAraka zarIra kI racanA ke lie Atma-pradezo kA vahirgamana / / AhAra-paryApti-bhukta AhAra ko mala aura rasa ke rUpa meM badalane kI shkti| AhAra-saMjJA-AhAra kI abhilaassaa| [ 21 ]
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ I IyA-gamana / IryApathakarma-karma Agamana kA dvAra / IryApatha kriyA--kevala zArIrika ceSTA ; IryApathakarma kI kAraNabhUta kriyaa| IyA-samiti-vivekapUrvaka gamanAgamana kriyA / Izvara-aizvaryazAlI ; paramAtmA ; kaivalya-vibhUti / ISatprArabhAra-siddhakSetra / IhA-matijJAna kA eka bheda, avagraha se jAne gaye padArtha ke vizeSa jAnane kI icchaa| [ 23 ]
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ uncAra prasavaNa samiti-pratiSThApanA gamiti ke nAma se mamyodhita ; mala vigarjana meM viveka / ucchvAsa-1. amakhyAta AvalI ke barAbara kA kAla, 2. mAma lenaa| uJcha-aneka parI se yogA-yoTA liyA jAne vAlA AhAra / uttara prakRti-kamoM ke avAntara bheda / utpATa-dravya kI nitya naI paryAyoM kA prAdurbhAva / utsarga-mAmAnya rUpa se nirdhArita nidoSa maarg| utsarga-samiti-dene-udhAra prasavaNa mamiti / utsapiNI-pragatimUlaka kAlacaka kA eka bhAga, kAla maryAdA dama koTAkoTi sAgarIpana / utsUtra-midAnta ke yahibhUta kathana / utsedhAMgula-ATha jU ke vistAra kA eka kSetra pramANa / udaya-karma-pariNAma / udIraNA-niyata mamaya na Ane para bhI tapa Adi ke dvArA hone vAlA rma-kSaya / [ 24 ]
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ udumbara - jIva bahula phala vizeSa ; Ubhara, baDa, pIpala, gUlara tathA pAkara -- pA~ca agrAhya phala | udgama - doSa- sadoSa - bhikSA, apane lie banAye hue bhojana kI bhikSA grahaNa karanA / udbhija -- bhUmi phoDakara nikalane vAle sammUcchima jIva / udvartana - nairayika aura bhavana vAsI devo kA maraNa / uddiSTa - apane uddezya se banAyA gayA AhAra yA bhikSA lenA / uddiSTa tyAga - pratimA - vyakti-vizeSa ke lie uddezyapUrva ka nAye gaye AhAra kA tyAga / upakaraNa - 1. bAhya indriya vizeSa sAdhana, 2. sAdhaka kI sAdhana-sAmagrI jaise - saMyama - upakaraNa, jJAna- upakaraNa, ; tapa - upakaraNa | upagUhana - samyagdarzana kA eka aMga, apane guNa tathA dUsaro ke doSa vyakta na karanA / upaghAta - prazasta jJAna meM doSAropaNa | upadhAna - tapazcaryA vizeSa / S upadhi - 1. jJAna evaM sayama kI ArAdhanA meM sahAyaka upakaraNa, 2. kaSAya kI utpatti ke kAraNabhUta bAhya padArtha / upanaya -- hetu kA upasaMhAra / [ 25 ]
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ upapAda-1 anya gati meM janma, 2 deva aura nArakIya kA jnm-sthaan| upabhoga-paribhoga-vrata-punaH punaH bhoga meM Ane vAlI pApa bahula vastuo kA sarvathA tyAga aura alpa pApa vAlI vastuo kI primittaa|| upamAna-kisI prasiddha upamA vizeSa se sAdhya kI siddhi / upayoga-cetanya pravRtti , AtmA kA jJAna darzana yukta pariNAma ; viSaya ko grahaNa karane kA vyApAra / upayoga-zuddhi-jIvo kI rakSA meM citta kI jAgarukatA / upayogendriya-viSayabhUta padArtha ko jAnane ke lie hone vAlA jJAna-vyApAra / upavAsa-Atma-mAmIpya, kaSAya-nirodha eva gvAdya-peya padArthoM ____ kA tyAga / upavRhaNa-samyacintana pUrvaka dharma kI abhivRddhi / upazama-1 kAraNavaza karma phala dene kI zakti kA pragaTa na honA, 2. indriya-nigraha, 3. kSamAbhAva / upazamaka-kaSAyo kA upazamana karane vAlA mAdhaka / upazamaka zreNI-cAritra mohanIya kA upazamana karate hue ArohaNa krnaa| [ 26 ]
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ upazama-samyaktva-darzana-mohanIya ke upazama se utpanna hone vAlI tttv-shrddhaa| upazAnta-kaSAya-gyArahavA guNa-sthAna, mohakarma evaM kapAyo kA pUrNa upazamana / upazAnta-moha-upazAnta-kaSAya kA dUsarA nAma / upasampadA-1. guru ke prati Atma-niSThA, 2. jJAna eva cAritra kI vizeSa upalabdhi ke lie anya paramparA kA sviikRtikrnn| upasarga-upadrava ; pUrva vairavazAva kiye jAne vAle vyavadhAna / upasthApana-nirvikalpa sthiti me pratyAvartana / upAdAna kArya meM apanI vizeSatAoM kA samarpaNa ; kAraNa / upAdhi-vastu kA gunn| upAdhyAya-caturtha parameSThI, Agamavida muni, svayaM jJAna-dhyAna meM rata evaM saMgha-sadasyo kA Agama-prazikSaka / upAsaka-utkRSTa zrAvaka / uSNa parIpaha-samatva yoga kI asmitA kI rakSA ke lie AtApanA sahana krnaa| [ 27 ]
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ uun-nyuun| UnodarI-dene-avamaudarya / Urdhvaloka-pRrupAkAra loka kA nabase Upara kA bhAga ; mRdaMga ke mamAna lok| UhA-IhA kA dUsarA nAma / [ 28 ]
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ R jugati-bANa kI taraha sIdhI-sarala gati / RjuprAza-sarala aura samajhadAra / jumati-manaH paryAya jJAna kA eka aMga, dUsare ke manogata ___ bhAvo kA saralatA se jJAna / / jusUtra naya-vartamAna kA grAhI, bhUta bhaviSya kA grahaNa na kara kevala vartamAna paryAya/pariveza ko hI pUrNa dravya svIkAra karane vAlA dRSTikoNa / Rtu-saMvatsara-kAla-pramANa, pUre tIna sau sATha dina kA varpa / Rddhi-camatkArI shktiyaaN| RddhigArava-Rddhi kA gaurava / RSabha-nArAya-kIlikA rahita saMhanana / RSi-Rddhi-siddhi sampanna sAdhu / [ 26 ]
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatva-anuprekSA-sva-kartRvya eva sva-bhoktRtva / kamoM ke upArjana evaM upabhoga meM svaya kI salagnatA evaM anya sarva jIvo kI asahAyatA kA cintavana / ekabhakta-sAdhu kA mUla guNa , eka bAra zuddha bhojana / ekala-vihArI-akelA vicaraNa karane vAlA muni / tapa, - jJAna, AcAra aura Agama-kuzala viziSTa sAdhu kA ekAkI vihaarii| ekAnta-eka dharmAtmaka vastu kA grahaNa, vaha samyaka bhI ho ___ sakatA hai aura mithyA bhii| ekAsana-dina meM eka bAra bhojana krnaa| ekendriya-kevala sparzana-dhArI jIva-pRthvI, jala, vAyu, ___ agni va vanaspati Adi / evakAra-sAdhya kI svIkRti , 'yaha hI hai'-aisA hI hai / evambhUta naya-jo vastu jaisI hai, use usa rUpa meM kahanA / vyutpattiparaka zabdArtha ke tadrUpa kriyA kA sAmaMjasya / jese go zabda se gamana karatI huI gAya kA grahaNa, na ki baiThI huI kaa| eSaNA-simiti-AhAra-caryA viSayaka viveka / [ 30 ]
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajapharayArae pratimAdhArI utkRSTa zrAvaka kI bhUmikA, kSullaka me Upara kI avsthaa|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ o ogha-sAmAnya zruta kA kathana / oja-zarIra kI zakti-vizeSa / [ 32 ]
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ au autpattikI buddhi-prakRSTa buddhi / hAjira javAba / audayika bhAva-karma ke udaya se utpanna bhAva / audArika-manuSya aura pazuo kA sthUla zarIra / auddezika-dekheM-uddiSTa / aupapAtika tAtkAlika utpanna , deva nAraka Adi ke zarIra / aupazamika-cAritra-samasta mohanIya ke udaya se utpanna hone vAlA cAritra / aupazamika samyaktva-mithyAtva Adi ke upazama se prakaTa hone vAlA samyaktva / [ 33 ]
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaNa-jIva ke zubha-azubha pariNAma / karaNAnuyoga-loka-aloka ke vibhAga, yugo ke badalAva tathA caturgati ke svarUpa ko darazAne vAlA jJAna vizeSa / krunnaa-udaar-bhaav| kartA-zubha-azubha kArya karane vAlA jIva / karma-1 mana, vacana, zarIra kI zubha yA azubha pravRtti, 2 AtmA ko Abaddha karane vAlA pudagala-pariNAma / karmacetanA-anya svabhAva meM pariNati / karmabhUmi-bharata Adi karma-pradhAna kSetra / karmayoga-Atma-pradezo kA parispandana / karma-vargaNA-karma rUpa meM pariNamana karane vAlA pudgala-samUha / karma-saMvatsara-laukika varSa , tIna-mau-sATha rAta-dina ke barAvara kA kAla / [ 34 ]
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma-sthiti-karma - pudgalo kA avasthAna - samaya / karSa - samaya solaha mAsA / eka taula | kalala - garbha kI prArambhika sAta dino kI dazA ; jamA huA zukra aura rakta kalpa - 1. sAdhucaryA kI zAstrokta vidhi, 2 . devo ke sthAna / kalpa- kAla-bIsa koTAkoTi sAgara ke barAbara kA kAla / kalpa bhUmi - tIrthaM kara kI sabhA pariSada / samavasaraNa kI bhUmi / kalpa vRkSa - mana- vAchita phaladAyaka vRkSa vizeSa / karupAtIta - uttama jAti ke deva vizeSa - graiveyaka aura anuttara vimAnavAsI deva | kalpAkalpa --- samayAnusAra karaNIya - akaraNIya kAryoM kA prarUpaNa yA prarUpaNa karane vAlA zAstra / kalpopapanna - uttama jAti meM utpanna deva | kalyANaka - tIrtha kara ke jIvana ke pramukha ghaTanAkrama - garbha / cyavana, janma, dIkSA, kaivalya, mokSa / kavaka -- sIga meM utpanna hone vAlI jaTAkAra vanaspati / kavala -- grAsa; eka hajAra cAvalo kA eka kaura / kaSAya-- krodha, mAna, mAyA aura lobha rUpI Atma- ghAtaka kaluSa vikAra | [35]
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaSAya-samudghAta-kaSAya kI tIvratA se jIva pradezI kA zarIra se vigunA phailAva / kaSAya-saMllekhanA-kaSAyo kI kRzatA; pariNAmoM kI vizuddhi / kApota-lezyA-tImarI lezyA, bhAvo kI kaluSatA / kAma-1. puruSArtha, 2 abhilASA, 3. duSTa abhiprAya, 4 indriyo ke viSaya / kAma-kathA-viSayAmakti jAgRta karane vAlI carcA / kAya-aneka pradezo kA samUha , jIva ke sthAvara evaM trasa jAti ke zarIra , audArika Adi zarIra / kAyakleza-tapa-vizeSa, grISma, zItakAlIna, duHsaha zArIrika upsrg| kAya-gupti-zArIrika pravRttiyo kA nirodha / kAyotsarga-Abhyantara-tapa ; ahakAra evaM mamakAra rUpa saMkalpa kA tyAga / nirdhArita samaya ke lie zarIra ko kASThavat samajha nijaguNa/jinaguNa smaraNapUrvaka zarIra se mamatva kA tyAga , vyutsarga nAmaka tapa / kAraka-kriyA se yukta dravya / kAraka-samyaktva-zAstrokta anuSThAna ko tadanusAra karanA / [ 36 ]
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa-nimitta-sAdhana / kArmaNa-jIva-pradezo se sambaddha ATha prakAra ke karma-pudagala / kArmaNa-vargaNA-jJAnAvaraNa Adi ATha karmoM kA samuccaya / kArmaNa-zarIra-karma-pudgalo kA hI banA huA eka atyanta sUkSma zarIra / kAla-dravya-pariNamana meM sahAyaka hetu / kAla-kalpa-samaya sambandhita zAstrokta vidhAna / kAlakUTa-utkRSTa viSa-vizeSa / kAla-cakra-vIsa koTAkoTi sAgaropama parimita samaya / viz ke hrAsa evaM vikAsa kA AdhAra / kAladharma-mRtyu / kAla-puruSa-puruSa-cihna kA anubhava / kAla-yuti-jIva Adi dravyo ke dina, mAha aura varSa Adi _____ kA kAla ke sAtha milApa / kAlarAtri-pralaya-samaya / kAla-labdhi-viziSTa kama-sthiti / kAlaloka-samaya, AvalI Adi kAla / kAlANu-samaya kA ghaTaka ; bandhanamukta pradeza saMyoga / kAluSya-kaSAyoM se citta kI kSubdhatA / [ 37 ]
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kilvipa-pApa , antyajo ke mamAna hIna deva / kASTha-saMstara-sAdhu ke sone ke lie lakaDI kA paattaa| kIlikA-saMhanana-zarIra sahanana vizeSa , haDDiyo ke bIca mAtra kIla kA honaa| kukSi-aDatAlIma agula kA eka kSetra pramANa / kuguru-kuzAstra prazasaka, dUSita guru / kuDava-bAraha ajuli , eka sera / kutIrtha-dUSita darzana, dUSita mata kA anuyaayii| kudarzana-mithyA siddhAnta / kudRSTi-dUSita dRSTi / kudeva-mithyAtva ke pravartaka / kudharma-mithyAmata kA poSaNa / kuzAstra-asarvajJa praNIta middhAnta / kumbhaka-prANa-vAyu/zvAsa ko nAbhi kamala meM rokanA / kula-1 jAtibheda ; jIvo kI 1613 lAkha karoDa jAtiyA ; 2 ziSya samudAya / kulakara-Adi yuga ke prArambha meM nIti Adi kA pravartaka mahApuruSa / kuzIla-1 abrahmacarya, 2 anAcAra pUrvaka jIvana-yApana / [ 38 ]
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuzruta-mithyAtva poSaka grantha / kuzrutajJAna-mithyAdarzana ke udaya se sahacarita zrutajJAna / kUTa-1. mAyA-prapaMca, 2. piMjarA, mAraka yantra, 3. parvatamAlA ke upazikhara / kUTagrAhya-dhokhe se jIvo ko pakaDanA / kUTalekha-tadrUpa vanAvaTI hastAkSara / kUTazAlmalI-narako ke atyanta pIDAdAyaka kaMTIle vRkSa / kRtkatya-kamoM se mukt| kRtikarma-vidhipUrvaka vandana / kRSNa-lezyA-tIna azubha lezyAo meM se prathama ; jIva kI nikRSTa mnHsthiti| kevalajJAna- indriya aura mana se nirapekSa sarvagrAhI AtmajJAna / kevalajJAnI- sarvajJa / kevaladarzana-kevalajJAna ke samAna sarvagrAhI darzana / kevalalabdhi-ahaMta yA siddhi ke kevalajJAna tulya nava labdhiyA~-ananta-jJAna, ananta-darzana, ananta-samyaktva, ananta-sugva, ananta-dAna, ananta-lAbha, ananta-bhoga, ananta-upabhoga tathA ananta-trIya / kevalavIrya-jAnane-dekhane kI ananta zakti / [ 36
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ kevala sukha -- indriya aura mana se nirapekSa nirAkula Ananda / kevalI - kevalajJAna Adi guNo ke dhanI ahaMta bhagavAna / kevalImaraNa- nirvANa / kevalI samudghAta -- kevalI bhagavAna dvArA apane Atma- pradezoM kA zarIra se vahivistAra | keza luMkhana -- sAdhu kA eka mUla guNa; baDhAne ke lie vAloM kA loca, kriyA - 1 zAstrokta vidhi- anuSThAna, sahiSNutA kI kamITI kezotpATana / 2 vAhya aura Abhyantara parispandana, halana calana rUpa pravRttiyukta dravya kI avasthA / kriyAkANDa - naimittika vidhi-vidhAna | krItadoSa -- bhikSA-dopa, sAdhu ke nimitta kharIdA gayA bhojana Adi / krodha - krUra pariNAma, apekSA kI upekSA / kleza- zArIrika aura mAnasika vyathA / kSaNa - stoka, eka paramANu kA dUsare paramANu meM atikramaNa karane kA samaya / kSapaka - kapAyo kA kSapaNa kara cAritra - mohanIya karma kA kSaya karane vAlA mAdhaka / [ 40 ]
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSapakazreNI - mohanIya Adi karmoM kI vinAza kI paddhati / kSapaNa - tapazcaryA vizeSa / dhyAna Adi ke dvArA kaSAyo kI samUla samApti / kSamA-dharma kA pahalA aMga ; krodha - kAluSya kA anta / kSamApaNa - kRda, kArita aura anumodita aparAdho kI gurujano evaM sAdharmI bandhuo se kSamA-prArthanA / kSamApana - parva - sAvatsarika parva maitrI divasa / 3 kSamAzramaNa - prabuddha evaM upazAnta muni kI upAdhi - vizeSa / kSaya - karmoM kI Atyantika nivRtti | kSayopazama - karmoM ke kucha aMza kA vinAza aura kucha aMza kA C damana / kSayopazama- samyaktva --- mithyAtva sambandhI karmoM ke vinAza evaM damana se utpanna hone vAlA tattvArtha zraddhAna | kSAnti - kSamA ; krodha kA abhAva / kSAyika - zuddha Atma-pariNAma ; karma vinAza se utpanna hone vAlA bhAva / kSAyika upabhoga-upabhogAntarAya karma ke kSaya se upalabdha yatheSTa upabhoga - sAmagrI / [ 41 ]
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAyika cAritra-yathAkhyAta cAritra , cAritra mohanIya karma ke sampUrNa kSaya se utpanna hone vAlA cAritra / zAyika jJAna-kevalajJAna / zAyika dAna-dAna dete samaya vAdhA kI upasthiti / sAyika-samyaktva-anantAnubandhI cAra kaSAya, samyaktva, mithyAtva aura samyag mithyAtva-ina sAta prakRtiyoM ke Atyantika vinAza se prAdurbhUta vizuddha samyaktva / sAyopazamika-cAritra-kaSAyo ke vinAza eva damana se AtmA meM viSayo se nivRtti kA pariNAma / kSAyopazamika-samyaktva-anantAnubandhI cAra kaSAya, mithyAtva aura samyaga mithyAtva-ina chaha prakRtiyoM ke udaya, kSaya aura damana se prAdubhUta tattva-zraddhAna / jINa-kaSAya-bArahavA~ guNa-sthAna, kaSAyo kI mamUla samApti, vItarAga sthiti / tINa-moha-kSINa-kaSAya kA dUsarA nAma, moha kA samUla naash| udhA-parISaha-bhUkha kI pIDA ko zAnti se sahana karanA / [ 42 ]
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSullaka-gyAraha pratimAdhArI utkRSTa zrAvaka kI eka bhuumikaa| ailaka se nIce kI avasthA / kSetra-jIva evaM pudgalo kA AvAsa / kSetrakalpa-kSetra sambandhI anuSThAna / kSetraha-chaha dravya svarUpa loka kSetra kA jJAtA / kSetrapAla-kSetra-rakSaka deva vizeSa / kSobha-cAritra-moha ; nirvikAra aura nizcala citta kI ekAgratA kA vinAzaka / [4 ]
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharakarma-niSThura vyavasAya / jIvo ko pIDA pahu~cAne vAlA vyApAra / khAdya-svAsthya-lAbhakAraka zAkAhArI bhojana-sAmagrI / khecara-vidyAdhara , vidyA ke bala se AkAza meM vicaraNa karane vAle manuSya kI eka jAti vizeSa / kheda-aThAraha doSagata eka doSa, aniSTa ke sayoga se citta meM hone vAlA zoka / [ 44 ]
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ga gaccha-1. tIna se adhika puruSo yA sAdhuo kA samUha, 2. AcArya kA ziSya parivAra, 3. dhArmika samAja kI ___ vyavasthA kI paramparA vizeSa / gaNa-tIna sAdhuo kA samudAya ; samAna AcAra-vicAra vAle ___ sAdhuo kA parivAra / dekheM-gaccha / gaNadhara-tIrtha kara ke sAdhu-samudAya ke nAyaka ; arha va upadiSTa jJAna ko zabda-baddha karane vAle pramukha jJAnI / gaNAvacchedaka-pracAra, upAdhi, lAbha Adi ke lie gaNa se __alaga hokara vicaraNa karane vAlA sAdhu / gaNi/gaNI-gacchanAyaka ; Agama-aMga-jJAtA; gaNadhara, AcArya / gaNinI-sAdhvI samudAya kI pradhAna / gati-jIva kI avasthA vizeSa / bhava se bhavAntara kI prApti / sakhyA 4-manuSya, deva, nAraka, tIrya ca / gandharva vivAha-prema vivAha , yuvaka-yuvatI dvArA icchAnusAra pariNaya / garimA ddhi-vajra se bhI dRDha zarIra banAne kI zakti / garbha-utpatti sthaan| [ 45 ]
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ garbhaja - garbha se utpanna hone vAlA prANI / gardA - kRta, kArita, anumodita aparAdho kI guru ke samakSa AlocanA | gAlanA - pAnI chAnane kA kapaDA, galanA / gavyUti - do hajAra dhanuSa ke barAbara kA mApa, eka koza / gArava - Rddhi, rasa aura sukha-sAmagrI meM Asakti / guNa-dravya ke samasta pradezoM aura usakI samasta paryAyoM meM vyApta dharma / guNa-pratyaya-avadhijJAna --- samyaktva adhiSThita sAdhanA se utpanna avadhijJAna / guNavrata - zrAvaka ke pAlane yogya vrata vizeSa, pA~ca aNuvrato meM vRddhi karane vAle dik, deza aura anarthadaNDa nAmaka tIna vrata / guNa zreNI - pariNAmo kI vizuddhi se karma-pradezoM kI nirjarA kI racanA | guNasthAna-sAdhaka ke uttarottara Atma - vikAsa kI caudaha bhUmikAe~ / gupti - mana, vacana, kAyA kI azubha pravRttiyo kA gopana guru - 1 bAlaka ke uttarottara vikAsa kA mArga darzaka, [ 46 ]
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 ratnatraya kI bhUmikA Arohaka evaM sAmAnya jana vizeSa kA dharmopadezaka / gurugati-abhedya padArthoM meM praveza karane kI gati / gurumUr3hatA-sadAcAra ke viparIta AcaraNa karane vAle guru ke prati nisstthaa| gRhakarma-1. jina mandira meM mUrtiyo kI racanA, 2. gArhasthya mUlaka kriyaa| gRhastha-dharma-zrAvaka-dharma / gRhastha dvArA Acarita nitya aura ne mittika deva-pUjA, guru-upAsanA, svAdhyAya, saMyama, tapa aura dAna Adi dhArmika kRtya / gRhIta mithyAtva-upadeza sunane para bhI tattvArtha meM aruci rhnaa| gaucarI-bhikSAcaryA, jaMgala meM ghAsa carane vAlI gAya kI taraha niSkAma vRtti se AhAra grahaNa karanA , madhukarI / gautra-karma vizeSa / ucca yA nIca jAti vizeSa / kula vizeSa / gaurava-guNoM ke jJAna se utpanna mahAnatA / anthi-rAga-dveSa kA pragAr3ha bhAva ; parigraha vizeSa / prAsa-eka hajAra cAvala kA eka kaura / glAna-asamartha / vyAdhi se parAbhUta / [ 47 ]
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghana-kimI rAzi kI tIna bAra paraspara guNA / ghanodadhi-patthara ke samAna kaThora jala samUha / ghAtIkarma-jIva ke jJAna, darzana Adi anujIvI guNo kA vighAta karane vAle jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanIya tathA antarAya nAmaka karma / ghrANendriya-nAka , durgandha-sugandha kA grAhaka / [ 48 ]
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca cakramaNa - paryaTana, paribhramaNa | cakravartI - SaT khaNDa kA adhipati aura battIsa hajAra rAjAoM kA svAmI, samrATa | cakSurindriya- A~kha, varNya viSaya kA grAhaka / kSudarzanAvaraNa-cakSu meM grAhya sAmAnya viSaya-vastu ke jJAna kA avarodhaka | caturindriya- sparzana, rasanA, ghANa, cakSu - cAra indriyo ke dhArI jIva / caturthabhakta - eka dina kA upavAsa / caturviMzati stava - caubIsa tIrtha karo kA guNagAna / candaubA - mandira yA upAzraya Adi meM chata para bAdhA jAne vAlA caukora vastra | candra saMvatsara - bAraha pUrNimAo kA parivartana kAla / cayana - devo kA apanI sampatti se viyoga | [YE ] 4
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ caraNAnuyoga - saMyama ke mUla guNoM aura uttara guNo kA vidhAna / cazmazarIrI - tadbhava mokSagAmI, antima zarIradhArI / caryA - 1. AcaraNa, 2 anuSThAna, 3. vihAra, 4. Avazyaka kriyAo kA pAlana / caryA - parIpaha-- gamanAgamana kI vedanA se vyathita na honA / cAturmAsa - caumAsA varSAvAma | , cAraNa- AkAza mArga se gamana karane kI adi vizeSa, zaktivizeSa athavA usame sampanna sAdhu / cAritra - Atma-vizuddhi kA prayAma, zubha karma meM pravRtti aura azubha karma se nivRtti / cAritra mohanIya - gayama-ti kA avarodhaka | cAritra maMkleza- AtmA kA avizuddha pariNAma dhArA me cAritra vA patana | khit-svampa kA anubhava, caitanya-zani / citta-1 AtmA kA caitanya pariNAma, 2. bhuna, bhaviSya zrIra vartamAna kAla kA sAmAnyataH sAkSAtkAra | cintA - 1. vividha prakAra ke padArthoM kA viSaya karane vAlA [ 50 ]
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAna, 2. antaHkaraNa kI vRtti ko kaluSita karane vAlI mAnasika kriyA / cUrNikA - AgamI kI vyAkhyA - paraka TIkA / cUlikA - 1. artha kI vizeSa prarUpaNA, 2 grantha kA pariziSTa / cetanA - AtmA kA vyaktitva ; jIva kI katRtva bhoktRtva y mUlaka-zakti / caitya -- jina mandira / caityavRkSa - 1. devo ke cihnabhUta vRkSa, 2. vaha vRkSa jisakI chA~ha meM tIrthaMkara kI kevalya lAbha hotA hai| cyavana - janmAntara- prApti / eka janma se dUsare janma meM avatAra / cyAvita zarIra - AtmahatyA se chUTane vAlA zarIra / cyuta zarIra - Ayu pUrNa hone para svayameva chUTane vAlA zarIra / [ 51]
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ chadma-Atma-svarUpa ke AcchAdaka jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa Adi karma / chadmastha-cAra gatiyo meM bhUmaNa karane vAlA jIva , alpajJa , saMsArastha jIva , sakaSAya sAvaraNa jIva / chandanA-bhojana ke lie sAdhu dvArA anya saMghastha sAdhu ko nimantraNa / chala-battIsa sUtra doSo meM se pAMcavA , vacana-yuddha / cheda-1. prAyazcita vizeSa, 2. zuddhi parIkSaNa kA eka avayava, 3 nirdoSa AcaraNa, 4 vibhAga, 5 abhAva / chedana-karmoM kI sthiti kA vighAta krnaa| chedagati-zabda pudagaloM kI gati / chedopasthApanA-nirvikalpatA kA sadbhAva / chedopasthApanA-cAritra-doSa-nivAraNa ke lie pratIkAra / [ 52 ]
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja jagat - cetana aura acetana chaha dravyo kA samudAya / jagazreNi- pradezoM kI sAta rajjU jitanI sIdhI paMkti / jaghanya - 1. nikRSTa, 2 nyUnatama | jar3a - acetana dravya | jantu punaH punaH janma dhAraNa / janma - prANo kI prAdurbhUta vyavasthA / jambudvIpa - madhyaloka kA eka bhUkhaNDa, samasta dvIpa aura samudra ke bIca avasthita pradeza / jaya - 1. apane pakSa kI siddhi, 2 jitendriya / jarA - Ayu kI kSINatA ; buDhApA / jarAyu - garbha meM rudhira aura mAMsa se AcchAdita jAla / jarAyuja - rudhira aura maoNsa kI jera / phillI ke sAtha janma lene vAle prANI / [ 53 ]
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jalakAya-dekheM-apkAya / jalpa-chalayukta vcn| jalla-mala, pasInA aadi| jAti-utpatti sthAna / jitendriya-indriya aura mana kA nigrahI aatm-vijetaa| jina-indriya-jayI tathA kaSAya-jayI vItarAga arhanta bhagavAn / jinakalpa-saMyama kI prakharatAoM ke pAlaka evaM Rddhi-siddhi sampanna sAdhu / jIva-zArIrika-prANa evaM caitanya-prANa se jIvana yApana karane vAlA amUrta dravya ; kama se Abaddha aatmaa| jIva samAsa-jIva-sthAna , audayika, aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika aura pAraNAmi kI guNa / jIvAstikAya-jIva-pradezo ke samUha / jugupsA-glAni-bhAva , apane doSo kA saMvaraNa aura dUsaro ke doSo kA prgttn| jaina-sadAcAra evaM sadavicAra kI asmitA ko AtmasAta karane vAlA jin-anuyaayii| [ 54 ]
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJapti - jJAna / jJAna- AtmA kA vyaktitva ; sva-para bodhaka ; satyArtha prakAzaka / jJAnanihnava - jJAna tathA jJAna ke sAdhana pAsa meM hote hue bhI asvIkAra karanA / jJAna-saMkleza - AtmA kI asamAdhipUrNa pariNAma-dhArA se jJAna kA patana | jJAnAvaraNa-jIva ke jJAna guNa ko Avarita yA manda karane vAlA karma / jJAnopayoga - jJAna kI pravRtti / jJAyaka -- jJAtA / zeya-jJAna kA viSaya ; padArtha / [ 55 ]
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhallarI-1. valayAkAra vAdya-vizeSa, 2. jhAlara / [ 56 ]
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA-1. Agama-vRtti kI vizada vyAkhyA, 2. grantha vizleSaNa, 3. tilaka / [ 57 ]
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaMDA-1. daMDa, 2. paMca-parameSThI-aMkita lAThI jo sAdhu ke nAsAgra parimita hotI hai| [ 58 ]
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ DhaDDhara-ucca svara se uccAraNa karate hue vandana karanA / [ 56 ]
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Na NamokkAra - mantra - maMgalasUtra, paMca parameSThI kI vandanA ; sarvamAnya mantrAdhirAja | [ 60 ]
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattva-1. tathya , dravya kA sarvasva , vastu kA nija svarUpa, 2. cauthe naraka kA cauthA paTala / tattvajJa-tattva kA jAnakAra / tattvArtha-jaisA kA taisA grahaNa ; jo padArtha jisa rUpa se sthita hai, usakA usI rUpa se svIkAra / / tatvArthAdhigama-sukha-duHkha kA AdhArabhUta yathAsthiti padArtha / tadbhavamaraNa-vaha mRtyu, jisase isa janma kI taraha hI dUsare loka meM janma ho; manuSya-janma meM marakara punaH punaH manuSya rUpa meM jnmnaa| tadbhAva-pratyabhijJAna kA kAraNa ! dekheM-pratyabhijJAna / tanukleza-kAya-kleza kA apara nAma / tantucAraNA-Rddhi-vizeSa ; nirbhAra hone kI zakti / makaDI ke tantu para bhI calane kA sAmarthya / tantra-1. artha kA vistAraka sUtra yA granthAMza-vizeSa, 2. darzana__mata, 3. vidyA-vizeSa / [ 61 ]
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapa-tapasyA , viSaya-kaSAyo ko nirasta karane ke lie bAhya tathA Abhyantara rUpa se kI jAne vAlI kriyAe~ / tapana-tIsare naraka kA tIsarA paTala / tapanatApi-AkAzopapanna deva / tapasvI-upavAsa Adi anuSThAna karane vAlA vyakti/sAdhaka vizeSa / tapovidyA-upavAsa Adi se vidyA kI siddhi / tapta-prathama naraka kA navA~ paTala , tIsarI pRthvI kA pahalA paTala / tarapaNI-sAdhu kA pAtra-vizeSa , lakaDI kA loTA / tarka-vicAra-vimarza , aTakala-zAna , anumAna meM pravRtti ; avinAbhAva vyApti ke jJAna meM shkaarii| tApa-santApa ; duHkha aura vandha ko sahana karanA / tApasa-saMnyAsI-vizeSa / tAraka-1 tArane vAlA, 2 pizAca jAtIya vyantara devoM kA eka bheda, 3 sUrya Adi nava graha / tAla-pralamba-tapasviyo ke aMkura Adi / tiryagaccha-guNa-hAniyo kA pramANa / tiryaka-gati-tiryaca-yonI / tiryak loka-puruSAkAra loka kA madhyavartI bhAga / [ 62 ]
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tithaMca - eka gati ; pazu-pakSI Adi prANI ; deva, nAraka tathA manuSya se itara yoni meM janma lene vAle jIva-jantu | tiryaMca-yoni - pazu-pakSI Adi kA janma sthAna | tIrtha - 1. yAtrA - sthAna, pUjya pavitra sthala, pravartita zAsana, 3 darzana, mata / tIrthaMkara - prathama parameSThI, jinezvara bhagavAn ; tIrtha ke pravartaka / tIrtha yAtrA - tIrtha - gamana; akArya se nivRtti / tIrtha siddha - vaha jIva, jo tIrtha utpanna hone para mukti prApta kare / tulA - sau pala ke barAbara kA mApa / tRNa- saMstara - tRNa se nirmita vistara | tRNa - sparza - parISaha - nukIle padArthoM kI cubhana se hone vAlI vedanA ko sahana karanA / tRSA - parISaha - pyAsa sahana karanA / " tejakAyika- agni kA jIva agnikAyika kA dUsarA nAma ; dekheM- agnikAyika | tejolezyA - tIna zubha lezyAo meM se prathama ; tapa-vizeSa ke dvArA utpanna zakti se agni kI jvAlA / telA - dekheM - ama | tejas - agni / [ 63 ] 2. tIrthaMkara
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ tejas zarIra - AhAra kA pAcaka, dIpti kA kAraNabhUta zarIra / tejas samudghAta - tejas zarIra kA saMkoca - vistAra | tyakta - deha - salekhanA - vidhi se choDA gayA zarIra / tyAga - choDanA ; sasAra, deha aura bhogo se udAsInatA ;. parabhAva kA grahaNa na karanA / trasa - sparza - indriya se adhika indriya vAle dvIndriya Adi jIva, jo svayaM calane-phirane meM samartha haiM / trasa - jIva / trasa - kAyika- jagama jIva, dvIndriyAdi jIva / trasanAlI / trasanAr3I -kula caudaha rajjU parimita pradeza, jahA~ sa- jIva rahate haiM 1 trasareNu -1 ATha paramANuo kA eka parimANa-vizeSa, 2 battIsa hajAra sAta sau aDasaTha paramANuoM kA eka parimANa - vizeSa | trIndriya - sparzana, rasanA tathA ghrANa-ina tIna indriyo vAle jIva, cITI Adi prANI / [ 64 ]
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ da dakSiNatva - saralatA ; atizaya - vizeSa / daNDa - jIva - hisA; cakravartI ke caudaha ratno meM se eka; dhanuSa kA dUsarA nAma / daNDAsana - DaDAsana ; sthAna- pramArjana ke lie upayoga kiyA jAne vAlA sAdhuo kA eka upakaraNa / datti - akhaNDadhArapUrvaka AhAra, pAnI Adi kA suni ko dAna / damana --- saMyama, jJAna, dhyAna, tapa Adi se indriya-viSayo aura kaSAyo kA nirodha / dayA - prANiyoM para karuNA ; anukampA / darpa --- balakRta ahaMkAra kA pradarzana 1 darzana - antarmukha cita prakAza; samyaktva; tattvazraddhA ; jJAnasvarUpa, padArtha kA abheda rUpa meM sAmAnya grahaNa | darzana - kriyA - eka - doSa ; ramaNIya rUpa dekhane kI tIvra abhilASA / [ 65 ]
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzana-pratimA-gyAraha pratimAoM meM prathama baga; nirmala ___ samyagdarzana ; udvignatA evaM kadrAgraha se mukta niHzalya aaraadhnaa| darzanamoha-kSapaka-jisameM darzana-moha kA kSaya karane yogya vizuddhatA prakaTa hotI hai| darzana-mohanIya-tattva-zraddhA kA prativandhaka karma-vizeSa / darzanAvaraNa-karma-vizeSa ; sAmAnya jJAna kA Avaraka karma / darzanAcAra-niHzaMkA, niSkAkSA Adi samyaktva-guNoM ko AcaraNa meM mukhara krnaa| dArzanika-zrAvaka kI utkRSTa bhUmikA , samyagdarzana evaM paca parameSThI kA ananya upAsaka / daMza-mazaka-parIpaha-DA~sa, macchara Adi dvArA parezAna kie jAne para bhI unakA pratikAra na krnaa| dAnAntarAya-suvidhA sampanna hote hue bhI dAna dene ke lie utsukatA kA abhaav| dAnta-indriyoM aura kaSAyoM kA danana karane vAlA sAdhaka / digambara jaina-dharma ke pramukha do AmanAyoM meM eka ; nagna sAdhu / [ 66 ]
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ digvata - guNavata kA eka aMga ; parigraha - parimANa vrata kI rakSA ke lie vyApAra kSetra / dIkSA - bhAvasatra ; aMtaraMga sadAvarta; pravrajyA ; vairAgya kI uttama bhUmikAo meM praveza kI anumati / dIkSA guru- dIkSA dene vAle AcArya / dIkSA dAna - dIkSA dene kI kriyA / dIna- dharma, artha aura kAma sevana kI kSamatA vihIna puruSa / durgati - naraka aura tiryaMca gati / durnaya - svaya kI bAta para aDe rahanA ; virodhI dharma kI apekSA ko asvIkAra karane vAlI kevala svamata pakaDane vAlI dRSTi | dupakva AhAra - bhogopabhoga parimANantrata kA eka aticAra ; ThIka se na pakA AhAra / duHSama - duSamA - kAlacakra kA eka vibhAga ; kAla - mImAikkIsa hajAra varSa / duHSama- suSamA --- kAlacakra kA eka vibhAga / samaya-sImA - vayAlIsa hajAra varSo se kama eka koTAkoTi sAgara / [ 67 ]
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHSamA-kAlacakra kA eka vibhaag| samaya-sImA-ikkIsa __ hajAra varSa / dRSTAnta-sAdhya aura sAdhana dharmoM kA sambandhakAraka ; saMgati pUrvaka viSaya kA grahaNa / deva-Apta-puruSa , ahaM na, jinezvara , devatA / devamUr3hatA-rAga-dveSayukta devatAoM kI upAsanA / deza-skandha kA AdhA bhaag| dekheM-skandha / dezakAla-abhISTa vastu kI prApti kA avasara, kAla / dezanA-upadeza / dezavrata/dezavirata-1. eka guNavrata , vrata-rakSA ke lie usa deza meM jAne kA tyAga, jahA~ jAne se vrata-bhaMga kI sambhAvanA ho , deza-dezAntara meM gamanAgamana yA vyavasAyasambandhI maryAdA rUpa vrata , 2. pA~cavA~ guNasthAna; samyaktva ke guNoM ko AcaraNa meM stokata:/sImita dAyare meM prakaTa krnaa| dravya-guNAdhAra padArtha , guNo aura paryAyo kA AzrayabhUta padArtha , jIva, pudagala Adi ke bheda se chaha prakAra kA / dravyakarma-jIva ke kaSAya ke yoga se Avaddha hone vAlA sUkSma karma-pudgala-skandha / [ 68 ]
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya-nikSepa-bhAvI pariNAma kI yogyatA rakhane vAle kisI padArtha yA vyakti vizeSa ko vartamAna meM hI vaisA kaha denA, jaise rAjaputra ko rAjA khnaa| dravya-pUjA-gandha, puSpa, naivedya Adi se arhata pUjA / dravya-pratikramaNa-pApo se virata na hokara mAtra pratikramaNa-pATha kA uccAraNa / drvymaan-maatraa| dravya-liMga-bAhya veza / dravya-liMgI-bheSadhArI sAdhu / dravya-lezyA-zarIra Adi paudgalika vastu kA raMga-rUpa / dravya-veda-puruSa Adi kA bAharI AkAra yA cihna / dravya-hiMsA-prANi-vadha / dravyAcArya-AcArya-guNo se rahita AcArya ; kahane-bhara ke aacaary| dravyANu-pudagala-paramANu / dravyAnuyoga-vastu-vicAra ; padArtha kI mImAsA / dravyArthika naya-dravya ko mukhya mAnane vAlI dRSTi / [ 66 ]
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravyendriya-karma se racita indriya / dvandva-saMyoga-viyoga Adi paraspara virodhI yugala-bhAva / dvIndriyajIva , jinake sparzana aura rasanA do hI indriyA~ hotI hai, jaise keMcuA, joka Adi / dveSa-arucikara padArthoM ke prati aprIti kA bhAva / dvayaNuskandha-do snigdha/rUkSa paramANuo ke milane se utpanna skandha / [ 70 ]
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanuSa-cAra hAtha ke barAbara mApa / dharaNa-eka mApa , solaha tolA / dharma-zubha karma ; sadAcAra ; jIva kA nija svabhAva ; ahiMsA, samatA Adi kA bhAva / dharma-anuprekSA-duHkha bahula saMsAra meM dharma kA hI rakSaka rUpa meM cintvn| dharmakathA-dharma samvandhI bAta ; anuyoga-vicAra / dharmakAya-dharma kA sAdhanabhUta zarIra / dharmacakra-jinezvara bhagavAna kA dharma-prakAzaka cakra / dharma-dravya-gati-mAdhyama ; jIva tathA pudgalo kI gati meM ___sahAyatA dene vAlA eka arUpI padArtha / dharma-dhvaja-dharma-sUcaka dhvaja ; indra-dhvaja / dharma-dhyAna-zubha dhyAna-vizeSa ; dharma-cintana ; AtmA yA arhava svarUpa kA ekAgra cintavana / [ 71 ]
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmalAbha-dharma kI prApti ; sAdhu-gurujano dvArA diyA jAne vAlA AzIrvAda / dharmavAda-dharma-carcA ; bArahavA~ aMga-grantha dRSTivAda / dharmasaMjJA-dharma-vizvAma ; dharma-buddhi / / dharmAstikAya-dharma-dravya kA dUmarA nAma / dhAraNA-upavAsa ke pUrvavartI dina meM kiyA jAne vAlA ekaashn/bhojn| dhyAna-citta kI ekAgratA, antrliintaa| dhRtimana kI ekaagrtaa| dhrauvya-dravya kA nitya avasthita sAmAnya bhAva , dravya mai utpAda-vyaya kI prakriyA kA abhAva / [ 72 1
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandAvarta/nandyAvata-eka deva vimAna vizeSa ; ikkIsa dino kA upavAsa , saoNthiye kA eka rUpa ; svastika ; dvIpa vizeSa / nandI-1 eka zakha, jisakA madhya bhAga baDA ho, 2. Agama grantha-vizeSa, 3. ahaMta-sAkSI ke lie caumukhI pratimA kI mamavasaraNa/trigaDe para sthApanA / nandIzvara-dvIpa-eka dvIpa; madhyaloka kA AThavA~ dviip| namaskAra-praNAma ; prasiddha mantra ; bahuAyAmI mahAmantra / naya-yukti ; vastu ke kisI eka aMza kA grAhaka jJAna / naraka-nAraka jIvo kA sthAna / narakapAla-paramAdhArmika deva, jo naraka ke jIvoM ko yAtanA nAmakarma-jIva ke lie vibhinna zarIro kI racanA karane vAlA krm| [ 73 ]
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma-nikSepa-saMjJAropaNa , kisI vastu yA vyakti vizeSa kA icchAnusAra nAma rkhnaa| nAlikA/nAlI-ghaTikA , ghaDI , sAr3he aDatIsa lava ke barAbara kA kAla / (lava = 46 ucchvAma) nAsti-saptabhagI kA dUpsarA bhaMga , para dravyAdi kI apekSA vastu kA abhAva / nAsti-avaktavya- saptabhaMgI kA chaThA bhaMga / nikAcanA-karmoM kA nivir3a-bandhana / nikAcita-karmoM kA ghane niviDa rUpa meM bandhana / nikSepa-nyAsa , sthApana , kisI padArtha ko yuktipUrvaka jAnane/ jatalAne kA sAdhana / nigoda-vanaspati ke rUpa meM rahane vAle anantAnanta jIvoM kI bastI , ananta jIvo kA eka sAdhAraNa zarIra-vizeSa / nigodiyA-jIva , sAdhAraNa vanaspati / nitya-nigoda-nigoda meM cira sthAyI pravAsa karane vAle jIva / nigraha-daNDa , nirodha , niyantraNa / nidAna-marate samaya para-bhava meM sukhAdi prApta karane kI icchA / [ 74 ]
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidrAnidrA - pragADha nidrA / nivandhana - kAraNa; nimitta / nimantraNa - kisI vastu - vizeSa kI jarUrata hone para guru yA svadhArmika se yAcanA | nimitta -- hetu ; sahakArI kAraNa / nimitta jJAna - tila, masA Adi dekhakara bhaviSya batAne vAlI vidyA - vizeSa | nimitta doSa- sAdhuo kI bhikSA kA eka doSa / nimitta piNDa - bhaviSya Adi batAkara prApta kI jAne vAlI bhikSA | nimeSa - saMkhyAtIta samayoM kA samUha ; palaka jhapakane meM lagane S vAlA samaya - parimANa / niyANA - dekheM - nidAna | niraticAra -- aticAra - rahita ; nirdoSa / niravadya -- nirdoSa ; vizuddha / nirgrantha- granthirahita; parigraha-mukta sAdhu | nirjarA - kSaya karanA; karma-pudgaloM kA AtmA se pRthaka karanA /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ niryApakAcArya-saMllekhanA sampanna karAne vAle AcArya / nirvANa - mokSa, mukti ; duHkha-nivRtti / nirvicikitsA - samyagdarzana kA eka aMga, abhAva, phala prApti meM zaMkA kA abhAva / nirveda - saMsAra, deha, bhoga Adi se vairAgya / nizcaya-naya-dravyArthika naya; vAstavika padArtha ko hI svIkAra karane vAlA dRSTikoNa | miSadyA - Asana ; sAdhuo kA sthAna, upAzraya / - niSeka - karma - pudgalo kI racanA - vizeSa | jugupsA kA niSkAMkSA - samyagdarzana kA eka aga, niSkAma bhAva, vastu, khyAti, lAbha kI icchA se rAhitya | nisarga - svabhAva, prakRti tyAga / 3 nistaraNa - samAdhipUrvaka maraNa ; ratnatraya kA AmaraNa nirdoSa AcaraNa / nihnava -- satya kA apalApa karane vAlA; mithyAvAdI / niHzaMkA - samyagdarzana kA eka aMga, bhaya yA AzaMkA se rahita / nIla- lezyA - tIna azubha lezyAo meM se dUsarI ; tIvratara / [ 76 ]
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagamanaya - aniSpanna padArtha ko niSpanna kahanA / naimittika- nimittajJAnI / nairayika-nAraka; naraka meM rahane vAle jIva | no--- nimitta niSedha | no Agama-Agama kA abhAva / no indriyamana ; indriyo kA abhAva ; antaHkaraNa | no kapAya - kapAyo ke sAtha udita hone vAle karma / no kevalajJAna - avadhi aura manaHparyava jJAna / nAM guNa - ayathArtha / no jIva--- avastu ; jIva tathA ajIva se bhinna padArtha / [ 77 ]
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ pakva-agni-saMskArita pakA huA AhAra / pakSa-pandraha dina-rAta kA samaya , pakhavAr3A , anumAna-vicAra kA eka avayava , hiMsA-tyAga kI pratijJA ; zrAvakAcAra vizeSa / pakSadharma-dharmI kA dharma / pakSadharmatA-hetu kI pakSa meM upasthiti / pakSAbhAsa-aniSTa, vAdhita tathA siddha sAdhya dharma yukta dhrmii| paccakkhANa-pratyAkhyAna , nindya-karmoM ke parityAga kI prtijnyaa| pnycaangg-tithi-drpnn| paJcAGga-namaskAra-do hAtha, do jAnu/ghuTane aura mastiSka___ina pA~ca aMgoM ko namAkara kiyA jAne vAlA,praNAma / pazcAcAra-pA~ca AcAra-darzana, jJAna, cAritra, tapa aura vIrya / paJcAmRta-dUdha, dahI, ghI, zakkara aura madhu kA ghola / [ 78 ]
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pancendriya-sparzana, rasanA, dhANa, cakSu aura karNa kI sAmUhika ___ saMracanA; pazu, manuSya vizeSa / paMcolA-pA~ca dina kA upavAsa / paDilehana-pratilekhana ; rajoharaNa, mayUra-picchikA yA caravalA se jIva-hiMsA kA nivAraNaM / paNDita-Agamatattva vettaa| paNDita maraNa-salekhanA , samAdhipUrvaka zubha maraNa / paNDitApaNDita-zrAvaka / patra-zabda aura artha kI guuddh'taa| pada-vibhakti sahita zabda samUha ; padya kA cauthA bhAga ; nimitta, kAraNa pradeza , sthAna / pada-nikSepa-padanizcaya / padasthadhyAna-mantrayukta mana kI ekAgratA / padAnusArI-buddhi-bodha ; eka zruta pada se dUsare azruta pada kA yodh| padArtha-dravya ; vastu-tattva ; guNo/paryAyo kA pratipAdya viSaya ; astitv| padmalezyA-tIna zubha lezyAo meM se dvitIya ; mana, vacana, kAyA kI pavitra prvRtti| [ ]
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmAsana - sahaja sAdhya sukhAsana, jaghA ke madhya bhAgo kA milAna / bhinnatva paratvAparatva - prazasAkRta, kSetrakRta, kAlakRta abhinnatva | paradRSTi - anekAnta dRSTi kA lopa / paradravya - Atma- atirikta dehAdi sarva padArtha / paraparivAda - dUsaroM ke guNa-doSoM para abhibhASaNa / parabhAva - rAgAdi vikRta bhAva / paramabhAva - vastu kA zuddha svabhAva | paramabrahma - vizuddha Atma-vodha | paramANu - padArtha kA sUkSmatama avibhAjya aMza / paramAtmA - AtmA kI parama avasthA / paramArtha -- paropakAra, zuddha tattva-svabhAva; parama utkarSaM / parameSThI - parama pada para avasthita arhata, siddha, AcArya, upAdhyAya, sAdhu -- paMca parameSThI / ; - paramparA - atIta kA vartamAna se milApa sammAnya AcArya , yA zAstra dvArA prarUpita bAto kI loka- mAnyatA / paraloka - mRtyu ke bAda prApta honevAlA dUsarA bhava / para samaya - anya mata, svasiddhAnta ke viparIta, mithyAdRSTi / [ 80 ]
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ parA-pratyAvartana ; svabhAva se utpanna ; atIndriya zakti ; nirvikalpa samAdhi ; ni:zabda avsthaa| parArtha-paropakAra ; dekheM-paramArtha / parArthAdhigama-zabda rUpa jJAna / parArthAnumAna-pakSa Adi ke vacana svarUpa kA vyavahAra / parAvartana-punaH puna' AvRtti ; vaapsii| parikarma-dravya ke guNa vizeSa kA pariNamana ; gaNanAzAstra saMskAra kA nimittabhUta zAstra / parigraha-murchA ; padArthoM kA saMcaya-saMgraha / parikSA-paryAlocana ; jJAnapUrvaka pratyAkhyAna ; bodhajanya tyaag| pariNamana-dravya ke guNoM meM hone vAlA sUkSma parivartana / pariNAma-avasthAntara kI prApti ; vastu kA tadbhAva / paritApanikI-ghAtapUrvaka dUsaroM ko pahu~cAyI jAne vAlI piidd'aa| parinivRta-mukta ; nirvANagata jIva / parivrAjaka-saMnyAsI ; ananta catuSTaya dhAraka / pariSaha-zArIrika ; zArIrika kaSTa-bAdhAe~ / [ 51 ]
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ parIta-parimita / parokSa-indriyajanya jJAna , pratyakSabhinna pramANa / paryApta-paryAptiyukta ; zaktimAna / paryApti-pudgala-grahaNa, pariNamana eva paripAcana karAne vAlI kSamatA ; puurnntaa| paryAya-vastu-guNa , padArtha kA sUkSma yA sthUla rUpAntaraNa / paryAya-sthavira-zrAmaNya jIvana meM vIsa varSa pUrNa karane vAlA ___ sAdhu / paryAyArthika-dravya kI mAtra vartamAna paryAya ko hI grahaNa karane vAlA naya-vizeSa / paryuSaNa-jaina dharma kA sarvamAnya svastha adhyAtmaparva, upAsanA kA pratIka / paryuSaNa-kalpa-paryuSaNa meM karaNIya zAstrokta vidhi , varSAkAla ke cAra mahInoM meM eka sthAna para nivAsa karanA / parva-aSTamI, caturdazI Adi tithi vizeSa ; dhArmika utsava divs| pala-taula kA pramANa ; cAra varSoM kA eka pala / palya-eka yojana vistRta aura eka yojana U~cA-gola gaDDhA, dhAna rakhane kA baDA paatr| [ 2 ]
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ palyopama-samaya kA eka sudIrgha parimANa / pAkSika zrAvaka-ekadezIya hiMsAdi se virata gRhastha / pAkhaNDa-mUr3hatA-asatya dharma ke vijJApana meM gRddhatA / pATha-zAstra-paThana ; zAstra-ullekha ; zAstra-vyAkhyAna / pAThaka-upAdhyAya kA dUsarA nAma ; dekheM-upAdhyAya / pAtra-samyaktva-guNa se paripUrNa vyakti yA sAdhu vizeSa / pAda-chaha aMgula barAbara kA mApa ; vargamUla kA apara nAma 3; gati ; padya kA eka vibhAga / pApa-azubha karma-pudgala ; kukarma / pApazramaNa-zramaNa-maryAdAo kA atikramaNa karane vAlA sAdhu / pAramArthika-Atma-sApekSa-dRSTi ; pratyakSa jJAna vizeSa / pAriNAmika-jIva ke svAbhAvika guNa / pArzvastha-zithilAcArI sAdhu ; AcAra evaM vicAra meM apripkktaa| pAsatthA-dekheM-pAvastha / pAhuDa-upahAra, bheMTa ; jaina grantha ke aMza vizeSa / picchI-pIchI ; pratilekhana-upakaraNa / piMDasthadhyAna-arhata, siddha yA dehasthita AtmA kA dhyAna ; Atmacintana / [ 83 ]
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ pipAsA-paripaha-pyAsa kA parisahana / piichii-dekheN-picchii| piitleshyaa-dekheN-tejoleshyaa| puNya-zubha karma pudgala ; satkarma / pudgala-bhautika dravya / pudgala-parAvarta-samasta pudagala-dravyo ke sAtha sNyog-viyog| puraskAra-sammAnamUlaka vyavahAra / purANa-aitihAsika eva pAramparika tathyoM ke AdhAra para tattva-cintana kA nirUpaNa / puruSArtha-vyakti kA rucipUrNa ceSTAjanya vyavahAra / pUjA-puruSottama kI arcanA / pUrvAnupUrvI kramazaH kI jAne vAlI prarUpaNA / pRcchanA-zAstrIya tathyo ke sandarbha meM pUchatAcha karanA / pRthaktva-tIna se Age aura nau se pUrvavatI sakhyA jaise cAra, pA~ca Adi / pRthivIkAyika-pRthvI ko zarIra rUpa se grahaNa karane vAle jIva / paizUnya-parokSa rUpa se kiyA jAne vAlA doSAropaNa / [ 4]
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ pauSadha-aSTamI, caturdazI Adi parva meM zrAvaka kA cAritravRta; pauSadhopavAsa kA saMkSipta nAma / pauSadhopavAsa-parva-divaso meM kiyA jAne vAlA upavAsa ; upavAsasahita Atma-sAdhanA meM saMlagnatA / prakalpa-uttama AcaraNa / prakIrNaka-kAvya ke sUkta-ratnoM kA saMkalana / prakRti-svabhAva ; bheda ; AtmA ke phala vizeSa kA nAma ; karma-prakRti / prakRti-bandha-karma-pudgaloM kI vibhinna zaktiyA~ / pracalA-nidrA-vizeSa ; baiThe-baiThe yA khaDe-khaDe noda lenA / pracalA-pracalA-calate-calate nIMda aanaa| prApti-pratipAdya viSaya kA nirUpaNa ; eka vidyA devI ; jaina Agama grantha vizeSa / prajJA-jJAna kI prkrsstaa| prajJApanA-prarUpaNA; samavAyAMga-sUtra kA apara nAma / prajJA-pariSaha-jJAna kA abhimAna na karanA ; buddhihIna hone para kheda na krnaa| pratara-paTala ; vighaTana / [ 85 ]
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'pratikramaNa - svabhAva meM vApasI, nindya-karmoM se nivRtti ; pratyAvartana 1 pratijJA - zapatha, sAdhya vacana kA nirdeza, dharma-dharmI kA sthApana | pratipatti - nizcayAtmaka bodha, sAvadhAnIpUrvaka upadeza grahaNa / pratipAta - pratipAdana punaH patana, ; saMyama sevana | pratibuddha - Atma- jAgRta, samyaktva-vikAsa / pratibhA - jJAna eva kSamatA kI uttarottara vRddhi / pratimA - zrAvaka ke niyama vizeSa, gRhIta niyama kA jIvana paryanta nirvAha ; mUrti / ; pratimAn -laghu nApa-taula pUrva kI apekSA kA sadbhAva / pratilekhana - nirIkSaNa, pramArjana, dekheM paDilehana / - pratiSThA - sthApanA; pratimA meM paramAtma-svarUpa kA saMsthApana | pratiSThApana samiti - yatanApUrvaka vastu kA visarjana | pratyakSa - Atma- sApekSa pramANa, indriya-nirapekSa jJAna pratyabhicAna - pratyakSa darzana aura smaraNa ke sahayoga se hone 'yaha vahI hai, jo pahale thA ' -- isa prakAra [ 56 ] vAlA jJAna kA jJAna / "
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratyaya - jJAna kA kAraNa ; jJeya-padArtha / - pratyAkhyAna - sAvadya kAryoM se nivRtti; parityAga karane kI pratijJA; AgAmI doSoM ke tyAga kA saMkalpa ; pacakkhANa | pratyAhAra - indriya- saMyama se utpanna utkarSaNa ; indriya evaM mana kI zAnti / pratyekajIva vanaspati ke Azrita jIva | pratyekanAma - eka jIva dvArA eka zarIra kI racanA karAne vAlA karma / G pratyeka buddha - sasAra yA padArtha kI anityatA se utpanna vairAgya evaM paramArtha kA jJAna prApta karane vAlA sAdhu | pratyeka buddha siddha - pratyekabuddha hokara mukta hone vAlA jIva / pratyeka zarIra - pratyeka nAma karma ke udaya se eka jIva dvArA eka hI zarIra kI racanA | dekheM - pratyeka nAma / prathamAnuyoga - caritra aura purANa rUpa zruta / pradakSiNA - parikramA ; kRtikarma kA dUsarA bheda ; paramAtmA yA guru ko vandana karate samaya lagAI jAne vAlI pherI / [ 87]
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradeza - eka paramANu ke barAbara kA AkAza ; deza kA AdhA bhAga ; avibhAjya sUkSma avayava, AkAza kI mApaikAI | pradezamokSa - karma- pradezoM kI nirjarA; karma-pradezoM kA anya prakRtiyoM meM saMkramaNa | pradezabandha - karma - paramANuoM kA Atma-pradezo ke sAtha sambandha / pradezA - karmoM ke daliko kA pramANa, eka-eka jIva- pradeza ko gherane vAle pudgala / prabhAvanA - gaurava ; Adarza puruSoM ke caritra se dharma ko prakAza meM lAnA, svadhArmika bandhuoM ko kisI vastu yA dhana se sammAnita karanA / pramatta-- Atma-svabhAva ke prati jAgarukatA kA abhAva, rAgadveSa-rata / pramatta-saMyata-sAdhaka kI chaThI bhUmikA ; sayama ke sAtha-sAtha rAgAdi kI maMda vidyamAnatA / pramANa - saMzaya-mukta samyagujJAna, yathArtha jJAna kA sAdhana, parimANa / pramANa - gavyUti - do hajAra dhanuSa ke barAbara kA mApa / []
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANa-yojana-cAra pramANa gamyUti ke barAbara kA mApa / pramANAMgula-pA~ca sau utsedhAMgula kA pramANa / pramAtA-prameti kriyA kA kartA / pramAda-sadAcAra evaM sadavicAra ke prati anutsukatA; kartavya meM apravRtti / pramAdadharyA-binA kisI uddezya ke kI jAne vAlI sAvadya kriyaa| pramArjana-jIvo kI rakSA ke lie rajoharaNa, mayUrapicchI yA kisI komala upakaraNa se yatanApUrvaka jhADanA/pochanA / prameya-pramANa kA viSayabhUta padArtha / pramoda-guNiyo ke guNo ke cintana se hone vAlI Ananda anubhuuti| pravacanamAtA-mAtA ke samAna ratnatraya kI rakSA karane vAlI . samiti evaM gutthi| pravatinI-adhiSThAtrI sAdhvI ; sAdhvI-pramukhA / pravicAra-maithuna-sevana / pravrajyA-dIkSA ; saMyama svIkRti / prazama-rAga, dveSa Adi doSo kI tIvratA kA abhAva / [ 6 ]
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazasta-rAga-deva, guru evaM dharma ke prati niSThA / prazasta vihAyogati-uttama gati kA kAraNa / prAkRta-svabhAva-siddha , prakRti se utpanna ; bhASA, saMskRta kA apariSkRta ruup| prAjJazramaNa-asAdhAraNa medhA sampanna muni / prANa-jIvana ke AdhArabhUta tattva ; mana-vacana-kAya rUpa tIna bala, pA~ca indriyA~ aura zvAsocchavAsa-ye dasa prANa haiN| prANa-pratiSThA-mUrtimAna ke anurUpa karanA ; jIvanta karane kI prkriyaa| prANAyAma-zvAsa dvArA zarIra para zAsana , prANa-zakti kA niyantraNa ; zvAsa aura prazvAsa kA nirodha / prANAtipAta-hiMsA ; prANiyo kA prANo se viyoga / prANAtipAta-viramaNa-ahiMsA ; jIvoM ke prANa-ghAta kA tyAga ; prathama mUla guNa / prApti-lAbha , kisI bhI dUrastha cIja ko sparzita karane kI Rddhi vizeSa / prAyazcitta-Atma-zuddhi ke lie kRta doSo kI AlocanA tapa kA eka aNg| [ 10 ]
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyopagamana-acitta ; jantu rahita; doSa mukta ; jIvo ke saMcAra se rahita svIkAra kiyA jAne vAlA maraNa ; pAdapogamana/pAdopagamana kA dUsarA nAma / prAsuka-acitta ; jantu-rahita ; doSa mukta ; jIvo ke saMyoga yA saMcAra se rahita jala, bhojana, bhUmimArga ityAdi / proSadha-ekAzana ; eka bAra bhojana grahaNa / proSadhopavAsa-upavAsa sahita dharmAnuSThAna ; solaha prahara taka sarva sAvadya kriyA eva bhojana kA tyAga / [ 61 ]
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ phAsu - dekheM - prAsu / pha [ ER ]
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ba bandha - jIva - karma- saMyoga ; karmoM kA jIva - pradezo ke sAtha saMyoga / bala - sAmarthya ; sainya ; mana, vacana va zarIra ke prANa / bali - tyAga ; nigraha / bahirAtmA - deha ko AtmA mAnakara bhautika bhUmikA para jIne vAlA mithyAdRSTi | bahupradezI - astikAya; dekheM- astikAya / bahubIja -- eka phala meM aneka bIjo kI vidyamAnatA / bahuzruta - Agamo kA jJAtA / vAdara --- sthUla ; vibhAjita hone para bhI juDane meM samartha, jaise dUdha, ghI, pAnI Adi; navavA~ guNasthAnaka / vAdara jIva- AdhAra ke Azrita jIva / S bAdara samparAya - sthUla kaSAya sampanna jIva / vAla - ajJAnI; mithyA dRSTi ; asaMyata / vAlaTapa - ajJAnapUrvaka tapa / [ 3 ]
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlapaNDita-Azika tyAga karane vAlA zrAvaka / bAlapaNDita-maraNa-Azika virata samyag dRSTi kI mRtyu / bAlabuddhi-anabhijJa / bAlamaraNa-viratirahita avasthA meM hone vAlA maraNa ; asaMyamI kI mRtyu / bAlamuni-navadIkSita sAdhu ; jJAna evaM yatanA-zUnya muni / bIjavuddhi-choTe se prakaraNa se tavasambaMdhita artha kI samagratA kA anusaraNa / buddha-Atma jAgRta puruSa, tattva prijnyaataa| beindriya-dvIndriya jIva / bodhi-ratnatraya , jina-pravartita dharma kI prApti / brahmacarya-AtmaramaNa ; sambhoga yA maithuna se nivRtti / brAhmIlipi-bhagavAna AdinAtha dvArA pravartita lipi kalA / [ 64 ]
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakta-kathA-bhojana-prApti ke uddezya se kI jAne vAlI vArtA / bhaktaparijJA-AhAra kA parityAga / bhaktapratyAkhyAna-salekhanA-vidhi meM deha-mukti ke lie dhIre dhIre bhojana tyAga karane kI prakriyA ; AhAra-tyAga rUpa anazana / bhakti-deva, guru, dharma, saMgha evaM zAstra ke prati hone vAlA vizuddha anuraag| bhaTTAraka-mahApaNDita ; buddhijIvI logoM kA mArgadarzaka ; gaccha-vistAraka ; atizaya sammAnanIya samvodhana / bhava--saMsAra ; caturgati-bhUmaNa / bhavakeSalI jIvana-mukta ; aghAtI kamoM ke kSaya hue vinA kevala-zAna prApta karane vAle jIva / bhavapratyaya-avadhi-jJAna kA eka bheda ; vinA puruSArtha janma se prApta hone vAlA Atmottha avadhi jJAna / [ 65 ]
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavasiddhika muktigAmI , usI janma meM yA bhAvI janma meM mukti prApta karane vAlA jIva / bhanya-mukti-yogya jiiv| bhavyasiddha-dekheM-bhavasiddhika / bhAva-jIva kA pariNAma , citta-vikAra , dravya kI pUrvApara avasthA / bhAvakama-dravya-karma kI zakti, upayoga sahita, rAgAdi bhAva; ___ pAramArthika padArtha / bhAvadharma-jIva kA svabhAva / bhAvanamaskAra-Apta puruSo/gurUo ke prati anurAga / bhAvanA-dhyAna ke abhyAsa kI kriyA , dekheM-anuprekSA / bhAvanikSepa-vartamAna vivakSita paryAya se upalakSita dravya ; vartamAna paryAya yukta vastu ko usase sambaMdhita nAma se hI sabodhita karanA, jaise rAjyaniSTha rAjA ko rAjA kahanA / bhAvanidrA-jJAna, darzana aura cAritra ke prati utsukatA kA abhAva / bhAvanirjarA- pudgaloM kI karma-paryAyoM kA vinAza / bhAvapUjA-paramAtmA ke guNo kA smaraNa / bhAvapratikramaNa-nirmalatA kI ora vApasI, rAga-dveSa ke Azrita doSo se mukti , Atma-samIkSA evaM dhyaan-yog| [ 66 ]
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvaprANa-samasta karmoM kA kSaya : nijatva kI maulikatA / bhASaliMga-strI-puruSa Adi kI abhilASA svarUpa pravRtti ; sAdhaka kA nissaMga, nikaSAya, samatva-bhAva / bhAvahiMsA-mana evaM vicAro kI taraMgoM meM dUsaro ko pIr3A pahu~cAne kA bhAva ; rAgAdi kI utpatti ke rUpa meM hone vAlI hiNsaa| bhASA samiti-vANI-viveka ; bola-cAla viSayaka yatanAcAra / bhikSA-gocarI ; sAdhu dvArA liyA gayA svAda-nirapekSa, sAtvika aahaar| bhikssu-muni| bhUmisaMstara-sAdhu ke zayana-yogya nirdoSa/nirjantuka bhUmi / bheda-vijJAna-adhyAtma-vidyA ; jaDa aura cetana/zarIra aura AtmA ke pArthakya kI anubhUti / bhedasaMghAta-vicchinna hone para punaH saMyoga prApta karane kI kriyA ; skandha nirmANa kA AdhAra / bhoktRtva-kartRtva ke kAraNa zubhAzubha karma-phalo kA upabhoga / [ 67 ]
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhogAntarAya-vaibhava-sampanna hote hue bhI upabhoga meM vAdhA / bhogaparibhogaparimANavrata-bhoga-lipsA ke niyantraNa ke lie bhogya padArthoM ke sevana kI maryAdA svIkAra karanA / [ 8 ]
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ matijJAna-dekheM-Abhinibodhika jJAna / mada-garva ; kula, jAti, lAbha, bala, rUpa, jJAna, tapa aura sattA ATha prakAra kA ahaMkAra; unmAda ; AkarSaNa kA kaarnn| madhyaloka-Urdhva loka evaM adholoka kA madhyavartI bhAga; jhAlara ke AkAra kA lok| mana-para-padArtha ke prakAzana meM atizaya sAdhaka ; AtmA kA karaNa ; manovargaNA kI pariNati svarUpa dravya indriya ; antaHkaraNa / manAparyava-jJAna vizeSa ; dUsaro ke mana kI avasthA ko jAna lene vAlA jnyaan| mArga-mokSa kA upAya / [ 66 ]
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgaNA - dharma yA guru kI gaveSaNA ; UhApoha / mArgaruci - jina - pravartita dharma ke zravaNa mAtra se utpanna hone vAlI tattva zraddhA / mArgaNAsthAna - jIva ke anveSaNa ke caudaha dharma - gati, indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, sayama, darzana, lezyA bhavyatva, samyaktva saMjJitva, AhArakatva / mArdava - abhimAna - rahita mRdu pariNAma / mithyAcAritra - azubha pravRtti / mithyAtva - tattva para azraddhA ; satya-dharma kA avizvAsa, caudaha guNasthAnoM meM prathama | mithyAdRSTi - yathArtha dharma meM arucizIla | mizra - tIsarA guNasthAna, samyaktva tathA mithyAtva kA mizraNa, do bhinna / viparIta tattvo kA mela / mukta - dravya-bandha eva bhAva-bandha se rahita / mukti-prANa-viSayaka aura indriya viSayaka asaMyama kA tyAga ; mokSa / [ 100 ]
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni-mana kI zAnta avasthA kA dyotaka ; rAga-dva eSa-rahita sAdhu / mumukSu - mokSa kA abhilASI ; bandhana- mukta | muhUrta - aDatAlIsa minaTa kA samaya / mUrcchA - mohAndhatA | mUr3hatA - rUDhigata bheDacAla kI svIkRti; andhavizvAsa ; lokamUDhatA, devamUDhatA aura gurumRDhatA ke rUpa meM tIna prakAra kI / mRSAvAda - aprazasta vacana / maitrIbhAvanA - vizvamitra ke rUpa meM svayaM kI kalyANa ke lie mAnavIya mUlyo kA mAtra ke prati AtmIyatA / prastuti, loka sammAna, prANI maithunasaMjJA - saMbhoga kI abhilASA, jIva kA maithuna - pariNAma | mokSa - mukti ; loka ke agrabhAga meM zAzvata sthiti ; karma evaM deha se chuTakArA, vAsanA - vinAza ; nirvANa | mokSamArga - samyagdarzana, jJAna evaM cAritra se suzobhita sAdhanA patha / [ 101 ] ,
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSavinaya-dAya ke si gatprani / mora-miyAdarzana ; gaga, depa tathA varga-vandra kA mUla ; zreyAzraya ke niyaka yA prbhaag| mohanIya-pAna kI narA gAya ke vivara ko visata phagne galA maga krm| [ 102 ]
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ yati-muni kA upanAma ; saMyama evaM dhyAna-yoga meM yatnazIla / yathAkhyAti cAritra-Atma-svabhAva meM sthiti ; kaSAya kI nimltaa| yama-jIvana-bhara ke lie svIkAra kiyA jAne vAlA dhArmika niym| yava-ATha juo kA eka mApa vizeSa ; ATha sarasoM ke barAbara kA eka yava / yAcanA-pariSaha-sAdhu dvArA AhAra-caryA meM Ane vAle kaSTI ko sahana krnaa| yuga-pA~ca varSoM ke barAbara kA kAla | yugasaMvatsara-yuga kA pUraka varpa / yuti-saMyoga ; jIvAdi dravyo kA milApa / yakA-ATha lIkho ke barAvara kA mApa / [ 103 ]
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoga--mana, vacana aura zarIra kI ceSTA kA kAraNa bhUta Antarika prayatna | yogodvahana - pAraNAkAla aura svAdhyAya Adi ke nirodhapUrvaka yogI ke dhAraNa yA nirvAha kA nAma / yojana -nAra koga kA eka yojana | yojanapRthakatva-rojana kA ATha gunA bhAga / yoni - jIvoM kI unake yA naurAgIlA sthAna / [ 104 ]
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajju-jaga zreNI kA sAtavaoN bhaag| rati-viSayo meM utsukatA / ratnatraya-samyag darzana jJAna evaM cAritra rUpa mokSa-mArga / rani-eka hAtha kA mApa ; coisa aMgula ke barAbara kA mApa / rasa-jihavA kA viSaya / / rasakaSAya-rasa ke Azraya se utpanna kaSAya / rasagaurava-aniSTa rasa ke viSaya meM anAdara kA bhAva / rasaparityAga-svAda-vijaya ke lie ghI, dUdha, namaka Adi raso kA tyAga ; tapa kA eka aNg| rAkSasavivAha-balapUrvaka kanyA kA grahaNa / rAga-Asakti ; cAritramoha ; iSTa viSayo ke prati prIti bhaav| rAjakathA-rAjAo yA rAjya se saMbaMdhita vacanAlApa / [ 105 ]
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjapiNDa - rAjA yA rAjya dvArA diyA gayA AhAra / rAjarSi - akSaya Rddhi ke dhAraka RSi muni / rAju - dekheM -rajju | rAtribhaktavata -sUryAsta ke bAda AhAra sevana kA tyAga ; dina meM strI sevana kA tyAga kintu rAtri meM chUTa | raudra karma - samUho kA vinAzaka / rudra - jinezvara kA nAmAMtara, vandha kA mUla hetu, paramANu kA rUkSa - cikanAI rahita guNa ; vikapaNa guNa / dhyAna parameSTi ke svarUpa ko , rUpasthadhyAna - arahaMta kA pratimA meM Aropita kara kiyA jAne vAlA dhyAna / rupAtIta dhyAna - kevala jJAna- zarIrI siddha bhagavAn kA yA nija zuddhAtmA kA dhyAna / recaka - prANAyAma kA eka aga, atizaya prayatnapUrvaka udara se dhIre-dhIre vAyu ko nikAlanA / roSa - krodhI puruSa kI tIvra pariNati / - raudradhyAna - azubha dhyAna ; hiMsA eva kaSAyamUlaka cintana / [ 106 ]
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNa-lAMchana ; pahacAna ; viziSTatA ; nizAna / ' ladhimA-zarIra ko vAyu se adhika sUkSma karane vAlI Rddhi vishess| landhi jJAnAvaraNa karma kA vizeSa kSayopazama , padArtha ko jAnane kI zakti / landhisthAna cAritra-sthAna / lava-samaya kA eka sUkSma parimANa ; muhUrta kA satarahavA~ aMza; sAta stok| lAghava-mamatva-tyAga ; kriyA-kuzalatA; ladhutA ; zaucadharma / lAMchana-cihna ; viziSTatA ; pahacAna / lAbhAntarAya-lAbha meM vAdhA pahuMcAne vAlA karma / likSA-ATha vAlAgro kA parimANa / liga-sAdhu ke rajoharaNa Adi cihna ; sAdhya ke sAtha sAdhana kA avinAbhAva sambandha ; indriya vizeSa ; peTu ke nIce kA sthaan| [ 107 ]
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ lepakarma-miTTI, motI yA anya kisI vastu ke lepa se pratimA para kI jAne vAlI saundarya-racanA, mUrti kA jIrNoddhAra / lezyA-kaSAya-anuraMjita yogo kI pravRtti / loka-asIma AkAza kA madhyavatIM puruSAkAra kSetra / lok-naabhi-meru-prvt| loka-nAlI-loka ke madhya meM caudaha rajju/rAju lambI aura eka varga rAju muMhavAlI nlikaa| loka-mUDhatA-lokika kriyAkANDo meM abhiruci / lokAkAza-paT dravyoM kA kArya kSetra / lokAna-lokAkAza kA zIrSa bhAga / lokAya cUlikA-siddha-zilA / lokAnta-lokazikhara, loka kA antima bhaag| lokAloka-sampUrNa AkAza-kSetra / lokapravAda-janazruti / lobha-lAlaca, tRSNA / [ 108 ]
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ vacanagupti-anargala vacana kI pravRtti kA gopana / vatsalatA-prANI mAtra se sneha ; mAtRvat vAtsalya / vadha-parISaha-ghAtaka prahAro se hone vAlI zarIra kI nazvaratA kA svAgata / vanaspatikAyika-vanaspati, per3a-paudhe / vandanA-tIrtha kara, tIrtha kara-pratimA, guru, guru-pratimA yA ___sammAnya vyakti ko kiyA jAne vAlA namaskAra / vayAsthavira-sattara varSa se adhika Ayu sampanna sAdhu / vargaNA-sajAtIya samUha / vartanA-padArthoM kI kAlAzrita vRtti ; parivartana ; jJAta sUtrI kI punarAvRtti / varSAvAsa-varSA Rtu meM sAdhu kA cAra mahIno ke lie kisI eka sthAna para rukanA ; cAturmAsa-pravAsa / [ 106 ]
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ vastu-guNa evaM paryAyo kA svAmI / vAcaka-vAraha aMgo ke jJAtA , AgamavettA , eka pada / vAcanA-adhyApana / vAcanAcArya-sAdhao ko snAtaka adhyayana karAne vAlA prajJA-zramaNa / vAtarazanA--sAdhu / cAtsalya-guru, atithi, rugNa, tapasvI, sAdharmIjana ke prati anuraag| cAyukAyika-jIva dvArA vAyu kA zarIra dhAraNa / vAraNa-niSedha / cArSika yoga-varSA yoga ; ASAda-pUrNimA se kArtika pUrNimA taka kI avadhi ; cAturmAsa / vAsanA-saskAra , Antarika vikAra , vikRta bhAva / vikathA-saMyama-vighAtaka vArtA / vikala-adhurA / vikala-antaraMga meM harSa-viSAda rUpa pariNAma / [ 110 ]
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikala pratyakSa jJAna kI primittaa| vikriyA-rUpa-parivartana kI prakriyA ; deva yA nArakIya jIvo ke zarIra-nirmANa kI vidhi | vigraha-gati-bhavAntara-prApti ke lie jIva kI gati / vicikitsA-buddhi-bhrama ; jugupsA ; gulaamii| vijigIpukathA-vAda-vivAda ; AkhirI nirNaya taka zAstrArtha krnaa| vijJAna-cAritra ; jJAna-vaiziSTya / vitarka-tarka kI prgaaddhtaa| vitasti-bAraha aMgula ke barAbara kA mApa / cidAraNa-kriyA-dUsaro ke doSo kA bhaMDAphoDa / vidizA-upadizA ; viparIta dizA ; asaMyama / videha-deha-mukta ; zArIrika saskAra se rahita , kSetra-vizeSa kA nAma-mahAvideha / vidyA-samyagjJAna ; mantra ; devI / vidyAcAraNa-icchita sthAna para gamanAgamana kI zakti / [ 111 ]
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAdhara-kSatriyoM kA eka vaMza-vizeSa, vidyA-sampanna __ manuSya yA shrmnn| vidyAsiddha-sarva vidyA-sampanna ; mahAvidyA kA adhipati / vinaya-ziSTatA ; AcAra-sahitA ; mokSa-mArga / viparyaya-viparIta ; padArtha meM virodhI tattva/artha kA AropaNa ; sIpa meM cA~dI kA nizcaya / vipAka-karma-pariNAma / vipAka-vicaya-dharma-dhyAna kA eka bheda ; karma-phala kA cintana / vipulamati-mana yA matijJAna ke viSaya kA grAhaka , manaH paryavajJAna kA eka bheda / vibhaMgajJAna-viparIta avadhi-jJAna , mithyAtma mizrita avadhi jnyaan| vibhAva-svabhAva-viparIta , vicAra karanA , vivekapUrvaka grahaNa krnaa| vibhAva-paryAya-manuSya, nAraka aura deva rUpa meM jiivndhaaraa| [ 112 ]
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhASA-vikalpa-vidhi ; vidhi aura niSedha kA vidhAna ; vividha bhASaNa ; sUtrArtha kI vizeSa vyaakhyaa| vibhUma-cittabhUma ; sandeha ; kAma-vikAra / vimarza-vicAra ; IhA aura apAya kI madhyavartI sthiti / vimAna-devo kA nivAsa bhavana ; AkAza meM gati karane vAlA rth| viratAvirata-saMyatAsayata ; sthUla pApo kA tyAga, kintu sUkSma pApo se anivRtti / virati-alagAva ; cAritra kA AvirbhAva / viramaNa-tyAga; vrata-pratyAkhyAna / virAga-viSayo se virakti / virAga-vicaya-viSayo se virakti kA anucintana / virAdhanA-khaNDana ; aparAdha ; sAdhanA meM Aye doSo kI ___ AlocanA na krnaa| vilepana-ghise gaye candana, kuMkuma yA motI kA lepa / vivikta-nirvAdha sthAna ; Apta-puruSa kA nAmAntara ; zarIra evaM krm-mukt| vivikta-zayyAsana-nirjana kSetra me zayana ; nirvAdha sthAna meM zayyA va Asana lagAnA; tapa kA eka ag| [ 113 ]
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ viveka-vastu-svarUpa kA nirNaya , yatanA ; upayoga , vicAra pUrvaka kArya krnaa| vizuddhi-kaSAya kA abhAva ; aatm-nirmltaa|| vizeSa-eka padArtha kI dUsare padArtha se bhinnatA , visadRza pariNAma / viSaya-dravya-paryAya rUpa artha , indriyo ke rasa Adi viSaya / viSayI-indriya / visambhoga-dAna Adi ke dvArA saMvyavahAra kA abhAva / visaMvAda-viparIta kathana, prarUpaNA / vihAyogati-AkAza-mArga se gamana , karma kA eka bheda / vihAra-deza-dezAntara meM gamana / vicAra-artha, vyaMjana aura yoga kA parivartana / vItarAga-Atma-vijetA , rAga-dveSa se mukta sAdhaka / vIrAsana-donoM pairo ko dono jaMghAo ke Upara rakhanA / vIrya-zakti-vizeSa ; Atma-pariNAma / vIryAcAra-prayatnapUrvaka tapa meM pravRtti , sadAcAra evaM sadvicAra ___ mUlaka kAryoM meM zakti kA upayoga / vIryAntarAya-vIrya-kSaya , zakti-avarodha karma kA bheda / [ 114 ]
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtti-parisaMkhyAna-vRtti-saMkSepa ; abhigrahapUrvaka AhAra-caryA / veda-maithuna-kriyA ke prati mugdha-bhAva ; sukha-duHkha kA anubhava ; padArtha-vijJAna kA vizeSajJa / vedanA-samudghAta-zArIrika saMtapta avasthA meM Atma-pradezo kA vahirgamana phailAva / vedanIya-kama-vizeSa ; sukha-duHkha kA kAraNabhUta karma / veyAvaJca-yAvRtya , sAdhu kI paricaryA / vetaraNI-naraka kI eka bhayaMkara nadI / vaikriya-viziSTa kriyA se nirmita zarIra kA vAhaka deva, nAraka yA siddhi-sampanna puruSa / vainiyikI buddhi-vinayapUrvaka adhyayana karane se samutpanna mati / vaimAnika-vimAnI meM rahane vAle deva ; dekheN-vimaan| vaiyAvRtya-sevA-subhUpA , rogI, glAna evaM parizrAnta vyakti yA mAdhu kI snehamAhita sevaa| cairAgya-rAgarahita avasthA / vyaMjana-zabda kA prakAzana ; indriyoM ke dvArA padArtha-bodha yA padArtha-prApti ; avagraha kA eka bheda / dhyaMjana-naya-zabda ke bheda se vastu-bheda kI graahktaa| [ 115 ]
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaMjanAvagraha - prApta artha kA grahaNa, vyakta zabda kA avyakta grahaNa | vyatikrama - atikrama aura aticAra ke bIca kI sthiti / - vyatireka - kArya-kAraNa-bhAva, kAraNa ke abhAva me kArya ke abhAva kI svIkRti / vyaya - pUrva - paryAya kA vinAza / vyavasAya - anveSita padArtha kA nizcaya ; anuSTheya ke anuSThAna meM utsAha | vyavahAra - naya - vizeSa, vastu-parIkSA kA eka dRSTikoNa ; mumukSu kI pravRtti - nivRtti kA AdhArabhUta jJAna vizeSa, doSazuddhi ke lie kiyA jAne vAlA prAyazcitta, loka paramparA / vyavahAra cAritra - asayama se nivRtti eva sayama meM pravRtti / vyavahAra-naya-vastu-parIkSA kA eka dRSTikoNa | vyasana -- burI Adata, zarIra ke sAtha Atma-pragADhatA / vyAmoha - apane yA apanoM ke lie dhana, aizvarya, yaza Adi baTorane kI andhI vAsanA / vyAvacca - vaiyAvRtya | vyutsarga-doSa tyAga, mAnasika, vAcika aura kAyika [ 116 ]
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAgratApUrvaka dhyeya meM Atma-pravRtti deha-sambandhI mithyA anubhUti kA tyAga | vrata-asat AcaraNa se jIvana kI virati / * vrata parisaMkhyAna - tapa kA eka bheda, vAdya vastu yA mamaya Adi kA gaNanApUrvaka niyama / ! 117 }
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ zakti-sAmarthya , antarAya karma ke kSaya se vIrya-prApti / zakti-jAgaraNa-zakti ke durupayoga ko rokanA; zakti ko jagAnA, use alaga karanA / zakrastava-indra dvArA kI jAne vAlI tIrthakara-stuti / zaMkA-sandeha , jina-pravartita tattva-cintanA ke prati sazaya / zabarI-kAyotsarga kA eka doSa , hAtha se guhya pradeza ko ___DhA~kakara kAyotsarga karanA, bhIla / zabala-pradUSita caritra pAlane vAlA sAdhu / zabdanaya-zabda ke vAcyabhUta vartamAna artha ko grahaNa karane vAlA naya ; zabdArtha kA grAhaka / zayyAtara-vaha sthAna yA ghara, vyakti, jahA~ sAdhu ThaharA ho| zayyAsana-sAdhu ke baiThane-sone ke upakaraNa ; phalaka, pATA Adi / [ 118 ]
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ zarIra - bhogo kA AdhAra ; anantAnanta pudgala paramANuo kA samUha | zarIra - nAma - zarIra kA kAraNabhUta karma / zarIrabaMdha -- pA~ca zarIro kA pArasparika bandhana | zarIrI - jIva / zalAkA --- palya- vizeSa ; eka prakAra kA nApa ; mahApuruSa - 24 jinadeva, 12 cakravartI, 6 vAsudeva, 6 prativAsudeva aura 6 baladeva - kula 63 mAnya puruSa / zalya -- kA~TA ; pApAnuSThAna; vikAra; pAramArthika cubhana ; pIDAkArI mAyA ; nidAna | zAnti - santApa kA upazama / zAsanadevatA- arha va zAsana ke rakSaka devI-devatA / zAstra - yathArtha tathyo kA upadeSTA ; vizvasanIya evaM mArga - darzaka grantha zithilAcAra - doSapUrNa / zithila DhIlA AcaraNa / zithilIkaraNa - zArIrika yA snAyavika halana calana, AkuMcana yA prasAraNa kA pUrNataH zAnta kiyA jAnA / [ 116 ]
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSAvrata - zramaNa-dharma ke abhyAsa meM hetu rUpa sAmAyika Adi cAra vrata / ziva - svastikara avinazvara mukti-pada / ziSTi - gaNa ko zikSA / zIta - parISaha - zIta lahara kA kaSTa ko sahana karanA / zIla - sadAcAra ; brahmacarya vratoM kI rakSA | " zIlavrata - zrAvaka ke paoNca aNuvratoM ke rakSaka tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata / zuklalezyA - mana, vacana, kAyA kI nizchala nirmala pravRtti, kadAgraha-mukti | zuci - manozuddhi ; pavitratA / zuddha - zubhAzubha bhAva-dhArA se mukta, pavitratA / zuddhopayoga - zubhAzubha bhAvoM se nirapekSa AtmA ke zuddha svabhAva meM avasthiti ; sAmyabhAva / zUnyavargaNA - paramANu-rahita vargaNA / zaikSa - zrutajJAna evaM vrata- bhAvanA meM tatpara sAdhu / [ 120 ]
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ zailezI - sadguNo kI pratimUrta dazA; meru parvata ke samAna nizcalatA / zailezIkaraNa - vRtti caMcalatA ko samApta karanA / zaucadharma - antara - nirmalatA kA prayatna ; lobha va tRSNA se rahita santoSa-bhAva ; dasa dharmo meM eka / zraddhA - citta kI nirmalatA kA kAraNa ; abhiruci ; AtmamUlyo yA Adarza puruSo ke prati niSThA / zramaNa - niSpRha saMyata sAdhaka / zramaNa-dharma-sAdhu kA jIvana - anuzAsana ; dhyAna, svAdhyAya Adi meM prayatna | zramaNopAsaka - zrAvaka / zrAvaka -- tattva- zramaNa karake kalyANa-mArga kA anusaraNa karane vAlA gRhastha ; zravaNa, viveka evaM kriyA ko caritArtha karane vAlA vyakti; aNuvratI dharmAtmA zrAvaka - dharma - gRhastha dharma; aNuvrata ; zrAvaka kA jIvanaanuzAsana; dayA, dAna, bhakti, vinaya Adi meM prayatna / zrAvikA - zrAvaka-dharma kA anusaraNa karane vAlI mahilA / [ 121 ]
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvatsa - vakSasthala para utkIrNa kamalAkAra cihna | zruta - sunA huA; vItarAga pravartita tattva-darzana, zAstra, jJAna kA eka bheda - zrutajJAna / zrutakevalI - AtmajJAnI, zrutajJAna kI samagratA kA savAhaka / zrutajJAna - parokSa jJAna ; mana va indriyoM kI sahAyatA se hone vAlA jJAna ; artha se arthAntara kA grahaNa, jaise dhuA~ dekhakara agni ko jAnanA / zrutasthavira - sthAnAga eva samavAyAga Agama kA vettA / zreNi- AkAza-pradezo kI pakti / zreSThI - nagara - pratiSThita dhanavAn vyakti ; nAgariko meM zreSTha / [ 122 ]
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTakhaNDAdhipati-cakravartI rAjA ; chaha khaNDabhUta bharatakSetra kA svaamii| SaDAvazyaka-nitya karaNIya pratikramaNa Adi chaH kartavya / [ 123 ]
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa sakalAdeza - eka guNa kI apekSA se samasta vastu para vicAra | sakalendriya-paMcendriya jIva; pUrNa indriya-sampanna jIva / saMkara- ayogya aura asaMyamI jano se mizraNa / saMkoca - simaTanA, choTe adhikaraNa meM bhI baDe dravya kA apanI paripUrNatA se mamAyojana / saMkramaNa - parivartana, eka prakRti kA anya prakRti meM praveza / saMkleza - Arta aura raudra dhyAna rUpa pariNAma | saMkhar3I - prANiyo kI Ayu khaNDita karane vAlI prakaraNa - kriyA / sakhyAta - saMkhyeya; vaha saMkhyA, jo pA~ca indriyoM kI viSaya vana makatI ho / 1 saMkhyA - prarUpaNA - parimANa kA kathana / saMgraha - naya - vizeSa pratyeka jAti ke aneka dravyo meM jAti kI apekSA ekatva kI dRSTi parigraha / } saMgha - samUha, zrAvaka-zrAvikA evaM sAdhu-sAdhvI kI sAmUhika vyavasthA, guNo kA samudAya, gaNo kA samUha / [ 124 ]
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgha-nAyaka-AcArya / sNghsthvir-sNghnaayk| saMghAta-paramANuo ke saMyukta/saMzliSTa hone kI kriyaa| sacitta-caitanya-sahita avasthA ; jiivn-syukttaa| sacittAhAra-jIva kI gatividhiyo se yukta AhAra / saMjvalana-kaSAya ke sAtha ekIkRta hokara kI jAne vAlI abhivykti| "saMjJA-indriya-jJAna , vAsanA ; vAMchA ; ye cAra haiM--AhAra, bhaya, maithuna, parigraha / saMjI-samanaska ; mana-sahita / sat-honA; dravya kA lakSaNa ; svakIya guNo evaM paryAyo kA parivyApaka ; utpatti, hAsa eva sthAyitva yukta tatva / sattA- sat kA svruup| satya-prAmANikatA kI prastuti , kleza-rahita madhura vacana ___ vyavahAra ; dUsarA vrata ; dasa dharmoM meM cauthA / satyAsatya-asatya ke Azrita satya vacana / sattva-jIva; karmoM kA astitva ; Atmadravya kI mauliktaa| sattvaprakRti-baMdha kI sambhAvanAo se mukta karma-pravRtti / saMthArA-sallekhanA ; jIvana-paryanta anazana : dekheN-sllekhnaa| [ 125 ]
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadguru-Atma-jAgRta vItarAga-puruSa / sadharmA-dharma-patha para calane vAlA samakakSa vyakti , sAdharmI bhaaii| santoSavrata-parigraha kA parimANa / sannikarSa-bhAvoM kA saMyoga / sanniveza-deza ke adhipati kA avasthAna / saMnyAsa-asaMyama se nivRtti aura saMyama meM pravRtti / sapakSa-vaha sthAna, jahA~ sAdhya kA sajAtIya dharma rahatA hai / saptakSetra-jinacaitya, jina-bimba, dharmazAstra, sAdhu, sAdhvI, zrAvaka aura zrAvikA-ye sAta dhana-vyaya sAdhana / sama-samatA, samAnatA, rUkSa pudgala-paramANu ke samAna snigdha pudagala-paramANu / samakita-samyaktva / dekheN-smyktv/smygdrshn| samatA-tuccha evaM mUlyavAna vastu yA sthiti ke prati taTasthatA, anudvignatA , mAdhyastha-bhAva / samanaska-saMzI jIva , mana-yukta jIva , smRti-sampanna jIva / samanojJa-sambhoga-sampanna ; manojJa jJAnAdi se yukta jIva / samabhirUr3ha naya-kisI zabda kA eka hI padArtha ke lie rUDha [ 126 ]
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ honA ; samAna liMga vAle ekArthavAcI zabdoM meM bhI arthabheda svIkAra karane vAlA dRSTikoNa / samaya-kAla kA vaha aMza jisakA vibhAga nahI kiyA jA sakatA ; jIva; cetanya-svabhAva ; AtmA; dharma yA mt| samayasAra-vikalpa-mukta Atma-svabhAva / samAcAra-AcAra-darzana; aticAra-rahita AcaraNa / samAcArI-AcAraparaka anuzAsana ; sAdhu kI aacaar-sNhitaa| samAdhi-antaraMgIya svAsthya kA sevana ; sthiti ; nirvikalpa dhyAna / samAdhimaraNa-Atma-sAdhanA ke sAtha zAntipUrvaka deha kA visrjn| samArambha-dUsaro ko santApa pahuMcAne vAlA vyApAra ; hisA kA AcaraNa / samiti-yatanAcArapUrvaka pravRtti / samudaya-ananta saMghAtoM kA pracaya / samudghAta-karma-nirjarA vizeSa ; Atma-pradezo kA vistAra ; mUla zarIra ko tyAga kiye binA jIva ke pradezoM kA bAhara niklnaa| [ 127 ]
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ samparAya - karmoM ke dvArA AtmA kA parAbhava ; caturgati svarUpa sasAra / sambhoga - sAdhuo meM vastra pAtra Adi kA AdAna-pradAna | sammUrcchana - janma-vizeSa, strI-puruSa ke saMyoga ke binA hI jIvo kI utpatti, bAharI vAtAvaraNa ke saMyoga se janme jIva / sammUcchima - trasa-bheda, rajavIrya ke binA zarIra racanA se utpanna jIva | dekheM - sammUrcchana / sammoha - atizaya mUr3hatA | samyak - samucita; yathArtha / " samyak cAritra - mokSa mArga para vicaraNa antaramArga kI ora gati, saMyama - jIvana kA pAlana / samyaktva - astitva-bodha, satya ke prati jijJAsA evaM usake prati niSThA, tattvArtha shrddhaan| dekheM- mamyagdarzana / samyaktva - kriyA - samyaktva baDhAne vAlI AcAra-vRtti / samyaktva mithyAtva - phala dene vAlI zakti ko kuThita karane vAlI mizrita karma- sthiti / samyak mithyAdRSTi - mizradRSTi vAlA jIva ; asatya - dono tattvo ke prati vizvAsI / [ 128 ] 1 satya aura +
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktva mohanIya - jisake udaya se Apta, Agama aura padArthoM ke prati zraddhA meM zithilatA AtI hai / samyaktva - vedanIya - dekheM - samyaktva mohanIya | samyak zruta - jinezvara dvArA prazapta zAstra / samyagjJAna - padArthoM kA adhigama ; yathArtha jJAna / samyagdarzana - tattvazraddhAna; Atma- ruci ; deva, guru, dharma ke prati niSThA / dekheM - samyaktva | samyagdRSTi - satyaniSTha; tattva para zraddhA rakhane vAlA jIva ; vivekI / saMyata - saMyatI puruSa / saMyatAsaMyata- aNuvrato kA pAlana ; sthUla pApo se nivRtti / saMyama - mana, vacana, kAyA kA niyantraNa ; indriya-jaya evaM kaSAya- nigraha | - saMyojanA- bhojana - doSa ; viruddha bhojana-pAnI kA mizraNa | saMyoga kevalI - ahaM va avasthA sAdhaka kI terahavI bhUmi, jahA~ kevalajJAna ho jAne para bhI deha zeSa rahane se pravRtti banI rahatI hai / saMrambha- hiMsA kA saMkalpa ; pramAda / [ 126 ]
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ srsvtii-jinvaannii| sarAgacAritra-nizcaya cAritra kA sAdhana ; sAdhu-jIvana svIkAra karane ke bAvajUda rAgAdivaza apavAda-mArga kI svIkRti / sarAgasaMyama-hiMsA Adi se nivRtti / dekheM-sarAgacAritra / sarvajJa-jinabhagavAna , sarva padArtho/paryAyo kA jJAtA / sarvatobhadra-sabhI prakAra se sukhI , cakra-vizeSa ; yantra-vizeSa ; zubha aura azubha ke jJAna kA sAdhanabhUta eka caka ; devoM kA vimAna vizeSa / sarvadarzI-arihanta ; samasta vastuo ke paardrshii| sarvaviratipUrNa saMyama ; pApakarma se pUrNatayA nivRtti / sarvArtha-ahorAtra kA unatIsavA~ muhUrta ; eka sarvazreSTha anuttara deva-vimAna / sarvArthasiddhi-dekheM-sarvArtha / sarvodaya-tIrtha-pratyeka prANI ke abhyudaya kA kAraNa / sallekhanA/saMlekhanA-anazana vratapUrvaka zarIra tyAga kA anuSThAna / sNvtsr-vrp| [ 130
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvigna - mokSa sukha kA icchuka / saMvega - dharma ke prati anurAga / saMvejanI kathA - puNya phala kI carcA sadUvicAro kA upadeza / saMvyavahAra - pravRtti - nivRtti rUpa samIcIna vyavahAra / savikalpa - vikalpa -yukta ; pariNAma ; vaicArika UhApoha / savikalpa cAritra - vizuddha AtmA se rAga-dveSAdi rUpa vikalpo kI nivRtti / savicAra - artha, zabda aura yoga kA saMkramaNa | saMzaya - sandeha; nizcaya kA abhAva ; 'aisA hai yA aisA' kI manobhAvanA | saMzaya - mithyAtva -- vastu svarUpa ke nizcaya kA abhAva / saMzleSabandha - rUkSa evaM snigdha dravyoM kA paraspara meM bandha / saMsaktabhramaNa -- sasarga-yukta sAdhu bhojana prApti yA pratiSThAprApti ke lie tapa, pravacana Adi karane vAlA sAdhu / saMsAra - jagata ; jIva kI azuddha dazA ; naraka, tiryaMca, manuSya evaM devagati meM paribhramaNa ; janmAntara meM gamana / saMsArAnuprekSA - saMsAra kI nazvaratA kA anucintana / saMsArI -- saMsAra sthita jIva / [ 131 ]
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsRti - sasAra dekheM - saMsAra | saMskAra - vAsanA karmAsava evaM zarIra dhAraNa kI paramparA / dhAraNA utpanna evaM anya jJAna kA kAraNa / smRti kA AdhAra ; jJAna se saMstava - stuti, vidyamAna yA avidyamAna guNo kI vANI dvArA abhivyakti / saMstAra / saMstAraka - pauSadha karane vAle bhAvaka dvArA bichAne ke lie upayoga kiye jAne vAle DAbha, juTa, kuza, kambala, vastra Adi ke vichaune yA Asana athavA lakaDI kA ghATA / ; saMsthAna--- AkAra - vizeSa azubha AkRti kI racanA karane vAlA saMsthAna vicaya- dharma - dhyAna kA eka bheda ; avasthAoM evaM AkRtiyo kA cintana | karma-vizeSa ; zarIra kI zubha yA karma loka kI vividha saMsvedaja - trasa kA bheda; pasIne se utpanna hone vAle jIva | jaise lIkha, jU~ Adi / saMhanana --- haDDiyoM kI racanA ; asthiyo kI sandhiyoM kA kAraNabhUta karma / [ 132 ]
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMhitA-AcAra-zAstra ; dharmadezanA; padoM kA uccAraNa / sAkalya-vastu kI ananta dhrmaatmktaa| sAgara sAgaropama-dasa koTAkoTi palyo/palyopamo ke barAbara kA eka avadhi-sUcaka mApa / sAgAra-aNuvratoM kA paripAlaka / sAgAradharma-zrAvaka dhrm| sAr3A-sAdhviyoM ke pahanane kA colapaTTaka / sAtAgaurava-bhojana, zayana Adi meM vizeSa prema / sAtAvedanIya-zArIrika aura mAnasika sukho kA anubhava karane vAlA kama puNya / sAthiyA-svastika / dekheM-svastika / sAdhaka-Atma-dhyAna meM tatpara ; zAstroM kA jJAtA ; adhyAtma jIvI; nisspaadk| sAdhana-vivakSita padArtha kI utpatti kA nimitta ; liMga; darzana, jJAna Adi pariNAmoM kA niSpAdana / sArmika-dharma-mArga kA sahacara ; samAna dharma vAlA / sAdharmya-sAdhana meM nizcitatA , prakRti/guNo kI smaantaa| sAdharmyadRSTAnta-sAdhya aura sAdhana kI vyApti kI [ 133 ]
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizcitatA, jaise dhue~ ke dvArA agni siddha karane meM rasoI ghara kA dRSTAnta / sAdhya-lakSya , niSpanna hone yogya ; sAdhane ke lie zakya ; vAdI ko abhISTa ; prastAva kA vidheya / sApekSatA-apekSA-bheda , nirbhrtaa| sAmAnika-deva-vizeSa , indra ke samakakSa devatA / sAmAnya-vastu ke samAna pariNAma kA nAma , sadaiva pAye jAne __ vAle guNa , aneka vyaktiyo meM bhI abhedatA kA kAraNa / sAmAyika-samatvayoga , pratikUla paristhitiyoM meM bhI svayaM ko unase aprabhAvita rakhanA , nirdhArita samaya taka dharma dhyAna meM avsthiti| sAmAyikacAritra-samatA bhAva ; zubhAzubha saMkalpa-vikalpo kA tyAga , samAdhi / sAmparAyika-dekheM-samparAya / sAlambadhyAna-arihaMta ke rUpa kA cintana ; dharma-dhyAna ; jinapratimA kA dhyAna / sAvadya-yoga-hiMsaka kAryoM meM buddhi kA upayoga ; prANIpIDAkArI pravRtti / [ 134 ]
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAvadya-vacana-prANI pIDAkArI bhaassaa| sAsAdana-guNasthAnaka vizeSa ; sAdhaka kI dUsarI bhUmikA ; isakI prApti eka kSaNa ke lie taba hotI hai, jaba sAdhaka karmodayavaza samyaktva se cyuta hokara mithyAtva kI ora abhimukha hotA hai, kintu mithyAtva-dazA meM praveza nahI paataa| sAMvyavahArika pratyakSa-indriya aura mana ke dvArA utpanna hone vAlA jnyaan| siddha-paramAtmA ; karma-mukta ho jAne para deha chor3akara lokAgra sthita hone vAlA ; prabhAvaka-puruSa ; siddhi sampanna yogii| siddhi-mokSa-prApti ; kArya kI paripUrNatA ; zakti-vizeSa / suSama-duSamA-kAla-vizeSa ; avasarpiNI-kAla kA tIsarA aura utsarpiNI kA cauthA ArA; do koTAkoTi sAgaropama kA kAla / suSama-suSamA-kAla-vizeSa ; avasarpiNI kA pahalA aura utsarpiNI kA chaThA ArA; cAra koTAkoTi sAgaropama kA kaal| [ 135 ]
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ suSamA-kAla-vizeSa , avasarpiNI kA dUsarA aura utsarpiNI kA pA~cavA~ ArA; tIna koTAkoTi sAgaropama kA kaal| sUkSmakAya-ve jIva, jinakA jala, agni aura vAyu se pratighAta nahI hotaa| sUkSmajIva-ve jIva, jinakA zarIra dUsare pudgaloM dvArA rokA nahI jA sktaa| sUkSmatva-indriyajanya jJAna kA viSaya na honA , siddhoM ke ___ ATha guNoM meM se ek| sUkSmasAmparAya-sAdhaka kI dasavI bhUmikA ; jahA~ atizaya sUkSma kaSAya kA astitva rahatA hai , jahA~ kaSAyoM ke samApta ho jAne ke bAda bhI rAga yA lobha kA sUkSma lava jIvita rahatA hai| sUkSmasAmparAyacAritra-sUkSma saampraay| dekheM-sUkSma smpraay| sUtra -sUkSma artha-sUcaka vAkya / sUri-AcArya, dIkSAdAtA, AcAra kA paripAlaka evaM ziSyoM ke anugrahoM meM dakSa / [ 136 ]
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ skandha- - do yA do se adhika paramANuo ke saMyoga se utpanna bhautika tattva | skandhadeza -skandha kA AdhA bhAga / skandhapradeza - skandhadeza kA AdhA bhAga / skandhavIja - kandabhAga se paidA hone vAlI vanaspatiyA~, jaise kadalI, piMDAlU Adi / stanadRSTidoSa- kAyotsarga kA eka doSa ; stano para dhyAna kendrita karanA / stava - arhata- prArthanA | dekheM - saMstava / stuti - guNo kA bakhAna | dekheM -stava / stenaprayoga - acaurya - aNuvrata kA eka aticAra ko corI karane ke lie prerita karanA / 2 anya vyakti steya - kisI vastu ko usake svAmI kI anumati ke binA grahaNa karanA; corI | stoka - sAta prANa / ucchvAsa kA eka stoka / strIkathA - striyoM kI kAmottejaka carcA karanA / sthaMDila - bhUmikA - khulA maidAna ; zauca kriyA ke lie prAsuka sthAna | [ 137 ]
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthavira-vRddha muni ; dharma meM khinna hone vAloM ko protsAhana dene vaalaa| sthavirakalpa-nirdhArita anuzAsana kA paripAlana . gaccha meM rahane vAle muniyo kA anuSThAna / sthApanA-nikSepa-dhAraNA , kisI puruSa yA padArtha ke citra, pratimA yA kalpita AkAra ko 'yaha vahI hai| aisA mAnakara vinaya-vyavahAra karanA / sthApanAjina-jinezvara kI pratimA / sthAvara-eka sthAna meM rahane vAle jIva / sthiti-ThaharanA , adharma dravya kA svarUpa / sthitikalpa-AcAryaguNa , zAstrokta sAdhu-samAcAra meM avsthit| sthitibandha-karma kA apane svabhAva meM rhnaa| sthirIkaraNa-mokSa-mArga meM Atma-sthiti , dharma-mArga se ___ skhalita ho jAne para punaH mArgAruDha karanA / sthUla-moTA , vicchinna kiye jAne para bhI vApasa sambaddha hone vAlA, jaise dUdha pAnI Adi / sthUlakAya-sUkSmakAya se bhinna jIva ; jo pRthvI, jala, agni aura vAyu dvArA roke jA sake / [ 138 ]
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ snAtaka-kama-mukta ; kevalI / snigdha-bandha kA hetu ; dhanAtmaka ; paramANu kA AkarSaNa guNa ; sparza saMyoga ke hone para padArthoM' ke bandha kA kaarnn| sparzana-vaha indriya, jisake dvArA sparza kiyA jAtA hai / sphoTa-artha prakaTa karane vAlI caitanya zakti / smRti-anubhUta padArtha ko viSaya karane vAlI ; smaraNa / syAt-samanvaya sthApita karane vAlA eka nipAta ; ekAnta haTha kA nirodhaka / syAdvAda-anekAntAtmaka vastu kA kathana ; vastu ke jaTila kA vizleSaka samanvayakArI nyAya / svadAra-santoSavrata-apanI patnI se hI santoSa karanA; brahmacarya-aNuvrata / dekheM-brahmacarya / svabhAva-nijatva ; niSpakSa bhAva / svayaMbuddha-Atma-jAgRta-puruSa ; ve sAdhaka jo svayaM hI prabuddha svaliMga-zramaNa-veza/pariveza ; rajoharaNa, mayUrapicchI, mukhavastrikA, colapaTTaka, sAr3A Adi / [ 136 ]
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ svaliMga siddha -- svaliMga meM kevalya - prApti / svasamaya - zuddha AtmA meM hI apanatva kA darzana / svastika -- sAthiyA, saMsAra-bhramaNa kA bodhaka cinha ; caturgati kA pratIka ; mAgalika cihna / svAdhyAya -- zAstra - adhyayana ; tapa kA pramukha bheda, jIvana kA paryAlocana evaM Atmacintana / svArthAdhigama-mati, zruta Adi rUpa jJAna / svArthAnumAna - kisI dUsare ke upadeza ke binA svaya hI nizcita sAdhana se sAdhya kA jJAna karanA / [ 140 ]
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ hari-arihanta ; prANiyo ke dukho kA haraNa karane vaalaa| hiMsA-jIvavadha ; prANAtipAta ; rAgAdi kI utpatti ; ayatanAcAra rUpa pramAda / / hisAdAna-prANI-pIDAkArI yA vadhakArI upakaraNa kA vinimaya / huNDakasaMsthAna-karma-vizeSa ; aMgopAgo ko virUpa/veDaula karane vAlA karma / hetu-kAraNa ; nimitta ; anumAna kA sAdhana ; pramANa / hetuvAda-tarkavAda ; yuktivAda ; hetu kA pratipAdana / hotA-adhyAtma-vahni meM karma rUpa havya-sAmagrI kA homa karane vAlA; adhyAtma-sAdhaka / [ 141 ]