Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ nardhArI guNavaMta baravALiyA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnadhArA saMpAdana guNavaMta baravALiyA prakAzaka saurASTrakesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala eNnDa liTararI rIsarca senTara arhama spIrIcyuala senTara, eca. naM. 231 ghATakopara (I), muMbaI - 75. phonaH 25010658 E-mail : gunvant.barvalia @ gmail.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Gyandhara-5 Edited by : Gunvant Barvalia February - 2010 prakAzana saujanya : * uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa - pArasadhAma ghATakopara mUlya : rU. 80/ jJAnadhArA - 5 saMpAdana : guNavaMta baravALiyA (jaina sAhitya jJAnasatra - 5 mAM raju thayelA nibaMdho ane zodhapatro) prakAzaka : * saurASTrakesarI prANaguru jaina philosaoNphikala eNnDa lITararI rIsarca senTara - ghATakopara, muMbaI prAptisthAna: * navabhArata sAhitya maMdira - prinsesa sTrITa, muMbaI - 2. * sarasvatI pustaka bhaMDAra - hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda * pArtha prakAzana - nizApoLane nAke, rIlIpha roDa, amadAvAda mudraNa vyavasthA : sastuM pustaka bhaMDAra bhaTTInI bArImAM, gAMdhI roDa, pula nIce, amadAvAda-380 001 phona : 079-2211006 2, 22147101 PC36363636363636363636363636363636363636
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ arpaNa. puramA dArzanika, vezrajyoGi! prahAdli saMta ziromaNI, pUjya zvetamuni mahArAja sAheHLe savinaya... SAnahAvA
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'ahaMma spIrIcyuMala seMTara saMcAlitA saurASTrakesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala eNnDa liTararI rIsarca senTara saurASTrakesarI pU. prANalAlajI mahArAja sAhebanI zrutaprabhAvanA viziSTa hatI. zAstragraMthonuM parizIlana, tADapatrIya graMthono saMgraha ane jALavaNI, zAstrabhaMDAro ane pAThazALAnI sthApanAmAM emanuM aneruM yogadAna hatuM. A saMdarbhanA pariprekSyamAM adhyAtmayoginI pU. lalitAbAI ma.sA.nAM vidvAna ziSyA pU. DaoN. tarulatAjInI preraNAthI "saurASTrakesarI pU. prANaguru janma zatAbdI samiti' muMbaInA sahayogathI gurudevanI smRti ciraMjIva rAkhavA pUjyazrInI janma zatAbdI prasaMge saMsthAe "saurASTrakesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala eNnDa liTararI rIsarca senTara"nI sthApanA karI che. senTaranA uddeza A pramANe cheH * jaina tattvajJAna ane sAhityanuM adhyayana, saMzodhana, saMpAdana ane prakAzana karavuM. & saMskRti, dharma ane adhyAtmanA sAhityanuM prakAzana karavuM. & jaina dharmanAM tattvonI vaijJAnika rIte rajUAta karavI. * prAcIna hastalikhita ane tADapatrIya graMthonuM saMzodhana ane pustakAlayanI pravRtti karavI. & jaina dharmane kendramAM rAkhI mAnava dharmanI pravRttino vikAsa karavo. # jaina sAhityanAM adhyayana ane saMzodhanano abhyAsa karatA vidyArthIone ziSyavRtti (skolarazipa) ApavI. # jaina sAhitya jJAnasatranuM Ayojana karavuM # vidvAno ane saMtonAM pravacanonuM Ayojana karavuM. # dharma ane saMskAranAM vikAsa ane saMvardhana thAya tevI zibira ane anya kAryakramonuM Ayojana karavuM. saMskAralakSI, sattvazIla ane ziSTa sAhityanuM prakAzana karavuM. * abhyAsa nibaMdha vAcana (Paper Reading), lipi vAcana ane prAcIna jaina graMtho (Old Jain Manuscript).jq144. je jaina dharma para saMzodhana M.A., Ph.D, M.Phil karanArAM jijJAsu, zrAvaka, saMta satIjIone sahayoga ane saMzodhita sAhityanuM prakAzana. je jaina prAcIna graMtho, citro, zilpa, sthApatyanA phoTAo vagerenI sI.DI. taiyAra karAvavI. # deza-videzamAM jaina dharma para parisaMvAda, pravacana-Ayojana, inTaraneTa para ApanA sahayoganI apekSA sAthe - mAnad saMyojakaH guNavaMta baravALiyA 'saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara ahaMma spirIcyuMala senTara, eca naM. 231, zAstrInagara, buddha maMdira sAme, paMtanagara, ghATakopara, muMbaI-400075 phona: 25010658
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana arhama spiricyuala senTara saMcAlita saurASTra kesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala enDa liTararI rIsarca senTara Ayojita jaina sAhitya jJAnasatra - pamAM vidvAno dvArA je zodhapatro ane nibaMdho prastuta thayAM hatAM te jJAnadhArA - 5 graMtharUpe prakAzana karatAM AnaMda anubhavIe chIe. vidvAnoe jJAnasatramAM upasthita rahe ane potAnA lakhANo pragaTa karavA pAmyA che te sarve vidvAnono AbhAra mAnuM chuM. saMpAdana kAryamAM mArAM dharmapatnI DaoN. madhubahena baravALiyA ane murabbI zrI DaoN. rasikabhAI mahetAno sahayoga maLyo che. jJAnasatranA AyojanamAM saMpUrNa sahayoga ApavA badala mArA sAthI mitro zrI yogezabhAI bAvIzI, pradIpabhAI zAha, prakAzabhAI zAha ane surezabhAI paMcamIyAno hRdayapUrvaka AbhAra. A sahasatra mahAvIranagara cIMcaNImAM pU. muni zrI saMtabAla AzramamAM yojAyuM hatuM. A Azrama vizvavAtsalya prAyogika saMgha, muMbaI aMtargata hovAthI temanA niyAmaka maMDaLa ane TrasTI maMDaLano AbhAra. jJAnasatramAM prabhAvaka jaina pratibhAo jo viSaya-aMtargata jaina zruta jJAna kSetramAM mahatvanuM pradAna karanAra 20jeTalI virala pratibhAmAM vize nibaMdho raju thayAM hatAM te tamAma nibaMdho 'zrutajJAnanA ajavALA' zIrSaka heThaLa graMthastha karI pragaTa karavAmAM Ave che. graMtha prakAzananA prerakadAtA pU. gurudeva zrI namramuni ma.sa. prerita upassagaMhara sAdhanA TrasTa ghATakoparanA ame AbhArI chIe. graMthamAM jinAjJA virUdhdha kAMI lakhANa hoya to trividhe micchAmi dukkaDaM... guNavaMta baravALiyA saMyojakaH saurASTra kesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala eNnDa liTararI rIsarca senTara - mubaMI e-mail : gunavant.barvalia@gmail.com phonaH (022) 25010658 (mo) 98202 15542
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ #AkamANasa javA sakalavA karavA kavAyakArI adA munizrI saMtabAlanI pAvana dharApara saMtonI nizrAmAM jana sAhitya jJAnasatra-5 saMpanna ahama spiriTyuala senTara saMcAlita saurASTra kesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala eNnDa liTararI rIsarca senTara muMbaI Ayojita jaina sAhitya jJAnasatra-5 saMpanna thayuM. AcArya pU. pradyumannasUrinA maMgalAcaraNa bAda camanabhAI vorAe jJAnasatranuM udghATana karyuM. jJAnasatranA saMyojaka ane TrasTI guNavaMtabhAI baravALiyAe munizrI saMtabAlajInI pavitrabhUmi para prakRtinI godamAM padhArelA vidvAno ane mahAnubhAvonuM svAgata karyuMhatuM. temaNe maunasAdhanA karI rahela ajarAmara saMpradAyanA pU. zrI bhAskara svAmInIabhivaMdanA karI hatI. zAsana aruNodayapU. gurudevazrI namramuni tathA pU.DaoN. tarulatAbAI mahAsatIjInA AzIrvacana saMdezAnuM vAcana yogezabhAI bAvIzIe karela. jJAnasatranA pramukha sthAnethI pAzrI DaoN. kumArapALa desAIe A AyojananI B mahattA samajAvI vIracaMda rAghavajI gAMdhInAM jIvana ane kArya para mananIya che pravacana ApyuM hatuM. guNavaMta baravALiyA saMpAdita pU. zrI jayaMtamuni kata "arihaMta vaMdanAvalI' vivecana, sacitra graMthanuM vimocana sI. DI. mahetA, "jJAnadhArA - B. 4nuM vimocana anilabhAI sutariyA ane " vAlyanuM amIjharaNuMnuM B vimocana dhanasukhabhAI bAvIzInA haste karavAmAM Avela. viSayavAra beThakanA adhyakSasthAne DaoN. dhanavaMta zAha, harSadabhAI dozI, B DaoN. kAMtibhAI zAha, DaoN. abhaya dozI, DaoN. kalAbahena zAha, DaoN. rasikabhAI ! mahetA tathADaoN. kokilAbahena zAhe saMbhALyuM hatuM. jJAnasatramAM bhAratabharanAM vividha kSetronA 43 vidvAnoe bhAga TB lIdho hato. samApanamAM DaoN. kumArapALa desAIe AgavI zailImAM vidvAnonA vaktavyanI jhINavaTathI samIkSA karI hatI. AcArya pU. padyumnasUrie vidvAnone viSayanA vadhumAM vadhu UMDANamAM javA apIla karI jJAnasatranI saphaLatA badala Ayojakone abhinaMdana ApI AzIrvacana kahyAM hatAM. guNavaMtabhAI baravALiyAe saMto, sarva vidvAno ane sahayogIo pratiAbhAra vyakta karyo hato. vidvAnonuM sArasvatI sanmAna karavAmAM Avela. kAryakramanuM saMcAlana yogezabhAI bAvIzI ane vyavasthA pradIpabhAI che zAha, surezabhAI paMcamiyA ane prakAzabhAI zAhe sucAru rIte karela hatI.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anu. naM. 1 2. 3. 4. 5. 6. 9. 10. 11. anukramaNikA vigata vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA DaoN. utpalA modI - ku. vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA - zrImatI dhanalakSmI zAMtilAla badANI - nAgapura sAMprata vizvanI samasyAonA samAdhAna mATe vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA - DaoN. kavina zAha upagraha ke vigraha ? saMskRti ke vikRti ? vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA- DaoN. harSada dozI vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA - bInA gAMdhI vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA - zrI rameza gAMdhI ahiMsA prabhAvakatA - DaoN. nalinI zAha sAMprata vizvanI samasyAonA samAdhAna mATe jaina dharmanA siddhAMtonuM yogadAna - DaoN. rekhA bharata gosaliyA The Importance of the JAINA Concept of Business in the Current Global Depressions - Rashmikumar J. Zaveri Opportunity in Recession through Jaina perspective - Varsha Shah sAMprata Arthika maMdInI samasyAmAM jaina dharmanI vANijya dRSTinuM mahattva - ke. Ara. zAha peja naMbara 1 12 26 33 37 41 48 54 58
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. sAMprata Arthika maMdInI samasyAmAM jaina dharmanI vANijya dRSTinuM mahattva- nItibahena atulabhAI cuDagara mahAtmA gAMdhIjInA sarvadharmasamabhAva tathA sarvadharma upAsanA vizenA vicAro - zrI kizora je. bATaviyA mahA. gAMdhIjI, AcArya vinobAjI ne munizrI saMtabAlajInA | sarvadharmasamabhAva vizenA vicAro - DaoN. gItA mahetA vizvavAstya dhyeye anubaMdha vicAra tathA kAryanA draSTA munizrI saMtabAla - harajIvanabhAI ma. mahetA jaina jIvana-zailI * Do. zeravavantu naina, ahmavAnAna (pradhAna saMvA 'tIrtha vALI') paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna hiMmatalAla e. zAha paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna - DaoN. dhanavaMtIbahena modI paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna - zrImatI ratana chADavA paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna - DaoN. kokilA hemacaMdra zAha paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna - DaoN. ramaNIkabhAI jI. pArekha paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna - zrImatI pArulabahena bharatakumAra gAMdhI jaina dharma paryAvaraNa saMtulanapoSaka che - guNavaMta baravALiyA 62 67 23 76 81 86 80 94 99 105 111 118
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA le. ku. Do. utpalA modI anaMta upakArI, anaMta kalyANanA karanArA, tAraka jinezvara devAdhideva pravrajyA grahaNa karyA bAda jyAM sudhI kaivalyajJAnano prakAza saMprApta nathI karatA tyAM sudhI prAyaH karIne mauna rahe che. kaivalyajJAna utpanna thayA bAda paramAtmA roja savAra-sAMja ekeka praharanI dezanA pharamAve che. vartamAnamAM jemanuM zAsana pravartamAna che, te tribhuvana prakAza paramAtmA mahAvIra deve kaivalyajJAnanI prApti bAda sADA ogaNatrIsa varSa daramiyAna pharamAvela dezanAmAM jagatanA badhA viSayo(Subject)ne sparza karyo che. AtmA, karma, pudgala, paramANu, bhUgoLa, khagoLathI mAMDIne jyotiSazAstra, jIvavijJAna, nIti-niyamo, paryAvaraNa, sAmAjika samasyA, Arogya, Arthika, vyaktitva vikAsa, AhArazuddhi, AdhyAtmika jevA tamAma viSayo paramAtmAe upadezyA che. tIrthaMkaronuM jIvanadarzana mAnavIya mUlyo ane mAnavIya gauravanI pratiSThA kare che. ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, aparigraha, anekAnta dRSTi, tapa, japa, sAmAyika, pratikramaNa vagere ApaNane jaina mUlyonI jhAMkhI karAve che. mahAvIranI jIvanadRSTinuM mahattvanuM pAsuM e che ke - bIjAonuM astitva ane bIjAonA vicArone sanmAna Apo.' ahIM ahiMsAno siddhAMta pragaTe che ane zoSaNanI sAme virodha pragaTe che. zoSaNanA mULamAM svArthanI bhAvanA rahelI che. svArthamAMthI saMgrahanI pravRtti poSAya che. mahAvIranI dRSTie - A prakArano saMgraha karavo e sAmAjika hiMsA che.' anya lokonA vicArane sanmAna ApavuM, te mahAvIranA anekAntadarzanano pAyo che. mahAvIra ema mAnIne cAlatA hatA ke 'satyanA sUryano udaya koInA paNa AMgaNamAMthI thaI zake che.' AthI ja teo kahetA hatA ke 'satyano game tyAMthI svIkAra karo. evuM na mAno ke huM je kAMI jANuM chuM ke mAnuM chuM, te ja satya che. e rIte jozo to tamAro virodhI paNa potAnI dRSTie potAne sAco ja mAnato thaze.' mahAvIrano A anekAnta, vAstavamAM to vaicArika, sahiSNutAnuM pratIka che. jJAnadhArA -5 SSSS 1 555 jaina sAhitya jJAnasatra-5 -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Aje jagatamAM zoSaNa, asahiSNutA ane hiMsAnuM je tAMDava macyuM che temAMthI bacavA mATe ApaNI pAse mAtra mahAvIranuM jIvanadarzana ja eka evo vikalpa che ke jene apanAvI ApaNe mAnavajAtanuM astitva surakSita rAkhI zakIe. ahiMsAno siddhAMta vartamAna samayamAM vizvamAM zAMti phelAvavA mATe mArgadarzaka rUpa che. ahiMsA jaina dharmano prANa che. ahiMsA e to samasta vizvano prANa che. Aje keTalAka loko ahiMsAne kAyaratA samaje che, paraMtu ahiMsA eTale kAyaratA nathI. tIrthakara bhagavAna mahAvIra jevA mahAna vIrapuruSonA aMtaramAM sarvajIvo pratye vadhI rahelI karuNA, bhAvanA ane vAtsalyamAthI ja ahiMsAnA siddhAMtanuM sarjana thayuM che. saMpUrNa ahiMsAmaya jIvana e jaina dharmano ucca Adarza che, ane e Adarzane vyavahAru banAvavA mATe jeTaluM UMDuM ciMtana, jeTalI vyApaka vicAraNA ane jevA sUkSma prayogo jaina paraMparAmAM thayA che evA bIje kyAMya nathI thayA. A ahiMsA mULamAM che Atmaupamya daSTi. jevo ApaNo jIva che evo sahuno jIva che. ApaNane jIvavuM game che tema sahune jIvavuM game che, maravuM koIne gamatuM nathI. sukha ane zAMti sahune joIe che, duHkha ane azAMti koI nathI IcchatuM. je ApaNane nathI gamatuM evuM vartana ApaNe bIjA pratye paNa na karIe. mana, vacana ke kAyAthI koIne paNa duHkhI na karIe. sahunA sukhamAM nimitta banIe. ApaNA kSamika sukha-sagavaDa ane tuccha svArtha khAtara koInA jIvanano bhoga levAnI adhama vRttimAM na rAcIe. koInA prANa AMcakI levAnI kUratA ke anyAya ApaNe kadI e na AcarIe. paraMtu jarUra paDye ApaNI sukha-sagavaDatAno bhoga ApIne paNa dIna-duHkhInAM duHkha dUra karIe. bIjAne jIvana jIvavAmAM tana, mana ane dhanathI sahAyaka banIe. abola pazu-pakSIonI hatyA aTakAvIe. sUkSmamAM sUkSma jIvone paNa ApaNA taraphathI abhayadAna ApIe. jagatamAM jIvamAtra pratye maitrIbhAvanuM pavitra jharaNuM aMtaramAMthI vahetuM karI daIe. jaina dRSTie "zaThaM pratyavisakhya' e vAstavika ahiMsAno mULabhUta siddhAMta che. e ja ahiMsA jyAre kriyAtmaka bane che tyAre tene zabdaparyAyarUpe oLakhavA mAgIe to anukaMpA ke dayAnA nAmathI oLakhavAmAM jJAnadhArA-1 ====ii 2 == jena sAhitya jJAnasatra-
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ave che. A siddhAMta jeTalo jyAM vyApaka teTalI ja te vyakti, samAja ke rASTramAM vadhu saMskAritA ane vadhu zAMti najare paDavAnI. kSamAmUrti bhagavAna zrI mahAvIranA upadezano TUMko sAra e che ke - "jo tamAre tamAro sarvAgI vikAsa sAdhavo hoya to AcAramAM sarva hitakAriNI ahiMsAne, vicAramAM saMgharSazAmaka anekAta(syAvAda)nA siddhAMtane ane vahevAramAM saMkalezanAzaka aparigrahavAdane manasA-vAcAkarmaNA apanAvo. AthI vyaktinA jIvanamAM vizvabaMdhutva - maitrInI bhAvanA, samanvayavAdI dRSTi ane tyAga-vairAgyanA Adarzo jIvaMta banaze; ane A siddhAMto nyUnAdhikapaNe jo sahu amalamAM mUkaze to samaSTi - samudAyamAM adhyAtmavAdano prakAza pragaTa thatAM bhaya, ciMtA, ajaMpo, azAMti, asaMtoSa, vargavigraha, anyAya, durbhAvanA, dhikkAra, tiraskAra, kaDavAza, avinaya, aviveka, ahaMkAra AvAM aneka jaDatattvone ghero banelo aMdhakAra vilaya thaze; pariNAme sarvatra maitrI, prema, sneha, Adara, saMpa, sahiSNutA ane zAMtinAM baLo majabUta banaze. ekavIsamI sadImAM arthAt vartamAna samayamAM jaina dharmanA siddhAMto - mUlyonI khAsa jarUra che, jeTalI tIrthakaronA samayamAM na hatI. samasta vizva jaina dharmanA ahiMsA, anekAntavAda, paramasahiSNutA, paramata sahiSNutA, zAMtimaya sahaastitva, vizvaprema, vizvazAMti ane karuNAnA siddhAMtone jo apanAve to cokkasapaNe duniyAnA badhA prazno hala thaI jAya. AjanI A saMtapta duniyA mATe jaina dharma eka akasIra auSadha, davA samAna che. jaina dharmanAM mUlyo khAsa karIne ahiMsAnuM pAlana karanAra deza tathA vizva, AdhyAtmika ane naitika unnati prApta karaze. ApaNe roja savAre jyAre vartamAnapatra vAMcIe chIe tyAre samAcAra AtaMkavAdI, hiMsA, gunAkhorI, vinayabhaMga, bhraSTAcAra, khUna-kharAbI, corI, ruzavata, dANacorI, baLAtkAra, khoTuM tolamApa vagerenAM ja vAMcavA maLe che. ahiMsAnA pAlanathI anya jIvone nirbhayatA ane zAMti maLe che ane vizvamAM svArtha mATe pravartI rahelAM yuddho ane vairavRttinAM zamana thAya che. eka vyaktinA tyAgathI jemanI pAse padArtho na hoya temane te maLe che ane eka Adarza tyAgInA tyAgano bIjAone cepa lAgavAthI prajAmAM sukhano pracAra thAya che. sahanazIlatAno guNa khIlavAthI vizvanuM (jJAnadhArA - 3 Si jena sAhitya jJAnasatra-5
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSubdha vAtAvaraNa zAMta thAya che, pavitratAthI vAtAvaraNamAM zuddhi phelAya che ane lUMTaphATa, daMbha, pAkhaMDa, atyAcAra, anAcAra ityAdi doSono nAza thAya che. saraLatA ane komaLatAthI vizvane sAcA bodhapATho sAMpaDe che ane pAmaratA, mithyAbhimAna, kadAgraho ane pUrvagraho dhovAI jAya che. Aje keTalAka loko ahiMsAne kAyaratA samaje che, paraMtu ahiMsA eTale kAyaratA nathI. tIrthakara bhagavAna mahAvIra jevA mahAna virapuruSonA aMtaramAM sarvajIvo pratye vadhI rahelI karuNatAnI bhAvanA ane vAtsalyamAMthI ja ahiMsAnA siddhAMtanuM sarjana thayuM che. bAhya dRSTie kaoNpyuTara ane mobAIla jotAM Azcarya thAya tevI siddhibharelo yuga paNa AMtara-jIvanamAM krodha-kaSAyo-saMkaleza ane verajheranI kaDavAza ane mArA-tArAnI bhAvanA ane mamatAthI thatAM saMgharSovALA samayamAM jIvanane kema sArI rIte jIvavuM te ja mahattvano prazna che. nItine mArge dhana kamAvanAra sukhe sUI zake che. e kAma agharuM che, paNa azakya nathI. prAmANikatA lAMbe gALe jIte che. ApaNuM jIvana AMtarika azAMtithI, krodhathI, mAnasika tanAvathI gherAyeluM che. vartamAna jIvanamAM jaina mUlyo ja rAmabANa ilAja che, je saMgharSamayI jIvanamAMthI mukti apAvI zake. jaina mUlyonI AvazyakatA traNe kALamAM rahevAnI. bhUtakALamAM hatI, vartamAnakALamAM che ane bhaviSyakALamAM paNa raheze ja. balake jema jema duSama duSama kALa AvatAM jaze tema tema jaina mUlyonI AvazyakatA savizeSa jaNAze. cAlo ApaNe jenamUlyone AjathI ja, atyAre ja zakya eTalA apanAvavAnI koziza karIe. (jJAnadhArA-1 = 3 4 == jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 vartamAna jIvanamAM jenamUlyonI AvazyakatA zrImatI dhanalakSmI zAMtilAla badANI - nAgapura dho maMgala mukkikaMTha, ahiMsA saMjamo tavo devAdi ta namasati, jalsa dhamma sayAmaNo | prathama vAkyamAM ja bhagavAna mahAvIre sAcA dharmanI mahattA paribhASA sAthe samajAvI dIdhI che ke - "dharma eka utkRSTa maMgaLa che, paraMtu kevo dharma tathA kayo dharma ? jemAM ahiMsA, saMyama tathA tapa hoya ane A viziSTa guNo je vyaktimAM hoya, tene devatA paNa namaskAra kare che - (1) ahiMsA, (2) aparigraha (3) anekAnta athavA syAdavAda dharma e jIvana jIvavAnI eka kaLA che. jenA dvArA manane jIvanamAM zAMti maLe. pratikULa samayamAM sAco mArga dekhADI A bhava tathA parabhava sudhAre che. vartamAna samayamAM bhArata sahita vizva je je vibhinna samasyAno sAmano karI rahyo che, te dareka samasyAno zatapratizata samAdhAno jaina dharmanAM mUlyomAM saMpAdita che. pAkistAna tathA AMtakavAdione jaina dharmano mULa siddhAMta ahiMsAno saMdeza pracAra-prasAra dvArA ApI zakAze. jyAre khristIo potAnA dharmanA pracAra mATe ApaNA gharaAMgaNe AvI jAya che, to pachI jaino kema nahi ? kahe che ke - bhaya nahIM hameM durjanoM kI durjanatAze bhaya hai hameM sajjanoM kI niSkriyatA se || mATe jeno deva, guru, dharma tathA vaDIlonI chatrachAyAmAM tathA mArgadarzanamAM ahama grupo taiyAra thaI jAya tathA pUrA vizvamAM prabhAvakarUpe ahiMsAnA pracAra dvArA janatAne jAgrata kare. bIjI samasyA che paryAvaraNa, bhraSTAcAra, baLAtkAra tathA pazudhananA saMhAranI. A sivAya jugAra, gerakAnUnI zikAra tathA supArI dvArA hatyA Adi dUSaNo paNa sAmela che. pazuo dezanI saMpatti che. jyAre bhAratanI janasaMkhyA 36 karoDa hatI tyAre ApaNuM pazudhana 40 karoDanuM hatuM. AjhAdI maLatAM ja gAMdhIjInuM (jJAnadhArA-5 6 5 chuM jena sAhitya jJAnasatra-
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama svapna gauhatyA baMdha karavAnuM hatuM, paraMtu ati duHkha te vAtanuM che ke gAMdhInA vArasadAro koMgresanuM cihna je bela-joDI hatuM. tenAM para hiMsA, yAMtrika katalakhAnAMmAM paMjA dvArA sthApita karI dara varSe temAM vRddhi karatA jAya che. jethI karIne atyAra sudhI karoDonI saMkhyAmAM dudhALu gAyo AMkhamAM AMsu sAthe potAnI bali daI rahI che. jene ApaNe hiMduo tathA jaino AMkha ADA kAna karI sarakArane protsAhita karI rahyA chIe. zuM ApaNe varanA saMtAna tathA vArasadAra nathI ? zuM ApaNe nAmamAtranA ja jaino chIe ? devamAra katalakhAnuM baMdha karavAnI javAbadArI sipha jainonI ja che ? durbhAgyano viSaya e che ke vartamAnamAM bhautikatAnI cakAcauMdhamAM ApaNA mahApuruSo dvArA batAvela sukhazAMtimAM zAzvata mArgane vistRta karI dIdho che. ane potAne Uptudate ghoSita karI dIdho che. ApaNI A pravRttine kAraNe vyakti tathA samAja sahaja mAnavI udAtta bhAvanAothI bhaTakI gayo che, tathA ApaNe eka kRtrima jIvana jIvavA mATe vivaza thaI gayA chIe. je zArIrika vyAdhi, mAnasika vikSipatA tathA prAkRtika pradUSaNanA rUpamAM ApaNI samakSa tathA jagata samakSa potAnI vikarALatA sahita anubhUta thaI rahyo che. vartamAna samayamAM eka paNa divasa evo nahi gayo hoya je divase baLAtkAranI koI ghaTanA na banI hoya. jemAM savA mahinAthI laIne pacAsa varSanI prauDhA tathA paraNItAno samAveza thAya che. jyAre jaina dharmanuM cothuM brahmacaryavrata paranArIne bahena tathA mAtAnA rUpamAM samajI pavitratA dhAraNa kare che. vartamAna samayamAM A jvalaMta samasyAmAM jaina dharmanuM mULa cothuM brahmacaryavrata mazAla laIne AvI zake che. Aje mahilA divasa game teTalA manAvIe athavA nArI Arthika kSetramAM game teTalI AgekUca kare, chatAM paNa tenuM jAtIya zoSaNa tathA baLAtkArano bhoga thatI raheze. te rASTranI mahAna kalaMkamaya samasyA che. jaina dharmanA mULamAM sakha vyasanono parityAga Ave che. yuvAno ApaNI rASTrIya saMpatti che. te yuvAdhana Aje mAMsAhAra, madyapAna, pAnaparAga, guTakA, heroIna, jugAra tathA paranArImAM lIna banI, alpAyu banI lAkhonI saMkhyAmAM rASTra gumAvI rahyuM che. yuvAnone AvI lata lagADavA mahAna SaDayaMtramAM dezI tathA videzI kaMpanIo saMlagna che. jene sarakAra poSe che. AvAM kAryomAM ApaNA kaMIka aMzamAM jaina (jJAnadhArA-1 = 6 jaina sAhitya jJAnasatra-
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAio paNa saMmilita che. jaina samAja, jaina sozyala grupa tathA ahama grupa jevA mULanA A siddhAMtone bhArata tathA vizvamAM pahoMcADI yuvAdhanane bacAvI zakAya ? avazya. Nothing is impossible in this world - vartamAnamAM vizva samakSa moTI samasyA vaizvika maMdI che. jaina dharmano mukhya siddhAMta aparigraha che. AvazyakatAthI vadhu vastuono saMgraha athavA saMpatti rAkhavI te vyaktigata tathA sAmAjika dUSaNa che. asamAnatA haTe to jagatamAMthI nakasalavAda, hatyA, khUna-kharAbI vagere naSTa thaze. A aparigrahanA siddhAMta pramANe eka rASTra bIjA rASTranA sImA-ullaMghana thatA baMdha thaI jaze. tathA nirdoSa sainiko tathA saMpattino vyaya baMdha thaI jaze. AnA mATe jaina dharmanA A aparigrahanI maryAdA rAkhaze to vizvamaMdI ghaTI jaze. jaina dharmano trIjo siddhAMta anekAntavAda athavA syAdvAda che. mahAvIre anekAntavAdano artha satyane ghaNA pahaluo hoya che. pratyeka vyakti satyanA eka pAsAne joIne pUrNa satya samaje che. eTale mahAvIre pratyeka vyaktinA vicArone mahattva ApI sAcA satyane jovuM joIe. jethI vera-jhera tathA vaimanasyatA, hiMsAno prazna ja Ubho na thAya, je AjanI AvazyakatA che. bhagavAna mahAvIra kevaLajJAnI hovAne kAraNe bhaviSya draSTA tathA trikALajJAnI sAthe vijJAnI paNa hatA. temano anekAntavAdano siddhAMta Aje vijJAnamAM sApekSavAda tarIke oLakhAya che. temaNe pAtra mArga cIMdhyo ke - "A mArga tamArA mATe zreyaskara che." pachI te mArga para cAlavAmAM Agraha ke durAgraha nathI karela. jaina dharmano A siddhAMta sarcalAiTa banIne vizva samakSa Ubho che, jethI janatA vicAra karI temane apanAvA mATe svaIcchAthI grahaNa karI potAnuM jIvana sukha ane zAMtimaya banAve. jaina dharmanI sthApanA koI vizeSa varga tathA jAti mATe nathI. jaina dharmanA siddhAMto manuSyane sukha-zAMtipUrvaka jIvana jIvavAnI kaLA che. te vizvamAM koI paNa vyakti jIvanamAM apanAvI ArogyapUrNa mAnasika zAMti sAthe jIvI zake che. (jJAnadhArA - SSSS ESSES jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 sAMprata vizvanI samasyAonA samAdhAna mATe vartamAna jIvanamAM jainamUlyonI AvazyakatA le. Do. kavina zAha bhUmikA : mahAna puNyodaye mAnavajanma deva, guru ane dharmanI sAmagrI maLe che, tema chatAM jIvana e sukomaLa puSponI zayyAvALI jiMdagI jevuM AnaMdadAyaka nathI. anekavidha samasyAo tanAva, hatAzA, azAMti ane AtaMkavAdanA bhaya heThaLa jIvana cAlI rahyuM che. jaina dharmanAM mUlyo mAtra jaino ja nahi paNa samagra mAnava-samUhane jIvana jIvavAnI kaLA samAna ananya preraka ane mArgadarzaka sthaMbha samAna che. dharmanAM mUlyo kapolakalpita nathI. paNa tapa-tyAga-sAdhanA ane jJAnathI prApta karIne saMto-mahAtmAoe mAnavonA kalyANa mATe upadezarUpe dharmamAM darzAvyA che. A mUlyonuM ciMtana-manana ane AcaraNa jIvananI samasyAonA samAdhAna mATe rAjamArga samAna che. ahiMsA paramo dharmaH ahiMsAno siddhAMta vizvavyApI banAvavo joIe. manuSya ane prANIo sivAyanI ekendriyathI paMcendriya sudhInA vanaspatikAya, vAyukAya, apakAya vageremAM jIvasRSTi che, tenuM rakSaNa jayaNA karIne jIvana jIvavAno mArga che. bhagavaMte dezivarati ane sarvavirati dharma dvArA pratipAdana karyo che. jIva-hiMsA na thAya, jIvonuM rakSaNa thAya evI bhAvanA keLavavI joIe. jIvo ane jIvavA do'no maMtra caritArtha karavo joIe. rAtribhojanano tyAga karavo joIe. mAMsAhArano tyAga karIne zAkAhArI jIvanazailI apanAvavI joIe. zAkAhArI jIvanazailIthI mAnavInI sAttvika vRttionA poSaNanI sAthe mAnasika ane zArIrika svasthatA paNa vadhu tejasvI bane che. samasyAonA mULamAM rAjasI ane tAmasI prakRti che, teno nAza karavo joIe. te mATe dharmanA siddhAMtonuM anusaraNa Avazyaka che. aDhAra pApasthAnakamAM ahiMsA dharma, krodha, mAna, mAyA, lobha, rAga, dveSano samAveza thayo che. A duvRttio para niyaMtraNa mATe jJAnadhArA-5 5555 jaina sAhitya jJAnasatra-5 -
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayatna karavo joIe, to ja sAttvikatA vRddhi pAmaze. vrata-niyama-tapa-tyAgapradhAna vicAronuM jIvanamAM anusaraNa karavAthI samasyAonuM samAdhAna thAya che. ahiMsA dharma jIvone bhayamukta karIne zAMtithI jIvana jIvavA mATe preraka bane che. bhagavAnanAM vizeSaNono namuskurNa sUtra'mAM ullekha thayo che. temAM abhayadayANe bhagavAna vizvanA jIvone bhayamukta kare che. AjanI jIvanazailI lokone bhaya ane trAsa ApIne kSaNika AnaMda mANe che. pachI samasyAo kyAMthI dUra thAya ? kAyika, vAcika ane mAnasika ema traNa prakAranI hiMsAno tyAga jarUrI che. zrAvakajIvananAM bAra vratonuM yathAzakti anusaraNa karavAthI jIvanamAM zAMti prApta thAya che. bhAratIya saMskRtimAM "maryAdA'nuM viziSTa sthAna che. A maryAdAne baMdhana mAnIne manuSyo svataMtratAne nAme svecchAcArI banI gayA che ane samasyAo svayaM UbhI karI rahyA che, tyAre "maryAdA'no siddhAMta apanAvavo Avazyaka che. maryAdA baMdhana paNa sadAcAranuM lakSaNa che ane tenAthI AtmAnI Urdhvagatino mArga prApta thAya che ema samajavuM joIe. zIla ane sadAcAranA niyamonuM nItipUrvaka pAlana karavAthI samasyAomAMthI mukti maLe che. parigraha parimANa vratanI vizeSa rIte sAdhanA karavI joIe. saMgrahAkhorInuM dUSaNa achata, bhAvavadhAro, moMghavArI, asatya, corI, madyapAna, jugAra jevAM dUSaNo phelAve che, mATe jIvanamAM saMtoSavRtti keLavavI joIe. mArgAnusArInA pAMtrIsa bolamAM jIvana jIvavAno mArga darzAvyo che, temAM saMtoSavRtti ane nyAyasaMpanna dravyano samAveza thayo che. arthazAstramAM jarUriyAto ane IcchAono bheda darzAvyo che te samajavo joIe. roTalo-zAka-havA-pANI jarUriyAta che; jyAre makAnamAM eNrakanDizana, miSTAnna, phijha vagere icchAo che. IcchAo anaMta che. jIvana pUrNa thAya to paNa icchAo ghaTavAnI nathI; mATe saMtoSavRtti dhAraNa karIne jIvana jIvavAnI zailI apanAvavI joIe. parigraha parimANa vrata dhAraNa karavAthI jIvanamAM samasyAonuM sthAna nahivat banI jAya che. yazovijayajI upA. "amRtavelanI sajajhAya'mAM jaNAvyuM che ke - jJAnadhArA -pa 9 == jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApa nahi tIvra bhAve kare jeha ne navi bhava sAgare, ucita sthiti jeha rUpe sadA, teha anumodavA lAgaze. seve cetanajJAna ajavALIe." jIvanamAM sukha karmAdhIna che ema mAnIne dharmamaya jIvana jIvavuM joIe karmavAdano siddhAMta samajavo joIe. bhautikavAdathI IrSyA ane asaMtoSano roga ghera ghera cepI roga samAna pracAra pAmyo che. pUrvakarmAnusAra karmodaye sukha-duHkha Ave che, tyAre navAM karmo na baMdhAya te mATe Azrava, saMvara ane nirjarA tattvanuM anusaraNa upayogI nIvaDe che. bAhya nimittone doSa Apavo nahi; paNa pote potAnA karmo bhogavavAnAM che. rAjA-mahArAjA tIrthakaro, gaNadharo karmasattAthI bacI zakyA nathI. aMtarAyakarmanA udayathI jIvanamAM sukha-zAMti, cIja-vastuo maLatI nathI. abhimAna karavAthI nIcagotra karma baMdhAya che. kaMjUsAI ane saMgrahAkhorIthI garIbAI Ave che. mATe karmasattAno svIkAra karI karmabaMdha na thAya tevI zailI dharmanI rIte apanAvavI joIe. mAnavIe potAnI AvakanA saMdarbhamAM kharca karavo joIe. anekAntavAdano siddhAMta mAtra Adarza nathI, paNa vAstavika jIvanamAM enA vicAronuM anusaraNa upayogI che. bhArata jevA mahAkAya dezamAM aMdAje 2000 jeTalA dharmo - mata-paMtho pravarte che tyAre ekAntavAdathI anya dharma-mata-paMthanA vicArone sahiSNutAthI mAnavA joIe. bhArata binasAMpradAyika deza che. sarvadharmasamabhAva - dhArmika sahiSNutAnuM anusaraNa karavAthI rASTranI ane mAnavajAtanI zAMti ane salAmatInuM rakSaNa thaze. mANasa dhArmika hoya to tenAthI koI vAMdho nathI paNa dharmanA nAme jhanUnI ane kaTTaravAdI banI jAya che, tyAre samagra rASTra ane vizvanI zAMti jokhamAya che. komI ramakhANonI zAMti - salAmatI - moMghavArI - hiMsA - AtaMkavAda jevI samasyAo uddabhavI che, mATe tenA samAdhAnamAM anekAntavAdathI vicAravuM joIe. rAjakIya pakSApakSImAM jIvananI zAMti jokhamAya che, tyAre anekAnatavAdathI niSpakSa rIte mAnava-kalyANanI pravRtti ne yojanAone lakSamAM levI joIe. sImAnI sAThamArImAMthI mukta thaIne prajAkalyANanI bhAvanAno vicAra kendrasthAne rAkhavo joIe. (jJAnadhArA - SMS 10 jaina sAhitya jJAnasatra-
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTranI ekatA ane akhaMDatitAnA rakSaNa mATe anekAtavAdanI vicAradhArAnuM zikSaNa jarUrI che. zikSaNamAM dharmanAM mUlyonuM sthAna atyaMta jarUrI che. vyaktigata rIte vicAratAM jIvanamAM maitrI, pramoda, kAruNya ane mAdhyasthatA - A cAra bhAvanAno vikAsa thavo joIe. samasyAonuM samAdhAna jaina dharmanAM mUlyo dvArA saMpUrNa zakya che - jarUra che mArgAnusArIpaNu, viratidharma, tapa, tyAga, ahiMsA, karmasattA, cAra bhAvanA, anekAntavAda vagerenuM zikSaNa ane AcaraNa Avazyaka che. jIvanamUlyo mAtra Adarza nathI paNa vAstavika che. ema jaina dharmanA itihAsamAM aneka dRSTAMta che. ema vicArI mUlyaniSTha jIvana jIvavuM joIe. saMdarbha sUci : 1. anekAntavAda - pa.pU. gaNivarya yugabhUSaNa vijayajI. 2. yogazAstra - kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya - prakAza-2, prakAza-4 (bAravrata) 3. zrAddhavidhi prakaraNa - AcArya ratnazekharasUri - caturthaprakAza (zrAvakavrata) 4. karmanuM komyuTara - muni meghadarzanavijayajI (karmavAda) jJAnadhArA -5 % 11 5 jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 upagraha ke vigraha ? saMskRti ke vikRti ? vartamAna jIvanamAM jaina mUlyonI AvazyakatA le. harSada dozI bhagavAna mahAvIre eka udAharaNa ApyuM che - 'eka mAlika tenA bakarAne roja pauSTika dANA ane lIlo, tAjo cAro Apato hato. te khAIne bakaro vadhu ane vadhu puSTa ane madamasta thato jato hato. bAjumAM rahetA gAyanA vAcharaDAne A bakarAnI IrSA AvatI hatI. jyAre samaya pAkI gayo tyAre e mAtelA, hRSTapuSTa ane mAMsala bakarAne sIsuM chettuNa bhUjjaI' - mAthuM vadherIne tenA mAlika ane mahemAno khAI gayA. AjanA divasomAM A kathAne zaeNrabajAranA saToDiyA sAthe sarakhAvI zakAya. zaeNrano AMka jema jema upara caDato jAya che, tema tema tenI Avaka paNa vadhatI jAya che. tenI raheNIkaraNI ane bola-cAla-vartanamAM paNa jhaDapathI parivartana AvI jAya che. tene tyAM navI gADI, navo phleTa, navuM pharnicara AvavA lAge che. eka divasa acAnaka zaeNrabajAramAM kaDAko bole che. bhAva kaDaDabhUsa gabaDI jAya che. zuM thaI rahyuM che te samajAya te pahelAM saToDiyAnA naphA sAthe mUDI paNa taNAI jAya che ane mAthe moTuM devuM UbhuM rahI jAya che. zaeNrabajAranA khelADIne paNa e bakarAnI jema khabara nathI hotI ke - 'tene vadheratA pahelAM puSTa karavAmAM AvI rahyo che ane eka divasa tenI nirmama hatyA thaI jaze.' thoDo vicAra karatA jaNAze ke - zaeNrabajAranA sakaMjAmAM phasAI javAnA mULamAM lobha che. mANasa tAtkAlika lAbhathI eTalo aMjAI jAya che ke te lAbhanI lAlacamAM vadhu ane vadhu phasAto jAya che ane bhaviSyamAM AvanArI Aphata tene dekhAtI nathI.' bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke - 'jahA lAho tahA loho, lAhA loho pavaDDhaI / do mAsA kayaM kajjaM, koDIe vi na niTThiyaM // " 3.sU. 8-17 jJAnadhArA-5 12 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema jema lAbha vadhato jAya che tema tema lobha paNa vadhato jAya che. jyAM be mAsA sonAthI cAlI jatuM hoya che, tyAM karoDo sonAmahorothI paNa saMtoSa nathI thato. zerabajAramAM le-veca karanAra vizALa samudAyanI sthiti e bakarA karatAM paNa vadhu kharAba che, kAraNa ke te jANato nathI ke tenI pAchaLa kono dorIsaMcAra che. arthataMtra, rAjakAraNa ane sAmAjika kSetre thoDA muThThIbhara mANasonA hAthamAM vizvanuM saMcAlana ane bhaviSya che ane teo potAnI icchA pramANe vizALa pAye zoSaNa karI zake che. teo sAmAnya manuSyanI lAlaca ane nabaLAIne jANe che ane teno pUro ane nirmama lAbha uThAve che. vizva je aneka samasyAothI gherAyeluM che te darekanA mULamAM mANasano vadhato jato lobha ane tRSNA che. dareka manuSya vadhu ane vadhu bhoga-upabhoganI sAmagrI, dhana, saMpatti ane sagavaDatAnI AkAMkSA dharAve che. bhagavAna mahAvIra kahe che ke - "A vadhatI jatI tRSNAno koI aMta nathI - "rUchI zuM mAsisamAM motiyA !' mANasanI bhautika sagavaDa ane sAdhanonI pAchaLanI AMdhaLI doTamAM mAtra tenA cAritrano ane jIvanamUlyono nahi paNa samasta sAmAjika taMtrano ane saMskRtino hrAsa thaI rahyo che. Aja vyaktigata, sAmAjika, rASTrIya ane vaizvika dhoraNe jovA maLatI asahiSNutA, anIti, zoSaNa, arAjakatA, bhraSTAcAra, gunAkorI ane AtaMkanA mULamAM lobha, tRSNA ane tIvra Asakti kAma karI rahyA che. eTale ja kahyuM che ke - "lobha pApano bApa che. lobha dareka aniSTanuM mULa che." samAjanA moTA bhAganA mANaso mAnasika rIte nabaLA hoya che. yogya netRtva ane mArgadarzananA abhAvamAM te jhaDapathI aniSTothI gherAI jAya che ane samAja svayaM rogagrasta thaI jAya che. kensaranI jema A aniSTo samAjamAM jhaDapathI phelAI jAya che. Aja pUruM vizva dareka stare aniSTa tattvonI pakaDamAM AvI gayuM che. te mATe ApaNI saMskRtinAM jIvanamUlyone punaH sthApita karavAnI tAtI jarUra che. A aniSTa tattvothI samAjane ane vyaktine mukta karavA e samAjanA prabuddha ane saMniSTha jJAnadhArA - SSSSuM 13 S jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhyo sAme moTo paDakAra che. temAM jaina jIvanazailI ane jaina jIvanamUlyo mahattvano bhAga bhajavI zake tema che. zerabajAranuM udAharaNa pANImAM taratI virATa himazilAnI bahAramAM dekhAtI nAnI Toca jevuM che. vizva sAme je paDakArarUpa prazno che, te bahAra dekhAya che tenA karatAM anekagaNA vadhu jaTila ane gaMbhIra che. temAMnA thoDA prazno nIce pramANe che : 0 upabhoktAvAda ane bhautika sAmagrIno bephAma upayoga ane durvyaya. 3 vaicArika ane dhArmika asahiSNutA. Arthika asamAnatA ane zoSaNa. a kuTuMbabhAvanA ane sahakAranI bhAvanAno viccheda. 0 naitika adhaHpatana, bhraSTAcAra ane jIvanamAM vikRti. te jJAtivAda ane jAtivAdanI vadhatI jatI mAThI asara. upabhoktAvAda : aniyaMtrita upabhoktAvAdane kAraNe kudaratanA sAdhana-saMpatti upara prabaLa dabANa AvyuM che. khanIja padArthono puravaTho jhaDapathI ghaTI rahyo che. jaMgalono moTe pAye vinAza thaI rahyo che. kRSinI pedAza mAMgane pahoMcI nathI zakatI. pANIno upayoga ane durvyaya bephAma rIte vadhI rahyo che. nadInAM ane jaLAzayomAM pANI ghaTI rahyuM che. temAM pradUSaNa sImA bahAra vadhI gayuM che. kahevAya che ke pANInI taMgI eTalI tIvra thaI jaze ke bhaviSyamAM pANI mATe yuddho thaze. jamInanI mAMga paNa eTalI ja vadhatI jAya che. kArakhAnAM ane kRSikSetra vaccenI jamInanI spardhAnAM AghAtajanaka ane hiMsaka pariNAma pazcima baMgALanA siMgura ane naMdIgrAmamAM jovA maLyAM che. siMgura ane naMdIgrAma AvI rahelAM mahAsaMkaTanA pUrvasaMketa che. paryAvaraNanuM samatulana bhAMgI paDyuM che. tApamAna vadhI rahyuM che. himAlaya jevA virATa parvato ane dhruvapradezono barapha ogaLI rahyo che. vaijJAniko, samAjazAstrIo ane arthazAstrIo pokArI pokArIne kahI rahyA che ke - "AkhuM vizva jhaDapathI sarvanAza tarapha dhasI rahyuM che. tAtkAlika pagalAM apanAvavAmAM nahi Ave to bhaviSyamAM vizvane tArAjImAMthI ugAravuM muzkela thaI jaze." (jJAnadhArA - S ja 14 SMS jana sAhitya jJAnasatra-1)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaicArika ane dhArmika asahiSNutA : hAvarDanA prophesara hanTiMgaTane 1993mAM The Clash of Civilizations.' zIrSaka nIce eka lekha prakAzita karyo hato. A lekhamAM temaNe spaSTa abhiprAya Apyo hato ke - 'vicAra, dharma ane saMskRtinI bhinnatA dharAvatA dezo vacce kyAre paNa saMpa, suleha, zAMti ane sahakAra keLavI ja nahi zakAya.' pazcimanA vikasita ane khristI dezo ane madhya eziyAnA muslima dezo vacce vicAra ane mAnyatAomAM eTalo moTo taphAvata che ke te baMne kyAre paNa sAthe rahI nahi zake, 11 sapTembara, 2001nA amerikA uparanA humalA pachI pazcimanA dezo ane prajAno muslimo uparano roSa, aNagamo ne pUrvagraha behada vadhI gayA che. Aja pazcimamAM hanTiMgaTananA vicAro Adara ane sAmAjika satya tarIke svIkRta thaI gayA che. pratikriyArUpe muslimoe pazcimanI sAme jehAdI yuddha ane AtaMka zarU karI dIdhA che. temAM bIjAM rAjakAraNIya tattvo bhaLIne bhAratamAM ane AsapAsanA dezomAM AtaMka phelAvI rahyA che. A ja dhArmika asahiSNutA ane dharmane nAme AtaMkavAda tenI carama sImAe pahoMcyo che. Arthika asamAnatA ane zoSaNa : Aja dhanavAna vadhu ane vadhu dhanavAna thatA jAya che ane garIba vadhu ane vadhu garIba thatA jAya che. eka tarapha bhAratanI 40% vastI haju paNa garIbInI rekhA nIce jIve che. bIjI tarapha vizvanA sauthI vadhu 10 dhanADhyomAM 4 bhAratIya che. A Arthika asamAnatAne kAraNe asaMtoSa, lAlasA, bhraSTAcAra ane gunAkhorImAM asAdhAraNa vadhAro thaI rahyo che. kudaratI saMpatti ane sAdhano dhanavAnonA aMkuzamAM che ane teno upayoga garIbonA vadhu ane vadhu zoSaNamAM thaI rahyo che. kuTuMbabhAvanA ane sahakAranI bhAvanAno viccheda : potAnI bhautika-sAmagrInI vadhatI jatI bhUkhane saMtoSavA pAchaLa mANasa bIjA mATe kaMI paNa karavA taiyAra nathI. mANasa vadhu ne vadhu svArthI ane svakendrI thato jAya che. potAnA nAnA kuTuMbamAM bIjA mATe sthAna nathI. pahelAMnA samayamAM bahoLA kuTuMbamAM sabaLA-nabaLA dareka nabhI jatA hatA. Aja nAnA kuTuMbamAM nabaLAne nabhAvavA koI taiyAra jaina sAhitya jJAnasatra-5 jJAnadhArA-5 15
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ nathI. emAM paNa vRddha ane azakta mA-bApanI paristhiti kyAreka kharekhara dayAmaNI thaI jAya che. naitika adhaHpatana, bhraSTAcAra ane jIvanamAM vikRtiH vadhatA jatA bhoga-vilAsa, jhaDapathI AvakamAM moTo vadhAro, saMyukta kuTuMbamAM bhaMgANa ane bhraSTAcArane kAraNe cAre tarapha naitika adhaHpatana dekhAya che. vyasana ane vyabhicArane sAmAjika svIkRti maLI gaI che. chUTAcheDA sAmAnya thaI gayA che. svajAtIya lagna, bhRNahatyA ane baLAtkAranuM pramANa vadhI rahyuM che. manuSya-jAtinA itihAsamAM kyAre paNa na banyuM hoya teTaluM moTuM bhaMgANa Aja sAmAjika mALakhAmAM jovA maLe che. jJAtivAda ane jAtivAdanI mAThI asara : laghumatI ane bahumatI vaccenA saMbaMdho vaNasI rahyA che. samAja nAnI nAnI jJAtio ane jAtiomAM khaMDita thaI rahyo che. temAM paNa ArakSaNanA muddAe saMgharSanuM vAtAvaraNa UbhuM karyuM che. yogyatA ane lAyakAtane badale jJAti-jAtinA dhoraNe pasaMdagI thAya che. rAjakAraNa jAtivAdanA dUSaNathI DahoLAI gayuM che. tenA arthataMtra ane prazAsana uparanAM mAThAM pariNAma spaSTa dekhAI rahyAM che. AvA ghora aMdhakAramaya ane nirAzAjanaka paristhitimAM jo koI ekamAtra AzAnuM kiraNa hoya to e jaina jIvanamUlyo ane jIvanazailI che, je sarvAgI jainadarzanano bhAga che. jaina itihAsano abhyAsa karavAthI spaSTa jaNAI Ave che ke - bhUtakALamAM jyAre jyAre mAnavajAtine vikaTa saMjogono sAmano karavo paDyo che tyAre tyAre jaina jIvanamUlyonI sArvabhaumikatA ane tenA vyAvahArika prayogathI mAnavajAtinuM rakSaNa thayuM che ane samAjano vyApaka stare vikAsa sAdhI zakAya che. dareka tIrthakaroe tatkAlIna dravya, kSetra, kALa ane bhAvane anurUpa jIvanamUlyonI sthApanA karI che.' bhagavAna mahAvIranA samayamAM paNa AvI ghora aMdhakAramaya paristhiti pravartatI hatI. pArzvanAtha bhagavAnanI paraMparAnA vayovRddha kezI gaNadhara vaNasatI jatI paristhithinI khinna hatA. temaNe gautama gaNadhara pAse potAno kheda vyakta karatA kahyuM - jJAnadhArA - pa SB 16 % jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'andhayAre tamo dhore, vinti pALiLo dU ! ko karissai ujjayaM, savvalogaMmi pANiNaM // 3 44 vizvanAM prANIo ghora aMdhakArathI gherAyelAM che. temane mATe koNa prakAza phelAvaze ? gautama svAmI tenA uttaramAM kahyuM - "uggao vimalo bhANU, savvalogappabhaMkaro / so karissai ujjoyaM, savvaloMmi pANiNaM // 4 saMpUrNa vizvamAM prakAza pAtharanArA nirmaLa sUryano udaya thaI gayo che. te sarva prANIo mATe lokamAM prakAza phelAvaze. bhagavAna mahAvIre 30 varSa sudhI aneka kSetromAM vihAra karIne samAjamAM phelAyelA aMdhakArane dUra karyo hato. 'gADuMemu sahiyaM payAsa" sUryathI paNa adhika prakAza karanArA dareka tIrthaMkaroe temanA samayamAM aMdhakArane dUra karyo che ane dharmanI sAthe jIvanamUlyonI punaH sthApanA karI che. dareka tIrthaMkare jIvananA vyAvahArika ane AdhyAtmika, ema baMne pAsAMne dhyAnamAM rAkhIne upadeza Apyo che. jaina jIvanazailI vyaktigata ane sAmAjika dhoraNe nItimaya mUlyone mahattva Ape che. AjanA yugamAM tenI yathArthatA upara vicAraNA karatA pahelAM prathama tIrthaMkara RSabhadeva ane carama tIrthaMkara mahAvIra svAmIe vyAvahArika kSetramAM karelI krAMti upara dRSTipAta karIe. bhagavAna RSabhadevanA samayamAM sAdhAraNa janajIvana prAkRtika hatuM. temaNe prakRtimAMthI saMskRtinuM nirmANa karyuM. temaNe asI, masI ane kRSinAM sAdhano dvArA tema ja temanI baMne putrIo brAhmI ane suMdarI dvArA bhASA, sAhitya, lalita kaLAo ane hunnara kaLAono vikAsa karyo. bharata ane bAhubalI vacce yuddha anivArya banyuM, tyAre mAnavasaMhAra aTakAvavA temaNe sainya pAchAM kheMcI lIdhAM ane ApasamAM dvandvayuddhathI jaya-parAjayano nirNaya karyo. bharata cakravartI rAjA hovA chatAM temaNe Atma-sAdhanAnA sarvocca zikhara evA kevaLajJAnane prApta karyuM hatuM. svayaM RSabhadeve paNa potAnA jIvanano moTo bhAga rAjavyavasthA ane samAjavyavasthAmAM vitAvyo hato. jJAnadhArA -5 16 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna RSabhadevano kALa dareka prakAranI pravRttithI dhamadhamato hato. temano samaya nyAya, nIti ane AdhyAtmikatAnI sAthe sAthe prakRtithI saMskRti taraphanA vikAsano suvarNayuga hato. samayanA vaheNa sAthe saMskRtimAM vikRtie praveza karyo. bhagavAna mahAvIranA samaya sudhImAM samAjamAM pravezelI thoDI vikRtionuM avalokana karIe. temanA samayamAM dharmane nAme hiMsAnuM sAmrAjya phelAyeluM hatuM. moTApAye yajJamAM pazubali devAtI hatI. rAjAo narabali ApatA paNa khacakAtA na hatA. svayaM magadhanA mahArAjA zreNike narabalinuM Ayojana karyuM hatuM. bhagavAna mahAvIre kevaLajJAnanI prAptithI laIne nirvANa sudhInA 30 varSamAM dharmane nAme thatI hiMsA rokavA vyApaka vihAra karyo hato. kevaLajJAna pachI tarata ja teo ugra vihAra karIne indrabhUti gautamanA yajJasthaLe pahoMcyA. temanA upadezathI indrabhUti gautama sahita 11 mukhya paMDitoe yajJa ane hiMsAno tyAga karyo ane temano ahiMsAmaya dharma svIkAryo. bhagavAna mahAvIre ahiMsAnuM kArya cAlu rAkhavA mATe nirvANanA samaye paNa gautama svAmIne potAnI pAse na rAkhatA devazarmA brAhmaNa, je yajJamAM pazubali devAno hato, tene bodha ApavA mokalyA. bhagavAna mahAvIranA samayamAM yuddha ane laDAI sAmAnya thaI gayA hatA. koNike tenA pitA mahArAjA zreNikane keda karIne pote rAjA banI gayo hato. teNe potAnA bhAIonI saMpatti paNa paDAvI lIdhI hatI ane te mATe moTuM yuddha paNa thayuM hatuM. koNika potAne bhagavAna mahAvIranA mahAna bhakta tarIke gaNAvato hato, paraMtu tenuM AcaraNa bhagavAna mahAvIranA upadezathI viparIta ane daMbhI hatuM. bhagavAna mahAvIre tene spaSTatAthI jaNAvyuM hatuM ke - "tenA svArthI ane hiMsaka AcaraNane kAraNe te durgati pAmaze." ceTakarAjA sAmenA tenA yuddhane paNa bhagavAne niMdanIya kahyuM hatuM ane ceTakarAjAnuM samarthana karyuM hatuM. caMDapradyote rANI mRgAvatIne prApta karavA mATe jyAre rAjA zatAnika upara caDAI karI hatI tyAre paNa bhagavAna mahAvIra yuddhanA sthaLe pahoMcyA hatA ane saMhAra aTakAvyo hato. jyAM jyAM yuddha ane saMgrAmane kAraNe (jJAnadhArA 55 18 ==jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMsA, anyAya ane tArAjI thatAM hatAM, tyAM tyAM bhagavAna mahAvIre zAMti sthApI hatI. bhagavAna mahAvIre pAMca mAsa ane pacIsa divasanA upavAsa karIne dAsI tarIke vecAyelI rAjakumArI caMdanabALAno uddhAra karyo hato. strI-jAtinA sanmAna mATe ane dAsIprathAnA viruddhamAM AvI ghora tapasyAno bIjo koI kisso itihAsamAM jovA maLato nathI. temanA samayamAM dhanADhyavarganA yuvakonuM jIvana bhoga-vilAsathI raMgAyeluM hatuM. zAlibhadrane bhagavAna mahAvIre bhogImAMthI jogI banAvyA hatA. zrImaMta yuvako temanA parivAranA rAjakIya ane sAmAjika prabhAva ane lAgavagane kAraNe garIba upara atyAcAra karatA acakAtA na hatA. rAjagRhInA yuvakoe udyAnamAM arjuna mALInI patnI upara tenI sAme ja baLAtkAra karyo. jyAre tene nyAya na maLyo tyAre veranI AgamAM baLI rahelA ane hatAza arjuna mALIe hiMsAno mArga apanAvyo. arjuna mALIne paNa bhagavAna mahAvIre veramAMthI kSamA ane hiMsAmAMthI ahiMsAnA paMthe vALyo. bhagavAna mahAvIranA jIvanamAM vikRtimAM dhasI gayelA mANasone sudhArI, prakRti tarapha pAchA vALavAnAM aneka udAharaNa jovA maLe che. pratikramaNa paNa A arthamAM prakRti tarapha pAchA pharavAnI kriyA che. adharmanA mALakhAne toDI nAkhavA mATe temaNe bhASA paNa prAkRta apanAvI hatI. dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA saMdarbhamAM samasyAnuM samAdhAna : bhagavAna RSabhadevano upadeza prakRtimAMthI saMskRti taraphanA vikAsano hato. bhagavAna mahAvIranA samayamAM saMskRtimAM vikRti pravezI cUkI hatI, eTale temanI dareka pravRtti vikRtine dUra karavA mATenI hatI. temaNe hiMsA, anyAya, asamAnatA ane yuddhamAMthI nivRtta thavAno mAtra upadeza nahoto Apyo, paNa jyAM jyAM A aniSTo hatAM, tyAM tyAM te svayaM pahoMcI jatA hatA ane doSanuM sakriyatAthI nivAraNa karatA hatA. temanA upadeza ane temanA kAryamAM vikRtine dUra karavAno vyAvahArika upAya hato. vikRtine dUra karavA mATe pahelA prakRti tarapha pAchA pharavuM Avazyaka hatuM. eka vAra vizuddhi thayA pachI ja saMskRtinuM navanirmANa thaI zake. temano dharma-nivRttino dharma dekhAto hovA chatAM te azubhamAMthI zubhanI pravRttino dharma hato. ( jJAnadhArA -pa 19 % jaina sAhitya jJAnasatra-5 )
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna RSabhadeva ane bhagavAna mahAvIranuM kArya ane upadeza bhinna pRSThabhUmi upara hatA. paNa temaNe baMne tatkAlIna dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA saMdarbhamAM dareka praznane jainamUlyo dvArA samAdhAna karyA hatA. samAdhAnano A jaina dRSTikoNa atyaMta vyAvahArika ane tarkasaMgata che. bhagavAna mahAvIranA samayanA sAmAjika ane rAjakIya prazno AjanA yuganA prazno jevA ja hatA. eTale temaNe upadezelA ane sthApelA nItinAM dhoraNa ane jIvanamUlyo Aja paNa eTalAM ja prastuta che ane AjanI sAmAjika, rAjakIya ane Arthika samasyAonA samAdhAnamAM upayogI che. bhagavAna mahAvIre jainamUlyone jIvanamAM utAravA mATe dAna, zIla, tapa ane bhAvanA catuTyano vyavahAru upAya batAvyo che. dAna, zIla, tapa ane bhAva: dAna, zIla, tapa ane bhAvano jaina paraMparAmAM eTalo vyApaka upayoga thayo che ane te eTalA paricita che ke moTA bhAganA mANaso tene dhArmika kriyAnA eka bhAgarUpe samaje che. thoDo vicAra karatAM jaNAze ke A cAra zabdono artha ghaNo ja UMDo che. Ajano lobha ane lAlacamAM lapeTAyelo svakendrI manuSya bIjA pAsethI meLavavAmAM, paDAvavAmAM ane ekaThuM karavAmAM parovAyelo che. te bIjAno vicAra karato nathI. te potAnI bhoga-upabhoganI lAlasA bIjAnA bhoge saMtuSTa kare che. te mATe te asatya, corI, chetarapiMDI, banAvaTa, saMgraha vagereno paNa Azraya le che. AjanI jIvanazailIthI potAne sukha maLe ke na maLe, paNa te anya mATe pIDAkAraka che. te uparAMta garIbI, zoSaNa ane AtaMkavAda tenI Upaja che. jainonA dAnanA mahimAnI prazaMsA karatA eka vidvAne kahyuM hatuM - 'AdadAti, AdadAti, AdadAtyeva, nadadAti kiMcanaH sastenaH / ' je vyakti le che, le che ane leto rahe che, paNa koIne kaMI Apato ja nathI te cora che. tenAthI viparIta dAnamAM bIjAnuM levAne badale bIjAne ApavAmAM Ave che. dAnamAM potAnA bhoge bIjAne saMtoSavAmAM Ave che. dAnanA aneka prakAra che. sAmAnya vastu, padArtha, dravya ane dhananuM dAna ApavAmAM (jJAnadhArA-paSSB 20 = jena sAhitya jJAnasatra-1)
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ave che. je vyakti bIjAne ApIne, madada karIne, dAna ApIne prasannatA anubhave che, te kevI rIte asatya, corI, kALAbajArI ke saMgrahakhorI karI zake ? A dareka dUSaNo hiMsAne janma Ape che. potAnA svArtha mATe te kevI rIte hiMsA karI zake ? AjanA yugano mAnavI mAnavasarjita hiMsAthI bhayabhIta che. te asalAmatIthI paNa bhayabhIta che. niHsvArthabhAve dAna ApanAra vyakti abhayanuM vAtAvaraNa sarje che. eTale ja bhagavAna mahAvIre kahyuM che ke - "rATITI seThuM samayapayA sarva dAnomAM abhayadAna zreSTha che. paryAvaraNa ane pANInuM pradUSaNa, vanano moTe pAye nAza, zaherIkaraNa ane vadhatI-jatI mAnavavastIne kAraNe ekendriya - vanaspatithI laIne prANI ane mAnava sudhdhAM dareka prakAranI jIvasRSTi jokhamamAM che. eTale temane abhayadAna ApavA mATe mANase potAnA bhoga-upabhogane niyaMtrita karavA paDaze. dAnamAM ahiMsA ane aparigraha, baMneno samAveza thaI jAya che. dAna ApanAra asatya, corI ane abrahmathI bacIne cAle che. te mATe potAnI IcchAo ane tRSNA upara saMyama jarUrI che. A saMyama e ja zIlanuM mahattvanuM aMga che. saMyama ane zIlane jIvanamAM sthira ane daDha karavA mATe tapa sahAyabhUta che. tapa sAdhana ane sAdhakane zuddha karavAnI kriyA che. zuddhabhAva hoya to ja pUrI samaSThInI sukhAkArI mATe svArthane badale paramArthabharyuM jIvana zakya che. dAna, zIla, tapa ane bhAva samasta jIvasRSTi sAthe tAdAmya keLavavAnI jainadarzananI anupama paddhati ane vyavasthA che. AcArya umAsvAtie parasparopagraho nIvInAn' sUtra dvArA ja bhAva pragaTa karyA che. jainadarzana 'Co-operation - paraspara sahakAramAM - mAne che ane "Confrontion gharSaNane dUra rAkhe che. jenonA rojanA jIvanamAM jovA maLatAM bhojana, bhASA ane paheravezanA niyamo A uddezyathI ja ghaDAyA che. zrAvakanAM 5 vrata - ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya ane aparigraha jIvanamUlyonA saMvardhana mATe (jJAnadhArA - SuM 21 SSC jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka yama-niyama che. A jIvanamUlyonA AdhAre bAhya-jagata ane samasta jIvasRSTi sAthenA samabhAva bharelA AcAra mATe traNa guNavrata che. A guNavrata tenA jIvanane ane jIvanI dareka pravRttine saMyamita kare che. tenA rojerojanA vaparAzanI sAmagrIthI laIne tenA vyApAra ane Arthika pravRttinI sImA paNa A vrata nakkI kare che, jethI te nyUnatama hiMsAthI potAnuM jIvana jIvI zake. chellAM 4 vrata tenA AdhyAtmika vikAsa mATe che. zrAvakAcAra ane tenA 21 guNa A jIvanazailIno ja nirdeza kare che. jainazAstro jIvananI viSamatAone dUra karavA mATe ahiMsA, saMyama ane tapane sarvocca sthAna Ape che. "zrI dazavaikAlika sUtra'nA prAraMbhamAM ja kahyuM che - | 'tha maMtimaviheM, hiMsA saMgamo tavo | devA vi taM namasaMti, jassa dhamme sayA maNo // dharma zreSTha maMgaLa che. ahiMsA, saMyaMma ane tapa dharmanAM traNa rUpa che. jenuM mana A dharmamAM sthira che, tene devatAo paNa namaskAra kare che. jaina dharma ane jIvanazailImAM AcAra ane vicAranuM adbhuta samatulana jovA maLe che. AcAranI zuddhatA jeTaluM ja mahattva vicAronI udAratAno che. anekAntavAda dareka vicArasaraNIne sakhyabhAva ane Adara sAthe mahattva Ape che. AjanA yuganAM dareka dharSaNo anekAntavAda apanAvavAthI TALI zakAya che. nIce ApelAM thoDAM sUtro jaina mUlyonI udAratA ane paraspara sanmAna ane sahakAranI bhAvanAne vyakta kare che. 'satveSu maitrI guNiSu pramodaM, kliSTeSu jIveSu kRpAparatvam / mAdhyasthya bhAvaM viparitavRttau, sadA mamAtmA vidadhAtu deva // he jinendra deva ! mArI prArthanA che ke mAro AtmA haMmezAM prANImAtra pratye maitrIno bhAva, guNIjano pratye pramodano bhAva, duHkhI jIvo pratye karaNAno bhAva ane mArAthI viparIta AcaraNa karanArAo rAjA ane mArAthI (virodhIo, adharmIo) pratye udAsInatA - mAdhyasthatAno bhAva dhAraNa kare. (jJAnadhArA-5 % 22 = jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'khAmemi savve jIvA, savve jIvAvi khamaMtuM meM / mittime savva bhUesu, veraM majjhaM na keNa I // ' vizvanA dareka jIvone huM kSamA ApuM chuM. mArI vANI, vicAra ke AcArathI vizvanA koI paNa jIvane hAni pahoMcADI hoya to temanI kSamA mAMguM chuM. vizvanA dareka jIvo sAthe mAre maitrI che. mAre koI sAthe vera nathI. 'samikkha paMDie tamhA, pAsajAIpahe bahu / / appaNA saccamesejjA, meMtiM bhUesu kappae // aneka prakAranA paMtha ane jAtiothI manuSya mUMjhAI gayo che. tenI yogya samIkSA karIne samajadAra manuSya satyanI khoja kare. vizvanA pratyeka prANI pratye maitrIbhAva rAkhavo e ja dharma che. AjanA yugamAM jyAre cAre tarapha jAtivAdanuM viSa prasarI rahyuM che ane dharmanA nAme mANasanuM vibhAjana thaI rahyuM che tyAre 2600 varSa pahelAMnA bhagavAna mahAvIranA A zabdo keTalA yathArtha ane mahatvapUrNa che ! "sarve nU vA maUvanna vayaMti 10 satyavacana paNa svIkAravA yogya hovuM joIe, te doSarahita hovuM joIe. "je zuTviU, tti vuiSyati je manuSya pramAdane vaza che, viSayamAM Asakta che te manuSya avazya bIjAne pIDA pahoMcADaze. mAtura paritArveti para viSayAtura manuSya ja bIjAne paritApa - trAsa Ape che. 'lAbhutti na majjijjA, alAbhutti na soijjA / bahuM pi laddhaM na niheM, pariggahao appANaM avasakkijjA // 3 vastu maLavAthI garva na karavo ane na maLavAthI zoka paNa na karavo. vadhu maLe to teno saMgraha na karavo ane parigrahavRttithI potAne dUra rAkho. 'malthi kahyuM che. paraM, nalthi satyaM pare paraM '14 hiMsA mATe aneka sAdhana che, paraMtu ahiMsA mATe to eka ja che, arthAt ahiMsA sarvazreSTha che. (jJAnadhArA - SSSSB 23 SSS jaina sAhitya jJAnasatra-1)
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'savva nIvA virUddhaMti, nIviDaM na zikhavuM '15 dareka prANI sukhapUrvaka jIvavA mAMge che, koIne maravuM nathI gamatuM. ahIM eka prazna thAya che. sAmAnya mANasa potAnA jIvanamAM AvatA prazno ane mUMjhavaNanuM kaI rIte samAdhAna meLave ? tene mATe jainadarzana'mAM be saraLa sUtra che - 'pappA mivad dharma / 16 tamArI prajJAthI vicAra karIne dharmano nirNaya karo. nayaM ghare, yaM SiTTe, naya mAse, nayaM sad / navaM munaMto mAmaMto, pAvaLamAM na vandharU 5'17 je vyakti cAlavAmAM, UbhA rahevAmAM, besavAmAM, sUvAmAM, bhojanamAM ane tenI bhASAmAM jatanA rAkhe che, tene pApakarma nathI lAgatuM. jatanA eTale saMpUrNa jAgRti. je vyakti tenA dareka kAryamAM jayaNAthI varte che, jAgRti rAkhe che, zuM karI rahyo che tenAthI sabhAna che ane potAnI prajJAthI ane vivekabuddhithI nirNaya le che te doSa nathI karato. jainajIvanazailI mATe A be sUtra mApadaMDa che. tene je koI anusare che te dareka yugamAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvane anusare che. tenI jIvanazailI dareka yugamAM arvAcIna che, nitya navIna che. bhagavAna mahAvIre tenA samayanA janasamudAyane je hitazikSA ApI hatI, je jIvanamaMtra zIkhavyo hato, samAjamAM ane vyakti mATe sAcA sukha ane zAMti mATe je AcAra ane vicAranAM mUlyo sthApyAM hatAM, te Aja paNa eTalAM ja yathArtha ane Avazyaka che. temanA samayamAM je sAmAjika vikRtio hatI, teNe Aja paNa vadhu vikarALa svarUpe samAjane bharaDAmAM lIdho che. mahAtmA gAMdhI jainamUlyothI prabhAvita hatA ane temaNe temanA jIvanakALamAM sAmAjika, rAjakIya ane Arthika kSetre jaina AcAra ane vicArane vyApaka stare saphaLatAthI prayogamAM mUkyA hatA. tene AdhAre paNa ApaNe kahI zakIe ke - jainajIvanazailI ane mUlyonI Aje jeTalI AvazakyatA che teTalI kyAre paNa na hatI.' jJAnadhArA - 5 24 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnava - adhikAra, svataMtratA, strI - sanmAna ane nArI-jAtinA vikAsa, aspRzyatAnivAraNa, svAvalaMbana, dalito mATe vikAsanI taka vagere sAmAjika praznonA ahiMsAthI samAdhAna mATe gAMdhIjIe paNa jIvanabhara saMgharSa karyo hato. gAMdhIjIe AjathI pUrA 100 varSa pahelAM, 1909nI sAlamAM 'hiMda svarAja' pustaka lakhyuM hatuM. temAM darzAvelA temanA vicAro bhagavAna mahAvIranI vANIno ja paDagho che. AtaMkavAda, dhArmika jhanUna, zoSaNa, paryAvaraNanA prazno ane sAmAjika visaMvAdanA samAdhAna mATe bhagavAna mahAvIranI ahiMsA, aparigraha ane anekAntavAdane vyaktigata, sAmAjika, rASTrIya ane AMtararASTrIya stare amalamAM mUkavAnI taka jhaDapathI sarI rahI che. Clash of Civilization saMskRtino vigraha-ne badale 'parasparopagraho nIvAnA' - paraspara upagraha ane sahakArano svIkAra karavAmAM ja mAnava jAtinuM kalyANa ane zreya che. bhagavAna mahAvIrano mArga ja vikRtinI vizuddhi karIne pharI saMskRtine sAcA arthamAM prasthApita karI zakaze. 1. zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 7 - urabrIya, gAthA 1.3 2. zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 9 - nami pravajyA, gAthA 36 3. zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 23, gAthA 75 4. zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 23, gAthA 16 5. caturvizatistava sUtra 6. zrI sUtrakRtAMga sUtra, adhyayana 6, gAthA 23. 7. zrI dazavaikAlika sUtra, adhyayana 1, gAthA 1 8. AcArya amitagati racita sAmAyika pATha 9. zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 10 zrI sUtrakRtAMga sUtra a.6, gAthA 23 11. zrI AcArAMga sUtra, 1/4 12. zrI AcArAMga sUtra, 1/1/6 13. zrI AcArAMga sUtra, 1/2/5 14. zrI AcArAMga sUtra, 1/3/4 15. zrI dazavaikAlika sUtra, 6/11 16. zrI uttarAdhyayana sUtra, adhyayana 23, gAthA 25 17. zrI dazavaikAlika sUtra, adhyayana 4, gAthA 8 18. Prof. Huntington. (jJAnadhArA - SSSSuM 25 SSS jana sAhitya jJAnasatra-)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna jIvanamAM jenamUlyonI AvazyakatA | (le. bInA gAMdhI | vartamAna paristhiti ane temAM jainamUlyonI upayogitA : (1) A inphormezana ane TeknolojInA samayamAM Adhunika upakaraNo dvArA jIvanamAM sukha-sagavaDo vadhatI gaI. eza-ArAma vadhatA gayA, ema chatAM sukha ke zAMti nathI. UlaTuM Tenzana, sTresa ane jIvana bojArUpa jaNAya che. kAraNa? Avo virodhAbhAsa kema? kAraNa eTaluM ja ke bahAra taraphanI doTa vadhatI gaI. basa, doDavuM che, bhAgavuM che, meLavavuM che, hajI vadhAre meLavavuM che, bhogavavuM che, saMtoSa nathI. pAMce indriyonA viSayone poSavA che, ane eno to koI aMta ja nathI. TUMkamAM, pAyAnI samajaNa ja nathI, e kyAM laI jaze. atyAre, tatkALa sukha maLe che mATe bhogavo. enA pariNAmano vicAra karavAnI viveka-zakti nathI. dIrghadraSTi nathI. gADImAM breka na hoya ane kula spIDe doDe to zuM thAya ? akasmAta ja ne ? ahIM brekanI jarUra che. spIDa brekaranI jarUra che. zAkAhAra, rAtribhojana-tyAga, saMyama, aparigraha, sAmAyika (pApanI pravRttino tyAga ane zubha-pravRttinuM sevana) eTale ke aDhAra pApasthAnakono tyAga ane manane zubha ane zuddha bhAvamAM joDavuM. AvuM 48 miniTa mATe eka sthAne besI svAdhyAya karo. - (2) bhUtakALanuM Tenzana ane vyathA, bhaviSyanI ciMtA, A baMne vacce vartamAnanI paLa sukAI jAya che. Aje mANasa vartamAnamAM satata sTresa ane TenzanamAM jIve che. A mATe jAgRtipUrvaka jIvana (Awareness) hovAnI jarUra che. sva-avalokana (Introspection) dvArA vicArazuddhi - vANIzuddhi - AcArazuddhi ane Ama jIvanazuddhi karavAnI che. A jAgRkatA keLavavA mATe roja dhyAna (meDiTezana) tema ja zAstra-adhyayana - ciMtana, je sAmAyikamAM paNa thaI zake, te niyamita karavAthI khUba lAbha thAya che. TUMkamAM, vartamAnamAM jIvavAnI A ja cAvI che. (3) imozanalI satata gamo-aNagamo, krodha, mAna, mAyA, lobha, IrSA AvI nakArAtmaka lAgaNIothI Ajano mAnavI gherAyelo che. AmAMthI (jJAnadhArA - SEE 26 8 jaina sAhitya jJAnasatra-)
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja gilTa (aparAdhabhAva), DIprezana, aMdarano khAlIpo Ave che. zArIrika bImArIo, blaDa prezara, DAyAbiTIsa, hArTa problemsa vagere sAyakosomeTika rogo lAgu paDe che. A badhuM aTakAvavAmAM paNa mukhya tattva che aMdaranI jAgRkatA (dhyAna) - 12-16 bhAvanA dvArA nitya-anityanI samaja rAkhI, mana-vacana-kAyAne zubhapravRttimAM rokavA. Akho vakhata potAnI ja takalIpha jovAne badale yathAzakti garIbo, bhUkhyA loko, vaDIlo, duHkhI loko, pazuonI sevA ke madada karavAthI A nakArAtmaka valaNamAMthI bahAra nIkaLAze. (4) satata kompiTizananA yugamAM, koI taka cUkAI na jAya teno satata bhaya-Dara e mAnasika tANa UbhI kare che. AnAthI AtmavizvAsa (selpha kaoNnphiDansa) ane Atma-sanmAna (selpha esTIma) haNAya che. vyakti pote ja potAne nIce nAMkhe che. huM AtmA chuM' e vAta bhulAI javAthI e potAne nirbaLa, paravaza ane duHkhI banAvI de che. Ama, aMdarathI nabaLo mANasa bahAra game teTaluM doDe chatAM, khAlI ja rahe che. te kyAM ya pahoMcato nathI. je gote che, te maLatuM nathI; je maLe che te TakatuM nathI. je Take che enAMthI mana UbakI jAya che ane pAchuM navuM meLavavAnI doDa cAlu. AvAM cakramAM, vamaLamAM phasAyelo mAnavI mUMjhAya che, thAke che, hArI jAya che. ene badale potAno AtmavizvAsa ane selpha esTIma vadhAravA mATe mikenikala kriyAkAMDane badale samajapUrvaka vicAre ke - "huM koNa chuM? (kohama)' ane anubhava dvArA jANe ke - huM AtmA chuM, parama tattva huM ja chuM (sohama)' A mATe "sva" sAthenuM anusaMdhAna tapa dvArA, dhyAna dvArA, japa dvArA, paramAtmA tIrthaMkara bhagavAnanAM darzana, pUjana, kIrtana dvArA "sva'ne upara uThAve ane pachI A AMtarika ane Atmika zaktinA anubhavathI bAhA jagatamAM je paNa kaMI pravRtti karaze te saphaLatA apAvyA vagara raheze ja nahi. Ama, tenI parsanAliTI Devalapa thaze. vyaktino vikAsa e to jainadarzanano pAyo che. AMtarika vyaktitva khIle, eTale bahAra enuM pratibiMba to paDe ja ne ! mATe bAhya vyaktitva khIlavAnuM ja. Ama, enI yAtrAnI zarUAta aMdarathI bahAra taraphanI raheze. (atyAre e UMdhI dizAmAM che. bahAranI asarathI aMdara duHkhI che.) (jJAnadhArA - SEEEE 20 = jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) AjanI bIjI paristhiti ke viTaMbaNA che - saMbaMdhomAM visaMvAditA. Aje chUTAcheDAnuM pramANa vadhatuM jAya che. pati-patnI vacce aMtara vadhatuM jAya che. mA-bApa ane saMtAno vacce vimukhatA AvatI jAya che. TUMkamAM, saMbaMdhomAM saMvAditA nathI, prema nathI. darekano evo dUrAgraha che ke - 'huM kahuM tema thAya' aham, 'huM' ane 'mAruM'no ja bhAva. huM kahuM te ja sAcuM. sAmI vyaktino View point jANavAnI dhIraja ke darakAra ja nathI. AvA vakhate 'anekAntavAda' upayogamAM lAvavAnI jarUra che. darekamAM paramatattva paDeluM che. tamArI dRSTie tame sAcA hazo, paNa bIjAnI dRSTie tame khoTA hoI zako cho. kAraNa ekAMte koI vAta sAcI nathI hotI. ghaNI vAra baMne jaNa pota-potAnI rIte sAcA hoya, paNa bhinna hovAthI matabheda ane pachI manabheda paDI jAya che. A vakhate Awareness rAkhavI ke matabheda bhale hoya paNa manabheda sudhI vAta nathI pahoMcADavAnI. Ama, eka samajaNa bIjAno mata bhale svIkArIe nahi, paNa ene mAna ApI zakAya. tevI ja rIte potAno aham choDavAno che e mATe 'anupasthita vyaktitva'no prayoga karI zakAya, eTale ke tamAruM astitva jANe che ja nahi, tevuM vartana. (6) aham mATenI bIjI eka vAta. ghaNIvAra evo abhigama (Attitude) hoya che ke 'mArAthI sarvazreSTha koI che ja nahi.' A ahammAMthI lobha jAge che. tene poSavA hiMsA, corI, asatyanuM cakra cAluM thAya che. Ane toDavA mATe 'ahiMsA'no upayoga thaI zake. Awareness (2) H Harmlessness (3) I . Introspection * (4) M Mastery (5) S Service (6) A Advancement. (1) Awarness - (jAgRtipUrvakanuM jIvana) : 24 x 7 (covIsa kalAka ane sAte ya divasa) ApaNA vicAra-vANI -vartanane tapAsIe. mArA vicAromAM kyAM ya hiMsakatAno - koIne duHkha thAya tevo vicAra to nathI ghUsI gayo ne ? mArA bolavAmAM kyAM ya apazabda, jaina sAhitya jJAnasatra-5 jJAnadhArA-5 28 (1) A " - -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaDavAza, kaTAkSa, gusso, niMdA - kUthalI, TIkA to nathI ne ? mArAM vartanathI sAmI vyaktine duHkha to nathI pahoMcatuM ne ? (2) Harmlessness-(nirdoSatA)H mArA jIvanamAM koInI "hAya" na hoya. koIne takalIpha ApyA vagara, koIne duHkha pahoMcADyA vagaranuM jIvana. ApaNA sukha ane AnaMda mATe bIjA koI paNa jIvane duHkha na pahoMce tenI kALajI levI. (3) Introspection - (sva-avalokana)H rAtre sUtI vakhate ke divasamAM kyAre ya paNa Atma-nirIkSaNa ke UDyAM tyArathI zuM zuM karyuM? kyAM ya krodha, lobha, IrSA, abhimAna, kapaTa, mohamAM phasAI to nathI gayA ne? jo bhUla thaI gaI hoya to tarata ja Corrective Action laI lo. bhaviSyamAM na thAya tenuM dhyAna. (4) Mastery- (saMcama): pAMca indriyo ane tenA viSaya para kAbU. A indriyo ane mana badhI bAju, belagAma bhAge che. badhAMnI pUrti karavA chatAM manuSya sukhI nathI, to kyAM sudhI, hajI keTaluM bhAgazuM? STOP. (5) Service- (sevA) : yathAzakti koI vyaktine, jIvone madada karI zakavAnI taiyArI, bhojana, kapaDAM, paisA ke pachI abhayadAna, jJAnadAna. TUMkamAM, ApaNI pAse je hoya te Share karavuM. (aparigraha) (6) Advancement - (pragati) : satata ciMtana karavuM ke Aje mArI pragati thaI ke paDatI thaI. jIvanamAM kharekhara AgaLa vadhIe chIe ke pAchA jaIe chIe ApaNe AMtarika rIte satata upara UThavAnuM che enI jAgRti. (7) jIvanamAM koI paNa tabakke, koI paNa kSetramAM saphaLatAno AdhAra rahe che, tamArI pasaMdagI (Choice) upara. sAmAnya rIte ApaNI sAme be rastA hoya che A pasaMdagI mATe. eka rasto che - je insTanTa sukhano anubhava karAvaze, paNa lAMbe gALe duHkha Apaze (dA.ta, sAme jJAnadhArA-2 = 29 6 jaina sAhitya jJAnasatra-5]
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvatAM bhojana che ane vadhAre khAya laIe, pachI pAchaLathI apaco ke roga thAya) bIjo rasto che, zarUAtamAM kadAca takalIpha Ape, paNa chelle to pUrNatA tarapha ja laI jAya; eTale ke phAInalI sukha Ape. (dA.ta., roja eksarasAijha karavAnuM, zarUAtamAM na game paNa phAInalI phiTanesa Apaze.) Ama, ApaNe zuM pasaMda karIe chIe tenA upara ApaNI saphaLatA ane pragatino AdhAra rahe che. have, A sAcI pasaMdagI karavA mATe sateja buddhi, vivekazaktinI jarUra paDe che, je niyamita ane niraMtara sAmAyika, dhyAna, jAgRkatA, sva-avalokana dvArA keLavI zakAya che. (8) jIvananuM dhyeya zuM che ? : AnI spaSTatA nahi hoya, tyAM sudhI mAnavI mUMjhAyelo raheze. pachI sAyakolaoNjisTa, kAunselarsanI vijhiTa cAlu thaI jAya che. A paristhitimAM paNa svAdhyAya, sAmAyika, sadguruno saMparka, sAruM vAMcana, 'sva'nI javAbadArI, potAnAM AMtara-mana sAthenI nikaTatA, aMdarano, aMtarano avAja saMbhaLAvavo, anusaravo vagere dvArA dhyeyanI spaSTatA thaze ja. jIvananA dareka pAsA, jema ke sAmAjika, vyaktigata, zArIrika, mAnasika, Arthika, prophezanala vageremAM belensa jaLavAze. Aje darekanI phariyAda che - 'TAima nathI, samaya ja nathI.' eno artha e ja che ke kyAMka dhyeyanI spaSTatA nathI. prAyoriTI spaSTa nathI. A TAima menejamenTa mATe paNa svataMtra rIte, potAnA mATe zuM yogya che (nahi ke zuM game che, ke zuM joIe che) te karavAnI javAbadArI levAnI che. gADariyA pravAhamAM kheMcAIne ke pachI bIjAne rAjI rAkhavA, 'sva'nuM nukasAna karavAnI badale, javAbadArIthI, AtmavizvAsathI, makkamatAthI, DaryA vagara jIvananAM badhAM pAsAMne sarasa goThavI zakAya. savArathI rAta sudhI, tema ja aThavADiyAnuM TAimaTebala prAyoriTIthI banAvavAmAM upara jaNAvelAM mUlyo upayogI thaze. (9) TAima menejamenTamAM bahu upayogI mUlya che 'aparigraha' ApaNA gharamAM, kabATamAM, rasoDAmAM, lAibrerImAM eTalo badho saMgraha thaI gayo che, jenAthI tame baMdhAI jAo che, Ane sApha karo. Organise evesything. binajarUrI, binaupayogI, vadhArAnI cIjo bIjAne ApavAnuM jigara joIe. AnuM ja nAma che aparigraha. have joIe vairAgya. vairAgya eTale je vastuo ochI mahattvanI che, te choDavAnI taiyArI. jJAnadhArA - 530 5 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ama, vairAgya ane aparigrahathI Clutter sApha thaze. tamane samaya maLaze vadhu mahattvanI ane jarUrI vastuo para dhyAna kendrita karavA mATe. (1) AjanI phAsTa lAiphamAM, moTA bhAganA loko para thAkanI, kaMTALAnI asara dekhAya che. moDhAM para prasannatA - AnaMdano bhAva khovAI gayo che. A mATe paNa rojano svAdhyAya, dhyAna, soham, potAnA AtmAnI anubhUti, dhyeyanI spaSTatA vagerethI pharaka jaNAze. mahAvIrano dharma maLyo, pachI jo caherA para prasannatA na hoya to cokkasa jANavuM ke jIvavAnI kaLA phakta mAhitIrUpa che, paNa vyavahAramAM - ekazanamAM nathI, ane jainadarzana e thiyarI nathI, prayogika che, prekTikala che. upayogamAM lAve te ja jaina. jenamUlyo apanAvavAthI thatAM phAyadA - asaro : (1) zarIra ane mana Tenzana-phI bane che. (2) ajaba zAMtino anubhava thAya che, samabhAva Ave che. (3) AtmAnI zaktino anubhava thAya che. (4) khoTI Adato chUTe che, DIsIplIna keLavAya che. (5) jIvananA dareka kSetre kudaratI rIte anukULa saMyogo goThavAI jAya che, Adhi, vyAdhi, upAdhi, upadrava dUra thAya che. nakArAtmaka zaktithI tamAruM rakSaNa thAya che. eTale ke nakArAtmakatA tamArI najIka AvI ja na zake, A rIte tamArI AjubAju eka abheda kavaca dvArA tamAruM rakSaNa thAya che. (6) sarvajIvo pratye maitrI, vizvakalyANanI bhAvanA jAge che. AthI karmo tUTe che. (7) anekAntavAdathI laoNjika ane rezanAliTI keLavAya che. (8) koI paNa bhaya ke zaMkA rahetAM nathI. jIvanano hetu spaSTa thAya che. (mokSanI prApti ane AtmasAkSAtkAra) (9) jIvanamAM sAdagI, saraLatA, AtmavizvAsa, AtmazraddhA Ave che. (10) mana upara mela (rAga-dveSa) jAmato nathI. nirmaLatA rahe che. (11) loko sAthenA saMbaMdhomAM sakArAtmakatA Ave che. ema chatAM kyAM ya baMdhana nahi. (jJAnadhArA - SSSSB 31 = jaina sAhitya jJAnasatra-
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) rAga-dveSathI mukti paNa karuNA, maitrI, pramoda, mAdhyastha jevA sadguNo keLavAya che ane phelAya che. jIvana agarabattI jevuM suvisita bane che. jainamUlyo saMkSiptamAM H D rAga-dveSanA prasaMgomAM cittanI samatulA jALavavI - mAdhyastha bhAva. D niyamita zAstrAbhyAsa dvArA saMyamanI prApti, samatAnI prApti. -- dhyAnano abhyAsa, te dvArA AtmAnAM vizuddha svarUpanuM jJAna. D AgamonA abhyAsathI sUkSma tattvadeSTi prApta thatA dharmadhyAna, zukladhyAnanuM sAmarthya ane samajaNa. D anekAntavAda ane karmavAdanAM adhyayana ane mananathI saMsAranI vicitratAomAM paNa samabhAva pragaTe che. D sAmAyika dvArA samyak-darzanAdi guNonI prApti. zrutajJAnanA abhyAsa dvArA cittavRtti nirmaLa ane sthira bane che. D dhyAna dvArA cittanI svAdhInatA, sthiratA ane karmanA anubaMdhano viccheda. (cittanI svAdhInatA eTale citta sAdhakanI icchAne anusare che. A siddhithI AtmapariNAmo vizuddha bane che, mATe azubha-karmono baMdha thaI zakato nathI.) // anekAnta-dRSTithI kartApaNAno bhAva tUTe che ane sAkSIbhAva keLavAya che. jJAnadhArA-532 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ HvartamAna jIvanamAM jena mUlyonI ne AvazyakatA. | le. zrI rameza gAMdhI) vartamAna jIvana : nizcayanayathI vartamAnanI avadhi eka samayanI gaNAya, ati sUkSma. kAraNa ke kyAre vartamAna "bhUta'mAM parivartita thaI jAya che ane tenuM sthAna bhaviSya' laI le che, tenI anubhUti kevaLIgamya che. chaghasthanI zaktinI bahAranI vAta che, kAraNa ke eka kSaNa - paLamAM svasaMkhyAta samaya pasAra thaI jAya che. AthI ApaNe vyavahAranayano AdhAra laIe. tene paNa be rIte mUlavI zakAya ? Aja' e vartamAna, gaIkAla bhUtakALa, AvatIkAla bhaviSyakALa. ethI paNa AgaLa vadhIe to vartamAnano artha prApta mAnava-saMjJI paMcendriyayukta mAnavabhavano janmathI mRtyu sudhIno kALakhaMDa. paraMtu je vItI cUkela che, temAMthI bodha laI je kaMI bAkI 'samaya' AyuSyano bacela che tene sudhArI athavA vadhu sAdhaka karavAnI amUlya taka. Ama "kALa' e satata vaheto eka ajIvatattvano eka aMza che jyAre bIjI tarapha "jIvana' e paNa jIva dvArA jivAtuM sAtatyapUrNa pravAhItattva che. baMne pasAra thaI rahyA che, baMnenI gati avirata che. nava tattvamAM mukhya che. tevA A jIva ane ajIva tattvo rahyAM che. bAkInA sAta peTA vibhAgamAM Ave che je karma pudgala sAthe saMbaMdhita che, ane chellA navamA mokSatattva dvArA karma sAthenA anAdinA saMbaMdhathI kAyama mATe jIvane mukta kare che. sarva duHkhonA aMta sAthe zAzvata sukhanA svAmI banAve che. namUlyo: jenamUlyo kone kahIzuM? mUlyo eTalI kimatI vastu. bhautika vizvamAM "ratno' (Jewels) mUlyavAna gaNAya che. te ja rIte AdhyAtmika jagatamAM traNa amUlya ratno che, je "ratnatrayI' tarIke oLakhAya che. (jJAnadhArA - Sp3 33 - jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvArtha sUtra'mAM pU. umAsvAtijIe tene "sahirzana, yajJAna, cAritrAMi mokSa mA' gAthA dvArA darzAvela che. dharmanI zarUAta ke mokSamArganI yAtrAno zubhAraMbha samyaphadarzana rUpa sAcI dizAnI prAptithI thAya che, cothA guNasthAnathI sparzatA thAya che. bhavayAtrAno aMta dRSTigocara thAya che. "jaina" zabda saMpradAyasUcaka ke saMkucita ane vyApaka dRSTi dharAvato nathI. vizALa, anekAntavAda svarUpa samyaka che. ahIM "jaina" zabdane "jinaprarUpita" arthAt "sarvajJa' "vitarAga' avasthA saMpUrNa Atmazuddhi dvArA prApta karela paramAtma pada dharAvanAra tIrthakaro dvArA temanA jJAnamAM pratibiMbita thayela ane te mujaba prabodhita tattvAjJAnarUpe mUlavavAno che. AvA pUrve anaMta anaMta jJAnIo thaI gayA, vartamAne thAya che ane thaze. ane badhA "bodha" dezanAmAM ekarUpatA - abhedabhAva che. A badhAM bodha muktako AgamomAM sUtrarUpe, vyutarUpe gaNadharonI labdhi dvArA darzAvAyA che, jene ApaNe ahIM jainamUlyo tarIke svIkArI grahaNa karI jIvanane kaI rIte sparzI ApaNane laze pahoMcADavA sahAyarUpa thAya che te vicArIzuM. ahiMsAno pracalita artha koIne - koI paNa jIvane na mAravo ke duHkha na pahoMcADavuM tevo che. paNa tenI vistRta AlocanA, pratikramaNa-Avazyaka sUtramAM cUlikA rUpa nIce mujaba che, je sarvAgIpaNuM mahadaMze darzAve che. cAra gati, covIsa daMDaka, coryAsI lAkha jIvAyoninA jIvone, eka kroDa sADI satANuM lAkha kulakoTInA jIvane mArA jIve AjanA divasa, rAtri, pAkhI, comAsI, saMvatsarI, saMbaMdhI Aja paryata - mana-vacanakAyAe karI dubhavyA hoya, dravyaprANa, bhAvaprANa dUbhavyA hoya, paritApanA kilAmanA upajAvI hoya, krodha, mAna, mAyAe, lobhe, rAga, dveSa, hAsya, bhaye, khaLAe, thrIDAe, AvasthApanAe, para utthApanAe, duSTa legyAe, duSTa pariNAme, duSTadhyAne, ArtadhyAne, raudradhyAne karI, IrSyAe, mamatve, haThapaNe, priThAIpaNe avajJA kIdhI hoya, duHkhamAM joDyA hoya, sukhathI cukAvyA hoya, prANa, paryAyasaMjJA, indriyalabdhi, riddhi AdithI naSTa-bhraSTa karyo hoya te sarva 18241 20 prakAre pApadoSa lAgyA hoya to (jJAnadhArA -5 == 34 SS= jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ arihaMta, siddha, kevaLI, bhagavaMta, gurudeva tathA AtmAnI sAkSIe tassa micchAmi dukkaDa. A AlocanAmAM satata sevAnI hiMsAnuM vistRta-gahana svarUpe pragaTa thAya che, ane teno sarvathA tyAga ja ahiMsA. AMzika tyAga, yatnA, jAgRti dvArA te mArga uttarotara vikAsa sAdhavAno che. anekAntavAda ke syAdvAdanA siddhAMta vastune aneka dRSTithI sarvAgIpaNe jovAnuM, vicAravAnuM, mUlavavAnuM. prabodhI rahela satyAMza svIkArI vyartha vAdavivAdanuM nivAraNa kare che. vizvanI samasyAmAtranA samAdhAnamAM mahattvapUrNa yogadAna ApI sarvatrasukha-zAMti, sarvajIvasamabhAva keLavavA rUpa svAra kalyANamAM "Atmavat sarvabhUteSu'nA siddhAMtane jaina dharmanA siddhAMta "sarva jIva karu zAsana rasI" sAthe samanvaya karI paramasukhano mArga batAve che. jina prarUpita bAhyAbhyatara aparigRhano siddhAMta jIvanane upAdhimukta, kaSAyamukta ane mokSamArgamAM vikAsane gatizIla banAve che. mamatva dUra karI samatva pragaTAvI mohanIya karmanA bIjarUpa mithyAtva, rAga-dveSanA kSaya dvArA vItarAgatA keLavAya, pragaTAve che ane bhavano aMta karAve che. vizvasaMcAlanamAM pAMca samavAya'nuM prarUpaNa : jinamArganI - jainatattvajJAnanI AgavI lAkSaNikatA che. svabhAva, kALa, puruSArtha, prArabdha ane bhavitavyatA e pAMca tattvono karmabaddha paryAya kaho ke samavAya dareka ghaTanAnA ghaTavA sAthe abAdhita saMbaMdha dharAve che, A pAMcane yarthAtha svarUpe ane prasaMgane anulakSI mukhyatA-gauNatAnA nyAye vivekapUrvaka samajavAmAM Ave, to vizvanI ane jIvananI ghaNI samasyAonuM samAdhAnarUpa nivAraNa thAya che, pratyeka jIva anAdikALathI ati duHkhamaya evI nitya nigodarUpa avyavahAra rAzimAM hato. koI paNa eka jIve svapuruSArthathI - aneka bhavonI vikAsayAtrA daramiyAna uttarottara caDatI-paDatI anubhavI guNasthAnaka 1 thI 14 sudhI "Atmazuddhi prApta karI mohanIya karmanI mukhyatA sAthe ATha karmono nAza(kSaya) karI ghAtI karmo kSayathI kaivalya ane AyuSya (jJAnadhArA -5 = 35 = = jena sAhitya jJAnasatra-
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramukha aghAtI karmono kSayathI mukti siddhadazA prApta karI jenA pariNAme eka jIva avyavahAra rAzimAMthI vyavahAra rAzimAM Avyo. A rIte te eka muktajIvanA upakAra nIce - RNa nIce Avyo. - have te jIvanuM ane samuccaye pratyeka jIvanuM kartavya anivArya javAbadArI banI rahe che ke teNe puruSArtha dvArA mokSamArga vikAsa sAdhI mukta thavuM ane "eka jIvane avyavahAra rAzimAMthI mukta karI karaja-RNanI cukavaNI dvArA RNamukata thavuM. A bodha AtmasAt thAya to jIvana sArthaka thAya. mUlyonI amUlyatA ane AvazyakatA sAthe anivAryatA samajAya. ati saMkSepamAM kahIe to - "anaMta duHkha (anAdinA duHkhathI) anaMta sukha sudhInI yAtrArUpa mokSamArganA AraMbhathI samyagudarzana prApta thAya che." thoDAmAM ghaNuM kahevA prayAsa karela che, paNa chatAM vistAra TALI zakAyela nathI. je kaMI Aja paryaMtanA jIvanamAM A viSayamAM vAMcyuM, sAMbhaLyuM, vicAryuM ane anubhavyuM che, tene pravartamAna smRti tathA jJAnAvaraNIya karmanA kSayopazama mujaba AlekhavAno A namra prayAsa che. chadmasthatAne kAraNe adhUro, kSatiyukta hovAno pUro saMbhava che. tattva kevaLIgamya ane jijJAsA viruddha kaMI paNa ochuM-adhika, viparIta lakhAyela ho to trividhe trividha micchAmi dukkaDaM. (jJAnadhArA- 3 36 rSa jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsAnI prabhAvakatA le. Do. nalinI zAha - bhagavAna mahAvIre 'zrI AcArAMga sUtra'mAM ahiMsA vize kahyuM che ke "vayaM puLa vamAslAmo, vaM mAsAmo, vaM puruveno, chyuM paLavemo, savvu pALA, savva mUyA, savva nIvA, savva sattA, na maMtavyA, na apnAveyavyA, na pazveitatvA, 1 pariyAveyA, na gheyA / sthaM vijANara natthittha doso / AriyavayaNameyaM / " (zrI AcArAMga sUtra, 1-4-2) koI paNa prANI, koI paNa bhUta, koI paNa jIva, koI paNa sattvane kyAre ya paNa haNavA na joIe. temanI para adhikAra jamAvavo na joIe, temanI para AghAta karavo nahi. temane paritApa Apavo nahi ke temane koI paNa prakArano upadrava pahoMcADavo nahi. e sArI rIte jANI lo ke A ahiMsAdharmamAM koI paNa prakArano doSa nathI. vastutaH ahiMsA e Aryadharma che. ahiMsA e pavitra dharma che. hiMdu dharmamAM mahAbhAratamAM paNa ahiMsAne ahiMsA paramo dharma' batAvyo che. jyAre 'yoga bhASya'mAM paNa ahiMsA vize kahyuM che ke - "sarvatAH sarvadA sarvabhUtAnAm anabhidrohaH / " 'puruSArtha siddhayupAya'nA 47mA zlokamAM zrI amRtacaMdrAcArye paNa rAga-dveSane bhAvahiMsA kahI che - yasmAtsa kaSAyaH san hantyAtmA prathamama Atman AtmAnam / pazcAjjAyeta na vA hiMsA prANayantarANAM tu // 4 // hiMsA be prakAranI hoya che eka AtmaghAta ane bIjI paraghAta. jyAre AtmAmAM kaSAyabhAvo utpanna thAya che tyAre ja AtmaghAta thaI jAya che. pachI paraghAta thAya ke na thAya, paNa AtmaghAta to cokkasa thaI jAya che. - Aje duniyAmAM jyAM juo tyAM hiMsAnuM vAtAvaraNa sarjAyeluM che. kudaratI honAratothI manuSyanI jAnahAni nivArI zakAtI nathI ne Aje jJAnadhArA -53 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAM juo tyAM baoNmba blAsTa ane phAyariMgathI hajAro lokonA jAna jAya che ne jAna jokhamamAM mukAya che. bhAratanA rASTrapitA mahAtmA gAMdhIe ahiMsAnI caLavaLathI briTizarAjane hAMkI kADhI bhAratane svataMtratA apAvI hatI ane duniyAne ahiMsAnI jabaradasta tAkAtanuM darzana karAvyuM hatuM. ne 2jI oNkTobara 'ahiMsA dina' tarIke oLakhAya che. Ama, ahiMsAthI thatI honArata ane ahiMsAthI baMdhAtI sarjananI imAratanA khela duniyAe joyA ane have prabhu mahAvIranA ajoDa ahiMsAvAdanuM punaH parizIlana karavAnI AjanA kALamAM vizeSa jarUriyAta UbhI thaI che. jo ke jainadarzanamAM jIvadayA ane ahiMsA e dharmanA mULa siddhAMta che. hiMdu skaoNlara bAla gaMgAdhara TiLake dasamI Disembare, 1904mAM 'muMbaI samAcAra'mAM 'Jainisam' ne 'Originator of Ahinsa' kahela che. jainadarzana'mAM sAdhu-sAdhvI bhagavaMtone pALavAnAM pAMca mahAvratanuM prathama vrata 'prANAtipAta viramaNa vrata' ane zrAvaka-zrAvikAne pALavAnAM aNuvratamAM prathama vrata sthULa prANAtipAta viramaNa vrata'no ullekha che. prANAtipAta eTale prANano atipAta, prANano ghAta, prANano nAza arthAt jIvahiMsA. aDhAra pApasthAnakomAM A sauthI paheluM pApa gaNAya che. sajIva-AtmAnA jIvanane dhabakatuM, cetanavaMtu ane jIvatuM rAkhavA mATe zaktine prANa kahe che. vIsa prakAranI zakti e daza prakAranA prANathI jIvana sajIvana rahe che. temAM pAMca indriyo, traNa baLa - manobaLa, vacanabaLa ane kAyAbaLa, navamuM zvAsocchvAsa ane dazamuM AyuSya che. Ama, jIvonA dasa prANanI rakSAne ahiMsA kahevAya che, jIvadayA kahevAya che. Ama, jainadarzana mahAvrata - aNuvrata dvArA jaina anuyAyIone ahiMsA vratanuM AcaraNa eTale ke jIvadayA pALavAno dharma batAve che. ahIM saMpUrNa rIte sarva jIvonI ahiMsA pALanAra sAdhu-bhagaMvatonI jIvadayA vIsa vasAnI gaNAya che, jyAre sthULa rIte jIvadayA pALanAra zrAvakanI jIvadayA savA vasAnI gaNAya che. jJAnadhArA-58 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsAnA UMDANapUrvakanA vistRta vivecanamAM jainadarzanakAro ahiMsAnA vividha prakAro darzAve che ane ahiMsAnuM AvuM varNana anyatra jovA maLatuM nathI. AnA kAraNe vizvamAM jainadarzanano ahiMsAvAda ane anekAntavAda aneka vidvAnoe vakhANyA che - 'paMcaitAni pavitrANI sarveSAM dharmA cAriNAm ahiMsA satyamasteyaM, tyAgo maithUna varjanam / ' (1) ahiMsA, (2) satya, (3) acaurya, (4) aparigraha (5) brahmacarya. dareka dharmamAM ahIM batAvela pAMce dharma AcaraNamAM mUkavAmAM Avela che chatAM te badhAmAM ahiMsAnuM khAsa UMcuM sthAna che. prabhu mahAvIre prarUpeluM prathama vrata che "ahiMsA'. bhagavAna mahAvIranI ahiMsA manuSyo sudhI ja sImita na hatI, emAM sthAvara, prANI, pRthvI, jaLa, agni, vAyu ane vanaspati tathA jIva-jaMtuo vagere, kSudra ane tuccha prANIono paNa samAveza thato hato. prabhue kahyuM che ke - "zatru ho yA mitra. jagatanA sarve jIvo pratye samabhAva keLavavAnI sAdhanA karo. trasa, sthAvara, sarvajIvonI hiMsAthI mukta thavuM ja joIe. A rIte jotAM prabhu mahAvIre kahela ahiMsAmAM jIvamAtra pratye karuNAnI bhAvanA samAyelI che. nAnAmAM nAnA ane sUkSmAtisUkSma jIvane jIvavAnI jhaMkhanA hoya che, tene mAravAno koIne ya adhikAra nathI. "AcArAMga sUtramAM batAvyA pramANe loko A jIvanamAM satkAra, mAna ane pUjana mATe ke janma-maraNamAMthI mukti meLavavA mATe ke duHkhano pratikAra karavA mATe vividha pravRttio kare che. paraMtu Ajadina sudhI phAvyo nathI. kAraNa enAmAM samyakajJAnano abhAva che. potAnI te pravRttio dvArA te Atura loko sarvatra bIjAM prANIonI hiMsA karatA hoya che ke temane paritApa ApatA hoya che, e vastu temane mATe ahitakara che ne sAcuM jJAna prApta thavAmAM avarodharUpa che. jIvono ghAta karavo e baMdhana che, mRtyu che tathA naraka che. bAhyayajJamAM hiMsA che, jyAre AtyaMtara yajJamAM ahiMsA che. je mANaso vividha prANIonI hiMsAmAM potAnuM ja aniSTa ane ahita joI zake che, te teno tyAga karavA samartha thaI zake che. je bahAranAnuM duHkha jANe che, te potAnuM duHkha paNa jANe che. (jJAnadhArA -5 =39 jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ badhAMne ja duHkha apriya che tema jANavuM ne bIjAnI hiMsA na karavI. je bIjA jIvonI hiMsA na karatAM ane emanuM rakSaNa kare che, te samita sarva rIte sAvadha kahevAya che. ucca sthAna parathI pANI je rIte sarakI jAya che, e ja rIte ahiMsAthI niraMtara prabhAvita prANIonAM karmo dUra thaI jAya che. AcArya mahAprajJajI kahe che - "jaina dharma che te ahiMsA che ane ahiMsA je che te jaina dharma che." A rIte AkhA jagatamAM sarva parvatomAM meruparvata UMco che. e ja rIte "A ahiMsAvata saMpUrNa zIla ane samasta vratomAM zreSTha che." vartamAna yugamAM AtaMkavAdIo tathA anya hiMsaka mAnavIo dvArA cAlI rahelI hiMsAe tAMDavarUpa dhAraNa karyuM che. sinemA, TI.vI., vartamAnapatro dezamAM ke videzamAM sarvatra hiMsA prasarI che. hiMsA sarvavyApI banI che evA samaye prabhunA siddhAMtane apanAvavo e ati Avazyaka che. sUkSmamAM sUkSma jIva pratye karuNA dAkhavIne sAmUhika hatyAone rokavA mATe A dAnavI bhAvovALA mAnavoe ahiMsAnI bhAvanA jagADavAnuM kAma karavuM joIe. - sAdhu-mahAtmAoe AtmakalyANanI sAthe sAthe vizvakalyANano vicAra karI ahiMsAnI bhAvanA lokahRdayamAM juvALa lAvavo joIe; to ja A vizvamAM zAMti sthapAze ane pavitra evuM maitrIbhAvanuM jharaNuM vahetuM raheze. "ahiMsA eTale sarvavyApI prema." (jJAnadhArA-paSSSSSSS 40 GSESE jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMprata vizvanI samasyAonA samAdhAna mATe jenA dharmanA siddhAMtonuM yogadAna : ahiMsAnI prabhAvakatA |le. Do. rekhA bharata gosaliyA | Aje akhabAronAM mathALAM ane TI.vI. cenalonAM prasAraNomAM jorazorathI AtaMkavAdano Akroza ThalavAyA kare che. hiMsAvRttine uzkeratAM mAdhyamo ane pustakothI saunuM dimAga hiMsAthI khadabade che, khaLabhaLe che. duniyAno koI deza jANe ke salAmata nathI. AtaMkavAdano bharaDo saune eka yA bIjI rIte, sIdhI ke ADakatarI rIte bhIMsI rahyo che. vyaktinA aMgata jIvanathI mAMDIne vizvanA vyApaka phalaka para eka yA bIjA rUpe hiMsA , vadhatI jAya che. trividha kSetre A samasyAnuM vizleSaNa karIe to - sAmAjika, rAjakIya ane dhArmika ema vibhAjana karI zakAya. sAMprata sAmAjika samasyAone be vibhAgamAM vaheMcIe to - (1) vaiyaktika (2) kauTuMbika dareka vyakti Aje taMgadazA anubhavatI hoya tevuM lAge che. jeTa jhaDapathI cAlatI duniyA sAthe tAla milAvatA teNe aneka saMgharSano sAmano karavo paDe che. spardhA ane sarakhAmaNI - Competition a Comparison - mAM samatola rahevA tene ghaNA phAMphA mAravA paDe che. emAM potAnuM astitva TakAvavA tathA saphaLatA meLavavA kaMIka ATApATA khelavA paDe che. pariNAma zuM Ave che ? - zArIrika ke mAnasika rogamAM tenuM vyaktitva vaheMcAya ane vaherAya che. kyAreka Depression jevA rogathI ke asahya trANathI e na karavAnuM karI bese che. kauTuMbika kSetre joIe to saMyukta kuTuMba tUTatA aikyanI bhAvanA, sahakAra - saMpa ane samarpaNanI bhAvanAno lopa thaI gayo che. potAnA nAnA kuTuMbamAM keda hovAthI thoDIka "svArthavRtti' - potApaNuM AvI jAya che. pati-patnI vacce samAnatAno siddhAMta - Equality dAkhala thatA keTalI ye vAra nAnI-moTI tirADa paDatI rahe che. patnInI kArakIrdi ane kamANI kyAreka A tirADane pahoLI kare che ane te chUTAcheDAmAM paNa pariName che. snehanA sAyujyane sthAne dAmpatya jIvana, parANe nibhAvAto, saMgAtha sathavAro jevuM banI rahe che. sAsu-sasarA sAthe hoya to vaLI koI paNa dvandra - (jJAnadhArA - 5 6 41 === jaina sAhitya jJAnasatra-2 )
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAsu-vahu, bApa-dIkaro ke anya sabhyo vacce 'tUtU maimai' jevI takarAra rojiMdI binA bane che. navI UgatI peDhInA vicAro sAthe khAna-pAna rItarivAja phaeNzana vagere aMge Genration Gap - be peDhI vaccenuM aMtara UbhuM thAya che, je kauTuMbika vAtAvaraNane kluSita banAve che. nItimattAnAM dhoraNo dinapratidina zithila banatAM jAya che ane tenuM dhoraNa sAva nIcuM thatuM jAya che. samAjamAM rojabaroja Rape, anAcAravyabhicAranA kissA banatA rahe che ane e atizaya zaramajanaka bAbata kahevAya che. rAjakIya kSetre AMtarika kAvA-dAvA-pakSApakSI rAjakAraNane gaMdu ane bhraSTa banAve che. bhraSTAcAra uparathI nIce - Top to bottam vyApI gayo che. zarIramAM Cancelno phelAvo ajANatAM ja atijhaDape phelAya tema rAjakAraNamAM paNa sarvatra saDo pravezI gayo che ane prasarI rahyo che. A dareka dezanI hAlata che. dhArmika kSetre tattvajJAnanI UMDI samaja keLavyA ke meLavyA vinA pratiSThAmobho-mAna-sanmAna meLavavA, nAma ane kIrti vadhAravA keTalIka kriyAo jaDavat - yAMtrika rIte thAya che. jJAnanI adhUrarUpa judAM judAM svarUpe dekhA de che. kaMIka aMze dharmamAM daMbha ane kRtrimatA ke gheMTAvRtti jevAM lakSaNo pravezI gayAM che. navI peDhIne kyAMka dharmathI uzkerAvavAmAM Ave che, to kyAMka te vadhu Rational banI nAstika jevA banI jAya che. AvAM aneka dUSaNoe ApaNI saunI kamanasIbI kahevAya ane Adhunika yugane lAMchana ApatI gaNAya. A mAtra ekAda vyakti samAja ke rASTrane lagatI 4 vAta nathI, paraMtu vizvastare A badhuM ochevatte aMze jaNAya che. Ajano AmaAdamI A badhA mAholamAM mUMjhAIne phaphaDI rahyo che, taraphaDI rahyo che. Aje dareka rASTra vAta kare che zAMtinI jhaMkhanAnI ane taiyArI kare che yuddhanI. vizvanI samasyA ane saMgharSano saravALo karIe to te agaNita amApa che. A badhuM sUcave che ke jagata hiMsAnA zikhare beThuM che. zAzvata zAMtino zreSTha upAya ahiMsAtattvano vikAsa che. ahiMsA e koI bAhyAcAra nathI, paraMtu samagra mAnavane ghATa ApatI jIvanazailI che. jaina sAhitya jJAnasatra-5 jJAnadhArA -5 42
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ umAsvAtijI AcArye kahyuM che ke "paraspara-graho jIvAnAm" arthAt pratyeka jIvonuM jIvana ekabIjAnA sahakArathI cAlI zake. dayA-karuNA, anukaMpA, sevA, prema, maitrI vagere ahiMsAnAM ja svarUpo che. vizvanA paTa para je je mahApuruSo saMto, vidvAno thaI gayA che temaNe ahiMsAdharmanI bherI bajAvI che ane temAM jaina dharma mokhare che. jaina dharme ahiMsAne premanuM pAvaka jharaNuM mAnyuM che. jaina dharmanI imAratanuM caNatara ahiMsAnA pAyA para thayuM che. - bhArata vizvabaMdhutva ane vizvazAMtinI bhUmi che. badhA dharmo ahIMnI bhUmimAMthI pedA thayA che ane badhA ja dharmoe prema ane ahiMsAne AgaLa karyAM che. ahiMsA ApoApa karuNAne janmAve che ane tenA phaLasvarUpa muditA - prasannatA uddabhave che, jene mATe ApaNe jIvanabhara jhaMkhIe chIe ane jhUjhIe chIe. 'ahiMsA paramo dharma' kahenArA, sAMbhaLanArA have jUnA-purANA thaI gayA hoya tevuM lAge che. jaina dharmane oLakhanArA, samajanArA ke pacAvanArA ahiMsAnA pracAra ane prasAra vize vizvastare vAta karI zake che. AcAre ahiMsA ane vicAre anekAntanI vAta to kyAranI ye gAI-vagADIne kahevAya che, paraMtu have to 'AcAra' sAthe 'anubhave' paNa kahI zakAya ke ahiMsA sivAya uddhAra nathI. ahiMsAnuM amoghazAstra ja AjanI vikaTa samasyAono sAmano karavA samartha ane vizvasanIya che. 2600 varSa pachI mahAvIranI ahiMsAnI kUMcI mahAtmA gAMdhIjIne maLI ane svAtaMtryasaMgrAmamAM temaNe supere vAparI. ApaNe sau tenA supariNAmathI jaMga jItI gayA. aMgrejonI gulAmI sAme satyAgraha ane ahiMsAe ApaNane AjhAdI bakSI. sAmasAme laDAyaka ke hiMsaka banyA hota to lohInI nadIo vahI hota ane keTalI khuvArI - jAnahAni thaI hota te kalpavuM muzkela che. A ahiMsaka laDAIe je jAdu karyo, tenAthI duniyA daMga thaI gaI. laoNrDa mAunTabeTane kaheluM : "je kAma ApaNe AkhI brigeDiyara mokalIne na karI zakyA te kAma A mANase ekalA me karyuM." AvI hatI ahiMsAnI prabhAvaka prabaLa asara. jaina dharmanA A mahAmUlA siddhAMtane samajavo ane apanAvavo paDaze. jJAnadhArA -5 43 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma dareka jIvane samAna samajI, darekane samAna sarakhI rIte jIvavAno adhikAra Ape che. e jIva ekendriyathI paMcendriya hoya ke pachI akAya, vAyukAya, vanaspatikAya, agnikAya jevA chakAyanA sUkSma jIva hoya, te saune samAna rIte jIvavAno rAha cIMdhI mahAvIre jaNAvyuM ke 'jIvo ane jIvavA do' to kharuM, paNa jIvo ane anyane - bIjAne paNa sukhethI jIvavA do. - anekAntanA AgavA vicAramAM sahakAra, samanvaya sumeLa vagere sAdhI ahiMsA, arAjakatAne dUra karavAnI samajaNa ApI che. duniyAne ekataraphI, ekAMtika rUpe, eka bAjuethI na jotAM sarvatomukhI sarva pAsAMthI, sarva bAjuethI jovAnI kSamatA-udAratA ane sAthe sAthe samatA A badhA ahiMsAnA anokhA pariNAma che. potAno kakko kharo karavo ke potAne ja sAcA samajavA e ekAMtika maryAdita dRSTi che. e avaLI ne UMdhI samaja kahI zakAya. tema sApane aneka svarUpe jotAM - samajatAM zIkho to tame anekAntavAda ane tenI asarakArakatAne samajI zako. A badhAnA mULamAM ahiMsAno bhAva garbhita che; duniyAne tAravAmAM, lokomAM sumeLa sAdhavAmAM e ja eka kAragata kImiyo che. - jaina dharma sarvajIvo pratye maitrIne prAdhAnya ApI, sarva sAthe sumeLa sAdhavAmAM ahiMsAne ja kendramAM rAkhI che, sAthe sAthe dayA - karuNAne paNa ahiMsAnI mAtA gaNI che. jaina dharma jIvahiMsA - sUkSmAti sUkSma jIvanI paNa hiMsA na karavA para bhAra ApI mAMsAhAra vagereno tyAga karavA jaNAvyuM che. paraMtu vizvastare A keTaluM zakya banI zake ? saiddhAMtika rIte AnuM kaDaka pAlana vyaktigata ke AtmasAdhanA mATe kaDaka che to tene vyavahAramAM keTaluMka pracalita karI zakAya te eka mUMjhavaNa bharelo prazna che. A aMge vyApaka ane udAra vicArasaraNI vadhu hitAvaha che. Aje samagra vizvamAM trividhakSetre A baMne prakAranI hiMsA pravarte che. zArIrika atyAcAra, mArapITa, khUnakharAbA, apaharaNa vagere dravyahiMsAnA udAharaNa ApI zakAya. jyAre bhAva-hiMsAmAM eka-bIjA taraphanI asUyA-IrSyA-dveSa-roSa-vera-krodha vagere bhAvo prajvalita thatA rahe che. A jJAnadhArA 544 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ viralo samasta hirA karavAmAM AvaochuM-vata baMne prakAranI hiMsAmAM baMne pakSane nukasAna ochuM-vadhatuM thAya che. keTalIkavAra irAdApUrvaka AvI hiMsA karavAmAM Ave che. ahaMkAra e samasta hiMsAnuM mULa che. ahaMkAranAM dUSaNathI bhAgye ja koI viralo bacI zake che. ahaMkAra hRdayane paththara banAvI nAkhe che, eTaluM ja nahi paNa jIvanamAM je kaMI satya, suMdara ane pavitra hoya tenuM mRtyu karI nAMkhe che. paramAtmAne pahoMcavAnA mArgamAM ahaMkArathI vadhAre aDacaNarUpa bIjI koI vastu nathI. huM chuM' e bhAva-hiMsAno dyotaka che ane vaLI, huM kaMIka vizeSa chuM' e to atihiMsAnI nizAnI che. Adhunika yugamAM ahaMno pAro UMce ne UMce caDhato jato jovA maLe che. A ahamune poSavAnI ane saMtoSavAnI nimna kakSAnI vRtti atyAre sau karI rahyA che ane AthI ja ApaNe joI zakIe chIe ke - 'hiMsAnuM sAmrAjya vadhyuM che. hiMsakatattvono upadrava vadhyo che. AmAM ApaNe niraMtara vRddhi thatI joI rahyA chIe, te ApaNuM kamanasIba che." ahaMkAra kharekhara patananI gartA che. koI paNa vyakti, samAja, rASTra ke samagra vizva bhayagrasta avasthAmAM hiMsaka bane te sAhajika che. tene mATe ahiMsaka banI rahevuM te kadAca kAyaratAnI ke nabaLAInI nizAnI gaNAya che. A ja kAraNe mahAvIra abhaya Fearlessnessne ahiMsAnI pahelI zarata mAnI che. abhayanuM vAtAvaraNa sarjavuM, e ahiMsAno prathama padArtha pATha che. sAMprata samasyAone sUlajhAvavAmAM ApaNe AvI bhayarahita, bhayamukta paristhiti racI zakIzuM ? prazna pecIdo che, paraMtu upAya dhAro to sahelo, saraLa ne sugama che. jainadarzane prarUpela ahiMsA garbhita ane gahana che. te aneka rUpe - svarUpe dekhA de che. maitrI-karuNA rUpe to ahiMsA pragaTa thAya che, paraMtu satya, saMtoSa, sahiSNutA, prAmANikatA rUpe paNa chatI thAya che. kahevAya che ke - "mana tevo mAnavI." jevA mananA bhAva te svarUpe mAnava ahiMsAne apanAvI zake che. dareka dharmoe hiMsAne vakhoDI che ane dareka dharmAtmA ane dharmagraMthoe bahu ja AdarapUrvaka ahiMsAne prAdhAnya ApyuM che; tema chatAM jaina dharmamAM ahiMsAno sarvAze, sarvAgI rIte vicAra karavAmAM Avyo che, te viziSTa che. ahiMsAno siddhAMta svIkAratA aneka utkRSTa bhAvo ( jJAnadhArA -5 = 45 5 jaina sAhitya jJAnasatra-po.
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ utpanna thAya che. - jevA ke satya, acaurya, brahmacarya - aparigraha vagere jIvananA pratyeka ucca AdarzanuM mULabhUta sAdhana ahiMsA che. AdhyAtmika sAdhanAnI AcArabhUmi ahiMsA che. ahiMsAnuM sthAna IzvarathI jarA ye ochuM nathI. ahiMsA AtmasAt karavA bAhya-saMgharSanI jarUra nathI, jarUra che mAtra AMtarasaMgharSanI - kaSAyone niyaMtraNamAM rAkhavAnI. AcArya zrI samasta bhadrajIe kahayuM che ke - "AtmAnuM saMzodhana karanAra sAdhaka mATe ahiMsA parabrahma che, paramezvara che ane ahiMsA ja paramAtmA che. samabhAva ane zubhabhAva e ahiMsAnA mukhya mApadaMDa che. manamAM - cittamAM - aMtaramAM aneka rUpe hiMsA-krodha, vAsanA vagere prajvalita thatI rahetI hoya to ApaNe A samaye ApaNAM saguNo, savicAra, saghravRttio, vinaya-viveka vagerenI hatyA karIe chIe, je AtmahatyA karatAM mahAbhayaMkara che. jaina dharme sUcavela anekAnta vicAradhArA AgavI ane advitIya che. duniyAnA koI dharme nahi sUcavela evo saMdeza jaina dharmane muThThI UMceruM sthAna apAvI zake che. "anekAnta" eTale jJAnanI vistaratI jatI kSitijo - satyane aneka rIte oLakhavAnI rIta ApaNuM saunuM jJAna-samajamAhitI sImita-apUrNa ane ekAMgI hoya che. temAM taTasthatA Objectivity ghaNIvAra nathI hotI. koI paNa vastune - vyaktine aneka rUpe joI zakAya. tenAmAM anaMtaguNo ane aneka bAjuo che. e badhAMne "paralakSI' banI tapAsavI-cakAsavI joIe. Ama, karavAthI saMpUrNa satya kadAca meLavI zakAya ane sAco - yathArtha tAga pAmI zakAya. Ama, anekAnta dRSTi samanvayano, sumeLano siddhAMta che. potAnA vicAro bIjA para ThokI besADavA te sarAsara hiMsA che. bIjAnI vAta paNa sAcI - sArI hoya zake. koI paNa vicArane sarvabAjue, sarvAga rIte jovo joIe. dareka mAnavI A manovalaNa keLave, potAnA dezanI nIti-rIti A bAbatane lakSamAM rAkhI ghaDe to jagatanI ardhI samasyA ane saMgharSa samApta thaI jAya. anekAntanI vicAradhArA tamArI samakSa anya vikalponAM dvAra khole che athavA to anya bAbatathI vAtane - vicArane samajavAnI eka sUjhabUjha jJAnadhArA-5 EMENT 46 - jaina sAhitya jJAnasatra-1)
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ape che. A vicAradhArAthI madhyasthatA, taTasthatA, samatolatA ane sarvatomukhIpaNuM AvI zake. saunI vAta-vicAramAM satyanA aMzanI pratIti thAya, satyane samajIe to vAda-vivAda, saMgharSa TaLe. potAnI ja vAtane vaLagI rahevuM ke vicArane ThasAvavA Agraha-dUrAgraha ke haThAgraha rAkhIe to maDAgAMTha vadhe che. jaina dharme anyanA mata-prati udAra ane sahiSNu thavAnI vAta karI che. A udAratA jagatane samanvaya ne sumeLatAnA raste laI jaI zakaze. vizvazAMtinI kaDI anekAnta vicAradhArA che, vizvazAMtino saMdeza anekAnta daSTi keLavavAthI ja prasarI zake tema che. anekAntA vinA kadAca hiMsAno dora-ravaiyo cAlu raheze. aMtamAM, tAravaNI rUpe AvuM kahI zakAya ke - "pUcho - pichANo - pRthakkaraNa karo. samatte zIkho ane svIkAro to ja tame sAMprata yuganI samasyAne ukelavAmAM sahabhAgI thaI zakazo. ahiMsA AcAra sAthe anubhavamAM mUkIzuM ane anekAntano vicAra amalamAM mUkIzuM to ja jagatanuM kalyANa che." lekhikA : deza-videzanI aneka saMsthAomAM pravacana reDiyo - TI.vI. vartAlApa - vyAkhyAnamALAmAM pravacano Ape che. lekhana - saMzodhana - kauTuMbika salAhakAra paNa che. "JAINA"mAM paNa peparo rajU karyA che. (jJAnadhArA -5 40 ES jaina sAhitya jJAnasatra-5]
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5th Jaina Sahitya Gnan Satra Chinchani 21-22 March, 2009 The Importance of the JAINA Concept of Business in the Current Global Depression Paper Presented by | Dr. Rashmikumar J. Zaveri Before we discuss the main subject, let us see the root causes of Economic Depression. The main culprit is GREED - unbridled desire to earn and accumulate more and more wealth and uncontrolled wish to live ultra-luxurious life. Not only individuals but corporate bodies, banks and financial institutions too go 'out of way' to attract more and more customers / clients by offering attractive returns. This turned out to be a global phenomenon and stock exchanges and commodity markets of almost all the countries went to dizzy heights recording now 'highs.' Ultimately, the bubble burst. First American giants failed and this had cascading effect across the world crossing all geopolitical borders. Now let us see how Jainism addresses this issue of Economic Depression. The first and foremost principle of Jainism is to control one's passions (four kashays) - particularly GREED. Bhagawan Mahaveer has said that - "loho savva vinashano' - greed destroys everything. The Jain Philosophy is essentially a super spiritual ideology, with the final emancipation from the mundane state as its summum bonum, which means end of the perennial sufferings. A very relevant corollary of this high objective is that the sufferings in the worldly life also cannot be mitigated through material and economic developments only. the whole humankind is making strenuous efforts for such developments through ( SlloERI-4 SSSSS xc ses do sisecu silot2121-4
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ science and technology and gigantic macroeconomic projects. But, alas ! The result is quite the opposite. The more we achieve, the more are the problems. We are getting materially richer and richer but simultaneously less and less happy. We are afflicted by the virus of, in the words of Oliver James, 'Affluenza'. Let us try to evolve a new paradigm of philosophy, mainly based on Jainism through which a balanced view of life can be made acceptable and a viable sustainable development can be made. Jainism advocates a life-style based on the cardinal principles of spiritualism - ahimsa, stoicism, reduction and/or giving up the desire for material things. It says that one should pursue one's needs rather than one's wants. This brings us to the Economics of Mahaveer. Mahaveer's Economics : Lord Mahaveer said, "Dhammo mangal mukkitham ahimsa, sanjamo tao." That means Religion or spirituality based on non-violence i.e. ahimsa, restraint and austerity is the best auspicious for mankind. Mahaveer's economics is based on these three principles. He was not an economist and He didn't express any views on economic principles directly, but Acharya Mahapragya has developed these principles from the former's utterances on renunciation and self-restraint. Mahaveer has laid down the standards governing desires and prescribed the limits of consumption. We must realize that economic systems emerge from interactive human behaviour. The imbalance in the economic social order is generated by man's deviation from a righteous path. Mahaveer studied these patterns of human behaviour and propensities for deviation and laid down a twelve-fold code of conduct for his disciples based on twelve small vows. SLIERI-4 SSSSS SSS vol lisecu Sllo1213-4
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ One of these vows, viz., yathasamivibhaga vrata, (means sharing) plays an important role in giving rise to a new economic model, This vow alone, if observed by most of the people of this world, can create a sustainable and non-violent society in the world. Mahaveer goes to the extent of saying that asamvibhagassa hu natthi mokkho meaning he who does not share his resources, eatables and other objects of daily use with others will not attain liberation. Another important vow is upabhoga-paribhoga parimana. It says that one should daliy make a list of things or articles of daily consumption that one will use during the day and refrain from consuming any other article. Mahaveer said annahanam pasae pariharejja. He said that a seer or an enlightened person will consume things differently. He will use and consume only those things which are absolutely necessary for his sustenance. He will not waste anything nor will he crave or pine for unnecessary or luxurious things. He will not succumb to his desires for material things. Economics of mahaveer lays down following cardinal principles : The central focus should be man and not money or material. One should voluntarily limit his desires and needs. A man's richness should be measured not by the amount of his material wealth but by the fewness of his wants. One should earn his livelihood by his own labour and refrain from exploiting labour of others. O One should not resort to unfair, unethical, immoral, dishonest or illegal means to earn his livelihood. One should not cheat others (e.g. using wrong weights or measures), nor resort to adulteration nor sell spurious articales. SLIOTEZI-4535sx 40 sss id milecu siid2134-4
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (c) One should put a limit on one's personal consump tion. One should not buy or consume or accumulate things which are ont necessary for his livelihood. One should put a voluntary limit on accumulation of wealth. If he is fortunate to earm more than this limit by his skill, dexterity or labour, he should consider himself as a trustee of that extra wealth, rather than considering himself as owner of it. Economics is the science of material prosperity while the voluntary limitation of accumulation of wealth is the science of peace as prescribed by Mahaveer. Man does need economic resources - both natural resources and man made products - both of which are necessarily limited. Now if majority of these are owned and or controlled by a few individuals or nations, there will be imbalance of economic affluence and economic power. This will always lead to unrest. Greed, tendency of wanton spending and uncontrolled consumption of the rich have pushed up the prices of basic necessities. The tendency to purchase certain things at any cost-just because of the fancy of the rich and their capacity - has sent the prices sky - rocketing beyond the reach of the ordinary man. LIFE STYLE PRESCRIBED BY MAHAVEER Mahaveer prescribed a life style of balancing. He advocated the principle of self-discipline, restraint, abnegation, sacrifice and voluntary limitation of accumulation of wealth. He said that initially wants arise from hunger, and then the wants themselves turn into hunger - hunger for more wealth, more accumulation, more consumption, leading to loss of direction and peace. The root of the problem lies in our lifestyle propelled by competitive modern economics which is SLIGEIRI -4 SSSS 49 Sss id milecu siiotza-4
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ totally devoid of ethical values. It is making people self-centered, greedy, insensitive and violent. If economics continues to remain merely the economics of utility, it will not be possible for us to remove social disparities. Only if the basic human values like nonviolence, peace, purity of means, self-restraint as propounded by Lord Mahaveer are integrated with the modern economic principles, it will bring about a big change in social outlook towards production, distribution and consumption. It will also result in the fulfillment of the primary needs of the poor and weaker sections of society. Lord Mahaveer has laid down the vow of non-possession for ascetics. He knew that it was not possible for the touse-holders to refrain completely from possession, so he propounded the principle of limiting individual desires and wants. If an individual can limit his desires and wants, it will pave the way for an economically sustainable society. One of the essential steps in changing the life-style is bringing about a change in pleasure seeking lifestyle. Pleasure seeking is not bad in itself, but now thirst for pleasure has become limitless. If the desire for pleasure and comfort becomes insatiable, the appetite for glamour and pleasure will forever go on increasing. Jainism firmly believes in the aphorism: "samyamah khalu jeeanam" which means discipline coupled with stoicism is life. Life is where discipline is. If passion increases, the entire world may find itself on the brink of annihilation. ECONOMICS OF NON-VIOLENCE, PEACE AND CO-EXISTENCE Violence and acquisitiveness (parigraha) are inseparably welded together. Voluntary limiting the SLIGEIRI -4 ESSE 42 sss do millecu siid2121-4
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ possession and consumption of material objects through curbing own cravings and pining called Iccha-parimana is the best solution for solving the problem of global poverty The vow of Ichha-parimana should be associated with modern economics and concept of development. This will evolve new paradigm in economics, leading to develop "Economics of Now-violence and Peace." This will minimize the disparity between the rich and the poor and combat the problems on humanitarian basis by giving a new life-style. This will make our life happy and peaceful in true sense of the words. Practice of Preksha Meditation is a practical form of spiritualism capable of bringing about biochemical transformation including neuro-endocrinal secretions and hormones. This ultimately makes psyche (and mind) free from perturbance, delusion, agonies etc. We shall have to re-define the basic philosophical principles and interpret them in context of the global problems, and apply them to find out the solutions there of, which can be accepted globally. To overcome the problems of unnecessary violence, fundamentalism, environmental crisis, socio-cultural conflicts, human solidarity and techno-scientific challenges we need a holistic thinking, peaceful coexistence, socio-economic policies governed by ethicospiritual or eco-human values and lifestyle of selfrestraint followed by training in non-violence and transformation of consciousness. The ideas of balanced and sustainable development, global ethics, intercultural dialogue, equality justice and peaceful coexistence unfold themselves in the restsaint, compassionate, rational and Jain ethics of tolerance, inter-connectivity, reciprocity. SlloENIRI-4 SS SS 43 Sss to all secui siid2121-4)
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Oppartunity in Recession through Jaina perspective Varsha Shah The nature and concept of Business economy has undergone considevable changes with the passage of time and changing circumstances. For effective implementation of economic policy 'SWOT analysis is formulated where. 'S' Stands for Strength "W' Stands for Weakness 'O' Stands for Opportunily 'T' Stands for Threat (1) Need to know the the psychology of people. (2) Need to solve the corrent problem. Gautam Swami asked hord Mahaveer "ta ! fan4 aral? Lord Mahaveer replied "T AT ! 340991, casal, failasat "' From the above dialect we come to conclusion that sat (HCl) or tattva nrol) has two aspects. 1) That which changes birth death or perish. (ii) That which remains relatively constant (GC) when the molewles of carbon are re-arranged, we get diamond. In physical form carbon and diamond look very different. yet they are merely different expression of the same potential. Economic policy may change with the changing of time to keep the dynamic effect alive and get the qualities like ahimsa, aparigraha, anekant, generosity, equanimity remanis constant while pursuing the goals in business. SIIOEIRI -4 5555* 48 585 do wilecu Silatat9-4
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ (1) Need to know the psychological mind: Today what is needed is transformation and change of perspective. paristhiti nahi manaH sthitine badalavAnI jarUra che. What are these negative psychological element : Lure of profit Pride of power Fear of competition These negative triat should be replaced by three pasitive elements like santosh (saMtoSa), Samarpan (samarpaNa) and Sayam (UH). Maximisation of profit is a self-defeating process. Riches acquired through unethical means are counter productive and non - sustainable. Those who indulge in over - investment or excessive borrowing get enqulfed in fear & greed ultimately get succommed to recession. Bhimji Parekh, Virji Vora have been sucessful in merchantile business due to their broad perspectiveness. (2) Need to solve the problem : Jaina people have always encouraged certain business activities due to their optimistic attitude simultaneously, they have discouraged suo business activities which involved lot g himsa. These activities are called as 15 karmadan (4) Jaina religion not only gives importance to dravya (c) himsa, it gives equal importance to bhava (a) himsa also. - Iriyavahi (ua ya) mentions such ten different types g dravya & Bhava himsa. They are abhihayA, vattiyA, lesiyA, saMghAiyA, saMghaTTiyA pariyAviyA, kilAmiyA, udaviyA, saMkSamiyA & vavaroviyA. jJAnadhArA -555 5 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Taking ahimsa and other virtues into & consideration it offers two important sutras as an hidden opportunity in recession time. Give people more space to grow of Not speed but rhythm Not greed but sustainability to Give people more space to grow. An organisation has many kinds of people. Some like tortoise are slow and steady. Some are like rabbits (sharp witted). Some others are like horses and bird (action-oriented) Each one performs best in his or her own space. What is required is not to ask tortoise to fly or the the birds to run. That would spell disaster for the economy on the whole. Each one should be invited to contribute his own time but in a collaborative effort. Curbing people in their mental space involves bhara himsa. The anekantic view teaches us to respect the views of different person. navI jagyA zodhavAnI jarUra nathI. e ja jagyAthI navI najare jovAnI daSTi keLavavAnI che. The second important sutra is (1st part) Not speed but rhythm Not greed but sustainability A scattered pearl when co-ordinated in a single thread becomes a necklace. Similarly there should be rhgthm in every walks of life. One of reason why we facing the problem of recession is due to importance given to speed rather than economic co-ordination or integration or efficiency 'sici sia H4142' we do not maintain the rhythm of doing different activities timely. Vigilence and efficiency acts as recession - proof coverage (594). ( Sllottir2I - SSSSX us ses do Hiseca silot213-4)
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2nd (sUtra) 2nd part Not Greed but sustainability There is a misleading belie in our organisation about running faster and faster. Mary DOT.COM companies blew themselves to pieces by trying to fly on the flimsy wings of speed and greed. Recession affects mildly who those who follow the norms of higher aspirants, I have cited few virtues of marganusari (HLL421121) of Sranakas. nyAyathI dhana meLavavuM. Avaka anusAra kharca karavo. dIrghadRSTi rAkhavI. sArA-khoTAnA taphAvatane jANavo. pApabhIruM thavuM. dayALu-paropakArI thavuM. indriyone saMyamamAM rAkhavI. According to the statistic, Jain's total population is 0.42 % but payment of Taxe is 24% ! Whatever may be the circomstances leaders like Tirtankara's create high aspiration. The faith in catAri saraNe pavanamAmi Collectively builds great culture, organisation and Jain society. che (c)re ( jJAnadhArA -5 nuM pa0 = jena sAhitya jJAnasatra-5 )
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMprata Arthika maMdInI samasyAmAM jaina dharmanI vANijya dRSTinuM mahattva le. ke. Ara. zAha) (1) Arthika maMdI utpanna thavAnAM kAraNo : (A) bekAbu dhirANa-nAgarikone lona ane sarakAra dvArA khAdhavALuM bajeTa. (B) audyogika utpAdanano nIco AMka ane zera mArkeTamAM tIvra bhAvaghaTADo. (C) rIyala esTeTamAM prAIma sabamArkeTamAM morgejano dhabaDako. (D) paisA kamAvavAnI tIvra lAlaca. (E) jAgatika arthavyavasthAmAM jhaDapI herApherInI sagavaDa ane saMdeza vyavahAranI jhaDapa. (F) jAgatIkaraNathI saMkaDAyelA dezo upara asara. (2) Arthika maMdI dUra karavAnA upAyo : (A) vyAjanA daromAM ghaTADo ane nANAM vAparavAM protsAhana. (B) rojagArInI tako TakAvI rAkhavI ane vadhAravAnA upAyo karavA. (C) dhirANavRddhi sAthe asakyAmatonI cakAsaNI. (D) lokone bacata karavA protsAhana ane bacatano pharI utpAdakatA mATe upayoga. (E) vizva arthavyavasthAmAM pheracakAsaNI ane sahAya. (3) jaina dharmanI vANijya dRSTinuM mahattva : tIrthakara mahAvIranA upadezamAMthI nIcenI vAto phalita thAya che : (1) vyAjano dara nIcI sapATIe hovo joIe. koI paNa saMjogomAM 15% vArSika darathI vadhAre nahi. (2) dareka mANase puruSArtha karavo joIe. (3) dareka mANasane tenI jarUriyAta pramANe mahenatANuM maLavuM joIe. (4) vANijyamAM naphAnI maryAdA ane janahitanAM kAryone mahattva ApI deza ane paradezamAM vepAra karavo. (5) dhananI kamANImAM dhanazuddhinuM mahattva. (jJAnadhArA-5S 58 S jena sAhitya jJAnasatra-5)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (A) mANase ekeindriyathI paMceIndriyavALA jIvono vepAra karavo nahi. (B) mAnave gulAmI ane zoSaNa na karatAM prathama aNuvratanA pAMca aticArone dhyAnamAM rAkhavA. (C) Arthika upArjana vakhate bIjA aNuvratamAM jaNAvyA pramANe koInI thApaNa, vastu ke akyAmato pacAvI pADavI nahi. vizvAsaghAta karavo nahi. (D) Arthika upArjana vakhate trIjA aNuvratamAM jaNAvyA pramANe - (1) tolamApanI corI karavI nahi. (2) sArI vastu dekhADI, narasI vastu ApavI nahi. (3) rAjya ane kendranA koI paNa karaverAmAM corI karavI nahi. (4) deza viruddha dANacorI ke nazIlA padArthono vepAra karavo nahi. (E) vastIvadhArAnA anusaMdhAnamAM cothA aNuvrata eTale ke brahmacarya vratanuM pAlana karavuM. (F) kSaNika ke amaryAdita Arthika lAbhanI lAlaca rokIne pAMcamA aNuvratanuM pAlana karavuM. (G) AnaMda zrAvaka dvArA apanAvelA saMpattinA siddhAMtane amalamAM mUkavA. (H) Arthika upajanamAM bhraSTAcArano tyAga karIne cAritranirmANa, nItimattA ane naitikatAnAM dhoraNo prasthApita karavAM. (I) mAnave dArU, mAMsa ane madhano svaicchika saMyama apanAvIne zAkA hAra tarapha vaLavuM. (J) (1) sAmyavAda dhananA saMgraha ane mAlikI hakkanI viruddha che. (2) gAMdhIjIno TrasTIzipano vicAra niSphaLa gayo. (3) samAjavAda jarUriyAtane prathama pasaMdagI ApIne dhananAM vitaraNanI vAta kare che. (4) mUDIvAda dhananI utpatti, vardhana, saMgraha ane mAlikI hakkanI vAta kare che. hAlanA maMdInA saMjogomAM koI paNa prakAranI arthavyavasthA saphaLa sAbita thaI nathI. jJAnadhArA pa la pala = jena sAhitya jJAnasatra-1)
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. amAryasena mAnavahitano vicAra karIne rAjya dvArA mAnavano saMpUrNa vikAsa thAya ane mAnavIya kAbeliyatano saMpUrNa upayoga thAya tenI bhalAmaNa kare che. jaina dharma paNa mAnavalakSI ane mAnavanA vyAvahArika ane AdhyAtmika pAsAMnA vikAsa upara bhAra mUke che. (4) kudaratI sAdhana-saMpattinuM saMrakSaNa ane paryAvaraNa : (A) pRthvI, pANI, havA ane vanaspatimAM jIva che. tethI tenA upayoganI maryAdA svIkAravI. (B) kudaratI saMsAdhanono jarUriyAta mujaba upayoga karIne bhAvi peDhI mATe bacata karavI. (C) bhAre udyogonA jherIkaraNano nikAla vyavasthita rIte karavo. jethI paryAvaraNa dUSita na thAya. (D) mAnave IcchA parimANa apanAvIne sukha ane mAnasika zAMtimAM anubhava karavo. (5) yuddhanI bhayaMkaratA samajIne yuddha-niyaMtraNa: (A) potAnA bacAva pUratI yuddha-sAmagrInuM utpAdana karavuM. (B) yuddha-sAmagrIno saMgraha karavo nahi. (C) yuddha-sAmagrInA taMtrajJAnano pracAra karavo nahi. (D) yuddha-sAmagrInA vecANa upara baMdhana-pratibaMdha. (E) yuddha thAya tevI videzI nItino tyAga ane yuddha mATe preraNA ApavI nahi. (6) Arthika maMdInA upAya svarUpa rojagArInI takono abhyAsaH (1) lokone nokarI-dhaMdhAmAMthI chUTA karavA nahi. (2) lokonA pagAramAM kApa mUkavo nahi. agAunA naphAno upayoga karavo. (3) ucca stare beThelA lokoe svaicchika rIte pagAra, bhaththA ane anya lAbhomAM kApa mUkIne khoTA kharcane tilAMjalI ApavI. (jJAnadhArA-SSSSla 60 === jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) sarakAra, moTA udyogagRho, sevAbhAvI saMsthAoe rastA bAMdhakAma, jaLasaMpatti-saMgraha ane vitaraNa, vana saMpattino upayoga karIne navI rojagArInI tako UbhI karavI. (5) berojagArone taMtrajJAnanI mAhitI ApavI. (6) sarakAra dvArA sastA dhirANathI lokonI kharca karavAnI zaktimAM vadhAro karavo. (7) zrImad rAjacaMdranA dhaMdhAnA niyamo : (A) koI paNa UNapa hoya to te ApaNI che. te UNapa takalIpharUpa che. ApaNA kAryamAM ADI Ave che, tethI bIjAnA doSa jovA nahi. (B) AtmazlAghA karavI nahi. te ApaNane nIcI kakSAe laI jAya che. (C) ApaNuM vartana evuM hovuM joIe ke ApaNe bIjAno prema jItI zakIe. (D) dhaMdho ke sAMsArika bAbatomAM tamo jenI sAthe vyavahAra karavAnA hoya, tene tamArA vicAro spaSTapaNe kahevA joIe. (E) sAmA mANasano vizvAsa jItavA mATe kArya ane vacanamAM eka sUtratA hovI joIe. vaLI tamAro uddeza tene nukasAna pahoMcADavAno nathI tenI khAtarI karAvavI joIe. (F) tamArA vicAro ke kAryathI tamArA sahayogI ke bhAgIdArane nukasAna thAya to prAyazcitta karavuM ane kahevuM ke - pharIthI tema nahi thAya." (G) A kArya tamArA ahaMkAra vagara ane nirdoSa buddhithI karavuM. Ama chatAM tamArA bhAgIdArane vizvAsa na Ave to bhAgIdArImAMthI temane nukasAna ApyA vagara chUTA thavuM. A mATe prathama temane samajUtI ApavI ane kahevuM ke - "tamo koI paNa bhoge tamArA siddhAMtomAM bAMdhachoDa karavA mAMgatA nathI." jena tattvajJAnanuM jJAna ane vAstavikatAno samanvaya karIne eka navIna vicArasaraNI utpanna karI zakAya. A vicArasaraNImAM tIrthakara mahAvIranI ane anukaMpA ane saMyama eTale ke vratI samAjanA nirmANa dvArA mAnavane sukha-zAMti ApIne Arthika maMdImAMthI ugArI zakAya. (jJAnadhArA - S la 61 SEE jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAMprata Arthika maMdInI samasyAmAM jaina dharmanI vANijya dRSTinuM mahattva le. nItibahena atulabhAI cuDagara je kALamAM varNa, gaMdha, rasa, sparza dharatInAM ane saMghayaNa baLa zarIranAM ochAM thatAM jatA hoya tevo kALa che avasarpiNI kALa. AvA duHkhathI bharelA pAMcamA ArAmAM A samaye koNa sukhI che ? bhagavAna kahe che : "adde loe parijuNe." Akho lokamAtra duHkhathI ja bharelo che. ahIM beThelAmAMthI koI eka to hadaya para hAtha mUkIne kahI zake ke - "huM sukhI chuM !' uttara "nAmAM ja che. chatAM ApaNe sahu konI pAse doDIe chIe ? jemAM sukha nathI tene ja sukha mAnI meLavavA doDIe chIe... samRddhi maLe, vaibhava maLe, zAtA maLe... e badhI ja ApaNI sukhanI paryAyanI samajaNa che, paraMtu temAM sukha nathI. to sukha kyAM che ? jo sukha hoya to eka paNa samasyA nA hoya ! DaoN. jinendrakumAra jena (tIrthakara, kevaLI bhagavAna) teo kahe che : "he vizvarUpa bImAra navayuvAna mArI pAse Ava, mArI pAse evI viziSTa auSadhi che, viziSTa zakti che, je jarUrathI tArI samagra bImArI dUra karI deze. DaoN. jinendrakumAra jaina samajAve che ke - "A maMdI nAmanI bImArI AvI zuM kAma? A bhraSTAcAra Avyo zA mATe ?' tenuM mULa zodhIne kahe che. paNa zuM A DaoN. jinendrakumAra jaina kaheze te sAcuM ja haze ? hA, kAraNa ke. temanI pAse bImAra kendra (prathama devalokanA Indra), dharaNendra, ahamendra (nava raiveyaka ane pAMca anuttaranA devo) ane narendra (cakravartI) paNa Ave, ane je AvIne samarpaNa kare che te nIrogI bane che AvuM DaoN. jinendrakumAra jaina kahe che "uttarAdhyayana sUtra' adhyayana-32mAM batAvyuM che ke - "sarva duHkhonuM mULa tRSNA che." he vizvarUpa yuvAna ! te tRSNA karI, mATe ja rogo AvyA. teM puNya-pApanI zraddhA na karI, mATe ja rogo AvyA. te utkaTa icchAone sImita na karI, mATe ja rogo AvyA. te vicAronA pathArA pAtharyA, mATe ja rogo AvyA. te kaSAyonI kAlimAthI tArI kSaNekSaNane malina karI. te viSayonI lAlasA vadhArI ane jyAre viSayo na maLyA tyAre satata mAnasika kheda karyo. (jJAnadhArA - SMS 2 === jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ te vaibhava ane Rddhino garva karyo. te zAtA ane sukhanI icchA karI, mAyA-kapaTa karIne dareka pravRttine dUSita karI ane chelle A badhuM karIne te vizvarUpa navayuvAna ! teM Ama ne Ama kheda, kleza, mAnasika ciMtAo karI, parigraha nAmanA vRkSane haryuMbharyuM banAvyuM. tenAM phaLa ArogIne maMdI nAmanI bImArIne AmaMtraNa ApyuM che. vaLI A vRkSanI rAjA-mahArAjAone paNa pUjA karatAM joI bahujana samAja paNa A vRkSa hRdaya vallabha banyuM che ! ane dhIre dhIre vizvarUpa navayuvAna bImAra... bImAra.. bImAra banato gayo. Ama, A eka moTI bImArIno upAya, samagra samasyAno ukela badhI ja bhUlono sudhAra karavAnI tAkAta ekamAtra jainadarzana'mAM ja che. tenI sauprathama to zraddhA karavI ja paDaze. kAraNa... sAcuM sukha kyAM che ? artha upArjana ke artha-visarjanamAM ? bhoga-bhogavavAmAM ke tyAgabhogavavAmAM ? rAgamAM ke vairAgyamAM? doDamAM ke zAMtimAM? A sarva praznonA uttaramAM - rAma, kRSNa, mahamaMda payagaMbara, Isu ke purANa saMtakoTino koI paNa AtmA kahe che - "sukha tyAgamAM che. jenI pAse samagra vizvane nihALavAno suMdara dRSTikoNa che, te bhagavAna mahAvIra svAmI, kevaLajJAnI, railokya prakAzaka zuM kahe che ? "bhogane bhogavavAmAM je sukha dekhAya che te sukha anaMtakALanuM duHkha Ape che. to Aje ApaNe je parigraha nAmano graha je ApaNane khUba game che, te thoDo vikRta thaI maMdI svarUpe samagra vizva para DokiyAM karI rahyo che. sAmAnyajana jenAthI ApaghAta sudhI pahoMcI jAya tevI asara heThaLa, AvI gayo che. tyAre bhagavAna mahAvIranA darzanamAM DokiyuM karI tene amalamAM mUkavAnI jarUra nathI jaNAtI ? hA... jaNAI to rahI che ! mArA devAnupriya AtmAo, to cAlo zraddhA, samarpaNa sAthe ApaNe jaIe AgamonA UMDANamAM paNa TUMkamAM... jainadarzana' prathama to evo ja upAya batAve che ke jethI Arthika maMdI ja na Ave. kAraNa maMdI eTale ? 1. utpAdana vadhAre ne mAMga ochI : jainadarzana teno upAya Ape che - vadhu saMgraha ja na karo,' utpAna jo jarUra pramANe thAya to A paristhiti ja nA sarjAya. (jJAnadhArA - SSSSB 63 === jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pharajiyAta bhAvaghaTADo : jyAre rUpiyAnI kiMmata ghaTI jAya tyAre pharajiyAta bhAvaghaTADo karavo paDe. jyAre jainadarzana kahe che - rUpiyAnI sauprathama jIvanamAM eTalI kiMmata vadhAro ja nahi ke ghaTADo karavo paDe. rUpiyAne prAdhAnya thoDuM ochuM Apo.' 3. vastuno bhAva vadhato jAya ane mAMga ghaTI jAya ? jema keAje sonuM ! bhAva AsamAne, paNa mAMga ghaTatI jAya che ! sAmAnyajana kharIdI nA zake tenuM zuM thAya ? AvI paristhiti UbhI ja nA thAya te mATe - (1) maryAdAo karIe AtmajAgRti karI aMtara-nirIkSaNa karI badhuM ja sImita karatAM jAo, saMtoSa rAkho. "upAsakadazAMga sUtra'mAM AnaMda zrAvakano adhikAra Ave che, jenA dvArA jemAMthI khUba ja suMdara samajaNa ApaNe sahue levA jevI che. temanI pAse je milakata hatI, tenA traNa bhAga temaNe karelA hatA. kula 12 karoDa sonAmahoronI milakatamAMthI 4 karoDa sonAmahoro khajAnAmAM, 4 karoDa sonAmahoro vepAramAM ane 4 karoDa sonAmahoro gharamAM silaka rAkhI hatI. Ama, saMpUrNa milakatane traNa bhAgamAM vaheMcI 33%, 33% 33% bhAga karI rAkhavAthI jo vepAramAM nukasAna jAya to khajAnAmAMthI ApI devAnA thAya ane gharane koI UnI AMca paNa nA Ave; mATe devALuM to kADhavuM ja nA paDe. Aje to ApaNI mUDInuM badhuM ja rokANa vepAramAM thaI gayuM, amerikAnA arthataMtranI jema karaja laIne kAma ane vepAra karavAmAM AvyA, tethI A maMdInuM svarUpa jovAnI paristhiti UbhI thaI che. A badhuM vAto karavAthI, konpharansa ke jJAnasatranI carcAomAM bhAga laI, aMtarathI samajI, pote tene AcaraNamAM mUkIne vyakti vyakti karaze to ja Akho samAja sudharI zakaze. te mATe jarUrI che jAgRti abhiyAnanI. ekabIjA sAthe besIne vizvAsathI A abhiyAna calAvavA joIe. Aje jainonI vastI thoDI paNa 24% TeksanI rakama bhare che, eno ukela A upAyathI AvI jaze ane te Teksa 8% para lAvI zakaze. paNa A badhuM jo aMtarathI samajAya to !!! (2) zraddhAthI sAmano karIe : "bhagavatI sUtra'mAM jyAre maMdI AvI ja gaI che to tuMgiyA nagarInAM zrAvakonI zraddhAnI vAta cAle che. temanA mATe upanAma, vizeSaNo maLe che ke zrAvako kevA hatA? "uvaladdha puNapAvA te zrAvako kevA ? puNya ane pApane jANavAmAM kuzaLa hoya che. je zrAvaka ( jJAnadhArA - SMS : 64 va rSa jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNya ane pApane samaje che, te dhana kamAvavA mATe AMdhaLI doTa na mUke, AMdhaLA sAhasa nA kare. ati tRSNAmAM jAya nahi. maMdI' eTale ja pApano udaya.. "puNya' udayamAM ghaTADo. have A pApanA udayamAM "asAhija devALa. manathI paNa devonI koI sahAyatAnI IcchA na kare. manuSya ke devanI koI labdhithI sukha prApta karavAno vicAra na kare, evA aMtarathI zUravIra ane dhIra hoya. cAlo... ApaNe evA mAnava zrAvaka banavAno prayatna karIe. karma siddhAMta ane dharmanA marmane samajIne to samajAya ke devo paNa jenuM mana dharmamAM lIna hoya che, tene namaskAra kare che. to huM paNa evo daDha zraddhAvAna banI dharmamAM lIna banavA, sauprathama jarUrI Avazyaka karuM. vadhu ne vadhu samaya temAM vitAvuM. (3) zrAvakanA manorathamAMthI bIje manoratha - kyAre huM paMcamahAvatadhArI sAdhu banuM ?: saMta banavAno aMtaramAM Ubho thayelo Adarza kadAca jyAM sudhI saMta nahi banIe tyAM sudhI zAMti to jarUra apAvaze. mATe have dhIraja ane zAMti rAkhIe. je che, jeTaluM che temAM lAva lAvane badale calAva calAva zIkhIe. zrAvakano prathama manoratha kyAre huM parigraha ghaTADuM te bhAvavA mATe nyAyathI, nItithI dhana - upArjana karIe te ghaNuM jarUrI che. 'mAre jagatanuM badhuM ja joIe che, karatAM mAre kAMI ja joItuM nathI.' e bhUmikA sudhI pahoMcavAno prayatna karo. kAraNa ? najara sAme tyAgano Adarza ja IcchAonI maryAdAo karAvaze. nirjarAnuM mITara cAlu thaze, enI meLe puNyarUpI pAka utpanna thaze ane maMdI dhIme dhIme dUra thaze. bhAgadoDa ochI thaze. kAraNa ? jyAM rAtorAta lakhapati thavAnAM sapanAM jovAya che, tyAM ja rAtorAta devALa kADhavuM paDe che. je jhaDape tejI AvI hatI tenAthI bamaNI jhaDape maMdI AvI. jenI duniyAmAM koIe kalpanA ja karI nahotI. paNa A to AkhuM eka viSacakra jevuM arthacakra che. sAmAnya janatA samajaNa vinA temAM phasAya jAya... paNa DAhyo gaNAto jaina samAja.. to temAM ja na phasAya. ApaNe prabuddhajanoe jAgRti abhiyAnanI zibiro calAvavI te AjanI tAtI jarUriyAta che. kAraNa ApaNI bhAratIya saMskRti karakasaranI hatI... ane te ja kAraNe vizvano Aje je rIte maMdIe bharaDo lIdho che te rIte ja bhArata temAM phasAyuM nathI. te ApaNA vaDIlonI samajaNa ane kRpAne AdhAre che. paNa... Ajano yuvAna "kamAvo ane bhogavo... IjhI manI, (jJAnadhArA -5 nuM 65 == jaina sAhitya jJAnasatra-5]
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ potAnA mATe kharco nahi karIe to kyAM karIzuM ? Aje majA karo." AvAM vAkyomAM khUMcato jAya che. tene A kAdavamAMthI bahAra kADhavAnA abhiyAna karavA Apa sarvene vinaMtI karuM chuM. (4) mRtyune satata najara sAme rAkho : dhIrubhAI aMbANI jevA ke sikaMdara ke jene AkhuM jagata jItavuM hatuM? chatAM... jagata to tenuM nA thayuM ane pote khAlI hAthe ravAnA thayA ! bheguM kareluM badhuM ja mUkIne javAnuM che. mATe parigrahano tyAga karI saMvaranA gharamAM rahetA zIkho. mummaNa zeTha jeNe parigraha bhego karelo te ene kAmamAM nA Avyo, paNa te kAma Avyo mAtra naraka jevI durgati karAvavAmAM. praznavyAkaraNa sUtra' zrutaskaMdha-2, adhyayana-pamAM teno suMdara upAya batAvela che. dravya ane bhAvathI aparigrahI bano te mATe... AjathI roja eka-eka vastuno tyAga karatA zIkhIe. roja eka-eka saMbaMdhane ocho karatAM zIkhIe. niHsaMgI, nirmamatvI ane snehabaMdhanothI mukta thavAnuM mahAna lakSa najara sAme rAkhIe. jema caMdananuM chelluM kaNiyuM paNa sugaMdha Ape che. tema huM pharI pharI chelle paNa eTaluM ja kahIza ke A maMdIne dUra karavA. saMvaranA gharamAM AvavuM jarUrI jarUrI ne jarUrI ja che. aparigraha dvAranuM bIjuM nAma ja jyAre bhagavAna "saMvaradvAra batAvyuM che. tyAM have ApaNI pAse rahelI "vastuone, saMyogone, saMbaMdhone roko.. roko.. maryAdAmAM Avo" A sUtra banAvavuM ja paDaze. icchAonuM AkAza anaMta che. saMtoSI sAdhaka banI nirlepa tuMbaDIva banavA. ApaNI pAMce Indriyono saMyama vadhAravo khUba ja jarUrI che. mana, vacana, kAyAnA yogono nigraha karavA... tene cUpa karavA, cittanI caMcaLatAne calita karavA cidAnaMda svarUpa AtmAne oLakhavA daDhapaNe dharmanuM ja AcaraNa zraddhApUrvaka karIe. ane A jagatamAM jo kAMI karavA jevuM hoya to te ekamAtra dharma ja karavA jevo che, AvI ekamAtra zraddhA paNa ahIMthI jagAvIne jaIzuM to temAMthI pragaTa thayuM puNya jarUra vizvane A maMdImAMthI mukta karAvaze ja. A mArga ja "Wvo, viimayA, marUiyA, aNAsavo, akaluso, achiddo, aparissAvi, asaMkaliThe, zuddho, savvajiNamaNuNAo che. eTale ke A aparigraha mArga, Azravarahita, klaSarahita, chidrarahita, karmapravezanA mArgarahita, saMkalezathI rahita che. badhA ja jinezvaro (DaoN.jinendrakumAra) dvArA prasthApita che. o mArA mahAvIra tane lAkho lAkho salAma. (jJAnadhArA-5 == 60 === jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAtmA gAMdhIjInA sarvadharmasamabhAva 3 tathA sarvadharma upAsanA vizenA vicAro, le. zrI kizora je. bATaviyA | IzvaramAM jIvatI-jAgatI zraddhAe Izvara vinAnuM jIvana emane mATe azakya hatuM. gAMdhIjIe kahyuM ke - "huM havA ne pANI vinA kadAca jIvI zakuM, paNa Izvara vinA nahi jIvI zakuM. tame mArI AMkho phoDI nAkho tethI huM maravAno nathI. mAruM nAka uDAvI do, tethI ya maravAno nathI; paNa tame Izvara vizenI mArI zraddhAne suraMga cAMpIne uDAvI do, to huM mUo samajajo." potAnAM saghaLAM kAmo gAMdhIjI aMtaryAmInI preraNAthI - aMtaranA avAjane anusarIne karatA. namratA to emanAmAM bhArobhAra hatI. gAMdhIjInA jIvanamAM jene dharmanI ahiMsA khAsa UtarI che, paNa temanI ahiMsA jaina bIbAmAM DhaLAyelI nathI. paMDita zrI sukhalAlajInA zabdomAM kahIe to - "gAMdhIjInI ahiMsA e emanI vicAra ane jIvanasaraNImAMthI siddha thayelI ane navuM rUpa pAmelI che." eka vyavahAru AdarzavAdI tarIke mAnavajIvananAM vividha kSetromAM nitya UbhA thatA koyaDAono ukela pAraMparika dhArmika dRSTie karavA karatAM, emaNe ahiMsAnI navI ja dRSTie vicAryo. pariNAme zarIra nibhAvavA mATe ane AzramanI rakSA mATe temane anivArya hiMsA AvakArI. maccharonA klezathI bacavA emaNe ghAsaleTano upayoga karyo, AzramamAM sarpone mAravA dIdhA, vAMdarA, kUtarAM vagere upadravI prANIonI hiMsAne calAvI lIdhI. Ama, vyavahAramAM jyAM jyAM gUMca AvI tyAM tyAM dharmanA hArdane pakaDI temaNe yogya mArga apanAvyo. A valaNa emanI krAMtidaSTinuM sUcaka che gAMdhIjInuM daDha maMtavya hatuM ke - vyakti pote ahiMsAnA pAlanamAM game teTalI AgaLa jaI zake, paNa samAjane mATe to sAmAjika ahiMsA ja hoya.' gAMdhIjIe bauddha dharmamAM avera, karuNA, prema ne maitrI e buddhanA mukhya upadezo che. buddha prema ane karuNAno maMtra ApatA thAkatA nathI. ahIMyAM kadI paNa verathI vera zakatuM nathI averathI-premathI zame che. e sanAtana dharma che. "akrodhane krodhathI jItavo, sAdhutvathI asAdhune jItavo, dAnathI kaMjUsane jItavo, satyathI asatyavAdIne jItavo." (jJAnadhArA - 0 SSSS jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharmano bIjo mahattvano siddhAMta ahiMsA. jaina dharmo ahiMsAno vicAra bahu sUkSmatAthI karyo che. mAtra manuSyo sAthe nahi, manuSyetara prANIo ane vanaspati sAthe paNa prema ane AtmIyatA rAkhavAnuM kahe che. mahAvIra svAmI jaNAve che ke "saunI aMdara eka ja AtmA che, tethI ApaNI jema ja badhAMne potAnA prANa vahAlA che, evuM mAnIne, DaranA mAryA ke verathI prerita thaI koI prANInI mana, vacana ke kAyAthI hiMsA na karo." vizeSamAM te jaNAve che ke - "tame jevo bhAva tamArA pratye rAkho cho tevo badhAM prANIo pratye rAkho.'' - gAMdhIjI saMsAratyAganA himAyatI nahotA, te to saMsAramAM rahI lokahitanI pravRttio karatAM karatAM Atmazuddhi dvArA mokSamArge jeTalA AgaLa vadhAya teTaluM AgaLa vadhavAmAM mAnatA hatA. tethI jAhera jIvanamAM paDyA pachI te evA siddhAMtonI zodhamAM hatA, je ekabAjuthI emane vyApaka janahitanI pravRttiomAM rata rahevAnI preraNA Ape, ane bIjIbAjuthI AtmasAkSAtkAranuM parama lakSa kSaNabhara paNa na bhUlavA de. AvA vyavahAru AdarzonI preraNA emane mukhyatve mahAbhArata, gItA ane izopaniSadamAMthI maLI. islAma ane khristI dharma e baMne bahAranA dharmo hovA chatAM ghaNA lAMbA samayathI bhAratamAM ThIka ThIka vyApelA che. saMjogavazAt A baMne dharmo vize gAMdhIjInA manamAM bALapaNamAM UlaTI asara paDelI, paraMtu moTI uMmare e dharmonA zAstronA adhyayanathI ane emanA keTalAka sAcA anuyAyIonA sahavAsathI emanA vicAro badalAyA hatA; ane e baMne dharmomAMthI ghaNuM zIkhavA jevuM che ema emane lAgyuM hatuM. jJAnadhArA-5 EEEEEEE jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ vi e mahA.gAMdhIjI, AcArya vinobAjI ne manizrI saMtabAlajInA sarvadharmasamabhAva vizenA vicAro | le. Do. gItA mahetA prAstAvika : hAla 3jI mArca 2003nA "hindustAna TAimsa'nA "Inner Voice"nA lekhamAM "Bring Back our Mahatma'nA zIrSaka heThaLa zArA azarapha lakhI rahyA che ke - "gAMdhIjIe pracAramAM ANela ane vyavahAramAM mUkela sarvadharmasamabhAva ApaNe prastApita karavo ja rahyo. gAMdhIjI vividhadharmI mitrone kAraNe dakSiNa AphrikAmAM ja sarvadharmasamabhAva vyavahAramAM mUkatA hatA, paraMtu bhAratamAM AvyA pachI emaNe A vratano AzramavratomAM samAveza karyo. vrata eTale aDaga nizcaya. agavaDone oLaMgI javA sAru to vratonI AvazyakatA che. agavaDa sahana kare chatAM tUTe nahi te ja aDaga nizcaya gaNAya. "maMgad prabhAta'mAM sarvadharmasamabhAvano samAveza : 1930mAM jyAre yaravaDA maMdirathI dara aThavADiye bApu eka vrata para lakhIne mokalatAM, tyAre sarvadharmasamabhAva para tA. 23-9 ane 30-9nA be patro lakhI mokalyA. e ja batAve che ke sarvadharma samabhAvanuM keTaluM mahattva gAMdhIjI mATe hatuM. "sarvadharmaAdara" ke "sarvadharmasahiSNutA" zabda gAMdhIjIne mAnya na thayA, paraMtu "ahiMsA ApaNane bIjA dharmo pratye samabhAva zIkhave che. Ama, ahiMsAnA AdhAre gAMdhIjI sarvadharmasamabhAva svIkAre che. AgaLa teo kahe che; "samabhAva rAkhIe eTale bIjA dharmomAM je kAMI grAhya lAge tene potAnA dharmamAM sthAna ApatAM saMkoca na thAya. teo lakhe che : "samabhAva keLavavAmAM potAnA dharma pratye udAsInatA nathI AvatI, paNa potAnA dharma pratyeno prema AMdhaLo maTI jJAnamaya thAya che, tethI vadhAre sAttvika ane nirmaLa bane che."3 1. gAMdhIjI maMgaLa prabhAta; amadAvAda : navajIvana prakAzana maMdira, 1930, pR. 28 2. uparivatuM. 3. uparivatu pR. 29. (jJAnadhArA-5 6 69 jaina sAhitya jJAnasatra-)
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha dharmo eka ja Izvarane, satyane pahoMcavAnA judA judA rastAo che, pachI e rastAo pratye samabhAva kema na hoya ? koI A raste pahoMce to koI bIjA raste, mAnavatAnA dharmanI ADe A vividha rastA aDacaNarUpa na bane. gAMdhIjInA AzramamAM ke emanI prArthanAmAM jelamAM zudhdhAM vividha dharmonI sArarUpa prArthanA eka pachI eka gavAtI ane temAM dareka dharmanA lokone AnaMda Avato. dareka dharmano sAra samajavA emaNe Avazyaka graMthono abhyAsa paNa karyo. sarvadharmasamabhAvamAM vinobAjIno phALoH vinobAjIe to dareka dharmano sAra navanIta rUpe sAmAnya lokonI sAme mUkI dIdho. hiMdu dharmanA sArarUpa, 700 zlokonI "gItA loko samakSa che, to tene paNa saraLa-sahaja rIte gItA-pravacano ane gItAI dvArA loko samakSa mukAyAM, bauddha dharmano dhammapada-sAra', IslAmano "kurAna-sAra', bAIbalano khristIdharma-sAra' mULa kurAna, dhammapada ane bAibala vAMcI ApaNI samakSa mUkyo. je pradezamAM teonI padayAtrA cAlatI e pradezanuM dharma-pustaka e bhASAmAM ja abhyAsa karI enAM udAharaNo ApI teo lokahRdayamAM praveza karatA. A rIte nAmaghoSA-sAra, zIkhonuM japujI to bhAgavata dharma-sAra ane manusmRtinuM manuzAsanam paNa lokonI sevAmAM arpaNa thayuM che. teo jaina dharmanA mahAnubhAvone vinaMtI karatA hatA ke - cAre ya phirakAonA AcAryo ekasAthe bese ane jaina dharmano sAra loko samakSa mUke'. Akhare emanI vinaMtI jinendra varNajIe sAMbhaLI ane zvetAMbara, digaMbara, sthAnakavAsI, derAvAsI ema cAre ya phirakAnA AcAryone bhegA karI sarvasaMmatithI jaina dharmanA sArarUpe ApaNI samakSa 'samaNasutta 756 gAthAomAM AvyuM, enA bhASAMtara to thayAM che, paraMtu enA paranI TIkA-TippaNI prakAzita karavAnuM bIDuM ame upADyuM che ane temAM Apa saunA sahayoganI apekSA che. vinobAjIe to vaLI dareka dharmanA IzvaranAM nAmo sAthe cha paMktinI nAmamALA ja taiyAra karI che, je emanA Azrama uparAMta ghaNI saMsthAo ane zALAomAM prArthanAmAM gavAya che. (jJAnadhArA - SMS &0 = jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ emanI padayAtrA daramiyAna roja judAM judAM gAmomAM lokonI vacce javAnuM thatuM, eTale sarvadharma prArthanAne badale teo saune apIla karatAM ke - IzvaranuM je nAma jene vahAluM hoya tene AMkho baMdha karI potAnA manamAM yAda kare. Ama, temanI mauna sarvadharma prArthanA rahetI. dareka dharmanAM pAMca aMgaH dharmonuM paheluM aMga che zrutinuM, anubhUtinuM, paramAtmAdarzananuM. badhA ja dharmomAM paramAtmAnI anubhUtino hisso hoya che. te badhA dharmonI majiyArI mAlikI che, mAnavajAtano majiyAro amUlya vAraso che. Ane Metaphysics kahI zakAya. dharmanuM bIjuM aMga keTalIka dharmakathAo che. ibrAhImanI kathA, mUsAnI kathA, harizcaMdranI kathA, yusupha ane jUhevAnI kathA. A kathAvALo hisso paNa sahunI saMpatti che. badhA dharmovALA te vAMce ane temAMthI bodha grahaNa kare. Ane aMgrejImAM Mythology kahevAya. dharmanuM trIjuM aMga che nIti-vicAra - Ethics. dharmanuM A eka moTuM ane dunyavI jIvana mATe bahu mahattvanuM aMga che. haMmezAM sAcuM bolavuM, prema karavo, bIjAne madada karavI, ekabIjAnAM sukhaduHkhamAM bhAgIdAra thavuM, mahenata karIne khAvuM, corIno vicAra paNa na karavo, dilamAM karuNA rAkhavI. badhA dharmonAM A traNe ya aMgonA samanvayamAMthI eka mAnavadharma pAMgaraze. dharmanuM cothuM aMga che upAsanA. dezakALanI jarUriyAta mujaba ane ruci-vRtti mujaba je - te samajamAM amuka rItarivAja pracalita thayA che. judI judI upAsanA-vidhio UbhI thaI che ane je-te dharma sAthe joDAI gaI che. A upAsanAnuM aMga vaividhyamAM ekatAnuM ghotaka che. jo ke upAsanAnI evI ye rIta zodhI zakAya ke jemAM badhA dharmovALA sAmela thaI zake. bhale badhA dharmonI potapotAnI AgavI vidhio hoya, paNa sAthosAtha badhA dharmovALA sAthe maLIne upAsanA karI zake, evI vidhi paNa hovI joIe. jJAnadhArA -51 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmanuM pAMcamuM aMga che - kAnUna ane amuka dhArAdhoraNa niyamo. temAM vArasA vagerenA kAyadA hoya, lagna kevI rIte thAya, maraNa pachI daphanAvavuM ke dahana karavuM vagere. AmAM samajavAnuM e che ke - "A badhA kAyadA je rItirivAjo je-te jamAnAne ane je-te pradezane ane je-te samAjanI paristhitirUpa banyA hoya che.' bhAratamAM sarvadharma-samabhAvanuM bIjaH vinobA kahe che ke - "sarvadharmasamanvaya ane badhI upAsanAo samanvayanI eka navI daSTi bhAratamAM prasthApita thaI eno udgama rAmakRSNa paramahaMse karyo ema kahI zakAya."5 kurAnamAM eka suMdara AyAta Ave che - "ame koI paNa rasUlamAM pharaka nathI karatA." eTale ke duniyAmAM mAtra mahammada ja eka rasUla nathI, bIjA ye ghaNA rasUla thaI gayA che. Isu paNa eka rasUla che ane mUsA paNa, ane bIjA ghaNA ya rasUla che jemanAM nAma ApaNe nathI jANatA. ame rasUlomAM koI pharaka nathI karatAM - e islAmano vizvAsa che'. mane lAge che ke hiMduonI ya AvI ja niSThA che. teo kahe che ke - "eka saMta.... duniyAnA sapuruSoe je rAha dAkhavyo che, te eka ja che. temAM je bheda pedA thAya che, te to ApaNI saMkucita draSTi ane vRttine kAraNe ja pedA thAya che. Isu paNa kahI gayA che ke - "ina mAya phAdharsa hAusa Ara menI menzansa' mArA pitAnA gharamAM ghaNAM sthAna che - hiMdu, bauddha, jaina, islAma A badhA menI menzansa che. Ama, koI paNa dharmano anya dharma sAthe virodha nathI. badhAno jo. koI virodha hoya to adharma sAthe che. adharmano virodha karavA mATe badhAe eka thavuM joIe. 4. vinobA bhAve, dharama badhA ApaNA; vaDodarAH yajJa prakAzana, jAnyu. 2007, pR. 11-12. 5. vinobA sAhitya bhAga 19, vardhA : paraMdhAma prakAzana, 1999, pR. 418. 6. vinobA bhAve, dharama badhA ApaNA, uparivatuM, pR. 14. 7. vinobA sAhitya bhAga 14, vardhA : paraMdhAma prakAzana, 1999 pR. 476. ( jJAnadhArA-5 SNESS 02 SSAS jaina sAhitya jJAnasatra-5 .
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvadharmasamabhAva mATenI AvazyakatAH vinobAjI kahe che - "sarvadharmasamabhAva mATe huM cAra vastu Avazyaka mAnuM chuM eka che svadharmaniSThA, bIjI bIjA dharma mATe Adara, trIjI sarvadharma-sudhAra, jenA vagara manuSya AgaLa vadhato nathI ane cothI vAta che adharmano virodha." dharma ApaNA caturvidha sakhA che. ApaNA vyaktigata, sAmAjika, aihika ne pAralaukika jIvanamAM te mitranuM kArya kare che. dharmanI vyAkhyA karavAmAM AvI che dhAraLAt dharma' sahune dhAraNa kare che, te dharma che. ema kahevAyuM che ke - 'dhArayati kRti dharma:' - sahunuM poSaNa kare che te dharma che. 8 badhA dharmo mATe mamabhAva : vinobAjI to eTale sudhI kahe che ke "badhA dharmo pAchaLanA mULabhUta vicAro ApaNe grahaNa karI levAnA che. badhA dharmo pratye samabhAva ja nahi, mamabhAva anubhavavAno che.''9 - 'sekyularIjhama'no artha dharmavihInatA nahi paNa parizuddha dharmabhAvanA, dharma-parAmukhatA nahi paNa badhA dharmo mATe potIkApaNAno bhAva. 10 badhA dharmomAM, badhA paMthomAM satyanA je je aMza che, te grahaNa karI levA. ApaNe satyagrAhI satyane grahaNa karI lenArA banavuM.11 ane vinobAjI to umere che ke - mArI najare mahAvIra samanvayAcArya che.'12 Aje dharma trividha kedamAM : dharma Aje trividha kedamAM purAyo che - (1) dharma saMsthAmAM (2) dharma saMsthAnA purohitonA hAthamAM (3) maMdira, masjida, carcamAM. ApaNe 8. vinobA bhAve, dharama badhA ApaNA, upiravat, pR. 7. 9. vinobA bhAve, dharama badhA ApaNA, upaparavat, pR. 13. 10. uparivat, pR. 16. 11. ejana, pR. 27. 12. ejana, pR. 67. jJAnadhArA -5 EEEEE jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ rojanA vyavahAramAM dharma lAvavo joIe, bajAramAM dharma lAvavo joIe. ApaNe bajAramAM dharma na laI gayA eTaluM ja nahi, balake dharmamAM bajArane laI AvyA. bajArano adharma maMdiromAM pahoMcI gayo.13 Aje ApaNe jene dharma kahIe chIe, te to badhA kharekhara dharma nahi, paMtha che, saMpradAya che, majahaba che A to hajI mAtra pAyo naMkhAyo che, makAna nathI banyuM dharmanuM makAna to hajI UbhuM karavAnuM che, mAnava-dharmanuM makAna UbhuM thaze tyAre dharma-saMsthApanAnuM kArya pUruM thayuM gaNAze.14 vaijJAnika yugano vizeSa dharma : vijJAnanI kasoTIe kharo UtaranAro, mAnasika kalpanA-kAmanA vagerethI upara UThI gayelo, duniyAnA badhA bhedabhAvo miTAvI denAro, upAsanA vagerenI vividhamAM paNa ekarUpatA jonAro, dharma ja have A vijJAna yugamAM TakI raheze, ane e ja dharma haze. e ja kharI dharma - saMsthApanA thaI gaNAze. vijJAnane kAraNe mANasanI bhAvanA vyApaka thatI jaze. AvI vyApaka bhAvanA e ja to dharma che, saMkucita bhAvanA adharma che, vijJAna yugamAM vyApaka bhAvanA ja TakI zakaze, saMkucita nahi. tethI mane pAkI khAtarI che ke have vijJAnI bhUmikA upara sAcA dharmanI, mAnava-dharmanI sthApanA thaze.15 Aje have eka evI icchA dhIre dhIre pAMgarI rahI che ke AjanA A badhA judA judA dharmono samanvaya thaI jAya, badhA dharmonuM eka mukta ane vyApaka navA dharmamAM parivartana thaI jAya, badhA mAnavone bheLo karanAro eka uttama dharma Ubho thAya, AvI icchA Aje anekone thaI rahI che ane te avazya pAra paDaze. temAM bhale samaya lAge, paNa Akhare Ama thavAnuM ja che. badhA dharmono samanvaya cokkasa thavo joIe. ane te moDo-vahelo thaIne ja raheze, evI mane pAkI khAtarI che.16 13. vinobA, dharama badhA ApaNA, upiravat, pR. 10. 14. ejana, pR. 6. 15. ejana, pR. 6-7. 16. ejana, pR. 5. jJAnadhArA-54 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ munizrI saMtabAlajInA jIvananuM A mahattvanuM aMga : gAMdhI-vicAranA puraskartA munizrI saMtabAlajInA jIvananuM eka mahattvanuM aMga "sarvadharma prArthanA'nuM hatuM. munizrI saMtabAlajI gAMdhIjInI sAmudAyika prArthanAnI paraMparAne gAmaDAMomAM abhaNa AmajanatA sudhI phelAvI che. temaNe sarvadharma prArthanAnI pustikAo racI che. temanuM sarvadharma prArthanA pIyUza lokomAM jANItuM che. saMtabAlajI prArthanA kare che - "dharma amAro eka mAtra che sarva dharma sevA karavI, dhyeya amAruM che vatsalatA vizva mahIM ene bharavI." Avo dharma dhyeyalakSI banI satya ane premano vAhaka banI zake. saMdarbha graMtho : (1) maMgaLa prabhAta - gAMdhIjI (2) dharama badhA ApaNA - vinobA bhAve (3) vinobA sAhitya jJAnadhArA -5 = 75 jena sAhitya jJAnasatra-pa)
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 vizvavAtsalya dhyeye anubaMdha vicAra tathA kAryanA draSTA munizrI saMtabAla le. harajIvanabhAI ma. mahetA (saMtabAla Azrama ciMcaNI sthita lekhaka munizrI saMtabAlanA aMtevAsI ane saMtabAla vicAradhArAnA abhyAsu che.) janma, abhyAsa kArya : 1904mAM morabI rAjyanA ToLa gAmamAM janma. gAmanI vastI hiMdu tathA muslimanI. mAtAnuM nAma moLIbahena, pitAnuM nAma nAgajIbhAI, maNIbahena bAlya avasthAmAM pitAnuM avasAna thatA mA para putra-ucherano bhAra Avela. bALapaNanu nAma zivalAla hatuM. araNIya bA zALAmAM abhyAsa karela, tyAra bAda bAlabhA mAmA zikSaka hoI tyAM abhyAsa karela. nAnapaNathI ja gAmanA vaDIlonA vartana tathA mAtA taraphathI paraspara bhrAtRbhAvanA saMskAra maLela. temAMthI ja sarvadharmasamabhAva tathA parasparane madada karavAnI bhUmikAno vikAsa thayela. 13 varSanI uMmare mAtAne madadarUpa thavA mAmA muMbaI jatAM nokarI karavA gayela. lAkaDAnI lArImAM prAmANikatAthI hoziyArIthI nokarI karatA Arthika rIte pagabhara banI mAtAne Arthika rIte pUrI madada karela. muMbaI dezanI svataMtratA AMdolananuM kendra hoI. mahAtmA gAMdhIjI tathA anya netAonAM pravacano sAMbhaLela - jeNe sAdhunAM vyAkhyAno paNa sAMbhaLela. pUrvanA saMskAra jAgrata thatAM prANImAtrane sukha-zAMti prApta thAya tevI jhaMkhanA vikasita thaI. kavivarya pU. zrI nAnacaMdrajI svAmInA vyAkhyAnanI temanA para UMDI asara paDela ne temanI pAse dIkSA levAnuM nakkI karela. mAtAjInI hayAtImAM sagapaNa thayela te bahenanI mAtAjInA avasAna bAda dIkSAnI bhAvanAthI (temanI) saMmati laI tathA kuTuMbanA vaDIlonI saMmati laI 1929mAM morabI mukAme dIkSA lIdhI. nAma paDyuM munizrI zobhAgyacaMdrajI. dIkSA pachI pU. kavivarSa nAnacaMdrajI svAmInA vizvavAtsalyanA bhAvone samajIne Agama zAstrano UMDo abhyAsa karyo. AcArAMga, uttarAdhyana ke dazavaikAlika Adino anuvAda paNa karela. avadhAnazaktino tathA bhASAno abhyAsa paNa vadhAratA rahela. jJAnadhAma jaina sAhitya jJAnasatra-pa
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1931mAM dinakara 'mAsika'mAM 'sukhano sAkSAtkAra'nA nAme temanA lekhonuM saMkalana karI pustikA prakAzita thayela. jemAM vyaktigata tathA samAjagata sukha mATe baMdhAraNIya mArge prayAsa karavAnI vigato temAM darzAvela. te ja mArge teo chevaTa sudhI AgaLa vadhela. temAMthI dharmamaya samAjaracanAnuM ciMtana tathA kArya AgaLa vadhela. tathA vividha viSayanA sAhityanuM lekhana karela. jaina dRSTie gItA, Adeza, gRhasthAzrama, sAdhana sahacarI, anaMtanI ArAdhanA, yauvana vaMditu, pratikramaNa vagere. temAMthI ja mahAvIra sAhitya prakAzana saMsthA UbhI thaI ne te dvArA citanazIla sastuM sAhitya chapAI bahAra paDela. abhinava rAmAyaNa, abhinava mahAbhArata, abhinava bhAgavata paNa lakhela. dezamAM ajameramAM sthAnakavAsI sAdhu-sAdhvInuM saMmelana jainonA dareka gacchamata TALI ekatA karavAnA hetuthI yojavAmAM Avela. temAM lIMbaDI saMpradAyanA pratinidhiomAM pU. kavivaryazrI nAnacaMdrajI svAmInI sAthe munizrI saMtabAlajIne javAnuM thayela. tyAM vidvAna vayovRddha sAdhu-sAdhvIo tathA navayuvAna sAdhu-sAdhvIomAM ekabAju cAlu rUDha paraMparAne vaLagI rahenAra varga, bIjo yuga pramANe cAlu paraMparAmAM parivartana thAya tevuM mAnanAra yuvAnavarga paNa hato. munizrIe tyAM jAte keTalAya yuvAna sAdhu-sAdhvIne maLI paricaya keLavela ane dharmamAM parivartana karavuM jarUrI che tevuM temane lAgela. cha koTI sthAnakavAsI kaoNnpharansanI racanA saMmelanamAM thayela. ajamera saMmelanamAM avadhAna prayoga karavA badala munizrI saMtabAlajIne bhArata-ratnanI padavI maLela. ajamera saMmelananA anubhava pachI dharmakrAMtine mArge javA muMbaImAM dharmaprANa lokazAhanI lekhamALA zarU karela. mArTIna lyuthara kiMganI jema lokazAhe krAMti karela tevuM navayuvAnone teo rajUAta karatA ane lokazAhane te rIte samAja samakSa mUkavA prayatna karela. temAM eka lekhamAM AcAryazrI haribhadrasUri bAbAnuM lakhANa chApAmAM chapAyela, temAMthI zve. mUrtipUjana AgevAno te lakhANa dvArA lAgatA kavivarya zrI nAmacaMdrajI svAmIne batAvela. gurune lakhANanI pravRttinI khabara na hatI temanAthI chAnuM lakhANa thatuM, tenI khabara paDatA gurue jaNAvela ke - 'zAstranuM jJAna koInI TIkA ke dhikkAra phelAvI dila toDavA mATe nathI, paNa dila joDavA mATe che." teTaluM samajI gurunI TakorathI temane aMtaraMga pazcAttApa thayela ane potAnuM AtmanirIkSaNa karavA jevuM lAgatAM eka varSa raNApuramAM narmadA taTe maunamAM rahela. jaina-bauddha-vaidika dharma, khristIdharma, IslAma dharma jaina sAhitya jJAnasatra-5 jJAnadhArA -5
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pArasI tathA anya dharmanAM pustakono abhyAsa karela. tenuM vAMcana karI gurunuM mArgadarzana paNa meLavatA. chevaTe vyaktigata samAjanuM samaSTigata sukha mATe dharmamaya samAjaracanA jarUrI che tevo nirNaya thayo ane potAnA mATe samAcarIno mArga nakkI karI nivedana samAja samakSa jAherAta taiyAra karela, te nivedana muMbaI AvI gurune vaMcAvela ne mauna choDela. nivedananA keTalAka muddAo jaina sAdhunI cAlu paraMparAmAM vAMdhAjanaka che tevuM saMghanA AgevAnone lAgatA temaNe pU. nAnacaMdrajI svAmIne ziSya na samaje to chUTA karavA jaNAvela ane chevaTe temane teo potAnI vAtamAM makkama rahetA ziSya tarIke chUTA karela. lImaDI saMpradAyamAMthI chUTA thayA bAda muni saMtabAla pharI raNApura tarapha jatA keTalIka paricita vyaktio temane maLela ane hirapurA kaoNMgresanA adhivezanamAM temanI sAthe gayela. tyAM mahAtmA gAMdhIjInI virATa zaktinA darzana thayA ane bhagavAna mahAvIranI tattvadRSTi tathA racanAtmaka kAryakramanA jaina dharmanI satya-ahiMsAnI ahiMsA-saMyama tapanI vicAranI bhAvanA tathA kAryakrama samAyela che tevuM temane avalokana karatA jaNAyela ane tyAMthI pU. ravizaMkara mahArAja jevA sevako sAthe amadAvAda gayelA. tyAM vAghajIpurAmAM kuTIramAM cAturmAsa karela tevA ja keTalAka jaina dharmane tathA anya dharmane mAnanAra gAMdhI sAthe joDAyela bhAI-baheno maLelAM ane aMbAlAla sArAbhAIe mANakola covIsAnA gAmanA pachAta vistAranA lokone naitika dRSTie taiyA2 ka2vA kArya cAlu karela. temAM munizrIe preraNA tathA mArgadarzana naitika rIte ApavA samajAvyA. mANakola covIsInAM gAmomAM pharIne lokone cA-bIDI-dArU-jugAramAMsAhAra jevAM vyasano choDAvavA prayAsa karela ne lokonI zraddhA temanA para vadhatI gaI. pachI bhAlanaLakAMThA prAyogika saMghanI sthApanA thayela, covIsa gAmanA lokone jJAti saMmelana karI jIvana parivartana mATenA navA mArgo-TharAvo karI batAvI kArya AgaLa vadhela. dhIme dhIme A gAmaDAne cokhkhuM pANI maLe tathA anya kSetromAM pragati thAya, zikAra baMdha thAya tevo puruSArtha cAlu thayela. prathama jIvarAja jalasahAyaka samitinI racanA thaI. gAmogAma sarve karI cokhkhuM pANI maLe te mATe kUvA-taLAva sarakhA karavA pAipa lAina dvArA pANI pUruM pADavuM vagere kAryamAM cAlu thayela. bhAratanAM bIjAM gAmo temAM bhaLavIne 200 gAmamAM anna-vastra, AzaraNa, nyAyarakSaNa, keLavaNI jevAM kSetromAM lokonI naitika sahita kArya karavA sahakArI jaina sAhitya jJAnasatra-5 jJAnadhArA 5 8
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDaLI, grAmapaMcAyata, kheDUtamaMDaLa, gopAlaka maMDaLa jevI saMsthAonI racanAnI preraNA tathA mArgadarzana maLelA. temAM vratabaddha kAryakarone sAthe joDelA ne AmajIvananA sarvAgI kSetramAM satya - ahiMsAlakSI vizva dRSTinI nItino amala karavA dharmamaya samAjaracanAnuM kArya cAlu thayela. A 200 gAmamAM pote satata saMsthAnA kAryakaro tathA kAma karatA loko sAthe jIvaMta saMparka rAkhI asatya, anAcAra, zoSaNa dUra karavA kAryakarone preraNA ane mArgadarzana pUrA pADelA. ekadhArA 20 varSa A kAryane samaya Apela. daramiyAna jyAM vyaktigata ke samUhagata zoSaNa, anAcAra thAya tyAM vivAda dvArA nIvaDo lAvavAnI sAthe samAjanAM duSaNo AgaLa na vadhe te mATe naitika samAjamAM dabANa lAvI loka-jAgRtine TakAvavA ne kAryanI gati barAbara jALavavAno puruSArtha karavA saMsthAo mAraphata pote preraNA ApI. upavAsamaya prArthanAnA sAmUhika prayogo karAyela, jenAM pariNAmo sArAM AvatAM te zastrane zuddhi-prayoga rUpe loko apanAvavA taiyAra thayelA. je temanI gAMdhIjInA satyAgrahanI jagyAe kAnUnabhaMga karyA sivAya apanAvI amalamAM mUkavAnuM lokamAnya vizeSa kAraNa gaNI zakAya tevuM che. tenA vyApaka prayogo. gauhatmAbaMdhI jevA vyApaka kAryamAM paNa thayela che. bhAla naLakAMThAnA ekadhArA 20 varSamAM kAryanI dharmamaya samAjaracanAnI phalazruti rUpe cAra pAsAM majabUta karAvavA jaNaAvela, je nIce mujaba cheH (1) prANa-parigraha-pratiSThA homI zake tevA krAMtimaya saMtonI preraNAne mArgadarzana temanI sAdhanAnuM mukhya dhyeya bane, dharmamaya samAjaracanAnA kArya mATe. (2) krAMtipriya saMtanA mArgadarzana tathA preraNA laI taiyAra sAdhaka-sAdhikA vratabaddha thaI lokasaMparka jALavI zikSaNa-saMskAranuM kArya kare. A lokonI naitikazakti rahe tevI doravaNI ApI kAmamAM bhAgIdAra banAvyA. (3) sevakonI naitika preraNA laI lokonI saMsthAo Arthika, sAmAjika kArya tathA anya gAmaDAnA jIvananAM sarvAgI kSetranA kArya kare. (4) krAMtikArI saMta tathA sevakonI dharmamaya samAjaracanAtmaka kArya karIne samaya taMtra dakhala na kare paNa naitikatAne lokazakti saMgaThita karI kArya kare temAM kAnUnI rIte pUratI madada kare. AvuM parasparanuM vizvalakSI satya-ahisAnI nItinuM kArya gharathI vizva sudhI goThavavAnA kAryane dharmamaya samAjaracanA athavA vizvavAtsalya dhyeye anubaMdha vicArane kAryanA saMbodhanathI rajU karavAmAM Ave che. (jJAnadhArA- 09 SSS jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAlapradezamAM kAryanuM asarakAraka pariNAma anubhavyA bAda temaNe muMbaImAM dilhI, kolakAtA, bhilAImAM cAturmAsa karela hatA. pU. saMtabAle muMbaImAM vizvavAtsalya prAyogika saMghanI racanA 1958mAM karela. tenI mAraphate AMtararASTrIya kArya karavAnI nema hatI. muMbaI, kolakAtAmAM mAtR- samAjanI sthApanA karela, temAM zaheramAM baheno rojagArI meLavI pagabhara bane tathA ahiMsaka pratikAranA mAdhyama rUpa kAma karavA taiyAra thaI zake. kolakAtAmAM kAlImAtAnA maMdiramAM pazuvadha baMdha thAya tevA prayAso karavA pazu-baliniSedhaka samitinI racanA karI, lokamata keLavavA puruSArtha karAyela hato. A badhAM sthaLe dharmamaya samAjaracanAnI bhAvanA tathA kAryanI jANakArI sAdhu-sAdhvIne ApavA prayAsa thayelA. chevaTe 1970mAM sAdhusAdhvI tathA zrAvakone taiyAra karIne dezakAmamAM cotarapha vicAra, pracAra tathA anubaMdhanuM racanAtmaka kArya kare te mATe tAlIma maLe, te mATe eka sthaLe tevI saMsthAnI racanA jarUrI lAgela. muMbaI najIka ciMcaNImAM mahAvIranagara AMtara kendranI sthApanA karI sthiravAsa svIkArela. 1961mAM muMbaImAM cAturmAsa daramiyAna sAdhu-sAdhvIne zAstrokta tema ja dezakALanI sthiti mujaba jJAna maLe ane dharmamaya samAjaracanA tathA vizva vAtsalyo anubaMdha vicAra tathA kAryanI vistRta chaNAvaTa karavA zibiranuM Ayojana karela. jemAMthI dharmAnubaMdhI vizvadarzananA daza bhAga chapAI bahAra paDela che. mahAvIranagaramAM 1972mAM dezamAM jene jainetara sAdhu-sAdhvI saMnyastane A kAryanI tattvadeSTi tathA kAryakrama-jANakArI maLe ne vividha sthaLe kArya cAle te mATe saMta-sevaka samudAya pariSadanI racanA karavAmAM Avela zrI mAnava munijInA mAdhyame dezavyApI A kArya cAlela che. aMtamAM, vyaktigata sAdhanAmAM ahiMsA-saMyama-tapanA joDI viSayakaSAyane upazamAvI kSaya karavA jema puruSArtha kartavya che, tema AtmAnA dehanI bhUmikA tathA samAja tathA samaSTimAM AtmAonI dehanI bhUmikA kaSAyo IndriyonI bhUmikAne upadeza ApavA mATeno sAmudAyika puruSArtha goThavavAnI je kAryapaddhati zarU karela, tene dharmadaSTie samAjaracanA athavA vizvavAtsalya dhyeye anubaMdha vicArane kArya tevuM nAma Apela che. vizva vAtsalyanI sAdhanAno vyaktigata sparza tathA sahagata rIte temA pUrepUro samAveza che ane sAdhanA rUpe temanI vizeSatA gaNavA jevo akhaMDa puruSArtha che. e sAthe teone A vicAra kAryanA draSTA gaNavAmAM atizayokti nathI. (jJAnadhArA - SEWS{ 80 | jaina sAhitya jJAnasatra-1)
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ A jaina jIvana-zailI | DaoN. zekharacandra jaina, ahamadAbAda pradhAna saMpAdaka 'tIrthaMkara vANI' jaba hama jaina jIvana-zailI kI bAta karate haiM taba yaha spaSTa karanA Avazyaka hai ki yaha jaina jIvana-zailI kyA hai ? vaise 'jaina' zabda svayaM meM viziSTa sadAcAra kA, saMyama kA pratIka zabda hai / eka bAta aura dhyAna rakheM ki jaina koI jAti yA saMpradAya nahIM hai - vaha to eka saMskAra kA nAma hai / jahA~ bhI 'jaina' zabda kA uccAraNa hotA hai vahA~ saMskAra kI chabi ubharatI hai / jinhoMne saMyama kI lagAma se indriyoM kI vAcAlatA ko kasA hai, jo deha se dehAtIta ho gaye hai ve 'jina' kahalAye aura jo unake siddhAMtoM kA anuzaraNa kareM ve jaina haiM / isa dRSTi se 'jaina' zabda bhI saMyama kA pratIka hI hai / jaina' zabda isIlie jAti-vizeSa kA pratIka na hokara saMyama, saMskati kA pratIka hai / paMtha kA pratIka na hokara dharma kA pratIka hai| yahA~ 'dharma' zabda AtmA ke guNa ahiMsA, satyAdi zubha-kAryoM kA pratIka hai| jaba 'jaina' zabda hI saMyama kA zubha-kAryoM kA pratIka hai, to phira jIvana-zailI bhI usI saMyama ke rUpa meM hI hogI / jaba hama jaina jIvanazailI kI bAta karate haiM to pUre jIvana ko jIne ke tarIke kI hI bAta karate haiM / isake antargata khAna-pAna, rahana-sahana jIvanayApana kA pUrA citra aMkita hotA hai / eka bAta sadaiva dhyAna rakhanA hai ki hamArI jIvana-zailI kA mUla yA nIMva ahiMsA para rakhI hai / hamAre vyavahAra-AcAra ciMtana-manana sabhI meM isa ahiMsA ko hI kendrastha mAnA gAyA hai / ataH jIvanazailI kA pradhAna aMga ahiMsA para hI avalaMbita hai| isa pariprekSya meM sarvaprathama hama jaina-bhojana kI bAta kareMge / hama jAnate haiM ki bhojana hamAre saMpUrNa zArIrika evaM mAnasika svAsthya ke lie sarvAdhika Avazyaka hai / kahA bhI hai - "jaisA khAye anna vaisA upaje mana / " jaina-bhojana uttama zAkAhArI bhojana mAnA gayA hai| isake antargata samasta prakAra ke tAmasI-bhojana kA niSedha hai / tAmasI jJAnadhArA-5 kha 81 barena sAhitya jJAnasA-5
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt jisa bhojana se krodha-kaSAya, hiMsAtmaka bhAva utpanna heM / inameM jamIkaMda (AlU, bhUlA, zakkarakaMda, pyAja, lahasUna Adi) kA samAveza hotA hai / pyAja lahasUna svayaM durgaMdha yukta haiM / ye to jamIkaMda aura badabU donoM ke mizraNa hai / eka prazna ho sakatA hai ki jamIkaMda kyoM nahIM khAyeM ? to itanA hI jAna lo ki jamIkaMda meM anaMta trasajIva vidyamAna rahate haiM / unheM nikAlane meM anaMtagunA jIvoM kI virAdhanA hotI hai / yaha kaMdamUla sadaiva sacita rahate haiM / isa kAraNa hiMsA kA doSa lagane ke kAraNa bhI jaina-bhojana meM aise padArthoM kA niSedha kiyA gayA hai / isI saMdarbha meM jala-gAlana evaM rAtri-bhojana niSedha bhI mahattvapUrNa hai / hama dhArmika evaM vaijJAnika dRSTi se parIkSaNa kareM to pAnI kI eka bUMda meM hI aneka trasajIvoM kI upasthiti rahatI hai / ataH una jIvoM kI virAdhanA na ho isa dRSTi se hama jala ko niyata siddhAMto ke anusAra gAlana karate haiM aura jIvAnI ko pUrI rakSA ke sAtha punaH jala meM hI pahu~cAkara unakA jIvana bacAte haiM / maiM mAnatA hU~ ki philTarDa pAnI, ikvAgArDa yA anya sAdhanoM se pAnI to svaccha mila jAtA hai, para jIvoM kI virAdhanA hotI haiM, kyoMki unheM punaH jala meM nahIM pahu~cAyA jAtA / isI saMdarbha meM ati zItala peya-jala varjita haiM, ataH garama-ubAlA pAnI hI yogya mAnA hai / rAtri-bhojana to jainamAtra ke lie pUrNa hiMsAtmaka hai / jo loga yaha tarka karate haiM ki - 'vartamAnakAla meM pUrNa prakAza hone se rAtri meM khAnA kyA burA hai ?' para ve zAyada na to dhArmika kAraNa jAnate haiM na vaijJAnika / yaha to sarvajJAta tathya hai ki - 'anaMta saMmUrchana jIva sUryAsta ke samaya zItalatA ke kAraNa janma lete haiM aura unakA AkarSaNa garamI kI ora hotA hai - ve prakAza kI ora bhAgate haiM aura bijalI ke prakAza ke sAtha garamI ke kAraNa marate haiM' aise sUkSma jIva hamAre bhojana meM bhI girate haiM / Apa barasAta Adi Rtu meM svayaM dekheM ki kitane maccharAdi bhinabhinAte haiM aura bhojana meM bhI girate haiM / jaina zAstra meM hI nahIM hindu zAstra meM bhI rAtribhojana ko mAMsa-bhakSaNa hI mAnA jAtA hai / ataH jIva-hiMsA se bacane ke lie jainoM ko rAtri meM bhojana karanA hI nahIM cAhie / jJAnadhArA- pa rakha 82 rabarana sAhitya jJAnasatra-5)
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAtri-bhojana karane vAlA bhakSyAbhakSya kA viveka nahIM rakhatA, ataH hara prakAra kI hiMsA kA bhAgIdAra banatA hai aura vaise hI hiMsAtmaka usake vicAra banate haiM / jainazAstroM meM udambara phala (pA~ca) khAne kA sarvathA niSedha isIlie hai ki ina phaloM meM sAkSAt jIva bilabilAte dekhe jAte haiM / inake antargata var3a, pIpala, Umara, kaThUmara evaM aMjIra ko mAnA hai / inakA bhakSaNa sadaiva hiMsAtmaka hI hai / isI pariprekSya meM barapha, olA Adi pAnI ke saMghaTita rUpa kA sevana bhI hiMsAtmaka bhAva haiM / isI saMdarbha meM bahubIjaka, phala-sabjI varjita haiM, to dvidalabhojana bhI varNya hai / ina sabake tyAja ne kA bhAva mAtra dravyahiMsA se bacanA hai / yadi hamArI jIvana-zailI ina abhakSya padArtho ke sevana se bacegI, to hama bhAvahiMsA se bhI baca sakeMge / jaina jIvana-zailI meM dravya-hiMsA kA pUrNa rUpeNa niSedha kiyA hai / isI saMdarbha meM mAMsAhAra kA saMpUrNa tyAga Avazyaka hai / sAtha hI dUSita bhAvoM ke kAraNa zikAra karanA yA jIvoM ke aMga, carma kA vyApAra bhI pUrNa niSedha hai / camar3e kA udyoga, machalI pakar3ane ke jAla Adi kA vyApAra hiMsA ko hI protsAhana denA hai / jaina jIvana-zailI se jIne vAlA jaina paryAvaraNa kA parama rakSaka hotA hai| vaha nirarthaka kabhI bhI vRkSoM ko nahIM kATatA, vaha jala-vAyu, pRthvI, agni evaM vanaspati kA sadaiva rakSaNa karatA hai, kyoMki jaina dharma ina pA~ca tattvoM meM bhI jIva kA vidyamAna honA mAnatA hai / jaina una sabhI padArthoM, saundarya prasAdhanoM kA tyAga karatA hai, jinase utpAdana meM jIvahiMsA hotI hai / yaha usakA jIvoM ke prati karuNA bhAva hai| are ! parimANa vrata dhAraNa karake vaha bhojya-padArthoM kA niyamana karatA hai / jala Adi ke upayoga meM parimANa karatA hai / vaha to sampati, dhana-dhAnya, pazu Adi rakhane meM saMyama dhAraNa karatA hai, to zrama se arjita sampatti kA dAna kara janasevA-pazusevA meM lagAtA hai / jaina jo vratArAdhanA karate hai unameM upavAsa, ekAsana Adi meM bolane, calane meM bhI saMyama dhAraNa kara ahiMsA kA hI pAlana karane kA dhyeya rakhate haiM / bhojana unake lie zarIra-sAdhana kA sAdhana hotA hai, bhojana ke lie jIte nahIM hai ataH rasI pAlana karake UnodarI | jJAnadhArA- para kha 83 barana sAhitya jJAnasatra-5 )
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRtti kA pAlana karate haiM / ina sabhI niyamoM ke pAlana se unakA mana zAMta hotA hai / ahiMsA kA pAlana karane se citta meM dayA, karuNA, kSamA evaM sahanazIlatA ke bhAva prakaTa hote haiM / dravyahiMsA se bacane para ve bhAvahiMsA se svayaM bacate rahate haiM / jaba bhAvoM meM karuNA, dayA ke bhAva panapate haiM, to hama saMsAra ke pApoM se bhayabhIta hone lagate haiM / 'tIrthaMkara' pada meM jo 16 bhAvanAyeM haiM, unameM saMsAra se bhayabhIta honA bhI haiM / jaina pratyeka samaya yahI socatA he ki - 'maMgalANaM ca savvesi' sabhI kA maMgala ho / samasta jIvasRSTi nirbhaya bane, sukhI rahe yahI bhAvanA prabala banatI hai / jaina jIvana-zailI meM mAtra bhojana taka hI ahiMsA kI bAta nahIM hai apitu unake bacana bhI parahitakArI hote haiM / vANI meM satyapriyatA evaM hita kI bhAvanA hotI hai / jIvana ke dainika kArya bhI pUrI sAvadhAnI se karane kA vidhAna hone se vastu ko kaise rakhanA, svaccha karanA Adi ke bhI vidhAna haiM / isase jIvana vyavasthita evaM svaccha rahatA hai / Aja bhI jainoM ke ghara sabase adhika svaccha vyavasthita hote haiM / - jainoM kI jIvana-zailI pUrI zrAvaka dharma para AdhArita hai / jahA~ deva - zAstra - guru-dharma ke prati samarpaNa hone se bhAvoM kI zuddhi rahatI hai / pratyeka jaina tri-makAra (madya - mA~sa - madhu ) kA sarvathA tyAgI hotA hai, kyoMki yaha pratyakSa krUrahiMsA ke kAraNa haiM / pratyeka jaina sapta vyasana kA tyAgI hone se ahiMsaka to hotA hI hai, vyasanoM se mukta hotA hai / vaha nazebAja nahIM hone se sadvicAra karatA hai / usakA dimAga zAMta aura sahI dizA meM socane vAlA hotA hai / jaba usake jIvana meM dravya aura bhAva ahiMsA hotI hai to svAbhAvika rUpa se vahI vANI dvArA sadaiva satya bolatA hai, satyAcaraNa karatA hai, bhASAsamiti kA dhyAna rakhatA hai aura satyavrata kA pAlana karatA hai, isase usameM ImAnadArI prakaTa hotI hai / vaha vyApAra ko AjIvikA kA sAdhana mAna kara satya ke sAtha hI vyApAra karatA hai / isake kAraNa vaha corI se bacatA hai / kama taulanA, bleka karanA, saMgraha karanA Adi ke pApa se bacatA hai, kyoMki aisA jaina sadaiva saMtoSI hotA hai / vaha isa kAraNa parigraha-parimANa vrata kA pAlana karatA hai aura jJAnadhArA - 4 55.95 84 5.515 caina sAhitya jJAnasabha
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma kI bhASA meM aparigrahI hotA hai / vaise aparigraha vRtti sarvAdhika uccavRtti hai / aparigrahI sadaiva ahiMsaka hogA / vANI meM satya hogaa| vRtti meM acaurya hogA / vaha parasvaharaNa kA vicAra bhI nahIM kregaa| vAstava meM yaha kahA jA sakatA hai ki - 'vaha dharma ke khUTe se ba~dha kara arthopArjana karegA / ' aisA dhana hI dAna ko sArthaka banAtA hai| kahA bhI hai - "sarala svabhAvI hoMya, jinake ghara bahu sampadA / " jaina jIvana-zailI kA sarvAdhika mahatvapUrNa aMga hai cAritrapAlana / jahA~ sAdhu pUrNa cAritra kA dhArI hotA hai vahA~ zrAvaka aNuvratI cAritra dhArI hotA hai / vaha jIvanapAyana ke sAtha eka patnIvrata kA dhArI hotA hai / parva ke dinoM meM brahmacarya kA pAlana karatA hai / vaha kAmendriya ko apane vaza meM rakhatA hai / usI prakAra kA bhojana va vyavahAra karatA hai / zrAvaka gRhasthAzrama ko vilAsa kA sAdhana na mAna kara dharma kI paraMparA ke akSuNNa rakhane-hetu saMtAnotpatti eka saMskAra ke rUpa meM karatA hai / vaha saMsAra ko bhogate hue bhI use chor3ane kA hI bhAva rakha kara bhogopabhoga kA parimANa karatA hai / saMtAna ke yogya hone para use sabakucha sauMpa kara gRhatyAgI yA bhogatyAgI banatA hai / yoM kaheM ki vaha dharma ke AlaMbana yA khUTe se baMdha kara hI kAma bhoga ko apanAtA hai aura jaba vaha dharma ke AlaMbana se hI arthopArjana karatA hai, saMsAra ko bhogatA hai to svAbhAvika rUpa se jaba vaha AvazyakatAoM se pUrNa hotA hai, saMtAnoM se saMtuSTa hotA hai, to ina donoM ko bhI tyAga detA hai aura usakA sambandha sIdhe dharma se hotA hai, yahI dharma use aMtarAtmA aura paramAtmA taka le jAtA hai / hara jaina kA lakSa mukti hI hotA hai / / isa vivecana ke AdhAra para kahA jA sakatA hai ki - 'jaina jIvanazailI ahiMsaka, paryAvaraNa kI rakSaka, zAMti kI poSaka evaM sAmAjika sAnmajasya kI jIvana-zailI hai| isameM mAnava hI nahIM pUrI jIvasaSTi ke prati prema-vizvAsa karuNA ke bhAva haiM / __ vartamAna meM jo bhI skhalana huA hai use punaH ucca banAnA hogA / 'hama khuda jiyeM aura dUsaroM ko jIneM deM' kA maMtra hI sabako samajhAyeM, isIkA zaMkhanAda kareM / (jJAnadhArA-5 85 barena sAhitya jJAna-5)
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jainadharmanuM yogadAna | le. hiMmatalAla e. zAha) paryAvaraNa eTale pari + AvaraNa. samagra dharatIne vIMTaLAyeluM AvaraNa arthAt kudarata. devAdhideva paramAtmA mahAvIre samasta kudaratane "avaLe' jaNAvI che. kudaratamAM eka indriyavALA vanaspati vagere pRthvI, jaLa, teja vAyu) sthAvara jIvo che. te be indriyovALA (zaMkha-zIpalAkathI mAMDIne pAMca indriyovALA jIvo paNa che. A tamAmane avadhya jaNAvyA che. temanA para AkramaNa na karI zakAya. ahiMsA, ekAnta ane aparigraha jenA mukhya siddhAMto che, te dharmamAM utkRSTa bhAvanA jaNAvI che. A dharma anaMtA varasothI vidyamAna che. ahiMsA paramo dharma ane jIvadayA jenI mAtA che te koNa nathI jANatuM ! ane kahe che ke - vanaspatinuM pAMdaDuM na toDo. pRthvI, pANI Adine jarA ya parezAna na karo, kIDI, macchara, mAMkaDa, vaMdA vagerene mAro nahi. bakarI, bhUMDa, gAya, baLada, pADA, hAthI vagerene trAsa Apo nahi. TUMkamAM, he mAnavo ! tamAma vanaspatine abhayavacana Apo. tamAma pazupaMkhI-prANIne jIvana jIvavA do, AkhA paryAvaraNane abhayadAna Apo... teoe prANIjagatane jivADavuM ja rahyuM. je parapIDana kare che. tene svapIDana bhogavavuM paDe che. kema ke bIjAne duHkha denAro duHkhI thAya che, bIjAne sukha denAro ja sukhI thAya che. bIjI rIte A vAta kahI zakAya ke - "jagatamAM je sukhI loko dekhAya che, tenA mULamAM temaNe bIjAonAM sukhanI kAmanA karela che. bIjAne je devAya te maLe. sukha devAya to sukha, mota devAya to mota ane Arogya devAya to Arogya maLe. ane AvI vIraprabhunI karuNA-prerita vAto hatI. jIvana jIvatA lokone paNa haMmezAM sukha ja game che, koIne duHkha gamatuM nathI ane bhAvadayA evI vilase che ke sahu jIvane zAsana rasI banAvavA che. (jJAnadhArA -5 86 = jena sAhitya jJAnasatra-5]
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahune lAge che ke - "vRkSone ane jaMgalone haNavAM na joIe. pAMdaDuM paNa toDavuM na joIe. anyathA prANImAtra zvAsa paNa laI zakaze nahi, athavA vicAro hatA prabhu vIranA vRkSone kApazo nahi ane pRthvIne paNa haNazo nahi. Aje pharTilAIjhara - jaMtunAzaka davAo dvArA pRthvIne haNI rahyA chIe, jethI pArAvAra nukasAna thaI rahyuM che atyAre khetaromAM A prakAranAM rasAyaNo vaparAya che, jethI annamAM mIThAza cAlI gaI che. sAthe sAthe pANIno ya bephAma upayoga karo nahi. jo sAdhu banI jAo to snAna karavAnuM nahi. pANIno loTo bacAva thAya te mATe mAnavoe pANIne ghInI mAphaka vAparavuM, jethI jIvajaMtuo haNAya nahi. pANInA eka TIpAmAM asaMkhya jIvo rahelA che, te ApaNe jANIe chIe. agnine devatAnI upamA ApI ane vanaspatinA choDane raNachoDa kahevAya che. A rIte dharmanuM lebala eTalA mATe ApavAmAM AvyuM che ke dharmapremI Arya-mahAprajA tenuM pAlana kare. ApaNe jANIe chIe ke jaina sAdhuo agnikAyano upayoga bilakula karatA nathI. teo aMdhakAramAM ja rAtrinA samaye rahe che. Ama jena-sAdhu eTale paryAvaraNano namUno jaina sAdhu che. jaina-sAdhu... nA paMkho vIMjhe garamImAM nA ThaMDImAM kadI tApe nA kAcA jaLano sparza kare nA lIlotarIne cAMpe.. jenA romaromamAM sneha ne saMyamanI vicare gAthA A che aNagAra amArA. prabhunA zAsanamAM sAdhu keTalA pariSado sahana karIne jIvana vitAve che. ane utkRSTa sAdhanAmaya jIvana jIva uccapade pragati kare che. Aje agnikAya dvArA lAkho phekTarIo, kArakhAnAM, mahAudyogo vagere cAlI rahyA che. AnA dekhItA lAbho je gaNAtA hoya te gaNAya, paNa dUragAmI pariNAmomAM samagra mAnavajAtano sarvanAza che. yaMtro AvyAM khUba ochA mANasanI jarUra rahe. mAnavo bekAra bane ane agnikAyanI madadathI je koI mojazokhanI pralobhana vastuo jevI ke TI.vI., ( jJAnadhArA - pa EGE 80 % jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIDiyo, kaoNpyuTara - tenAthI mAnave potAnAM tana-mananuM svAthya gumAvyuM che. te rogiSTha banyo che ane vilAsI-sAdhanoe ane sagavaDatAoe tenA aMtaramAM vAsanAo pUrI che, jethI te pazu-rAkSasa-zetAna banyo che. je AjanA yugamAM ApaNe rojaroja anubhavIe chIe. mANasa mANasa maTI gayo. agAunA jamAnAmAM A jAtanA agnikAyanA upayogano abhAva hato, jethI sahunAM manamAM ya zAMti hatI, prasannatA hatI ane saMpa hato - zarIra Arogyamaya rahetu. uparAMta agnikAyanA upayogathI vAyumAM pradUSaNa ane garamInuM pramANa vadhatuM rahyuM RtuomAM pheraphAro thayA ane rAkSasI udyogoe pRthvInI hariyALI hatI te khatama karI. vananAM vRkSo kApyAM, tyAM simenTa konkrITanAM jaMgalo UbhAM karyA. vRkSo para ghara vasAvI besatAM paMkhIoe Azaro gumAvyo. A rIte pRthvInI hariyALI khatama karI. vanono viccheda karyo. vAyune pradUSita karyo. nadIomAM aNukacarA tema ja rasAyaNanA kacarAo ThAlavyA, pradUSita karyuM. pANI pIvA mATe tema ja khetI mATe nakAmuM karI nAkhyuM. ane Ama mAnavajAtanI, prANImAtranI hastInA gaMbhIra prazna UbhA thayA. A Adhunika yaMtronA AgamanathI mAnavanA Huwy, Why ane CuwymAM DubADI dIdhA Ama, devAdhideve kudaratamAM rahelAM tattvonI karuNA batAvI ane prANImAtrane sArI rIte jivADavAnI vAta karI che. pRthvI-jaLa-tejane devAdhideve avadhya karela che, e pramANe vAyune paNa. Aje to vAyune eTalo badho pradUSita karI devAyo che ke pradUSita vAyuthI dIrgha zvAsa levAmAM Arogyane nukasAna thavAno saMbhava che. oNksijana je jIvanano prANa che, te paNa pradUSita thaI gayo che uparAMta dareka prakAranI vanaspatinI rakSA karavAnI paNa dRSTi rajU karI che. savAranA pahoramAM vanaspatio-vRkSo zuddha havA pheMke che teno yogya lAbha levo e amRtanAM varasAda che, paNa bicArA prabhAtamAM moDA samaya sudhI UMghatA loko kevA abhAgiyA che ke te lAbhathI vaMcita rahe che, have trasakAyanI vAta jaNAvatAM - prANImAtranA chANa-mUtra vageremAM puSkaLa pramANamAM UrjA che, te have sAbita thaI gayuM che ane Ama vasukI gayelAM, budAM thaI gayelA prANIo dUdha vagere na Ape, paNa tenA chANa-mUtra Ape che, te dezanI lakSmI gaNAtI. (jJAnadhArA-2 = 88 5 jena sAhitya jJAnasatra-5]
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane Ama pazunI mahattA hatI. pazunAza eTale prajAnAza kahI pazurakSA thAya eTale vanarakSA thAya che. Ama, prANIrakSA, pazurakSA, vanarakSA, bhUrakSA bhAratIya prajAmAM tANAvANAnI jema vaNAyelA rahetA. Ama, paryAvaraNanI A vyavasthA ekabIjA sAthe bhIDAyela aMkoDAnI jema cAlyA karatI. bhAratIya prajAnA bhautika vikAsanuM mULa che prANIo-pazu-vanaspati. bhAratIya AdhyAtmika vikAsanuM mULa che saMto ane mAtAo ane ApaNe kahI zakIe ke jaya ho paramAtmA mahAvIrano, jemaNe mAnavajAtane potAnI jarUriyAto ghaTADI nAkhavAno parigraha-parimANa karavAno upadeza ApIne paryAvaraNanuM jabbara rakSaNa karyuM che. paryAvaraNanA pitAmaha paramAtmA mahAvIra che. jaina-sAdhunI vAta karI ane "paro-sparopagraho jIvAnAma' jIvo ekabIjAnA upakAra upara jIve che. pRthvI-prANI-agni-vAyu-vanaspatinA jIvo mAnavasRSTi ne, pazupakSIne jivADavA siMhaphALo Ape che. prabhu mahAvIre 2600 varSa pahelAM Apelo saMdeza vartamAna samayanA mAnavIe vyApaka jIvanamAM, vAstavika jIvanamAM utArIne paryAvaraNane svaccha, zuddha ane pavitra banAvavAnI bhAvanA keLavavI joIe. jJAnadhArA -5 jJAnadhArA -5 $$ 89 $ijana sAhitya jJAnasatra-5] na sAhitya jJAnasatra-5
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jena dharmanuM yogadAna [ Do. dhanavaMtIbahena modI jaina dharmanA A sUtra "jIvo ane jIvavA do'nA mUlyavAna kohinUrano prakAza pAmavA kholo pelI dvAdazAMgInI gaNipiTTakanI peTI ! Agamo vAMco, vicAro-Acaro - badhI ja samasyAono ukela ! are mAtra paryAvaraNa ja nahi, vizvazAMti, AtaMkavAda, Arthika maMdI jevA AjanA badhA ja saLagatA praznono ukela maLI jaze. jaina dharma eTale tophAnI samudramAM aTavAyelA jIvo mATe dIvAdAMDI ! Agamano eka artha je cArebAjunuM jovuM ane paryAvaraNano artha che cAre taraphanuM AvaraNa, pRthvIne vIMTaLAyelAM traNa AvaraNa - jalAvaraNa, mRdAvaraNa, vAtAvaraNa ane tene sahAre jIvatI sajIva-sRSTi ! mANase samajavAnuM e che ke A dharatI mANasanI nathI, paNa mANasa A dharatIno che. paryAvaraNanI badhI ja bAbato paraspara saMkaLAyelI che. A paryAvaraNanuM jALuM mANase nathI vadhyuM, e to mAtra enI serano eka tAra che. jIvasRSTimAM raheluM parasparAvalaMbana have Ikolojikala oNDiTa ane bAyoDAIvarsiTInI rakSA mATe vaijJAnIone have jALavavA jevuM, jatana karavA jevuM jaNAyuM che. jIva mAtranA jIvavAno hakano svIkAra e jena-darzananI maulikatA che. AvA svIkAranI jIvamAtra pratye Adara Reverence for lifenI vAta nobela puraskAra vijetA AlbarTa svAijhara vIsamI sadImAM kare che, jyAre AvA svIkArane paramadharmano darajjo jainadarzane kyArano ya Apyo che. mAnavetara jIvonI hiMsAno tyAga e jaina dharma taraphathI mAnavajAtane maLelI sauthI moTI dharohara che. paNa. mAnavetara jIvo eTale kayA jIvo ? dharma ane yajJane nAme thatAM prANIhiMsA rokanAra tathAgata buddha "milinda paNe'mAM sthUlahiMsA rokavAnI ja vAta karI che. pANImAM jIva hoya ema teo mAnatA ja na hatA. AgamamAM prarUpelI chakAya jIvonI sUkSmahiMsAnuM jJAna to tyAranA saMnyAsI zukadeva parivrAjaka, Adraka muni sAthe carcA karanAra anya matAvalaMbIo jevA keTalAyane hatuM ja nahi. (jJAnadhArA - SEE 90 S SS na sAhitya jJAnasatra-5)
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ hiMdu dharmanA loko paMcamahAbhUtathI jagata baneluM che, mAnI prakRti tattvonI pUjA kare che. temanA pratye tIrthabhAvanA che. temane mATe himAlaya zivanuM nivAsasthAna ane gaMgA mAtA banI rahe che. gAya karuNAnuM kAvya banI rahe che, pIpaLo pUjanIya banI rahe che. paryAvaraNamAM thayeluM AvuM sajIvAropaNa prakRtinA astitvano Adara sUcave che, paNa chakAyamAM jIvo che e sAbita karI ApyuM mahAvIra prabhue, je Aje vaijJAniko TheTha have sAbita karI zakyA che. ApaNuM samagra cetanacakra 'huM - mAruM - mane'mAM ja sImita che. jyAre potAnA astitvane mahAvIre cetana-acetananA saMdarbhamAM joyuM ane kahyuM ke - pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati vagerenA jIvonA astitvano svIkAra karo. temanI sAthe ekAtmatA anubhavo.' A vAtane mAtra ahiMsAnI dRSTie nahi, paNa paryAvaraNanA saMdarbhamAM jovAno samaya pAkI gayo che, to ja paryAvaraNano prazna ukelAze ane jagatane navA prakAza sAMpaDaze. paryAvaraNa zAstranA siMdhune eka ja biMdumAM samAvatuM sUtra mArI dRSTie, jayaNAe dhamma samajAvatuM 'dazAvaikAlika' AgamanA 4thA adhyayananuM 8muM sUtra che jayaM care, jayaM ciTTha, jayaM Ase, jayaM saye / jayaM bhUMjato, bhAsaMto, pAvuM karmAM na baMdhaI // Ama, jatanAthI ja badhI pravRttio karIe, to paryAvaraNano laya khoravAya nahi, ane jyAM laya hoya tyAM pralaya to AvI ja na zake. pachI to pANI bacAvo', 'vRkSa bacAvo', 'kudarata bacAvo', 'ghoMghATa na karo' - jevAM sUtro jIvanamAM vaNAI jaze. ADedhaDa kapAtAM jaMgalonI jIvasRSTi bacatAM paryAvaraNanI jALavaNI ApoApa thaze. ravIndranAtha TAgore paNa kahyuM che ke - "prakRtiprema vyasana banI jAya to bIjAM vyasana na Take." chakAyanA rakSaka, paMcamahAvratadhArI, vizvanirmitimAM ochAmAM ochI khalela pADI jIvanAra jaina-sAdhunI dinacaryAno sAra ! are, zramaNopAsaka gRhasthone paNa trasajIvonI hiMsAthI vyAvRtta thaI, sthAvara-jIvonI hiMsA paNa ochI thAya evuM jIvana vyatIta karavA kahyuM che, zrAvako bAra vrata AdarI zakya teTalI ochI hiMsA karI paryAvaraNanI jALavaNI karI zake che. sAcA zrAvakanuM pratyeka kArya bAhya-AtyaMtara paryAvaraNanI vizuddhi ja karAve. jJAnadhArA -591 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ homa-havanathI vAtAvaraNane zuddha karavAne badale kusaMskAranA havananI vAta jaina dharma kare che. mUrchAnuM alpIkaraNa jIvanamAM pragaTa thAya to ja aparigraha paramo dharma' mAMnI paryAvaraNanI rakSA karavAnI jAgarukatA keLavAze. parigrahamAMthI ja janme che vigraha ane Mind Pollution. 99% samasyA A mAnasika pradUSaNamAMthI ja janme che. AjanI kharca saMskRti e bagADa saMskRti che. AjanI navI peDhI ane anya dharmIo pUche che ke - 'sthAvara-jIvonI hiMsA na karIe, to jIvavuM kaI rIte ?' Ano javAba ApatA saMtabAlajI kahe che ke jaina dharme anivArya lokopayogI dhaMdhA choDavAnI vAta ja nathI karI. sAco jaina hiMsAthI bhaDakIne bhAge nahi, paNa hiMsAmaya vAtAvaraNamAM ahiMsAno prabhAva batAvI paryAvaraNanI jALavaNImAM madada kare." are, khuda AdinAtha eTale ke RSabhadeva bhagavAne potAnA gRhasthajIvanamAM janatAne khetInI kaLA zIkhavI. agnino upayoga karatAM zIkhavyuM. anAja utpAdananA dhaMdhAmAM jaino jeTalA vadhu dAkhala thaze, teTalA pramANamAM khetImAM dAkhala thayelA vijJAnamAMthI ahiMsAnuM jhera kADhI zakAze. jIvo pedA karI saMhAravA paDe, tenA karatAM jIvo ochA pedA thAya tevI sthiti sarjavAmAM jaina dharmanuM vijJAna UMDuM UtaryuM che. are, zakaDAla jevo kuMbhAra ke je mATInAM vAsaNo banAvI niMbhADAmAM pakavatA keTalI ya nAnI jIvAtone haNato hato - tene paNa jainazAstra vivekI zrAvaka gaNyo che. jaina dharme teno dhaMdho choDAvyo nathI, mAtra viveka ane jAgRti rAkhavAnuM kahyuM che. 'anuyogadvAra sUtra'nA DAlApAlAnA thokaDAnI vAta na khabara hoya ! - vaLI jIva sAthe ajIvanA saMyamanI kula sattara prakAranA saMyamanI vAta batAvI paryAvaraNanI rakSAnI vAta jaina dharma kare ja che. karita - kArita - anumodita traNe prakAranI hiMsA karanAra paryAvaraNane dUSita kare che, ema jaina dharma ja kahI zake. prANInI potAne hAthe katala karanAra kasAI, haoNTelamAM besI mAMsAhAranI vAnagI khAnAra ane matsyaudyoga jevI kaMpanInA zaeNra kharIdanAra badhA ja paryAvaraNanA zatruo che. zAkAhAranI caLavaLa calAvanAra, grIna muvamenTa calAvanAra pazcimanA keTalAMka TrasTo - jyorja barnADa zo, mArTina lyuthara kiMga tema ja vartamAne jJAnadhArA-592 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ menakA gAMdhI jevA sAcA arthamAM AgamavANI bolanAra jaina che, paryAvaraNanA gADha mitro che. gAMdhIjIe ahiMsAno anubaMdha mahAvIranI ahiMsA sAthe AbAda baMdha bese che. ahiMsAne Agama-pothInuM rIMgaNuM na rahevA detAM, eno viniyoga jIvanamAM karI mAtra jainoe ja nahi duniyAvAsIoe cAlavuM paDaze. aparigrahanI mUrti jevA tIrthakarone derAsaramAM besADI, bahAra ApaNe parigraha vadhAratA rahe, paryAvaraNa khoravatAM rahIe e nahi cAle. jo emano saMdezo samajyA hoIe to gharamAM AvatI pratyeka vastu saMbaMdhI pUchavuM paDaze ke - "e cIjanuM utpAdana, paryAvaraNa khoravanAruM, sRSTi saMtulana khoravanAruM ke pradUSaNa vadhAranAruM nathI ne ? utkrAMtivAdanA praNetA DArvine kahyuM ke - "saMgharSa e prakRtino niyama che." paNa A satyAMza che, ema batAvI enekAntavAdanA praNetA mahAvIre kahyuM che ke - "jagata paraspara sahayoganA AdhAre kahevuM che." jIvanamAM saMgharSanI kSaNo ochI ane sahayoganI kSaNo vadhu che. temaNe dizAparivartananuM sUtra ApyuM ke - "soccA jANaI kalyANa, soccA jANaI pAvagaM." vaijJAniko kahe che - "tame kudaratanA mahemAna cho, sabhyatAthI varto', paNa Agama dvArA sUkSma nAmakarmavALA jIvo kahe che - "juo amArI durdazA. eka zarIramAM anaMtA jIvo' samUcchima jIvo kahe che - "juo aMtarmuhUrtamAM ja ame kacaDAtA, pisAtAM mRtyu pAmIe chIe. amArI dayA pALo." "are, be pagavALA mANasa. tuM to amAro vAlI che, sauthI vadhu buddhi dharAvatuM prANI che bhalA vAlI thaIne koI potAnAM saMtAnone mAre kharuM ! rakSaka, bhakSaka bane kharo ? amArI vAta na samaje to kudarata tane tamAco mArI dharatIkaMpa - pUra vagere Aphato dvArA vinAzanI bhASA samajAvaze." sAMprata samayamAM mahAvIrano saMdeza vaizAkhI bapore AMbAnA vRkSanI nIcenI parabaDInA pANI jevo zItaLa to che ja, sAthe paryAvaraNano prazna ukelI zake evo prANavAna paNa che. (jJAnadhArA - SMSEE 93 SSES jena sAhitya jJAnasatra-
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna le. zrImatI ratana chADavA | "astitvanA aMta tarapha dhasI raheluM vizva ! ojhonamAM gAbaDuM, so varSa ja cAlaze peTrolano jaththo, kudaratI saMpattino bephAma dUrupayoga, pANInA jaLabhaMDAronI ghaTatI sapATI, vadhatA tApamAnathI ogaLatAM himazikharo.." AvA aneka praznoe paryAvaraNa zAstrIonI UMgha harAma karI dIdhI che. samagra vizvanA mAnavone mUMjhavato prazna che paryAvaraNa ane ene mATe javAbadAra mAnavI pote ja che. Aja mAnavI e bhUlI gayo che ke pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspatinuM jagata che, to tenuM astitva che. mAnavI ekalo jIvI zake nahi. prabhu mahAvIre A satyano sAkSAtkAra karyo hato ane tethI ja temaNe kahyuM : "pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati A badhAMnI e svataMtra sattA che te manuSya mATe nathI banyA." mahAvIre lokone jIvo ane jIvavA do." tema ja "ahiMsA paramo dharma' sUtro ApyAM. vartamAna yugamAM mAnavI badhAM ja tattvo sAthe manaphAve tevo vyavahAra kare che ane prAkRtika srotano nAza karI paryAvaraNane nukasAna pahoMcADe che. Ajano bhaNelo mAnavI kudarate ApelI tamAma nisarga bheTane sAcavavAne badale temAM potAnA jJAnano upayoga karIne aMtarAya Ubho karI rahyo che. vanaspati jIvonI paNa rakSA karavAne badale tenuM nikaMdana kADhI rahyo che. upabhoga-vAdamAM sukha mANatAM mAnavIe paryAvaraNanI samatulA khoravIne potAnA jIvana jIvavAno laya paNa khoravI nAkhyo che. jene kAraNe RtuonuM cakra paNa badalAtuM gayuM che. vAtAvaraNamAM thaI rahelA A pheraphArathI bhArata, dubaI ke amerikA koI bAkAta nathI. Aje vizvamAM aneka rIte asaMtulana AvI gayuM che. enuM eka kAraNa pRthvInuM vadhAre paDatuM dohana che, to yuddha ane paryAvaraNa paNa mukhya che. Aje upabhogavAdanA kAraNe mAnavI vadhu ne vadhu meLavavA mATe pRthvInuM dohana karI rahyo che. peTrola, kolaso, khanIja padArtha meLavavA mATe vadhu dohanathI pRthvInA bhaMDAra ja khAlI nathI thaI jatAM, paraMtu prakRtimAM paNa asaMtulanatA AvI rahI che. tevI ja rIte pANIno vadhu vaparAza jaLabhaMDAra ( jJAnadhArA - SEE 94 %ES jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja khAlI nathI karatAM, paraMtu prakRtinuM saMtulana paNa avyavasthita kare che. aNu-vaparAzathI Aje UrjAzaktinuM pramANa vadhI gayuM che, jenA kAraNe pRthvInuM tApamAna atizaya vadhI gayuM che. satata garama tApamAnane kAraNe dhruva upara barapha paNa ogaLI rahyo che ke jethI nIcANavALAM baMdarone pANImAM DUbI javAno bhaya Ubho thayo che. navI navI TekanolaoNjInA vadhu upayogane pariNAme vAtAvaraNamAM kArbana DAyaoNkasAiDa, kArbanamonokasAIDa, salpharaDAyokasAIDa sahitanA jherI gesonuM pramANa vadhI rahyuM che. sUryanAM pArajAMbalI kiraNothI pRthvInuM rakSaNa karatAM ojhonanA paDamAM paNa gAbaDuM paDyuM che. Ama, grIna hAusa vAyuo vAtAvaraNane vadhAre garama banAvI rahyA che. bhAratanI vAta karIe to pUNenI inDiyana insTiTyUTa oNpha Tropikala miTiyarolaoNjIe dezanA havAmAna vize hAtha dharelo abhyAsa sphoTaka pariNAma darzAve che. saMsthAnA jaNAvyA pramANe - "AvatAM 40 varSamAM bhAratanuM tApamAna atyAranA stara karatAM lagabhaga cAra DigrI selsiyasa jeTaluM vadhavAnI zakyatA che. eTaluM ja nahi varasAda paNa anizcita banI jaze e vadhArAmAM. comAsAno samayagALo nAno thato jaze, paNa enI tIvratA vadhu haze, koIka varSe bhAre varasAda paDaze, to koIka varSe khUba ja ocho. jenI sIdhI asara khetInA utpAdana upara paDaze." Ama, aneka prakAranAM pradUSaNathI paryAvaraNano prazna vikaTa thato jAya che, tyAre jaina darzanano siddhAMta atyaMta prAsaMgika lAge che. Agama kholo - vAMco, vicAro ane Acaro. tamArI badhI ja samasyAnuM samAdhAna thaI jaze. Agama ane paryAvaraNa, Agama ane jIvana vikAsa, Agama ane vizvazAMti are ema kaho ke AgamamAM zuM nathI ? jaina dharma-darzanano mukhya pAyo eTale ahiMsA. ahiMsA phakta jaina dharmadarzananI pAyAnI nIMva na rahetAM tenA hRdaya - hArTa samI che. sAmAnya rIte jotAM ahiMsA ane paryAvaraNa vacce ekAtmakatAno saMbaMdha lAge, paNa kharekhara to ahiMsA ane paryAvaraNa baMne eka ja sikkAnI be bAju rUpa che. jaina jIvana-paddhatimAM ahiMsA ane aparigrahane je mahattvanuM mULabhUta sthAna ApavAmAM AvyuM che, emAM dhArmika-AdhyAtmika dRSTikoNa to che ja, kAraNa ke jaina dharma AtmalakSI, mokSalakSI ane tyAgalakSI sAdhanA (jJAnadhArA - SS 95 = jena sAhitya jJAnasatra-1)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ mATe prerita karato hovAthI ahiMsA ane aparigraha anivArya manAyA che. jyAre sAmAjika stare paNa ahiMsaka-jIvana-paddhatine apanAvavAmAM bhAra mUkavAmAM Avyo che. emAM eka uddezya paryAvaraNanA saMtulana, saMrakSaNa ane saMvardhanano paNa che, kAraNa ke sRSTimAM tamAma jIvanuM astitva saMkaLAyeluM che. tattvArtha sUtramAM umA svAti kahe che : "parasparopa graho jIvAnAm" jo ke saMpUrNapaNe zuddha ahiMsaka paddhatinI jIvanacaryA kadAca saMbhava na thaI zake athavA ati muzkela hoya to paNa ahiMsaka jIvana paddhati vagara paryAvaraNanI jALavaNI zakya nathI e to hakIkata che. jaina dharma to ema kahe che ke - "A badhA jIvane paNa svataMtra jIvana jIvavAno adhikAra che. mATe emanI surakSA jarUrI che, temanI sAthe ekAtmakatA anubhavo.' A vAtane ahiMsAnA siddhAMtanI sAthe sAthe paryAvaraNanA saMdarbhamAM jovAno samaya pAkI gayo. to ja jagatane navo prakAza sAMpaDaze. ahiMsaka jIvana-paddhatine ahiMsaka samAja-vyavasthA ane ahiMsaka valaNa dvArA ja sahune samAna astitva, saha astitva ane samAna pUrNa jIvananI khAtarI ApI zakAya. "zrI dazavaikAlika sUtra'mAM pUchavAmAM Ave che ke - "kaMI rIte cAlavuM, kaI rIte besavuM, kaI rIte sUvuM, jethI niSedhAtmaka UrjA - pApakarmo saMgRhIta na thAya." tyAM javAbamAM jIvana-paddhati mATe eka sarasa zabda vAparavAmAM Avyo che.. "yatanA, jayaNA !' arthAt evI jIvana-paddhati ke jenA dvArA anyane pIDA na pahoMce. jatanAthI ja badhI pravRtti karIe to paryAvaraNano bhaya khoravAya nahi ne jIvanamAM pralaya Ave nahi. pachI to pANI bacAvo", "vRkSa bacAvo', "kudarata bacAvo'nAM sUtro jIvanamAM ja vaNAI jaze. ADedhaDa kapAtAM jaMgalonI jIvavRSTi bacatAM paryAvaraNanI jALavaNI ApoApa thaze. jaina dharmamAM saMpUrNa sAdhakajIvana mATe to ahiMsA-aparigraha anivArya manAyA che, paNa gRhasthajIvanamAM ke jyAM AMzika sAdhanA karI zakAya che tyAM paNa jIvana-paddhatine to ahiMsA ane aparigrahavALI ja batAvavAmAM AvI che. (jJAnadhArA - SYS S 96 SIS jana sAhitya jJAnasatra-2)
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharmamAM sAmAjika kSetre paryAvaraNanI jALavaNI ane saMtulana mATe gRhastha vargane je mArgadarzana ApyuM che, e kharekhara abhuta che. dareka mANasane AjIvikAnI AvazyakatA rahe che. jIvanayApana mATe Arthika pAsuM ati mahattvanuM che. mANaso e mATe vANijya-vyavasAyano sahAro levAnA ja. gRhastha jIvananA zrAvaka dharmanA bAra vratomAM sAtamA bhogopabhoga viramaNa vratanI vizada vivecanA paMdara prakAranI vyAvasAyika hiMsA ke je paryAvaraNanuM saMtulana khoravI nAkhe che, paryAvaraNamAM pradUSaNano vadhAro kare che, je paMdara karmAdAnanA nAme e paMdara prakAranA dhaMdhAo che. zrAvako bAra vrata AdarI zakya eTalI hiMsA ochI karI paryAvaraNanI jALavaNI karI zake che, tema ja mUcchanuM alpIkaraNa karI "aparigraha paramo dharma'mAnI paryAvaraNanI rakSA karavAnI jAgarukatA keLavI zake che. vaLI, jIvanI sAthe ajIvano saMyama Agama ja darzAvI zake. sarva ajIva vastune paNa jatanAthI levI, mUkavI, vAparavI. AmAM jANe ke havA, pANI, dhvani vagere pradUSaNathI khoravAtAM paryAvaraNane bacAvavAnI vAta anAyAse siddha thaI jAya che. aSTapravacanamAtAnI vAtamAM eTale sthUla paryAvaraNa sAthe mAnasika paryAvaraNanI zaddhinI vAto paNa gUMthI lIdhI che. kacaro, maLamUtra, lIMTa vagere azuci paraThavAnI vAta che. nAnI chatAM svacchatAnI dRSTie paNa mahattvanI che. karavuM, karAvavuM ane anumodanA karavI ema traNa prakAranI hiMsAthI bacavAnI vAta jaina dharmano siddhAMta ja batAvI zake. para prANInI potAnA hAthe katala karanAra, hoTalamAM besI mAMsAhArI vAnagI khAnAra, matsya udyoga jevI kaMpanInA zera kharIdanAra badhA ja paryAvaraNanA sarakhA duzmano che. - paryAvaraNanI avadhAraNA spaSTa karatAM amerikI rASTrIya vijJAna ekAdamIe 1966mAM kahyuM hatuM ke - "vAyu, pANI, mATI, vanaspati, vRkSa vagere pazu maLIne paryAvaraNa ke vAtAvaraNanI racanA kare che. A badhA ghaTako pArasparika saMtulana banAvI rAkhavA mATe ekabIjAne prabhAvita kare che ane Ane ja paristhiti vijJAna saMbaMdhI saMtulana' kahe che. jaina dharma spaSTapaNe mAne che ke ane A eka sarva svIkRta vAstavikatA che ke - "paryAvaraNanI surakSA, paryAvaraNanI kALajI, paryAvaraNanI vRddhi A badhAno AdhAra mANasanA valaNa upara rahe che. mANasanuM valaNa jo jJAnadhArA - ESSSSSB 90 === jaina sAhitya jJAnasatra-5)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsaka ane sahakArabharyuM bane ane potAnA sivAya anyano vicAra kare, to ja paryAvaraNa samRddha banaze, pradUSaNa niyaMtrita banaze. Ama, samabhAvadayAbhAva paryAvaraNa-zuddhi mATe mahattvano che. maitrIthI maitrI, abhayathI abhaya ane ahiMsAthI ahiMsAnI utpatti thAya che; ane enA vikAsathI zastra anAvazyaka banI jAya che. aNuzaktinA A yugamAM ahiMsAno abhigama apanAvavo e ja sukhI thavAno rAjamArga che. jaina darzana'mAM cha lezyAno siddhAMta darzAvyo che. lezyAnI vAtamAM kevuM UDuM vijJAna che. 'vRkSa parathI phaLa levuM che, to thaDa kApavAnI jarUra nathI, moTI DALI kApavAnI jarUra nathI, nAnI DALI kApavAnI paNa jarUra nathI, pAMdaDAM kApavAnI jarUra nathI, jarUra hoya teTalAM phaLa toDavAnI jarUra nathI, nIce paDelAM phaLathI paNa kAma cAlI jAya.' cha lezmAnuM A dRSTAMta paryAvaraNanI dRSTie paNa vicArI zakAya. bhagavAna mahAvIra eka mahAvratI, pUrNa ahiMsaka mahApuruSa hatA. paNa emaNe Ama-mAnavI mATe aNuvratonA rUpamAM alpa AraMbhano sacoTa upAya darzAvyo che. alpa AraMbhanuM bIjuM nAma alpa-parigraha vrata. tevI ja rIte upabhoga-paribhoga vratanI sImAthI upabhoktAvAdane aMkuzamAM lAvI zakAya che. vaLI anarthadaMDa viramaNa vratathI anartha hiMsAthI bacI zakAya che. ke jenAthI paryAvaraNanI rakSA thAya. Ama jovA jeIe to bAra vrata' paryAvaraNanA rakSaka ja che. Ama, samagra rIte jotAM paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna zreSTha gaNI zakAya. : jJAnadhArA -598 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM H20= jaina dharmanuM yogadAna [ pri. Do. kokilA hemacaMdra zAha] vartamAna yugano mahattvapUrNa zabda che "paryAvaraNa". pAMcamI jUna vizva paryAvaraNa divasa tarIke ujavAya che. Aje ekavIsamI sadImAM vijJAna ane TaeNkanolaoNjInA yugamAM jIvana jIvavA mATe bhautika suvidhAo uttarottara vadhatI rahI che, paraMtu samagra dRSTie vicAra karIe to vijJAna meLavelI abhUtapUrva siddhio chatAM mAnavajIvanamAM AnaMda ke zAMtine badale azAMti ane vinAzakAraka bhaya vadhAre che. prakRtinuM ati zoSaNa thaI rahyuM che vikAsane nAme, tethI paryAvaraNanI viSama samasyAo ApaNe Aje anubhavI rahyA chIe. mahAvIra vANImAM A vizvavyApI samasyAonuM samAdhAna maLe che. vizvanA vividha dharmomAM jaina dharma prAcIna ane svataMtra dharma che. "dazavaikAlika sUtra'nA prathama adhyayanamAM dharmanI vyAkhyA ApatA kahyuM che : dhabbo maMtra thiM ' - dharma utkRSTa maMgala' che. ahiMsA, saMyama ane tapa dharma che. dharmane ApaNe vartamAna yuganA saMdarbhamAM samajIe to ahiMsA, saMyama ane tapanuM mUlya samajAze. vizvane ahiMsaka saMskRti ane sahaastitvanI bheTa ApanAra jaina dharma che. ahiMsAnA sUrAdhAra mahAvIre kahyuM che - "meru parvatathI UMcuM ane AkAzathI vizALa jagatamAM kazuM nathI, tevI ja rIte ahiMsA samAna jagatamAM bIjo koI dharma nathI." ahiMsAno siddhAMta paryAvaraNa saMtulana mATe mahattvano che. ahiMsA e phakta dhArmika Adarza ja nathI, paraMtu tenAthI caDhiyAtuM koI vijJAna nathI. jaina dharma eTale ja paryAvaraNa saMrakSaNa. dharma hambaga nathI paraMtu vyavahAru jIvana sAthe eno saMbaMdha che. jaina darzana anekAntavAdI che. temAM koI vAta ekAMte kahevAmAM AvI nathI. mahAvIre phakta muktinI ja nahi, vyakti ane samaSTinA saMbaMdhonI paNa carcA karI che. "jainadarzana'mAM AdhyAtmika jJAna sAthe vyAvahArika vijJAnanI dRSTithI paNa vizALatA che. Aje jyAre paryAvaraNano hrAsa thaI rahyo che, te samasyA-nivAraNa mATe jaina dharma 1. dazavaikAlika sUtra. 1-1 (jJAnadhArA - SSSSS 99==ES jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mArgadarzaka banI zake. jo ke "paryAvaraNa' zabda jaina zAstromAM nathI, paraMtu paryAvaraNa vijJAnanA saMdarbhamAM jaina AgamomAM mahattvapUrNa sUtro upalabdha che. dazavaikAlika, AcArAMga Avazyaka sUtra, bhagavatI sUtra, sUtrakRtAMga vagere AgamomAM paryAvaraNa saMbadhI sUtro che." 'dazAvaikAlika satramAM kahyuM che : "naye vare naye vi8 ahIM '' zabda jayaNA mATe vaparAyo che - arthAt cAlo vivekathI, UbhA raho vivekathI, beso vivekathI, bolo vivekathI - jIvananI tamAma pravRttio vivekathI karavI te ja dharma che. jayaNAthI badhI pravRttio karIe to paryAvaraNanI jALavaNI ApoApa thaI jaze. mahAvIre kahyuM che : "durlabha vastuo cAra che ane temAM pahelI che manuSya-janma. jagatanA mahAna ciMtakoe manuSyajanmane zreSTha kahyo che. kAraNa ke manuSyamAM ja prajJA che, buddhi che, te pragaTa thAya che tyAre ja vivekanI khilavaNI thAya - eTale mANasa potAnI buddhine mAtra sarjanamAM ja nahi paNa rakSaNamAM ane pAlanamAM paNa kharce 10 vizvamaMgala ane vAtsalyabhAvanI sajIvamUrti munizrI saMtabAlajInI dharmamaya samAjaracanA e kalpanA ke avyavahAru taraMga nathI, paNa vartamAna samasyAnA ukelano maulika mArga che dulerAya mATaliyA kahe che : "saMtabAlajInI vicAradhArA ane pravRttio dvArA je satyanuM pratipAdana thayuM che te A ja che - vyavahAramAM to ahiMsAno paramadharma ja pragaTa rUpe che, mATe tene zAzvata dharma tarIke vyavahAranaye tIrthakaroe prabodhyo che. jemAM koI prANInuM duHkha ke ahita hoya tyAM dayA nathI, tyAM dharma nathI. at bhagavaMtanA kahela dharmathI sarva prANI abhaya thAya che. zrImad rAjacaMdra A 2. AcArAMga sUtra - 1 3. Avazyaka sUtra 4. sUtrakatAMga 5. Avazyaka bhASya 6. bhagavatI sUtra 7. uttarAdhyayana sUtra 8. dazavaikAlika sUtra 5 - 8 9. uttarAdhyayana sUtra 3 - 1 10. paMDita sukhalAlajI darzana ane ciMtana-4 pAnAM 204. gurjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda. (jJAnadhArA-paS SSS 100 SSC jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvasAmAnya dharma varNavatAM kahe che - dharma tattva jo pUchyuM mane to saMbhaLAvuM sneha tane, je siddhAMta sakalano sAra sarvamAnya. sahune hitakAra, bhAkhyuM bhASaNamAM bhagavAna, dharma na bIjo dayA samAna, abhayadAna sAthe saMtoSa, gho prANIne daLavA doSa, puSpapAMkhaDI jayAM dubhAya, jinavaranI tyAM nahi AzA, sarvajIvanuM iccho sukha, mahAvIranI che zikSA mukhya, dharmasakaLanuM e zubha mULa e viNa dharma sadA pratikULa mahAvIra vANIno sauthI prAcIna graMtha che "AyAro - dvAdazAMgI'nuM prathama aMgasUtra AcArAMga, jemAM jaina dharmanA maulika siddhAMto marma sAthe, susaMvAdI rIte rajU thayA che ane jemAM jIvana-vyavahAranI ane adhyAtmanI ekarUpatA prabodhI che. enA pahelA adhyayanamAM ThAMsI ThAMsIne paryAvaraNa vijJAna bharyuM che. A adhyayana che "satyA parizno - "zastraparijJA' kadAca paryAvaraNa saMtulana saMbaMdhita samasyAnA ukelamAM AnAthI vadhAre mahattvapUrNa koI saMdeza hoI zake nahi. munizrI saMtabAlajInA zabdomAM - "jIvanavyavahAra ane AdhyAtmikatA bhinna bhinna na hoI zake te vAtanI AcArAMga sAkSI Ape che." hiMsA ane mamatvano tyAga e AcArAMga praNIta jIvanazAMtinuM mULa e be tattvomAM che. AcArAMganA prathama adhyayana zastraparijJAtAmAM ahiMsA vize samajAvatA chakAyanA jIvonI sRSTinuM varNana karI tenA pratye nirdoSa vyavahAranuM nirdezana karyuM che. A SaDajIvanI kAyano siddhAMta paryAvaraNa vijJAnano mahattvano siddhAMta che. A saMsAramAM pRthaka pRthaka sarva sthaLe bhinna bhinna prakAranAM prANIo vase che. temane paritApa na thAya, paNa te sukhapUrvaka jIvI zake tevuM saMyamI jIvana jIvavAnuM kahyuM che. A siddhAMtane vijJAnamAM Preservation of bio-diversiy' kahe che je paryAvaraNa saMrakSaNa mATe jarUrI che. nAnAM-moTAM badhAM prANIomAM caitanya che, mATe sahu pratye anukaMpA rAkhI premano pravAha akhaMDa rAkhavo. ahiMsAnuM AvuM sUkSma-vizleSaNa kadAca jainadarzana sivAya kyAM ya jovA nahi maLe. pRthvI, pANI, agni, vanaspati, vAyu ane trasakAyanA jIvonuM varNana karI chakAyanA jIvone abhayadAna devAno maMtra ApatA mahAvIre 11. zrImad rAjacaMdra - pada tattvajJAna 12. zrImad rAjacaMdra - amUlya tattvavicAra (pada) (jJAnadhArA -5 ====ii 101 === jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ A adhyayanamAM ahiMsAnA vikAsa ane zastraparihAranA saMkalpa mATe viveka, saMyama ane sAvadhAnInI triveNInI agatyatA samajavI tene nirdoSa jIvana kahyuM che. A adhyayanano sAra zrImad rAjacaMdra nIcenA padyamAM ApI de che - nirdoSa sukha nirdoSa AnaMda lyo game tyAMthI bhale e divyazaktimAna jethI jaMjIrethI nIpaje para vastumAM nahi mUMjhavo enI dayA mujane rahI e tyAgavA siddhAMta ke pazcAtuM duHkha te sukha nahi.3 jenAthI bIjA dubhAya nahi, haNAya nahi ane sarva prakAranI salAmatI ane abhaya anubhave te vyavahAra nirdoSa che. AvA nirdoSa sukhanuM to sarvajIvane svAtaMtrya che kAraNa ke emAM bIjA sukha-svAtaMtryanI rakSAno viveka ane saMyama rahelA che. bIjAnA duHkhathI prApta kareluM sukha te sukha nathI, paNa sukhAbhAsa che, enA garbhamAM duHkha paDela che, je pAchaLathI duHkha ane saMkaTanuM kAraNa bane che. - A "zastra parijJA'nA pAyA para AcAra dharmanI ImArata caNavAno prAraMbha karI ApaNe hiMsA ane mamatva choDIe to paryAvaraNano saMrakSaNano praznano ukela saraLa bane che. Ama, paryAvaraNano saMbaMdha ahiMsA sAthe che. koI paNa prANInI hiMsA na karo e ja zAzvata dharma che." ema jaina zAstromAM kahyuM che. ahiMsA, saMyama ane tapa A traNa zabdomAM samagra jaina jIvana-zailIno samAveza thaI jAya che. hiMsAnuM mULa che pramAda ane rAga-dveSa, je thakI vyaktinI dRSTi padArtha para kendrita thaI jAya che. padArtha kendrita ane svArthakendrita cetanA eTale hiMsA. jenAthI zarU thAya che paryAvaraNanI samasyA. AthI, bhagavAna mahAvIre kahyuM che : "prakRtinI cheDachADa na karo, potAnA svArtha mATe anya prANIone kaSTa na Apo, emane haNo nahi. sarvajIvane jIvavAno hakka che. prakRtinA niyamonuM ApaNe ullaMghana na karIe emAM ja zreya che." paryAvaraNa-samasyAnuM bIjuM kAraNa che asaMyama mANasa paisA, suvidhAnI pAchaLa AMdhaLI doTa mUke che. e mATe kaMI paNa karavA taiyAra che - vanonAM nAza, vRkSono nAza, pANIno vyaya. je jamAnAmAM mAIkro orgenijhamsanI koI kalpanA paNa sAmAnya jagatane na hatI, te jamAnAmAM jaina ArSadraSTAe Agama graMthomAM pANInI pratyeka biMdumAM rahela 13. tattvArtha sUtra. umAsvAti (jJAnadhArA- = 102 jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ agaNita sUkSmatama jIvonuM varNana vagara mAIkroskope karyuM che. tethI pANIne ghInI jema vAparavAnuM kahyuM che. jenazAstromAM je saMyamanAM sUtro che temAM paryAvaraNa saMtalananuM adbhuta darzana thAya che. icchAono saMyama karo. ikolaoNjIno eka siddhAMta che - limiTezana - padArthanI sImA che. icchAo asIma che. padArthanA upabhoganI sImA e paryAvaraNa vijJAnanuM sUtra che. ene lIdhe hiMsA ochI thaze. anartha hiMsA, mahAraMbha ane mahAparigrahathI bacavAnuM jainazAstromAM kahyuM che. mahAvIranuM arthazAstra adbhuta che. IcchAo vadhAro ane utpAdana vadhAro e avadhAraNA para AdhArita AjanuM arthazAstra jainone svIkArya nathI. A avadhAraNAne lIdhe prakRti sAthe anyAyI vyavahAra thAya che. mAnavI krUra ane hiMsaka bane che. Ama, jyAre icchAo anaMta bane che tyAre ja paryAvaraNanI samasyA thAya che. Arthika vikatio janme evA arthazAstrano paNa jaina dharmamAM inkAra che. saMyamapUrNa vyavahAra e ja dharma che. jaina AcArasaMhitAnA bhogopabhoganA vratanuM eTale ja mahattva che. saMyamapUrNa vyavahAra e ja dharma che - ane sva-niyaMtraNanI kSamatA e ja tapa che. jaina AcAranA nAnA nAnA niyamonuM ghaNuM mahattva che. bAravrata rUpa jIvanapaddhati, vyasanamukita vagerenA AcaraNathI vizva paryAvaraNanI samasyAthI mukta banI zake. paryAvaraNa surakSAnuM sauthI mahattvapUrNa sUtra che, sahaastitva - Peaceful - co-existence- no bodha - ekabIjAne sahAya karavI te jIvonuM lakSaNa che. "tattvArtha sUtra'mAM kahyuM che : "parasparopa graho nIvanAmU" mAnavIe anya jIvasRSTine sahAyaka banavAnuM che. e mATe sahu pratye anukaMpA rAkhI premano pravAha akhaMDa rAkhavo - 'mittine satra mUsuM' e sUtranA amala dvArA maitrInI bhUmikA mATe akheda, adveSa ane abhayano vikAsa karavo jarUrI che. AcArya umAsvAtie kahyuM che : "rAgadveSano prAdurbhAva e ja hiMsA che." samagra lokanuM svarUpa jANIne koI paNa jIvanI hiMsA na karavI ema tIrthakaro kahI gayA che. e mujaba nirbhaya thAo ane bIjAne abhaya Apo e ja jaina dharmanuM hArda che. vastutaH paryAvaraNanI samasayAonuM mULa che - (1) hiMsA, (2) aniyaMti icchA, (3) asImita bhoga (4) parigraha. (jJAnadhArA - SMS 103 ===Ne jaina sAhitya jJAnasatra-5]
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sarvenuM niyamana karavAnAM sUtro jenazAstromAM che arthAt paryAvaraNanI samasyAnA samyaka upAya mATenAM sUtro nIce pramANe che : (1) ahiMsA sUtra - jeno AdhAra che "Reverence for life' paMDita sukhalAlajInA zabdamAM Atmaupamya - dareka jIvane Atma tulya samajo. (2) sarvajIvonuM rakSaNa karo - jIvo ane jIvavA do. (3) jayaNA - koI paNa vastuno anAvazyaka upabhoga na karo. jema ke - vIjaLI - lAiTa, paMkhA vagara-jarUriyAte cAlu na karo. (4) saMyama ane tapanuM AcaraNa - mananI tRSNA anaMta che, tene niyaMtrita karo - e ja mahAvIranuM ahiMsAdarzana che. (4) bhautikavAdanI AMdhaLI doTa - lobhavRtti - parigrahatyAga bhaya ane hiMsA parigrahamAMthI janma le che. ApaNe jo abhaya thavuM hoya to aparigrahI banavA mATe pahelo prayatna karavo paDaze, mAnasika paryAvaraNanI jALavaNI, kaSAyamukti dvArA thAya che. jainadarzanamAM iriyAvahI'nuM mahattva che. koI pratye hiMsaka ke dUra vartana thaI jAya to kSamA mAgavAnuM kahyuM che. kSamA sAthe maitrI joDAyelI che. uttarAdhyAyana sUtramAM kahyuM che - "badhA sAthe maitrIpUrNa vyavahAra karavo e ja prema che, ahiMsA che, badhAnA astitvano svIkAra che." mahAvIranuM arthazAstra AdhyAtmika ane bhautika mUlyonI sApekSa svIkRti che sAdhanazuddhi ane upabhoganI maryAdAne temAM mahattva ApavAmAM AvyuM che. Ama, jaina dharma pramANe IcchAonuM niyaMtraNa e saMyamanI AvazyakatA dareka kSetramAM jarUrI che. jainadarzana upabhoganI sImAnuM sUtra ane naitikatAnI AcArasaMhitA ApI satyAghegrAhI dRSTikoNa para prakAza pADyo che. jenadarzana AtmavAdI hovA chatAM emAM samaSTinA kalyANanAM sUtro che. paryAvaraNa saMdarbhamAM jainadarzana samasyAnA ukela mATenA samyapha upAya sUcave che. vartamAna saMdarbhamAM jaina dharma paryAvaraNa saMrakSaNa mATe mArgadarzaka banI zake. Ama, jaina dharmanuM yogadAna paryAvaraNa vijJAnanA saMdarbhamAM mahattvapUrNa che. F O (jJAnadhArA - SSSSB 104 GEET jena sAhitya jJAnasatra-)
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ rivaE paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna | le. Do. ramaNIkabhAI jI. pArekha | (M.Sc. Ph.D. FIC) hiMsA ane mamatvano tyAga e jaina dharmano pradhAna sUra che. ahiMsA ane aparigraha jaLavAtAM vizvamaitrI, vizvavAtsalya ane jIvana vikAsayAtrA AgaLa vadhe che. saMskAritA e dharmanuM phaLa che. "ahiMsA paramo dharma', jIvo ane jIvavA do." ane "mA haNo mA haNojevA maMtropadeza dvArA vizva samasta abhayadAnano maMtra Apela che. jaina dharma vizvano advitIya atyuttama dharma che. bhagavAna mahAvIranI ahiMsA AtmasiddhinA choDa upara Ugela divya puSpa jevI hatI. temaNe tamAma viSayo para sUkSmAtisUkSma padArthonuM pRthakkaraNa karI ApaNI eTalI badhI khevanA karI che, je heya, zeya ane upAdeyanA svarUpathI pUrNa che. AjanuM vijJAna tene koI kALe AMbI zake tema nathI. jaina dharmano pratyeka siddhAMta vijJAnane trAjave toLI juo to temAM nakkara satya anubhavAze. umAsvAtijIe 'tattvArtha sUtramAM kahyuM che : "paraspara graho jIvAnAm" - jIvonuM parasparAvalaMbana ja vizvazAMtino AdhAra che. jIvana ekabIjAnA AdhAra para nirbhara che. jena dharma ahiMsApradhAna dharma che. te sukha sukhAya sarva hitAyano saMdeza Ape che. mahAvIra prabhue nAnAmAM nAnA jIva, vRkSa, vanaspati, pRthvI, pANI, agni, vAyu - A badhAmAM jIvana darzAvIne emanI rakSAnI jAgRti phelAvI. yuddhanI hiMsA, vyaktigata hiMsA, mAnasika hiMsA ane hiMsAnI anumodanAmAMthI dUra rahevA upadeza Apyo. prANImAtranI kalyANanI bhAvanA vikasAvI. temaNe paryAvaraNanI ciMtA parAkASThAe pahoMcIne karI hatI. teo paryAvaraNa-ciMtaka hatA ane temano abhigama vaijJAnika hato. dharmanuM prathama lakSaNa ahiMsA che, jyAre sahanazIlatA bIjuM lakSaNa che. dharmanI yathArthatA che jJAnano, zraddhAno, sva(Atma)bhAvano ane AtmazAMtino pUrNa vikAsa. ahiMsA pUrNa jAgarukatA(Awareness)nI dazA che. (jJAnadhArA -5 % 105 = jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA, aparigraha ane anekAntavAda e koI traNa bhinna siddhAMta nathI, paNa eka ja siddhAMtanA traNa AyAma che. jaina dharmanA sauthI prAcIna graMtha "AcArAMga sUtra'mAM kahevAyuM che : "koI paNa jIvanI hiMsA karavI nahi - karAvavI nahi - karanArane anumodanA ApavI nahi." hiMsAnAM kAraNo ane sAdhanone viveka batAvyo che. AtmA-paramAtmA sAthe khanIja, pANI, vAyu, agni, vanaspatithI mAMDIne mAnava sudhI joIe to nAnA nAnA jIva AtmA-paramAtmA sAthe joDAyelA che. ethI mAnavuM paDe che ke vizvanA prANImAtra, dharma sAthe sIdhI ke ADakatarI rIte joDAyela che. paryAvaraNa : "A jagatamAM huM ekalo nathI, mAtra mAruM ja astitva nathI." A paryAvaraNanuM vijJAnanuM maulika-sUtra che. pratyeka vyakti potAnI AsapAsa tamAma dizAomAM paryAvaraNanuM kavaca paherIne zvAsa laI rahI che. tenA paripArzvamAM jIva ane ajIva baMnenuM paryAvaraNa che. mATI, pANI, agni, vAyue choDa, vRkSonuM rakSaNa karavuM, eTale potAnA astitvanuM rakSaNa karavuM, temanA pradUSaNano artha che, jIvanane jokhamamAM nAkhavuM, kArakhAnAno kacaro, pradUSita pANI-mATI ane jaLane pradUSita karI rahyAM che. cimanIono dhumADo vAyumaDaLane dUSita karI rahyo che. pradUSaNanAM kAraNone mANasa jANe che, chatAM te pradUSaNamAM satata vRddhi karI rahyo che tenI pAchaLa tenuM ajJAna kAma karI rahyuM che. bIjuM kAraNa che AdhyAtmika svAthyanI UNapa. bhagavAna mahAvIre kahyuM che: "mATI, pANI, vAyu, agni ane vanaspati - A tamAmamAM jIva che. temanA astitvano asvIkAra na karo. temanA astitvanA asvIkArano artha che potAnA ja astitvano asvIkAra. potAnA astitvano asvIkAra karanAra vyakti temanA ja astitvane nakArI zake che. sthAvara ane jaMgama, dazya ane adazya tamAma jIvonuM astitva svIkAranAra vyakti ja paryAvaraNa sAthe nyAya karI zake che. bIjAonuM astitva, upasthiti, kArya ane upayogitAne svIkAranAra mANasa ja vyakti ane samAja vacce sAmaMjasya sthApita karI zake che. jJAnadhArA-5 ===== 100 SSSS jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsA sAmaMjasyanuM sUtra che paryAvaraNa, vijJAna ane ahiMsAmAM abhinnatA che. A vijJAna vartamAna zatAbdIne bheTa che. ahiMsAno siddhAMta atyaMta prAcIna che. mahAvIra prabhu sAthe vanasthalInuM nAma joDAyeluM che. vanamAM rahenAra mANase nagara vasAvyuM. vanamAM je upalabdhi che te nagaramAM nathI. e anubhUtie vaLI pAchuM vanasthalI sAthe joDyuM che. vRkSo ane mANasane kyAre alaga pADI zakAtAM nathI, vRkSo dvArA oNksijananI pUrti thatI rahe che. tenAthI ApaNuM Arogya jaLavAI rahe che. te AdhyAtmika ArogyanA vikAsamAM sahAyaka nIvaDe che mahAvIra prabhu potAnA sAdhanAkALamAM aneka vRkSo nIce rahyA hatA. temane zAMtivRkSa nIce kevaLajJAna thayuM hatuM. Aje paryAvaraNa-pradUSaNano kolAhala jorazorathI sAMbhaLavA maLe che. suvidhAvAdI AkAMkSAnI Aga bhabhUkatI rahe ane pradUSaNano dhumADo na nIkaLe e kaI rIte zakya bane? ahiMsA siddhAMtanI upekSA karIne paryAvaraNapradUSaNanI samasyA ukelI zakAya tema nathI. Aje duniyA pradUSaNathI gherAI gaI che. vRkSonA nAza mAnavIne anekavidha samasyAno sAmano karavo paDe che. prANIonI amuka jAto naSTa thaI gaI che. - paryAvaraNa prakRtinAM sarva aMgonI jALavaNInuM vijJAna che. prAraMbhe pRthvI gADha jaMgalothI AcchAdita hatI. dhIme dhIme utkrAMti thaIne mAnavIe vikAsa sAdhavo zarU karyo. A vikAsa eTalo badho thaI gayo ke prakRtine tenuM saMtulana gumAvavAno vAro Avyo. jaMgalono saphAyo thavAnI zarUAta thaI. aMdhAdhUdha kApaNIthI vRkSono pArAvAra nAza thayo. mAnavInI AvI TUMkI dRSTithI sauthI vadhu bhoga banyuM hoya to te vano, araNyo, jaMgalo vageremAM vRkSo che. jema jema vRkSonI saMkhyA ghaTatI gaI tema tema kArbanaDAyaoNkasAiDa vAyunI mAtrA vAtAvaraNamAM vadhatI gaI. e oNksijananuM pramANa ghaTatuM gayuM, jethI vAtAvaraNa pradUSita banyuM. A paristhiti mAnavajAta mATe khataranAka sAbita thaI zake. Aje vizvabharamAM "vRkSo bacAvo' AMdolana jhaDapathI cAlI rahyuM che. AjathI pacIsaso varSa pahelAM vRkSa to zuM nAnuM pAMdaDuM toDavAnI AjJA prabhue ApI nathI. (jJAnadhArA - SEMES 100 === jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ rephrijareTara, erakanDizanara vagere upakaraNonA utpAdanamAM vaparAtA vividha vAyuthI vAyumaMDaLanuM ojhonalecara pAtaLuM paDatuM jAya che. je paryAvaraNamAM asaMtulana Ubhu karI zake. vividha prakAranAM yaMtroe, havAI jahAjoe dhvani tema ja vAyunuM pradUSaNa vadhArela che, je svAthyane hAnikartA che. vAyunA pradUSaNathI zvAsocchavAsamAM avarodha utpanna thavAthI roganA bhoga banAya che, prabhu mahAvIre jaina darzana'mAM AnA badhAnA upAyo batAvyA che. nadI-sarovara-jaLAzayomAM riphAInarInA kaeNmikalsa, raMgarasAyaNanuM pradUSita pANI, udyogono jherI kacaro pratyakSa ke parokSa rIte ThalavAya che, jene kAraNe pazu, jaLacara jIvo mRtyune bheTe che. A pradUSita pANI manuSyanA svAthya mATe hAnikAraka che. pIvAnA svaccha pANInI taMgI dina-pratidina vadhatI jAya che. agni saMbaMdhI cAlatAM ekamono dhumADo vAtAvaraNane pradUSita kare che. globala Temparecara vadhAre che, je paryAvaraNa asaMtulana kare che. "karma' ane AdAna' zabdathI karmAdAna' zabda banela che. karmanA grahaNane karmAdAna kahe che. je pravRttinA sevanathI ghaNI hiMsA thAya che. zrAvaka mATe te varjita che, tAjya che. dareka mANasane AjIvikAnI AvazyakatA rahe che. gRhasthajIvananAM vratomAM sAtamAM bhogapabhoga parimANavrata AjanA saMdarbhe vizeSa noMdhapAtra che. jaina praNAlI prAcIna samayathI paryAvaraNanA saMrakSaNa-saMvardhana mATe jANItI hatI. mahAvIra prabhue kahyuM : "dareka mAnavIe anartha hiMsA ane anAvazyaka hiMsAthI bacavuM joIe." mUMgA pazuo mAnavajAtanA upakArI che. saMvedanazIla hRdaya dharAvato mAnava, prANIne jIvaMta gaNIne vyavahAra karavAne badale ene upabhoganI vastu mAne che - potAnA mojazokha khAtara prANIne paravaza ane pAMgaLA banAvI hatyA kare che. jagatane saMpUrNa zAkAhAra tarapha vALavAnuM vaizvika darzana ApanArA kahe che - "mAnavajAtane mATe prANIonI pIDAno aMta lAvavAno samaya AvI gayo che, jIvadayA, pazurakSA tathA zAkAhArano pracAra-prasAra anivArya banI gayo che. (jJAnadhArA - SYEES 108 5 jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAvajAtamAM vadhI rahelo asaMyama, aDhaLaka dhana, bhautika sukhasagavaDonI asIma lAlasAthI jaMgalone kApI rahyo che. jema jema jaMgalo kapAtAM jaze tema tema vadhelAM jhADapAna para kArbana-DAyaoNkasAino bojo vadhato jaze. Izvare emane vAcA nathI ApI, paNa e sajIva to che ne ? enI pIDA kone kaheze ? vijJAna padArthanA baMdhAraNamAM pheraphAra karI zake che. vijJAna mAnavInA manamAM rahelI burAIo dUra karI zakatuM nathI, paraMtu vijJAnamAM dharmadraSTi lAvavAthI burAIo thaI zake che. ekalA vijJAnanuM varcasva svIkAravAthI A vizva mAnasika azAMti, yuddhanI bhayAnakatA ane duHkhanI karuNa rokakaLa tathA vilApamAM DUbI jaze, paNa vijJAnamAM dharmadaSTi lAvIne vijJAnanA vikAsamAM AvatI vikRti aTakAvI zakIzuM. vijJAnamAM dharmadRSTi keLavavI atyaMta jarUrI che. vanaspatimAM jIva che; jaina tattvadarzananAM vaijJAnika rahasyo jema ke pANInA eka TIpAmAM asaMkhya jIva che. Aje vizvastare vaijJAniko svIkArI rahyA che. A vizvamAM jIvasRSTimAM manuSya sarvoparI prANI che, ema jaina tattvadarzana ane vaijJAniko svIkAre che. dharma pote vijJAna che ane vijJAna pAse tarka che, ane prayogonuM jJAna che. dharma pAse anubhUtinuM satya che. jaina-sAdhunA AcAramAM paryAvaraNanI keTalI badhI khevanA jovA maLe che ? jaina- sAdhunuM AtyaMtika tyAgayukta sarvavirativALuM jIvana paryAvaraNa mATe utkRSTa adbhuta udAharaNa che jaina sAdhubhagavaMtanA jIvanamAM paryAvaraNanI uttamottama rakSAnuM nidhAna ane AtmAnI utkRSTa zuddhatAnuM vijJAna samAyela che. paryAvaraNanA eka paNa pAsAne dUSita karyA vinA jIvana vyatIta karanAra jaina-sAdhunI joDa jagatamAM maLI zake tema nathI. eTaluM ja nahi jainadarzananA gRhasthAzramI zrAvaka paNa paryAvaraNanA rakSaka che. jIvananirvAhanI javAbadArI hovA chatAM ochAmAM ochI hAni karatA zrAvako pAMca aNuvrata sAthe paMdara karmAdAnathI bacI AdhyAtmika rIte AtmAne karmathI bacAve che. paMdara karmadAnanuM vijJAna vizvane samajAvavAmAM Ave to ja paryAvaraNanI rakSA thaI zake. jJAnadhArA -5 SESS 109 jaina sAhitya jJAnasatra-5 -
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharmanA siddhAMtanA pariprekSyamAM paryAvaraNamAM mAnavajAtano phALo: (1) padArtho maryAdita che ane IcchAo asIma che, padArthanI adhikamAtrAmAM saMgraha karavAthI ApaNe kharekhara hiMsAno Azaro laI rahyA chIe. (2) 1. upayoganI maryAdA, 2. padArthanA saMgrahanI maryAdA 3. IcchAonuM parimANa - A traNe vastune sAMprata samAjamAM sAMkaLI laIe to anekavidha samasyAo hala thaI zakaze. (3) ahiMsA, aparigraha, saMyama ane sahakArabharyo jIvana-vyavahAra apanAvavAthI paryAvaraNa saMtulananI vAta sArthaka thaze. (4) paryAvaraNanI surakSA, kALajI ane vRddhi mATe ahiMsaka jIvana-zailI apanAvavI anivArya che. (5) IlekTrika upakaraNo, vAhana-vyavahArano upayoga jarUriyAta pUratAM ja rAkho. hiMsA AdhyAtmika dRSTie jeTalI anicchanIya teTalI paryAvaraNanI dRSTie paNa anicchanIya, Asakti ke mamatva ghaTADo. (6) potAnI jarUriyAta nimna stare laI javI. A vasuMdharAnI akhUTa saMpattinA nirarthaka vyaya para aMkuza, prAkRtika vastuno khapa pUrato upayoga, jarApaNa bagADa nahi, saMpUrNa zAkAhArI bhojana je sAttvika hoya. (7) dareka jIvo pratye zubhatva ane kalyANanI umadA bhAvanA. (8) vijJAna sahuthI vadhu dharmanuM RNI che dharma para Azrita che. (9) ahiMsaka pravRtti jemAM maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha bhAvanAno samAveza. (10) saMpUrNa zAkAhArI bhojana je sAttvika hoya. : jJAnadhArA - SSS 110 SSS jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 paryAvaraNanI samasyAnA ukelamAM jaina dharmanuM yogadAna le. zrImatI pArulabahena bharatakumAra gAMdhI (M.A.) prAstAvika : jaina dharmamAM paryAvaraNanuM khUba ja dhyAna rAkhavAmAM AvyuM che, arthAt AgamomAM paryAvaraNa bAbate eka yA bIjI rIte ghaNI badhI bAbato samAviSTa karavAmAM AvI che. jo enuM dhyAna rAkhavAmAM Ave to paryAvaraNane pradUSita thatAM bacAvI zakAya. zrAvaka ane sAdhujIvana baMnemAM paryAvaraNa saMtulanane mahattva : AgamomAM Dagale ne pagale paryAvaraNanuM saMtulana jaLavAI rahe tenuM dhyAna rAkhavAmAM Avyu che. jainonuM jIvana paryAvaraNa rakSaka tarIkenuM che. jainasAdhunuM AtyaMtika tyAgayukta sarvavirativALuM jIvana paryAvaraNarakSAnuM utkRSTa udAharaNa che. jaina-sAdhunA jIvanamAM paryAvaraNanI uttamottama rakSAnuM vidhAna ane AtmAnI utkRSTa zuddhatAnuM vijJAna samAyela che. paryAvaraNanA eka paNa pAsAne dUSita karyA vinA jIvana vyatIta karanAra jaina-sAdhunI joDa jagatamAM maLI zake tema nathI. jaina-sAdhunuM jIvana lo, tenI samagra divasanI dinacaryA lo ane temanI je raheNIkaraNI che, te laIe to khyAla Ave che ke jaina-sAdhu paryAvaraNa-saMtulana mATe ghaNI ja khevanA rAkhatA hoya che. upadeza, gocarI, svAdhyAya, AhArano upayoga, vaDIlonI sevA-vaiyAvacca vagere karatAM karatAM potAnA jIvanane pApakarmothI bacAvavuM tathA anyanA jIvanamAM paNa jJAnano prakAza phelAvavo ane sAthe sAthe paryAvaraNanuM saMtulana paNa jALavI rAkhavuM e bAbato kharekhara khUba agharI che. jarA ye saraLa nathI. vaLI je bAbatono upadeza Ape te mAtra vANIthI nahi, paraMtu AcArathI ApavAno hoya che. potAnA jIvanane bedhAruM banAvyA vinA mana-vacana-karmathI bhagavAnanA AdezanuM pAlana karavuM, temAM doSo na lagADavA ke jamAnAvAdanI vikRti na pesavA devI, te jaina-sAdhuo mATe ghaNuM ja kaparuM kArya hovA chatAM teo tene supere pAra pADI rahyA che. jJAnadhArA -5 111 jaina sAhitya jJAnasatra-5
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ IrSA samiti, bhASA samiti ane eSaNA samitinuM pAlana karavAmAM sAdhu-sAdhvI paryAvaraNanI ja rakSAmAM pravRtta thatAM jovA maLe che. jevI rIte sAdhune - zrAvakane irSA samitinuM pAlana karavAnuM hoya che, temAM IryA samiti eTale joIne cAlavuM. A bAbatamAM dhyAna e vAtanuM rAkhavAnuM hoya che ke nAnAM nAnAM jIvajaMtuo, hAlatA-cAlatA jIvo vagere paga nIce AvI marI na jAya. e badhA jIvonI dayA to rAkhavAnI ja che ke te kacaDAI na jAya. sAthe sAthe paga nIce lIlI vanaspati, saceta pRthvI, pANI vagere na AvI jAya tenuM paNa dhyAna rAkhavAnuM che. sAdhu-sAdhvI trasajIvonI dayA to pALatA ja hoya che paNa ekendriyanA sthAvara-jIvo ke jemAM aceta pRthvI, saceta pANI, saceta agni, saceta vAyu ane saceta vanaspatino samAveza thAya che. tenI paNa AjIvana nava koTie - karavuM, karAvavuM, anumodavuM e rIte eTale ke pote te sthAvarajIvonI virAdhanA thAya tevuM kArya kare nahi, bIjA pAse karAve nahi ane koI karatuM hoya to tene sAruM ane sAcuM kahe nahi. A uparAMta sAdhu jyAre paNa pravacana Ape - bhASA samiti, tyAre paNa jIvonI dayA kevI rIte pALavI teno upadeza ja Ape. jIvonI virAdhanA thAya tevuM kyAre ya teo bole nahi. gocarI - paraThavuM vagere mATe jatAMAvatAM teo haMmezAM chakAya-jIvanI hiMsA na thaI jAya tenI nAnAmAM nAnI kALajI rAkhatA hoya che. A rIte sAdhunA jIvanamAM paryAvaraNa saMtulitatA jaLavAI rahe tevI dinacaryA pALavAnI hoya che. sAdhu to saMsAra choDIne saMyama svIkAre che ane paryAvaraNanI rakSAmAM sahakAra Ape che, paraMtu zrAvakane to saMsAramAM rahIne, jIvananirvAha calAvatA calAvatA paryAvaraNanI ochAmAM ochI hAni thAya tevuM jIvana bhagavAne batAvyuM che pAMca aNuvrata ane ekavAra tathA vAraMvAra bhogavAya tevI upabhoga-paribhoganI vastuonI maryAdA zrAvake sAtamA vratanA pAlana dvArA karavAnI hoya che. A uparAMta bhojananA pAMca aticAra jemAM tuccha bhojana, saceta bhojana, duSpakva cIjavastu, saceta-aceta mizra vastu vagerethI viramavAnuM che. khorAkane mana, zarIra ane AtmA sAthe sIdho saMbaMdha hovAthI khorAka kevo levo, jemAM hiMsAne sthAna na hoya, teno khAsa khyAla rakhAyo che. vanaphaLa, kaMdamULa, bAvIsa abhakSya, cAra mahAvinaya, sAta vyasana vagerethI dUra rahIne jIvananirvAha karavAno che. AmAM eka yA bIjI rIte paryAvaraNa saMkaLAyeluM ja che. (jJAnadhArA- pa S la 112 % jena sAhitya jJAnasatra-5]
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ A uparAMta zrAvaka mATe AgAmomAM paMdara prakAranAM karmAdAna eTale ke je kArya-arthopArjana sAthe saMkaLAyeluM che. temAM kevAM kAma karavAM ane na karavAM tenuM mArgadarzana ApavAmAM AvyuM che. je paMdara karmAdAna zrAvakane karavAyogya nathI, teno saMbaMdha jIvahiMsA sAthe joDAyelo che. jemAMthI ochAmAM ochI jIvahiMsA thAya ane chatAM AjIvikA cAlI zake te rIte vyApAra karavAnuM bhagavAne batAvyuM che. tenI pAchaLa paNa paryAvaraNasaMtulana raheluM ja che. eka eka karmAdAna vize lakhavA besIe to pAnAMnAM pAnAM bharAya. paraMtu ahIM viSayanI maryAdA hovAnA kAraNe bahu vistAra nathI lIdho. Ama chatAM jemAM agnino ghaNo AraMbha thAya, jaMgalanAM lAkaDAM kApI te vecavA tema ja vADI, bagIcA, bAga vageremAM phaLa, phUla, zAkabhAjI vagere utpanna karIne vece teno vepAra, gADI, gADA, ratha, ghoDAgADI, vagere vece ke bhADe Ape, taLAva - kuvA, vAva vagere khodAve, hAthIdAMta, zIMgaDA, hADakAM, jIbha vagereno vepAra kare, cAmaDAno vepAra kare, jhera, somala, aphINa vagereno vepAra kare, vALa, pIMchA vagereno vepAra kare, yaMtrono vepAra kare, pazu ke mAnavIne khasI kare, jaMgala, khetaramAM dava lagADe, sarovara-kUvA ulecAve, vaizyanAM kArya kare tenuM poSaNa kare - A badhAM kAryo zrAvaka hoya te na kare. - paryAvaraNanuM maulika sUtra e che ke - "kevaLa mAruM ja eka astitva nathI. huM vizvamAM huM ekalo nathI. dareka vyakti potAnI AsapAsanI badhI dizAomAM paryAvaraNanuM kavaca paherIne zvAsa laI rahI che. e pariprekSyamAM jIva ane ajIva baMnenuM paryAvaraNa che. A kAraNe ja tIrthakaroe dekhItI rIte hAlatA-cAlatA jIvonuM astitva ja nahi, paraMtu je hAlI-cAlI nathI zakatAM, chatAM jenAmAM jIva che tevA pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati A badhAMnA alaga alaga ane jIvaMta astitvano svIkAra karyo che. bIjAnA astitva, upasthiti, kArya ane upayogitAno svIkAra karanAra vyakti ja vyakti ne samAja vacce sAmaMjasya sthApI zake che. ahiMsA e sAmaMjasyanuM sUtra che, jaina dharmano prANa che ane paryAvaraNanI zAna che. paryAvaraNa, ahiMsA ane vijJAna e traNe alaga hovA chatAM abhinna che. ahiMsAno siddhAMta e anaMta covIsIo dvArA prarUpita ghaNo ja prAcIna siddhAMta che. anaMta covIsInA upadezano jo koI sAra hoya to te ahiMsA che. prabhu mahAvIre A ahiMsAnA siddhAMtane aneka dRSTikoNathI joyo che, emAMno eka dRSTikoNa paryAvaraNano che. (jJAnadhArA -pa : 113 = jaina sAhitya jJAnasatra-)
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIre paryAvaraNano AdhAra ja Apyo che evuM nathI, tene kriyAzIla banAvavAno mArga paNa batAvyo che - "je jIvonI hiMsA vinA tamArI jIvanayAtrA cAlI zake che tenI hiMsA na karo." Aje jaina dharmanA ahiMsAvAdI dRSTikoNano pracAra-prasAra thAya ne e rIte jIvana-zailI ghaDAya to paryAvaraNa-saMtulana cokkasa rIte jaLavAI zake. jaina dharmamAM AtmazuddhinI sAthe paryAvaraNazuddhi paNa khUba ja mahattvanI che. jaina dharma je rIte jIvana jIvavAnuM kahe che, te rIte jIvana jivAya, to prakRtinI sAthe tAlamela jaLavAI rahe ane vAtAvaraNa paNa pradUSata thatuM aTake. 1. ahiMsA saMyama ane taparUpa dharma tarapha lokono jhoka vadhe te icchanIya che: ahiMsA, saMyama ane tapa e jaina dharmanuM hArda che. A traNeyanA saMgama vinA jaina dharma hoI zake ja nahi. ahiMsA e A yugamAM khUba ja jarUrI che. jyAM juo tyAM katalakhAnAM dvArA dUdhALAM DhoranI hatyA thaI rahI che. A Dhorone bacAvI levAya to teo paryAvaraNa-saMtulanamAM khUba kAma Ave. DhoranA maLa-mUtra, kudaratI khAtara, auSadha ArogyamAM khUba ja kAma Ave che. dUdha tathA dUdhanI banAvaTo mAnavIne bhojanamAM tathA svastha rahevAmAM kAma Ave che. je dezamAM dUdha-ghInI nadIo vahetI hatI, te dezamAM Aje nAnAM bALakone pIvA mATe dUdha nathI maLatuM ne bephAma hiMsAcArane kAraNe A hiMsAcArane rokavAnI jarUra che. keTalAMya jaMgalI prANIone tenAM alabhya aMgonI prApti mATe zikAra dvArA mArI naMkhAya che. to keTalAM ya mAMsAhAra mATe mArI naMkhAya che. A hiMsAcArathI jIvasRSTinuM saMtulana khoravAI jAya che, jenI khUba ja kharAba asara mAnavajIvana para thaI rahI che. A hiMsAcArane jaina dharmanA pracAra dvArA rokI zakAze. ahiMsAmaya jIvana jIvavAnuM jo mANasone zikhavADAya, to paryAvaraNa mATe te eka mahattvanuM pagaluM gaNAze. ahiMsAnI jema saMyama paNa paryAvaraNa-saMtulanano prANa che. dareka bAbatamAM saMyama jarUrI che. Aje lokonI icchAomAM amaryAda vadhAro thayo che. bhogopabhoganAM sAdhanomAM paNa behada vadhAro thayo che, jenA kAraNe paryAvaraNanuM saMtulana khoravAyuM che. bhogomAM asaMyama ane IcchAomAM asaMyamane kAraNe mAnavInI jarUriyAto divase ne divase vadhatI jAya che. roTI-kapaDAM-makAna jevI prAthamika jarUriyAto pUrI thAya tenAthI saMtoSa (jJAnadhArA - SSSla 114 SSS jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavAne badale moja-zokhanI vastuono paNa bephAma bhogavaTo thavA lAgyo che, jethI paryAvaraNa para sIdhI asara paDe che. A mATe dareka bAbatamAM saMyamanuM mahattva samajAya, saMyama jALave ane saMyama dvArA jIvana jIve to paryAvaraNa saMtulita raheze ja temAM koI zaMkA nathI. tapa karavAthI icchAo ghaTe che ane icchAo para breka e paryAvaraNa mATe khUba ja jarUrI banyuM che. Avazyaka cIjo vAparavAmAM saMyama rAkhavo ane anAvazyaka cIjono upayoga sadaMtara baMdha karavo e tapadharmanuM pAlana che. IcchAo para saMyama e paNa tapa ja che. Ama, tapadharmanuM mahattva loko samaje, samajI te pramANe varte to paryAvaraNa bacI zake. 2. aNubomba - paramANubombanAM parIkSaNo baMdha karavA jarUrI : jaina dharma ahiMsAmAM ja samAyelo che. AthI aNubaoNmba ane paramANu baoNmbane teno kadI Teko na hoI zake. Aje vizvanA dareka dezo surakSAnA bahAnA heThaLa aNubaoNmba ane paramANu bomba banAve che, tenAM judI judI rIte parIkSaNo kare che, jenAthI uttarottara garamI vadhatI jAya che. vaLI visphoTone kAraNe vAtAvaraNamAM je rAsAyaNika tattvo phelAya che, tene kAraNe keTalAya jIvaleNa, gaMbhIra asahya ane kadI sAMbhaLyA na hoya tevA rogo udbhavyA che. vAtAvaraNa sAva asaMtulita thatuM jAya che. kyAMka asahya garamI to kyAMka asahya ThaMDI jovA maLe che. RtuonA koI ThekANAM rahyAM nathI. bharaunALe kyAMka dhodhamAra varasAda varase to kyAMka baraphanuM tAMDava jovA maLe che. vaLI ati garamI - ThaMDIne kAraNe baraphanA pahADo pIgaLavA lAgyA che, jenuM pANI vadhatAM samudranI sapATI vadhI che, je bhaviSyamAM jIvaleNa banaze. Ama, zakya tyAre ja bane jyAre loko ahiMsAnuM mahattva samaje, mANasa mANasane oLakhI tenA jIvanI rakSA karavA mATe kaTibaddha bane ane darekanA jIvanamAM tema ja vicArasaraNImAM dharamULathI parivartana Ave. jaina dharma A bAbatane badhI rIte upayogI thaI zake che. 3. vRkSonI aMdhAdhUMdha kApaNIne kAraNe paryAvaraNamAM asaMtulana : jaina dharma vanaspatimAM jIva mAne che, tethI tene kApavAmAM ke teno ADedhaDa nAza karavAmAM pApa samaje che. paraMtu Aje jyAM juo tyAM vRkSonuM nikaMdana kADhI nAkhavAmAM AvI rahyuM che. jyAM juo tyAM simenTanAM jaMgalo khaDakAI gayAM che. vRkSo ochAM thavAne kAraNe kArbana monokasAIDa jevA jherI vAyunuM pramANa pRthvI para vadhI rahyuM che. jene kAraNe ojhonanuM (jJAnadhArA - Sla 115 chuM jena sAhitya jJAnasatra-5]
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ surakSAtmaka kavaca tUTI rahyuM che. paristhiti divase divase na sulajhAvI zakAya tevI gaMbhIra banI rahI che. sUryano sIdho tApa mAnavIne keTalA ya rogo ane mRtyunI bheTa Apaze. A mATe vRkSo kApavAM na joIe. tenI yogya jALavaNI karI. paryAvaraNa samatulA jALavI zakAya. A mATe jaina dharma e bAbato para bhAra Ape ja che. loko tenuM mahattva samajI e rIte jIvavA kaTibaddha bane. vRkSonuM nikaMdana kADhavAnuM baMdha karI tenuM jatana karaze to ja paryAvaraNa bacaze. 4. khanIja saMpattino bephAma vaparAza rokavo jarUrI : jaina dharma binajarUrI hiMsA karavAmAM karmabaMdhana mAne che. jyAM jeTalI jarUriyAta hoya teTalI vastuno upayoga karavo, anyathA saMyama jALavavo. Aje mAnavIne sagavaDa joIe che. AthI zramane prAdhAnya apAtuM nathI. divase divase vAhanonI saMkhyAmAM vadhAro thato jAya che. AthI peTrola, DIjhala, kerosIna vagere khanIja saMpatti vadhAre pramANamAM vaparAvA lAgI che. je khanIja saMpatti hajAro varSa sudhI cAle tema hatI, te thoDAM varSomAM khatama thaI jaze tema lAge che. Aje mAnavIne sAva najIka javuM hoya to paNa skUTara ja joIe, sAIkala calAvavAmAM zrama paDe. vaLI bIjA kahe ke - jo pelo bhAI sAIkala calAve. Ama, sTeTasa jaLavAI nahi tema mAnI, sAIkala to bahu ochA loko ja calAve che. jaina dharma khanIja saMpattinA vaparAzamAM hiMsA mAne che. AthI jema bane tema khanIja saMpattino upayoga ghaTADavo, zramane mahattva ApavuM, binajarUrI vaparAza rokavo. pa. icchAono virodha karI jIvanamAM saMtoSane mahattvanuM sthAna ApavuM jarUrI icchAonI asImitatA, game teTaluM maLe paNa tRptino abhAva, vadhu ne vadhu meLavavAnI mahattvAkAMkSA ane bhogamAM apAra Asaktie mAnavane kyAMyano nathI rahevA dIdho. IcchAonI asImitatA, atRpti, Asakti ane vadhu paDatA mahattvAkAMkSI hovAne kAraNe Ajano mAnavI mAnavI maTI yaMtra banI gayo che. te icchAo vadhAre che ane pachI tene paripUrNa karavAmAM ja racyopacyo rahe che. Ane kAraNe mAnavI jIvasRSTi sAthe anyAya ane atyAcAra karI rahyo che. vikAsanAM kRtrima sAdhanono prakRti sAthe anyAyapUrNa ane krUra rIte samanvaya karIne mAnavIe krUratAnI tamAma sImA vaTAvI dIdhI che. jene kAraNe ja paryAvaraNa praduSita banyuM che. e mATe dareka bAbatamAM saMyama hovo jarUrI banyo che. AthI saMyamanI (jJAnadhArA - SEla 116SES jaina sAhitya jJAnasatra-5)
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicAradhArAno yogya pracAra karIne lokone saMyamamaya jIvana jIvavA prerita karavAthI dareka bAbato para eka maryAdA Avaze, je mAnavajIvanane saMtulita banAvaze. icchAono virodha karavAthI A badhuM zakya banaze. jaina dharmamAM A bAbata ja mukhya che. 6. pANIno dUrupayoga aTakAvavo jarUrI : pahelAMnA mAnavIne gharamAM pANI nahotuM maLatuM. pANI ghaNe dUrathI lAvIne vAparavuM paDatuM. kapaDAM dhovA nadI ke taLAve javuM paDatuM. AthI pANIno vaparAza maryAdAmAM thato. paraMtu Aje gharaAMgaNe naLa cAlu karo ne pANI Ave, tethI teno amaryAda-pramANamAM upayoga thavA lAgyo che. have to pANI na AvatuM hoya tyAM boravela karIne paNa ADedhaDa pANI vAparavAmAM Ave che. jene kAraNe kadAca paristhiti evI Avaze ke ApaNI bIjI-trIjI peDhI cokhkhI havA ane cokhkhA pANI tema ja khanIjasaMpatti meLavavA valakhA mAratI haze. padArthonA bephAma, ADedhaDa, vicAryA vagaranA vaparAzathI have aTakavAnI jarUra che. jaina dharmamAM ahiMsA, saMyama ane tapane khUba ja mahattva ApavAmAM AvyuM che. e badhI bAbato paryAvaraNanuM saMtulana sAdhavAmAM madadarUpa banI zake ema che. paryAvaraNa vijJAna kahe che ke - "padArthono upayoga ocho thAya, pANIno bephAma rIte thato vyaya aTake, vanaspatinuM ADedhaDa nikaMdana na kADhIe, upabhogamAM saMyama rAkhIe te AjanA samayanI mAMga che." jaina dharma paNa ema ja kahe che ke - "pRthvIne ADedhaDa khodAvo nahi, pANInA TIpAne ghInI jema vAparo, agnino upayoga jarUriyAta mujaba ja karo, vAyune jherIlo banato aTakAvo, vanaspatinuM nikaMdana na kADho. TUMkamAM, je pAMca sthAvaranA upayoga upara ja samagra jIvasRSTino AdhAra che, teno upayoga tamArI jarUriyAta mujaba ja karo, anivArya hoya to ja karo nahi to tene abhayadAna Apo. traNajIvone paNa haNo nahi, kAraNa ke tIrthakara bhagavaMto kahI gayA che ke - "haNazo to haNAvuM paDaze, chedazo to chedAvuM paDaze, bhedazo to bhedAvuM paDaze." A sUtrano AkhI duniyAmAM pracAra-prasAra karI loko tene AtmasAt kare te jarUrI che. jJAnadhArA - SSSSS 110 SSS jaina sAhitya jJAnasatra-pa)
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 233 jaina dharma paryAvaraNa saMtulanapoSaka che le. guNavaMta baravALiyA jaina dharmanAM vrato, niyamo ane sUtra-siddhAMto dharmanI puSTi karanArAM che sAthe sAthe paryAvaraNanI saMtulanA mATe sahAyaka che, e viSaya para ciMtana karIzuM to jaina dharma vaijJAnika che tenI pratIti thaze. samayanA sAMprata pravAhamAM pradUSaNa samasyA eka vikarALa rAkSasa svarUpe ApaNA AMgaNAmAM AvIne UbhI che, jANe vikAsanI haraNaphALa para eka masamoTuM praznArtha cihna mukAI gayuM che. sRSTinI samagra prakRti tAlabaddha cAlI rahI che. sRSTinA tamAma padArtho mAnavI mATe ja sarjAyA che, AvA khoTA khyAlane kAraNe upabhoktA saMskRtino udbhava thayo. mAnavIya jarUriyAto vadhI tethI utpAdana vadhAravAnI jarUra paDI. vivekahIna vaijJAnika pragati, asaMyama ane kudaratI sAdhanonA zoSaNa dvArA mAnavIe prakRti para AkramaNa karyuM. jaina dharma saMyama, ahiMsA ane aparigrahanA siddhAMtonI prarUpaNA karI che, je siddhAMto paryAvaraNanA saMtulana mATe sahAyaka bane che. bhogalakSI jIvana-zailInI sAme bhagavAna mahAvIre tyAga ane saMyama vAta karI. jIvanamAM saMyama Avaze to upabhoktA vRtti pAtaLI paDaze. divasamAM eka bAladI pANIthI cAlI zakatuM hoya to vadhu pANI na vAparavuM. paryAvaraNanA saMdarbhe ahiMsA vize vicAra karIzuM to jaNAze ke - "bhagavAna mahAvIre satyano sAkSAtkAra karyo hato, e kevaLajJAnanI prApti pachI temaNe kahyuM ke - "pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati e darekamAM jIva che, A darekane svataMtra sattA che, teo koIkanA mATe nathI banyA. A pAMca tattvomAM sthira rahenArA jIvonA astitvano svIkAra karI A sUkSma jIvonI hiMsAthI bacavA jainadarzane UMDuM ciMtana karyuM che. pANI, vAyu, mATI, vRkSo ane prANIo - A tamAma maLI paryAvaraNa athavA vAtAvaraNane race che. A tamAma ghaTakonuM paraspara saMtulana na jaLavAya to pradUSaNa utpanna thAya che, mAnavajIvana para paryAvaraNa saMkaTa AvI paDe che. jaina dharma eka sajIva tattva rUpe svIkAre che, temAM apakAyanA sthAvarajIvo paNa hoya che. pANInA AzrayamAM vanaspatikAyanA sthira-sthAvara-jIvo (jJAnadhArA-SEEla 118 == jaina sAhitya jJAnasatra-2)
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ tema ja trasakAyanA - eTale hAlatA-cAlatA jIvo uchera pAmatA hoya che. jaLapradUSaNathI pANImAMnI vanaspati ane hajAro prakAranA jaLacara-jIvonI hiMsA thAya che. IrAna-irAkanA khADIyuddhanA tela-kacarA dvArA samudramAM bhayaMkara jaLapradUSaNa thayuM, pANImAMnA asaMkhya jIvonI hiMsA to thaI, uparAMta mAnavajAte paNa khUba ja sahana karavuM paDyuM. jamIna para kabajo e sAmrAjya vadhAravAno parigraha, sattA ane mUDInuM kendrIkaraNa hiMsA vadhAranAruM che. tenI sAme aparigrahanA siddhAMtamAM saMyama ane tyAga abhipreta che. | hirozimA-nAgAsAkI para thayelA baoNmbavisphoTane kAraNe tApamAna (Temparecara) eTaluM vadhI gayuM ke (AlphA, bITA, gAma) reDIezanane kAraNe kensara jevA rogo thayA, jinsane asara thaI, jethI rogo vArasAmAM AvyA, pradUSaNane kAraNe e samaye eNsiDano varasAda thayo ane hajAro mANaso mAryA gayA ne e asarathI lAkho apaMga banyA, mAtAnA garbhamAM rahelAM bALako paNa apaMga avataryA. amerikAnI sAmrAjyavAdanI ghelachAe vizvane yuddhamArjita pradUSaNanuM tAMDavanRtya batAvyuM che. vivekahIna upabhoga ane spardhAne kAraNe utpAdana vadhAravAnI AMdhaLI doTamAM mahAkAya kArakhAnAM pANIno vyApaka upayoga kare che. dilhInI yamunA nadI ane iMglenDanI Temsa nadI vagere nadIo pradUSita thaI rahI che. dareka jIvane jIvavAno adhikAra che. ApaNe enuM jIvana chInavI zakIe nahi, eTale mAMsAhArano jaina dharma niSedha kare che. AiskrIma banAvanArI amerikAnI eka bahu moTI kaMpanInA mAlika jhona robinse lakhelA pustaka "DAyeTa phora nyu amerikAmAM jaNAvyuM che ke - mAMsAhArIone kAraNe amerikAmAM kudaratI saMpatti, UrjA, pANI ane vanaspationo je bhayaMkara durvyaya thAya che, tenA pradUSaNane kAraNe paryAvaraNanI asaMtulitatA ubhavI che." lekhakanA mate mAtra eka pAunDa bIpha pedA karavA mATe soLa pAunDa anAja ane soyAbIna, pacIsaso gelana pANI ane eka gelana peTrola vaparAya che. amerikAmAM gharavaparAzathI laIne khetI ane kArakhAnAmAM badhuM maLIne jeTaluM pANI vaparAya che, teTaluM pANI mAMsa mATe ucherAtAM pazu mATe vaparAya che. kevaLa amerikAmAM bAvIsa karoDa ekara jamInamAM AvelAM (jJAnadhArA -5 ===ii 119 === jena sAhitya jJAnasatra-2
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaMgalono khAtamo gaumAMsanA utpAdana mATe bolAvavAmAM Avyo che. anAja ane zAkabhAjInA utpAdanamAM vaparAtAM sAdhano karatAM mAMsa-utpAdana mATe vIsagaNuM ro-maTIriyalsa vaparAya che. lekhakanA mate - "amerikA jo bephAma mAMsAhAra para pacAsa TakA kApa mUke to dara varSe duniyAnA trIsa karoDa lokone peTa pUratuM khAvAnuM pahoMcADI bhUkhamarAthI bacAvI zakAya. uparAMta, pANI ane vanaspatinI bacatathI paryAvaraNane saMtulita rAkhI zakAya. jaMgalomAM vRkSo kApavAthI tenI jaLasaMgraha karavAnI kSamatA ghaTI jAya. vanaspatinA vinAza dvArA raNo vistaraze.' yuvAcArya mahAprajJa kahe che ke - "vRkSavihIna dharatI lokomAM krUratA ane barbaratAnAM bIja ropaze. vana ApaNA prANavAyuno bhaMDAra che. eka vyaktine dararoja ochAmAM ocho 16 kilogrAma oNksijana joIe ane eTalo oNksijana pedA karavA mATe 50 varSanuM AyuSya tathA 50 Tana vajana dharAvatAM pAMca-cha vRkSo hovAM joIe. bIjA zabdomAM kahIe to - "pAMca-cha vRkSo kApavAM eTale parokSa rIte eka vyaktine prANavAyuthI sadaMtara vaMcita karI devI. vAstavamAM teno zvAsa ruMdhI tenI hatyA karavA samAna che." vAyunA pradUSaNa ane dhvaninAM pradUSaNo ApaNe joI zakIe chIe. paryAvaraNaviddonA mate - "vAyumaMDaLamAM ojhona paDane nAITrojana-oNkasAiDane kAraNe hAni thavAnuM jokhama UbhuM thayuM che. chellAM so varSamAM vAyumaMDaLamAM kArbana DAyokasAIDanA pramANamAM soLa TakAnI vRddhi thaI che, je mAnavaArogya mATe hAnikAraka che. vAhanomAMthI nIkaLato dhumADo paNa havAne pradUSita kare che. suparasonika jeTa vimAno nAiTrika oNksAIDa utpanna kare che, je vAyunuM pradUSaNa vadhAre che. jaina dharma agnikAyanA jIvono svIkAra karyo che. kolasA, peTrola vagere UrjA vaparAya tyAre agnikAyanA jIvone pIDA thAya che, mATe zrAvakAcAramAM mahAhiMsA, AraMbha-samAraMbha thAya tevA karmAdAnanA dhaMdhAno niSedha che ane nirarthaka paribhramaNano paNa niSedha karyo che. kolAhalanA kAraNe thatAM dhvani-pradUSaNa sAme maunano mahimA pragaTa karyo che. Ama, jaina dharmanAM vrato ne siddhAMto paryAvaraNanA saMtulanamAM sahAyaka bane che. Dr. (jJAnadhArA - SENSEX 120 GSES jena sAhitya jJAnasatra-2)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ SUIE 15119 zrI saurASTrakesarI prANaguru jaina philaoNsaoNphikala eNnDa liTararI rIsarca senTara Sicospa 3 ghATakopara, muMbaI-86 senTaranI kAyamI yojanAnA dAtAo mAnavamitra TrasTa, sAyana muni saMtabAlajI prerita - vizvavAtsalya prAyogika saMgha, muMbaI-cIMcaNI uvasaggaharaM sAdhana TrasTa pArasadhAma - muMbaI - ghATakopara senTaranA peTransa 0 zrI akhila bhAratIya sthAnakavAsI jaina kaoNnpharansa, muMbaI 0 dhrAMgadhrA nivAsI hAla - ghATakopara zrI manasukhalAla amRtalAla saMghavI Bhog ans eficis
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ arhama spIrIcyuala senTara saMcAlita saurASTrakesarI prANaguru nA philosophikalA enDa liTararI rIsarca senTara Ayojita uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa pArasadhAma ghATakopara prerita jainasAhitya jJAnasatra-6 tA. 7-2-2010 ane tA. 8-2-2010 ravivAra ane somavAra pAvana nizrA goMDala gaccha ziromaNi, parama dArzanika pU. jayaMta munijI mahArAjasAheba zAsana aruNodaya pU. gurudeva zrI namra muni mahArAjasAheba viralaprajJA pU. vIramatIbAI mahAsatIjI Adi saMta-satIjIo : preraka : adhyAtmayoginI pU. bApajI lalitAbAI ma.sa.nA suziSyA pU. Do. tarulatAbAI ma.sa. H sthaLa : pU. jagajIvanajI mahArAja cakSu cikitsAlaya, peTarabAra - bokAro jhArakhaMDa jJAnasatranuM pramukhasthAna : padmazrI Do. kumArapALa desAI pramukhasthAnethI pravacana H pUjya gurudevanA jIvana ane sarjanane AdhAre viralaprajJAnuM maulika tattvaciMtana saMyojaka : guNavaMta baravALiyA * saurASTrakesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara, ghATakopara - muMbaI gunvant.barvalia@gmail.com (Mo. 09820215542) uvasaggaharaM sAdhanA TrasTa pArasadhAma, tilaka roDa, ghATakopara (I), muMbaI - 400 077.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jJAnasatranA viSayo * jinAgama saMdarbhe zAkAhAra - jenAhAra * caturvidha saMgha : draSTi ane Ayojana * vartamAna samayamAM jinAgamanI upayogitA * ahiMsAnuM vidheyAtmaka svarUpa graMtha vimocana : saMpAdaka : guNavaMta baravALiyA * zrI uvasaggaharaM stotra: eka adhyayanA * zrutajJAnanAM ajavALAM * jJAnadhArA-5 ' vizeSa vidvAna vaktAo ) * padmazrI Do. kumArapALa desAI | - Do. baLavaMta jAnI * zrI haribhAI koThArI | | * Do. abhayabhAI dozI. * Do. jitendra zAha | * ku. taralAbahena dozI * Do. rasikabhAI mahetA | Do. prItibahena zAha (sUtra saMcAlana : yogezabhAI bAvIzI) parama dArzanika, pU. jayaMtimunijInI traNa dAyakAnI sevA ane sAdhanAnI A pAvana bhUmimAM, pavitra spaMdanAvALA sthaLe, pU. saMto ane satIjIonI pAvana nizrAmAM, pUrva bhAratanA trIsa jaina saMghonA kAryavAhakonI upasthitimAM, adhyAtma rasanAM kuMDAM bharIne pAna karavA Apane sapremanimaMtraNa che. CO : jJAnasatra Ayojana samiti : ) guNavaMta baravALiyA - yogeza bAvIzI - pradIpa zAha prakAzabhAI zAha - surezabhAI paMcamiyA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - jIvana rekhA (pU.prANagurunuM jIvana caritra) - zAzvatInI sAdhanA - jayaMta kathA kaLaza W arihaMta vaMdanAvalI - kAmadhenu - huM AtmA chuM bhAga-1-2 (Atmasiddhi zAstra paranAM pravacano) vinoda cotrIsI - anubhavadhArA - jaina vrata tapa * jJAnadhArA bhAga - 1 thI 5 (jaina sAhitya jJAnasatranA nibaMdho) - - jyotirdharanI jIvana gAthA (vIracaMda rAghavajI gAMdhInuM jIvana) uttama zrAvako - jaina bhakti sAhitya " saurASTra kesarI prANaguru jaina philosophikala enDa liTararI rIsarca senTara : ghATakopara - muMbaI. senTaranA prakAzano upadezamAlA bAlAva bodha - uttarArdha - pUrvArdha ahiMsA mImAMsA - Comentry on non-violence " jaina jJAna saritA - cauvIzI svarUpa ane sAhitya * tattvAbhinaya - jaina dharma (paricaya pustikA) - - Introduction of jainisim - jJAnasAdhanA ane sarasvatI vaMdanA - sarvadharma darzana - saMkalpasiddhinAM sopAna (jainakathA) B anya - mRtyunuM smaraNa - vAtsalyanuM amIjharaNuM - adhyAtma AtmA anya prAptisthAna navabhArata sAhitya maMdiraH prinsesa sTrITa, muMbaI-2 sarasvatI pustaka bhaMDAra H ratanapoLa, hAthIkhAnA, amadAvAda-1 pArzva prakAzana : nizApoLanA nAke, rilIpha roDa, amadAvAda-1
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jJAna e AtmAno mULa guNa che , jahA sUI paDiA na viNassai / tahA jIve rasutte saMsAre na vinnssi|| Just as a threaded needle does not get lost even when it falls on the ground, Similarly the soul with knowledge of scriptures is not lost in the world of birth and death. jema doro parovelI soya paDI jAya to paNa khovAI jatI nathI, tema zrutajJAnI jIva saMsAramAM rakhaDato nathI. (uttarAdhyayana sUtra, 19-59) vidyAM cacidyAM ca yastada vedomayaM saha avidhayA mRtyuM tItvAM vidhayAmRtamaznute / vidhA ane avidhA baMne sAthe ane yathArthataH jANe che te avidhA dvArA mRtyu tarI jAya che ane vidyA dvArA amRtane pAme che. - IzopaniSada : 11 jJAnI ke ajJAnI jana, sukha duHkha rahita na koi; jJAnI vede gheryathI ajJAnI vede roI. - zrImad rAjacaMdra