Book Title: Charnanuyog Praveshika
Author(s): Kailashchandra Shastri
Publisher: Veer Seva Mandir Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003834/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugavIra-samantabhadra-granthamAlA-8/2 caraNAnuyoga-pravezikA lekhaka siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra siddhAntazAstrI pUrva prAcArya, syAdvAda-mahAvidyAlaya vaaraannsii| vIra-sevA-mandira-TrasTa-prakAzana Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yugavIra ha-samantabhadra-granthamAlA - 8 /6 caraNAnuyoga-pravezikA lekhaka siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra siddhAntazAstrI pUrva prAcArya, syAdvAda - mahAvidyAlaya vArANasI | Jain Educationa International vIra-sevA-mandira TrasTa-prakAzana For Personal and Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthamAlA-sampAdaka va niyAmaka DaoN0 darabArIlAla koThiyA, nyAyAcArya sevA-nivRtta rIDara, jaina-bauddhadarzana, prAcyavidyAdharmavijJAna-saMkAya kAzI hindU vizvavidyAlaya, vaaraannsii| lekhaka : siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra sidAntazAstrI TrasTa-saMsthApaka AcArya jugalakizora mukhtAra 'yugavIra' prakAzaka maMtrI, vIra-sevA-mandira-TrasTa bI0 32/12, jaina niketana .. nariyA, po0-bI0 eca0 yU0 bArANasI-5 (u0 pra0) prathama saMskaraNa : 13 navambara, 1974 dvitIya saMskaraNa : 18 disambara; 1986 pratiyA~ : 1100 mUlya ! ATha rupayA mAtra mudraka : santoSakumAra upAdhyAya nayA saMsAra presa bhadainI, vaaraannsii| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka kI ora se lagabhaga eka varSa pUrvako bAta hai| zraddheya zrImAn paM0 kailAzacandrajI zAstrI, siddhAntAcArya, pUrva prAcArya evaM vartamAna adhiSThAtA syAdvAda-mahAvidyAlayake pAsa likhita, kintu aprakAzita mahattvakI vipula sAmagrI dekhii| isa sAmagrI meM unakI likhI haI kaI maulika choTI-choTI kRtiyA~ thiiN| jainadharma-paricaya, Arambhika jainadharma, karaNAnuyoga-pravezikA, dravyAnuyogapravezikA, caraNAnuyoga-pravezikA aura bhagavAn mahAvIrakA jIvanacarita ye chaha racanAeM usameM prApta huiiN| inakI upayogitA, mahattA aura maulikatAko jJAtakara zraddheya paNDitajIse unheM vIra-sevA-mandira TrasTase prakAzita karanekI anujJA mAMgI / hameM prasannatA hai ki unhoMne saharSa svIkRti de dii| jainadharma-paricaya aura Arambhika jainadharma ye do racanAe~ chapakara pAThakoMke hAthoMmeM pahuMca cukI haiN| Aja karaNAnuyoga-pravezikA, dravyAnuyoga-pravezikA, caraNAnuyoga-pravezikA aura bhagavAn mahAvIrakA jIvana-carita ye cAra kRtiyAM eka sAtha alaga-alaga prakAzita ho rahI haiM / AzA hai pAThaka inheM bar3e cAvase apnaayeNge| hama isa mahAn jJAna-dAnake lie zraddheya paNDitajoke hRdayase AbhArI haiN| paNDitajI TrasTa ke TrasTI bhI haiM, isase bhI hameM ApakA sadaiva parAmarzAdi yogadAna sahajameM milatA rahatA hai / yaha vastutaH unakA mahAn anugraha hai| TrasTa kameTIkA sahakAra bhI hameM prApta hai| usIke kAraNa hama TrasTase lagabhaga 18 mahattvapUrNa kRtiyAM prakAzita kara sake haiM, ataH use bhI hama dhanyavAda dete haiN| assI, vArANasI-5 (DaoN.) darabArIlAla koThiyA phAlgunI aSTAhnikA-pUrNimA, vI0 ni0 saM0 2501 27 mArca, 1975 vIra-sevA-mandira-TrasTa maMtrI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ do zabda bahuta samaya pahale maiMne 'jaina siddhAnta - pravezikA' ke anukaraNa para 'karaNAnuyoga - pravezikA', 'caraNAnuyoga- pravezikA' aura 'dravyAnuyoga- pravezikA' praznottarake rUpameM racI thI / ve tInoM vIra sevA - mandira TrasTake utsAhI karmaTha maMtrI DaoN0 darabArIlAlajI koThiyA, nyAyAcArya ke saujanyavaza TrasTakI orase prakAzita ho rahI haiN| prastuta caraNAnuyoga-pravezikAmeM 563 pAribhASika zabdoMkA, jo caraNAnuyogase sambaddha haiM, artha diyA gayA hai / isI taraha dravyAnuyoga- pravezikAmeM 265 zabdoMkI aura karaNAnuyoga- pravezikAmeM 744 zabdoM kI paribhASAe~ dI gayI haiM / AzA hai ina anuyogoMke svAdhyAya- premiyoMko aura vidvAnoM ko bhI isase sahayoga milegaa| yadi aisA huA to maiM apane zramako saphala samajha~gA / yadi maiM kahIM skhalita huA hU~ to vidvAn use sudhAra leveM aura mujhe bhI sUcita kareM / maiMne Agama granthoMke anusAra hI pratyeka paribhASA do hai / / kailAzacandra zAstrI syAdvAda - mahAvidyAlaya, bhadainI, vArANasI / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya saMskaraNa kA prakAzakIya 'caraNAnuyoga-pravezikA' kA prathama saMskaraNa navambara 1674 I0 meM prakAzita huA thaa| pAThakoMne ise bahuta pasanda kiyaa| yaha kaI varSase alabhya ho rahA thA aura hamAre priya pAThakagaNa usakI mA~ga kara rahe the| ataeva hama usakA yaha dUsarA saMskaraNa prakAzita karate hue harSa kA anubhava kara rahe haiN| dravyAnuyoga-pravezikA aura karaNAnuyoga-pravezikA ye donoM pratiyA~ bhI aprApya ho gayIM haiM / ataH unake bhI hama dvitIya saMskaraNa prakaTa kara rahe haiN| hameM harSa hai ki TrasTake isa prakAzana kAryameM DaoN. narendrakumAra jaina, ema0 e0, AcAryadvaya ( jaina darzana, prAkRta evaM jainAlojI), saMskRta vibhAgAdhyakSa rAjakIya mahAvidyAlaya, jakkhinI vArANasokA sahayoga milane lagA hai| isake lie hama unake AbhArI haiN| bInA, sAgara 18 disambara 1686 (DaoN0) darabArIlAla koThiyA maMtrI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 1. pra0-caraNAnuyoga kise kahate haiM ? ___ u0-caraNa kahate haiM cAritrako aura anuyoga kahate haiM shaastrko| jisa zAstrameM gRhasthoM aura muniyoM ke samyak cAritrakA kathana hotA hai use caraNAnuyoga kahate haiN| 2. pra0-cAritrameM aura samyakacAritrameM kyA antara hai ? u0-cAritra mithyA bhI hotA hai aura samyak bhI hotA hai, jaise jJAna saccA bhI hotA hai aura jhUThA bhI hotA hai / 3. pra0-mithyAcAritra kise kahate haiM ? u0-galata AcaraNako mithyAcAritra kahate haiN| yaha mithyAcAritra do prakArakA hai-eka gahasthoMkA mithyAcAritra aura dUsarA sAdhuoMkA mithyAcAritra / mithyAdarzana aura mithyAjJAnake sAtha indriyoMke viSayoMmeM pravRtti karanA gRhasthoMkA mithyAcAritra hai aura apanI nAmavarI, rupaye-paisekA lAbha aura apanI pUjA pratiSThAkI cAha manameM rakhakara tathA AtmA aura anAtmAke bhedako na jAnakara taraha-tarahase kevala zarIrako kaSTa denA sAdhuoMkA mithyAcAritra hai| 4.pra0-mithyAdarzana kise kahate haiM ? u0-kudeva, kuguru aura kudharma para zraddhA rakhanA, zarIrake janmako apanA janma aura zarIrake nAzako apanA nAza mAnanA mithyAdarzana hai / 5. pra0-mithyAjJAna kise kahate haiM ? u0-Upara kahI huI mithyAzraddhAke sAtha jo jJAna hotA hai usIko mithyAjJAna kahate haiN| 6.pra0-kudeva kise kahate haiM ? u0-rAgadveSa rUpI malase jinakI AtmA malina hai tathA jo apane sAtha strI aura hAthameM astra-zastra rakhate haiM ve saba deva kudeva haiN| 7. pra-kuguru kise kahate haiM ? / u0-jinake antarameM rAga-dveSa bharA huA hai aura bAharameM jinheM dhana vastra vagairahase moha hai aise bheSadhArI guruoMko kuguru kahate haiN| 8.pra0-kudharma kise kahate haiM ? 1. ratna0 zrA0, zlo0 45 // Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA u0- hiMsA pradhAna dharmako kudharma kahate haiM / 9. pra0 - samyak cAritra kise kahate haiM ? u0 - samyakjJAna mUlaka AcaraNako samyak cAritra kahate haiM / 10. pra0--- samyak cAritra kisaliye aura kaba dhAraNa kiyA jAtA hai ? u0 - moharUpI andhakArake haTa jAnepara jaba samyagdarzanake sAtha hI sAtha samyagjJAna kI bhI prApti ho jAtI hai taba rAga aura dveSako dUra karaneke liye sAdhu puruSa samyakcAritrako dhAraNa karatA hai / 11. pra0 - samyakcAritra ke kitane bheda haiM ? u0- do mUla bheda haiM- dezacAritra aura sakalacAritra / 12. pra0 - dezacAritra aura sakalacAritrakA kauna pAlana karatA hai ? u0- samasta parigrahase rahita sAdhuoMke sakalacAritra hotA hai aura parigrahI gRhasthoM ke dezacAritra hotA hai / 13. pra0 - dezacAritra ke kitane bheda haiM ? u0- do bheda haiM- mUlaguNa aura uttaraguNa / 14. pra0 - mUlaguNa kitane haiM ? u0- ATha haiM - madyatyAga, mAMsatyAga, madhutyAga aura pAMca prakArake udumbara phaloMkA tyAga / somadeva sUrike matase ye ATha mUlaguNa haiM / svAmI samantabhadrAcArya ne hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, parigraha ye pAMca pApa aura madya, mAMsa, madhuke tyAgako aSTa mUlaguNa kahA hai aura svAmI jinasenAcArya ne pAMcoM pApa, madya, mAMsa aura juAke tyAgako ATha mUlaguNa kahA hai| 15. pra0 - mUlaguNa kise kahate haiM ? u0- sabase prathama pAlana karane yogya guNoMko mUlaguNa kahate haiM / 16. pra0 - gRhasthoM ke uttara guNa kitane haiM ? u0- bAraha haiM - pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvrata / 17. pra0 - vratI kise kahate haiM ? u0 - jo niHzalya hokara deva zAstra - guru kI sAkSI pUrvaka vratoM ko dhAraNa karatA hai vahI vratI kahA jAtA hai / 18. pra0 - - zalya kise kahate haiM ? 10. ratna0 zrA0, zlo0 47 / i 11, 12. ratna0 zrA0 zlo0 50 / 16. ratna0 zrA0, zlo0 51 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA u0-zalya kahate haiM kIla kAMTe ko| kola kAMTekI taraha jo bAteM manuSya ke mana meM pIr3A detI rahatI hoM, una bAtoM ko bhI zalya kahate haiM / 19. pra0-zalya kitane haiM ? u.-zalya tIna haiM--mAyA, mithyAtva, nidAna / 20. pra.-niHzalya kise kahate haiM ? u0-jo ina tInoM zalyako hRdayase nikAla detA hai use niHzalya' kahate haiM / arthAt jo mAyAcArase duniyAko Thaganeke liye vrata dhAraNa karatA hai, yA jo mithyAzraddhAna rakhate hae vrata dhAraNa karatA hai, athavA jo nidAna arthAt bhaviSyameM bhogoMkI prAptiko icchAse prerita hokara vrata dhAraNa karatA hai vaha vrato nahIM hai, DhoMgI hai| 21. pra0-aNuvrata kise kahate haiM ? u0-hiMsA, asatya, corI, abrahma aura parigraha ina pAMcoM pApoMke eka deza tyAgako aNuvrata kahate haiN| 22. pra0-hiMsA kise kahate haiM ? u0-pramAdake yogase prANoMke ghAta karaneko hiMsA kahate haiN| 23. pra0-pramAdakA yoga nahIM honepara hiMsA hotI hai yA nahIM ? u0-jisa manuSyake andara pramAdakA yoga nahIM hai aura jo sAvadhAnatA pUrvaka pravRtti karatA hai, usase prANoMkA ghAta ho jAnepara bhI vahA~ hiMsA nahIM hoto aura jisa manuSyake andara pramAdakA yoga hai usase kisI jovakA ghAta ho yA na ho, vahA~ niyama se hiMsA hai| kyoMki jisa jIbake bhAvoMmeM hiMsA hai, vaha niyama se hiMsaka hai / ataH AtmAmeM rAgAdi vikAroMkA utpanna honA ho hiMsA hai aura unakA na honA hI ahiMsA hai / 24. pra-hiMsAke kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-eka saMkalpI hiMsA aura dUsaro ArambhI hiNsaa| binA aparAdhake jAna bUjhakara kisIko hiMsA karaneko saMkalpo hiMsA kahate haiM aura kRSi Adi Arambhase honevAlo hiMsAko ArambhI hiMsA kahate haiN| ___25. pra0 --hiMsAse jo bacanA cAhate haiM unheM sabase prathama kyA karanA cAhie? u0-unheM sabase prathama madya, mAMsa, madhu aura pAMca udumbara phaloMkA sevana chor3a denA caahie| 26. pra0--madya-sevana kyoM burA hai ? u0-madya (nazA) manakI vicAra-zaktiko kuMThita kara detA hai aura Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 caraNAnuyoga-pravezikA usake honepara manuSya kartavya akartavyako bhUla jAtA hai aura usake bhUla jAnepara niHzaMka hokara hiMsA karatA hai tathA madya svayaM bhI aneka jIvoMkI yoni hai | ataH madya pInese una sabakA ghAta ho jAtA hai / 27. pra0 - mAMsa sevana kyoM burA hai ? u0- binA kisIko jAna liye mAMsa taiyAra nahIM hotA / ataH mAMsa khAne se hiMsAkA honA anivArya hai / 28. pra0 - svayaM mare hue jIvakA mAMsa khAnemeM to yaha bAta nahIM hai ? u0- mAMsa ke Tukar3oM meM sUkSma jIvoM kI utpatti hone lagatI hai / ataH mAMsako khAnA to dUra, jo use chUtA bhI hai vaha asaMkhya jIvoMkA ghAtaka hotA hai | 29. pra0--- madhu sevana meM kyA burAI hai ? u0- madhu makkhiyoM aura unake aNDoMkA ghAta hotA hai / naI praNAlIse utpanna kiyA gayA madhu bhI isa burAIse ekadama achUtA nahIM hai / 30. pra0 -- pAMca udumbara phaloMke sevana meM kyA burAI hai ? u0- pIpala, gUlara, pAkara, vaTa aura kaThUmarake phaloMmeM sthUla aura sUkSma trasa jIva bhare hote haiM / isIse udumbarako jantuphala bhI kahate haiM / ye phala vRkSake kASThako phor3akara usake dUdhase utpanna hote haiM / ataH jo ina phaloM ko khAtA hai vaha sAkSAt jantuoMko ho khAtA hai | 31. pra0 -- asatya kise kahate haiM ? u0- pramAdake yogase asat kathana karane ko jhUTha kahate haiM / 32. pra0 -- asatya vacanake kitane bheda haiM ? u0- cAra bheda haiM- vartamAna vastukA niSedha karanA pahalA asatya hai / jaise ghara meM hote hue bhI yaha kahanA ki devadatta yahA~ nahIM hai / avartamAna vastuko maujUda batalAnA dUsarA asatya hai / kuchakA kucha batalAnA tIsarA asatya hai / jaise devadattako yajJadatta batalAnA aura garhita sAvadya aura apriya bacana bolanA cauthA asatya hai / 33. pra0 - garhita vacana kise kahate haiM ? u0 - kisIkI cugalI karanA, ha~sI ur3AnA, kaThora vacana bolanA Adi ti vacana haiM / 34. pra0 - sAvadya vacana kise kahate haiM ? u0- hiMsA AdikI preraNA karane vAle vacanoM ko sAvadya vacana kahate haiM ? 35. pra0 -apriya vacana kise kahate haiM ? u0 - jo vacana dveSa, bhaya, kheda, vaira, zoka aura kalaha vagairahako utpanna karane vAle hoM, unheM apriya vacana kahate haiM / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 36. pra0 - corI kise kahate haiM ? u0- pramAda ke yoga se binA dI huI vastuke grahaNa karaneko corI kahate haiM / - corI karanemeM kyA burAI hai ? 37. pra0 - u0- dhana manuSyakA bAhya prANa hai / ataH jo manuSya kisIke dhanako haratA hai vaha usake prANoMko haratA hai / 38 pra0 - abrahma kise kahate haiM ? u0- rAgake vazIbhUta hokara maithuna sevana karaneko abrahma kahate haiM / 39. pra0 - parigraha kise kahate haiM ? u0- mohake udayase utpanna hue mamatva bhAvako ( yaha merA hai, yaha merA hai isa prakArake bhAvako ) parigraha kahate haiM / ataH jisake pAsa kucha bhI nahIM hai kintu jisake mana meM duniyA bhara kI tRSNA maujUda hai vaha parigrahI hai / 40. pra0 - to kyA dhana vagairaha parigraha nahIM haiM ? u0- dhana jamona vagairaha bhI parigraha haiM kyoMki unake nimittase ho manuSya ke mana meM parigrahakI bhAvanA paidA hotI hai / 41. pra0 - parigraha ke kitane bheda haiM ? u0- saMkSepa meM parigrahake do bheda haiM- eka abhyantara aura dUsarA bAhya / 42. pra0 - abhyantara parigrahake kitane bheda haiM ? u0- caudaha bheda haiM- mithyAtva strIveda, puruSaveda, napuMsakaveda, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA ( glAni ), krodha, mAna, mAyA aura lobha / 43. pra0 - bAhya parigrahake kitane bheda haiM ? u0- dasa bheda haiM- dhana ( gAya, baila vagairaha ), dhAnya ( anAja ), kSetra (kheta), vastu ( makAna), hiraNya ( cA~dI ), suvarNa ( sonA ), kupya ( vastra ), bhANDa ( baratana ), dAsa aura dAsI / 44. pra0 - aNuvrata ke kitane bheda haiM ? u0- pA~ca bheda haiM- ahiMsANuvrata, satyANuvrata, acauryANuvrata, brahmacaryANuvrata aura parigraha parimANa aNuvrata / 45. pra0 -- ahiMsANuvrata kise kahate haiM ? u0--mana, vacana, kAya aura kRta, kArita, anumodanA, ina nau saMkalpoMse calate phirate jIvoMkA ghAta na karaneko ahiMsANuvrata kahate haiM / 46. pra0 - nau saMkalpa kaunase haiM ? u0- 'isa jIva ko maiM mAratA hU~' yaha kRta hai / 'mAro mAro' yaha kArita hai / 'isako yaha ThIka mAra rahA hai' yaha anumodanA hai / ina tInoM ho aMgoM kA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA na manameM saMkalpa kare, na vacanase hI saMkalpa kare aura na hAtha vagairahake saMketase hI saMkalpa kre| 47. pra0-do prakArako hiMsAmeMse gRhasthako kauna-sI hisA chor3anA Avazyaka hai ? u0-gRhasthAzrama binA Arambha kiye nahIM cltaa| aura binA hiMsAke Arambha nahIM hotaa| ataH gRhasthako saMkalpI hiMsA to chor3a hI denI cAhie aura ArambhI hiMsAmeM bhI sAvadhAnI baratanI caahie| 48. pra0-ahiMsANuvratakA pUrI tarahase pAlana kauna kara sakatA hai ? u0--jo gRhastha santoSI hotA hai aura alpa Arambha karatA hai aura alpa parigraho hotA hai vaho ahiMsANuvratakA pUrI tarahase pAlana kara sakatA hai / 49. pra0--satyANuvrata kise kahate haiM ? u0-sthUla asatyakA na svayaM bolanA aura na dUsarese bulavAnA tathA yadi satya bolanese apane yA dUsareke prANoMpara saMkaTa AtA ho to satya bhI na bolanA ise satyANuvrata kahate haiN| 50. pra0--sthUla asatya kise kahate haiM ? u0--jisase ghara barabAda ho jAe yA gA~va ujar3a jAe aise asatyako sthUla asatya kahate haiM / satyANuvrato aisA asatya nahIM boltaa| 51. pra0--Apatti meM satya na bolanekI chaTa kyoM hai ? u0-pradhAna vrata ahiMsA hai| bAkIke cAra vrata to usIko rakSAke lie bAr3ake tulya haiN| ataH jisa satya vacanase ahiMsAkA rakSaNa na hokara dhAta hotA ho vaha satya vacana bhI tyAjya hai| 52. pra0-taba to ahiMsANuvratI zAsaka nahIM ho sakatA kyA ? __u0-ahiMsANuvratI hI acchA zAsaka ho sakatA hai kyoMki vaha zatru aura mitra donoMko aparAdhake anusAra samAna rUpase daNDa dene ke lie pratijJAbaddha hai| niraparAdhIko daNDa denA bhI utanA ho burA hai jitanA aparAdhIko daNDa na denA / daNDakA uddezya sudhAra hai por3ana nhoN| 53. pra0-acoryANavata kise kahate haiM ? u.-rakhI huI, giro huI yA bhUlo huI parAI vastuko na svayaM lenA aura na uThAkara dUsareko denA acauryANuvrata hai| 54. pra0-brahmacaryANavata kise kahate haiM ? u.-pApake bhayase parAI strI aura vezyAkA na to svayaM sevana karanA aura na dUsaroMse sevana karAnA brahmacaryANuvrata hai| isakA dUsarA nAma svadAra santoSa bhI hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 55. pra.-parigraha-parimANa aNuvrata kise kahate haiM ? u0-apane jIvana nirvAhake lie Avazyaka dhana-dhAnya vagairahakA parimANa karake usase adhikakI cAha nahIM karanA parigraha parimANa aNuvrata hai| yaha vrata manuSyakI icchApara niyaMtraNa lagAtA hai isase ise icchA parimANa bhI kahate haiN| 56. pra0-zIla kinheM kahate haiM ? u0--jaise parakoTese nagarakI rakSA hotI hai vaise hI jinase aNuvratoMkI rakSA Adi ho unheM zIla kahate haiN| 57. pra0-zIlake kitane bheda haiM ? u0-do bheda haiM-guNavrata aura zikSAkta / 58. pra0-guNavata kise kahate haiM ? u0-jo aNuvratoMkA upakAra kareM unameM vRddhi kareM unheM guNavrata kahate haiN| 59. pra0-guNavatake kitane bheda haiM ? u0-tIna bheda haiM, digvata, anarthadaNDavrata aura bhogopabhoga parimANavata / 60. pra0-digvata kise kahate haiM ? u0- dasoM dizAoMko maryAdA karake maiM jovana paryanta isase Age nahIM jAU~gA isa prakArake saMkalpako digvata kahate haiN| 61. pra0-digvatase kyA lAbha hai ? u0-digvata se aNuvratIke gamanAgamanakA kSetra sImita ho jAtA hai / ataH vaha jo kucha bhI pravRtti karatA hai vaha sImita kSetra meM ho karatA hai, somA ke bAhara vaha kisI bhI tarahakA pApAcaraNa nahIM krtaa| isalie gRhastha hote hue bhI vaha somAke bAharake kSetrakI daSTise munike tulya ho jAtA hai| bAharake dezoMse vyApAra na kara sakanese lobhameM bhI kamI hotI hai, svadezI kArabArako protsAhana milatA hai| 62. pra0-anarthadaNDavata kise kahate haiM ? / u0-anartha arthAt binA prayojana 'daNDa' arthAt mana, vacana, kAyakI pravRtti karaneko anarthadaNDa kahate haiM aura usake tyAgako anarthadaNDavata kahate haiN| sArAMza yaha hai ki dizAoMkI maryAdAke andara bhI vyarthake pApakArya na karanA anarthadaNDavata hai| 63. pra0-anarthadaNDa ke kitane bheda haiM ? u0-pA~ca bheda haiM-pApopadeza, hiMsAdAna, apadhyAna, duHzruti aura pramAda cryaa| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 64. pra0-pApopadeza kise kahate haiM ? u0-vyaktigata yA sAmUhika carcA vArtAmeM manuSyoM aura pazuoMko kleza denevAle vyApArakA upadeza denA, hiMsA aura ThagIke upAya batalAnA pApopadeza hai| 65. pra.-hiMsAdAna kise kahate haiM ? u0-jina cIjoMse dUsaroMkI hiMsA kI jA sakatI hai aisI vastue~ dUsaroMko denA hiMsAdAna nAmakA anarthadaNDa hai| 66. pra0-apadhyAna kise kahate haiM? u0-dUsaroMkA burA vicAranA apadhyAna nAmakA anarthadaNDa hai| 67. pra0-duHzruti kise kahate haiM ? u0-cittako kaluSita karane vAle kAmazAstra, hiMsAzAstra Adiko par3hanA yA sunanA duHzruti nAmaka anarthadaNDa hai / 68. pra0-pramAdacaryA kise kahate haiM ? u0-binA jarUrata pRthvI khodanA, vRkSa kATanA, pAnI bahAnA, idharaudhara ghUmanA pramAdacaryA nAmaka anarthadaNDa hai| 69. pra0-bhogopabhoga-parimANavata kise kahate haiM ? u0-rAgabhAvako kama karaneke liye Avazyaka bhoga aura upabhogakA yama athavA niyama rUpase parimANa karanA ki maiM itane samaya takake liye itane bhoga aura upabhogakA sevana karU~gA, isase adhikakA nahIM, ise bhogopabhoga parimANavata kahate haiN| 70. pra0-bhoga kise kahate haiM ? u0-indriyoMkA jo viSaya eka bAra bhoganeke bAda punaH nahIM bhogA jA sakatA use bhoga kahate haiM jaise bhojana / 71. pra.-upabhoga kise kahate haiM ? u0-jisa viSayako bAra-bAra bhogA jA sakatA hai use upabhoga kahate haiM, jaise vstr| 72. pra0-yama aura niyama kise kahate haiM ? u0-jIvana paryantake liye tyAga karaneko yama kahate haiM aura niyamita kAla takake liye tyAga karaneko niyama kahate haiN| 73. pra.-bhogopabhoga-parimANannatIko kyA-kyA sevana nahIM karanA cAhiye? u0-bhoga-upabhogoMko kama kara denese dhanakI cAha kama ho jAnA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA svAbhAvika hai| ataH isa vratIko dhanake lobhase koI krUra kAma nahIM karanA cAhiye / jina vastuoMke sevanase trasajIvoMkA ghAta hotA ho, jaise-camar3ese banA sAmAna yA bahuta jovoMkA ghAta ho yA pramAda paidA ho, unakA sevana nahIM karanA caahiye| anantakAya vAlo vanaspatiko nahIM khAnA caahiye| kacce dUdha, kacce dUdhase banI dahI aura maThAke sAtha ur3ada, mUMga, canA Adi dAlako cIjoMko nahIM khAnA caahiye| varSA-RtumeM sAbita ur3ada, canA, maMga vagairaha tathA patteko zAka nahIM khAnA cAhiye / 74. pra0-zikSAvata kise kahate haiM ? u0-jinameM zikSAkI pradhAnatA hai una vratoMko zikSAvata kahate haiN| Azaya yaha hai ki inake pAlana karanese munidharmakA pAlana karanekI zikSA milatI hai| 75. pra0-zikSAvata kitane haiM ? u0-cAra haiM-dezAvakAzika, sAmAyika, proSadhopavAsa aura atithi saMvibhAga yA vaiyaavRty| 76. pra0-dezAvakAzikavrata kise kahate haiM ? u.-digvratameM pariNAma kiye hue kSetrake kisI hisse meM kucha samaya taka santoSapUrvaka rahanekA niyama karanA dezAvakAzika vrata hai / 77. pra0-sAmAyikavata kise kahate haiM ? u0-ekAnta sthAnameM munikI taraha apanI AtmAkA dhyAna karanevAlA gRhastha jo kucha samayake liye hiMsA Adi pApoMkA pUrI tarahase tyAga karatA hai use sAmAyikavrata kahate haiN| 78. pra0-sAmAyika kaba karanA cAhiye ? u0-yoM to Alasya tyAga kara pratidina sAmAyika karanA caahiye| kintu upavAsa aura ekAzanake dina to avazya hI karanA caahiye| 79. pra0--ptAmAyikase kyA lAbha hai ? u0-sAmAyikameM saba bAhya vyApAroMse mana, vacana, kAyako haTAkara antarAtmAkI ora lagAyA jAtA hai usa samaya na kisI prakArakA Arambha hotA hai aura na parigrahakI bhAvanA hI rahatI hai| isaliye gRhastha aisA pratIta hotA hai, mAno kisI sAdhake Upara kisone vastra DAla diye haiN| 80. pra0-sAmAyikameM kyA vicAranA cAhiye ? u0-jisa saMsArameM hama basate haiM usake sAtha apane sambandhoMkA vicAra karate hue apane manameM samAyI huI mohako gAMThako hI kholanekA prayatna karanA caahiye| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 caraNAnuyoga-pravezikA 81. pra0--proSadhopavAsavata kise kahate haiM ? u0-pratyeka aSTamI aura catudarzIko svecchApUrvaka cAroM prakArake AhArakA tyAga karanA proSadhopavAsavata hai| 82. pra.-proSadhopavAsavatakI kyA vidhi hai ? u0--saptamI aura terasake dina madhyAhnakAlameM atithiyoMko bhojana karAneke bAda svayaM bhojana karake gRhasthako upavAsakI pratijJA kara lenI cAhiye aura ekAnta sthAnameM Thaharakara dharmadhyAna pUrvaka apanA samaya bitAnA cAhiye / adhikatara svAdhyAya karanA cAhiye / yadi pUjana karanA ho to bhAvapUjA ho karanA caahiye| yadi dravyapUjA karanA cAhe to prAsuka-dravyase pUjA karanI cAhiye aura rAgake kAraNoMse bacanA caahiye| isa prakAra solaha pahara bitAkara naumI yA pandrasake dina madhyAhnakAlameM atithiyoMko bhojana karAneke bAda anAsakta hokara ekabAra bhojana karanA caahiye| 83. pra0-proSadhopavAsa zabdakA kyA artha hai ? u0-ekabAra bhojana karaneko proSadha kahate haiM aura cAroM prakArake AhArakA tyAga karaneko upavAsa kahate haiM ? ataH proSadha pUrvaka upavAsa karaneko proSadhopavAsa kahate haiN| 84. pra0-upavAsake dina kyA-kyA nahIM karanA cAhie? u0-upavAsake dina pAMca pApoMmeMse kisI bhI pApakA vicAra taka nahIM karanA caahiye| kisI tarahakA koI Arambha nahIM karanA cAhiye / AbhUSaNa, puSpamAlA vagairaha nahIM pahananA caahiye| aMjana nahIM lagAnA cAhiye, nAsa nahIM lenI cAhiye aura ho sake to snAna bhI nahIM karanA caahiye| 85. pra0-atithisaMvibhAgavata kise kahate haiM ? u0-zarIrako dharmakA sAdhana mAnakara usako banAye rakhaneke uddezyase jo bhikSAke liye sAvadhAnatApUrvaka binA bulAye hue zrAvakake ghara jAtA hai usa pAtrako atithi kahate haiM aura pratidina zrAvaka apane liye banAye hue bhojanameMse zraddhA, bhakti aura santoSake sAtha aise atithiko vidhipUrvaka jo dAna detA hai use atithisaMvibhAgavata kahate haiN| AcArya samantabhadrane isa vratako vaiyAvRtya nAma diyA hai| 86. pra0-vaiyAvRtya kise kahate haiM ? / u0-guNAnurAgavaza saMyamo puruSoMke kaSToMko dUra karanA, unakI sevA karanA, unheM dAna denA, ye saba vaiyAvRtya haiM / 87. pra0-pAtra kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA u.---jahAjakI taraha jo apane AzritoMko saMsArarUpI samudrase pAra karatA hai use pAtra kahate haiN| 88. pra0-pAtra kitane prakArake hote haiM ? u0-pAtra tIna prakArake hote haiM- utkRSTa, madhyama aura jaghanya / mahAvratI sAdhu uttamapAtra haiN| dezavatI zrAvaka madhyamapAtra haiM aura vratarahita samyagdRSTi jaghanya pAtra haiN| 89. pra0-dAna deneko kyA vidhi hai ? u0-sAdhako AhAradAna denekI vidhike nau prakAra haiM-jaba sAdhu apane dvArapara Ave taba bhaktipUrvaka prArthanA kare - namo'stu, namo'stu, namo'stu, Tahariye, Thahariye, tthhriye| ise pratigraha yA par3agAhanA kahate haiN| jaba vaha maunapUrvaka prArthanA svIkAra kara le taba unheM gharake bhItara le jAkara U~ce Asana para baiThA de| phira unake caraNa pakhAre / phira unakI pUjA kre| phira paMcAMga namaskAra kre| AhAra dete samaya mana, vacana aura kAyako nirmala rakkhe / ise manazaddhi, vacanazaddhi aura kAyazaddhi kahate haiM / nauvIM vidhi annazuddhi hai| balapUrvaka zodhakara banAye gaye doSoMse rahita AhArakA nAma annazuddhi hai| isa prakAra pratigraha Adi 5, mana, vacana aura kAyakI zuddhatA 3 aura annazuddhi 1 ye nau AhAra denekI vidhiyA~ haiN| 90. pra0-dAnake kitane prakAra haiM ? u0-dAnake cAra prakAra haiM-pAtradatti, samakriyAdatti, anvayadatti athavA sakaladatti aura dayAdatti / 91. pra0-pAtradatta kise kahate haiM ? u0-pAtrako dAna denekA nAma pAtradatti hai| 92. pra0-pAtradAnake kitane bheda haiM ? u0-pAtradAnake cAra bheda haiM-AhAradAna, upakaraNadAna, auSadhadAna aura AzrayadAna / mokSake liye prayatnazIla saMyamo-muniko zuddha manase nirdoSa bhikSA denA AhAra dAna hai / samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritrako bar3hAnevAle zAstra, pIchI kamaNDala vagairaha dharma ke upakaraNa denA upakaraNa dAna hai / yogya auSadha denA auSadhadAna hai aura unake nivAsake liye zraddhApUrvaka vAsasthAna denA AzrayadAna hai / 93. pra0-samakriyAdatti kise kahate haiM ? u.-jo vrata Adi kriyAoMmeM apane samAna hai aise sadharmI bhAIko zraddhApUrvaka kanyA, bhUmi, suvarNa Adi denA samakriyA yA samAnadatti hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 94. pra0- - anvayadatti athavA sakaladatti kise kahate haiM ? u0- apane vaMzako kAyama rakhaneke liye apane aurasa yA dattaka putrako dharma aura dhanake sAtha apane kuTumbakA sampUrNa bhAra sauMpanA anvayadatti athavA sakaladatti hai / 12 95. pra0 - dayAdatti kise kahate haiM ? - dIna-duHkhI prANiyoMkA duHkha dUra karanekI bhAvanAse unake lie bhojana auSadha AdikI vyavasthA karanA dayAdatti hai / 2-02 96. pra0 - dAna kise kahate haiM ? u0- kalyANakI bhAvanAse apane dravyake dene ko dAna kahate haiM / 97. pra0 - atithidAnase kyA lAbha hai ? u0 - jaise pAnI khUnake dAgako dho detA hai vaise hI saMsArase virakta atithiyoMko Adara pUrvaka diyA huA dAna gharake kAryoMse saJcita pApako bhI dho detA hai / 98. pra0 - sallekhanA kise kahate hai ? - samyak prakAra se zarIra aura kaSAyoMke kRza karaneko sallekhanA u0 kahate haiM / 99. pra0 - sallekhanA kaba kI jAtI hai ? u0- jaba koI aisA upasarga A jAye, durbhikSa par3a jAye, yA roga ho jAye jisakA koI pratIkAra na ho athavA bur3hApA A jAye taba dharmako rakSAke liye zarIrakA utsarga kiyA jAtA hai isokA nAma sallekhanA hai / 100. pra0 --- sallekhanA meM aura samAdhimaraNameM kyA antara hai ? u0- sallekhanApUrvaka maraNakA nAma hI samAdhimaraNa hai / 101. pra0 - sallekhanA karanevAlA AtmaghAtI kyoM nahIM hai ? u0- dharmanAzake kAraNa upasthita honepara zarIrakI paravAha na karanevAlA AtmaghAtI nahIM haiM; kyoMki krodha Adi kaSAyoMke Aveza meM Akara jo viSa Adike dvArA apane prANoMkA ghAta karatA hai vaho AtmaghAtI kahA jAtA hai / 102. pra0 - kyA zarIrakI rakSA nahIM karanA cAhiye ? - zarIra dharmakA sAdhana hai isaliye usakI rakSA karanA jarUrI hai / kintu dharmaM khokara zarIrako bacAnA ThIka nahIM hai / 103. pra0 - samAdhimaraNako kyA vidhi hai ? u0- rAga, dveSa, parigraha vagairahako chor3akara zuddha manase sabase kSamA mA~ge 111 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA aura sabako kSamA kara de| phira svayaM kiye hue, dUsaroMse karAye hue aura anumodanase kiye hue saba pApoMko AlocanA karake jIvana paryantake liye mahAvrata dhAraNa kara le aura zoka, bhaya, kheda vagairahako chor3akara tathA apane meM utsAha bharakara amRtake tulya upadezoMmeM apane manako lgaave| tathA dhIre-dhIre AhAra chor3akara dUdha vagairaha le| phira dUdha vagairahako bhI chor3akara kevala zuddha jala le aura yadi zakti ho to upavAsa kre| anta samaya pAnI bhI chor3a de aura manameM paJca namaskArakA dhyAna karate hue zarIra chodd'e| 104. pra0-atikrama kise kahate haiM ? u0-liye hue vratake prati mAnasika zuddhi meM kamIkA honA arthAt viSayakI icchAkA honA atikrama hai| 105. pra0-vyatikrama kise kahate haiM ? u0-vratakI maryAdAkA ullaMghana karanA arthAt viSayakI sahAyaka sAmagrIkA luTAnA vyatikrama hai| 106. pra0-aticAra kise kahate haiM ? u0-vratakI apekSA rakhate hue bhI viSayoMmeM pravRtti honA aticAra hai / 107. pra0-anAcAra kise kahate haiM ? u0-svecchAcArI banakara viSayoMmeM atyanta asakta ho jAnA arthAt vratako bhaMga kara denA anAcAra hai| 108. pra0-ahiMsANuvratake aticAra kaunase haiM ? / u0 -durbhAvase manuSya yA pazukA chedana ( kAna nAka Adi avayavoMko chedanA ), bandhana ( bAMdhakara DAla denA), pIDana ( kaSTa denA), atibhAra AropaNa ( zakti se adhika bojha lAdanA yA zaktise adhika kAma lenA), AhAravAraNA yA annapAnanirodha ( khAnA pInA yA ucita majadUrI na denA ye pAMca aticAra ahiMsANuvratake haiN| 109. pra0-satyANuvratake aticAra kaunase haiM ? u.-mithyA upadeza ( galata salAha denA ), raho'bhyAkhyA (kisIke rahasyako ( guptabAtako) dUsaroMpara prakaTa kara denA ), kUTalekhakriyA ( jhUTha bAtake sUcaka zabda likhanA ), nyAsApahAra (dharohara rakha jAnevAlA bhUlase kama mAMge to use utanI hI de denA ), sAkAramantrabheda ( saMketoMse dUsareke abhiprAyako jAnakara burI bhAvanAse prakaTa kara denA ) ye pAMca satyANuvratake aticAra haiN| 104-106. mUlA0 11-11, amita0 dvA0 shlo06| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 110.pra.- kUTalekhakriyA aticAra kaise hai ? u0-jo mUr3ha satyANuvratI 'maiMne jhUTha bolanA chor3A hai jhUTha likhanA nahIM chor3A' isa bhAvase jhUTha bAta likhatA hai usake lie yaha aticAra hI hai anAcAra nahIM hai| 111. pra0-acauryANuvratake aticAra kaunase haiM ? u.- cauraprayoga (svayaM athavA dUsareke dvArA corako corI karanekI preraNA karanA ), caurArthAdAna ( cora kA mAla lenA), viruddharAjyAtikrama ( rAjya meM viplava ho jAnepara athavA binA viplava hue ho rAjake niyamoMkA ullaMghana karanA ), pratirUpakavyavahAra ( mUlyavAna vastumeM alpa mUlyavAlI samAna vastu milAkara becanA jaise asalI ghImeM vanaspati gho milAnA) hInAdhikavinimAna (bA~Ta, tarAjU, gaja vagairaha kamatI bar3hatI rakhanA-bar3hatIse kharIdanA, kamatose becanA ) ye pA~ca acauryANuvratake aticAra haiN| 112. pra0-caura prayoga vagairaha aticAra kaise haiM ? u.-mUr3ha buddhi acauryANuvratI yaha socatA hai ki maiMne corI karanekA ho tyAga kiyA hai tathA pratirUpaka vyavahAra vagairaha to vyApArakI kalA hai, corI nahIM hai, usakI isa bhAvanAke kAraNa inheM aticAra kahA gayA hai| 113. pra0-brahmacaryANavatake aticAra kaunase haiM ? u0-paravivAhakaraNa ( dUsaroMkA vivAha karAnA ), itvarikAgamana ( vyabhicAriNI strI se samparka rakhanA), anaMgakrIr3A (svastrIke sAtha aprAkRtika maithuna karanA), viTatva (azlIla vacana bolanA aura azlIla ceSTAe~ karanA), kAmatotra abhiniveza (kAma sevanakI tIvra' lAlasA honA) ye pAMca brahmacaryANuvratake aticAra haiN| 114. pra0-parigrahaparimANa aNuvratake aticAra kaunase haiM ? u0-kiye hue dhanadhAnyake parimANakA ullaMghana karanA, kie hue bhUmi gRha Adike parimANakA ullaMghana karanA, kiye hue sone cAMdoke parimANakA ullaMghana karanA, kiye huye dAsa-dAsI pazu Adike parimANakA ullaMghana karanA aura kiye hue anya gharela upakaraNoMke parimANakA ullaMghana karanA ye pAMca aticAra parigraha parimANa aNuvrata ke haiN| 115. pra0-digvata aticArake konase haiM ? u0-digvatake pAMca aticAra haiM-Urdhvavyatikrama (Urdhva dizAmeM kiye hue jAneke parimANakA ullaMghana bharanA), adhovyatikrama (nIceko dizAmeM kiye hue jAneke parimANakA ullaMghana karanA ), tiryagvyatikrama (tiracho dizAmeM jAneke liye kiye hue parimANakA ullaMghana karanA), kSetravRddhi (kiye Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA hue kSetrake parimANako bar3hA lenA), smRtyantarAdhAna ( kiye hue parimANako bhUla jaanaa)| 116. pra0-anarthadaNDavratake aticAra kaunase haiM ? u0-kandarpa (hAsya mizrita azlIla vacana bolanA), kautkucya (hAsya mizrita azlIla vacanake sAtha zarIrase bhI kuceSTA karanA), maukharya (vyartha bakavAda karanA), asamIkSya-adhikaraNa (binA bicAre prayojanase adhika kArya karanA ) aura upabhoga-paribhoga-Anarthakya ( bhoga aura upabhogake sAdhanoMkA prayojanase adhika saMcaya karanA ) / ye pAMca aticAra anarthadaNDavratake haiN| 117. pra0-bhoga-upabhoga-parimANavatake aticAra kaunase haiM ? u.-sacitta-AhAra ( sacita puSpa-phala AdikA AhAra karanA ), sacitta-sambandhAhAra (sacitta vastuse sparza hue padArthakA AhAra karanA ), sacitta sammizra-AhAra (sacitta vastuse milI huI vastukA AhAra karanA), abhiSava-AhAra (kAmottejaka vastukA AhAra karanA ) aura duSpakva-AhAra (bhalI prakAra na pake hue athavA derase pacanevAle padArthoMkA AhAra karanA) ye pAMca aticAra bhogopabhogaparimANavatake tattvArthasUtra meM kahe haiM aura viSayarUpI viSameM AdarabhAvakA honA, bhoge hue viSayoMkA smaraNa karanA, vartamAnameM upalabdha viSayoMmeM ati lolupatA honA, bhAvibhogoMkI cAha honA aura bhoga na bhogate hue bhI manameM bhogoMko bhogane ko-sI kalpanA karanA ye pAMca aticAra samantabhadra svAmIne ratnakaraMDa zrAvakAcArameM kahe haiN| 118. pra0-dezavatake aticAra kauna se haiM ? u.-Anayana ( maryAdAse bAharase kisI vastuko ma~gavAnA ), preSyaprayoga ( maryAdAse bAhara kisIko bhejanA), zabdAnupAta (maryAdAse bAhara svayaM na jAkara bhI zabdake dvArA apanA kAma karA lenA ), rUpAnupAta ( apanA rUpa dikhAkara maryAdAse bAhara koI kAma karAnA ) aura pudgalakSepa ( maryAdAse bAhara DhelA Adi pheMkakara apanA kAma karA lenA ) ye pAMca dezavata ke aticAra haiN| 119. pra0-sAmAyikavatake aticAra kaunase haiM ? u0-yogaduSpraNidhAna ( sAmAyikake samaya manako calAyamAna karanA, vacanako calAyamAna karanA aura kAyako calAyamAna karanA ), anAdara ( sAmAyika karate hue bhI utsAhakA na honA ) aura smRtyanupasthApana ( sAmAyikake samaya Adiko bhUla jAnA ) ye pAMca aticAra sAmAyikavratake haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 caraNAnuyoga-pravezikA 120 pra0-proSadhopavAsavatake aticAra kaunase haiM ? u0-upavAsake dina apratyavekSita apramAjita utsarga ( binA dekhI aura binA sApha kI haI bhUmimeM malamUtra karanA ), apratyavekSita-apramANita AdAna ( binA dekhI aura binA pratilekhana kiye pUjAke upakaraNa athavA apane vastra Adiko grahaNa karanA), apratyavekSita-apramArjita-saMstaropakramaNa (binA dekhe aura binA pratilekhana kiye zayyA vagairaha bichAnA ) anAdara (bhUkhase pIr3ita hokara AvazyakoMmeM utsAhakA na honA) aura smRtyanupasthAna (cittako asthira rakhanA ) ye pAMca proSadhopavAsavratake aticAra haiN| 121. pra0-atithisaMvibhAgavatake aticAra kaunase haiM ? u.-sacittanikSepa ( sacitta kamalake patte AdimeM AhArako rakhanA ), sacittaapidhAna (sacitta kamalake patte Adise AhArako DhAkanA), paravyapadeza ( anyakI vastuko usakI binA AjJAke atithiko arpaNa kara denA), mAtsayaM ( anya dAtAoMse IrSyA karanA athavA dete hue bhI AdarakA na honA) aura kAlAtikrama ( dAna deneke kAlako ullaMghana karake akAlameM dAna denekA upakrama karanA ) ye pAMca atithisaMvibhAgavatake aticAra haiN| 122. pra0-sallekhanAke aticAra kaunase hai ? u0-jIvitAzaMsA ( samAdhimaraNa karate hue jIvita rahane kI icchA karanA ), maraNAzaMsA ( duHkha Adise chUTaneke lie zoghra maraneko icchA karanA ), mitrAnurAga ( mitroMke snehakA smaraNa karanA ), sukhAnubandha ( bhoge hue sukhoMko smaraNa karanA ), aura nidAna ( maraneke pazcAt devaloka Adike sukhoMkI icchA karanA ), ye pAMca sallekhanA ke aticAra haiN| 123. pra0 --zrAvaka kise kahate haiM ? u0-jo samyagdRSTi puruSa pAMca udumbara tathA tIna makAra ( madya, mAMsa, aura madhu ) ke tyAga rUpa ATha mUlaguNoMko aura pAMca aNuvrata, tIna guNavrata, cAra zikSAvata rUpa bAraha uttara guNoMko pAlana karatA hai, pAMcoM parameSThiyoMke caraNoMko hI zaraNa samajhatA hai, dAna aura pUjAoMko pradhAna rUpase karatA hai use zrAvaka kahate haiN| 124. pra0-zrAvaka kauna ho sakatA hai ? u0-brAhmaNa kSatriya aura vaizya to zrAvaka ho ho sakate haiN| jinakA rahana-sahana svaccha hai, jo madya AdikA sevana nahIM karate aura zarIra zuddhi pUrvaka bhojana Adi karate haiM aise zUdra bhI zrAvakadharmakA pAlana kara sakate haiN| 125. pra0-zrAvakake kitane bheda haiM ? u0-zrAvakake tIna bheda haiM-pAkSika, naiSThika aura sAdhaka / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 caraNAnuyoga-pravezikA 126. pra0-pAkSika zrAvaka kise kahate haiM ? u0-jo abhyAsa rUpase zrAvaka dharmakA pAlana karatA hai use pAkSika zrAvaka kahate haiN| 127. pra0-pAkSika zrAvakake kyA kartavya haiM ? u0-madya, mAMsa, madhu, pAMca udumbara phala, rAtri bhojanakA tyAga, paMca parameSThoko bhakti, jIvoMpara dayA aura chAnakara pAnI pInA ye saMkSepameM pAkSika zrAvakake mukhya kartavya haiN| 128. pra0-naiSThika zrAvaka kise kahate haiM ? u0-jo niraticAra zrAvaka dharmakA pAlana karatA hai use naiSThika zrAvaka kahate haiN| 129. pra0-sAdhaka zrAvaka kise kahate haiM ? u0-jo zrAvaka dharmako pUrNa karake AtmadhyAnameM tatpara hokara samAdhi maraNa karatA hai usako sAdhaka zrAvaka kahate haiN| 130. pra0-naiSThika zrAvakake kitane pada haiM ? u0-naiSThika zrAvakake gyAraha pada haiM-darzanika, vratika, sAmayika, proSadhopavAsI, sacittavirata, rAtribhuktivrata, abrahmavirata, Arambhavirata, parigrahavirata, anumativirata aura uddiSTavirata / ina gyAraha padoMko 'pratimA' nAmase kahA jAtA hai| 131. pra0-darzanika pratimA kise kahate haiM ? u0-jo vizuddha samyagdRSTi saMsAra, zarIra aura bhogoMse virakta hokara paMca parameSThIke caraNoMkA ArAdhana karatA haA zarIrake nirvAhake liye nyAyapUrvaka AjIvikA karatA hai aura mUla guNoMmeM aticAra nahIM lagAtA tathA Ageke vratika Adi padoMko dhAraNa karaneke lie utsuka rahatA hai, use darzanika zrAvaka kahate haiN| 132. pra0-darzana pratimAkA dhArI kyA-kyA kAma nahIM kara sakatA? u0-darzanika zrAvaka mana vacana kAyase madya, mAMsa aura madhu vagairahakA vyApAra na svayaM kare, na dUsaroMse karAve aura na usakI anumodanA kre| madya mAMsakA sevana karanevAle strI puruSoMke sAtha bhojana Adi na kre| saba prakArake acAra murabbekA tyAga kre| camar3eke baratanameM rakhe hue pAnI ghI tela vagairahakA upayoga na kre| ajJAta phaloMko nahIM khAve, rAtameM auSadhi pAnI Adi bhI na le / pAnI ko gande aura chedavAle vastra se na chAne, eka bAra chane hue pAnIko do muhUrtake bAda punaH chAnakara ho kAmameM laave| vilachAnoko Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 caraNAnuyoga-pravezikA usI jalAzayameM DAle jisase jala liyA ho| juA khelanA, mAMsa khAnA, madirA pInA, vezyA sevana karanA, zikAra khelanA, parastro sevana karanA aura coro karanA ina sAta vyasanoMkA mana, vacana, kAya aura kRta-kArita-anumodanA se tyAga kara de| jisa vastuko burA jAnakara svayaM chor3e usakA prayoga dUsaroMke prati bho na kre| / 133. pra.-pratika pratimA kise kahate haiM ? . ___u0-pahalI pratimAke kartavyoMkA pUrNarUpase pAlana karate hue jo niHzalya hokara pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAvratoMkA niraticAra pAlana karatA hai use vratika kahate haiN| 134. pra0-sAmAyika pratimA kise kahate haiM ? u.-pahalI aura dUsarI pratimAke kartavyoMkA pUrNarUpa se pAlana karate hue jo tInoM kAloMmeM sAmAyika karate samaya kisI bhI prakArakA upasarga aura parISaha Ane para bhI sAmyabhAvase nahIM DigatA vaha sAmayika pratimAvAlA kahalAtA hai| 135. pra0-sAmAyika kI kyA vidhi hai ? . u0-pratidina sabere, dopahara aura saMdhyAko ekAnta sthAnameM caTAIke Upara pahale pUraba yA uttara dizAko mukha karake donoM hAtha laTakAkara khar3A ho, dRSTi nAkake agrabhAga para rakkhe / ise kAryotsarga kahate haiN| phira manameM nau yA tIna bAra NamokAra maMtra par3hake sASTAMga namaskAra kre| phira usI taraha khar3A hokara maMtra par3hake donoM hAtha jor3a tIna Avarta aura eka zironati kre| arthAt donoM hAtha jor3a una jor3e hue hAthoMko bAIM orase dAIM ora tIna bAra ghumAve / ise Avarta kahate haiN| phira khar3e-khar3e apanA mastaka navAke mastaka ko jor3e hue hAthoMpara rakkhe / ise zironati kahate haiN| pUrva yA uttara dizAmeM isa kAryako karake phira usI dizAse dAhine hAthakI dizAkI ora mur3e aura pahaleko ho taraha nau yA tIna bAra NamokAra maMtra par3hakara tona Avarta aura eka ziMronati kre| isI prakAra cAroM dizAoMmeM karake pahale jisa dizAkI ora mukha kiyA thA usI dizAkI tarapha muMha karake padmAsanase baiTha jAye aura phira NamokAra maMtrakI kamase kama eka mAlA jape / phira sAmAyika pATha Adi pddh'e| Atmacintana kare / antameM khar3e hokara kAyotsarga kare aura nau bAra NamokAra maMtra par3hakara sASTAMga daNDavat kre| - 136. pra0-proSadhopavAsa pratimA kise kahate haiM ? u0--pahalI tIna pratimAoMkA nirdoSa pAlana karate hue pratyeka mAsake cAroM pUrvomeM apanI zaktiko na chipAkara jo niyamapUrvaka upavAsa dhAraNa Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 16 karatA hai aura upavAsake samaya ( solaha pahara taka ) apane sAmyabhAvase cyuta nahIM hotA hai vaha proSadha pratimAvAlA hai| 137. pra0-proSadhopavAsavrata aura proSadhopavAsapratimAmeM kyA antara hai? ___u0-dUsarI pratimAmeM proSadhopavAsa zIlarUpa arthAt aNuvratoMke rakSakake rUpameM sahAyakavrata hai, mukhyavrata nahIM hai| kintu cauthI pratimAmeM vaha mukhyatrata ho jAtA hai| yahI bAta sAmAyikavrata aura sAmAyikapratimAke sambandhameM jAnanI caahie| 138. pra0-sacittatyAga pratimA kise kahate haiM ? u0-pahalI cAroM pratimAoMkA nirdoSa pAlana karate hue jo dayAlu sacitta aMkura, kanda, mUla, phala, patra, boja, pAno, namaka vagairaha nahIM khAtA arthAt sacitta bhakSaNa nahIM karatA vaha sacittavirata pratimAvAlA hai| 139. pra0-sacitta kise kahate haiM ? u0-jova sahita hare patte zAka vagairahako sacitta kahate haiN| 140. pra0-sacittadravyase pUjana karanA yogya hai vA nahIM ? u0-pahalI, dUsarI, tIsaro aura cauthI pratimAke dhAraka to sacitta dravyase bhI pUjana kara sakate haiM kintu pAMcavIM, chaThI, sAtavIM, AThavIM pratimAke dhArI acittadravyase hI pUjana karate haiM kyoMki ina cAroMke sacittakA tyAga hai aura nauMvI, dasavIM tathA gyArahavIM pratimAke dhArI bhAvapUjA hI karate haiN| 141. pra0-chanA huA jala sacitta hai yA acitta ? . u0-chanA huA jala sacitta ho hai kyoMki usameM ekendriya jalakAyika jova vidyamAna haiN| aisA jala caturtha pratimA paryanta ho grahaNa karaneke yogya hai| sacitta tyAgo gRhastha aura muniyoMke yogya nahIM hai| ataH sevana karane se do ghar3I pahale usa jalameM harar3a yA lauMgakA cUrNa Adi tIkSNa vastU milA denI cAhiye yA use Aga para tapA lenA caahiye| 142. pra0-rAtribhuktivata pratimAkA kyA svarUpa hai ? u.--jo mana, vacana, kAya aura kRta-kArita anumodanAse dinameM maithunakA tyAga karatA hai vaha chaThI pratimAkA dhArI hai| adhikatara zrAvakAcAroMmeM chaThI pratimAkA yahI svarUpa batalAyA hai kintu svAmI samantabhadrane ratnakaraNDazrAvakAcArameM kahA hai ki jo rAtameM anna, pAna (pIne yogya vastu ) khAdya ( laDDU vagairaha ) aura lehya ( rabar3I vagairaha ) cAroM prakArake AhArakA tyAga karatA hai vaha rAtribhuktivatI zrAvaka hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 143. pra0-abrahmavirata pratimAkA kyA svarUpa hai? u0 -- pUrvokta chai pratimAoMmeM kahe gaye samayake abhyAsase apane manako vazameM kara lenevAlA jo zrAvaka mana, vacana, kAya aura kRta-kArita anumodanAse sampUrNa striyoMko kabhI bhI nahIM bhogatA vaha brahmacarya pratimAkA dhArI kahA jAtA hai| 144. pra0-Arambhavirata pratimAkA kyA svarUpa hai ? u0-jo pahalo sAta pratimAoMkA nirdoSa pAlana karate hue gRha sambandhI ArambhakA sadAke liye tyAga kara detA hai use ArambhatyAga pratimAkA dhArI kahate haiN| . 145. pra0-Arambha kise kahate haiM ? u0-hiMsAkA kAraNa honese khetI, naukarI, vyApAra vagairahako Arambha kahate haiN| 146. pra0-parigrahatyAga pratimAkA kyA svarUpa hai ? u0-pahaleko ATha pratimAoMkA pUrNarUpase pAlana karate hue mamatvako dUra karake dasa prakArake bAhya parigraha karatA hai use parigrahatyAga pratimAdhArI kahate haiM aura vasunandizrAvakAcArake anusAra jo vastramAtra parigrahako rakhakara zeSa saba parigrahako chor3a detA hai aura svIkRta vastramAtra parigrahameM bhI mUrchA nahIM rakhatA use parigrahatyAga pratimAdhArI zrAvaka kahate haiN| 147. pra0-anumatityAga pratimAkA kyA svarUpa hai ? u0 -pUrvokta nau pratimAoMko pAlate hue jo dhana-dhAnya Adi parigraha, kRSi Adi vyApAra aura vivAha Adi gRha sambandhI kAryoMko anumodanA nahIM karatA use anumatityAga pratimAkA dhArI kahate haiM / 148. pra0-uddiSTatyAga pratimAkA kyA svarUpa hai ? u0-pahale kI dasa pratimAoMkA pAlana karate hue jo apane uddezyase banAye gaye bhojana, zayyA, Asana AdikA bhI tyAga kara detA hai use uddiSTatyAga pratimAkA dhArI zrAvaka kahate haiN| . 149. pra0-uddiSTatyAga pratimAke kitane bheda haiM ? u0-uddiSTatyAga pratimAdhArI zrAvaka do prakArake hote haiM-prathama aura dvitIya / uttara kAlameM prathama kSullaka kahA jAne lagA aura dUsarA ailk| / 150. pra0-prathama kSullakakA kyA svarUpa hai ? u.-kSullaka sapheda laMgoTI aura caddara rakhe aura kaiMcI yA churese apanI mUMcha dAr3hI aura sirake bAloMko bnvaaye| baiThate samaya, sote samaya yA pustaka Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 caraNAnuyoga-pravezikA Adi uThAte-dharate samaya mRdu vastra Adise jovoMkI virAdhanAko bacAne aura pratyeka mAsako do aSTamI aura do caturdazIko upavAsa avazya kare / 151. pra0-kSullakakI bhikSAko kyA vidhi hai ? u0-kSallaka bhI do prakArake hote haiM-eka bhikSA niyamavAle aura aneka bhikSA niyamavAle / aneka bhikSA niyamavAlA kSullaka apane hAthameM pAtra lekara bhikSAke lie nikale aura zrAvakake ghara jAkara 'dharmalAbha' kahakara bhikSAkI yAcanA kare athavA maunapUrvaka zrAvakake A~gana meM khar3A hokara calA Ave aura dUsare ghara jaave| isa taraha bhikSA mA~gate samaya yadi bIca meM koI zrAvaka apane gharapara bhojana karanekI prArthanA kare to pahale bhikSAmeM prApta bhojanako zodhakara khAne ke bAda yadi AvazyakatA ho to usase le le| yadi koI bIca meM na Toke to udarapUrti ke lie Avazyaka bhikSA prApta honetaka bhikSAke lie zrAvakoMke ghara jAve aura phira jahA~ prAsuka jala mile vahIM zodhakara bhojana kara le| bhojana kara cukanepara bhikSApAtrako svayaM hI mA~ja dhokara sApha kare / phira guruke pAsa jAkara dUsare dina AhArako nikalanetakake lie cAroM prakArake AhArakA tyAga kare tathA AhArake lie jAne ke samayase lekara vApisa Anetaka jo kucha pramAda huA ho usakI guruke sAmane AlocanA kre| jinake gharake bhojanakA niyama hai ve munirAjake bhojanake pazcAt zrAvakake ghara jAkara bhojana kareM aura yadi bhojana na mile to jarUra hI upavAsa kreN| 152. pra0-dUsare ailakakA kyA svarUpa hai ? u0-ailaka kevala laMgoTI hI rakhatA hai, khaNDavastra nahIM rkhtaa| keza loMca karatA hai aura muniyoMke samAna pIchI kamaMDala Adi upakaraNa rakhatA hai tathA muniyoMke samAna hI apane hAtharUpI pAtrameM zrAvakoMke dvArA diye hue bhojanako zodhakara khAtA hai| zeSa kriyAe~ kSullakake ho samAna haiN| 153. pra0-ukta gyAraha pratimAoMmeM jaghanya Adi bheda kisa prakAra haiM? u0-pahale chai pratimAdhArI zrAvaka jaghanya zrAvaka haiM aura gRhastha kahalAte haiM, sAta, ATha aura nauvIM pratimA dhAraka zrAvaka madhyama zrAvaka haiM aura varNI yA brahmacArI kahalAte haiM tathA dasavIM aura gyArahavIM pratimAdhAraka zrAvaka utkRSTa zrAvaka haiM aura bhikSu kahe jAte haiN| ye saba paraspara meM milanepara eka dUsarese 'icchAkAra' kahakara abhivAdana karate haiM / 154. pra0- dezaviratI zrAvakoMke lie kauna-kauna kArya niSiddha haiM ? u0-dinameM pratimAyoga dhAraNa karanA ( nagna hokara kAryotsagaM karanA), voracaryA (mUnike samAna gocarI karanA), trikAlayoga (garmI meM parvatake zikharapara, barasAtameM kakSameM nIce aura sardI meM nadI kinAre dhyAna karanA), Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga- pravezikA siddhAntazAstra arthAt dvAdazAMgakA aura rahasya arthAt prAyazcitta zAstrakA adhyayana, ye kArya dezaviratI zrAvakoM ko karanekA adhikAra nahIM hai / 155. pra0 - saMyata kise kahate haiM ? u0 - jo pAMca samiti aura tIna guptiyoMkA pAlaka hai, pAMcoM indriyoM ko vazameM rakhatA hai, kaSAyoMko jisane jota liyA hai aura jo darzana aura jJAnase pUrNa hai usa zramaNako saMyata yA saMyamI kahate haiM / 32 156. pra0 - zramaNa kise kahate haiM ? u0- jo zatru aura mitrameM sukha aura duHkhameM, nindA aura prazaMsA meM, suvarNa aura pASANa meM tathA jIvana aura maraNameM samabhAva rakhatA hai vahI zramaNa hai / 157. pra0 - jo zramaNa honA cAhatA hai use kyA karanA cAhiye ? u0- apane kuTumbiyoMse pUchakara mAM bApa aura strI putra Adise mukta hokara guNavAna AcArya ke pAsa jAye aura unheM namaskAra karake prArthanA kare ki prabho ! mujhe zuddha Atmatattva kI prAptike liye dIkSA do / yadi AcArya usapara anugraha kareM to 'cU~ki eka dravya dUsare dravyarUpa nahIM ho sakatA yaha vastusvabhAva hai, ataH na koI paradravya merA hai aura na maiM kisI paradravyakA hUM' aisA nizcaya karake jinaliMga dhAraNa kara le | 158. pra0 - jinaliMgakA kyA svarUpa hai ? u0- liMga kahate haiM cihnako jinase munipadakI pahacAna hotI hai / usake do bheda haiM - bAhyaliMga aura abhyantaraliMga / bAhyaliMgako dravyaliMga kahate haiM aura abhyantaraliMgako bhAvaliMga kahate haiN| turaMta ke janme hue bacce kI taraha nirvikAra nagna rUpa, zira aura dAr3hIke bAloMko loMca, hiMsA Adise rahita vyavahAra yaha saba dravya liMga hai / antaraMga meM moha, rAga aura dveSakA abhAva bhAvaliMga hai / ye donoM liMga hI milakara jinaliMga kahe jAte haiM / 159. pra0 - dravyaliMga aura bhAvaliMga meMse kisakI mukhyatA hai ? - donoM liMgoMmeMse bhAvaliMga hI mukhya hai, dravyaliMga mukhya nahIM hai / kyoMki bhAvoMkI vizuddhi ke liye hI bAhya parigrahakA tyAga kiyA jAtA hai / ataH nagna hokara bhI jisake mana meM parigrahako cAha hai usakA nagna honA vyartha hai / kyoMki jo AtmasvarUpako bhAvanAse rahita hai vaha naMgA hokara aura donoM hAtha laTakAkara karor3oM varSa tapasyA karanepara bhI siddhiko prApta nahIM kara sakatA / 156. bhAva prA0, gA0 2-5 / u0 Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 160. pra0-taba draliMgakI kyA AvazyakatA hai ? : u0-dravyaliMga bhAvaliMgakA sUcaka hai| jisake manameM tilatuSamAtra bhI parigrahakI bhAvanA nahIM hai aisA AtmadarzI sAdhu laMgoTIkI bhI paravAha nahIM kara sktaa| 161. pra0-zramaNa athavA janasAdhuke mUlaguNa kitane haiM ? . ___u0--jaina sAdhuke 28 mUla guNa hote haiM-pAMca mahAvrata, pAMca samiti, pAMca indriyoMkA nirodha, chai Avazyaka, kezaloMca, nagnatA, snAna na karanA, bhUmi para zayana, dAtona nahIM karanA, khar3e hokara bhojana karanA aura eka bAra bhojana krnaa| 162. pra0-pAMca mahAvata kaunase haiM ? u0-ahiMsA mahAvata, satya mahAvrata, acaurya mahAtrata, brahmacarya mahAvrata aura parigrahatyAga mahAvrata ye pAMca mahAvrata haiN| 163. pra0-pAMca mahAvratoMkA kyA svarUpa hai ? ___ u0-chai kAyake jIvoMkI rakSA karanA aura rAgadveSa mohako manase haTAnA ahisA mahAvrata hai| kabhI thor3A-sA bhI jhUTha na bolanA satya mahAvata hai| binA diyA jala, miTTI aura tRNataka nahIM lenA acaurya mahAvata hai / zolake aThAraha hajAra bhedoMkA pAlana karate hue strImAtrakA tyAga karanA aura sadA apane AtmAmeM ho lIna rahanA brahmacarya mahAvrata hai| caudaha prakArake antaraMga aura bAraha prakArake bAhyaparigrahase sarvathA rahita honA parigraha tyAga mahAvrata hai| 164. pra0-samiti kise kahate haiM ? u.-'prANiyoMko por3A na pahu~ce' isa bhAvanAse dekha-bhAla kara pravRtti karaneko samiti kahate haiN| 165. pra0-pAMca samitiyAM kauna-sI haiM ? u-IryAsamiti, bhASAsamiti, eSaNAsamiti, AdAnanikSepaNasamiti, utsargasamiti ye pA~ca samitiyA~ haiM ? 166. pra-IryAsamiti kise kahate haiM ? ___u0--manuSya, gAr3o, ghor3A vagairahake calanese mathe hue aura sUryake prakAzase prakAzita mArga para dayAbhAvase prANiyoMko rakSA karaneke liye Age cAra hAtha jamona dekhakara dhore-dhore calanA IryAsamiti hai| 167. pra0--bhASAsamiti kise kahate haiM ? u0-dasa prakArako durbhASAoMko chor3akara hitamita aura saMzayameM na DAlanevAle vacana bolanA bhASAsamiti hai| 168.pra0-dasa prakArako durbhASAe~ kauna-sI haiM ? / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA ___ u0-1. karkazabhASA, jaise-tU mUrkha hai, tU baila hai, 2. marmako chedanevAlI bhASA, 3. kaTa bhASA-tU adharmI hai, jAtihIna hai, 4. niSThara bhASA-terA sira kATa DAlUMgA Adi, 5. parakopino-tU nirlajja hai, 6. chedaGkarA-jhUThA doSa lagAnA, 7 atimAninI-apanA var3appana badhAranA aura dUsaroMkI nindA karanA, 8. dveSa utpanna karAnevAlo, 6. prANiyoMko hiMsA karAnevAlI aura 10. atyanta gahita ye dasa durbhASAe~ haiN| 169. pra0-eSaNAsamiti kise kahate haiM ? u0 -voracaryAke dvArA prApta hue aura zrAvakoMke dvArA bhaktipUrvaka diye gaye nirdoSa AhArako yogya samayapara ucita mAtrAmeM vidhipUrvaka grahaNa karanA eSaNA samiti hai| 170. pra.-AdAna-nikSepaNa-samiti kise kahate haiM ? u0--acchI tarahase dekhakara aura pochIse poMchakara pustaka vagairahako uThAnA aura rakhanA AdAna nikSepaNa samiti hai| 171. pra0-utsargasamiti kise kahate haiM ? u0--jantu rahita ekAnta sthAnako dekhabhAlakara malamUtrAdi tyAganA utsarga samiti hai| 172 pra0-Avazyaka kise kahate haiM ? u0-roga Adise grasta honepara bhI jo karma pratidina kiyA jAtA hai munike usa kartavyakarmako Avazyaka kahate haiM / 173. pra0-Avazyakake kitane bheda haiM ? u0--Avazyakake cha bheda haiM-sAmAyika, stava, vandanA, pratikramaNa, pratyAkhyAna aura kaayotsrg| 174. pra0-sAmAyika kise kahate haiM ? u0-priya aura apriya vastumeM rAga aura dveSake na karaneko sAmAyika kahate haiM arthAt sAmyabhAvakA nAma hI sAmAyika hai| 175. pra0-sAmAyikake kitane prakAra haiM ? u0-sAmAyikake chai prakAra haiM-nAma sAmAyika, sthApanA sAmAyika, dravya sAmAyika, kSetra sAmAyika, kAla sAmAyika aura bhAva sAmAyika / 176. pra0-nAma sAmAyika kise kahate haiM ? u0-apane acche yA bure nAmoMko sunakara rAga dveSa nahIM karanA nAma sAmAyika hai| 177. pra0-sthApanA sAmAyika kise kahate haiM ? u0-zAstrameM batalAye gaye mApa vagairahake anusAra sthApita manohara Jain Educationa international For Personal and Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 25 pratimAmeM athavA usase viparIta pratimAmeM rAga dveSa nahIM karanA sthApanA sAmAyika hai| 178. pra0-dravya sAmAyika kise kahate haiM ? u0-suvarNa aura miTTI Adi dravyoMmeM samadarzI honA dravya sAmAyika hai| 176. pra0-kSetra sAmAyika kise kahate haiM ? u0 --manohara udyAna aura bhayAnaka jaMgalameM samabhAva honA kSetra sAmAyika hai| 18. pra0-kAla sAmAyika kise kahate haiM ? u0-priya yA apriya pratIta honevAle vasanta grISma Adi RtuoMmeM, dina rAtameM aura kRSNa zukla pakSoMmeM rAga-dveSakA na honA kAla sAmAyika hai| 181. pra0-bhAva sAmAyika kise kahate haiM ? / u0--samasta jIvoMmeM maitrI bhAvakA honA athavA azubha pariNAmakA na honA bhAva somAyika hai| 182. pra0-stava kise kahate haiM ? u.--RSabha Adi caubIsa tIrthaGkaroMkA bhaktipUrvaka stavana karanA stava hai| 183. pra0--stavake kitane prakAra haiM ? u-stavake bhI chai prakAra haiM-nAmastava, sthApanAstava, dravyastava, kSetrastava, kAlastava aura bhaavstv| inameMse Adike pA~ca vyavahArase stava haiM aura bhAvastava nizcayase stava hai| 184. pra0-nAmastava kise kahate haiM ? u0-caubIsa tIrthaGkaroMkA eka hajAra ATha nAmoMse stavana karanA nAmastava hai| 185. pra0--sthApanAstava kise kahate haiM ? u0-rUpa, U~cAI, AkAra vagairahake dvArA caubIsa tIrthaGkaroMko pratimAoMkA stavana karanA sthApanAstava hai| 186. pra0-dravyastava kise kahate haiM ? u0-zarIra, cihna, guNa, U~cAI, raMga vagairahake dvArA caubIsa tIrthaGkaroMkA stavana karanA dravyastava hai| 187. pra0-kSetrastava kise kahate haiM ? u.--pavitra hue sthAnoMkA varNana karanA caubIsa tIrthaGkaroMkA kSetra stava hai| 188. pra0-kAlastava kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 caraNAnuyoga-pravezikA u0-garbhAvataraNa Adi kalyANakoMse pavitra hue kAlakA varNana karanA tIrthaGkaroMkA kAlastava hai| 189. pra0-bhAvastava kise kahate haiM ? u.-tIrthaGkaroMke kevalajJAna, kevaladarzana Adi asAdhAraNa guNoMkA varNana karanA bhAvastava hai| 190. pra0-vandanA kise kahate haiM ? u0-zuddhabhAvoMse kisI ekakI namaskAra Adi rUpa vinaya karaneko vandanA kahate haiN| 191. pra0--vandanAke kitane bheda haiM ? u0-vandanAke bhI chai bheda haiM-nAmavandanA, sthApanAvandanA, dravyavandanA, kSatravandanA, kAlavandanA aura bhAvavandanA / 192. pra0-nAmavandanA vagairaha kA kyA svarUpa hai ? u0--kisI eka pUjya vyaktikA nAmoccAraNa nAmavandanA hai, pratimAkA stavana sthApanAvandanA hai, zarIrakA stavana dravyavandanA hai, kalyANaka sthAnoMkA stavana kSetravandanA hai, kalyANakoMke kAlakA stavanakAla vandanA hai aura guNoMkA stavana bhAvavandanA hai| 193. pra0-pratikramaNa kise kahate haiM ? u0-kiye hae doSoMke zodhana karaneko pratikramaNa kahate haiN| 194. 30-pratikramaNa ke kitane bheda haiM ? u0-pratikramaNake sAta bheda haiM-daivasika, rAtrika, airyApathika, pAkSika, cAturmAsika, sAMvatsarika aura uttamArtha / 195. pra0-devasika pratikramaNa kise kahate haiM ? u0-dinabharameM kRta-kArita anumodanAse lage hue doSoMkA mana, vacana, kAyase zodhana karanA daivasika pratikramaNa haiN| 196. pra0-rAtrika pratikramaNa kise kahate haiM ? u0-rAtameM kRta kArita anumodanAse lage hue doSoMkA mana, vacana, kAyase zodhana karaneko rAtrika pratikramaNa kahate haiN| 197.pra0-airyApathika pratikramaNa kise kahate haiM ? u0--chai kAyake jovoMke viSaya meM lage hue doSoMke dUra karaneko aipithika pratikramaNa kahate haiN| 198. pra0-pAkSika, cAturmAsika aura sAMvatsarika pratikramaNa kise kahate haiM ? u0-pandraha dinameM kRta-kArita anumodanAse lage hue doSoMkA mana, vacana, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA kAyase zodhana karaneko pAkSika pratikramaNa kahate haiN| cAra mAsoMmeM lage hue doSoMkA zodhana karaneko cAturmAsika pratikramaNa kahate haiM aura varSabharameM lage hue doSoMkA zodhana karaneko sAMvatsarika pratikramaNa kahate haiN| 199. pra0-uttamArtha pratikramaNa kise kahate haiM ? u0 -jIvanaparyantake liye cAroM prakArake AhArakA tyAga karaneko uttamArtha pratikramaNa kahate haiN| dIkSAgrahaNase lekara sAmAnyagrahaNake kAlataka kiye gaye doSoMke pratikramaNakA isI pratikramaNameM antarbhAva hotA hai| 200. pra0-pratikramaNake prayogakI vidhi kyA hai ? u0-apano nindA-gardA aura AlocanAmeM lagA huA sAdhu sthiracittase doSoMkI vizuddhike liye sabhI pratikramaNa daNDakoMko par3he yA sune / 201. pra0-nindA kise kahate haiM ? u0 --kiye hue doSoMke prati 'hA~, maiMne burA kiyA' isa prakAra svayaM hI apane cittameM vicAranA nindA hai| 202. pra0-gardA kise kahate haiM ? u0-kiye gaye doSoMke prati gurukI sAkSIpUrvaka nindA karaneko gardA kahate haiN| 203. pra0-AlocanA kise kahate haiM ? u0-guruse apane doSoMkA nivedana karaneko AlocanA kahate haiN| sabhI pratikramaNa AlocanApUrvaka hote haiM isaliye AlocanAke bho pratikramaNakI taraha devasika rAtrika Adi sAta bheda haiN| 204. prA-desika Adi pratikramaNoMkA vidhAna kyoM kiyA jAtA hai ? u0-prathama tIrthaGkara aura antima tIrthaGkarake tIrthameM 'doSa lage yA na lage' pratikramaNa karanA Avazyaka hai| kyoMki ina tIrthaGkaroMke ziSya kramase Rju jar3a aura vakra jar3a hote haiN| kintu madhyake zeSa bAIsa tIrthaGkaroMke tIrthameM aparAdha honepara ho pratikramaNa karanekA vidhAna thA kyoMki unake ziSya adhika doSa nahIM lagAte the| 205. pra0-pratyAkhyAna kise kahate haiM ? u0-vartamAna aura bhaviSyakAlake doSoMko dUra karaneke liye jo upavAsa tathA sAvadha AdikA tyAga kiyA jAtA hai use pratyAkhyAna kahate haiM / 206. pra0-pratyAkhyAnake kitane bheda haiM ? u0-pratyAkhyAnake bhI chai bheda haiM-nAma pratyAkhyAna, sthApanA pratyAkhyAna, dravya pratyAkhyAna, kSetra pratyAkhyAna, kAla pratyAkhyAna aura bhAva pratyAkhyAna / 204. mUlAcA0 7-126 gA0 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 207. pra0-nAma pratyAkhyAna vagairahakA kyA svarUpa hai ? u0--jo nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla aura bhAva kalyANakArI nahI haiM unakA sevana mumukSuko nahIM karanA cAhiye / 208. pra0-pratyAkhyAna karanekI kyA vidhi hai ? u0--pratyAkhyAna vinaya, anubhASA, anupAlana aura pariNAmase zuddha honA caahiye| 209. pra0--vinayazuddha pratyAkhyAna kise kahate haiM ? / u0--jo pratyAkhyAna kRtikarma, aupacArika vinaya; jJAna vinaya, darzana vinaya aura cAritra vinayase yukta hotA hai vaha vinaya zuddha pratyAkhyAna hai| 210. pra0-kRtikarma kise kahate haiM ? u0-siddhabhakti, yogabhakti aura gurubhaktipUrvaka kAyotsarga karaneko kRtikarma kahate haiN| 211. pra0-anubhASAzuddha pratyAkhyAna kise kahate haiM ? u0-gurune pratyAkhyAnake pAThakA jaisA uccAraNa kiyA ho, vaisA hI zuddha uccAraNa karanA anubhASAzuddha pratyAkhyAna hai| 212. pra0-anupAlanazuddha pratyAkhyAnakA kyA svarUpa hai ? u0-roga, upasarga, thakAna, bhikSa, varSAkAla, rAjyaviplava aura bhayAnaka aTavI vagairahameM bhI pratyAkhyAnakA anupAlana karanA, usako bhaMga nahIM hone denA anupAlanazuddha pratyAkhyAna hai| 213. pra0-pariNAmavizuddha pratyAkhyAnakA kyA svarUpa hai ? u0-pratyAkhyAnakA rAga-pariNAma yA dveSa-pariNAmase dUSita na honA pariNAmavizuddha pratyAkhyAna hai| 214. pra0-kAyotsarga kise kahate haiM ? u0--donoM caraNoMke bocameM cAra aMgulakA antara rakhate hue donoM hAthoM ko noce laTakAkara nizcala khar3e honA aura zarIrase mamatva na karanA kAyotsarga hai| 215. pra0-kAyotsarga kisaliye kiyA jAtA hai ? u.-- mumukSu manuSya nidrApara vijaya prApta karake rAga, dveSa, bhaya, mada Adike dvArA vratoMmeM lage hue aticAroMko vizuddhike liye, karmoko nirjarAke liye aura tapako vRddhi ke lie kAyotsarga karatA hai| 216. pra0-kAyotsargake kAlakA pramANa kitanA hai? u.-kAyotsargakA utkRSTa kAla eka varSa aura jaghanyakAla antarmuhUrta hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 217. pra0-devasika Adi pratikramaNa meM kAyotsargakA kyA pramANa hai ? u0-devasika pratikramaNameM eka sau ATha ucchvAsa, rAtri sambandhI pratikramaNa meM cauvana ucchavAsa, pAkSika pratikramaNameM tIna sau ucchavAsa, cAturmAsika pratikramaNameM cAra sau ucchvAsa aura vArSika pratikramaNameM pAMca sau ucchvAsa kAyotsargake kAlakA pramANa hai| tathA pAMca mahAvratoMmeMse kisI eka mahAvratameM aticAra lagane para 108 ucchvAsa pramANa kAyotsarga karanA cAhiye / gocarI karake Anepara, eka grAmase dUsare grAmameM jAne para, vandanAke liye tIrthaGkaroke kalyANaka sthAnoMmeM jAnepara, muniyoMke samAdhi sthAnoMko vandanAke liye jAnepara tathA malamUtra tyAgake liye jAnepara paccIsa ucchavAsa kAyotsarga karanA caahiye| 218. pra0-ucchvAsase kyA abhiprAya hai ? u.-prANavAyUke bhItara jAne aura bAhara nikAlanekA nAma ucchavAsa hai| kAyotsargake samaya NamokAra mantrakA dhyAna kiyA jAtA hai| ekabAra NamokAra mantra ke japane meM tona ucchavAsa lagate haiM-'Namo arahaMtANaM Namo siddhANaM' ina do padoMke uccAraNameM eka ucchvAsa Namo AiriyANaM Namo uvajjhAyANaM' ina do padoMke uccAraNameM eka ucchavAsa aura 'Namo loe savva sAhaNaM' isa ekake uccAraNameM eka ucchvAsa / isataraha nau bAra japa karanepara sattAIsa ucchvAsa hote haiN| 219. pra0-kAyotsargakA pramANa kyA sabake liye eka-sA hI hai ? u0-mAyAcArako chor3akara apanI zakti aura avasthAke anurUpa hI kAyotsarga karanA caahiye| yadi koI tIsa varSakA yuvA sAdhu sattara varSake vRddha sAdhuko samAnatA karatA hai to vaha ajJAnI hai| 220. pra0-kRtikarmakI kyA vidhi hai ? u0-sAdhuko samasta bAhya aura abhyantara parigrahakI cintAse nivRtta hokara yogya kAlameM, yoga sthAnameM, yogya Asanapara, yogya mudrAse Avarta aura zironatipUrvaka niyamase kRtikarma karanA caahiye| 221. 30-nitya kRtikarma vidhikA kAla kitanA hai ? u.-tInoM sandhyA vandanAoMkA utkRSTa kAla chai chai ghar3I hai| arthAt pratidina prAtaHko rAtako antima tIna ghar3I aura dinakI Adi tIna ghar3I aura zAmako dinakI antima tIna ghar3I aura rAtakI Adi tIna ghar3I tathA dopaharako chai ghar3I kRtikarma karanA caahiye| 222. pra0--kRtikarmake yogyasthAna aura pITha kauna-sA hai ? u0-jahA~ saMkleza, paroSaha aura upasargake kAraNa na hoM aisA ekAnta, zAnta aura ramaNIka sthAna kRtikarmake yogya hai aura jisameM khaTamala vagairaha na Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA hoM, kIleM na uThI hoM, chidra na hoM, baiThanese carra-marra na karatA ho, jisakA sparza kaSTadAyaka na ho, aisA taNa, kASTha yA pASANakA pITha kRtikarmake yogya hai| 223. pra0-kRtikarmake yogya Asana kauna-sA hai ? u0-kRtikarmake yogya tIna Asana haiM-padmAsana, paryaMkAsana aura vIrAsana / jisameM donoM caraNa donoM jaMghAoMpara rakhe hoM vaha padmAsana hai| jisameM eka jaMghAke Upara dUsarI jaMghA rakhI ho vaha paryaMkAsana hai aura jisameM donoM caraNa ghuTanoMse Upara donoM sAMthaloMpara rakhe hoM vaha vIrAsana hai| kamajora manuSya isa vorAsanako nahIM lagA skte| 224. pra0-kRtikarmake yogya mudrA kauna-sI hai ? u0-kRtikarmake yogya cAra mudrAe~ haiM-jinamudrA, yogamudrA, vandanAmudrA aura muktaashuktimudraa| 225. pra0-jinamudrA kise kahate haiM ? u0-donoM pairoMke bIca meM cAra aMgulakA antara rakhate hue donoM hAthoMko nIce laTakAkara khar3A honA jinamudrA hai|| 226. pra0-yogamudrA kise kahate haiM ? u0-padmAsana, paryaMkAsana yA vIrAsana lagAkara godameM bAyIM hatheloke Upara dAyIM hathelI rakhanA yogamudrA hai / 227. pra0-vandanAmudrA kise kahate haiM ? u0-donoM hAthoMko mukulita karake donoM kohaniyoMko peTapara rakhakara khar3A honA vandanAmudrA hai| 228 pra0-maktAzaktimadA kise kahate haiM ? u0 - donoM hAthoMko jor3akara aura donoM kohaniyoMko peTapara rakhakara khar3e honA muktAzuktimudrA hai| 229. pra0-kisa kRtikarmameM kauna mudrA honI cAhiye ? u.- vandanAmeM vandanAmudrA, sAmAyika evaM stavameM muktAzuktimadrA aura yadi azakta honese baiThakara kAyotsarga kare to yogamudrA tathA khar3A hokara kare to jinamudrA honI caahiye| 230. pra0-AvartakA kyA svarUpa hai ? ____ u.-zubhayogake parAvartanakA nAma Avarta hai| sAmAyika aura stavake Adi aura antameM bAraha Avarta hote haiM arthAt sAmAyika Avazyaka karate samaya donoM hAthoMko mukulita karake tIna bAra ghumAve, phira 'Namo arahaMntANaM' ityAdi pddh'e| samApta honepara punaH donoM hAthoMko mukulita karake tIna bAra ghumAve / aisA hI stavameM karanA caahie| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 231. pra0- zironatikA kyA svarUpa hai ? u0-sAmAyika aura stavake Adi aura antameM tIna Avarta karaneke pazcAt bhaktipUrvaka sirako namAnA caahiye| ataH cAra zironati karanA caahiye| 232. pra0--kezaloMcase kyA abhiprAya hai ? u0-jaina zramaNake pAsa eka kaur3I bhI nahIM hotI jise dekara vaha nAIse kSaurakarma karA ske| na vaha churA vagairaha hI rakha sakatA hai / jaTA bar3hAnepara jue~ vagairaha par3anekA bhaya hai| ataH vairAgyako vRddhike liye sAdhu apane hAthase sira maMcha aura dAr3hIke bAloMko ukhAr3akara pheMka detA hai| 233. pra. kezaloMca kitane samaya bAda karanA cAhiye ? u0-utkRSTa kezaloMcakA kAla do mAha hai, madhyama kezaloMcakA kAla tIna mAha hai aura jaghanya kezaloMcakA kAla cAra mAha hai| laghasiddha aura yogabhaktipUrvaka kezaloMca prArambha karanA cAhiye aura laghusiddhabhaktipUrvaka samApta karanA cAhiye tathA usa dina upavAsa aura pratikramaNa karanA caahiye| 234. pra0-janazramaNa snAna kyoM nahIM karate? u.-brahmacAriyoMko aura vizeSa karake AtmadarzI mahApuruSoMko jalazuddhise prayojana nahIM rhtaa| hAM, doSa honepara snAna karanA Avazyaka hai| 235. pra0-janazramaNako kaise sonA cAhiye ? u0-nagna bhUmipara athavA sUkhe tRNoMse DhakI haI bhUmipara yA taNa kASTha athavA pattharakI zAkhApara pairoMko phailAkara eka karavaTase sonA cAhiye, citta yA paTa leTakara nahIM sonA cAhiye / 236. pra0-sAdhuke bhojanako kyA vidhi hai ? u0-dinake Adi aura antakI tIna-tIna ghar3I chor3akara dinake madhya meM, binA kiso sahAreke khar3e hokara tathA chiyAlosa doSa bacAkara vidhipUrvaka diye hue nau koTise zuddha AhArako ekabAra apane hAtharUpI pAtrameM grahaNa karanA caahiye| 237 pra0-bhojanake chiyAlIsa doSa kaunase haiM ? u0-16 udgama doSa haiM, 16 utpAdana doSa haiM, 10 azana athavA eSaNA doSa haiM aura cAra aMgAra Adi doSa haiN| ina doSoMko bacAkara hI sAdhuko bhojana karanA caahiye| 238. pra0-udgama doSa kaunase haiM ? u.--jo doSa dAtAkI orase hote haiM ve udagama doSa kahe jAte haiN| ve Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA solaha haiM-uddiSTa, sAdhika, pUti, mizra, prAbhRtaka, vali, nyasta, prAduSkAra, krIta, prAmitya, parivartita, niSiddha, abhihata, udbhinna, achedya aura mAlArohaNa / .. 239. pra0-uddiSTadoSa kise kahate haiM ? u0-devatA, dona-manuSya aura kuliMgiyoM vagairahake uddezase banAyA gayA bhojana uddiSTa doSase dUSita hai| 240. pra0-sAdhikadoSa kise kahate haiM ? u0-sAdhuko dekhakara apane liye pakate hue bhojanameM sAdhuke uddezase aura anna milA denA sAdhika doSa hai| 241. pra0-pUtidoSa kise kahate haiM ? u0-prAsukadravyameM aprAsukadravya milA denA pUtidoSa hai| 242. pra0-mizradoSa kise kahate haiM ? u0-pAkhaNDiyoM aura gahasthoMke sAtha-sAtha muniyoMko denekI kalpanAse taiyAra kiyA gayA prAsuka bhojana bhI mizradoSase dUSita hai| 243. pra0-prAbhRtakadoSa kise kahate haiM ? u.-jo bhojana jisa samayake lie niyata hai use usa samaya na dekara pahale yA pazcAt denA prAbhRtakadoSa hai| 244. pra0-validoSa kise kahate haiM ? u0-devatA yA pitaroMke lie banAye gaye bhojanameMse zeSa bacA bhojana sAdhuko denA validoSa hai / athavA sAdhake liye sAvadha pUjAkA Arambha karanA validoSa hai| 245. pra0-nyasta athavA sthApitadoSa kise kahate haiM ? u.-jisa baratanameM bhojana pakAyA gayA ho usameM se baratanameM nikAla kara apane yA dUsareke gharameM rakhA huA bhojana nyastadoSase dUSita hai| kyoMki aise bhojanako rakhanevAleke sivAya yadi koI dUsarA de-de to jhagar3A utpanna ho sakatA hai| 246. pra0-prAduSkAradoSa kise kahate haiM ? u.-bhikSAke lie sAdhuke ghara Anepara bhojanake pAtra vagairahako eka sthAnase dUsare sthAnapara le jAnA saMkrama nAmakA prAduSkAradoSa hai aura sAdhuke ghara Anepara baratanoMko mAMjakara camakAnA athavA dIpaka vagairaha jalAnA prakAzana nAmakA prAduSkAradoSa hai| 247. pra0-krItadoSa kise kahate haiM ? u0-bhikSAke lie sAdhuke Anepara apane athavA dUsaroMke gau baila Adiko dekara kharIdA gayA bhojana krotadoSase dUSita hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 248. pra0-prAmitya athavA RNadoSakA kyA svarUpa hai ? u0-RNa karake liyA huA anna vagairaha prAmitya athavA RNadoSase dUSita hai| 249. pra0-parivartita athavA parAvartadoSa kise kahate haiM ? u.-'mere dhAnake cAvala lekara mujhe bar3hiyA cAvala de do, maiM sAdhuoMko bhojana karAU~gA' isa prakAra badale meM liyA gayA anna parivartita doSase dUSita hai| 250. pra0-niSiddha doSa kise kahate haiM ? u0-mAlikake dvArA athavA apaneko mAlika mAnanevAleke dvArA athavA anya kisIke dvArA manA karanepara diyA huA dAna yadi sAdhu grahaNa karatA hai to niSiddha nAmakA doSa hai| 251. pra0-abhihata doSa kise kahate haiM ? u0-jisa gharameM sAdhu AhAra grahaNa kare usa gharakI paMktimeM kramavAra sthita tona yA sAta gharoMse AyA huA bhojana to sAdhuke liye yogya hai| kintu paMktibaddha tIna yA sAta gharoMke sivAya anya gharoMse AyA huA annAdi abhihRta doSase dUSita hai| 252. pra0-uddhinna doSa kise kahate haiM ? u0-jo dhI gur3a vagairaha DabbemeM banda ho yA sIlabanda ho, use ughAr3akara denA udbhinna doSa hai / kyoMki aisI vastumeM cIMTI vagairaha ghusa sakatI hai| 253. pra0-acchedya doSa kise kahate haiM ? u0 -sAdhuoMke bhikSA-zramako dekhakara yadi rAjA athavA cora gRhasthoMse kahe ki yadi tuma sAdhuoMko bhikSA nahIM doge to tumhArA dravya curA leMge yA tumheM gAMvase nikAla deNge| isaprakAra gRhasthoMko DarA dhamakAkara dilavAyA huA acchedya doSase dUSita hai| 254. pra.-mAlArohaNa doSa kise kahate haiM ? u.- sIr3hiyoMke dvArA gharake Uparako maMjilapara car3hakara vahAM rakhA huA bhojya lAkara sAdhuko denA mAlArohaNa doSa hai / ye solaha udgama doSa haiM / 255. pra0-utpAdana doSa kaunase haiM ? u0-dhAtrI, dUta, nimitta, AjIva, vanIpaka, krodha, mAna, mAyA, lobha, pUrvastavana, pazcAtastavana, cikitsA, vidyA, maMtra, cUrNa aura mUlakarma ye 16 utpAdana doSa haiN| 256. pra0-dhAtrIdoSa kise kahate haiM ? u0-dhAyake pAMca kAma hote haiM-bacceko nahalAnA, kapar3e pahanAnA, Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 caraNAnuyoga- pravezikA khilAnA, dUdha pilAnA aura sulAnA / ina pAMca karmoMkA upadeza dene se prApta AhArako yadi sAdhu grahaNa karatA hai to vaha dhAtrI doSa hai / 257. pra0 -- dUta nAmaka doSa kise kahate haiM ? u0- kisI sAdhuko jAtA huA dekhakara kisI gRhasthane kahA - mahArAja ! usa gAMva meM mere sambandhI rahate haiM unase merA sandeza kaha denA / vaha sAdhu usa gAMva meM pahu~cakara usa gRhasthake sambandhI se usakA sandeza kaha detA hai / vaha sambandhI yadi isase santuSTa hokara sAdhuko dAna detA hai aura sAdhu usa dAnako le letA hai to yaha dUta nAmaka doSa hai / 258. pra0 - nimitta doSa kise kahate haiM ? u0- kisIke zArIrika cihnoM Adiko dekhakara aura unakA zubhAzubha phala batalAkara prApta hue AhArako yadi sAdhu grahaNa karatA hai to yaha nimitta doSa hai / 259. pra0 - vanIpaka doSa kise kahate haiM ? u0- dAtAke anukUla bolanese prApta hue AhArako yadi sAdhu grahaNa karatA hai to yaha vanIpaka nAmakA doSa hai / 260 pra0 - AjIva doSa kise kahate haiM ? u0- apane kula, jAti, aizvayaM, tapa vagairahakA varNana karanese prApta hue AhArako grahaNa karanA AjIva doSa hai / - krodha, mAna, mAyA aura lobha doSakA kyA svarUpa hai ? u0- krodha karake AhAra prApta karanA krodha doSa hai / mAna karake AhAra prApta karanA mAna doSa hai / mAyA karake AhAra prApta karanA mAyA doSa hai aura lobha batalAkara AhAra prApta karanA lobha doSa hai / 261. pra0 -0. 262. pra0 - pUrvastavana doSa kise kahate haiM ? u0- dAtAkI prazaMsA karanese athavA use dAnakA smaraNa dilAkara 'ki pahale to tuma khUba dAna dete the aba kyoM bhUla gaye' ityAdi kahakara AhAra prApta karanA pUrvastuti doSa hai / 263. pra0 - pazcAt stavana doSa kise kahate haiM ? u0- AhAra grahaNa karaneke bAda dAtAkI prazaMsA karanA pazcAt stavana nAmakA doSa hai / 264. pra0 - cikitsA doSa kise kahate haiM ? u0- kisIke rogakI cikitsA ( ilAja ) karake AhAra prApta karanA cikitsA doSa hai / 265. pra0 - vidyA doSa kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 35 u0- kisIko vidyA pradAna karanekI AzA dilAkara AhAra prApta karanA athavA vidyA dvArA prApta AhAra grahaNa karanA vidyA doSa hai / 266. pra0. -mantra doSa kise kahate haiM ? u0- sarpa AdikA viSa haranevAle mantra ke jorase prApta AhArako grahaNa karanA mantra doSa hai / 267. pra0- - cUrNa doSa kise kahate haiM ? u0 - zarIrake liye ubaTana aura A~khoMke liye aMjana Adi dekara AhAra prApta karanA cUrNadoSa hai | 268. pra0 - mUlakarma doSa kise kahate haiM ? u0- jo kisIke vazameM na ho use usake vazameM karake aura viyukta hue strI puruSoMkA parasparameM mela karAkara AhAra prApta karanA mUlakarma doSa hai / ye 16 utpAdana doSa haiM / 269. pra0 - dasa azana doSa kaunase haiM ? u0 - zaMkita, pihita, prakSita, nikSipta, choTita, apariNata, sAdhAraNa, dAyaka, lipta aura mizra ye dasa azana doSa haiM / 270. pra0 - zaMkita doSa kise kahate haiM ? u0- yaha bhojya vastu khAne-pIne ke yogya hai athavA nahIM hai isaprakAra kI zaMka hote hue bhI use khA lenA zaMkita doSa hai / 271. pra0 - pihita doSa kise kahate haiM ? u0- jo bhojana-pAna sacitta dravyase athavA bhArI acitta dravyase DhakA huA ho aura usake AvaraNako haTAkara muniko diyA jAye to pihita nAmakA azana doSa hai / 272. pra0 - prakSita doSa kise kahate haiM ? u0 -ghI tela Adise lipta hAtha, baratana athavA kachUke dvArA diyA huA bhojana grahaNa karane se mrakSita nAmakA azana doSa hotA hai / 273. pra0 - nikSipta doSa kise kahate haiM ? u0- sacitta pRthivI, sacitta jala, sacitta agni, harita kAya, ugane kI zakti se yukta gehU~ vagairaha bIja dravya aura do indriya Adi trasa jIvoMke Upara rakhA huA AhAra nikSipta doSa se dUSita hai / 274. pra0 - choTita doSa kise kahate haiM ? u0- bhoja karAte samaya bahuta-sA anna nIce girAnA athavA parosate samaya maThA dUdha AdikA nIce TapakanA athavA munikA chidra sahita hAthoMse maThA Adiko nIce girAte hue bhojana karanA athavA hatheliyoMko alaga karake Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA bhojana karanA aura jo na ruce use chor3akara jo ruce use khAnA, ye pA~ca prakAra kA choTita doSa hai| 275. pra0-apariNata doSa kise kahate haiM ? u0-hAr3ake cUrNa vagairahake dvArA jisa jalakA rUpa, rasa aura gandha badala na gayA ho use apariNata doSa kahate haiN| aisA jala muniyoMko nahIM lenA cAhiye / 276. pra0-sAdhAraNa athavA saMvyavaharaNa doSa kise kahate haiM ? .. u.-dAna deneke liye jaldImeM pAtra Adiko ghasITakara binA bicAre jo bhojana diyA gayA ho, usakA grahaNa karanA sAdhAraNa athavA saMvyavaharaNa nAmakA doSa hai| 277. pra0-dAyaka doSa kise kahate haiM ? u0-dAna denevAleke Azrayase jo doSa hotA hai use dAyaka doSa kahate haiN| jo bAla sa~vAratI ho, zarAba piye ho, bhUta-pretase AviSTa ho, mala-mUtra karake AI ho, kevala eka vastra pahane ho, jisake zarIra meM khUna lagA ho, jo AryikA ho, vamana karake AI ho, tela malavAkara AI ho, kucha khA-pI rahI ho, baiThI huI ho, nIce athavA U~ce sthAnapara baiTho ho, dIvAra vagairahakI oTameM ho, ati bAlA yA ati vRddhA ho, bhiNo ho, rajasvalA ho, rogI ho, andhI ho, mukhase yA paMkhe vagairahase Aga phUMkatI ho, cUlhemeM lakar3I sarakAtI ho, Agako DhAMka rahI ho, Agako bujhAtI ho, Agako idhara-udhara kara rahI ho, makAna lIpatI ho, snAna vagairaha karatI ho, stana pAna karate hue bAlakako stana chur3Akara AI ho, jisake yahA~ mRtakakA sUtaka lagA ho, jo napuMsaka ho, aise strI athavA puruSake dvArA diyA huA bhojana sAdhuko nahIM lenA caahiye| __278. pra0-lipta doSa kise kahate haiM ? u0-geru, haratAla, piSTikA, zAka aura aprAsuka jalase sane hue hAtha yA baratanase bhojana denA lipta nAmakA doSa hai| 279. pra0-mizra doSa kise kahate haiM ? u0-sacitta miTTI, sacitta jala, sacitta patra puSpa phala vagairaha, jau gehU~ vagairaha bIja tathA jIvita trasa jIvoMse milA huA bhojana arthAt jisa bhojanameM sacitta vastukA sammizraNa ho vaha mizra nAmake mahAn doSase dUSita hai| 280. pra0-aMgAraka doSa kise kahate haiM ? u.-'bhojanameM amuka vastu bar3I svAdiSTa hai vaha aura bhI khAneko mile to bahuta acchA ho' isa prakArakI atilampaTatAse bhojana karanA aMgAraka doSa hai| 281. pra0-dhUma doSa kise kahate haiM ? . Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA u0- bhojana meM amuka vastu svAdiSTa nahIM hai isa prakAra nindAbhAvase bhojana karanA dhUma doSa hai / 282. pra0 - saMyojanA doSa kise kahate haiM ? u0--parasparameM viruddha vastuoMko milAkara bhojana karanA, jaise garmameM ThaMDhA aura ThaMDhemeM garma milAnA, rUkhemeM cikanA aura cikanemeM rUkhA milAnA athavA vaidyaka zAstrake viruddha mizraNa karake bhojana karanA saMyojanA nAmakA doSa hai / 37 283. pra0 - atimAtra doSa kise kahate haiM ? u0- udara ke cAra bhAga karake do bhAga annase aura eka bhAga jalase bharanA cAhiye tathA eka bhAga khAlI rakhanA cAhiye / isa pramANakA ullaMghana karake bharapeTa bhojana karanA atimAtra doSa hai / 284. pra0 - sAdhuke bhojanake antarAya kaunase haiM ? u0- - AhArake liye jAte hue yA khar3e hue munike Upara yadi kauvA vagairaha bITa kara de, apavitra vastu paira meM laga jAye, apaneko vamana ho jAye, koI Toka AhAra mata karo, apane yA dUsareke zarIra se bahate hue rakta pIpa vagairahako dekha le, duHkhase apane yA apane nikaTavartI janoMkI A~khoMmeM A~sU A jAye, siddha bhakti karaneke pazcAt yadi hAthase ghuTanese nIcekA bhAga chuA jAye, tirache par3e hue ghuTane pramANa lakar3I patthara vagairahako yadi lA~ghakara jAnA par3e, apanI nAbhise nIce taka sira jhukAkara yadi nikalanA par3e, yadi tyAgI huI vastu khAne meM A jAye, yadi apane Age koI kisI paJcendriya jIvakA vadha karatA ho, bhojana karate hue sAdhuke hAthameMse yadi kauvA giddha vagairaha bhojana le jAya, yA grAsa nIce gira jAye, yA hAthameM koI jIva Akara mara jAye, bhojana karate samaya mAMsa madya AdikA darzana ho jAye, yA sAdhupara koI upasarga ho jAye, yA donoM pairoMke bIca meM se koI paJcendriya jIva nikala jAye, yA dAtAke hAthameMse pAtra vagairaha nIce gira jAye, yA sAdhuko mala-mUtrakA tyAga ho jAye, bhikSA ke liye bhramaNa karate hue yadi sAdhu cANDAla vagairahake gharameM calA jAye, yadi mUrchA vagairaha ke kAraNa sAdhu gira jAye, yadi sAdhu jamInapara baiTha jAye, yadi sAdhuko kuttA vagairaha kATa le, siddha bhakti karaneke pazcAt sAdhu yadi hAthase bhUmiko chU le, yA nAka thUka Adi kare, yadi sAdhuke peTa se kRmi nikale, yadi sAdhu adatta bhojanako grahaNa karale, yadi sAdhu yA usake nikaTavartIpara koI bhAle vagairahase prahAra kare, sAdhu jisa grAma meM ThaharA ho usa gA~va meM yadi Aga laga jAye aura yadi sAdhu jamInapara par3e hue ratna vagairahako hAthase yA pairase Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phUMka caraNAnuyoga-pravezikA uThA le to sAdhuke bhojanameM antarAya ho jAtA hai arthAt ukta battIsa kAraNoMmeM se kisI eka ke honepara bhI sAdhuko bhojana nahIM karanA cAhiye / 285. pra0 - jaina sAdhukA sAmAnya dharma kyA hai ? u0- jaina sAdhukA sAmAnya dharma dasa prakArakA hai - uttama kSamA, uttama mArdava, uttama Arjava, uttama satya, uttama zauca, uttama saMyama, uttama tapa, uttama tyAga, uttama AkiMcanya aura uttama brahmacaryaM / 286. pra0 - kSamA Adike sAtha uttama pada lagAnekA kyA hetu hai ? u0- apanI khyAti, pratiSThA Adike lobhake binA kSamA Adi dharmokA pAlana karanA hI uttamatAkA sUcaka hai / 287. pra0 - kSamA kise kahate haiM ? u0- nirdoSa AhArako khojameM dUsaroMke ghara jAte hue bhikSuko dekhakara yadi duSTajana cillAyeM, ha~sI ur3AyeM, apamAna kareM yA mAre poTeM to bhikSuke manameM kaluSatAkA na AnA kSamA hai / 288. pra0- - mArdava kise kahate haiM ? u0--uttama jAti, uttama kula, uttama rUpa, utkRSTa jJAna, utkRSTa tapa Adise yukta hote hue bhI apanI jAti vagairahakA mada na karanA aura dUsaroM ke dvArA tiraskAra kiye jAnepara bhI ahaMkArakA bhAva utpanna na honA mArdava hai / 289. pra0 - - Arjava kise kahate haiM ? u0- mana, vacana aura kAyakI saralatAko Arjava kahate haiM / 290 pra0 - zauca kise kahate haiM ? u0- lobhake Atyantika tyAgako zauca kahate haiM / 291. pra0 - satya dharma kise kahate haiM ? u0- sajjana puruSoMke bIca meM sAdhu vacana bolanA satya dharma hai / 292. pra0 - bhASA samiti aura satya dharma meM kyA antara hai ? u0- saMyamI manuSya sAdhujanoMse yA asAdhujanoMse bAtacIta karate samaya hita aura mita hI bole yaha bhASA samiti hai / kintu satya dharma meM sAdhuoM aura zrAvakoMko dharmakA upadeza deneke uddezya se bahuta bolanA bhI burA nahIM hai / 293. pra0 - saMyama kise kahate haiM ? u0- IryAsamiti vagairaha meM vartamAna muni yA usakA paripAlana karane ke lie jo ekendriya Adi prANiyoM ko pIr3A nahIM pahu~cAtA aura indriyoMke viSayoM meM rAga-dveSa nahIM karatA, use saMyama kahate haiM / 294. pra0 - saMyama ke kitane bheda haiM ? u0- saMyama ke do bheda haiM- eka upekSA saMyama aura eka apahRta saMyama / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 6 caraNAnuyoga-pravezikA 295. pra0-upekSA saMyama kise kahate haiM ? u0-mana, vacana aura kAyakI pravRttikA nigraha karanevAle aura tIna guptiyoMke pAlaka sAdhukA rAga aura dveSase nirlipta honA upekSA saMyama hai| 296. pra0-apahRta saMyama kise kahate haiM ? u0-apahRta saMyamake tIna bheda haiM-utkRSTa, madhyama aura jaghanya / kisI prANIke A jAnepara sAdhukA svayaM vahA~se dUra haTakara usa prANIkI rakSA karanA utkRSTa apahRta saMyama hai / komala pIchI vagairahase usa prANIko vahA~se haTAnA madhyama apahRta saMyama hai aura kisI dUsare upakaraNase usa prANIko vahA~se dUra karanA jaghanya apahRta saMyama hai| 297. pra0-AThazuddhiyA~ kauna-sI haiM ? u0-isa apahRta saMyamake lie ATha zuddhiyAM batalAI gaI haiN| ve isa prakAra haiM-bhAvazuddhi, kAyazuddhi, vinayazuddhi, IryApathazuddhi, bhikSAzuddhi, pratiSThApanazuddhi, zayanAsanazuddhi aura vAkyazuddhi / 298. pra0-bhAvazuddhi kise kahate haiM ? u.-karmoke kSayopazamase honevAlI aura mokSamArgameM ruci honese ujjvala tathA rAgAdise rahita vizuddha pariNAmoMke honeko bhAvazuddhi kahate haiN| 299. pra0-kAyazuddhi kise kahate haiM ? u0- zarIrakA vastra-AbhUSaNa, snAna-vilepana, aMga vikAra Adise rahita honA tathA aisA prazAnta honA mAnoM mUrtimAn prazama guNa hI hai, ise kAyazuddhi kahate haiN| 300. pra0-vinayazuddhi kise kahate haiM ? ___ u0-arhanta Adi pUjya guruoMkI yathAyogya pUjAmeM tatpara honA, jJAnAdi kI vidhipUrvaka bhakti karanA aura samasta kAryoM meM guruke anukUla baratanA vinayazuddhi hai| 301. pra0-IryApathazuddhi kise kahate haiM ? ___ u0-antaraMga jJAna aura sUrya tathA indriyake prakAzake dvArA dekhI huI jamonameM prANiyoMko pIr3A na pahuMcAte hue sAmane dekhakara gamana karanA Ipitha zuddhi hai| ___ 302. pra0-bhikSAzuddhi kise kahate haiM ? u0-AcArazAstrameM bhikSAkA jo deza aura kAla kahA hai usako jAnane vAle munikA bhojanake lAbha aura alAbhameM tathA sarasa aura virasa bhojanameM samAna bhAva rakhakara bhikSAke lie jAnA aura dInatA na dikhAte hue vidhipUrvaka prAsuka AhAra grahaNa karanA bhikSAzuddhi hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 303. pra0-pratiSThApanazuddhi kise kahate haiM ? u0-deza kAlako jAnakara malamUtra AdikA aise prAsuka sthAna para tyAganA jahA~ kisI jIvako kaSTa na pahu~ce tathA mArgameM Ane-jAnevAloMko burA na lage, pratiSThApana zuddhi hai| - 304. pra0-zayanAsanazuddhi kise kahate haiM ? u0-jahA~ striyoMkA AnA-jAnA ho, cora, zarAbI, zikArI, zRMgArI aura vilAsI puruSa rahate hoM, vezyA nRtya hotA ho aise sthAnoMko dUra hose chor3akara akRtrima guphA, vRkSoMke koTara tathA zUnya makAnoMmeM athavA vanoMmeM nirdoSa sthAna para sAdhukA sonA tathA Asana lagAnA zayanAsana zuddhi hai| 305. pra0-vAkyazuddhi kise kahate haiM ? u0--jo vacana chaha kAyake jIvoMkI virAdhanAko preraNA na denevAlA ho, kaThora na ho, dUsaroM ko pIr3AdAyaka na ho, vratazIla vagairahake upadezako liye hue ho, hitamita aura manohara ho, saMyamIke yogya ho, aise vacanakA bolanA vAkyazuddhi hai| 306.pra0-tapadharma kise kahate haiM ? u0-karmokA kSaya karane ke liye jo tapasyA kI jAtI hai use tapadharma kahate haiN| 307. pra0-tyAgadharma kise kahate haiM ? / u0--parigrahakI nivRttiko tyAgadharma kahate haiN| 308. pra0-zaucadharma aura tyAgadharma meM kyA antara hai ? u0-pAsameM parigrahake nahIM hote hue bhI jo parigrahakI tRSNA hotI hai usako nivRttikA nAma zaucadharma hai aura prApta parigraha kA tyAganA tyAgadharma hai| 309. pra0-AkiMcanyadharma kise kahate haiM ? ' u0--zarIra vagairahameM bhI 'yaha merA hai' isa prakArakA abhiprAya na honA AkiMcanyadharma hai| 310. pra0-brahmacarya dharma kise kahate haiM ? u0-strI kI bhAvanAse rahita hokara brahma arthAt svAtmAmeM lIna rahanA brahmacarya hai| 311 pra0--anuprekSA kise kahate haiM? u0--saMsAra zarIra vagairahake svarUpakA bArambAra vicAra karanA anuprekSA hai| 312. pra0-anuprekSAke kitane bheda haiM ? u0--anuprekSAke bAraha bheda haiM- anitya, azaraNa, saMsAra, ekatva, anyatva, azuci, Asrava, saMvara, nirjarA, loka, bodhidurlabha aura dharma / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 313. pra0-anitya anuprekSA kise kahate haiM ? u0--zarIra aura indriyoMke viSaya jalake bulabuleke samAna anitya haiN| isa saMsArameM kucha dhruva nahIM hai aisA vicAranA anityAnuprekSA hai| 314. pra0-azaraNa anuprekSA kise kahate haiM ? u0--bhUkhe zerake paMjemeM Aye hue hiranakI taraha janma, jarA, mRtyu Adike duHkhoMse pIr3ita prANIkA koI bhI zaraNa nahIM hai / yadi koI zaraNa hai to vaha dharma ho zaraNa hai, aisA vicAranA azaraNa anuprekSA hai| 315. pra0-saMsAra anuprekSA kise kahate haiM ? u0--saMsArake svarUpakA vicAra karanA saMsAra anuprekSA hai| 316. pra0-ekatva anuprekSA kise kahate haiM ? u0-- janma, jarA aura maraNake mahAduHkha bhoganeke liye maiM akelA ho hU~, akelA hI janma letA hU~, akelA hI maratA hUM ityAdi cintana karanA ekatva anuprekSA hai| 317. pra0-anyatva anuprekSA kise kahate haiM ? u0--maiM zarIrase bhI bhinna hU~, phira bAhya parigrahakA to kahanA ho kyA hai, isa prakArakA vicAra karanA anyatva anuprekSA hai|| 318. pra0-azuci anuprekSA kise kahate haiM ? u0--zarIrakI apavitratAkA cintana karanA ki yaha zarIra malamUtra vagairaha kA ghara hai Adi azaci anuprekSA hai| 319. pra0-Asrava anuprekSA kise kahate hai ? u.--karmoM ke Ane ke dvArako Asrava kahate haiN| AsravakA vicAra karanA Asrava anuprekSA hai| 320. pra0-saMvara anuprekSA kise kahate haiM ? u0-karmoMke Aneke dvArako roka denekA nAma saMvara hai / saMvarake guNoMkA vicAra karanA saMvara anuprekSA hai / 321. pra0-nirjarA anuprekSA kise kahate haiM ? u0-AtmAse karmoMke jhar3anekA nAma nirjarA hai| nirjarAke svarUpakA vicAra karanA nirjarA anuprekSA hai| 322. pra0-lokAnuprekSA kise kahate haiM ? u0-lokake AkAra vagairahakA cintana karanA lokAnuprekSA hai / 323. pra0-bodhidurlabha anuprekSA kise kahate haiM ? u0-saMsArameM saba coja milanA sulabha hai kintu sacce jJAnako prApti durlabha hai, aisA vicAranA bodhidurlabha anuprekSA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'caraNAnuyoga-pravezikA 324. pra0 - dharma anuprekSA kise kahate haiM ? u0---dharmake svarUpakA cintana karanA dharma anuprekSA hai / 325. pra0 - anuprekSA se kyA lAbha hai ? u0-- 0 - anuprekSAoMkI bhAvanAse sAdhu uttama kSamA Adi dharmokA pAlana karane meM samartha hotA hai aura parISahoM ko jItane meM utsAhita hotA hai / 326. pra0 - parISaha kise kahate haiM ? u0 - zArIrika aura mAnasika pIr3AmeM kAraNa bhUkha-pyAsa vagairahakI vedanAko parISaha kahate haiM / 327. pra0 - parISaha kitanI haiM ? u0 - parISaha bAIsa haiM- kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMza-mazaka, nAgnya, arati, strI, caryA, niSadyA, zayyA, Akroza, vadha, yAcanA, alAbha, roga, tRNasparza, mala, satkAra - puraskAra, prajJA, ajJAna aura darzana / 328. pra0 - kSudhA parISahajaya kise kahate haiM ? u0 - atyanta bhUkhakI pIr3A honepara bhI dhairya ke sAtha use sahanA kSudhA parISahajaya hai / 329. pra0 - pipAsA parISahajaya kise kahate haiM ? u0- pyAsakI kaThora vedanA hote hue bhI usake vaza meM nahIM honA pipAsA parISahajaya hai / 330. pra0 - zIta paroSahajaya kise kahate haiM ? 42 u0- - zItase pIr3ita honepara bhI usakA pratIkAra karanekI bhAvanA bhI manameM na honA zIta parISahajaya hai / 331. pra0 - uSNa parISahajaya kise kahate haiM ? u0- grISma Rtu Adike kAraNa garmIkA ghora kaSTa hote hue bhI usase vicalita na honA uSNa parISahajaya hai / 332. pra0 - daMzamazaka paroSahajaya kise kahate haiM ? u0- DaoNsa, macchara, makkhI, pissU vagairahake kATanepara bhI pariNAmoMmeM viSAdakA na honA daMzamazaka parISahajaya hai / 333. pra0 - nAgnya parISahajaya kise kahate haiM ? u0 - mAtA ke garbha se utpanna hue bAlakako taraha nirvikAra nagnarUpa dhAraNa karanA nAgnya paroSahajaya hai / 334. pra0- - arati parISahajaya kise kahate haiM ? u0- saMyamase arati utpanna hone ke aneka kAraNa hote hue bhI saMyamameM atyanta prema honA arati parISahajaya hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 335. pra0-strI parISahajaya kise kahate haiM ? u0-striyoMke dvArA bAdhA pahu~cAnepara bhI unake rUpako dekhaneko athavA unakA AliMgana karaneko bhAvanAkA bhI na honA stro paroSahajaya hai| 336. pra0-caryA parISahajaya kise kahate haiM ? u0-pavanakI taraha ekAkI vihAra karate hue bhayAnaka vanameM bhI siMhako taraha nirbhaya rahanA aura naMge pairoMmeM kaMkara patthara cubhanepara bhI kheda khinna na honA caryA paroSahajaya hai| 337. pra0-niSadyA parISahajaya kise kahate haiM ? u0-jisa Asanase baiThe hoM usase vicalita na honA niSadyA paroSaha jaya hai| 338 pra0-zayyA paroSahajaya kise kahate haiM ? u0-rAtrimeM U~cI nIcI kaThora bhUmipara pUrA badana sIdhA rakhakara eka karavaTase sonA zayyAparISaha jaya hai| 339. pra0 -Akroza parISahajaya kise kahate haiM ? u0-atyanta kaThora vacanoMko sunakara bhI zAnta rahanA Akroza paroSaha jaya hai| 340. pra0-vadha parISahajaya kise kahate haiM ? u0-jaise candanako jalAnepara bhI vaha sugandha hI detA hai vaise hI apaneko mArane poTanevAloMpara bhI krodha na karake unakA bhalA ho vicAranA vadha parISaha jaya hai| 341. pra0-yAcanA parISahajaya kise kahate haiM ? u0--AhAra vagairahake na milanese bhale hI prANa cale jA~ya kintu kisose yAcanA karanA to dUra, mu~hapara donatA bhI na lAnA yAcanA parISahajaya hai| 342. pra0-alAbha parISahajaya kise kahate haiM ? u0-AhArAdikA lAbha na honepara bhI vaisA hI santuSTa rahanA jaisA lAbha honepara yaha alAbhaparISaha jaya hai| 343. pra0-roga parISahajaya kise kahate haiM ? u0-zarIrameM aneka vyAdhiyA~ hote hue bhI unakI cikitsAkA bhI vicAra na karanA roga parISahajaya hai| 344. pra0-tRNasparza parISahajaya kise kahate haiM ? / u0-tRNa kAMTe vagairahakI parISahako sahanA tRNasparza parISahajaya hai| 345.pra0-mala parISahajaya kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 caraNAnuyoga-pravezikA - apane zarIra meM lage hue malakI ora lakSya na dekara AtmabhAvanA meM hI lIna rahanA mala parISahajaya hai / 111 - 346. pra0 - satkArapuraskAra parISahajaya kise kahate haiM ? u0--sammAna aura apamAna meM samabhAva rakhanA aura Adara satkAra na hone para bhI kheda khinna na honA satkAra - puraskAra parISahajaya hai / 347. pra0 - prajJA parISahajaya kise kahate haiM ? u0--apane pAMDityakA garva na honA prajJA parISahajaya hai / 348. pra0 - ajJAna parISahajaya kise kahate haiM ? u0- yadi koI tiraskAra kare, tU ajJAnI hai, kucha jAnatA nahIM hai, to usase khinna na hokara jJAnakI prAptikA hI barAbara prayatna karate rahanA ajJAna parISahajaya hai / 349. pra0- - adarzana parISahajaya kise kahate haiM ? u0 - zraddhAnase Digane ke nimitta upasthita honepara bhI muni mArga meM barAbara AsthA banAye rakhanA adarzana paroSahajaya hai / 350. pra0 - kisa karmake udayase kauna-kauna parISaha hotI hai ? u0- jJAnAvaraNa karmake udaya meM prajJA aura ajJAna paroha hotI hai / darzana mohanIyake udayameM adarzana parISaha hotI hai / antarAya karmake udayameM alAbha parISaha hotI hai | cAritra mohanIyake udaya meM nAgnya, niSadyA, Akroza, yAcanA, satkAra-puraskAra, arati, strI ye ATha parISaha hotI haiM aura vedanIya karmake udaya meM kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza aura mala ye gyAraha parISaha hotI haiM / 351. pra0 - eka jIva meM eka samaya meM eka sAtha kitanI paroSaha ho sakatI haiM ? u0- eka jIvameM eka samaya meM eka sAtha ekase lekara unnIsa parISaha taka ho sakatI haiM ? kyoMki zIta aura uSNa paroSahameMse eka hI ho sakatI hai aura zayyA, caryA, niSadyA meMse eka ho ho sakatI hai / 352. pra0 - prajJA aura ajJAna parISaha eka sAtha kaise ho sakatI hai ? u0- zrutajJAna kI apekSA prajJA paroSaha aura avadhijJAnake abhAva meM ajJAna parISaha ho sakatI hai | 353. pra0 - kisa guNasthAnameM kitanI parISaha hotI haiM ? u0- pahale ke sAta guNasthAnoM meM saba parISaha hotI haiM / AThaveM guNasthAna meM adarzana paroSa ke binA zeSa ikkIsa parISaha hotI haiM / nauveM guNasthAnake saveda bhAga meM arati paroSa ke binA bIsa parISaha hotI haiM aura aveda bhAgameM strI Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 caraNAnuyoga-pravezikA paroSahake naSTa ho jAnese unnIsa parISaha hotI haiN| dasaveM, gyArahaveM aura bArahaveM guNasthAnameM unnIsa parISahoMmeM nAgnya, niSadyA, Akroza, yAcanA, satkAra-puraskArako chor3akara zeSa caudaha parISaha hotI haiN| ghAtikarmoMkA vinAza honese anantacatuSTayake dhArI sayogakevalI bhagavAnke yadyapi vedanIya karma vidyamAna haiM phira bhI ghAtikarmoM ke balakI sahAyatAke binA vedanIyakarma phala denemeM samartha nahIM hotaa| ataH terahaveM aura caudahaveM guNasthAnameM paroSaha nahIM hotii| 354.30-cAritra kise kahate haiM ? u0-jina kAmoMke karanese karmoMkA bandha hotA hai una kAmoMko na karaneko cAritra kahate haiN| 355. pra0-cAritrake kitane bheda haiM ? u0-cAritrake pA~ca bheda haiM-sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi, sUkSmasAmparAya aura yathAkhyAta / 356. pra0-sAmAyika cAritra kise kahate haiM ? u0 --samasta sAvadyayogakA abhedarUpase tyAga karanA sAmAyika cAritra hai| 357. pra.-chedopasthApanA cAritra kise kahate haiM ? u0-sAmAyika cAritrase Diganepara prAyazcittake dvArA sAvadha kAryoMmeM lage hue doSoMko chedakara punaH saMyama dhAraNa karaneko chedopasthApanA cAritra kahate haiM athavA samasta sAvadya yogakA bhedarUpase tyAga karanA chedopasthApanA cAritra hai| 358. pra0-parihAra vizuddhi cAritra kise kahate haiM ? u0--jisa cAritrameM prANI-hiMsAko pUrNa nivRtti honese viziSTa vizuddhi pAI jAtI hai use parihAra vizuddhi cAritra kahate haiN| isa cAritravAleke zarIrase jIvoMkA ghAta nahIM hotA isIse isakA nAma parihAra vizuddhi cAritra hai| 359. pra0-parihAravizuddhi cAritra kisake hotA hai ? u0-jisane apane janmase tIsa varSako avasthA taka sukhapUrvaka jIvana bitAyA ho aura phira jinadIkSA lekara ATha varSa taka tIrthaGkarake nikaTa pratyAkhyAna nAmake nauveM pUrvako par3hA ho aura tInoM sandhyAoMko chor3akara do kosa vihAra karanekA jisakA niyama ho, usa dRrddharacaryAke pAlaka mahAmUniko hI parihAravizuddhi cAritra hotA hai| . 360. pra0-sUkSmasAmparAya cAritra kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA u0-atyanta sUkSma kaSAyake honese sUkSma sAmparAya nAmaka dasaveM guNasthAnameM jo cAritra hotA hai use sUkSma sAmparAya cAritra kahate haiM ? / 361. pra0-yathAkhyAta cAritra kise kahate haiM ? u0--samasta mohanIya karmake upazamase athavA kSayase jaisA AtmAkA nirvikAra svabhAva hai vaisA hI svabhAva ho jAnA yathAkhyAta cAritra hai| isIse ise tathAkhyAta bhI kahate haiM kyoMki jaisA AtmAkA svabhAva hai vaisA hI isa cAritrakA svarUpa hai| ise athAkhyAta bhI kahate haiN| kyoMki atha zabdakA artha anantara hai aura yaha samasta mohanIya karma ke kSaya athavA upazamake anantara hI hotA hai| 362. pra0-tapake kitane bheda haiM ? u0--tapake do bheda haiM - bAhyatapa aura abhyantaratapa / 363. pra0-bAhyatapake kitane bheda haiM ? u0-bAhyatapake chai bheda haiM-anazana, avamaudarya, vRttiparisaMkhyAna, rasaparityAga, viviktazayyAsana aura kAyakleza / 364. pra0-anazanatapa kise kahate haiM ? u0-khyAti, pUjA, mantrasiddhi vagairaha laukika phalakI apekSA na karake saMyamako siddhi, rAgakA uccheda, karmokA vinAza, dhyAna tathA svAdhyAyakI siddhike liye bhojanakA tyAga anazanatapa hai| 365. pra0-anazanatapake kitane bheda haiM ? u0-anazanatapake do bheda haiM-eka avadhUtakAla aura eka anavadhRta kaal| 366. pra0-avadhUtakAla anazanatapa kise kahate haiM ? u0-samayakI maryAdA karake jo anazana kiyA jAtA hai vaha avadhRtakAla anazanatapa hai / jaise-dinameM eka bAra bhojana karanA aura eka bAra bhojana na karanA yA caturtha, SaSTha, aSTama, dazama, dvAdaza Adi upavAsa krnaa| 367. pra.-caturtha SaSTha Adi upavAsase kyA matalaba hai ? u0-eka dinameM bhojanakI do belA hoto haiN| ataH upavAsa dhAraNa karane ke dina eka belA aura upavAsakI pAraNAke dina eka belA tathA upavAsake dina do belA isa taraha bhojanakI cAra belAoMmeM bhojanakA tyAga karanA caturtha arthAt eka upavAsa hai| isI taraha bhojanako chai belAoMmeM bhojanakA tyAga karanA SaSTha arthAt do upavAsa hai / bhojanako ATha belAoMmeM bhojanakA tyAga karanA aSTama arthAt tIna upavAsa haiN| bhojanakI dasa belAoMmeM bhojanakA tyAga Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA karanA dazama arthAt cAra upavAsa haiM aura bhojanakI bAraha belAoMmeM bhojanakA tyAga karanA dvAdazama arthAt pA~ca upavAsa haiN| 368. pra0-anavadhatakAla anazanatapa kise kahate haiM ? u0-jIvana paryantake liye jo bhojanakA tyAga kiyA jAtA hai use anavadhRta kAla anazanatapa kahate haiN| 369. pra0-avamaudaryatapa kise kahate haiM ? u0-eka hajAra cAvala pramANa eka grAsa hotA hai| puruSakA svAbhAvika AhAra battIsa grAsa aura strIkA svAbhAvika AhAra aTThAIsa grAsa pramANa hotA hai| isase kama AhAra karanA avamaudaryatapa hai| 370. pra0 --vRttiparisaMkhyAnatapa kise kahate haiM ? u0--bhikSAke samaya nikalate samaya gharoM vagairahakA niyama karanA ki maiM AhArake lie itane ghara jAU~gA athavA amuka rItise AhAra milegA to luuNgaa| isa prakArake niyamako vRttiparisaMkhyAnatapa kahate haiM / 371. pra0-rasaparityAgatapa kise kahate haiM ? u0-indriyoMke damanake lie, nidrApara vijaya pAneke lie tathA sukhapUrvaka svAdhyAya karaneke lie gho, dUdha, dahI, tela, mIThA aura namakakA yathAyogya tyAga karanA rasaparityAga tapa hai| 372. pra0--viviktazayyAsanatapa kise kahate haiM ? u0-brahmacarya, svAdhyAya, dhyAna Adiko siddhike lie ekAnta sthAnameM zayana karanA tathA Azana lagAnA viviktazayyAsanatapa hai| 373. pra0-kAyaklezatapa kise kahate haiM ? u0-kaSTa sahaneke abhyAsake lie, ArAmatalabIkI bhAvanAko dUra karane ke lie aura dharmako prabhAvanAke lie grISmaRtumeM parvatake zikharapara, varSARtu meM vRkSake nIce aura zIta RtumeM khule hue maidAnameM dhyAna lagAnA tathA vIrAsana, zavAsana Adi aneka prakArake Asana lagAnA kAyaklezatapa hai| 374 pra0-kAyaklezatapameM aura parISahameM kyA antara hai ? u0-kAyakleza svayaM kiyA jAtA hai aura parISaha acAnaka A jAtI hai / 375. pra0-anazana Adi bAhyatapa kyoM haiM ? u0-ina tapoMkA patA laga jAtA hai ki munirAja tapa kara rahe haiM isalie inheM bAhyatapa kahate haiN| 376. pra0-abhyantaratapa kaunase haiM ? u0-abhyantaratapa chai haiM-prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, vyutsarga aura dhyaan| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 caraNAnuyoga- pravezikA 377. pra0 -- prAyazcittatapa kise kahate haiM ? u0- avazya karane yogya Avazyaka Adike na karanepara aura tyAgane yogya kriyAke na tyAgane para jo doSa lagatA hai usako zuddhi karanekA nAma prAyazcitta hai / 'prAyaH' arthAt aparAdhako 'citta' arthAt zuddhikA nAma prAyazcittatapa hai / 378. pra0-0 - prAyazcittake kitane bheda haiM ? u0- prAyazcittake dasa bheda haiM-AlocanA, pratikramaNa, ubhaya, viveka, vyutsarga, tapa, cheda, mUla, parihAra aura zraddhAna / 379 pra0 -- AlocanA prAyazcitta kise kahate haiM ? - AcArya ke lie vinayapUrvaka dasa doSoMko bacAkara apane pramAdakA nivedana karanA AlocanA prAyazcitta hai / u0 380. pra0 -- AlocanA kaba aura kaise karanA cAhie ? u0- prAtaHkAla athavA madhyAhnakAlameM yogya sthAnapara sAdhuko apanA pUrA doSa bAlakakI taraha saralabhAvase tInabAra AcArya ke sammukha kahanA cAhiye / 381. pra0 - AlocanAke dasa doSa kaunase haiM ? u0- Akampita, anumApita, dRSTa, bAdara, sUkSma, channa, zabdAkula, bahujana, avyakta aura tatsevita ye AlocanAke dasa doSa haiM ? 382. pra0 - Akampita doSa kise kahate haiM ? u0- mahAprAyazcittake bhayase AcAryako upakaraNa Adi dekara apane doSakA nivedana karanA Akampita doSa hai / 383. pra0 - anumApita doSa kise kahate haiM ? - u0- guruke Age apanI asAmarthyaM batalAkara aura phira anumAnase yaha jAnakara ki guru mujhe thor3A sA hI prAyazcitta deMge, apane doSakA nivedana karanA anumApita doSa hai / 384. pra0 - dRSTa doSa kise kahate haiM ? u0- jo doSa kisIne karate nahIM dekhA use chipA jAnA aura jo doSa karate dekha liyA ho use guruse nivedana karanA dRSTa doSa hai / 385. pra0 - bAdara doSa kise kahate haiM ? u0- kevala sthUla doSakA nivedana karanA bAdara doSa hai / 386. pra0 - sUkSma doSa kise kahate haiM ? u0- mahAn prAyazcittake bhayase mahAn doSako chipA lenA aura choTe doSakA nivedana karanA sUkSma doSa hai / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 caraNAnuyoga-pravezikA 387. pra0-channa doSa kise kahate haiM ? u0--doSa nivedana karanese pahale guruse pUchanA ki mahArAja ! yadi koI isa prakArakA doSa kare to usakA kyA prAyazcitta hotA hai, vaha channa doSa hai| 388. pra0-zabdAkulita doSa kise kahate haiM ? u0-pratikramaNake dina jaba bahutase sAdhu ekatra hue hoM aura khUba hallA ho rahA ho, usa samaya apane doSakA nivedana karanA ki koI suna na sake, zabdAkulita doSa hai| 389. pra0-bahujana doSa kise kahate haiM ? u0-gurune jo prAyazcitta diyA hai vaha ucita hai yA nahIM, aisI AzaMkAse anya sAdhaoMse pUchanA bahajana doSa hai| 390. pra0-avyakta doSa kise kahate haiM ? u0-guruse doSa na kahakara apane sahayogI anya sAdhuoMse apanA doSa kahanA avyakta doSa hai| 391. pra0-tatsevita doSa kise kahate haiM ? 30-guruse pramAdakA nivedana na karake jisa sAdhune apane samAna aparAdha kiyA ho usase prAyazcitta grahaNa karanA tatsevita doSa hai| 392. pra0-pratikramaNa prAyazcitta kise kahate haiM ? u0--pramAdase jo doSa mujhase huA vaha mithyA ho, isa taraha apane kiye hue doSake viruddha apanI mAnasika pratikriyAko prakaTa karanA pratikramaNa prAyazcitta hai| 393. pra0-tadubhaya prAyazcitta kise kahate haiM ? u0- AlocanA aura pratikramaNa donoMke karaneko tadubhaya prAyazcitta kahate haiN| 394. pra0-viveka prAyazcitta kise kahate haiM ? / u0-sadoSa AhAra tathA upakaraNa AdikA saMsarga honepara usakA tyAga kara denA viveka prAyazcitta hai| 395. pra0-vyutsarga prAyazcitta kise kahate haiM ? u0-kucha samayake liye dhyAnapUrvaka kAyotsarga karanA vyutsarga prAyazcitta hci 396. pra0-tapa prAyazcitta kise kahate haiM ? ___u0-aparAdhI sAdhu doSoMkI vizuddhike liye jo anazana Adi karatA hai use tapa prAyazcitta kahate haiN| ..397. pra0-cheda prAyazcitta kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. caraNAnuyoga-pravezikA u0-aparAdhI sAdhuke dIkSAke samayameM kamI kara denA, jaise-vIsa varSase dIkSita sAdhuko dasa varSase dIkSita mAnanA cheda prAyazcitta hai / 398.30-mUla prAyazcitta kise kahate haiM ? u0-purAnI dIkSAko chedakara phirase dIkSA denA mUla prAyazcitta hai| tattvArtha sUtra meM isakA nAma upasthApanA hai| 399. pra0-parihAra prAyazcitta kise kahate haiM ? u0-kucha samayake liye aparAdho sAdhuko saMghase bAhara kara denA parihAra prAyazcitta hai| 400. pra0-zraddhAna prAyazcitta kise kahate haiM ? u0-jo sAdhu mithyAdRSTi ho gayA ho, use punaH dokSA dekara deva, zAstra aura gurukA zraddhAnI banA lenA zraddhAna prAyazcitta hai ? 401. pra0-vinayatapa kise kahate haiM ? u0-ratnatraya aura ratnatrayake dhArI puruSoM aura striyoMkA yathAyogya Adara karanA vinayatapa hai| ___402. pra0-vinayatapake kitane bheda haiM ? u0-tattvArthasUtrake anusAra vinayatapake cAra bheda haiM-darzanavinaya, jJAnavinaya, cAritravinaya aura aupacArikavinaya tathA AcArazAstrake matase vinayake pA~ca bheda haiM--pUrvokta cAra aura eka tapavinaya / 403 pra0-darzana vinaya kise kahate haiM ? u0-tattvArthakA zaMkA Adi doSoMse rahita aura upagUhana Adi guNoMse sahita nirmala zraddhAna karanA tathA arhanta Adike guNoMmeM anurAga honA darzana vinaya hai| 404. pra0-darzanavinaya aura darzanAcAra meM kyA bheda haiM ? / u0-samyagdarzana Adiko nirmala karane kA prayatna karanA to darzana vinaya hai aura nirmala ho jAnepara tattvArthazraddhAna meM prayatna karanA darzanAcAra hai| 405. pra0-jJAnavinaya kise kahate haiM ? u0-ATha prakAroMke dvArA kalyANakArI zAstroMkA adhyayana karanA jJAnavinaya hai| 406. pra0-jJAnavinayake ATha prakAra kauna se haiM ? u0-kAlazuddhi, vinayazuddhi, upadhAnazuddhi, bahumAnazuddhi, anihnavazuddhi, vyaMjanazuddhi, arthazuddhi aura tadubhayazuddhi ye jJAna vinayake ATha prakAra haiN| svAdhyAyake samayapara hI zAstrAdhyayana karanA kAlazuddhi hai / hAtha-paira dhokara paryaGkAsana lagAkara adhyayana karanA athavA zruta aura zrutadharoMkI bhakti karanA Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA vinayazuddhi hai / ekAgracittase adhyayana karanA athavA jabataka yaha grantha athavA isakA amuka bhAga samApta hogA tabataka maiM upavAsa karU~gA ityAdi saMkalpako upadhAnazuddhi kahate haiN| jisa zAstrakA adhyayana kare athavA jisake mukhase zAstra sune donoMkA Adara karanA bahamAnazaddhi hai| jisa zAstrako par3hatA ho aura jisase par3hatA ho usakA nAma na chipAnA anihnavazuddhi hai| zAstra ke vAkyoMkA zuddha uccAraNa karanA vyaMjanazuddhi hai| unakA Thoka-Thoka artha karanA arthazuddhi hai aura vyaMjana tathA artha donoMko zuddhiko tadubhayazuddhi kahate haiM / 407. pra0-jJAnAcAra aura jJAnavinayameM kyA antara hai ? u0-kAlazuddhi Adi meM pralaya karanA jJAnavinaya hai aura kAlazuddhi Adike honepara zrutakA abhyAsa karanA jJAnAcAra hai| 408. pra0-cAritravinaya kise kahate haiM ? / ___ u0-indriyoMko vazameM karanA, kaSAyoMkA nigraha karanA aura gupti tathA samitiyoMkA pAlana karanA cAritravinaya hai| 409. pra. -cAritrAcAra aura cAritravinayameM kyA bheda hai ? u0-samiti AdimeM yatna karanA cAritra vinaya hai aura samiti Adike honepara vratoMmeM yatna karanA cAritrAcAra hai| 410. pra0-aupacArikavinaya kise kahate haiM ? u0-aupacArika vinayake tIna prakAra haiM-kAyika, vAcika aura mAnasika / inameMse bhI pratyekake do prakAra haiM-pratyakSa aura parokSa / pUjya puruSoMko AtA huA dekhakara AdarapUrvaka apane Asanase uThanA, unake abhimukha jAnA, hAtha jor3anA, namaskAra karanA, unheM Asana denA, unake paira dabAnA ityAdi upacAra zarIrase karanA kAyikavinaya hai| AdaraNIya zabdoMse unakA satkAra karanA vAcikavinaya hai aura apane manameM unake prati anurAga aura zraddhAko bhAva honA mAnasikavinaya hai| yaha saba pratyakSa aupacArikavinaya hai| guru vagairahake abhAvameM bhI unakI AjJAkA pAlana karanA, unake guNoMkA kIrtana aura smaraNa Adi karanA parokSa aupacArikavinaya hai| 411.pra0-tapovinaya kise kahate haiM ? pahale kahe hue chai AvazyakoMko niyamapUrvaka karanA, parISahoMko sahanA, uttaraguNoMmeM utsAhayukta honA, apanese jo tapameM adhika hoM unako vinaya karanA aura jo tapameM laghu hoM unakA bhI nirAdara na karanA tapavinaya hai| 412. pra0~-vaiyAvRtyatapa kise kahate haiM ? u0 - AcArya, upAdhyAya, tapasvI, zaikSa, glAna, gaNa, kula, saMgha, sAdhu aura manojJa inako koI roga ho jAye, inapara koI upasarga A jAye yA inameMse Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 caraNAnuyoga-pravezikA kisIkA zraddhAna vicalita hone lage to unake rogakA ilAja karanA, unakA saMkaTa dUra karanA aura upadeza Adike dvArA unake zraddhAnako dRr3ha karanA vaiyAvRtya hai| 413. pra.-AcArya kise kahate haiM ? u0--jinake pAsa jAkara saba zramaNa vratAcaraNa karate haiM unheM AcArya kahate haiN| 414. pra0-upAdhyAya kise kahate haiM ? u0--jinake pAsa jAkara zramaNagaNa zAstrAbhyAsa karate haiM unako upAdhyAya kahate haiN| 415. pra0-tapasvI kise kahate haiM ? u0-jo zramaNa bahuta vrata upavAsa Adi karate haiM unheM tapasvI kahate haiN| 416. pra0-zaikSa kise kahate haiM ? u0-jo zramaNa zAstrakA abhyAsa karate haiM unheM zaikSa kahate haiM / 417. pra0-glAna kise kahate haiM ? u.-rogI zramaNoMko glAna kahate haiN| 418. pra0-gaNa kise kahate haiM ? u0-vRddha zramaNoMkI paramparAke sAdhuoMko gaNa kahate haiN| 419. pra0-kula kise kahate haiM ? u0-dIkSA denevAle AcAryako ziSya paramparAko kula kahate haiN| 420. pra0-saMgha kise kahate haiM ? u0-anagAra, yati, muni aura RSike bhedase cAra prakArake zramaNoMke samUhako saMgha kahate haiM athavA muni, AryikA, zrAvaka aura zrAvikAke samUhako saMgha kahate haiN| 421. pra0-sAdhu kise kahate haiM ? u0-bahuta samayake dIkSita zramaNako sAdhu kahate haiM ? 422. pra0-manojJa kise kahate haiM ? u0-lokapUjita zramaNako manojJa kahate haiN| 423. pra0-anagAra kise kahate haiM ? u.-sAmAnya zramaNoM ko anagAra kahate haiM / 424. pra0-yati kise kahate haiM ? u0-upazamazreNi yA kSapakazreNipara ArUr3ha zramaNoMko yati kahate haiN| 425. pra.--muni kise kahate haiM ? u0-avadhijJAnI aura manaHparyayajJAnI zramaNoMko muni kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 426. pra0 - RSi kise kahate haiM ? u0- RddhidhArI zramaNoM ko RSi kahate haiM / 427. pra0 - RSi kitane prakArake haiM ? u0- RSi cAra prakAra ke hote haiM- rAjarSi, brahmarSi, devarSi aura paramarSi / 428. pra0 - rAjarSi kise kahate haiM ? u0 - vikriyARddhi aura akSINaRddhike dhArI zramaNoM ko rAjarSi kahate haiM / 429. pra0 - brahmarSi kise kahate haiM ? u0- buddhiRddhi aura auSadhaRddhike dhArI zramaNoMko brahmarSi kahate haiM / 430. pra0 - devarSa kise kahate haiM ? u0- AkAzagamana Rddhike dhArI zramaNoMko devarSi kahate haiM ? 431. pra0-- paramarSi kise kahate haiM ? - kevalajJAniyoMko paramarSi kahate haiM / 432. pra0 - Rddhi kitane prakArakI hotI haiM ? -02 53 u0--Rddhi ATha prakArakI hotI haiM - buddhiRddhi, kriyARddhi, vikriyARddhi, tapaRddhi, balaRddhi, auSadhaRddhi, rasaRddhi aura kSetraRddhi / 433. pra0- - buddhiRddhi kise kahate haiM ? u0- buddhi kahate haiM jJAnako / jJAnaviSayaka Rddhiko buddhiRddhi kahate haiM / 434 pra0 - buddhiRddhike kitane bheda haiM ? u0- bIjabuddhi, koSThabuddhi, padAnusAritva, saMbhinna zrotRtva, aSTAMgamahAnimittatA, prajJA zramaNatva, pratyekabuddhatA Adi aTThAraha bheda haiM ? 435. pra0 - bIjabuddhiRddhi kise kahate haiM ? u0- jaise uttama kheta meM boye gaye eka bIjase aneka bIja utpanna hote haiM vaise hI jJAnAvaraNa karmakA vizeSa kSayopazama honepara eka bIja padako lekara usake aneka arthoMko jAnanemeM kuzala honA bojabuddhiRddhi hai / 436. pra0 - koSThabuddhiRddhi kise kahate haiM ? Jain Educationa International u0- jaise koThe meM bahuta sA dhAnya bIja paraspara meM rile mile binA surakSita rahatA hai vaise hI paropadezake dvArA grahaNa kiye bahutase zabda artha aura bIjakA buddhimeM jaise taisA vyavasthita rahanA koSThabuddhiRddhi hai / 437. pra0 - padAnusAritvaRddhi kise kahate haiM ? u0- grantha ke Adi, madhya athavA antakA ekapada sunakara samasta grantha va arthakA avadhAraNa karanA padAnusAritva Rddhi hai / 438. pra0 - sambhinnazrotRtvaRddhi kise kahate haiM ? u0- cakravartIke bAraha yojana lambe aura nau yojana caur3e kaTakameM utpanna For Personal and Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA honevAle hAthI, ghor3A, UMTa Adike zabdoMko tapovizeSake balase alaga-alaga jAna lenA saMbhinnazrotRtvaRddhi hai| 439. pra0-aSTAMga-mahAnimittatA Rddhi kise kahate haiM ? u0-antarikSa, bhauma, aMga, svara, vyaMjana, lakSaNa, chinna aura svapna ye ATha mahAnimitta haiM jinase bhUta, bhaviSya kA zabhAzubha jAnA jAtA hai| ina ATha mahAnimittoMkA jJAtA honA aSTAMga-mahAnimittatARddhi hai / 440. pra.-antarikSa-nimitta-jJAna kise kahate haiM u0-sUrya, candramA, graha, nakSatra Adiko dekhakara zubhAzubha phalakA jAnanA antarikSa-mahAnimitta-jJAna hai| 441. pra0-bhoma-nimittajJAna kise kahate haiM ? u0-pRthvIkI kaThoratA, komalatA, rUkSatA Adi dekhakara zubhAzubha jAna lenA aura pRthvIke andara sthita sonA-cAMdo vagairahako spaSTa jAna lenA bhauma nimitta-jJAna hai| 442. pra0-aMga-nimittajJAna kise kahate haiM ? u0-aMga-upAMga vagairahako dekhakara trikAlabhAvI sukha duHkhako jAna lenA aMga nimitta-jJAna hai| 443. pra0-svaranimittajJAna kise kahate haiM ? u0-zubha athavA azubha zabdako sunakara iSTa aniSTa phalako jAna lenA svaranAmA nimittajJAna hai| 444. pra0-vyaMjana nimittajJAna kise kahate haiM ? u0-sira, mukha, gardana vagairahameM tila, lahasuna Adiko dekhakara trikAla sambandhI zubhAzubhako jAna lenA vyaMjana-nimittajJAna hai| 445. pra0 - lakSaNa-nimittajJAna kise kahate haiM ? u0-zarIrameM zrIvRkSa, svastika, kalaza, Adi cihnoMko dekhakara puruSake sammAna, aizvarya Adiko jAna lenA lakSaNa-nimittajJAna hai| 446. pra0-chinna-nimittajJAna kise kahate haiM ? u0-vastra, zastra, chatra, jUtA Adiko kisIke dvArA kATA phATA dekhakara trikAla sambandho zubhAzubhako jAna lenA chinna-nimittajJAna hai / 447. pra0 -svapna-nimittajJAna kise kahate haiM ? u0-vAta, pitta aura kaphake doSase rahita puruSa rAtrike pichale paharameM candramA, sUrya, pRthvI vagairahako samudrake mukhameM praveza karatA huA dekhe to svapna zubha sUcaka hai aura apane zarIrako gho, tela vagairahase lipta dekhe yA apaneko Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA U~Ta, gadhe vagairahapara car3hA dekhe to svapna azubha sUcaka hai| aise svapnoMkA phala batalAnA svapnanimittajJAna hai| 448. pra0-prajJAzramaNatvaRddhi kise kahate haiM ? u0-kisoke dvArA aise sUkSma arthakA prazna upasthita kiye jAnepara, jise caudahapUrvakA dhArI hI kaha sakatA hai, sandeha rahita nirUpaNa karanA prajJAzramaNatva Rddhi hai| 449 pra0-pratyekabuddhatARddhi kise kahate haiM ? u0-parake upadezake binA apanI zaktivizeSase hI jJAna aura saMyamake vidhAnameM nipuNa honA pratyekabuddhatARddhi hai| 450. pra0-kriyARddhike kitane bheda haiM ? u0-kriyA viSayaka Rddhike do bheda haiM-AkAzagAmitva aura cAraNa / 451. pra0-AkAzagAmitvaRddhi kise kahate haiM ? u0--paryaMkAsanase baiThakara athavA kAyotsargapUrvaka khar3e hokara, binA pAda nikSepa kiye, AkAzameM gamana karane meM kuzala honA AkAzagAmitvaRddhi hai| 452. pra0-cAraNaRddhi kise kahate haiM ? u0-cAraNaRddhike aneka bheda haiM-jalake Upara pRthvokI taraha calanA jalacAraNaRddhi hai| bhUmise cAra aMgula Upara AkAzameM paira uThAte rakhate hue saikar3oM yojana gamana karanA jaMghAcAraNaRddhi hai| isI taraha tantucAraNa, puSpacAraNa Adi cAraNa RddhiyA~ hoto haiM / 453. pra0-vikriyARddhi kise kahate haiM ? u0--vikriyARddhike bhI aneka prakAra haiM- zarIrako choTA-bar3A, halkAbhAro, eka-aneka Adi karanA, pRthvIpara baiThakara apanI aMgulise sUrya, candramAko cha lenA, parvatameMse binA kisI prakArakI rokake cale jAnA, adazya ho jAnA Adiko sAmarthyako vikriyARddhi kahate haiM / 454. pra0-tapaRddhi kise kahate haiM ? u0-Rddhike sAta bheda haiN| velA telA Adi yogako Arambha karake maraNa paryanta usase virata nahIM honA ugratapaRddhi hai| mahopavAsa Adi karane para bho zaktikA bar3hate hI jAnA, mukha meMse durgandha na AnA aura zarIrakI kAntikA bar3hanA doptatapaRddhi hai| AhAra karate hue bhI nIhAra nahIM honA, taptatapaRddhi hai| siMha nikoDita Adi mahAn tapa karane meM tatpara honA, mahAtapaRddhi hai| aneka rogoMse pIr3ita honepara bhI anazana Adi tapoMko nahIM chor3anA aura bhayaMkara sthAnoMmeM bhI nirbhaya vAsa karanA ghoratapaRddhi hai| rogoMse grasta hote hue aura atyanta bhayaMkara sthAnameM rahate hue bhI tapasyAko bar3hAnemeM hI tatpara Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA rahanA ghora parAkramaRddhi hai| brahmacaryako dhAraNa karate hue svapnameM bhI dUSaNa na laganA dhora brahmacaryaRddhi hai / 455. pra-balaRddhi kise kahate haiM ? u0-mana, vacana aura kAyake bhedase balaRddhike tIna prakAra haiM-antamuhUrtameM samasta zrutakA artha cintana karanekI zaktikA honA, manobalaRddhi hai| antarmuhUrtameM sakala zrutakA uccAraNa karaneko sAmarthya honA vacanabalaRddhi hai| mAsika, cAturmAsika, vArSika pratimAyoga dhAraNa karate hue bhI zarIrakA khedakhinna na honA kAyabalaRddhi hai| 456. pra0-auSadhaRddhi kise kahate haiM ? u0 -auSadhaRddhike ATha prakAra haiM-tapasvo munike hastacaraNa Adike sparzase ho saba rogoMkA dUra ho jAnA AmarSaauSadhiRddhi hai| thUka vagairahake sparzase ho rogoMkA miTa jAnA kSelauSadhiRddhi hai| tapasvo munike karNa Adike malakA sarvaroganAzaka ho jAnA malauSadhiRddhi hai| malamUtrakA auSadharUpa ho jAnA viDauSadhiRddhi hai| aMga upAMgake sparza ho rogoMkA dUra ho jAnA savauSadhiRddhi hai| tova viSa mizrita AhArakA bhI tapasvI munike mukhameM jAnepara viSa rahita ho jAnA athavA tapasvo munike vacanoMke prabhAvase viSa utara jAnA AsyAviSa Rddhi hai / tapasvo munike dekhane mAtrase ho kiso ke viSakA utara jAnA dRSTiviSaRddhi hai / ye saba auSadha RddhiyA~ haiM / 457. pra0-rasaRddhi kise kahate haiM ? u0-rasaRddhike chai bheda haiM--prakRSTa tapasvI krodhameM Akara yadi kisIse kahe tU mara jA aura vaha tatkAla viSa car3hakara mara jAye yaha AsyaviSarasa Rddhi hai| prakRSTa tapasvI kruddha hokara kisIkI ora dekhe aura vaha viSa car3hakara mara jAye yaha dRSTiviSarasaRddhi hai| prakRSTa tapasvoke hAthameM rakhA huA virasa bhojana bho kSIrarasarUpa ho jAye athavA jinake vacana prANiyoMko kSIrakI taraha puSTidAyaka hoM vaha kSIrarasaRddhi hai| isI taraha madhvAsravIrasaRddhi ( miSTa rasa rUpa ho jAye ), ghRtAsravIrasaRddhi (ghRtarasarUpa pariNamana kare ) aura amRtAsravIrasaRddhi ( amRtarasarUpa pariNamana kare ) jAnano caahiye| 458. pra0-kSetraRddhi kise kahate haiM ? u0-kSetraRddhike do bheda haiM-eka akSINa-mahAnasaRddhi aura eka akSINa-mahAlayaRddhi / tapasvI muniko jisa baratanameMse bhojana diyA jAye usa baratanameMse yadi cakravartIko senAko bhI jimAyA jAye to usa dina bhojanako sAmagrI nahIM ghaTe, yaha akSINa-mahAnasaRddhi hai| RddhidhAro muni Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA jisa sthAna meM baiThe usa sthAnameM bahuta adhika vyakti bhI yadi Akara baiTheM to bhI sthAnakI kamI na par3e yaha akSINa-mahAlayaRddhi hai| 459 pra0- svAdhyAya tapa kise kahate haiM ? u.-Atmahita karanevAle zAstroMke adhyayanako svAdhyAya kahate haiN| 460. pra0-svAdhyAya tapake kitane bheda haiM ? u0-svAdhyAyake pA~ca bheda haiM-vAcanA, pRcchanA, anuprekSA, AmnAya aura dhrmopdesh| 461. pra0-vAcanA svAdhyAya kise kahate haiM ? u0-dharmake icchaka supAtroMko zAstra denA, zAstrakA artha batalAnA athavA zAstra bhI denA aura usakA artha bhI batalAnA vAcanA svAdhyAya hai| 462. pra0-pRcchanA svAdhyAya kise kahate haiM ? u0-saMzayako dUra karaneke liye athavA jJAnaviSayakA nirNaya karaneke liye viziSTa jJAniyoMse prazna karanA pRcchanA hai| 463. pra0-anuprekSA svAdhyAya kise kahate haiM ? u.-jAne hue arthakA bAra-bAra vicAra karanA anuprekSA svAdhyAya hai| 464. pra0-AmnAya svAdhyAya kise kahate hai ? u0 - zuddhatApUrvaka pATha karanA AmnAya svAdhyAya hai| 465. pra0-dharmopadeza svAdhyAya kise kahate haiM ? u0-dharmakathA karanA dharmopadeza svAdhyAya hai| 466. pra0-dharmakathAke kitane bheda haiM ? u0-dharmakathAke cAra bheda haiM-AkSepaNo, vikSepaNo, saMvedanI aura nirvednii| 467. pra0-AkSepaNIkathA kise kahate haiM ? u0-svamata ( anekAnta mata ) kA nirUpaNa karanevAlo kathAko AkSepaNI kathA kahate haiN| 468. pra0-vikSepaNokathA kise kahate haiM ? u0-paramatakA khaNDana karanevAlI kathAko vikSepaNokathA kahate haiN| 469. pra0-saMvedanIkathA kise kahate haiM ? u0-puNyakA phala batalAnevAlI kathAko saMvedanokathA kahate haiN| 470. pra0-nivedanIkathA kise kahate haiM ? u0-saMsArase vairAgya utpanna karAnevAlo kathAko nirvedanokathA kahate haiN| 471 pra0-vyutsarga tapa kise kahate haiM ? / u0-bAhya aura abhyantara parigrahake tyAgako vyutsarga tapa kahate haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA isIse vyutsarga ke do bheda haiM-eka bAhyopadhivyutsarga aura eka abhyantaropadhi putsrg| 472. pra0-vyutsarga tapa kauna karatA hai ? u0-jo yogI tIna guptiyoMkA pAlana karatA haA AtmAko zarIrase bhinna dekhatA hai aura apane zarIrase bho nispRha hai vahI vyutsarga tapako karatA hai| 473. pra0-abhyantaropadhivyutsarga kise kahate haiM ? u0-vaise to krodha Adi kaSAyoMke tyAgako abhyantaropadhivyutsarga kahate haiM / kintu kucha samayake lie athavA jIvana paryantake lie kAyakA tyAga karanA bhI abhyantaropadhivyutsarga hai| 474. pra0-jIvana paryanta kAyatyAga athavA samAdhimaraNake kitane bheda haiM ? u0-tIna bheda haiM-bhaktapratyAkhyAnamaraNa, iMginImaraNa aura praayopgmnmrnn| 475. pra0-bhaktapratyAkhyAnamaraNa kise kahate haiM ? u0--jisameM samAdhikI kAmanAse bhojanako tyAga diyA jAtA hai use bhaktapratyAkhyAnamaraNa kahate haiN| bhaktapratyAkhyAnakA jaghanyakAla antarmuharta hai aura utkRSTakAla bAraha mUharta hai| 476. pra0-iMginImaraNa kise kahate haiM ? u0-jisa samAdhimaraNameM sAdhu apanI vaiyAvRtya svayaM to karatA hai kintu dUsaroMse nahIM karAtA use iMginomaraNa kahate haiN| 477. pra0-prAyopagamanamaraNa kise kahate haiM ? u0-jisa samAdhimaraNameM muni apano vaiyAvRtya na svayaM karate haiM aura na dUsaroMse karAte haiM use prAyopagamana yA prAyopavezana kahate haiN| 478. pra0-dhyAna kise kahate haiM ? ___ u0-apane cittako vRttiko saba orase rokakara eka hI viSayameM lagAnA dhyAna hai| 479. pra.-dhyAnake kitane bheda haiM ? u0-dhyAnake do bheda haiM-azubha dhyAna aura zubha dhyAna / azubha dhyAnake do bheda haiM-Arta aura raudra tathA zubha dhyAnake do bheda haiM-dharmadhyAna aura zukladhyAna / 480. pra0-ArtadhyAnake kitane bheda haiM ? u0-ArtadhyAnake cAra bheda haiM-aniSTasaMyoga, iSTa viyoga, vedanA aura nidaan| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 481. pra0-aniSTasaMyoga ArtadhyAna kise kahate haiM ? u0-apriya vastuoMkA samAgama honepara unase apanA pIchA chur3Aneke lie bAra-bAra cintana karanA aniSTa saMyoga nAmakA ArtadhyAna hai| 482. pra0-iSTaviyoga ArtadhyAna kise kahate haiM ? u.-strI putra Adi priya vastuoMkA viyoga ho jAnepara unase milana honekA bAra-bAra vicAra karanA iSTaviyoga ArtadhyAna hai / 483 pra0-vedanA ArtadhyAna kise kahate haiM ? u0-vAta Adike vikArase zarIrameM pIr3A honepara rAta-dina usoko cintA karanA vedanA nAmaka ArtadhyAna hai| 484. pra0-nidAna ArtadhyAna kise kahate haiM ? u.-bhogoMkI tRSNAse pIr3ita hokara rAta-dina AgAmo bhogoMko prApta karanekI hI cintA karate rahanA nidAna ArtadhyAna hai / 485. pra0-ArtadhyAna kisake hotA hai ? u0-ArtadhyAna pahale guNasthAnase lekara chaThe guNasthAna taka ho hotA hai| kintu chaThe guNasthAnavartI munike nidAna nAmakA ArtadhyAna nahIM hotA / bAkIke tIna ArtadhyAna pramAdake udayase jaba kabhI ho jAte haiM / 486 pra0-raudradhyAna kise kahate haiM ? u0-hiMsA karane, jhUTha bolane, corI karane aura parigrahakA saMcaya karane meM hI magna rahanese raudradhyAna hotA hai| 487. pra0-raudradhyAna kisake hotA hai ? u0-muniko raudradhyAna nahIM hotaa| yadi kadAcit muniko bhI raudradhyAna ho jAye to unheM munipadase bhraSTa samajhanA caahiye| 488.pra0-dharmadhyAna kise kahate haiM ? u.-dharmayukta dhyAnako dharmadhyAna kahate haiN| usake cAra bheda haiM-AjJA vicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAnavicaya / 489. pra0 -AjJAvicaya dharmyadhyAna kise kahate haiM ? u0-acche upadeSTAke na honese, apanI buddhike manda honese aura padArthake sUkSma honese jaba yukti aura udAharaNako gati na ho to aisI avasthAoMmeM sarvajJake dvArA kahe hue Agamako pramANa mAnakara gahana padArthakA zraddhAnakara lenA ki yaha aisA hI hai, AjJAvicaya hai athavA svayaM tattvoMkA jAnakAra hote hue bhI dUsaroMko samajhAne ke lie yukti dRSTAnta AdikA vicAra karate rahanA AjJAvicaya hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 490. pra0-apAyavicaya dharmadhyAna kise kahate haiM ? u0-jo loga mokSake abhilASI hote hue bhI kumArgameM par3e hue haiM, unakA vicAra karanA ki ve mithyAtvase kaise chUTeM apAyavicaya hai| 491. pra0-vipAkavicaya kise kahate haiM ? u0-karmoke phala kA vicAra karanA vipAkavicaya dharmyadhyAna hai| 492. pra0-saMsthAnavicaya dharmadhyAna kise kahate haiM ? u0-lokake AkAra tathA usakI dazAkA vicAra karanA saMsthAnavicaya hai| 493. pra0-piNDasthadhyAna kise kahate haiM ? u0-jisameM pArthivI. AgneyI, mArutI, vAruNI aura tattvarUpavato, ina pA~ca dhAraNAoMkA cintana kiyA jAtA hai use piNDasthadhyAna kahate haiN| 494. pra.-pArthivI dhAraNAkA kyA svarUpa hai ? u0--isameM prathama ho yogI eka zAnta kSIrasamudrakA dhyAna karatA hai / phira usake madhyameM eka sahasradala kamalakA dhyAna karatA hai| phira usa kamalake madhyameM eka kaNikAkA cintana karatA hai| phira usa kaNikApara eka zveta siMhAsanakA cintana karatA hai| phira usa siMhAsanapara sukhapUrvaka baiThe hue apane AtmAkA cintana karatA hai / yaha pArthivI dhAraNA hai / 495. pra0-Agneyo dhAraNAkA kyA svarUpa hai ? u0-usake pazcAt yogI apane nAbhi maNDalameM solaha patroMke eka kamalakA dhyAna karatA hai| phira usa kamalako kaNikA para 'ha' maMtrakA aura solaha patroM para a A i I u U R R la la e ai o au aM aH ina solaha akSaroMkA cintana karatA hai| phira 'ha' ke rephase nikalatI huI dhUmakA cintana karatA hai| phira usameM se nikalate hue phuliMgoMkA aura phira jvAlAko lapaToMkA cintana karatA hai| phira usa jvAlAse apane hRdayameM sthita kamalako nirantara jalatA huA cintana karatA arthAt hRdayameM sthita kamalake ATha patra hoM aura una AThoM patroM para AThakarma sthita hoN| usa kamalake nAbhimeM sthita kamalakI karNikApara virAjamAna 'ha' maMtrake rephase uThI huI jvAlA nirantara jalAto hai aisA cintana karatA hai| usa kamalake bhasma honeke pazcAt zarIrake bAhara bar3avAnalake samAna dhadhakatI huI trikoNa agnikA cintana karatA hai / phira yaha agnimaNDala usa nAbhimeM sthita kamalako aura zarIrako jalAkara dhore-dhIre zAnta ho jAtA hai aisA cintana karatA hai / yaha Agneyo dhAraNA hai / 496. pra0-mArutI dhAraNA kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA ..... u0-phira yogo AkAzameM vicarate hue vegazAlI vAyumaNDalakA cintana karatA hai| phira aisA cintana karatA hai ki vaha vAyumaNDala zarIra vagairahake bhasmako ur3Akara zAnta ho gayA hai yaha mArutI dhAraNA hai| .497. pra0-vAruNI dhAraNAkA kyA svarUpa hai ? u0---phira vaha dhyAnI meghoMse bhare hue AkAzakA dhyAna karatA hai| phira unako barasate hue vicAratA hai| phira jalake pravAhase AkAzako bahAte hue varuNa maNDalakA cintana karatA hai| phira vaha vicAratA hai ki vaha varuNamaNDala zarIrake jalanese utpanna huI samasta bhasmako dho detA hai| yaha vAruNo dhAraNA 498. pra0-tattvarUpavatI dhAraNAkA kyA svarUpa hai ? u0-phira vaha yogo siMhAsanapara virAjamAna, deva dAnavoMse pUjita sarvajJake samAna apane AtmAkA cintana karatA hai| phira ATha karmoMse rahita nirmala puruSAkAra apane AtmA kA cintana karatA hai| yaha tattvarUpavato dhAraNA hai| 499. pra0-padasthadhyAna kise kahate haiM ? u0--pavitra maMtroMke akSararUpa padoMkA avalambana lekara jo dhyAna kiyA jAtA hai vaha padasthadhyAna hai| 500. pra0-dhyAnake yogya maMtrAkSara kaunase haiM ? u.---paMca parameSThIkA vAcaka paMca namaskAra maMtra, 'arhatsiddhAcAryopAdhyAya sarvasAdhubhyo namaH' yaha solaha akSaroMkA maMtra, 'arahanta siddha' yaha chai akSaroMkA maMtra' 'oM hA~ hrIM hU~ hrauM hraH a si A u sA namaH' pA~ca tattvoMse yukta yaha paJcAkSaro maMtra, 'arahanta' yaha cAra akSarakA maMtra, 'siddha' yaha do akSarakA maMtra tathA anya bhI aneka maMtra dhyAnake yogya haiN| 501. pra0-rUpasthadhyAna kise kahate haiM ? u0-jisa dhyAnameM samavasaraNa Adi mahimAse yukta arahantake svarUpakA cintana kiyA jAtA hai use rUpasthadhyAna kahate haiN| 502. pra0 - rUpAtItadhyAna kise kahate haiM ? u0-jisa dhyAnameM zuddha cidAnandamaya, puruSAkAra aura lokake agrabhAga meM sthita AtmAkA dhyAna kiyA jAtA hai use rUpAtotadhyAna kahate haiN| 503. pra0-dharmadhyAna kisake hotA hai ? u0-cauthe, pAMcaveM, chaThe aura sAtaveM guNasthAnavAle jIvoMke hI dharmadhyAna hotA hai| ..504. pra0 -zukladhyAna kise kahate haiM ? Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA u0-kaSAyarUpI malakA kSaya athavA upazama honese vaha zukladhyAna hotA hai isalie AtmAke zuci guNake sambandhase ise zukladhyAna kahate haiN| 505. pra0-zukladhyAnake kitane bheda haiM ? u0-zukladhyAnake cAra bheda haiM-pRthaktvavitarka, ekatvavitarka, sUkSma kriyApratipAti aura vyuparatakriyAnivRtti / 506. pra0-zukladhyAna kisake hote haiM ? u0-Adike do zakladhyAna to sakala zratake dhAraka zratakevalIke hote haiM aura antake do zukladhyAna sayogakevalI aura ayogakevalIke hote haiN| dUsare rUpase pahalA zukladhyAna tInoM yogavAle muniyoMke hotA hai; kyoMki isameM yoga badalatA rahatA hai| dUsarA zukladhyAna kisI eka yogavAleke ho hotA hai kyoMki isameM yoga badalatA nahIM hai| tIsarA zakladhyAna kAyayoga vAleke hI hotA hai kyoMki kevala kAyayogakI sUkSma kriyA hI hotI hai aura cauthA zukladhyAna ayogakevaloke hI hotA hai kyoMki isameM yogoMkI kriyAkA sarvathA abhAva ho jAtA hai| 507. pra0-pRthaktvavitarkavIcAra zukladhyAna kise kahate haiM ? u0-jisa dhyAnameM pRthak-pRthak rUpase vitarka aura vIcAra hotA hai usako pRthaktvavitarka vocAra zukladhyAna kahate haiN| 508. pra0-vitarka kise kahate haiM ? / u.-vizeSa rUpase tarka arthAt vicAra karaneko vitarka kahate haiM / vitarka nAma zrutajJAnakA hai| 509. pra0-vIcAra kise kahate haiM ? u0-dhyAna karate samaya dhyAnake viSayakA badalanA, vacanakA badalanA aura yogakA badalanA vIcAra hai| 510. pra0-ekatvavitarka zukladhyAna kise kahate haiM ? u0-jisa dhyAnameM yogo eka dravya, eka aNu athavA eka paryAyako eka yogase cintana karatA hai arthAt jisameM dhyeya, vacana aura yoga nahIM badalatA usa pRthaktva rahita, vocAra rahita kintu vitarka sahita dhyAnako ekatvavitarka zukla. dhyAna kahate haiN| yaha zukladhyAna pRthaktvavitarkavIcAra zukladhyAna pUrvaka hI hotA hai tathA isake honepara ghAtiyAkarma kSaNamAtrameM naSTa ho jAte haiN| 511. pra0-sUkSma kriyApratipAti dhyAna kise kahate haiM ? u.-jaba kevalI bhagavAnko Ayu antarmuhUrta zeSa rahatI hai taba ve bAdarakAya yogameM sthira hokara bAdara vacanayoga aura bAdara manoyogako sUkSma karate haiN| phira vacanayoga aura manoyogameM sthita hokara bAdara kAyayogako sUkSma Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA karate haiM / phira sUkSma kAyayogameM sthita hokara vacanayoga aura manayogakA nigraha karate haiN| taba sUkSma kAyayogake dvArA sUkSma kriyApratipAti dhyAna karate haiN| 512. pra0-samucchinna athavA vyuparatakriyAnivRtti dhyAna kise kahate haiM ? u0-tIsare zukladhyAnake pazcAt samucchinnakriyAnivRtti nAmakA cauthA zukladhyAna hotA hai| isameM zvAsocchvAsakA saMcAra, samasta manoyoga, vacana yoga, kAyayoga aura samasta pradezoMkA halana calana Adi kriyA ruka jAtI hai| isaliye ise samucchinnakriyAnivarti kahate haiN| isake honepara mokSake sAkSAt kAraNa cAritra, darzana aura jJAna pUrNa ho jAnese ayogakevalo bhagavAn zuddha suvarNakI taraha nirmala AtmarUpa hokara nirvANako prApta karate haiM / 513. pra0-nirgrantha kise kahate haiM ? u0-samyagdRSTi honeke sAtha hI sAtha jo bAhya aura abhyantara parigrahake tyAgo hote haiM unheM nirgranya kahate haiN| isose digambara jaina sAdhu nirgrantha kahe jAte haiN| 514. pra0-nirgranthake kitane bheda haiM ? u0-pulAka, bakuza, kuzIla, nirgrantha aura snAtaka ina pA~coMko nirgrantha kahate haiN| 515. pra0-pulAka muni kise kahate haiM ? u0-jina muniyoMke uttara guNako bhAvanA bhI nahIM hotI aura mUlaguNoMmeM bhI jo kabhI-kabhI doSa lagA lete haiM una muniyoMko pulAka kahate haiN| 516. pra0-pulAka muniko anya vizeSatAe~ kyA haiM ? u0-pulAka munike sAmAyika aura chedopasthAnA cAritra hotA hai, kama se kama AcArAMgake aura adhikase adhika dasapUrvake jJAtA hote haiN| unake tIna zubha lezyAe~ hoto haiM aura marakarake vaha adhikase adhika bArahaveM svarga taka janma lete haiN| 517 pra0-bakuza muni kise kahate haiM ? ___ u0-jinake mUlaguNa to nirdoSa hote haiM kintu jinheM apane zarIra tathA pIchI vagairaha upakaraNoMse moha hotA hai unheM bakuza muni kahate haiM ? 518. pra0-bakuza muniko anya vizeSatAeM kyA haiM ? u0-bakuza munike sAmAyika aura chedopasthApanA cAritra hotA hai| ye kamase kama pAMca samiti aura tIna guptiyoMke tathA adhikase adhika dasapUrvake jJAtA hote haiN| upakaraNoMmeM Asakti honese inake chahoM lezyAe~ hoto haiM / ye marakara adhikase adhika solahaveM svargataka janma lete haiN| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 caraNAnuyoga-pravezikA 519. pra0-kuzIla muni kise kahate haiM ? u0-kuzIla munike do bheda haiM-pratisevanA kuzIla aura kaSAya kushiil| 520. pra0-pratisevanA kuzIla kise kahate haiM ? u0-jinake mUlaguNa aura uttaraguNa donoM pUrNa hote haiM kintu kabhI-kabhI uttara guNoMmeM doSa laga jAtA ho unako pratisevanA kuzIla kahate haiN| 521. pra0--pratisevanA kuzIla muniko anya vizeSatAe~ kyA haiM ? u0-pratisevanA kuzIla munike sAmAyika aura chedopasthApanA cAritra hotA hai| ye kamase kama pAMca samiti aura tIna guptiyoMke tathA adhikase adhika dasapUrvake jJAtA hote haiN| chahoM lezyAe~ hotI haiM aura marakara solahaveM svarga taka janma lete haiN| 522. pra0-kaSAya kuzIla muni kise kahate haiM ? / u0-jinhoMne anya kaSAyoMke udayako to vaza meM kara liyA hai kintu saMjvalanakaSAyako vazameM nahIM kiyA hai una muniyoMko kaSAya kuzIla kahate haiM / 523. pra0-kaSAya kuzIlako anya vizeSatAe~ kyA haiM ? u0-kaSAya kuzIla munike sAmAyika, chedopasthApanA, parihAravizuddhi aura sUkSmasAMparAya cAritra hote haiN| kamase kama pAMca samiti aura tona guptiyoMke aura adhikase adhika caudahapUrvoke jJAtA hote haiN| kApota, pIta, padma aura zukla cAra lezyAe~ hotI haiM / marakara sarvArthasiddhi taka janma lete haiM / 524. pra0-nirgrantha muni kinheM kahate haiM ? u0--jinake mohanIya karmakA to udaya hI nahIM hai aura zeSa ghAtiyA karmoMkA bho udaya aisA hai jaise jalakI lakora tathA antarmuhUrtake bAda hI jinheM kevalajJAna prakaTa honevAlA hai unheM nirgrantha kahate haiN| 525. pra0--nirgranthako anya vizeSatAe~ kyA haiM ? u0-nirgranthake eka yathAkhyAtacAritra hI hotA hai| ve kamase kama pAMca samiti aura tIna guptiyoMke aura adhikase adhika caudahapUrvoke jJAtA hote haiN| unake eka zukla lezyA ho hotI hai| gyArahaveM guNasthAnavartI nirgrantha marakara sarvArthasiddhi vimAna taka janma lete haiN| 526. pra0-snAtaka kise kahate haiM ? u0--jinake ghAtiyA karma naSTa ho gaye haiM aise kevaliyoMko snAtaka kahate haiN| 527. pra0-snAtakako anya vizeSatAe~ kyA hai ? u.-snAtakake eka yathAkhyAtasaMyama hI hotA hai| kevalajJAno honese Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA zrutAbhyAsakA prazna ho nahIM utthtaa| eka zuklalezyA hI hotI hai / vaha niyamase mukta ho jAte haiN| 528. pra0--pAkhaNDI nirgrantha kitane prakArake hote haiM ? u0-pAkhaNDI nirgrantha pAMca prakArake hote haiM--avasanna, pArzvastha, kuzIla saMsakta aura yathAcchanda / 529. pra0--avasanna muni kise kahate haiM ? u0--jisakA cAritra azuddha hai use avasanna muni kahate haiN| avasanna muni pichI kamaNDalu Adi upakaraNoMmeM Asakta rahatA hai, vasati saMstara AhAra vagairahakI zuddhi aura samitiyoMke pAlanameM pramAda karatA hai| AvazyakoMkA pAlana vacana aura kAyase hI karatA hai, manase nahIM krtaa| 530. pra0--pArzvastha muni kise kahate haiM ? u0--jo niraticAra saMyamakA pAlana nahIM karate unheM pArzvastha muni kahate haiN| pArzvastha muni niSiddha vyaktiyoMke yahA~ AhAra grahaNa karate haiM, AhAra lenese pahale aura pIche dAtAkI prazaMsA karate haiM, utpAdana doSa aura eSaNA doSa sahita AhAra lete haiM, sadA eka hI vasatikAmeM rahate haiM aura eka hI saMtharepara sote haiN| gRhasthoMke ghara apanI baiThaka lagAte haiN| gRhasthoMke upakaraNoMse zauca Adi kriyA karate haiN| sUI, kaiMcI, nakha kATanekA astra, kAna kA maila nikAlanekA sAdhana AdikA upayoga karate haiN| rAtameM khUba sote haiM, saMtharA bhI bar3A lagAte haiM, tela malavAte haiM, binA jarUrata hAtha paira dhote haiN| 531. pra0--kuzIla muni kise kahate haiM ? . u0-kuzIla muni aneka prakArake hote haiN| jo rAjadvArameM kautuka dikhAkara lokapriya honekI ceSTA karate haiM, ve kautuka kuzIla haiN| jo abhimantrita pAnI Adike dvArA kisIko vazameM karate haiM, ve bhUti kuzIla haiN| vidyAoMke dvArA loMgoMkA anuraMjana karanevAle prasenikA kuzIla kahe jAte haiM / apano jAti vagairaha batalAkara bhikSA prApta karanevAle AjIva kuzola haiN| anAthazAlAmeM jAkara cikitsA karAnevAle bhI AjIva kuzIla haiN| zApa Adi denevAle prapAtana kuzIla haiN| 532. pra0-saMsakta muni kise kahate haiM ? u.-jo muni avasanna muniyoMke saMsargase avasanna, pArzvasthake saMsargase pArzvastha aura kuzIlake saMsargase kuzIla bana jAte haiM una muniyoMko saMsakta muni kahate haiN| inakA AcaraNa naTakI taraha hotA hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 533. pra0-yathAchanda muni kinheM kahate haiM ? u0-jo muni svecchAnusAra Agama viruddha kathana karate haiM unheM yathAcchanda muni kahate haiN| jaise ustare aura kaiMcIse keza kaTAnA ThIka hai, sacitta tRNoMpara baiThanese bhI bhUmi zayana mUla guNakA pAlana hotA hai, vasatikAmeM hI bhojana karanA acchA hai, kyoMki bhramaNa karanese jIvaghAta hotA hai Adi / 534. pra0-AcAryapada denekI kyA paddhati hai ? u0-gurukI AjJAse guru aura sAdhuoMke sanmUkha, vijJAna aura vairAgyase sampanna, vinayI, dharmazola sAdhu, siddha aura AcAryabhakti karake AcArya padavI grahaNa karatA hai| 535 pra0-AcAryake chattIsa guNa kaunase haiM ? u.-AcAravattva Adi ATha, bAraha tapa, dasa sthitikalpa aura chai Avazyaka ye chattIsa guNa AcAryake haiN| 536 pra0-AcAravattva Adi ATha guNa kaunase haiM ? u.-AcArI, AdhArI, vyavahArI, prakAraka, AyApAyadarzI, utpIr3aka, sukhakArI, aparisrAvI ye ATha AcAravattva Adi guNa haiN| 537. pra0-AcAravattva guNa kise kahate haiM ? / u0--pA~ca prakArake AcArakA svayaM niraticAra AcaraNa karanA, dUsare sAdhuoMse niraticAra AcaraNa karAnA aura sadAcArakA upadeza denA AcAravattva guNa hai| 538. pra.-AdhAravatva guNa kise kahate haiM ? u0-zrutakA asAdhAraNa jJAna honA AdhAravattvaguNa hai / 539. pra0-vyavahAravattva guNa kise kahate haiM ? u0-prAyazcittakA jAnakAra honA aura prAyazcitta dene meM kuzala honA vyavahAravattva guNa hai| 540. pra0-prakAravattva guNa kise kahate haiM ? u0-samAdhimaraNa karanevAle kSapakakI sevA karanemeM tatpara honA prakAravattva guNa hai| 541. pra0-AyApAyazitva guNa kise kahate haiM ? u0-apanI AlocanA karanevAle kSapakake guNa aura doSoMko batalAne meM kuzala honA AyApAyadarzitva guNa hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 caraNAnuyoga-pravezikA 542. pra0-utpIr3akatvaguNa kise kahate haiM ? u0-vrata vagairahake chipe hue aticAroMko bAhara nikAlaneko sAmarthya honA utpIr3akatva guNa hai| 543. pra0-aparisrAvitvaguNa kise kahate haiM ? u0-apanI AlocanA karate hue kSapakane ekAntameM yadi apane kucha gupta doSa kahe hoM to unako prakaTa na karanA aparisrAvitva guNa hai| 544. pra0-sukhAvahattvaguNa kise kahate haiM ? u0-kAnoMko sukha denevAlI manoharavANIke dvArA samAdhimaraNa karane vAleko pIDAko kama karane meM kuzala honA sukhAvahatva guNa hai| 545. pra0-sthitikalpa kaunase haiM ? u0-Acelakya, auddezikapiNDa tyAga, zayyAdharapiNDa tyAga, rAjakIya piNDa tyAga, kRtikarma, vratAropaNa yogyatA, jyeSThatA, pratikramaNa, mosaikavAsitA aura paryuSaNa ye dasa sthiti kalpa haiN| 546. 30-Acelakya sthitikalpa kise kahate haiM ? u0-vastra Adi parigrahako chor3akara nagna rahanA Acelakya sthiti kalpa hai| 547. pra.-auddezika piNDatyAga sthitikalpa kise kahate haiM ? u0-zramaNoMke uddezya se banAye gaye bhojana vagairahako auddezika kahate haiM / auddezikapiNDakA tyAga karanA dUsarA sthitikalpa hai| 548. pra0-zayyAdharapiNDatyAga sthitikalpa kise kahate haiM ? u0-jo vasati banAtA hai, yA dUsare dvArA banavAyI huI vasatikA jIrNoddhAra karAtA hai athavA jo na to vasati banAtA hai aura na jIrNoddhAra karAtA hai kintu kevala basati detA hai una tInoMko zayyAdhara kahate haiN| unake AhAra, upakaraNa vagairahako grahaNa na karanA tIsarA sthitikalpa hai| 549. pra0-rAjapiNDatyAga sthitikalpa kise kahate haiM ? u0-rAjA athavA rAjAke samAna aizvaryazAlI vyaktike AhAra vagairahako grahaNa na karanA cauthA sthitikalpa hai| 550. pra0-kRtikarma sthitikalpa kise kahate haiM ? u0-pUjya gurujanoMkI vinaya aura sevA karanA pA~cavA~ sthitikalpa hai| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA 551. pra0 - vratAropaNa yogyatA sthitikalpa kise kahate haiM ? u0- jo vrata deneke yogya ho usIko vrata denA cAhiye / yaha chaThA sthitikalpa hai arthAt jo vastra, rAjapiNDa aura uddiSTapiNDako chor3ane meM tatpara ho aura vinayI ho vahI vrata dene ke yogya hotA hai / vrata denekA krama yaha hai ki gurukI upasthiti meM sAmane sthita AryikAko aura zrAvaka zrAvikAoMko vrata denA cAhiye aura AcAryako svayaM apane vAmadezameM sthita sAdhuko vrata denA cAhiye / 552. pra0 - jyeSThatA sthitikalpa kise kahate haiM ? u0- cirakAlase dIkSita AryikAse bhI AjakA dIkSita puruSa jyeSTha hotA hai, ataH saba AryikAoMko sAdhukA vinaya karanA caahie| yaha sAtavAM sthitikalpa hai / 553. pra0 - pratikramaNa sthitikalpa kise kahate haiM ? u0- Acelakya Adi sthitikalpoMmeM sthita sAdhuko yadi aticAra laga jAye to use pratikramaNa karanA caahie| yaha AThavAM sthitikalpa hai / 554. pra0 - mAsaikavAsitA sthitikalpa kise kahate haiM ? u0- eka mAsa hI eka sthAnapara rahanA cAhiye, zeSa samaya meM vihAra karanA cAhiye, yaha navamA sthitikalpa hai / 555. pra0- -- paryuSaNakalpa kise kahate haiM ? u0 - varSAkAlake cAra mAsoM meM vihAra chor3akara eka hI sthAnapara rahanA paryuSaNakalpa hai| 556. pra0 - varSAvAsakA kyA niyama hai ? u0- utsarga niyama to yaha hai ki varSAkAlameM eka sau bIsa dina taka kAraNavaza isase kama yA sAdhuko eka hI sthAnapara nivAsa karanA cAhiye / adhika dina bhI Thahara sakate haiM arthAt yadi vRSTi adhika huI ho yA adhyayana karanA ho yA zarIra azakta ho athavA kisI sAdhuko vaiyAvRtya karanA ho to ASAr3ha zukla dasamIse Arambha karake kArtikako pUrNimAse Age bhI aura tIsa dina taka eka sthAnapara raha sakate haiM aura yadi varSAvAsake sthAnapara mArI roga yA durbhikSakA prakopa ho jAye jisase zrAvaka loga vahA~se bhAga jAyeM yA gacchakA nAza honeke nimitta upasthita ho jAyeM to ASAr3ha pUrNimA bItane para zrAvaNa badI caturthI taka dUsare sthAnapara jA sakate haiM / kintu zrAvaNa kRSNa caturthI ke bAda aura kArtika zuklA paMcamI se pahale prayojana honepara bhI sAdhu Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA saMghako anyatra nahIM jAnA cAhiye / yadi anivArya kAraNoMse jAnA hI par3e to prAyazcitta lenA caahiye| 557. pra0-eka vihArI muni kaise hone cAhie ? u0-jo tapasvI hoM, zAstrajJa hoM, dhoravora hoM, zubha pariNAma vAle hoM, bhUkha-pyAsakI bAdhAko saha sakate hoM, aise ciradIkSita sAdhuko hI akele vihAra karanekI AjJA hai| isake viparIta jo sone, baiThane, lene-dene aura bhikSAcaraNameM svacchandacArI hote haiM unheM ekAkI vihAra karaneko AjJA nahIM hai| 558. pra0-sAdhuko kaise gurukulameM nahIM rahanA cAhie? u0-AcArya, upAdhyAya, pravartaka, sthavira aura gaNadhara ye pA~ca saMghake AdhAra hote haiM / jahA~ ye na hoM vahAM sAdhuko nahIM rahanA cAhiye / 559. pra.-AcArya vagairahakA kyA svarUpa hai ? u0-jo ziSyoMkA anuzAsana karanemeM kuzala ho use AcArya kahate haiN| jo dharmakA upadeza karane meM kuzala ho vaha upAdhyAya hai| caryA vagairahake dvArA saMghakA jo upakAraka ho vaha pravartaka hai| jo maryAdAkA rakSaka hotA hai vaha sthavira hai aura gaNake rakSakako gaNadhara kahate haiM / ye pAMcoM sAdhu saMghake AdhAra hote haiN| 560. pra0-sAdhukI parIkSAke sthAna kaunase haiM ? u0-chai Avazyaka, pratilekhana (pIchese kiyA jAnevAlA kArya), bAtacIta, vastukA rakhanA aura grahaNa karanA, svAdhyAya, ekAkI vihAra aura bhikSAgrahaNa karate samaya sAdhukI parIkSA ho jAtI hai ki sAdhukA AcAra ThIka hai yA nhiiN| 561. pra0-parIkSAse yadi sAdhu ayogya siddha ho to kyA karanA cAhie ? u0-aise sAdhuko prAyazcitta dekara sudhAranA caahiye| kintu yadi vaha prAyazcitta leneko taiyAra na ho to use saMghabAhya kara denA cAhiye / yadi koI AcArya aise sAdhuko bho apanAtA hai to vaha bhI prAyazcittakA bhAgI hotA hai| 562. pra0 - sAdhuko striyoMke viSayameM kaisI pravRtti rakhanI cAhie ? u0-sAdhAraNa striyoMkI to bAta ho kyA, AryikAke sAtha bhI sAdhuko 556. mUlAcAra, sAmA0, gA0 146 / 560. mUlAcAra, sAmA0, gA0 155 / Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNAnuyoga-pravezikA akelemeM bAtacIta nahIM karanA cAhiye, vaha yadi prazna kare to AryikAoMkI pradhAnako Age karake usIke dvArA praznottara karanA caahiye| jahA~ AryikAoMkA nivAsa ho vahA~ sAdhuko svAdhyAya pratikramaNa vagairaha bhI nahIM karanA cAhie, uThane-baiThanekI to bAta hI dUra hai| 563. pra0-AyikAoMko kaise rahanA cAhie? u0-do tIna AyikAoMko apanI gaNinIke sAtha milajulakara rahanA cAhiye aura lajjA tathA maryAdAkA dhyAna rakhakara apanA samaya svAdhyAya tapa vagairahameM bitAnA caahiye| kisIke ghara yadi jAnA Avazyaka ho to gaNinIse pUchakara anya AryikAoMke sAtha hI jAnA cAhiye / bhikSAke liye bhI ekAkI nahIM jAnA caahiye| gharelU Arambha nahIM karanA cAhiye, sAdhuoMke paira Adi nahIM dhonA cAhiye tathA AcAryase pA~ca hAtha, upAdhyAyase chai hAtha aura sAdhase sAta hAtha dUra raha kara ho gavAsanase arthAt jaise gau baiThatI hai usI tarahase baiThakara ho namaskAra karanA caahiye| Jain Educationa International For Personal and Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra-sevA-mandira-TrasTake mahatvapUrNa prakAzana 1. jaina tarkazAstrameM anUmAna-vicAra ( nyAya ) 2. devAgama aparanAma AptamImAMsA ( darzana ) 3. yUgavIra-nibandhAvalI bhAga-1 ( saMskRti) 4. yugavIra-nibandhAvalI bhAga-2 (saMskRti ) 5. pramANa-naya-nikSepaprakAza ( siddhAnta ) 6. loka-vijaya-yantra (jyotiSa) 7. nayI kiraNa : nayA saverA ( dhArmika laghu upanyAsa ) 8. pramANa-parIkSA (nyAyazAstra ) 6. ratnakaraNDakazrAvakAcAra 10. jainadharma paricaya (dharmazAstra) 11. Arambhika jainadharma (dharmazAstra ) 12. karaNAnuyoga-pravezikA ( siddhAnta) 13. dravyAnuyoga-pravezikA (siddhAnta ) 14. caraNAnuyoga-pravezikA ( siddhAnta ) 15. mahAvIra-vANI (siddhAnta-saMkalana) 16. maMgalAyatanam (bha0 mahAvIrakA saMskRta-gadyameM carita) 17. aise the hamAre gurujI (DaoN0 nemicandra zAstrIkA jIvana-vRtta) 18. jainadarzanakA vyAvahArika pakSa : anekAntavAda 16. bhagavAna mahAvIrakA jIvana-vRtta 20. jainadarzana aura pramANazAstra parizIlana 21. samAdhimaraNotsAhadIpaka (dvi0 saM0) 22. tattvAnuzAsana (dhyAnazAstra ) 23. prameya-kaNThikA ( nyAya) 24. jaina tattvajJAna-mImAMsA 25. dvAparakA devatA : ariSTanemi 26. zrAvakAcAra 27. ArAdhanAsAra saTIka (hindI anuvAda sahita ) 28. samyaktva-cintAmaNi 26. samantabhadra-granthAvalI 30. patra-parIkSA 31. paryAe~ kramabaddha bhI hotI haiM aura akramabaddha bhI 32. siddhAnta-sAra 33. jJAna-sAra 34. bhAgya aura puruSArtha : 35. Apta-mImAMsA-devAga 36. sajjJAna-candrikA milanekA patA pArarAvAmAndarapTasTa bI0 32/12 jaina niketana, nariyA po0-bI0 eca0 yU0, vArANasI-221005 aprApya 5-00 aprApya 10-00 3-00 12-00 3-50 10-00 aprApya 2-00 1-50 6-00 4-00 8-00 aprApya 10-00 3-00 2-00 1-00 75-00 6-00 aprApya 3-00 50-00 12-00 4-00 10-00 30-00 presameM 4-50 4-50 4-50 4-00 aprApya 15-00 gyanmandir@kobatirth.org