Book Title: Trikalik Atma Vigyan
Author(s): Pannalal Jagjivandas Gandhi, Bansilal Hiralal Kapadia
Publisher: Girishbhai Tarachand Mehta
View full book text
________________
રાજાની પ્રતિકૃતિ એવી પ્રતિમાની જેમ રાજપ્રતિક રાજમુદ્રા અને રાજદૂત એટલે કે રાજાના પ્રતિનિધિને પણ રાજા તુલ્ય માનવામાં આવે છે, જે પણ સર્વ સ્થાપના નિક્ષેપાના જ ભેદ છે. મૂળ વસ્તુ યા વ્યક્તિના એની મૂતિ, છબી, ચિત્ર કે પ્રતિકૃતિમાં આરોપ કરવા યા ઉપચાર કરવા તેને સ્થાપના નિક્ષેપ કહેવાય છે.
જે ભૂતકાળમાં મનનાર છે તેને પણ એટલે કે પાત્રપણાની છે. રાજા શબ્દના આ
રાજા હતા, અથવા ભવિષ્યમાં રાજા ‘રાજા’ કહેવામાં આવે છે. એ દ્રવ્યથી અપેક્ષાએ ‘રાજા’ હાઈ દ્રવ્ય રાજા અથ દ્રવ્યનિક્ષેપો કહેવાય.
જે ગાય, બ્રાહ્મણાના પાલનહાર, રક્ષણહાર છે, દૃષ્ટોને દંડ દેનાર અને સજ્જનાનું રક્ષણ કરનાર, પ્રજાનુ પાલન તથા રક્ષણ કરનાર છે તેને ગૌ બ્રાહ્મણ પ્રતિપાલક, નૃપ, પ્રજારક્ષકના અમાં અને જે રાજપણાથી રાજમાન (શેભિત) હાય તેને ‘રાજા' કહેવામાં આવે છે તે જાણીતું છે. માત્ર પુણ્યના ઉદયથી ભૂપતિ, નૃપતિ બનીને ભાગસામગ્રીના ભાગવટો કરતા ભાગવિલાસમાં રાણીવાસમાં પડી રહેનારા સુરા અને સુ ંદરીમાં ચકચૂર રહેનારો વાસ્તવિક, ગુથી તેમજ કાયથી રાજા નથી. આમ જે ભાવથી એટલે કે યથાથ પણું ગુણ અને કાથી રાજા હાઈ ભાવ રાજા છે. રાજા' શબ્દના આ અર્થ ભાવનિક્ષેપેા કહેવાય.
હવે આ ચારે નિક્ષેપાના એક એક વિભાગનું વિશ્લેષણ કરી તેને અવલેાકીશું.
નામ નિક્ષેપ :
જીવ જે શીવ સ્વરૂપ છે તે જેમ અરૂપી છે એમ
